1. Februar
I. FEBRVARII.
SANCTI QVI KALEND. FEBRV. COLVNTVR.
S. Cæcilius Episcopus Eliberitanus, Martyr in Hispania.
Socii, Martyres in Hispania.
S. Ignatius Theophorus, Episcopus Antioch. Martyr Romæ.
S. Publius, Martyr in Africa.
S. Saturninus, Martyr in Africa.
S. Maurianus, Martyr in Africa.
S. Libosus, Martyr in Africa.
S. Vincentia, Martyr in Africa.
Alii XXIV, Martyres in Africa.
S. Pionius Presbyter, Martyr, Smyrnȩ in Asia.
S. Dionysius, Martyr, Smyrnȩ in Asia.
S. Pionius alter, Martyr, Smyrnȩ in Asia.
Alii XIII, Martyres, Smyrnȩ in Asia.
S. Victor, Martyr.
S. Lucianus, Martyr.
S. Apollinaris, Martyr.
S. Hilarius, Martyr.
S. Ammon, Martyr.
S. Zoticus, Martyr.
S. Cyriacus, Martyr.
S. Eubertus Ep. Seclinij in Flandria.
S. Carion Martyr.
S. Theïon., Martyr.
Duo pueri, Martyres.
S. Ephrem Syrus, Edessæ in Mesopotamia.
S. Æmilius Dux, Lucæ in Etruria.
S. Seuerus Episcopus, Rauennȩ.
S. Vincentia eius vxor, Rauennȩ.
S. Innocentia V. eorū filia, Rauennȩ.
S. Leonius Presb. Pictauis in Gallia.
S. Paulus Ep. Tricastinus in Gallia.
S. Torquatus Ep. Tricastin., Crudati in Gallia.
S. Iosserandus monachus, Crudati in Gallia.
S. Timotheus Confessor.
S. Petrus Galata, Eremita in Syria.
S. Cinnia, siue Kinnia, Virgo in Hibernia.
S. Vrsus Presb. Augustæ Prætoriæ in Pedemontio.
S. Vendimianus Eremita in Bithynia.
S. Brigida Virgo Scota, in Hibernia.
S. Darlugdacha, siue Dardulacha, Virgo in Hibernia.
S. Carterius Presb. in Gallia.
S. Seuerus Ep. Abrinc. Rotomagi in Gallia.
S. Tuianus Ab. in Britannia Armorica.
S. Præcordius Presb. Corbeiæ in Gallia Belgica.
S. Pictus Ep.
S. Sorus Eremita apud Petrocorios in Gal.
S. Agrippanus Ep., Martyr, Podij in Gallia.
S. Vrsicinus, Martyr, Podij in Gallia.
S. Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia.
S. Basilius Ep. Cretensis & Thessalonicen.
S. Brigida Virgo, Fæsulis in Etruria.
Sanctus Episcopus Belga anonymus, Chami in Heluetia.
B. Wolfholdus Presb. in Bauaria.
S. Ioannes de Craticula Ep. Maclouiensis, in Britan. Armorica.
B. Raimundus Ab. Fiterij, Fundator Ordinis Calatrauæ in Hispania.
S. Verdiana Virgo, Castolli-Florentini in Etruria.
B. Antonius Peregrinus, Patauij in Italia.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| S. Seuerus Martyr Rauennæ, hoc die refertur a Philippo Ferrario, Petro de Natalib. lib. 3. cap. 66. Richardo VVitfordo. Nos, Hieronymum Rubeum secuti, eum exhibuimus supra | I Ianuarij. |
| S. Polycarpus Episc. Smyrnensis & Martyr, refertur hoc die in veteri Martyrol. Rom. siue S. Hieronymi, inq; aliis quam plurimis MSS. vna cum S. Seueriano. Illius Acta dedimus | XXVI Ianuarij. |
| S. Marcianus, S. Valerius, Martyres in Luca ciuitate. Ita adscriptum erat ad oram Martyrologij Vsuardi editi Coloniæ an. MDXXI cum Additionibus Hermanni Greuen, quod in Carthusia Bruxellensi asseruatur: additumq; erat Imiliæ nomen, siue Æmilij, de quo infra agemus. De Marciano nihil alibi reperimus. De S. Valerio egimus | XXIX. Ianuarij. |
| Seuerus Sulpitius Presbyter, discipulus S. Martini, memoratur hoc die vt Sanctus a Petro de Natalib. lib. 3 cap. 67 & Richardo VVitfordo. An in Sanctorum tabulas relatus videatur, disputauimus cum de S. Sulpitio Seuero Episc. Bituric. ageremus | XXIX Ianuarij. |
| B. Amnichadus Reclusus, Fuldæ. Ferrar. De eo egimus | XXX Ianuarij. |
| Hypapantes Præfestum, siue προεόρτιον, recolitur hoc die a Græcis, vt patet ex eorum Menæis & Horologio, itemq; Molani Additionibus ad Vsuardum. Inscripsit & Gallicano Martyrologio Saussaius. Agitur alicubi fortaßis in Gallia Vigilia Purificationis. | |
| S. Patricius, S. Septemtrius, Martyres, socij S. Cæcilij Ep. Eliberitani, referuntur in laminis iuxta Granatam nuper inuentis, cum eo martyrij coronam adepti. Verum laminæ illæ, vt hoc ipso die ad Vitam S. Cæcilij dicemus, apocryphæ hactenus habentur. | |
| S. Gallenitus Martyr, qui cum S. Ignatio passus. Ita recēti manu adscriptum Martyrologio Carthusiæ Bruxellensis ante citato. Sed cum de eo in S. Ignatij Actis nulla mentio fiat, omittimus, donec aliud vspiam occurrat. | |
| Ephraim, siue Ephrem, XIII Hierosolymorum post Iacobum Episcopus, in Chronico vniuersali Theodorici Gorcomiensis, Sanctus appellatur & Martyr. Nondum id in veterum scriptis legimus. Refertur tamen etiam a Franc. Maurolyco hoc die. | |
| S. Mercurius puer Martyr, Carali in Sardinia, commemoratur a Dionysio Bonfant, Triumphi SS. Sardiniæ lib. 10 cap. 16. vbi eius an. 1630, die 27 Ianuarij, repertas in marmoreo tumulo Reliquias tradit, cum hac inscriptione: B. M. Mercvrivs, qvi vixit annis plvs minvs qvinqve, qvievit in pace K. Febrvaria. Litteræ quidem B. M. potius videntur beatæ memoriæ, quam, quod ille scriptor, aliiq; volunt, Beatus Martyr, significare: tamen honorificentia illa tumuli aliquid fortaßis habere momenti potest. Verum quia & Acta latent, & adhuc nobis incompertum est, quis sensus sit Sanctæ Apostolicæ Sedis de omnibus illis Reliquiis, nostra memoria, in Sardinia repertis; tantisper hunc aliosq; omittimus. | |
| S. Perpetua Virgo Martyr in Africa, refertur a Franc Lahierio nostro in magno Menologio Virginum. Nusquam alibi nomen eius, nedum Acta reperimus. | |
| Ansalogus; Abbas, ac deinde Episcopus Salisburgensis, S. Vitalis (de quo XX Octobris agemus) successor, obiisse traditur hoc die, & a quibusdam Sanctus appellatur. Non colitur officio Ecclesiastico, neque adhuc de eo fere quidquam, præter nomen, habemus compertum. | |
| Stephanus IV Papa, qui vulgo III habetur, Sanctus appellatur, referturq; hoc die a Ferrario & Octauio Caietano nostro: ab Hugone Menardo, eodemq; Ferrario, & in Kalendario Maclouij edito, XXXI Ianuarij. Fuit omnino vir sanctißimus, vt ex Anastasio Bibliothecario & Baronio patet. Sed necdum apud eos qui Vitas Pontificum scripsere, de cælestibus honoribus ei vnquam delatis, quidquam legimus. | |
| Alexandri Patriarchæ Alexandrini Vita extat in MS. Coptico collegij Maronitici Societatis Iesu Romæ, hoc titulo: Festum S. Alexandri Patriarchæ Alexandrini, septimo die mensis Amschiri. Vitæ exordium: Hoc die requieuit S. Alexander Patriarcha &c. Non est hic Magni Athanasij sanctus decessor, de quo agemus XXVI Februarij: sed Iacobitarum, siue Eutychianorum, Patriarcha, qui tempore Leonis Isaurici hoc die obiit; plurima cum ceteris Christianis, ac præcipue monachis, perpessus ab aliquot Ægypti Præfectis Saracenis: quæ in eius Vita citata narrantur, & accuratius a Georgio Elmacino lib. 1. histor. Saracenicæ; vbi isti referuntur Iacobitarum Alexandrini Patriarchæ: Beniamin, qui tempore Heraclij eiectus, postea vrbe a Saracenis, anno Hegiræ XX, æræ Christianæ DCXL capta restititus: Agathus, Ioannes, Isacus, Simon Syrus, Alexander, Cosmas, Theodorus, Abuna Chaiil, Abuna Mina, Abuna Ioannes, Abuna Marcus nouus, Iacobus &c. Tradit idem auctor, ex alterius historici fide, Orthodoxos annis XCVII caruisse Patriarcha; donec tandem Hisiami XVII Califæ anno III Cosmas Orthodoxus electus est: Ecclesias alioquin omnes occupatas a Iacobitis, constitutis vbique suæ sectæ Episcopis, in ipsa quoque Nubia, (siue Abaßia, vt interpretamur) quæ ex eo tempore Iacobitica facta est. Quamobrem Nubiæ Rex Cyriacus cum centum millibus equitum Ægyptum versus descendit, tempore Abunæ Chaiilis Iacobitæ Patriarchæ, vt Christianis, ab Abdulmelico, filio Mosis, qui ex Iudæo Mahumetanus erat factus, crudelißime vexatis, succurreret. At, (quod solum huc pertinet, & necessario indicandum fuit) abesse debet a Sanctorum albo Pseudopatriarcha ille Alexander. | |
| S. Paulus Episcopus Trecensis, qui tempore Ludouici Pij vixerit, in Martyrol. Romano aliisq; refertur. An alius sit a Tricastino merito ambigi potest, vt, cum de hoc agemus, infra hoc ipso die, ostendetur. | |
| Brigitta Virgo, Abbatissa monasterij sanctimonialium a S. VVolfgango fundati Ratisponæ, soror S. Henrici Imp. Sancta appellatur, referturq; hoc die in Kalendario SS. Ordinis S. Benedicti recenti manu exarato. Nondum aliunde comperimus vt Sanctam coli. Eius meminit Raderus in vita Gislæ to. 4. Bauariæ sanctæ, aitq; in nouo S. Pauli parthenone Reginoburgi tum excitato, Antistitam fuisse: quod antea S. VVolfgangus, rogante patre Hezilone, vt quaternis liberis ad eius genua admotis bene precaretur, futurum prædixerat. | |
| S. Godermundus, siue Goedermundus, Episcopus & Martyr in Islandia, refertur in MS. Florario, & Molani Additionibus ad Vsuardum. Nobis adhuc ignotus. Ionas Ogmundus, Holensis in Boreali Islandiæ plaga Episcopus, in Islephi, siue Islaui, sanctißimi Episcopi, schola educatus, mortuus an. MCXXI III Martij in Diuos relatus dicitur anno MCCI: Sed ab hoc, vt remur, diuersus. | |
| Gaufridus, Ep. Carnotensis, vir plenus Spiritu consilij & fortitudinis, maximas pro Ecclesiares gessit; a S. Bernardo, Petro Cluniacensi, Goffrido Vindocinensi, Roberto de Monte, Iacobo Sirmondo, aliisq;, summis laudibus celebratus; traditur in Gallia Christiana Claudij Roberti obiisse VIII Kalend. Februarij; quo die inter Pios a Saussaio recensetur: ast in Menologio Cistercien. Chrysostomi Henririquez hoc die, cum Beati titulo. Haud remur ei cultum aliquem publicum haberi. | |
| Winandus, siue Guinandus, Prior cœnobij Prædicatorum Traiecti ad Mosam, a Leandro Alberto Beatus appellatur lib. 5 de viris illustr Ord. Prædic. vbi & tradit, eum vt vas vacuum vino diuinitus repleretur impetrasse, circa annum MCCXXXV. Antonius Senensis scribit, multis miraculis claruisse. Refertur hoc die a Raissio in Auctario ad Natales SS. Belgij. | |
| Zegerus, Ordinis Prædicatorum Sacerdos, vir sanctus, refertur hoc die ab eodem Raissio, & Beatus appellatur. Eius mentio fiet in Vita Margaritæ de Ipris XX Iulij. | |
| Andreas Ord. Minorum, Cardinalis creatus a Bonifacio VIII, cui erat, vti & Alexandro IV genere propinquus; ea dignitate vltro deposita, sanctissimam vitam egit, obiitq; in loco Pilei dicto prope Anagniam, multis viuus ac mortuus miraculis a Deo illustratus: ideoq; inter Beatos Ordinis Seraphici recensetur a Francisco Gonzaga, Petro Rudolphio Tossiniano, Arturo a Monasterio in Martyrol. Francisc. ad hunc diem. Statuerat Bonifacius VIII, si supervixisset, eum catalogo SS. adscribere, vti Pisanus lib. 1. Conformitat. fru. 8. & Ciacconius in historia Pontificum testantur. An postea Beatus sit solemni Romani Pontificis auctoritate appellatus, nondum comperimus. | |
| Dominicus Melitensis, laicus Ord. Minorum, in vita ac post mortem miraculis clarus, inscriptus hic Martyrol. Franciscano ab Arturo. Gonzaga testatur, corpus eius Neeti, Siciliæ vrbe, in maxima esse veneratione. | |
| Ægidius, laicus Ord. Minorum Laurentiani in prouincia Basilicata, in maximo honore habetur, vt idem Gonzaga testatur. | |
| Petrus Ferrerius, Valentinus, Ord. Minorum, cognatus S. Vincentij Ferrerij, an. MCCCCLXXII monasterium sui Ordinis iuxta oppidum, quod Caceres dicitur, (quasi Castra Cecilij, aut Casa Cereris, vt interpretatur Rodericus Mendius Silua) constituit. Caput eius in sacrario, corporis reliquum lapideæ arcæ inclusum, in primario illius Ecclesiæ sacello asseruatur, maxima cum Fratrum populiq; deuotione, vt scribit Gonzaga 3 part. prouinc. S. Michaëlis conuent. 2. Addit Marcus Vlysippon. par. 3 lib. 8 cap. 36 multos aqua, cui sacrum illud caput intinctum, a febribus sanari. At nullus adhuc ab Ecclesia illi cultus decretus. | |
| Cornelius Dubenius, Episc. Dunensis & Conerensis, ex Ordine Minorum, | |
| Patricius Larchranus, eius Sacellanus, I Februarij. ann. MDCXIII Dublinij in Hibernia martyrium subierunt, vti partim Hugo Cauellus Primas Armacanus in Vita Ioannis Scoti cap. 1. partim Lucas VVadingus to. 2 Annal. Minor. ad an. 1271 nu. 15 testantur. Et hic quidem Episcopi costam vnam Romæ in monasterio Aræcæli inter alias Diuorum reliquias asseruari scribit to. 2 ad an. 1250 nu. 57. Eumdem Cornelium hoc die in Martyrol. Franciscano consignat Arturus, & Beatum vocat. nihil adhuc de vtroque decreuit Apostolica Sedes. | |
| S. Tigrides Ep. Vapincensis refertur hoc die a Saussaio in Martyrol. Gallicano: ab aliis | III Februar. |
| S Seuerus Presbyter hic ponitur ab Hermanno Greuen Carthusiano Colon. in addit. ad Vsuard. & Canisio. Martyrologium quoque S. Hieronymi, seu vetus Romanum, postquam de S. Seuero Episcopo aliisq; egit, subdit: Item Seueri Confessoris. An illud aliquis adiecerit, nobis non constat. Petrus Equilinus lib. 3. cap. 66. Martyrem Seuerum, de quo I. Ianuarij egimus, & hunc Presbyterum Confessorem in vnum conflat. De Confessore agemus | XV Februarij. |
| S. Fintanus Confessor refertur a Dauide Camerario hoc die, nulla data, cur ita statuat, ratione, cum eumdem esse fateatur, qui in Martyrol. Romano celebratur | XVII Febr. |
| S. Seuerianus Episc. inscriptus est Florario SS. & aliquot Martyrologiis, vna cum S. Polycarpo. Arbitramur eum esse, de quo Martyrol. Roman. | XXI Februarij. |
| S. Victorinus, S. Victor, S. Nicephorus, S. Claudius, S. Diodorus, S. Serapion, S. Papias, Martyres. Galesin. & Canisius. Iidem sunt, de quibus, mutatis paullum nominibus, agunt Græci XXX Ianuarij, nos cum Martyrol. Roman. | XXV Febru. |
| S. Perpetua, S. Satyrus, S. Reuocatus, S. Toruilus, S. Secundus, S. Felicitas, Martyres in Africa. Menæa. At Martyrol. Romanum, diuersis aliquantum nominibus | VII Martij. |
| S. Vindemialis, S. Eugenius, S. Longinus, Episcopi Martyres in Africa. Galesin. Molan. Canis. MS. Martyrol. S. Hieronymi. Nos cum Martyrol. Roman. | II Maij. |
| Gisla, siue Gisela, soror S. Henrici Imp. vxor S. Stephani, mater S. Emerici, Hungariæ Regina, refertur, cum Sanctæ titulo, hoc die in MS. Kalendario Benedictino. Ast ab Hugone Menardo, Ferrario, aliisq;. | VII Maij. |
| S. Restituta, Virgo Martyr Carali in Sardinia. Ferrarius in gener. Catalogo SS. qui Kalendarium citat Eccl. Calaritanæ; & Franciscus Lahierius noster in Menol. Virginum. Nobis de Sanctis Sardiniæ, quos longe plurimos fuisse non diffitemur, absque certißimis testimoniis nil pronuntiare constitutum est. Certe Antonius Caracciolus de sacris Eccl. Neapolitanæ monumentis cap. 15. sect. 1. vnicam in Sardinia Restitutam agnoscit, S. Eusebij Vercellen. Ep. matrem, de qua nos alibi. De Neapolitana Restituta Virg. & M. | XVII Maij. |
| S. Cathanus, siue Caddanus, Episc. Hibernus in Buta Scotiæ insula, mortuus traditur hoc die apud Colganum, qui alios citat nobis ignotos. Vt certiora scrutemur, differemus eum, vti & Dempsterus, Ferrarius, Camerarius, in | XVII Maij. |
| S. Engelmundus, siue Ingelmundus, Martyr in Hollandia, refertur hoc die in Florario. Eius Vitam dabimus | XXI Iunij. |
| S. Phocas, in Ponto. Martyrol. S. Hieronymi. Hic esse videtur, qui Sinope in Ponto martyrium passus, de quo Græci XXIII Iulij, & fortaßis (vt saltem existimauit Baronius) XXII Septembris. Nos cum Martyrol. Romano eum dabimus. | XIV Iulij. |
| S. Audoëni Episc. Rotomagensis Translatio hoc die consignatur a Franc. Maurolyco, & MSS. quibusdam. Verum celebrior, quæ sub eius successore contigit quarto post mortem eius anno, agitur V Maij: de qua nos ad eius Vitam | XXIV Augusti. |
| S. Birgitta vidua refertur hoc die a Francisco Maurolyco & Constantio Felicio. Etsi alio die mortua colitur nunc tamen | VIII Octobris. |
| S. Brigida, S. Helena, S. Sapientia, Virgines Martyres, S. Kiliani Ducis filiæ, S. Vrsulæ cognatæ, Coloniæ coluntur hoc die in æde SS. Ioannis & Cordulæ, vti Ægidius Gelenius est auctor. Nos de iis agemus | XXI Octob. |
| S. Tryphon Martyr celebratur hoc die a Græcis in Menologio & Menæis; a Ferrario item, Galesinio, Molano, Canisio, & quibusdam Latinis MSS. extatq; in Surio Vita hoc die ex Metaphraste. Nos cum Martyrolog. Romano de eo agemus | X Nouemb. |
DE SANCTIS MARTYRIBVS CÆCILIO EPISC. ELIBERITANO ET SOCIIS, IN HISPANIA
I. secvlo.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Caecilius Episcopus Eliberitanus, Martyr in Hispania (S.)
Socii, Martyres in Hispania
BHL Number: 4058, 4067, 4069
Avctore I. B.
§ I. S. Cæcilius an S. Iacobi discipulus.
[1] Idibus Maij celebratur natalis sanctorum Confessorum Torquati, Ctesiphontis, Secundi, Indalecij, Cæcilij, Esicij, Euphrasij; qui Romæ a sanctis Apostolis Episcopi ordinati, & ad prædicandum verbum Dei, [Hispaniarum Apostoli septē,] ad Hispanias, tunc adhuc gentili errore implicatas, directi sunt. Cumque diuersis vrbibus euangelizassent, & innumeras multitudines Christi fidei subiugassent, Torquatus Acci, Ctesiphon Vergij, Secundus Abulæ, Indalecius Vrci, Cæcilius Eliberi, Esicius Cartesæ, Euphrasius Eliturgi, quieuerunt. Ita Vsuardus; cui congruit. Martyrologium Romanum & alia pleraque. Breuius vetus Romanum a Rosvveydo editum: Torquati, Ctesiphontis, Secundi, Indaletij, Cæcilij, Esicij, Eufrasij, qui Romæ ab Apostolis ordinati sunt. VVandelbertus quoque in metrico Martyrologio eorum ita meminit:
Pontifices septem Hesperiam simul Idibus ornant. Fusius de iis agunt Beda vulgatus, Ado, Notkerus, & alij,vt infra dicemus.
[2] Hos rerum Hispanicarum scriptores S. Iacobi Maioris Apostoli discipulos tradunt fuisse; vti & recentiora quædam Martyrologia. Ita MS. Florarium: Natalis sanctorum Confessorum Torquati, Ctesiphontis, Secundi, Indalecij, [S. Iacobi Maioris (vt vulgo creditur) discipuli.] Cæcilij, Esicij, Euphrasij: qui fuerunt discipuli S. Iacobi Maioris, & a sanctis Apostolis Episcopi ordinati, ad Hispanias directi sunt; vbi Christum euangelizauerunt. Franciscus Maurolycus & Constantius Felicius ista habent: Ipso die memoria nouem discipulorum, ex quibus Torquatus Gadium, Ctesiphon Almeriæ, Secundus Abylæ, Indalecius Vrcij, Cæcilius Heliberis, Hesychius Carthesiæ, Euphrasius Turris Iuliæ, Episcopi fuere. Quos Iacobus Apostolus, Zebedæi filius, ex Hispania Hierosolymam secum duxerat: & qui Magistri ab Herode perempti corpus in Galiciam retulere: inde Romam profecti, a B. Petro ad prædictas vrbes destinati, vt Callistus Papa scribit. Duo autem reliqui huius Apostoli comites, Athanasius & Theodorus, in Hispania relicti, iuxta Magistri sepulchrum apud Compostellam tumulati iacent, vt in epistola quadam S. Leonis legimus. Ab his primum in Hispaniis Christianæ fidei doctrina propagata est. Eadem fere scribit Galesinius, nisi quod S. Cæcilium videatur prius ceteris Episcopum ordinatum asserere: ita habet. In Hispania sanctorum Confessorum Cæcilij, Indalentij, Euphrasij, Secundi, Torquati, Hesychij, Ctesiphontis, Athanasij & Theodori. E quibus Cæcilius B. Iacobi Apostoli discipulus, ab Apostolorum Principe Petro Episcopus consecratus, Eliberitanæ Ecclesiæ præfuit. Reliqui item, vbi ex vrbe Hierosolyma in Hispaniam eiusdem S. Iacobi, quem Herodes Agrippa necarat, corpus exportarunt, inde Romam profecti, Episcopique ab eodem facti, ad Hispaniam, gentium superstitionibus implicitam mittuntur. Vbi Indalentius Vergitanæ, Torquatus Accitanæ, Hesychius Cathesianæ, Secundus Abylanæ, Ctesiphon Almerianæ, Euphasius Elitorgensis ciuitatis episcopatui præfectus, e tenebris ingentem multitudinem, pro sua quisque regione, ad aspiciendam Euangelij lucem, reuocauit. Ab illis item duobus Athanasio & Theodoro, qui ex Hispania numquam discesserant, in multas illius prouinciæ partes Christianæ religionis disciplina propagata est.
[3] S. Iacobum Apostolum Hispaniam adiisse, & ibi aliquos ad fidem conuertisse, Ecclesiarum illius prouinciæ traditio est; vti dicitur in Breuiarij Romani Lectionibus, eius festo die XXV Iulij. De discipulis eius non eadem scriptorumsententia est: alij isthic ab eo conuersos, alij eo, Euangelij propagandi caußa, ab eo ductos tradunt. Priorem sententiam tuetur Maurolycus in elogio iam relato. [ab eo isthic conuersi,] Et Breuiarium, post ea quæ iam attulimus, subdit: Ex quorum numero septem postea. Episcopi a B. Petro ordinati, in Hispaniam primi directi sunt. Lucius Marineus Siculus de reb. Hispaniæ lib. 5. In Hispania D. Iacobus e Gallecia prouincia nouem discipulos elegit; quorum septem, duobus aliis in Gallecia, [eūq; Hierosolymā secuti,] prædicandi caussa, remanentibus, cum eo Hierosolymam perrexerunt: qui corpus eius post passionem per mare in Galleciam deportarunt. Ex quibus, vt idem Calixtus & B. Hieronymus scripserunt, nonnulli cum B. Iacobi corpus in Gallecia sepelissent, & Romam se contulerunt, & ab Apostolis Petro & Paulo coronis Episcopalibus ornati, ad prædicandum Dei verbum in Hispaniam, adhuc errore gentilitatis implicatam, missi fuere: qui sua prædicatione innumerabilem Hispanorum multitudinem ad Christi cultum conuerterunt. Ioannes Vasæus in Chronico rer. Hispanicar. D. Iacobus Apostolus, filius Zebedæi, in Hispania prædicauit Euangelium Christi, & in tota prouincia nouem dumtaxat ad fidem nostram conuertisse dicitur. Quamuis B. Calixtus, in epistola Translationis ipsius, dicat illum plures habuisse discipulos, sed duodecim speciales, quorum nouem, dum adhuc viueret, in Gallecia elegisse. & paucis interiectis: Apostolus vero, duobus discipulis in Hispania, prædicationis caussa, relictis, cum reliquis in Iudæam rediit. Ac paullo inferius, commemorata Apostoli cæde, & corporis illius per eosdem discipulos curata in Galleciam translatione, eos ait inde Romam profectos, atque ab Apostolis Petro & Paulo infulis Episcopalibus ornatos, ad prædicandum verbum Dei in Hispanias iterum missos, & ibidem pro Christi fide, quam prædicabant, martyrio affectos. Enumerat deinde nomina eorum, & vrbes in quibus vel sedem Episcopalem collocarunt, vel suorum laborum metam adepti sunt. De S. Iacobi prædicatione, & corpore in Gallæciam deportato, ac sub noni seculi initium, Alphonsi Casti temporibus, reperto, agemns ad XXV Iulij; vbi & eius miracula a Callisto II Papa descripta dabimus, & Leonis III Epistolam, quæ passim citatur, expendemus.
[4] [vnde corpus eius in Gallæciam aduexerunt.] Triplicem habemus Translationis S. Iacobi historiam: nulla discipulos, a quibus in Hispaniam deuectum est eius corpus, Hispanos asserit fuisse, aut etiam inficiatur. Prima, cuius hoc initium est, Nemo puter quod sit iste Iacobus, qui cognominatur Alphæi &c. Repugnat omnibus Martyrologiis, & Hispaniensibus historiis, cum ait: In eodem etiam loco (in quo conditum fuerat Apostoli corpus) tres discipulorum eius, quorum nomina sunt hæc, Torquatus, Thesifons, Anastasius, sortem requiescendi cum dilecto Magistro habere meruerunt. Alij vero Hierosolymam reuersi, hæc quæ descripsimus, & plura alia, [Eorum quosdam rursus postea rediisse Hierosolymā,] quæ breuitati studentes omisimus, in sancta Synodo veridicis relationibus enarrauerunt. In altera Narratione, quæ his verbis inchoatur, Post Passionem Saluatoris Nostri, eiusdem resurrectionis gloriosissimum tropæum, mirabilemque Ascensionem &c. nulla discipulorum Apostoli nomina exprimuntur; illud solum sub finem habetur: [alios apud corpus māsisse, nonnulli aiūt:] Tres autem Magistri pedissequi, pro illius reuerentia, dum summo cum affectu ad præfatum sepulchrum peruigiles & indesinenter vigilarent, definito dubiæ termino vitæ, naturæ debitum persoluentes, felici excessu spiritum exhalarunt, cæloque animas gaudendo intulerunt.
[5] Tertia extat in Bibliotheca Floriacensi Ioannis Boscij, a veteri quopiam Floriacensi cœnobita ante annos sexcentos, vt censet, conscripta, hoc exordio: Spiritum sanctum Paracletum per os Dauid Prophetæ dudum prælocutum fuisse nouimus. In hoc non Iacobi fuisse discipuli dicuntur, neque ab eo, aut Romæ a S. Petro, ordinati Episcopi, [alij Hierosolymis ordinatos, Episcopos,] sed Hierosolymis ab Apostolis; ita enim dicitur: Cum totus mundus iugo dæmoniacæ seruitutis teneretur depressus, tenebrisque ignorantiæ suæ esset obcæcatus, Sanctissicti Apostoli, iuxta Domini saluatoris edictum, eum a perfidiȩ suæ squallore eruere cupientes, vniuersis mundi partibus, in fide Christi fortissimos & lege sancta doctissimos, euangelizare Diuini Verbi gratiam, direxerunt viros. Vnde factum est, vt prudentissimum omnique militia spiritali instructum eligerent virum, Ctesiphontem sanctissimum, quem ordinauerunt Episcopum; adiunctis sibi Coëpiscopis sociis in hoc opere satis strenuissimis. Hi Missi Domini, [missosq; in Hispania,] ad Hispanias delegantur: quo barbaræ gentis saxea corda, vnguine sancti Spiritus delibuta, mollescerent, gratiam Christi susceptura. Qui verissimi & rectissimi Christi famuli iniunctam sibi prædicationis gratiam ocyus implere cupientes, nauali euectione illuc properare satagunt. Aptata itaque nauicula, & quæ sibi videbantur, necessariis impositis, subito Diuinæ dispensationis munere sibi collato, consilium ineunt, vt corpus sanctissimi Iacobi secum deueherent: quatenus, [corpus Apostoli secū accepisse, in subsidiū prædicationis.] dum ipsi prædicationis officio sollicitius intenderent, sancto resplendente miraculis Apostolo, efferæ nationis hominum mentes, ad baptismatis fidem suscipiendam paullatim mansuescerent. Quod & factum est, vt patefaciunt sequentia. Etenim B. Ctesiphon cum sociis, ad sepulchrum properans gloriosi Apostoli, cum ingenti deuotionis honore & tremore, inæstimabilis pretij pretiosissimam margaritam, a loco terræ humili sustollentes, cum magno & spirituali gaudio, in hymnis piæ iubilationis conlaudantes Dominum, decenter in naui composuerunt sua.
[6] Verum nobis probabilius videtur, SS. Ctesiphontem, Torquatum, Cæcilium & socios, neque in Iudæa ab aliis Apostolis, neque in Hispania a Iacobo Episcopos esse consecratos: sed vel ab hoc ibi conuersos, vt habet Breuiarium Romanum, & citati ante Auctores; ac forte quosdam eorum, vt Romanis nuncupatos nominibus, ita & Romana stirpe oriundos fuisse; vel certe e Romano Clero delectos, ordinatosq; ab Apostolis Petro & Paulo Episcopos, & in Hispaniam missos.
§. II. An Episcopi in Hispania ordinati a S. Iacobo?
[7] Neque magnopere commouere quemquam debet Hispaniense Chronicon, quod ab homine diligenti, sed tenuis doctrinæ ac iudicij, superioribus seculis collectum, [Iuxta Chronicō, quod Dextri dicitur,] temere nuper viro doctißimo Dextro adscriptum. In eo Chronico multa de S. Iacobo narrantur, quæ alibi (si tanti id videbitur) expendemus: huc transscribemus paucula, quæ ad eius discipulos, ac nominatim, quo de hic agimus, ad Cæcilium pertinent. Ita ergo scribit ad annum Christi XXXVI. cum Dextri ætate neque gens vlla, (nedum Hispania, quæ adhuc multis post seculis Æras suas vsurpauit) neque Ecclesia, annorum epocham per spatium ductum ab ortu Christi signaret, sed per Consules. At fuerit Dexter, auctor primus illius moris, quem nunc tenemus; ita certe habet illud Chronicon: Anno Christi XXXVI. Hispania prima prouinciarum mundi, post Galilæam, Iudæam, & Samariam, in partibus Occidentalibus Christi fidem amplexa est: eiusque gentilitas ad fidem conuersa fuit, veræ primitiæ ceterorum Gentilium. Nam & Iacobus sanctus Apostolus, Zebedæi filius, peragratis vrbibus Hispaniæ, multisque erectis Ecclesiis, [S. Iacobus Episcopos in Hispania ordinat] & Episcopis creatis ex aduenis, Petrum Bracaræ primum reliquit Episcopum; ac templum vel oratorium Beatæ Virgini, ex eius iussu, præsentiaque super columnam, Cæsaraugustæ erexit. Multa quoque miracula patrat, virtute vero sermonis feroces Hispanorum animos ad suaue Christi iugum adducit. Multi ibidem Iudæi conuertuntur ex XII Tribubus transmigrationis ex Babylonia, quibus & ibi tunc prædicauit.
[8] Anno XXXVII. Multos etiam discipulos, præcipuos autem numero duodecim, more Apostolico, in Hispaniam secum portat: scilicet Episcopos, Basilium, Pium, Athanasium; Maximum, Chrysogonum Presbyteros; Theodorum, Cæcilium, Thesiphontem, Iscium, Calocerum Lectores; Torquatum Exorcistam; & Secundum, Indalecium, Euphrasium Ostiarios. Ex his Basilius successit Petro Bracarensi: [magno numero:] Athanasius fuit primus Episcopus Cæsaraugustanus; Pius Hispalensis. Alios etiam S. Iacobus creauit Episcopos; alterum Basilium, qui primus fuit Carthaginis Spartariæ Præsul: Eugenius Valentiæ, Agathodorus Tarraconensis, Elpidius Toletanus, Etherius Barcinonensis, Capito Lucensis, Ephrem Asturicensis, Nestor Palentinus, Arcadius Iuliobrigensis. Omnes hi ex profugis sunt, & in his omnibus vrbibus, & in aliis Hispaniæ, mira celeritate, S. Iacobus prædicauit. Postea Calocerus profectus in Italiam, adhæsit Apollinari Rauennatum Episcopo, & ab illo factus Presbyter successit Marciano, & factus est Episcopus centenario maior, vigens tamen. Septem alij a B. Petro creati Episcopi ad Hispanias remittuntur…
[9] Anno Christi XLI. Impleta honorifice legatione sua, ac rebus Hispaniæ sanctissime compositis, relictaque Ecclesia Theodori curæ, quæ de Columna dicitur, quam Beata Virgo sua præsentia sospitauerat, beauerat, & consecrauerat, vbi & præclaram imaginem suam reliquit, (quæ cælestis ædes ex eo tempore fidelium deuotione frequentatur) Iacobus cum lacrymis Hispanorum Hierosolymam reuertitur. [visit Gallias & Britānias:] Rediens Iacobus Gallias inuisit, ac Britannias, ac Venetiarum oppida, vbi prædicat; ac Hierosolymam reuertitur, de rebus grauissimis cōsulturus Beatam Virginem & Petrum… Anno Christi XLII… S. Iacobus prædicans acerrime Iudæis (prius interfuit hoc anno consecrationi ædis sacræ Nazareth, [Hierosolymis occiditur:] in qua Virgo Deum concepit, præsentibus nonnullis Apostolorum) succiso capite, ab Herode, recens Hierosolymam reuersus, nobile martyrium XXV die Martij gloriose pertulit. Discipuli S. Iacobi, Dei monitu, Virginisque consilio, corpus Magistri Ioppe in naue deponentes, [corpus in Hispaniā vehitur:] Iriam Flauiam Gallæciæ ciuitatem felici nauigatione peruenerunt. Altare super sacrum corpus erigunt, & more sacro Basilius, Athanasius, Chrysogonus, Agathodorus, Elpidius (qui nuntio accepto de corpore sui Parentis in Hispanias allato, mox Iriam accurrunt) sacrant & Apostolo dicant. Anno Christi XLIII. Sepulto corpore sacratissimi Magistri, [septē eius discipuli, Episcopi a S Petro facti.] Torquatus, Thesiphons, Cæcilius, Iscius, Secundus, Indalecius, Euphrasius Romam petunt: & a B. Petro consecrati Pontifices, ad meridianas Hispaniæ partes, scilicet ad Bæticam littoralem reuertuntur… Anno LIV. Cæcilius Iliberi & circumquaque prædicat, & mirabilem se præbet, doctrinaque populos sibi commissos in timore Dei ac fide promouet.
[10] Hæc, quisquis ille fuit, qui rhapsodiam illam Dextrinam, minime dexter, consarcinauit. De S. Iacobi in Hispaniam aduentu nolumus modo disputare; nec populorum illorum conuellere traditionem, quæ maius longe habet apud nos momentum, quam illius scriptoris assertio. [sed de Episcopis a Iacobo creatis non constat:] Demus antiquam illam Iudæorum, quam astruit, in Hispaniam transuectionem, Nabuchodonosoris auspiciis factam, quam ne Hispanis quidem omnibus prolixa sua disputatione Franciscus Biuarius Dextri Commentator persuaserit. Sed quis credat tot a S. Iacobo ordinatos in Hispania Episcopos, tam exiguo quo illic fuit tempore? Quis, quod Iulianus Petri in Chronico suo nu. 5. scribit, [nam S. Petrus Bracharensis S. Petri Apost. discipulus;] metropoles eum distinxisse? Possunt quidem gloriari Bracharenses Petrum sibi, primum Antistitem, ab Apostolo datum: nempe fidei Doctorem; quem postea Petrus Apostolorum Princeps, aliusue eius auctoritate, per annos complures probata virtute, & fidei disseminandæ indefesso studio, Episcopum crearit. Quid, quod viri nonnulli eruditi, & quidem Lusitani, nulla facta Iacobi mentione, absolute Petri Apostoli discipulum Petrum illum prædicant? Ita siue Didacus de Rosario auctor, siue Stephanus Sampayus interpres Vitæ S. GonsaluiAmaranthi 10. Ianu. cap. 1. nu. 3. Brachara Augusta, totius Hispaniæ Primas hodie cernitur, quæ S. Petrum, Apostoli Petri discipulum, primum meruit habere Pastorem & Martyrem. Sed plenius de hoc Bracharensi Petro agemus XXVI Aprilis, vbi & fabellam refutabimus, quam recitat Biuarius, quod fuerit S. Vriæ Prophetæ ac Martyris, de quo Ieremiæ 26. agitur, filius, cumq; aliis Iudæis in Hispaniam deportatus, atque ibi mortuus, sed demum sexcentis fere post annis a S. Iacobo reuocatus ad vitam, & Episcopus factus.
[11] Inquiremus alibi quoque, num Hispaniarum Episcopi fuerint Basilius, Eugenius, Elpidius, Agathodorus, Ephremius, Capito, Ætherius, quos Martyrologium Romanum refert IV Martij apud Chersonesum martyrio coronatos, in Hispania Dexter. At Menæa Græcorum VII Martij, memorant ab Hermone Hierosolymorum Episcopo missos, Diocletiani Imp. temporibus, in Tauroscythiam Ephræmium, [alij in Taurica Chersoneso diu post vixere,] Basileum Chersonam: hoc vero ab impiis interfecto, submissos Eugenium, Agathodorum, Elpidium; iis quoque palmam martyrij assecutis, Ætherium missum, qui Constantini edicto coërceri religionis aduersarios curauit, a quibus ipse quoque in itinere interfectus est; datusq; Chersonensibus Episcopus Capito, qui XI Kal. Ianuarij vitam finiuit. [quidam in Cypro.] Hæc pluribus Menæa: quæ Nestorem & Arcadium Trimythuntinorum aiunt Episcopos fuisse, atque in pace quieuisse. Trimethus, (τριμηθοῦς, vt est apud Ptolemæum lib. 5. cap. 14 ast in Notitia Ecclesiastica, quam Carolus a S. Paulo ex codicibus Vaticanis edidit, τριμηθοῦντων, nimirum πόλις, Trimethuntiorum vrbs, sicut & Menæa habent, Ἐπίσκοποι τριμυθούντων. In altera vero Notitia, quam idem e Bibliotheca Regis Christianißimi accepit, appellatur τριμιθούς, Trimithus) vrbs est Cypri. Vt non facile sit coniicere, cur ad Hispanias pertinere eos existimarit, qui Dextri Chronicon procudit. Quid quod in tabulis Episcoporum Hispaniæ, quas confecit Franciscus Padilla, neque inter Asturicenses est Ephrem, neque Basilius inter Carthaginenses, neque inter Lucenses Capito, neque inter Barcinonenses Ætherius ignotus idem quoque Hieronymo Paulo Barcinonensi, vti & Francisco Pisano Elpidius Toletanus? Et diserte asserit Breuiarium Toletanum, S. Eugenium primum fuisse illius Sedis Episcopum.
[12] Quam illa deinde ridicula & violenta verborum istius Chronici interpretatio apud Biuarium? [Alia in Chronico, & cōmentatore, non probata.] Multos discipulos in Hispaniam secum portat, inquit Chronicon. Quorum verborum non est sensus, ait ille, eos omnes in Hispaniam deduxisse, quos nimirum ante accessum ad ipsam conuertisset, hoc enim verum non est; sed eos in Hispaniam, hoc est intra Hispaniam, ab vna eius prouincia ad aliam transeuntem deduxisse. Idem Chronicon cum duodecim præcipuos Iacobi discipulos enumerat, omnino quatuordecim conficit, vt videre hic est nu. S. Quale deinde Iacobi iter, vt dum in Iudæam parat reuerti, Christi parentem omnium mysteriorum nostræ religionis apprime gnaram, & Petrum collegij Apostolici Præsidem, consulturus, in Gallias Britanniasq; excurrerit? Missam facio incuriam siue commentatoris, siue typographi, dum Venetos Armoricos in Orientali Gallia locat, qui fere omnium maxime occidui sunt.
[13] Omnium vel solidißime pronuntiauit, vel prudentißime dubitauit, [Marianæ iudicium de S Iacobi prædicatione,] de S. Iacobi prædicatione & discipulis, Ioannes Mariana noster lib. 4. de reb. Hisp. cap 2 ita scribens: Iacobus Zebedæi filius, cognomento Maior, Iudæa atque Samaria obitis, in Hispaniam venit, auctore Isidoro. Nouaque in ea prouincia Euangelij luce propagata, Cæsaraugustæ Virginis Matris nomine, eius monitu, templum constructum est, vt persuasio hominum ab antiquo per manus ducta confirmat: nobis receptas opiniones mouere non erat animus. Sed ex Hispania tamen Hierosolymam cum reuertisset, quam ob caussam incertum, [martyrio,] in ea vrbe ab Herode Agrippa, regnum Iudæorum recens a Claudio acceptum grato animo cupiente auspicari, interfectus est anno salutis quadragesimo secundo, VIII Kalendas Aprilis, quando per eos dies Iudæi azyma celebrarunt: tempus a Luca Iacobi cædi designatum. Corpus a discipulis sublatum, nauique impositum, ad Iriam Flauiam in extrema Calæcia (ei oppido hodie Padrono nomen est) constitit, [translatione,] ad octauum Kalend. Augusti. Vnde, quo anno incertum, sed trigesimo tamen Decembris die, Compostellam migrauit. Secundi & tertij diei memoria anniuersaria celebritate, tota præsertim Hispania, colitur. Nam mense Martio, quo tempore occisus est, ieiunij Christiani squallore situque occupatis omnibus, luctum lætitia mutare non est Patribus visum. Annum circiter octingentesimum, Rege Alfonso, qui dictus est Castus, [inuentione,] sacrum corpus diu obliuione obrutum, cælesti indicio est inuentum, cultumque templo dicato, vti eo loco explicatur. Aucta religio est, cum paullo post Ramiro Regi ad Clauigium de innumera barbarorum multitudine victoriam concessit, [miraculis,] & Christianos grauissimo tributo liberauit, ex quo centum lectissimas virgines quotannis Mauris tradere soliti erant. Vnde cœptum est sub conflictum in bellis nomen eius patrociniumque implorari: [cultu;] & voti rea Hispania facta est ex singulis iugeris pendendi modium frumenti quotannis D. Iacobi templo Compostellano. Morem hunc sæpe alternantem Romani Pontifices sæpe etiam restituerunt datis diplomatis.
[14] Paucos se discipulos D. Iacobo adiunxisse, quo tempore fuit in Hispania, fama est. qui plurimos, nouem numerant, Petrum Eboræ in Lusitania Episcopum, pro quo nonnulli Thesiphontem substituunt Præsulem Bergitanum, [discipulis,] quæ vrbs non procul Almeria sita erat; Cæcilium Eliberritanum, Eufrasium Illiturgitanum, Secundum Abulensem, Indaletium Vrcitanum, (Verga oppidum esse creditur in Vasconum confinibus) Torquatum Accitanum, id est, Guadixensem, Hesychium Carthesanum non procul Asturica: Athanasium demum & Theodorum, sacri sepulchri (sic fama fert) custodes. quorum ibi sepulchra dextra læuaque monstrātur. [quos alij a SS. Petro & Paulo Roma in Hispaniā missos volunt,] Sunt qui hos omnes Roma a Petro & Paulo Apostolis amandatos in Hispaniam putant, gratia Euangelij promulgandi. Prorsus qui historiam ante quingentos ferme annos scripsit Pelagius Ouetensis Episcopus, Iacobi discipulos facit Calocerum, Basilium, Pium, Grisogonum, Theodorum, Athanasium, & Maximum. Nos, quoniam rerum antiquitas certam scriptioni derogat fidem, [ipse nihil pronūtiat.] liberum lectori iudicium de tota hac re relinquamus. Hæc ille (vt de eo, alia occasione prædicat Baronius to 8. ad an. 688. nu. 3.) veritatis amator, & pietatis optimus cultor, qui erudito stylo postremam manum apposuit rerum Hispanicarum historiæ. Verum singula, quæ hic ab eo dicuntur, neque calculo nostro comprobare necesse est, neque aliorum argumentisinfirmare. Liceat de quibus homo Hispanus dubitauit, ea non vndequaque exploratißima censere.
§. III. S. Cæcilius & socij Episcopi a SS. Petro & Paulo in Hispaniam missi.
[15] Martinus Carillius lib. 2. Annal. ad XLVI Christi annum, scribit, falli eos, qui SS. Cæcilium, Ctesiphontem ac socios arbitrentur a sanctis Apostolis Petro & Paulo in Hispaniam missos: cum neque tunc Romæ esset Paulus, [S. Cæcilius & alij Episcopi non a S. Petro solo ordinati,] neque illuc ante LVIII Christi annum venerit; & vero ad Petrum, supremum Ecclesiæ caput, proprie spectaret, Apostolos & præcones doctrinæ cælestis in prouincias ablegare: ab hoc igitur in Hispaniam missos septem illos, veluti rerum Hispanicarum magis peritos. Ita tradere Maurum Castellam Ferrerium & Ioannem Vasæum. Asserit id Castella lib. 2. historiæ S. Iacobi cap. 11. Sed mirum non est eum, ac recentiores alios, ita sentire, qui Chronico Dextri certam constare fidem velint; in quo, anno Christi XLIII sepulto in Gallæcia S. Iacobi Apostoli corpore, Romam petiisse VII viri illi narrantur, & a B. Petro consecrati Pontifices, ad meridianas Hispaniæ partes reuertisse. Magis vero indubitabile id censent, postquam ex laminis, in nescio qua specu circa Granatam repertis, didicerunt,secundo Neronis anno, eo ipso quo Romam captiuus adductus est Paulus, martyrium subiisse Cæcilium ac socios. At nos de martyrio infra quæremus.
[16] Ioannes Vasæus (quem Carillius citat veluti suæ suffragantem sententiæ, de Episcopis in Hispæniam mißis, quos diximus, antequam Romam aduenisset Paulus) diserte ab Apostolis Petro & Paulo infulis Episcopalibus ornatos, [sed & a S. Paulo,] ad prædicandum verbum Dei in Hispanias iterum missos scribit; vti supra retulimus §. 1 nu. 3. vbi & L. Marinei Siculi verba recitauimus idem omnino affirmantis. Franciscus Tarapha de Regib. Hispan. idem refert, sed Paulum citius facit in Hispaniam venisse, ante Neronis imperium, quod antiquis omnibus, nescio an non aperte Actis Apostolorum a Luca descriptis, aduersatur. In Claudio ita scribit: Iacobus Maior Apostolus Domini his temporibus vniuersam prædicando peragrauit Hispaniam, in qua nouem tantum conquisiuit discipulos… Paulus Apostolus Domini, vas electionis, per hoc tempus multis vrbibus peragratis, in Hispaniam prædicandi gratia nauigasse, veniensque Narbonem multos conuertisse, putatur. Tum de S. Cæcilio & sociis in Nerone ista habet: Torquatus quidam, Cæcilius, & Euphrasius, sanctissimi Christi Confessores, & ipsi vno die hoc tempore apud Hispanias, mandante Nerone, martyrio coronantur. Hi autem omnes ab Apostolis Petro & Paulo Episcopi apud Romam ordinati, confestim ad prædicandum verbum Dei Hispanis infidelibus fuerant directi. Ita ille. Neque iidem sint necne, quos Iacobus antea conuerterat, exponit. Fatetur Mariana §. superiore citatus, esse nonnullos, qui hos omnes Roma a Petro & Paulo Apostolis amandatos in Hispaniam putent, gratia Euangelij promulgandi.
[17] Sane hanc receptam olim, minimeq; ambiguam, fuisse Hispanorum & Ecclesiæ Romanæ opinionem, liquido patet ex B. Gregorij VII Papæ Epistola 64. ad Alphonsum VI Castellæ & Sanctium IV Aragoniæ Reges, quam visum est hic integram dare. Ita ergo habet: Gregorius Episcopus seruus seruorum Dei, Alphonso & Sanctio Regibus Hispaniæ aparibus, & Episcopis in ditione sua constitutis, salutem & Apostolicam benedictionem. Cum beatus Apostolus Paulus Hispaniam se adiisse significet; ac postea septem Episcopos ab vrbe Roma ad instruendos Hispaniæ populos a Petro & Paulo Apostolis directos fuisse, qui destructa idololatria, [ex Hispania reuerso;] Christianitatem fundauerunt, religionem plantauerunt, ordinem & officium in Diuinis cultibus agendis ostenderunt, [Ecclesias ibi fundarunt.] & sanguine suo Ecclesias dedicauere, vestra diligentia non ignoret; quantam concordiam cum Romana vrbe Hispania in religione & ordine Diuini officij habuisset, satis patet. Sed postquam vesania Priscillianistarum diu pollutum, & perfidia Arianorum deprauatum, & a Romano ritu separatum, irruentibus prius Gothis, ac demum inuadentibus Saracenis, regnum Hispaniæ fuit; [ordinemq; Diuini officij.] non solum religio est diminuta, verum etiam mundanæ sunt opes labefactatæ. Quapropter vt filios carissimos vos adhortor & moneo, vt vos, sicut bonæ soboles, etsi post diuturnas scissuras, demum tamen, vt Matrem reuera vestram, Romanam Ecclesiam recognoscatis; in qua & nos fratres reperiatis; Romanæ Ecclesiæ ordinem & officium recipiatis, non Toletanæ, vel cuiuslibet aliæ, sed istius, quæ a Petro & Paulo supra firmam petram per Christum fundata est, & sanguine consecrata, cui portæ Inferi, id est, linguæ hæreticorum, numquam præualere potuerunt; sicut cetera regna Occidentis & Septemtrionis, teneatis. Vnde enim non dubitatis vos suscepisse religionis exordium, restat etiam vt inde recipiatis in Ecclesiastico ordine diuinum officium. Quod Innocentij Papæ ad Eugubinum directa Episcopum vos docet Epistola: quod Ormisdæ ad Hispalensem missa decreta insinuant: quod Toletanum & Bragense demonstrant concilia: quod etiam Episcopi vestri ad nos nuper venientes iuxta constitutionem Concilij per scripta sua facere promiserunt, & in manu nostra firmauerunt… Subiungit nonnulla de excommunicatione a Geraldo Ostiensi Episcopo, cum Rembaldo, lata in Munionem simoniacum Sedis Oscensis inuasorem … Dat. Romæ XIV Kal. Aprilis, Indictione XII, id est, anno Christi MLXXIV. Gregorij primo nondum expleto, vt qui X Kal. Maij, Indict. XI anno Christi MLXXIII, Alexandro II suffectus fuerit.
[18] Constat igitur huius sanctißimi sapientißimiq; Pontificis auctoritate, Paulum Apostolum Hispanias Euangelij disseminandi caussa adiisse; quod ipse facturum sese spoponderat Epistolæ ad Romanos cap. 15. ita scribens: [S. Paulum Hispaniā adiisse,] Cum in Hispaniam proficisci cœpero, spero quod præteriens videam vos, & a vobis deducar illuc, si vobis primum ex parte fruitus fuero. Et asseuerantius paullo post: Per vos proficiscar in Hispaniam. Quod deinde, serius tamen fortasse quam scribens sperarat, eum præstitisse & hinc patet, & solide probat Thomas Massutius noster de Vita S. Pauli lib. 13. cap. 7. Vbi & eorum qui contra sentiunt, argumenta consutat, ac præsertim quod a Gelasij Papæ ducitur auctoritate, cuius ista in Gratiam Decreto, 22. qu. 2. cap. 5. verba recitantur: Beatus Paulus Apostolus non ideo (quod absit) fefellisse credendus est, [non negat Gelasius Papa,] aut sibi extitisse contrarius; quoniam cum ad Hispanos se promisisset iturum, dispositione Diuina, maioribus occupatus ex caussis implere non potuit, quod promisit. Quantum enim ipsius voluntatis interfuit, hoc pronuntiauit, quod reuera voluisset efficere. Quantum autem ad Diuini secreta consilij (quæ, vt homo, omnia non potuit, licet Spiritu Dei plenus, agnoscere) superna prætermisit dispositione præuentus. Vbi id solum docet Pontifex, etiamsi in Hispaniam non iuisset Paulus, tamen non esse mentitum, quia per eum non stetit, quin adimpleret, quod promiserat, vt ibidem habet Glossa. [nec S. Thomas;] Atque ita quoque Paulum excusat S. Thomas in Commentariis in Epistolam ad Romanos, in cap. 15 lect. 3. Vbi tamen videtur existimasse, S. Paulum cum Romam captiuus ex Syria ductus esset, post biennium occisum esse. [asserunt vero alij PP.] Aliorum rationes minus habent momenti. Profert vero idem Massutius, & Sigismundus Laurentius Cremonensis in Vita S. Pauli Italice edita, plura Sanctorum Patrum testimonia, quibus diserte confirmatur S. Pauli in Hispaniam profectio.
[19] Posteaquam igitur eas gentes, aliqua fortassis antea per Iacobum, eiusue discipulos, luce imbutas veritatis, lustrauit Paulus, Romamq; est reuersus; tum demum ab eo ac S. Petro septem sunt ad eas Episcopi missi, siue e Clero Romano lecti, siue ab illo ex Hispania Romam adducti: id enim nusquam certo affirmatur. Hinc refellas licet, quod e Chronico Dextri supra retulimus, anno Christi XLIII profectos Romam Cæciliumac socios, & Pontifices consecratos a Petro Apostolo remissos in Hispaniam esse. [S. Petrus Romam venit an 2. Claudij.] Venerat quidem Romam Petrus paullo ante, vt habet S. Hieronymus de illustr. Eccles. script. cap. 1 secundo videlicet Claudij anno, Christi XLII, ipso Claudio II & Cæcina Largo Coss. aut certe initio sequentis, quo Kalendis Februarij secundus illius imperij annus explebatur, tertio ipsius, secundoq; L. Vitellij consulatu. Baronius in annis Christi ad fastos Consulares aptandis biennio discrepat a ceteris; ac proinde Petrum Romam aduenisse tradit anno Christi XLIV Claudij tamen II, Coss. Claudio II & Largo. Sed nondum tunc Romæ Paulus erat qui venit anno demum Neronis secundo, [S. Paulus 2 Neronis,] vt in eodem libro cap. 5. scribit S. Hieronymus. Erat is LVI annus Christi secundum vulgarem computum; post Passionem Domini, vt ipse ait, vigesimus & quintus: vnde liquet Christi Paßionem contigisse anno receptæ iam in Ecclesia epochæ XXXI.
[20] Post biennium dimissus e custodia Paulus, per Gallias in Hispaniam profectus est, [ac biennio post in Hispaniam, per Gallias, vt fertur.] aut certe ad vrbes quasdam Galliæ appulisse ex itinere creditur. Nam de S. Paulo Narbonensi Episcopo, qui XXII Martij colitur, ita scribit B. Ado Viennensis in libello de festiuitatibus Apostolorum: Natalis S. Pauli, quem beati Apostoli ordinatum vrbi Narbonæ Episcopum miserunt. Quem tradunt eumdem ipsum fuisse Sergium Paulum Proconsulem, virum prudentem: a quo ipse Paulus sortitus est nomen, quia eum fidei Christi subegerat; quique ab eodem sancto Apostolo, cum ad Hispanias prædicandi gratia pergeret, apud præfatam vrbem Narbonam relictus, prædicationis officio non segniter impleto, clarus miraculis coronatus sepelitur. Et de S. Trophimo Episcopo Arelatensi (quem ab Apostolis Romæ ordinatum Episcopum scribit Ado in eodem libello; in Martyrol. vero vocat discipulum Apostolorum Petri & Pauli) ista habet Vsuardus ad XXIX Decembris: Apud Arelatem natalis S. Trophimi, cuius meminit Paulus scribens ad Timotheum: qui ab eodem Apostolo Episcopus ordinatus, præfatæ vrbi primus ob Christi Euangelium prȩdicandum directus est. Ex cuius fonte, vt Papa Zosimus scribit, tota Gallia fidei riuulos accepit. Quamquam inde non sequitur, ipsummet Arelati fuisse Paulū. Verum id, ex vetustiori traditione aut scriptis sorte monumentis, testatur Ado in Chronico ad annum Christi LIX qui fuit Neronis V, ita scribens: Quo tempore creditur Paulus ad Hispanias peruenisse, & Arelate Trophimum, Viennæ Crescentem, discipulos suos ad prædicandum reliquisse. De S. Crescente agemus XXVII Iunij & XXIX Decemb.
[21] Lubet hic ex S. Innocentij I Papæ Epistola I. ad Decentium Eugubinum Episcopum, a B. Gregorio VII superius citata, nonnulla, quæ huc pertinent, adscribere. Data est ea Epistola XIV Kal. Aprilis, Theodosio Aug. septies & Palladio viris clarissimis Coss. siue anno Christi CCCCXVI. In ea ita scribit inter cetera: Quis enim nesciat aut non aduertat, id quod a Principe Apostolorum Petro Romanæ Ecclesiæ traditum est, ac nunc vsque custoditur, ab omnibus debere seruari, nec superinduci aut introduci aliquid, quod aut auctoritatem non habeat, aut aliunde accipere videatur exemplum? Præsertim cum sit manifestum, in omnem Italiam, Gallias, Hispanias, [Omnes Occidentis & Africæ Ecclesiæ, a Petri Sede fundatæ,] Africam atque Siciliam, insulasque interiacentes, nullum instituisse Ecclesias, nisi eos quos venerabilis Apostolus Petrus, aut eius successores, constituerint Sacerdotes? Aut legant, si in his prouinciis alius Apostolorum inuenitur aut legitur docuisse. Quod si non legunt, quia nusquam inueniunt, oportet eos hoc sequi, quod Ecclesia Romana custodit, a qua eos principium accepisse non dubium est: ne dum peregrinis assertionibus student, caput institutionum videantur omittere.
[22] Ex horum Pontificum verbis existimamus manifeste concludi, 1. non esse a S. Iacobo in Hispania consecratos Episcopos, certisq; aßignatos sedibus; sed a Sede Romana omnem isthic Christianitatem fundatam, religionem plantatam, ordinem & officium in diuinis cultibus agendis ostensum; Ecclesias denique institutas, constitutos Sacerdotes. 2. Hallucinari eos, qui S. Cæcilium, aliosq; primos Hispaniarum Episcopos, tradunt secundo Neronu anno martyrium subiisse, cum non nisi quinto eius anno mißi in Hispaniam sint. 3. Paulum vere, quod statuerat, in Hispaniam esse prosectum. Neque illud Innocentius verbis citatis inficiatur; alioquin imperite eum B. Gregorius VII citaret, asserens in Hispaniam iuisse, & Innocentij verbis ostendens non iuisse: eodemq; argumento probaretur, nec Romæ quidem Paulum docuisse, quod tamen ex Diuina Scriptura constat. Non Paulum a Petro separabat Innocentius, inquit loco supra citato Massutius, cum dixit, solum Petrum, id est, Cathedram Romanam Petri, fidem illis regionibus Occidentis intulisse, & Ecclesias ibidem instituisse; non alios Apostolos, qui suas Cathedras certis locis affixas quodammodo habuerunt, vt S. Iacobus Hierosolymis, & Ephesi S. Ioannes Euangelista. [cuius adiutor Paulus.] At vero S. Paulus nulli diu addictus Ecclesiæ fuit, sed tantum Romanæ sub Petro extremis annis insertus est. 4. Concluditur, septem illos Episcopos non a Paulo solo missos, sed præcipue a Petro, ex Pauli fortaßis consilio a quo simul ac Petro ordinati sint. 5. Hinc constat Paulum ex Hispania Romam esse reuersum. vnde alias Romani orbis regiones lustratum abiit, donec vltimis Neronis temporibus iterum Romam ad martyrijtriumphum rediit.
§ IV S. Cæcilius & socij quando in Hispaniam mißi? Accitani conuersi.
[23] Præter eos auctores, easq; rationes, quas iam attulimus, Rodericus Mendez Silua, disertus scriptor ac curiosus, in libro quem de populis & vrbibus Hispaniæ anno MDCXLV scripsit, cap 5 Descriptionis regni Granatæ, cum de Accitana vrbe siue Guadix agit, S. Torquatum primum illius vrbis Episcopum, [S. Cæcilius & socij post an. Chr. 58 in Hispaniā missi Episcopi,] vnum e S. Iacobi discipulis, eo Roma a SS. Petro & Paulo missum scribit, anno LVI aut LXVI. Arbitramur indicare voluisse post annum LVI, quo Romam ingressus Paulus ante tamen LXVI eo aduenisse, nimirum post LVII, quo e custodia dimissus est Paulus. Quas quidem res ante DC annos non ignorabat Hispanorum diligentia, vti confidenter affirmat grauißimus Pontifex Gregorius VII: erantq; eædem manifestæ, Innocentio teste, ante annos MCL & quod excurrit. Nunc de eorum in Hispaniam appulsu, & rebus ibidem gestis quærendum. Vtinam vel mandata litteris Acta illorum essent, vel conseruata. Paucula habemus ab certis auctoribus, nec nisi post DCCC annos, tradita.
[24] Ado Viennensis in Martyrologio ad XV Maij ista habet: Natale sanctorum Confessorum Torquati, Ctesiphontis, Secundi, Indaletij, Cæcilij, Esicij, Euphrasij. Qui Romæ a sanctis Apostolis Episcopi ordinati, & ad prædicandum verbum Dei ad Hispanias, tunc adhuc gentili errore implicatas, [ab Accitanorum furore] directi sunt. Cumque ad ciuitatem Accitanam venissent, & propter laborem itineris modicum quiescentes, caussa victus emendi discipulos in vrbem misissent; mox paganorum multitudo, qui tunc forte diis suis festa celebrabant, eos vsque ad fluuium persecuta est: in quo pons miræ magnitudinis & firmitatis exstructus, transeuntibus Sanctis, [miraculose erepti, Lupariam illustrem fœminam,] Dei nutu, cum omni in sequentium multitudine funditus corruit. Ad quod miraculum ceteri territi, & cuiusdam magnæ senatricis Lupariæ (quæ diuinitus inspirata, eos benigne suscipiens, credidit) exemplum secuti, relictis idolis, Christo Domino crediderunt. Post hæc diuersis vrbibus euangelizantes, [aliosq; plurimos conuertunt:] & innumeras multitudines Christi fidei subiugantes, Torquatus Acci, Ctesiphon Vergij Secundus Abulæ, Indalecius Vrci, Cæcilius Eliberri, Esitius Cartesæ, Euphrasius Eliturgi, quieuerunt. Extat vsque hodie illustre miraculum ad commendationem pretiosæ mortis eorum. [anniuersarium isthic miraculum.] Nam eadem solemnitate, apud præfatam Accitanam vrbem, ad sepulchrum S. Torquati arbor oliuæ diuinitus florens, maturis fructibus onustatur.
[25] Eadem habet B. Notkerus, MS. Martyrol. imperialis monasterij S. Maximini, vetustißimum Martyrologium Ecclesiæ Lugdunensis a Ioanne Boscio parte 2. Bibliothecæ Floriacensis citatum, &. omisso subito flores fructusq; proferentis oliuæ miraculo, Beda vulgatus. Petrus de Natalibus lib 5. cap. 3 eadem memorat, aliis verbis; & addit olearum istarum liquore ægritudines sanari. Constantinus Ghintus in Natalibus SS. Canonicorum, ait pontem illum, qui ad seruandos Sanctos confractus est, marmoreum fuisse: Lupariam (quam Lupanariam vocat, vti & Petrus de Natal. & alij quidam) Sanctis domum suam receptis oratorium ædificasse: Sanctos prope Accium portu appulisse; quod haud satis assequimur. An ad portum applicuisse, qui haud procul Accis distaret? an ipsam vrbem Acci portum habuisse? [vbi sita vrbs Acci, nunc Guadix,] Neutrum videtur affirmari posse, cum longius a mari absit Guadix, inter mediterraneas Bastitanorum vrbes relata a Ptolemæo lib. 2 cap. 6 Ἄκκι, quæ Plinio lib. 3 cap 3 Colonia Accitana appellatur, statuiturq; inter populos LXII Conuentui Carthaginensi subiectos. Sita est inter asperas ac prope inuias rupes, ad flumen, quod Fardes dicitur, in amœnißima & fertilißima valle, patetq; eius ad leucas octo territorium, pagis XV distinctum, vt habet Rodericus Mendez ante citatus, qui nomen Guadix, quod Flumen vitæ significat, a Mahomado Guadix Rege Granatensi ei impositum coniicit, a quo sub annumChristi MCCCLXXX ampliatam ornatamq; eam vrbem scribit. Vetus isthic Episcopalis Sedes fuit a S. Torquato constituta, [ab antiquo Episcopalis,] cuius Episcopus Felix Eliberitano concilio, Æra CCCLXII (vt habet Garsias Loaisa) subscripsit, Lilliolus Toletano III Æra DCXXVII. siue anno Christi DLXXXIX.
[26] Porro quod Accitani, cum in eorum pomœrium venerunt sancti illi Antistites, dicuntur diis suis festa celebrasse, lucem id accipere fortaßis aliquam potest e Macrobio lib. 1. Saturnal. cap. 19. vbi ita habet: Accitani etiam, [olim Martis cultui, Neti vel Necyos dicti, dedita.] Hispana gens, simulacrum Martis radiis ornatum maxima religione celebrant, Neton vocantes. Ita habet editio Parisiensis an. 1585, Lugdunobatauica an. 1597 & 1628 ex recensione Ioannis Isacij Pontani. Ortelius in Thesauro geographico, verbo Acitani (vbi dubitat an iidem Accitani sint) Necyn ab iis vocari Martem scribit. Vtra præserenda lectio sit, quærere haud lubet. Vtraque vox a Græca origine deflexa vidert potest: hæc a νέκυς, mortuus, cadauer; & vnde plura quam a Marte funera & cadauera? altera a νῆτος postremus, aut νητὸς congestus, accumulatus.
[27] In historia Translationis S. Iacobi mentio fit alterius Lupariæ potentis fœminæ in Gallæcia, de qua nos suo loco. Franciscus Padilla histor. Eccles Hisp. centuria 1 cap. 17. quod vtrobique fracto ponte, vel testudine sonti superstructa, submersi narrantur qui Sanctos persequebantur; [Anduæ SS. Lupariæ?] quodq; vtrobique primas ducit Luparia, suspicatur historiam vtramque ab Auctoribus confusam, & quod in primo Sanctorum aduentu euenerat, dici accidisse in secundo, vel quod in secundo contigit,transferri ad primum. Si tamen reuera statim a sancti Apostoli nece translatum in Hispaniam est illius corpus, & non fortaßis eo tempore quo Hierosolymorum imminebat excidium. Chronicon Dextri, cuicuimodi fidem mereatur, duas Luparias agnoscit; ait enim anno Christi LX. Viuebat S. Luparia Bætica, filia Gallæciensis alterius Lupariæ. Franciscus Biuarius Comment. in Dextri Chronicon, ad annum Christi XLIII citat MS. codicem monasterij Montis Sion extra muros Toletanos, in quo historia aduentus sanctorum Antistitum, rupti pontis, Lupariæ populiq; Accitani conuersi, paullo fusius quam in Adonis Martyrologio narratur; sed partem solum illius profert, quam apud eum videre licet. Recitat quoque ibidem S. Isidori de SS. Torquato & sociis hymnum, in quo eadem omnia ac nominatim S. Lupariæ conuersio ac baptismus commemorantur.
§ V. S. Cæcilius Eliberi quieuit, non Granatæ. apocrypha de eius nece scripta reperta.
[28] Qvod septem illi Hispaniarum primi Præsules simul in Martyrologiis, [S. Cæcilij & sociorū aduentus memoria,] XV Maij, memorantur, existimat Biuarius, & satis probabilibus argumentis confirmat, eo die anniuersaria festiuitate recoli memoriam aduentus eorum in Hispaniam, & non sine miraculis inchoatæ Gentilium conuersionis. Nam singuli proprios dies habent, quibus ipsorum martyrij triūphus celebratur. Colitur enim Cæcilius I Februarij; Hesychius, [natalis:] I Martij; Indaletius alibi III Martij, alibi XXX Aprilis; Ctesiphon I Aprilis; Secundus II Maij; Torquatus XV, Euphrasius XVI aut XVIII eiusdem. Ad quos dies de singulorum Episcopali vrbe agemus: hic de Cæcilio.
[29] Dextri Chronicon ad annum Christi LIV nu. 4 ista habet: [S. Cæcilius Eliberi quieuit,] Cæcilius Iliberi, & circumquaque prædicat, & mirabilem se præbet; doctrina que populos sibi commissos in timore Dei ac fide promouet. Breuius, sed certius, supra Vsuardus ac Martyrologium Romanum, innumerabilem multitudinem Christi fidei subiugasse, atque Eliberi quieuisse Cæcilium tradit. Fuit ea Bæticæ vrbs, vsitatius quidem Eliberis appellata, sed Ptolemæo lib. 2 cap. 4 ἰλλιβερὶς, [quæ diuersa a Caucoliberi;] cui alia Volcarum Tectosagum in Gallia Narbonensi vrbs ἰλιβερὶς. Hæc Plinio lib. 3 cap. 4 Illiberis, magnæ quondam vrbis tenue vestigium. Liuius decad. 3 lib. 1 oppidum Illiberim vocat. Aliis Caucoliberis dicitur: vulgo Colibre, vel Colyure, vrbs maritima prouinciæ Ruscinonensis. Franciscus Tarapha lib. de Regibus Hispaniæ in Nerone, alteram illam Bæticæ Illiberim nunc Granatam esse scribit; vti & Rodericus Mendez Silua, Franciscus Bermudez de Pedraza in Antiquitat. Granatensibus, eiusq; hi ambo conditorem nescio quem fabulosæ vetustatis statuunt. [non est tamen Granata:] Potius doctissimo nobisq;, dum viueret, amicißimo Ludouico Nonio assentiri lubet, scribenti cap. 22 Hispaniæ illustratæ, Illiberim non procul a Granata fuisse eo in colle, qui nunc Eluire vocatur, vnde & vrbis porta nomen sumpsit, & non a fæmina, vt quidam somniant. At de Granata, quam in titulo capitis Maurorum opus vocat, [nam hæc Maurorum opus,] ista subdit: Vrbs autem noua est, Pœnorum colonia, quam ita dictam volunt nonnulli a cocco, quem Hispani Grana vocant, qui insigni copia in hoc regno legitur; alij vero a mali Punici similitudine, quod & Granata dicitur. Nam vt illud est granosum & densissimis acinis refertum, sic & vrbs hæc, dehiscentis granati in modum, confertissimas ædes habet: adde incolas pro auitis insignibus mala Punica gestare, quo nominis etymon referrent. Hæc Nonius.
[30] Subscribit Carolus a S. Paulo in Geographia sacra recensens prouinciæ Hispalensis, seu Bæticæ, Episcopatus, vbi ista habet: Eliberi, seu Illiberis, vulgo Eluire, cuius Sedes Episcopalis Granatam translata est. [nacta & ipsa nuper Archiepiscopum.] aut potius, Eliberi euersa, post septingentos septuaginta septem annos noua erecta Granatæ Sedes, cum ea vrbs anno MCCCCXCII Mauris erepta est a Ferdinando Catholico, institutusq; isthic Archiepiscopus Fernandus Talauera, vti Mendez Silua tradit, & plenius Ioannes Mariana noster lib. 25 cap. 18. Episcopos Eliberitanos decem, præter S. Cæcilium, enumerat Padilla, quorum celeberrimus est Gregorius Bæticus a S. Hieronymo laudatus lib. de illust. Eccles. Scriptor. cap. 105. vltimus est Centurius, qui Concilio Toletano XVI subscripsit Æra DCCXXXI, annis ante Maurorum in Hispaniam irruptionem XXI. An Concilium Eliberitanum, quod Garsias Loaisa habitum tradit Æra CCCLXII, quidam aliquot annis serius, plures aliquanto prius, in hac Eliberi celebratum, an Caucoliberi, quidam disputant: ad nos hic nihil spectat. Disserit de ea quæstione Martinus Carillius in historia S. Valerij cap. 15. ostenditq; plures pro Eliberi Bætica stare scriptores. Pedraza ante citatus, Eliberitanos, siue Granatenses (eamdem enim esse vrbem putat) Episcopos viginti recenset, qui sub Mauris Granatæ rem Christianam administrarint.
[31] S. Cæcilij necem, eiusq; tempus ac modum indicari censent Franciscus Biuarius & Rodericus Carus in Dextri Chronico an. LVII vbi ista habentur: Horum S. Iacobi discipulorum nonnulli sub Aloto, Neronis Iudice, dum ad Concilium Iliberri conueniunt, flammis exusti, [S. Cæcilius II Neronis anno cum sociis combustus traditur in laminis repertis:] spoliati suis suorumque bonis omnibus, generose morientes pro Christi fide coronati sunt. Et vero tum illi tum alij recentiores rerum Hispanicarum scriptores nefas esse putant de ea re ambigere; postquam, vt scribit Carus, sacri cineres ossaque semiustulata in ipsis martyriorum cauis fornacibus ac vstrinis a Patricio Sacerdote tunc contecta, cum plumbi tabulis litteratis, quæ eorum nomina martyriumque continent, summa Numinis prouidentia reperta sunt. Et, quod huc facit, in quadam plumbea lamina hæc erant scripta litteris Latinis vetustißimis: Anno II Neronis Imperat. Kal. Febr. passus est martyrium in hoc loco Ilipulitano D. Cæcilius, S Iacobi discipulus, vir litteris, linguis, & sanctitate præditus: Prophetias D. Ioannis commentauit, quæ sunt positæ cum aliis reliquiis in sublimi parte inhabitabilis turris Turpianæ; sicut dixerunt mihi sui discipuli D. Septentrius & Patricius, qui cum illo passi sunt. Quorum pulueres iacent in huius sacri montis cauernis. In eorum memoriam veneretur. Ista recitat in Comment. adcitatum Dextri locum Biuarius, & Gregorius Lopez Madera, qui tomum integrum de ea inuentione, & reliquiarum illarum certitudine edidit.
[32] Etsi ad Sedis Apostolicæ iudicium rerum similium examen reuocari debeat, cum non solum ad reliquiarum approbationem, Sanctorum omni antiquitati ignotorum cultum, & fidei quoque dogmata, pertineant; tamen illud fateri licet, haud nobis probari hactenus potuisse, cum alia, [at nōdum erat eo anno Episcopus;] tum ea nominatim quæ retulimus. Qui enim potuit S. Cæcilius secundo Neronis anno martyrium subire, qui non est Episcopus in Hispaniam missus ante quintum eiusdem Imperatoris annum, aut etiam serius, cum ex Hispania rediisset Romam Paulus, vt supra sanctißimi Pontificis Gregorij VII auctoritate probauimus?
[33] Ne plura opus sit, ad ea monumenta confutanda quæ reperta ferunt, congerere argumenta, grauißimum Romanæ Inquisitionis Decretum, Vrbano VIII Pont. Max præsente latum, [& læminæ apocryphæ declaratæ] eiusq; auctoritate firmatum, facit. Id Fabius Chisius, Episcopus Neritonensis, eiusdem Pontificis Prælatus Domesticus, & Aßistens, & Sanctæ Sedis ad tractum Rheni & alias Inferioris Germaniæ partes, cum potestate Legati de Latere, Nuntius, vir pietate, doctrina, humanitate eximius, anno a Natiuitate Christi MDCXLI, pontificatus Vrbani VIII anno XIX, die XXV Augusti Coloniæ Agrippinæ publicauit. Id hic quoqueinserere visum est, vt intelligant qui hæc legent, neque opus fuisse, nec fas fortassis, vt plura a nobis de illis Granatensibus monumentis dicerentur.
§ VI. Decretum Romanæ Inquisitionis, prohibens scripta & alia, circa Granatam reperta.
[34] Feria V die V Maij MDCXXXIX in generali Congregatione Sanctæ Romanæ & vniuersalis Inquisitionis habita in Palatio Apostolico apud S. Petrum, coram Sanctissimo Domino Nostro D. Vrbano Diuina prouidentia Papa VIII, ac Eminentissimis ac Reuerendissimis DD. Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalibus, aduersus hæreticam prauitatem Inquisitoribus generalibus a sancta Sede Apostolica specialiter deputatis.
[35] Sanctissimus, D. N. D. Vrbanus Diuina prouidentia Papa VIII attente perpendens, quod nulla cura magis anxios & sollicitos habeat Romanos Pontifices, quam ne lolium & zizania adulterinæ doctrinæ pro sincero veritatis Catholicæ tritico in agro Domino succrescant; quodque ob id fel. record Clemens VIII simulatque accepit, in quadam vetusta turri ciuitatis Granatensis Torpiana nuncupata, pro commodiore noui templi ædificatione anno 1588 deiecta, [Laminas & scripta circa Granatam inuenta,] scripturam quamdam sanctissimo Apostolo & Euangelistæ Ioanni ascriptam, literisque Arabicis, Græcis, & Latinis in membrana exaratam, fuisse repertam; ac deinde in cauernis montis Illipulitani, dicti Sacri, prope eamdem ciuitatem in regno Granatensi, quosdam libros & laminas plumbeas Arabico sermone, & antiquis characteribus conscriptas, varia de rebus fidei pertractantes, partim B. Iacobo Apostolo, partim vero quibusdam aliis eius, [Clemens VIII vetuit in Hispania edi;] vt ferebatur, Discipulis attributas, anno 1595 & 1596 effossas fuisse; iteratis litteris, in forma Breuis, Petro de Castro Archiepiscopo quondam Granatensi præceperit, vt ab huiusmodilibrorum, non solum iudicio, sed editione etiam & peruulgatione abstineret, ac præterea omnibus & singulis quacumque auctoritate fungentibus personis, in virtute sanctæ obedientiæ, ac sub pœnis, & censuris suo arbitrio imponendis, iniungeret, & mandaret, ne circa eosdem libros, & ea quæ in illis continentur, aliquid affirmare, vel negare, vel alias de iis iudicare quouis modo auderent, vel præsumerent, cum nemini præterquam Romano Pontifici de dictis libris eorumque doctrina iudicare aut statuere liceret: denique vt omnia ad hæc pertinentia vndique perquireret, [sed Romā mitti iussit,] ac ad Sedem Apostolicam simul cum ipsis genuinis exemplaribus perferenda curaret, vt matura deliberatione adhibita, tandem decernere posset, quid certo statuendum esset de dictis libris, ac laminis, adeo ob linguæ antiquitatem, ac litterarum genus ab huius seculi vsu remotum, obscuris, dubiis, atque implexis, vt vel ipse Archiepiscopus fateretur se magnam interpretum varietatem, & difficultates non paucas deprehendisse. Considerans præterea alios deinceps prædecessores suos vehementi sollicitudine in eam cogitationem incubuisse, [vti & alij Pontifices:] vt præfati libri, ac laminæ Romam aduectæ, a peritis linguarum viris, doctisque Theologis explanati & examinari possent, probe aduertentes, versiones quascumque ad examen ac iudicium perfectum, ac indubitatum sine ipsis originalibus reuocari non posse; Sanctitas sua eorum vestigiis insistens, in eadem pariter cura sedulo laborauit, nihilque intentatum reliquit, quatenus Romam dicti libri ac laminæ, ad præfatum finem & effectum, transmitterentur.
[35] Verum cum rei euentus minime hactenus votis responderit, [Vrbanus VIII, donec id fiat,] & passim iam a pluribus auctoribus in libris impressis, & ab aliis in publicis concionibus, etiam ad dogmata stabilienda, honorifice citentur, & maiorem venerationem, tamquam Diuinæ cuiusdam & Canonicæ auctoritatis, in dies acquirant; licet grauissimi viri, & linguarum periti, magni in contrarium momenti exceptiones atque difficultates attulerint, asserentes non pauca in quibusdam ex dictis scripturis & laminis contineri, quæ impietatem, superstitionem, ac errores redolent; [omnia illa,] Idcirco Sanctitas sua præcauere interim volens, ne sub commentitio Apostolorum, eorumque Discipulorum nomine, adulterinæ fortasse doctrinæ in Ecclesiam Dei irrepant, post grauem & maturam consultationem, auditisque super his Eminentissimorum ac Reuerendissimorum DD. Cardinalium contra hæreticam prauitatem Generalium Inquisitorum votis, statuit præfatos libros, scripturas, ac laminas, quocumque nomine nuncupatas, suspendendas esse, easque præsentis Decreti vigore suspendit: Illisque ac illarum versionibus seu interpretationibus, [& de illis ex professo scripta,] fidem aliquam adhiberi, aut venerationem siue cultum deferri, omnino prohibet: donec Sedes Apostolica definiat, quid tam de laminarum qualitate & doctrina, quam de versionum, ac interpretationum veritate & fidelitate, tenendum ac sequendum sit. Libros similiter omnes, tractatus, responsa, consulta, commentarios, glossas, additamenta, aut annotationes, & quæcumque alia, siue manu dumtaxat exarata, siue typis impressa, quæ ex professo de dictis laminis ac scripturis tractant, suspendit penitus ac prohibet, [suspendit & prohibet:] nec legi, aut teneri posse declarat; sed statim Ordinariis locorum, seu hæreticæ prauitatis Inquisitoribus consignari mandat, donec Sedi Apostolicæ aliter statuere visum fuerit.
[36] Si qui vero libri sint, tractatus, aut alia quæuis manuscripta, seu typis impressa, [quæ obiter alibi de iis dicta,] quæ ad alias quidem materias spectant, incidenter vero aut obiter de dictis laminis, vel eorum doctrina mentionem faciunt, iis omnibus pariter, quoad illam partem, omnem prorsus fidem atque auctoritatem abrogat, ac abrogatam esse decernit, talesque libros & tractatus expungi iubet; [expungi iubet:] aliter inter suspensos ac prohibitos, donec expurgentur, censeantur. Præterea quia docti nonnumquam viritum Granatæ a præfato Archiepiscopo, tum alibi ab aliis ad dictas laminas interpretandas, vel comprobandas, vel aliter quomodolibet explanandas conuocati dicuntur; Sanctitas sua eas conuocationes, congressus, [vetat de iis consultationes fieri,] consessus, consultationes, sententias pariter ac iudicia, si quæ inde secuta sunt, nullius prorsus ponderis & auctoritatis fuisse, & esse declarat; similiaque deinceps fieri districte interdicit. Denique omnibus & singulis Christi fidelibus cuiuscumque status, conditionis, dignitatis & præeminentiæ, quantumuis excelsæ, & quamuis eorum specialis ac indiuidua mentio facienda esset, præcipit, [aut quidquam ad approbationem eorum vulgari:] ne in posterum in ipsorum librorum, seu laminarum, approbationem quicquam principaliter, vel incidenter conscribere, aut conscriptum a se vel ab aliis imprimere, siue aliter diuulgare, aut scribi, imprimi, vel diuulgari facere, eosdemque libros ac laminas ex Arabico, alioue quouis idiomate in aliud quodcumque de cetero conuertere audeant; aut in libris, concionibus, lectionibus, congregationibus, consultis, aut responsis oretenus vel scripto datis, quidquam de iisdem, aut earum doctrina tractent, neque Auctores de ea tractantes, quoad illam partem, citent. Siqui vero dictarum laminarum, vel partis earum exemplum habuerint, Ordinariis locorum, aut Inquisitoribus, vt præfertur, illud tradere teneantur, neque posthac aliud conficere aut confici facere possint. Atque ita decreuit, & vbique terrarum inuiolabiliter ab omnibus obseruari mandauit.
[37] Transgressores autē, siue Ecclesiasticos, siue laicos cuiuscumque status, gradus, conditionis, dignitatis, vel præeminentiæ, quantumuis speciali nota dignæ, [pœna in transgressores, cuiusuis ordinis, constituta.] excommunicationi, a qua non nisi a Romano Pontifice, præterquam in mortis articulo, absolui possint, eo ipso subiecit. Ac præterea Regulares in suorum officiorum ac dignitatum, vocisque actiuæ & passiuæ amissionis, perpetuȩque ad illa inhabilitatis; Clericos vero sæculares in dignitatum pariter ac officiorum priuationis, atque perpetuæ eorumdem incapacitatis, pœnas ipso facto incurrere voluit: laicos autem, præter excommunicationem, aliis Ordinariorum, seu dictorum Inquisitorum arbitrio, pro modo culpæ, infligendis pœnis, etiam pecuniariis, ac corporalibus coërceri mandauit. Quibus Typographi quoque plectantur, si ex supra prohibitis vel suspensis aliquid impresserint; ac præterea impressa omnia amittant. Contrariis quibuscumque non obstantibus. Et ne præmissorum ignorantia possit ab aliquo prætendi, voluit vt decretum huiusmodi, seu illius exemplum, ad valuas Basilicarum S. Ioannis Lateranensis, ac Principis Apostolorum de Vrbe, & in acie Campi Floræ affixa, omnes ita arctent & afficiant, ac si vnicuique personaliter intimata fuissent. Ioannes Thomasius S. Romanæ, ac Vniuersalis Inquisitionis Notarius.
Anno Domini millesimo sexcentesimo quadragesimo primo, Indictione nona, pontificatus S. D. N. Vrbani, diuina prouidentia VIII anno decimooctauo; die vero decima tertia mensis Maij, supradictæ litteræ siue Decretum affixum & publicatum fuit ad Valuas Basilicarum S. Ioannis Lateranensis ac Principis Apostolorum Vrbis & in acie Campi Floræ, [Publicatum Romæ Decretum an. 1641.] vt moris est, per me Io. Baptistam Ricciū prædicti S. D. N. Papæ & sancti officij Cursorem.
§ VII. S. Cæcilij scripta apocrypha, natalis, reliquiæ.
[38] Operæ pretium haud sit de S. Cȩcilij scriptis quærere, quæ nulli veterum citata, aut visa, magnis scriptorum Hispanorum studiis certatim a quinquaginta iam annis celebrata, Romanæ Inquisitionis Decreto ipsiusq; iudicio Pontificis apocrypha declarata: [S. Cæcilij scripta apocrypha;] non vt ea quæ Gelasius Papa can. Sancta Romana. in apocryphis recenset, ita vt legi in Ecclesiis vetet, retineri vero ac priuatim legi patiatur: verum illa quæ in Granatensibus cauernis reperta sunt scripta, ea ne habere quidem vel legere fas est cuiquam. Neque alia de iis ante hoc decretum nobis sententia fuit. Præiudicarat eruditißimus senex Antonius Posseuinus noster in Apparatu sacro his verbis: Cæcilij & sociorum nomine, Concilia, Apostolorum iussu, in Hispaniis habita, & lingua Arabica, siue Æthiopica, scripta, nouissime apparuere, quasi inuenta sint in Hispaniis (vt inde scriptum est) in monte sancto Granatæ. Vnde ad Clementem VIII Pont. Max. allata sunt, contecta plumbo & æneo filo colligata: de quorum tamen fide nondum aliquid est certi, quod sciam. Et quidem erat inter hæc Concilium prænotatum: Primum Illiberitanum; secundum Ilepulitanum, vnumquodque sexdecim magna folia continens. Tertium, Vita & miracula S. Iacobi 16 foliorum. Quartum de regno, & domo Inferni 16 folior. Eiusdem de summa prouidentia: alter de misericordia: tertius de iustitia, ac de omnibus quæ Deus fecit creans mundum; qui videntur Theologiam continere: quartus de creatione Angelorum: vnusquisque 16 folia continens. Porro ab eiusdem S. Cæcilij nomine versus ex Arabico, [talia visa Posseuino:] & 22 foliis contentus est liber, inscriptus: Miracula fidei, ac de annulo Regis Salomonis, dictatus a Beata Virgine Maria S. Iacobo Zebedæi: quem esse apocryphum vix est, qui non cogitet. Hæc Posseuinus.
[39] Aliter quosdam ex his libris describit Franciscus Biuarius Comment. in Dextri Chronicon ad annum Christi LIV nu. 4. De excellentiis & miraculis Christi Domini ac Matris eius, ab Incarnatione Verbi vsque Ascensionem liber I. de summa prouidentia, misericordia, & iustitia, quas Deus in opere Incarnationis exercuit, libri 2. de natura Angelica liber I. de pœna & gloria liber I. de vita, peregrinatione, & miraculis S. Iacobi liber I. Quibus adde (subdit idem Biuarius) miraculosa plane commentaria ab eodem elaborata, [in his quædam sermone moderno Hispanorū.] super Diui Ioannis Prophetias, quæ in sublimi parte inhabitabilis turris Turpianæ inuenta anno MDXCV, non quidem Hebraica lingua, Græca, aut Latina, sed Hispana vulgari, qua nunc post tot tantamque vocum variationem vtimur. Plura de iis vir ille egregie doctus, sed qui vtilius multo in alio argumento desudasset. Quod Marci 16 v. 17 promisit Christus, qui crederent, linguis locuturos nouis, id in hoc egregio opere, Prophetiis, inquam, S. Ioannis (an Euangelistæ, ambigit) diuersis ab Apocalypsi, Hispanica lingua, quæ nondum exstabat, a S. Cæcilio interpretatis, & commentario illustratis, euenisse. Gregorius Lopez Madera contendit eamdem linguam, qua nunc Hispani vtuntur, olim tempore Romanorum semper in vsu fuisse, licet postea multa Gothica & Arabica verba inspersa sint: & fuse conatur refellere, quæ a viris eruditis contra illa scripta, laminas, reliquias obiecta sunt argumenta. Verum ipsiusmet ingens de iis rebus volumen illo Decreto Romano prohibitum. Nos, vt ante diximus, scripta illa & habuimus & habemus in apocryphis, donec sancta Apostolica Sedesaliud decernat.
[40] Nec certiora sunt quæ de S. Cæcilij morte, eiusq; modo & tempore, ex iisdem hausta laminis, iidem aliiq; Hispani scriptores tradidere; incendio videlicet extinctos anno secundo Neronis, Christi LVII. [S Cæcilius (incertum quo anno aut mortis genere)] Nam primum non congruunt annus secundus Neronis & Christi LVII. Capeßiuit imperium Nero XIII Octob. Asinio Marcello & Acilio Auiola Coss anno vulgaris Epochæ Christianæ LIV atque ita Kalendæ Februarij anno eius secundo, inciderunt in annum Christi LVI. Secundum Baronium, qui mortem Claudij Cæsaris & Auiolæ Marcelliq; consulatum statuit anno Christi LVI, in annum Christi LVIII incident eæ Kalendæ, quibus martyrium fecisse S Cæcilium asserunt. Et nos superius ostendimus non venisse in Hispaniam Episcopos illos septem, e quibus erat Cæcilius, ante annum V Neronis.
[41] Confessores quidem in Martyrologio Romano ad XV Maij vt supra diximus, appellantur SS Ctesiphon, Torquatus, Cæcilius & socij; tamen, vt in Annotat. ad eumdem diem scribit Baronius, ex his aliquot inueniuntur dicti Martyres a nonnullis, licet eorum martyrij Acta non habeantur Imo de omnibus vniuersim pronuntiat Gregorius VII supra, eos sanguine suo Ecclesias dedicasse. [Martyr tamen,] Quo vero supplicij genere, quoue Christi anno id contigerit,non liquet. IoannesMarietta S. Cæcilij natalem consignat I Februarij. Ad eum diem ista habet Ordo recitandi Officium Diuinum in Ecclesiis Hispaniæ, anno MDCXXXV excusus Madriti, in Kalendario Ecclesiæ & diœcesis Granatensis: Cæcilij Episcopi Martyris & Patroni, [colitur 1. Febr. cū sociis:] & discipulorum eius. dupl. I. class. cum Octaua. Socios (ex laminarum istarum Granatensium fide) expreßit Philippus Ferrarius in Catalogo generali Sanctorum, ita scribens: Eliberi in Hispania S. Cæcilij Episcopi & Martyris, vna cum Patricio & Septentrione. [quibus?] Imo in lamina illa Granatensi supra relata, hic Setentrius appellatur. Sed cum apocryphæ declaratæ sint illæ laminæ & inscriptiones, hæc quoque duo Martyrum nomina expunximus. Vti antea cum in Hispaniam appulerunt septem sancti Episcopi, discipulos habebant, quorum aliquot in vrbem Accitanam miserunt mercatum cibos; ita singuli postea aliquos sibi ex iis retinuere, vel alios adsciuere discipulos, officiorumq; partim domesticorum, partim Ecclesiasticorum administros. Atque ex his fortaßis fuere, aut certe alij e populo, quos martyrij eius socios veneratur Ecclesia Granatensis.
[42] De reliquiis eorum nihil possumus pronuntiare, donec aliquid Apostolica Sedes sanciat. Decreto Inquisitionis non diserte repudiantur: [de reliquiis eorū, nōliquet.] sed cum omnem probabilitatem a laminis illis acceperint, quæ tamen reiectæ sunt; quis illas audebit abs que certa Sedis Apostolicæ auctoritate publicæ venerationi exponere?Ecclesias parochiales habet vrbs Granatensis viginti tres, quarum vna S. Cæcilio dedicata est, eaq; existimatur, [Ecclesia S. Cæcilio dicata Granatæ.] etiam quo tempore rerum potiebantur Mahometani, Christianorum conuentibus celebrata, vti scribunt Ioannes Marietta lib. 1 histor Eccles. Hispan. cap. 14. Maurus Castella Ferrerius historiæ S. Iacobi lib. 2. cap. 16. Franciscus Bermudez de Pedraza lib 3 Antiquitatum Granatensium cap. 15, qui toto libro 4 agit de Monte Illipulitano & reliquiis aliisq; monumentis in eo inuentis, & scriptis S. Cæcilij, quæ (vt diximus) in apocryphis sunt numeranda, donec Sedes Apostolica aliud de iis iudicium ferat. Ac certe didicimus nuper, laminas illas aliaq; monumenta iuxta Granatam reperta, deportata Romam, [Discutiūtur nunc scripta Granatæ reperta.] ibiq; a viris eruditis sensim examinari. Vidimus quoque librum, an. MDCXXXII ab Adamo Centurione, Ioannis Baptistæ F. Marci N. Marchione de Estepa, sermone Hispanico editum, dicatumq; Archiepiscopo Granatensi, Castellæ Præsidi, cui libro hic est titulus: Informatio pro historia sacri montis, dicti Vallis paradisi, antiquitus Illipulitani, iuxta Granatam: vbi reperti cineres S. Cæcilij, S. Ctesiphontis, S. Hiscij, discipulorum Apostoli & vnici Patroni Hispaniarum Iacobi, aliorumque Sanctorum, qui illorum discipuli fuere, reliquiæ, & libri in plumbeis laminis exarati. Pars prima. An partem secundam, siue vlteriorem disquisitionem postea ediderit, haud scimus.
DE S. IGNATIO THEOPHORO EPISCOPO ANTIOCHENO, MARTYRE, ROMÆ,
Anno Chr. CVIII.
Commentarius Præuius.
Ignatius Theophorus, Episcopus Antioch. Martyr Romae (S.)
Avctore. G. H.
§ I Vita S. Ignatij scripta. Nomen Theophori.
[1] Insignes S. Ioannis Apostoli & Euangelistæ discipuli atque auditores celebrantur in Chronico Eusebij ab S. Hieronymo Latine vulgato, [Ignatius discipulus S. Ioannis Euangelistæ.] ad annum II Traiani Imperatoris, Papias Hierapolitanus Episcopus, & Polycarpus Smyrnæus, & Ignatius Antiochenus. Horum duos in Februario cultu sacro veneratur Ecclesia, hisce Kalendis S. Ignatium, & XXII S. Papiam; in Ianuario S. Polycarpum, XXVI die. HuiusHistoria martyrij (quod hic paucis repetendum duximus) continetur in encyclica Epistola ab Ecclesia Smyrnensi, mox post obitum eius, ad plurimas Ecclesias, maxime Asiaticas viciniores, [eius Vita an ex epistolis encyclicis composita;] missa; e qua multa recitat Eusebius lib. 4 Historiæ Ecclesiasticæ, cap. 14, vt ibi dictum § 2 num. 10. Extitit ea Epistola in antiquis codicibus MSS. tam Latinis olim translata, quam Græcis primigenia, e quibus hanc etiam Latine a nobis redditam, alteri coniunximus & cum reliqua Vita a Pionio postea conscripta ad dictam XXVI Ianuarij in lucem edidimus. Piam hanc Ecclesiarum consuetudinem, gloriosa martyrum certamina describēdi, credimus apud primos Christianos viguisse: eaque etiam solennitate Antiochenos missa Epistola variis Ecclesiis indicasse, quam istic apud se coram Traiano Imperatore subierat quæstionem Ignatius: alios dein itineris eius Romani ex Syria comites, quæ in eo obseruarant pie sancteq; gesta, ac præcipue Romæ glorioso martyrio vitam consummatam, non omisisse aut coram referre, cum in Orientem redirent, aut citius præmißis Epistolis nuntiare. Similes passionis S. Ignatij litteras allegat Galesinius in Notationibus ad XVIII Ianuarij. Has requirit S. Polycarpus a Philippensibus, in sua ad eos Epistola, cum auide ipse Smyrnæ illatum S. Ignatio martyrij genus intelligere optaret. De ipso, inquit, Ignatio, & de ipsis, qui cum eo sunt, quod certius agnoueritis, significate. De hac Polycarpi epistola infra iterum agemus.
[2] [alia ex Græco Metaphrastæ,] Ex his similibusue obseruationibus Acta deinde conscripta arbitramur Ea duplicia hic damus: alia Græce a Simeone Metaphraste edita, & Latine versa a Gentiano Herueto: [collata cū MS.] quæ primum Lipomanus vulgauit tomo 5 operum ad XX Decembris, dein Surius ad Kalendas Februarias. Nos eadem Græce nacti ex MS. codice Medicæo Regis Christianissimi, contulimus cum priore Herueti interpretatione: ex qua reiecimus, quæ huic codici deerant ex Euagrio sub finem adiecta, commodius cum reliqua Translationis reliquiarum historia daturi. [alterius Græca epitome in Menæis:] Alia olim Græce extitisse opinamur Acta multo vberiora, ex quibus sacrorum Menæorum scriptores varia a S. Ignatio tolerata Antiochiæ tormenta, a Metaphraste non indicata, [elogium ex Martyrologiis:] excerpserunt secundo loco danda. Aliud elogium adiungitur ex Martyrologiis Bedæ & Adonis ad maiora Acta Latina securiorem viam commonstrans.
[3] Ipsa deinde Acta Latina subduntur ex pluribus, eisq; vetustißimis codicibus MSS. desumpta, [Acta Latina ex pluribus MSS.] & cum Rosvveydo olim, tum nobis communicata: eorum præcipui sunt Lobiensis, Audomarensis, Vltraiectinus aliusq; Burgundicus a Chiffletio nostro transmissus. Hæc Acta iudicio etiam Petri Scriuerij, qui eadem ex fidelißimo codice communicauit, ex Græco creduntur conuersa. In his, quæ Antiochiæ subiit tormenta Ignatius, Romæ dicitur coram Traiano passus, enormi mendo, quodetiam descripserunt Beda, Ado Vsuardus, aliiq; Martyrologi Latini, § sequenti adducendi; [an confusa ordine rerū gestarum.] Vincentius Bellouacensis lib. 10 Speculi Historialis, cap. 56, & plures alij. An lacerum seu mutilum exemplar soliis transpositis habuerit interpres Latinus? An Epistolam encyclicam ab Antiochenis missam, titulo sublato, crediderit Romanos exarasse? Dedimus XV Ianuarij Vitam S. Alexandri Fundatoris Acœmetorū ex codice MS. Græco Regis Christianißimi, præclaram admodum sed quibusdam locis mutilam: in qua foliis aliquot transpositis ordo rerum gestarum ab imperito descriptore fuerat immutatus, qui nullo verbo aut superaddito, aut omisso in debitum locum reductus est. Potuit auctor Latinæ Vitæ siue interpres, in similem codicis Græci errorem incidisse, eiq; non obseruato, reliqua Acta accommodasse. Hic capita distincta duplici numero prænotantur, vt quæ transposita iudicantur, facilius poßint discerni commodiusq; cum Metraphraste & Menæis Græcorum conferri.
[4] Ex Actis hisce, Epistolisq; S. Ignatij infra a nobis recensendis, contractius Vitam descripserunt Vincentius Bellouacensis ante relatus, [Acta ab aliis contracta,] Antoninus & Boninus Mombritius mox citandi, Iacobus a Voragine, Claudius a Rota, Petrus de Natalibus, Zacharias Lippelous, Franciscus Haræus; Hispanice Ioannes Basilius Sanctorius, Alphonsus Villegas, Petrus Ribadineira, [& exteris linguis edita:] Franciscus Ortiz Lucius, Italice Gabriel Flamma, Gallice Clemēs Marchantius; Iacobus Doubletius, Guilielmus Gazæus; Germanice Henricus Fabricius, Belgice Henricus Adriani, Dionysius Lamberti, aliiq; innumeri, & quotquot Annales seu Chronica Ecclesiastica digesserunt, quorum princeps Cardinalis Baronius plurima de eo tomo 1 & II Annalium recenset. Ex antiquioribus Patribus elogia eiusdem tradunt S. Polycarpus condiscipulus, [mentio apud antiquiores Scriptores,] & huius discipulus S. Irenæus, S. Dionysius de Diuinis nominibus, S. Anacletus Papa, Eusebius Cæsariensis, S. Hieronymus, S. Athanasius, S. Felix III Papa, Theodoretus Episcopus Cyri, & potißimum S. Ioannes Chrysostomus doctißima Homilia in eius solennitate anniuersaria ad populum Antiochenum habita. Ex hac plurima, cum de Translatione reliquiarum agetur, proferentur; ex aliorum doctrina varia inter viros eruditos dubia controuersaq; resoluentur.
[5] Cæleste hic apponitus visum quo Angelos in cælo sanctißimamTrinitatem alternis cantibus celebrantes conspexit, audiuitq; Ignatius, a Socrate lib. 6 Histor. Eccles. cap. 8 relatum. Ignatius, inquit, [Visio cātus Angelici,] Antiochiæ in Syria tertius a Petro Apostolo Episcopus, qui & cum Apostolis multum versatus est, visionem vidit Angelorum, Sanctam Trinitatem hymnis alterna vice decantatis collaudātium. Et formam canendi in ea visione expressam Ecclesiæ Antiochenæ tradidit. Vnde & hæc ipsa traditio ab omnibus Ecclesiis recepta est. Hæc Socrates. Eadem reserunt Georgius Alexandrinus in Vita S. Chrysostomi, & in huius encomio Leo Sapiens Imperator, Nicephorus Callistus lib. 13 Histor. Eccles. cap. 8, & nonnulli Martyrologi infra adducendi. Eximium ad virtutem consequendam stimulum proponit S. Gildas Sapiens, cuius Vitam illustrauimus XXIX Ianuarij. Hic Clerum Britanniæ ita alloquitur: Quis vestrum, vt Martyr Ignatius, Antiochiæ vrbis Episcopus, [Vitæ huius lectio ad virtutem vtilis:] qui post admirabiles in Christo actus ob testimonium eius, leonum molis consractus est cuius verba, cum ad passionem duceretur, audientes, si aliquando vultus vestri rubore suffusi essent,non solum in comparatione eius vos non putaretis Sacerdotes, sed ne mediocres quidem Christianos esse. Hæc ergo in nobis accendant sincerum in Deum hominesq; amorem, cuius igne in corde vehementius æstuante, leuia prorsus tormenta omnia, & mortem ipsam existimauit Ignatius: cui ex omnibus, quæ pati grauißima in vita poterat, hoc primum erat, mortem pro Christo non pati: secundum vero non quam citißime pati; sed differri atq; procrastinari: quod præclare aduertit Petrus Halloix in Præfatione ad Vitam S. Ignatij, tomo 1. Ecclesiæ Orientalis Scriptorum copiosißime deductam, inexstinguibili viri erga hunc S. Ignatium eiq; coæuos Scriptores pietatis ardore.
[6] Cognomentum Theophori, quo semetipse sanctus Martyr paßim appellat, in omnibus Epistolis euidentißimum capit argumentum ab hac similiue præfatione: Ἰγνάτιος ὁ καὶ Θεοφόρος. Ignatius, [Theophorus cognominatur.] qui & Theophorus. Quæ Latina versio ab omnibus antiquioribus Interpretibus seruata est, neque vlla immutatione facta ad redditas in alia idiomata Epistolas translata. Illud autem cognomen quam aptißime illi conuenisse Acta Græca infra monent his verbis: Τῆς Ἀντιοχέων ἐκκλησίας Ἐπίσκοπος ὁ καὶ κλήσει καὶ πράγματι θεοφόρος Ιγνάτιος ἦν. Ecclesiæ Antiochenæ Episcopus & appellatione & re ipsa Theophorus Ignatius erat: quod miramur a Gentiano Herueto Deiferum verti. Malumus retinere Theophorum ea forma, qua SS. Chrystophorum, Carpophorū, Onesiphorum, similesq; seruato Græcorum verborum charactere appellamus; imitati post Acta Latina & Martyrologos varios, Eusebium, Socratem, Cedrenum, [Christum in anima circūfert.] Zonaram, Nicephorum, aliosq; e Græco Latinos factos. Ipse Traianus in Actis sciscitatur: ὃ δὲ καὶ τί ἐστι Θεοφόρος Cui Ignatius respondit: ὁ τὸν χριστὸν ἐν τῇ ψυχῇ περιφέρων: qui Christum circumfert in anima: aut secundum Acta Latina, qui Christum habet in pectore, ille est Theophorus.
[7] Hinc arbitramur occasionem datam scribendi, in corde S. Ignatij inuenta esse sacrosancta verba, [an literis aureis cordi inscriptum:] Iesvs Christvs, diuino miraculo aureis litteris exarata. Id seculo XIII, post obitum S. Ignatij vltra mille & centum annos, scripserunt Vincentius Bellouacensis, & Martinus Polonus. Hic in Chronico ad tempora Traiani, [asserunt Martinus Polonus,] Huius, inquit, cor cū minutatim diuisum esset, nomen Christi in singulis particulis aureis litteris scriptum inuentum est. Aliquāto accuratius Vincentius lib. 10. speculi Historialis c. 57. [Vincentius Bellouacēsis,] Huius cor cum minutatim diuisum esset, nomen Domini Iesu Christi litteris aureis inscriptum, vt legitur, in singulis partibus inuentum est. Dixerat enim se habere Christum in corde: seu vt Acta habent, in pectore, aut in anima. [S. Antoninus, Mombritius,] Eadem pluribus prosecuti sunt S. Antoninus tomo 1 Chronici titulo 7 cap. 1 § 11 & Boninus Mombritius in Vita, eisdem vterque verbis: Legitur autem, inquiunt, quod B. Ignatius inter tot tormentorum genera numquam ab inuocatione nominis Iesu Christi cessabat, quem cum tortores requirerent, cur hoc nomen toties replicaret, ait: Hoc nomen cordi meo inscriptum habeo, & ideo ab eius inuocatione cessare non valeo. Post mortem igitur eius, qui audierant volentes hoc curiosius experiri, cor eius ab eius corpore auellūt, & illud scindentes per medium totum cor inscriptum hoc nomine, Iesvs Christvs, litteris aureis inueniūt. Vnde & hoc plurimi crediderunt. Vbertinus de Casali lib. 2 Arboris vitæ Crucifixi Iesu c. 2. [Vbertinus de Casali,] Cum Apostolo, inquit, non ostendamus nos aliquid scire, nisi Iesum Christum & hunc crucifixum, exemplo B. Ignatij, & centrum & circumferentiam cordis nostri sculpentes Iesum, qui ipsum Iesum viuens & moriens eructabat de corde pleno, & mortuus reliquit intra se scriptum litteris aureis in corde corporeo. Ioannes Baptista Mantuanus lib. 2. sacrorum dierum, [Mantuanus:] Matthias Casimirus Sarbiuius, alijq; Poëtæ miraculum illud versibus exornarunt, quibus & pictoribus addendi quidlibet æqua potestas conceditur. [silent antiquiores scriptores.] Nobis sufficit fontes monstrasse, e quibus hi riuuli dimanarunt. Græci silent, quod a leonibus velint carnem omnem comestam & solidiora tantum ossa relicta: quæ nobis vel ideo magis probantur, quod illustre hoc miraculum, si factum fuisset, vel maxime in Deigloriam, & bonam tanti Martyris famam redundasset; & tæmen altißimo silentio antiquorum scriptorum & Latinorum & Græcorum inuoluatur.
§ II S. Ignatij dies natalis. Cultus sacer.
[8] Ob magnam in natalitia S. Ignatij celebritate agenda apud diuersas Ecclesias varietatem, non parua oritur difficultas discernendi diem certum martyrij consummati. Antiochenos olim diem illi sacrum dedicasse postridie solennitatis S. Pelagiæ Virginis Antiochenæ & Martyris, [Antiocheni colunt S. Ignatiū postridie S. Pelagiæ Virginis,] testis est S. Ioannes Chrysostomus homilia 42 de S. Ignatio. Heri, inquit, puella plane adolescens & virgo, beata Martyr Pelagia magna cum lætitia conuiuium nobis exhibuit: hodie celebritatem illius beatus hic ac generosus Martyr Ignatius vicissim excepit. Diuersȩ quidem personæ; sed vna mensa: variæ pugnæ; sed corona eadem: disparia certamina; sed idem brauium. Colitur S. Pelagia in Martyrologio Romano, Menæis Græcorum, [relatæ 9 & 10 Iunij.] aliisq; fastis sacris, IX Iunij: postridie in Menologio Græcorum a Canisio edito. Extat S. Chrysostomi de ea homilia 41, ad quam annotat Fronto Ducæus eam homiliam Græce repertam a se fuisse in duobus codicibus MSS. Christianissimi Regis Hērici IV, in quorum altero adscriptus margini fuit dies Octobris VIII, hoc pacto: μηνὶ Οκτοβρίῳ. quo die, [& 8 Octobris.] vti aduertit Baronius ad IX Iunij, agunt Græci in Menologio de alia Pelagia Antiochena, quæ, antequam teneretur a persecutoribus, orans ne dispendium pateretur virginitatis, in pace quieuit. In Menologio Canisij adduntur eodem VIII Octobris Pelagia Tarsensis sub Diocletiano passa, & Pelagia tertia post meretricium quæstum pœnitens. Quod huc facit, neque in Iunio, neque in Octobri vlla S. Ignatij in Martyrologiis reperitur obseruata solennitas, si quædam annotationes MSS. excipiantur Carthusianorum Bruxellensium, in quibus XVII Octobris traditur B. Ignatij Martyris translatio.
[9] [Aliqui 24 Nouemb.] Aliqui diem illi sacrum statuunt XXIV Nouembris. ita Hermannus Greuen in Auctario Vsuardi: Ignatij Martyris. Ado MS. monasterij S. Laurentij apud Leodienses: Eodem die S. Ignatij Episcopi & Martyris. Pluribus Beda excusus, qui diem eius natalem appellat: VIII Calendas Decembris, inquit, Natale S. Ignatij Episcopi & Martyris &c. Elogium integrum etiam habet Ado infra recitandum. In Decembri plures referunt, ac primo ad diem XIV martyrologium MS. Treuirense S. Martini: [aut 14 Decemb.] S. Ignatij Episcopi & Martyris. Vltraiectinum MS. S. Mariæ: Eodem die S. Ignatij Episcopi & Martyris.
[10] At XVII Decembris natalem eius celebrant Martyrologia MSS. Tornacense S. Martini, & Lætiense, [Plures diē natalem statuunt 17 Decēb.] ambo antiqua sub nomine Eusebij, Hieronymi & Bedæ his verbis: Natale S. Ignatij, qui tertius Antiochiæ post Petrum Apostolum Episcopus, vndecimo Traiani anno ad bestias vinctus Romam missus est. Reliquiæ tamen corporis eius Antiochiæ iacent (additur in Lætiensi) extra portam Daphniticam in cœmiterio ecclesiæ. Eadem cum Lætiensi MS. habet Rabanus Maurus in suo Martyrologio, dempto priore verbo de die Natali ab eo omisso. In Martyrologio antiquo MS. S. Maximini prope Treuirim hæc leguntur: In Antiochia natale S. Ignatij Episcopi, qui tertius post Petrum Apostolum Antiochenam rexit Ecclesiam, quique persecutione Traiani damnatus ad bestias, Romā vinctus mittitur, duodecim militibus ad custodiam datus, quos ipse in epistola ob crudelitatem leopardos vocat: cumque iam productus ad bestias, rugientes audiret leones, ardore patiendi ait: Frumentum Christi sum, dentibus bestiarum molar, vt panis mundus inueniar. Passus est anno XI Traiani. Nonnulli apud Frontonem Ducæum supra existimant Homiliam Chrysostomi de S. Ignatio habitam illo XVII Decembris.
[11] Iuxta hos auctores non improbabiliter dici potest, S. Ignatium eo die martyrij coronam adeptum esse, ac triduo postea sacrosancta eius ossa extra vrbem Romanam deposita fuisse ac terræ mandata. Qui dies depositionis cum die natali siue obitus paßim confundi solitus, [diem depositionis seu sepulturæ 20 Decēb.] in sacros Ecclesiarum fastos sæpe refertur. Idem Fronto Ducæus annotat ad dictam Græcam homiliam de S. Ignatio margini codicis Regij MS. adscriptum diem vigesimum Decembris μηνὶ Δεκεμβρίῳ κ. Græci eo die magna illum solennitate colunt: In Menologio Maximi Cytheræi & Horologio, τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Ιγνατίου τοῦ Θεοφόρου. Kalendarium Græcorum apud Genebrardum. Ignatius Martyr Theophorus. Menologium Canisij: Natalis sacrosancti Martyris Ignatij. Menæa Græcorum: Μνήμη, seu memoria, sancti Martyris Ignatij Theophori &c. Petrus Halloix in Notationibus ad caput 14 Vitæ S. Ignatij asserit, XX Decembris verum diem natalem esse, quem Græci solennem seruant, & in quo cœtus honori eius faciunt. Interim infra apud Metaphrasten dicuntur qui Romæ erant fideles, post martyrium consummatum, & theatrum dissolutum, conuenientes eius ossa sustulisse, eaque religiose obuoluta extra Vrbem in loco insigni, vigesimo mensis Decembris deposuisse. Græce Κατέθεντο εἱκάδα τότε τοῦ Δεκεμβρίου ἄγοντοσ. Eodem die antiquißimum Martyrologium MS. S. Hieronymi ita habet: Romæ depositio Zephirini Episcopi & Ignatij Martyris, & Athanasij Episcopi. Iterum in Kalendario eidem Martyrologio subiuncto: Ignatij Martyris & Anathassi Episcopi. Colitur S. Zephyrinus Papa illo die in pluribus Martyrologiis, de quo cum Romano aliisq; agemus XXVI Augusti. S. Anathasius in quodam Kalendario MS. S. Maximini etiam Athanasius, Episcopus in Oriente colitur eodem XX Decembris.
[12] Præcipua nihilominus S. Ignatij in Ecclesia Romana solennitas agitur Kalendis Februarij ad quas Notkerus: S. Ignatij Martyris. [maiore solennitate 1 Februarij.] MS. Tornacense: Passio S. Ignatij Episcopi & Martyris. Vetus Romanum a Rosvveydo editum: Antiochiæ Ignatij Episcopi & Martyris. Beda excusus. MSS. Vltraiectinum S. Mariæ & Leodiense S. Lamberti: Apud Antiochiā passio S. Ignatij Episcopi & Martyris. Eadem fere habet Ado hoc die, cuius elogium, in libro de festiuitatibus Apostolorum relatum, infra damus. MS. Centulense S. Richarij: Romæ passio S. Ignatij Antiochensis Episcopi, qui B. Ioannis Apostoli discipulus, tertius post B. Petrum Antiochenam rexit Ecclesiam. Alij iuxta Acta Latina volunt eum Romæ, præsente Traiano, passum. Ita Vsuardus: Kalendis Februarij Natalis B. Ignatij Episcopi & Martyris, qui tertius post Petrum Apostolum Antiochenam rexit Ecclesiam, ac persecutione Traiani Romam vinctus mittitur, vbi præsente eodem, circumsidente Senatu, immanissimis pœnarum supplicijs primo affectus, dehinc leonibus obijcitur; eorumque dentibus præfocatus, hostia Christi efficitur. Eadem fere habent Bellinus & Martyrologium modernum Romanum, in quo tamen cum legeretur præsente Traiano passus, iam correctius iubente Traiano id factum dicitur. Immania pœnarum supplicia & inaudita tormenta Romæ eum subiisse tradunt etiam Galesinius, Auctores Violæ Sanctorum & Martyrologij MS. Bruxellensis, alijq;: Maurolycus vero, Natale inquit, S. Ignatij Episcopi & Martyris, qui quartus a Petro Apostolo Antiochenam rexit Ecclesiam, in qua Antiphonas decantari fecit. Constantius Felicius, tertiusne an quartus Antiochiæ præfuerit Episcopus, sub dubio relinquit: quæ infra reiicientur. De cantu hæc e Socrate desumpta adduntur in Martyrologio antiquo Coloniensi post verba ex Vsuardo recitata: Hic quodam tempore per visionem in cælum raptus, vidit & audiuit, quomodo Angeli per antiphonarum reciprocationem sanctæ Trinitati hymnos canebant. Qua visione edoctus instituit in Ecclesia Antiochena iuxta modum visionis antiphonas decantari. Eadem leguntur in Viola Sanctorum, & aliis Martyrologiis. MS. Bruxellense reliquo encomio addit: nomen eius canoni Missæ inscriptum esse, quem eumdem exhibet antiquus liber Sacramentorum S. Gregorij Magni nuper ex MSS. ab Hugone Menardo correctius editus.
[13] Demum quia S. Brigida Kalendis Februarij præcipuumapud varias Ecclesias obtinet cultum, pridie Kalendas seu XXXI Ianuarij venerandus proponitur S. Ignatius in Breuiario Brugensi, aliisq; quibusdam Belgicis, sicuti etiam in MS. Martyrologio Treuirensi S. Martini. [& 31. Ianuarij.] Græcos admodum celebri eum officio colere fidem faciunt eorum responsoria, antiphonæ, cantica, odaria, a Petro Halloix latine reddita, atque vtraque lingua edita ad Vitam S. Ignatij. [Officium Ecclesiasticum.] Iidem Græci lectionem Euāgelij desumunt ex capite IX S. Marci, in quo Christus puerum (quem illi S. Ignatium credunt fuisse) complexus, in medio statuit. Apud Latinos quæ modo sit officij Ecclesiastici ratio, constat: qualis olim fuerit indicat Gauantus comment. in Rubricas Breuiarij sect. 7 cap. 4: vbi refert in appendice libri Sacramentorum Gregoriani festum habuisse in Decembri, sed in Breuiario Vaticano volumine 4751 in Februarij primo. Consonant quæ in Actis Latinis sub finem referuntur.
§ III Primordium Episcopatus Antiocheni.
[14] Ortus, adolescentia, & priuata S. Ignatij ante susceptum Episcopatum vita, fere latent. Institutionem eius sub S. Ioanne Euangelista, opinionemq; Græcorum, Euangelicum paruulum fuisse, quem Christus in medio discipulorumstatuit, infra examinamus. Plura profert Halloix capite I, & II Vitæ, quæ nos antiquitatis amantes omittimus. Primordiū Episcopatus eius Antiocheni inquisituri, primo, [Pontificatus S Petri Antiochiæ.] quod omnes antiqui atque orthodoxi scriptores indubitatum affirmarunt, statuimus; S. Petrum Apostolorum Principem prius Antiochiæ Sedem supremi Pontificij collocasse, quam inde Romam anno II Claudij Imperatoris profectus fuerit, vti cum reliquis Scriptoribus tradunt Eusebius in Chroninico, & S. Hieronymus de scriptoribus Ecclesiasticis, cap. 1. De Cathedra S. Petri Romana egimus XVIII Ianuarij, de Antiochena acturi XXII Februarij. An Ignatius immediatus S. Petri successor fuerit, hic quærimus.
[15] Primo Epistola III S. Anacleti Papæ eum a S. Petro Antiochenis Episcopum datum, quocumque id tempore contigerit, requirit. In hac Epistola trium primarum sedium Episcopalium ordo indicatur his verbis: Prima Sedes est cælesti beneficio Romanæ Ecclesiæ, quam beatissimus Petrus & Paulus consecrarunt. Sic Roma, quæ prius erat cacodæmonis artificio omnium errorum mater & altrix, [ab eo constitutus S. Ignatius Episcopus dicitur] excussis tenebris, & vanis superstitionum ritibus abiectis, filiorum Dei, exorto sole iustitiæ facta est copiosa propagatrix. Secunda autem Sedes apud Alexandriam B. Petri nomine a Marco eius discipulo atque Euangelista consecrata est, quia ipse & in Ægypto primum verbum veritatis, directus a Petro, prædicauit, & gloriosum suscepit martyrium: [in Anacleti Epistola,] cui venerabilis successit Abilius. Tertia autem Sedes apud Antiochiam eiusdem (id est, B. Petri) Apostoli nomine habetur honorabilis: quia illic, priusquam Romam veniret, habitauit, & Ignatium Episcopum constituit, & illic primum nomen Christianorum nouellæ gentis exortum est. Hactenus Epistola Anacleti Papæ, cui omnis deberetur auctoritas, si genuina esset, aut a posteris non interpolata. [an genuina?] Verum in ea nonnulla leguntur traditionibus Ecclesiasticis minus congruentia. Nam in Alexandrina Sede S. Marco dicitur successisse venerabilis Abilius, omisso S. Aniano, quem, S. Marco VIII anno Neronis defuncto substitutum tradunt Eusebius in Chronico & lib. 2 Historiæ Eccles. cap. 23, S. Hieronymus de Scriptor. Eccles. cap. 8, & reliqui omnes, quorum consensus firmatur in Martyrologio Romano XXV Aprilis, quo die coluntur & S. Marcus & S. Anianus in Episcopatu successor. Hinc apud Iouerium in Sanctionibus Ecclesiasticis, & deinde in Conciliis tam Venetiis, quam Coloniæ, atq; Parisiis editis, hæc correctio in margine annotatur: cui S. Marco venerabilis successit Anianus, & post hunc Abilius: quam succeßionem ad huius Natalem XXII Februarij probabimus.
[16] [ab aliis explicata,] Eodem modo in Antiochena sede hæc correctio in dictis libris adscribitur, sed minus probata: Quia illic, S. Petrus, priusquam Romam veniret, habitauit, & Zachȩū, postea Euodium, post quem Ignatium Episcopum cōstituit. De Zacchæi Episcopatu Antiocheno nihil alibi legimus. Zacchæum, publicanum, qui in domo sua Christum susceperat, primum Cæsareæ Palȩstinæ Episcopum fuisse tradunt Apostolicæ Constitutiones sub nomine Clementis Romani lib. 7 cap. 46, aliis 47. Verum de variis Episcopis non debito ordine eo capite relatis infra agemus. Alius colitur XXIII Augusti Zacchæus quartus Hierosolymorum Episcopus: vt similis aliunde Zacchæus hic intrusus videatur. De Euodio potius hæc similisue lectio esset substituenda. Quia illic Petrus habitauit & Euodium, cui postea Ignatius successit, Episcopum constituit. Verum hæc nomina & succeßionis Abilij in Sede Alexandrina & constituti Episcopi Ignatij apud Antiochenos, [olim interpolata.] arbitramur a posteris adiuncta. Nam eadem verba absq; Abilij & Ignatij mentione repetita in Concilio septuaginta Episcoporum Romæ habito sub Gelasio Papa ita leguntur: Secunda autem Sedes apud Alexandriam B. Petri nomine a Marco eius discipulo & Euangelista consecrata est: ipseque a Petro Apostolo in Ægyptum directus, verbum veritatis prȩdicauit, & gloriosum consummauit martyrium. Tertia vero Sedes apud Antiochiam eiusdem beatissimi Petri Apostoli nomine habetur honorabilis: eo quod illic, priusquam Romā venisset, habitauit, & illic primum nomen Christianorum nouellæ gentis exortum est. En desunt & successio Abilij, & inauguratio Ignatij a S. Petro facta. Eadem confirmantur in Concilio Romano sub Damaso Papa, ex cuius Canone iuxta collectionem Cresconianam hæc verba proferuntur apud Baronium ad annum Christi 39. num. 23. Tertia vero Sedes apud Antiochiam beatissimi Apostoli Petri habetur honorabilis, eo quod illic primitus, quam Romam venisset, habitauit: & illic primum nomen Christianorum nouellæ gentis exortum est. Quæ cum Epistola Anacleti prorsus consentiunt, si sola. S. Ignatij constituti Episcopi interposita mentio tollatur.
[17] [Ordinatus a S. Petro] Secundo Ignatium S. Petri dextera ordinatum, & Pontificatus gratiam suscepisse scribunt Theodoretus Cyri in Syria Episcopus, & S. Felix III. Papa, qui ambo seculo quinto vixerunt. [dicitur a Theodoreto,] Theodoretus in Dialogo Immutabilis, qui primus tomo operum 4 legitur, ita tradit: Ἀκήκοας δὲ πἀντως Ιγνάτιον ἐκεῖνον, ὃς διὰ τῆς τοῦ μεγάλου Πέτρου δεξιᾶς τῆς ἀρχιερωσύνης τὴν χάριν ἐδέξατο, καὶ τὴν ἐκκλησίαν Αντιοχέων ἱθύνας, τὸν τοῦ μαρτυρίου στέφανον ἀνεδήσατο. Audiuisti enim prorsus Ignatium illum, qui de Petri dextera Pontificatus gratiam suscepit, & post administratam Ecclesiam Antiochenam, martyrij coronam adeptus est. S. Felix Papa in epistola V ad Imperatorem Zenonem accusat Petrum Fullonem excommunicatum, [& Felice III Papa.] sanctæ Antiochenæ Ecclesiæ indignissimum se ingessisse, sanctamque Sedem pontificatus Ignatij Martyris, qui Petri dextra Episcopus ordinatus est, polluisse.
[18] Tertio S. Ioannes Chrysostomus in memorata Homilia, qua eximio vrbē Antiochenam præconio extollit, [S. Petri successor] S. Ignatium laudat Apostoli Petri successorem: Præcipua, inquit, Deo huiusce ciuitatis cura fuit, id quod & reipsa plane declarauit. [apud Chrysostomum,] Siquidem eum, quem toti orbi præfecit Petrum, cui claues cælorum dedit, cuius arbitrio & potestati cuncta permisit, hunc ibi longo tempore iussit commorari. Quamobrem vniuerso orbi ex altera parte respondet ciuitas nostra, sed quia Petri mentionem feci, quintam ex ipso contextam coronam animaduerti: quoniam illi in Episcopatus Antiochensis dignitate successit. Nam vt, si quis e fundamentis magnum lapidem eruat, alterum omnino parem in eius loco conetur cōstituere, alioquin totum ædificium labascet & corruet; ita cum Petrus Antiochia esset discessurus, alterum Petro parem præceptorem gratia Spiritus substituit, ne inchoata iam ædificatio successoris contemptu fieret debilior. Hæc Chrysostomus amplificationeoratoria adeo videtur extulisse, quasi nullus Antiochiæ Episcopus extitisset Euodius, cum Ignatium velit fuisse quem, Πέτρου μέλλοντος ἐντεῦθεν ἀποδημεῖν, ἕτερον ἀντίῥῥοπον Πέτρου διδάσκαλον ἡ τοῦ Πνέυματος ἀντεισήγαγε χάρις. Οὗτον μετ᾽ ἐκεῖνον τοῦτον διαδέξασθαι τὴν ἀρχήν. An Chrysostomus Euodium Antiochenam viuo Petro regentem Ecclesiam, [an ab eius obitu?] quasi ab eo supremo Pastore in munere suo obeundo directum, neglexerit; & contra illi S. Ignatium solum ab obitu vtriusque eam Ecclesiam gubernantem subrogarit? Si enim, inquit in eadem Homilia, centum homines vel etiam quinquagenta regere difficile est, quantæ virtutis debet existimari, tam celebrē vrbem administrare, & eū populum regere, qui ducenta contineat hominum millia? Adiungit difficultatem temporum ob persecutiones Gentilium: si hoc tempore, inquit, labores, ærumnasque multas gubernatoribus præbet Ecclesiæ præfectura; quanto plures, maioresque tunc erant labores, cum pericula, & pugnæ, & insidiæ, & terrores perennes instabant? In illud ergo tempus destinarit Petrus, S. Ignatium, a quo tum post suum Euodiiq; obitum, Antiochiam in Christi fide præuiderat conseruandam, & plurimum augendam.
[19] Hanc opinionem firmat Nicephorus Callistus lib. 2cap. 35, quo S. Petrum, dum per orbem circumiens, Ecclesias vbique constitueret, [iuxta Nicephorum constitutus a S. Petro post Euodium.] tradit plures elegisse aliis deficientibus in dignitate Episcopali successuros. Ἐν δ᾽ Ἀντιοχείᾳ πρῶτον μὲν Ἐυώδιον, μὲν δὲ τοῦτον τὸν ὄντως τὸν θεόληπτον, τὸν Θεοφόρον ἐτιθει Ιγνάτιον. Antiochiæ, inquit, primo Euodium, deinde reuera numine afflatum Theophorum statuit Ignatium. Eo scilicet modo, quo ante dixerat Romam commisisse suis successoribus, Lino videlicet, Anacleto, & tertio sacro Clementi. vt eadem vtriq; Ecclesiæ sit difficultas, eademq; extricandi ratio. Ac primo nonnulli confugiunt ad Apostolicas Constitutiones Clementi Romano Pontifici attribui solitas, in quibus lib. 7 cap. 46, alijs 47, [in Constitut. Apost. Clementis] sub nomine S. Petri & aliorum Apostolorum ita legitur ex interpretatione Francisci Turriani: De Episcopis vero, qui a nobis, dum viximus, ordinati sunt, certiores vos facimus. Iacobum Episcopum Hierosolymitanum fratrem Domini, & huic post mortem secundum successisse Simeonem Cleophæ filium, & huic rursus tertium Iudam Iacobi filium… Euodium Episcopum Antiochiȩ a me Petro ordinatum, cui successit Ignatius a Paulo ordinatus:.. [a Paulo ordinatus] Linum Claudiȩ filium Ecclesiæ Romanorutu Episcopum primum, a Paulo ordinatum, post mortem vero Lini Clementem, quem ego Petrus secundum ordinaui… Aristonem primum Episcopum Smyrnæ, huius post mortem successorem fuisse Strateam Loidis filium, cui successit tertius Episcopus alter Ariston &c. Ommittimus plura recensere. Absunt a Smyrnensibus S. Bucolus primus Episcopus huiusq;, successor S. Polycarpus condiscipulus S. Ignatij; de quibus egimus ad huius Vitam XXVI Ianuarij, de S. Bucolo acturi iterum VI Februarij. Secundo S. Simeonem Hierosolymorum Episcopum anno decimo Traiani cruci affixum fuisse, eiq; tum succeßisse, non Iudam Iacobi, sed Iustum ex Iudæis assumptum tradunt Hieronymus in Chronico Eusebij, & idem Eusebius lib. 3. Histor. cap. 29. Verum seu Iudas seu Iustus vocetur, non potuit post obitum S. Simeonis cōstitutus fuisse ab Apostolis ante decimum annum Traiani cum S. Clemente Romano, cui hi libri attribuuntur, e vita sublatis. De S. Simeone agemus XVIII Februarij.
[20] Hæc aliq;, conuincunt non omnimodam esse hisce libris adscribendam fidem, [An plures simul Episcopi Antiochiæ,] neque tuto inde colligi duos tum Antiochiæ constitutos Episcopos, quorum alterum iis, qui ex Gentilibus ad Christum venissent, alterum vero iis, qui ex circumcione credidissent, Episcopum præfici oportuit, vt legitur in Notationibus ad Martyrologium Romanum, additurq; irrepsisse errorem in citatum locum Clementis, dum Euodins a Petro, & Ignatius a Paulo dicuntur substituti Episcopi, cum potius Petrus Ignatium ordinarit. Eadem iterum in Annalibus Ecclesiasticis attinguntur anno 45, num. 14: vbi Baronius, quod agat coniectura, nihil certi affirmare audet: quæ Petrus Halloix cap. 2 Vitæ & adiunctis Notationibus pluribus conatur probare. Verum Eadem ratione duo dicerentur Romæ aut etiam plures simul sedisse Pontifices, [& Romæ] Linus a Paulo, & Clemens a Petro iuxta Constitutiones Apostolicas ordinatus, eisq; interponendus Cletus siue Anacletus in eisdem Constitutionibus omissus. Nois eisdem argumentis ordinem succedentium apud Antiochenos Episcoporum firmabimus, quibus series Pontificum Romanorum stabilitur.
[21] Baronius anno Christi 69 numer. 38 auctoritate S. Ignatij succeßionem illorum confirmat. [Vtriusq; Sedes successio probatur auctoritate S. Ignatij.] Quod igitur ad veteres, inquit, rerum Ecclesiasticarum scriptores pertinet, cum S. Ignatius, qui eodem seculo vixit cum Apostolis, dicat Clementem successisse Cleto (sic enim legit pro Anacleto) plane declarat ipsum Clementem tertio loco, nempe post Linum & Cletum Romanæ Ecclesiæ Pontificem præfuisse. Est ea S. Ignatij Epistola ad Mariam Cassobolitem, quæ in plerisq; exemplaribus Anacletum, in antiqua versione ab Vsserio eruta Cletum, in MS. Florentino Alvov Græce exhibet. Si vni Ignatio tantum concedit Baronius in succeßione Pontificum Romanorum, quidni illi credamus in caussa proprij Episcopatus ita ad suos Antiochenos ex itinere Romano scribenti? Πάυλου καὶ Πέτρου γεγόνατε. μαθητάι. μὴ ἀπολέσητε τὴν Παραθήκην. μνημονεύσατε Ἐυωδίου τοῦ ἀξιομακαρίστου ποιμένος ὑμῶν, ὅς πρῶτος ἐνεχειρίσθη παρὰ τῶν Ἀποστόλων τὴν ὑμετέραν προστασίαν. μὴ καταισχύνωμεν τὸν πατέρα, γενώμεθα γνήσιοι παῖδες, αλλὰ μὴ νόθοι. Consentiunt omnia exemplaria Græca. Quæ ita apud Martialem Mæstræum Latine leguntur: Pauli & Petri fuistis discipuli, ne perdatis depositum. Mementote Euodij beatissimi Pistoris vestri, qui primus vobis ordinatus est ab Apostolis Antistes. Ne simus pudori Patri, simus genuini filij, non autem adulterini. En Euodium adiunctum SS. Petro & Paulo, primum Antiochenis ab Apostolis ordinatum Episcopum, Antiochenos ipsumq; Ignatium eius filios.
[22] Baronius iterum numer. 42 succeßionem prædictam confirmat Martyrologio Romano, [ex Martyrologiis,] locuplete traditionis Ecclesiasticæ teste. Iuxta illud post S. Petrum Ecclesiam gubernarunt primus Linus, secundus Cletus, tertius Clemens: relati die singulis natali XXV Septemb. XXVI Aprilis, & XXIII Nouemb. In eodem Martyrologio VI Maij ita legitur: Antiochiæ S. Euodij, qui, vt B. Ignatius ad Antiochenses scribit, primus ibidem a S. Petro Apostolo ordinatus Episcopus, glorioso martyrio vitam finiuit. Quod anno M D LXXXVI excusum est Martyrologium Romanum, ita ad Kalendas Februarias S. Ignatium refert: Natalis S. Ignatij Episcopi & Martyris, qui post S. Petrum & Euodium Antiochenam rexit Ecclesiam. In moderno Martyrologio, omisso Euodij nomine, traditur tertius eam Ecclesiam rexisse: quod prorsus coincidit; consentiuntq; antiqua Martyrologia supra relata.
[23] Baronius denique eamdem Pontificum Romanorum succeßionem stabilit auctoritate Eusebij & S. Hieronymi, a quibus hæc nobis lis melius dirimenda. Eusebius lib. 3 Hist. Eccl. cap. 16 asserit Euodium primum fuisse Antiochiæ Episcopum, [a testimonio Eusebij,] secundum Ignatium multum hominum sermone celebratum. Iterum cap. 35 tradit apud plurimos etiamnum celebratissimum Ignatium Antiochiæ secundum Petri sucessorem Episcopatum sortitu. Græce Πέτρου διαδοχῆς δεύτερον. [Nicephori,] At Nicephoro Chronologo Antiocheni Episcopi hoc ordine referuntur, I Petrus Apostolus, II Euodius, III Ignatius Theophorus, Martyr factus Traiani tempore. [Hieronymi:] Eo sensu S. Hieronymo de Scriptor. Eccles. cap. 16 Ignatius est Antiochenæ Ecclesiæ tertius post Petrum Apostolum Episcopus.
[24] Tempus Sedi singulis distinctum in Chronico Eusebij omnem tamdem tollit controuersiam. Ita ergo apud S. Hieronymum in illo Eusebij Chronico traditur anno Claudij Imperatoris II, [ex tempora successionis,] Christi XLII, Petrus Apostolus, cum primus Antiochenam Ecclesiam fundasset, Romam mittitur, vbi Euangelium prædicans, XXV annis eiusdem vrbis Episcopus perseuerat & anno Claudij III, Christi XLIII, Primus Antiochiæ, Episcopus ordinatur Euodius, postea vt VI Maij dicetur, Martyr effectus in persecutione Neroniana, in qua Petrum & Paulum Romæ gloriose occubuisse docet idem Chronicon, successores contungens in Sede Romana Linum, in Antiochena Ignatium. Ita Græce legitur. τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας μετὰ Πέτρον πρῶτος κληροῦται τῆν ἐπισκοπήν Λίνος. τῆς Ἀντίοχέων Ἐκκλησίας δεύτερος Ἐπίσκοπος καθίσταται Ἰγνάτιος. Hæc ibi post relatam necem Galbæ, Vitellij & Othonis Cæsarum, Aliter in Chronico Latino ab S. Hieronymo distincto, post relatum SS. Petri & Pauli martyrium Iudæorumque rebellionem dicitur primus Romanam Ecclesiam tenuisse Linus annis XI. Dein interpositis obitu Neronis, imperio ac cæde Galbæ & Othonis Cæsarum additur: Antiochiæ secundus Episcopus ordinatur Ignatius, ordinatur, inquit S. Hieronymus, [& ætate S Ignatij.] non ergo a S. Petro Apostolo nuper vita functo. Postremo ætas eiusdem, circa annum Christi XXIV, vt mox dicetur, nati, conuincit, S Petro Antiochia Romam migrante, Episcopatum Antiochenum eidem admodum iuueni non fuisse collatum.
[25] S. Gregorius Magnus lib. 2 Registri, Indict. 13 ca. 71, siue epistola 37 ad Anastasium Episcopum Antiochenum, vocat S. Ignatium discipulum S. Petri his verbis: Amen, Gratia, Quæ videlicet verba de scriptis vestris accepta, idcirco in meis epistolis pono, vt de S. Ignatio vestra beatitudo cognoscat, quia non solum vester est, sed etiam noster. Sicut enim Magistrum eius Apostolorum Principem habemus communem, ita quoque eiusdem Principis discipulum nullus nostrum habet priuatum. In Homilia S. Chrysostomi dicitur S. Ignatius cum Apostolis conuersatus, & fluenta hausiste spiritualia; [An ordinatus ab aliis Apostolis,] a Sanctis illis dignitatem Episcopalem obtinuisse: eiusque sacrum caput beatorum Apostolorum manus attigisse. Nomen Apostolorum attributum primis Christi discipulis, aliisq; coæuis sæpius diximus. Ex his Titum Apostolū, Parmenam Apostolum, Timotheum Apostolum, Ananiam Apostolum celebrauimus IV, XXIII, XXIV & XXV Ianuarij. Supererat adhuc S. Ioannes Euangelista, [aut S. Ioā. Euangelista:] cuius discipulos numerauimus hos Episcopos, Papiam Hierapolitanum, Polycarpum Smyrneum, & tertio loco Ignatium Antiochenum. Ex his Papiam a S. Ioanne Episcopum ordinatum scribit Petrus de Natalibus lib. 3 cap. 141. Petrus Halloix in eius Vita non dubitat pro vero recipere, [vt SS. Papiat & Polytarpus:] illi a S. Ioanne Apostolo curam Episcopatus, quemadmodum & Polycarpo, esse commissam. Ceterum S. Polycarpum annuente vniuerso cœtu Ecclesiasticorum a laicis electum esse, & ordinariam consecrationem ab Episcopis manuum impositione peractam, tradit Auctor antiquus Vitæ eius cap. 5. An ordinaria ea electio& consecratio etiam apud Antiochenos peracta? In Actis vtrisq; S. Ignatij altum est de hac re silentium. Ordo succeßionis præclare indicatur, in prioribus e Græco translatis: Magno Petro succedit Euodus, Euodo Ignatius, qui in Actis etiam Latinis post Euodium suscepit Ecclesiam Antiochenam gubernandam. Alij iterum in Polycarpi ordinatione dissentiunt. Nam Irenæo lib. 3 Hæreseon cap. 32, ὑπὸ Αποστόλων κατασταθείς Ἐπίσκοπος, ab Apostolis constitutus est Episcopus. Eusebio contra, lib. 3. Histor. ca. 30 πρὸς τῶν ἀυτοπτῶν, καὶ ὑπηρετῶν τοῦ Κυρίου τῆν ἐπισκοπὴν ἐγκεχειρισμένος. ab iis, qui Dominum vidissent, eiusque serui fuissent, ordinatus est Episcopus. Tertulliano libr. de Præscriptionibus aduersus hæreses cap. 32 Polycarpus refertur a Ioanne conlocatus, sicut Clemens a Petro ordinatus. hunc post Petrum Apostolum a plerisque Latinorum secundum statui obseruat corrigitq; Hieronymus de Script. Eccles. cap. 15: cui Polycarpus cap. 17 dicitur etiam a S. Ioanne ordinatus, vt ipse eumdem aut cum aliis Episcopis consecrarit, aut ab aliis electum suo certe suffragio approbarit. Quæ eadem an de S. Ignatio dici poßint eruditorum iudicio relinquimus. Ioannes Bapt. de Lezana anno Ch. 102 Annal. Carmelitarum num. 4, [non fuit discipulus S. Ionnes Baptista.] Marcus Antonius Alegreus statu 2 Paradisi Carmelitici decoris cap. 24, aliique Carmelitano ordini adscribunt S. Ignatium, vnum ex iis Religiosis, qui cum Baptistæ discipulis Christo adhæsere Iesu, annumerati inter septuaginta duos, quem secūdum a Ioanne Baptista aßignant omnis Helianæ religionis lumen & Archimandritam. Quæ ex dictis & mox proferendis vltro corruunt, neque vlteriore refutatione indigent, nulla auctoritate antiquorum stabilita.
§ IV Ætas S. Ignatij cum annis Imperatorum collata. Annus obitus.
[26] Ad historicam & chronologicam rationem continuādam, quam hactenus in Ianuarij Actis confirmandis adhibuimus, communiore vsu receptum, quamuis multis intricatum difficultatibus, calculum annorum Christi adaptamus, quem æram seu epocham vulgarem appellamus, [Epocha vulgaris Christianorum,] nonnulli Dionysianam indigetant, quod ea fuerit a Dionysio Exiguo Abbate Romano circa annum DXXV cœpta introduci, a quo nomine abstinemus, quod eius rationi accurate subductæ non adæquetur æra illa, quæ paßim apud viros exactiori in hisce scientiis doctrina illustres suum principium accipit a Kalendis Ianuariis C. Cæsare & L. Æmilio Paulo Consulibus: anno Iuliano XLVI, vrbis Romanæ conditæ e computu Varroniano DCCLIV, [quibus Cōsulibus cœpta:] cuius præcedenti anno vulgo Christus creditur & in Martio incarnatus, & in Decembri natus. Hanc epocham Baronius in suis Annalibus biennio integro præuertit, cœpitq; Augusto Cæsare XIII & M. Plautio Siluano, [posterior Baronij calculo,] & huic suffecto C. Caninio Gallo Consulibus, anno Iuliano XLIV, Vrbis conditæ DCCLII. Ne tamen perpetuo in contextu Annalium a vulgari epocha dißideret, in progressu eorumdem annos sex imperij Probi ad quadriennium contraxit, & duo paria Consulum communiter admissa neglexit; & sunt fere Fuluius Æmilianus & Pomponius Bassus II, itemq; Cornelius Secularis, & Iunius Donatus, aut horum loco Gallienus & Valerianus repetiti; referendi ad annos æræ vulgaris CCLIX & sequentem. Hæc de epochæ Christianorum initio, quocumque anno Christus natus fuerit, seu qui hunc immediate præceßit, seu biennium cum Baronio addendum, [& vero Christi natali:] seu potius quadriennium, vt post Ioannem Deckerium docent Dionysius Petauius, Autbertus Miræus, Ægidius Bucherius & alij. Nonnulli cum Ioanne Kepplero quintum annum superaddunt.
[27] [31 huius Christus passus,] Qui in epocha vulgari iam a nobis statuta annus fuit XXXI, Iulianus LXXVI, Cyclo Lunæ XIII, Solis XII, littera Dominicali G, CL. Tiberio Cæsare Augusto V, & Ælio Seiano Consulibus, redemptione generis humani illustris creditur: quippe celebrato pridie legitimo Paschate, Christum Dominum Martij XXIII, feria VI, Luna XV, in Cruce mortuum, XXV eiusdem Martij, feria I resurrexisse. Cum autem vltimo prædicationis suæ anno Apostolos de primatu contendentes Christus humilitatem docuerit, ostenso paruulo, quem S. Ignatium fuisse eius tum etiam brachiis gestatum docent Græci posteriores, [eius brachiis portatus Ignatius,] forte annum ætatis VI aut VII agentem, & circa annum æræ Christi vulgaris XXIV natum; cum X Imperij annos absoluisset Tiberius Augustus, cui XVI Martij anni Christi XXXVII defuncto succeßit Caius Caligula, quo quarto Imperij anno, IX Kalend. Februar. anno Christi XLI occiso suffectus est Claudius eius patruus; cuius anno II S. Petrus relicta Antiochia Romam profectus, successorem habuit S. Euodium, [discipulus S. Ioan. Euangelistæ,] III Claudij anno Episcopum Antiochenorum ordinatum: quo tempore S. Ignatius vigesimo ætatis anno a S. Ioāne Euangelista instituebatur, olim Euodio in Sede Antiochena sufficiendus. S. Polycarpus a S. Ioanne commendatus S. Bucolo Episcopo Smyrnensi, ordinabatur Diaconus, instruebat varia hominum genera: dein Sacerdos consecratus, sancta conuersatione idoneus reddebatur, qui Bucolo in dignitate Episcopali aliquando successor eligeretur. Quidni eadem ratione apud S. Euodium Ignatius per gradus Ecclesiasticos promotus, [an ab eo S. Euodio commendatus,] eidem tamdem suffectus est? Ita & Heron Diaconus S. Ignatij eidem in sede Episcopali succeßit, ad quem creditur missa S. Ignatij epistola, eximiæ pij parentis in filium spiritalem sollicitudinis & amoris testis, de qua mox agemus.
[28] Interea Nero, qui anno LIV Claudio successerat, primam in Christianos mouit persecutionem, [ei succedit anno 69] in qua post Apostolos Petrum & Paulum, variosq; Antistites, etiam martyrij palmam adeptus fuit Euodius Antiochenus. Post Neronem imperarunt Galba circiter septem menses, tres Otho; a quorum nece Antiochiæ secundus Episcopus ordinatus est Ignatius apud Eusebium in Chronico: anno scilicet Chri- LXIX, ætatis S. Ignatij circiter XLV. Vitellio dein Imperatori post VIII mensium dominatum succeßit Vespasianus, quo II Consule cum Tito filio, anno LXX, Hierosolymorum vrbs capta est, templumq; Iudæorum succensum. Eos vltimos Consules in sua historia dum refert Tacitus, egregie confirmat præcedentium Consulum ordinem cum maximo nostræ Chronologiæ stabilimento. Vespasiano successerunt duo filij, primo Titus anno LXXIX, dein biennio elapso Domitianus, cuius anno circiter XIII, Christi XCIII secunda in Christianos excitata persecutione, multi existimant S. Ignatium plurima perpessum, ob hæc eius in epistola ad Cassoboliten verba: Ego non tam mei iuris quam aliorum factus, [plurima passus,] multorum aduersariorū arbitrio, partim exiliis, partim custodiis, partim vinculis exagitor. Ast eorum nihil curo: [an sub Domitiano?] quin ipsorum potius iniuriis erudior, vt Christum Iesum consequar. Quod autem in epistola indicetur Clemens Romanus Pontifex tum succeßisse Anacleto, seu Cleto, crediturea Domitiano imperante conscripta: quod ad horum Acta plenius examinandum. Cæterum hæ videntur persecutionum infestationes, quas Ignatium suis orationibus ab Ecclesia republisse referunt Acta Latina.
[29] Anni dictorum Imperatorum, sub quibus vixit S. Ignatius, præter constantem Scriptorum antiquorum fidem, [Anni dictorū Cæsarum demonstrati.] astronomica obseruatione muniuntur. Nam primo annum Claudij quintum & Consulatum M. Vinitij & Statilij Coruini cum anno Christi XLV firmat obseruata apud Dionem lib. 60 eclipsis solis Kalendis Augusti, die Claudij Imperatoris natali. Secundo Consulatum Vipsanij & Fonteij cum anno VI Neronis in annum Christi LIX cogit solis defectio pridie Kalend. Maias, hora diei inter septimam & octauam in Campania conspecta apud Plinium lib 2 cap. 70. Tertio Cædes Domitiani Imperatoris XIV Kalend. Octobr. contigit apud Suetonium Luna in Aquario existente, anno Christi XCVI. Adde Agonem Capitolinum ab eodem Domitiano institutum apud Censorinum cap. 18 duodecimo eius & Sergij Cornelij Dolabellæ Consulatu, anno Christi LXXXVI, Imperij illius V, a quo ad annum Christi CCXXXVIII Consulibus M. Vlpio Crinito & Proculo Pontiano, quo Censorinus librum suum commentabatur, fluxerunt anni CLII, & Agon qui erat ad modum Olympicorum certaminum tetraetericus, vndequadragesimus futt instauratus. Quæ pluribus deducunt Ioannes Deckerius lib. 1 Differtationum de anno ortus ac mortis Domini, parte I hypothesi 6 sect 5 & alibi. Petauius lib. 11 de Doctrina temporum cap. 9, 19 & 20, aliiq;. Quæ hic attigisse oportuit, vt nostram Chronotaxim assequeretur Lector.
[30] Domitiano XVIII Septemb. anni XCVI occiso, Cocceius Nerua iuxta Dionem annum vnum, menses IV, [Sub Traiano ad bestias damnatur Ignatius,] dies IX imperauit, cui XXVII circiter Ianuarij anni XCVIII subrogatus Traianus Imperium capeßiuit. Sub hoc tertia Christianis afflictis persecutione, S. Ignatius ad bestias damnatus, palmam martyrij assecutus est: quo autem anno dubitatur. In Actis Latinis assignatur consulatus Attici & Marcelli: quod par Consulum quia coniunctum non reperitur, Galesinius in suis Notationibus ad 1 Februarij, cōsugit ad Surranum & Marcellum, Consules anno Traiani VII, Christi CIV, ab ipso & Baronio ad annum Christi CVI retardatos: quo Ignatium Antiochiæ Episcopum Romæ bestiis traditū addit in priscis annalibus prodi: [non anno 104] quod etiam Ioannes Cuspinianus ad Consules Aurelij Caßiodori obseruauit. Quorum autem hi annales sint, neuter exponit. In Chronico Alexandrino, Syriano II & Marcello Coss. anno Traianij VII rursum Christiani cœpere vexari, ex quibus multi ob Christi professionem generose & gloriose occubuere. Dein martyrium S. Ignatij ad annum sequentem refertur. [aut sequiti] Fauet huic sententiæ confectum bellum duplex Dacicum: post primum, Traianum IV Consulem anno Christi CI, victo Decebalo Rege Dacorū triumphasse exhibet antiqua inscriptio apud Panuinium lib. 2. Fastorum. Dein eumdem iterum rebellem Decebalum strato super Danubium ponte, a Traiano deuictum Daciamque prouinciam factam, cum ipse V Consul esset anno Christi CIII docet antiquum numisma apud Baronium anno 105, & confirmant Eusebius in Chronico, & Dio in Traiano: apud quem anno sequenti regni eius VII, [præsente Traiano;] Christi CIV, Surano & Marcello Consulibus, Traianum in Vrbem reuersum, plurimæ barbararum gentium & Indorum conuenere legationes: quando in foro columnam maximam, & posterorum scriptis celebratam, collocauit. Quam Romæ præsentiam post bellū Dacicum Acta Latina, & plurima martyrologia ante relata exigunt. Anno autem proximo, Christi CV cōtra Armenos & Parthos expeditionem suscepturus, in Græciam atque inde in Orientem prosectus est, nec vnquæm Romam reuersus.
[31] Hac ratione ea sententia intellecta etsi non omnino improbabilis videri poßit, tamen S. Ignatium diutius superuixisse ad annū Traiani XI, vtraq; Acta, alliq; Historici requirunt. Primo Acta Latina tradunt persecutionem a Traiano in Christianos motam anno regni nono, [sed in persecutione anno 106 cœpta,] Christi CVI, quo nouis latis edictis compellebat Christianos diis sacrificare. Hinc anno sequente Traiani X, Christi CVII ita legitur inChronico Eusebij: Traiano aduersus Christianos persecutionem mouente, Simeon filius Cleophæ, qui in Hierosolymis Episcopatum tenebat, crucifigitur, cui succedit Iustus. [captus 107,] Ignatius quoque Antiochenæ Ecclesiæ Episcopus Romam perductus, bestiis traditur: post quem tertius constituitur Hero. De S. Simeone agemus XVIII Februarij. Secundo Acta vtraque Latina & Græca requirunt S. Ignatium Antiochiæ a Traiano ad bestias condemnatum esse: quem circa illud tempus Antiochiæ moram traxisse memorat Dio, cui Antiochiæ, inquit, cum esset, Augarus Osroënus munera & legationes misit. Sit ergo Ignatius anno Traiani X Antiochia Romam missus: non mox sequitur eodem anno bestiis traditum fuisse. Hieronymus, a quo hoc Eusebij Chronicon Latine habemus paßim auctum; in lib. de Scriptor. Eccles. cap. 16 tradit passum esse anno vndecimo Traiani, [passus 108] id est Christi CVIII, quo Consules erant Ap. Annius Trebonius Gallus, & M. Atilius Metilius Bradua: quorum Consulatus expreßis solum cognominibus Gallo & Bradua, apud Victorium reperitur vitiosus, anno bissexto, Periodi LXXVII, Indictione II, Cyclo Lunæ I, cuius Kalendæ Ianuarij incidunt in Feriam II, & Lunam XIX, & Paschæ dies in II Kalend. Aprilis & Lunam itidem XIX. Quæ omnia conueniunt in annum Traiani VII, Christi CIV, quo Consulatum gerebant supra nominati Suranus & Marcellus. Potuit autem facillimecommutari Appius, vel Annius, vel Atilius in Atticum, & Metilius in Marcellum, quod illa prænomina apud Victorium & Caßiodorum, in Chronico etiam Alexandrino & Fastis Siculis deessent, quæ integra exhibent Fasti Capitolini. Aliam rationem suggerit ex Hegesippo Eusebius, lib. 3 Historiæ cap. 26. cui S. Simeon Episcopus Hierosolymorum accusatus est apud Atticum virum Consularem, καὶ οὕτως μαρτυρεῖ επὶ Τραἳανοῦ Καίσαρος, καὶ ὑπατικοῦ Αττικοῦ. atque ita, inquit, sub Traiano Cæsare & Attico Consulari fidem Christi professus est. Eadem referuntur in Chronico Alexandrino, Breuiario Romano, & alibi, vt ad XVIII Februarij dicemus: vt huius Attici ex Syria tum Romam redeuntis, curæ custodiæq; Ignatius traditus, forte fuerit. An idem de Marcello dici possit, in silentio antiquorum, [absente Traiano,] nolumus coniectura agere. Denique eum Traiano iubente, non tamen Romæ præsente, passum esse supra dictum est. Ex calculo horum annorum ad annum ætatis octogesimum quartum, [anno ætatis 84 Episcopus 39 aut 40.] initi Episcopatus trigesimum nonum peruenit. Alij ab obitu S. Euodij, nullo in persecutione Sedis vacantis spatio admisso, ab anno Neronis XIV ad Traiani XI, numerant annos quadraginta, quos suspicamur in Catalogo Nicephori Patriarchæ Constantinopolitani expressos fuisse, vt Græce fuerint ἔτη μ᾽, non ἔτη δ᾽, anni 40, non anni 4, qui errore istic typographico leguntur.
[32] Iosephus Scaliger in suis animaduersionibus ad Eusebij Chronicon ob Ignatium Romam perductum, bestiisque obiectum, hoc scrupulo agitatur. Quærendum, inquit, quare ex Syria Romam homo bestiis obiiciendus perducitur. Nam non solum de Christianis, [Quo iure Romam missus fuerit obiiciēdus bestiis?] sed & de Gentilibus, cognitio erat eius, qui prouinciam regebat, & in ipsa prouincia secundum iurisdictionem suam supplicium de illis sumebat. Soli ciues Romani prouocabant ad Cæsarem, vt Paulus in Actis Apostolorum. Hoc modo si quidem ciuis Romanus fuit Ignatius, potuit Romam perduci. Sed ciuem Romanum bestiis obiicere leges non sinebant. Quare hoc dubium aliis excutiendum relinquimus. Ego ingenue fateor inscitiam meam: Alioquin Christianos bestiis obiici solitos & pueti vel sciunt, vel ex Martyrologiis discere possunt. Tamen quæstio illa de Ignatio Romam ex Syria perducto digna est, quæ discutiatur, ac eo nomine eam proponimus. Hæc Scaliger, qui tempora, Pauli & Ignatij non satis discernit: tum nulla in Christianos lata lex erat: iam persecutio tertio renouata, in qua quæ a furore tyrannico tormenta ministrabantur, ea suo imperio sibi licita faciebant Imperatores. Aderat Antiochiæ Traianus, cuius nutus legi cuicumque præferebatur, & ipsi Christiani quia in Deos blasphemi censebantur, quocumque tormento digni iudicabantur, quasi læsæ diuinæ regiæq; maiestatis rei Variæ tamen Martyrum Romam mittendorum a variis caussæ proferuntur: & hæ quidem infra in Actis: vt prolixitate itineris grauius subiret supplicium, vt Romanis maleficus videretur, & vt ne minima eius apud Antiochenos esse memoria. Easdem fere exaggerat caussas Chrysostomus in sua de S. Ignatio homilia. Alias proferunt Baronius ad annum Christi 109. num. 9. & Halloix ad caput 8 Vitæ S. Ignarij litt. 1. Claudius Salmasius, si ad hanc Traiani persecutionem, atque in ea ad tempus martyrij S. Ignatij animum aduertisset, non continuo Epistolas a S. Ignatio vltimo vitæ suæ anno scriptas, tamquam mera figmenta reiecisset, dum in libro de Episcopis & Presbyteris sub nomine VValonis Messalini cap. 4 effutit, Epistolas illas natas & suppositas videri circa initium aut medium secundi seculi, quo tempore primus singularis Episcopatus supra Presbyteratum introductus fuerit. Hæc ille. Natæ eæ Epistolæ sunt sub initium secundi seculi, quo parens earum S. Ignatius viuebat. De Epistolis infra agemus. Tractatum hunc Salmasij egregie refutat Petauius lib 2 de Hierarchia Ecclesiastica cap. 8, tomo 3 Dogmatum Theologicorum, & ex Heterodoxis Vsserius in Dissertatione de Epistolis Ignatianis cap. 18.
§. V. Persecutio Traiani ob Plinij Iunioris litteras imminuta.
[33] Persecutionis huius mitigatæ meminerunt vtraque Acta: id Plinij Iunioris interceßione Traianiq; rescripto factum patet ex illius epistola 97 libri 10, [In persecutione] quam cum MSS. collatam hic damus.
C. Plinius Traiano.
Solemne est mihi, Domine, omnia, de quibus dubito, [Plinius consulit Traianū,] ad te referre. Quis enim potest melius vel cunctationem meam regere, vel ignorantiam instruere? Cognitionibus de Christianis interfui numquam: ideo nescio quid & quatenus aut puniri soleat aut quæri. Nec mediocriter hæsitaui, sitne aliquod discrimen ætatum? an quamlibet teneri nihil a robustioribus differant? deturne pœnitentiæ venia? an ei qui omnino Christianus fuit, desisse non prosit? nomen ipsum, etiamsi flagitiis careat, an flagitia nomini cohærentia puniantur? Interim in iis, [indicat Christianorum cōstantiam,] qui ad me tamquam Christiani deferebantur, hunc sum secutus modum: Interrogaui ipsos an essent Christiani? confitentes iterum ac tertio interrogaui: supplicium minatus, perseuerantes duci iussi. Neque enim dubitabam, (qualecumque esset quod faterentur) peruicaciam certe & inflexibilem obstinationem debere puniri. Fuerunt alij similis amentiæ, quos, quia ciues Romani erant, annotaui in Vrbem remittendos. Mox ipso tractu, vt fieri solet, diffundente se crimine, plures species inciderunt. Propositus est libellus sine auctore, [a malis hominibus differentiam,] multorum nomina continens, qui negarant se esse Christianos aut fuisse: cum, præeunte me, Deos appellarent, & imagini tuæ, quam propter hoc iusseram cum simulacris numinum adferri, thure ac vino supplicarent; præterea maledicerent Christo; quorum nihil cogi posse dicuntur, qui sunt re vera Christiani. Ergo dimittendos putaui. Alij ab indice nominati, esse se Christianos dixerunt, & mox negauerunt: fuisse quidem, sed desiisse; quidam ante triennium, quidam ante plures annos: non nemo etiam ante viginti quinque: omnes & imaginem tuam, Deorumque simulacra venerati sunt, [eorum exercitia pia,] & Christo maledixerunt. Affirmabant autem hanc fuisse summam vel culpæ suæ vel erroris; quod essent soliti stato die ante lucem conuenire, carmenque Christo quasi Deo dicere, secum inuicem seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati abnegarent: quibus peractis morem sibi discedendi fuisse, rursusque coëundi ad capiendum cibum, promiscuum tamen & innoxium: quod ipsum facere desiisse post edictum meum, quo secundum mandata tua & hetærias esse vetueram. Quo magis necessarium credidi, ex duabus ancillis, quæ ministræ dicebantur, quid esset veri & per tormenta quærere. Sed nihil aliud inueni, quam superstitionem prauam & immodicam, ideoque dilata cognitione ad consulendum te decucurri. Visa est enim mihi res digna consultatione, maxime propter periclitantium numerum. [& credentium multitudinē.] Multi enim omnis ætatis, omnis ordinis, vtriusque sexus, & iam vocantur in periculum & vocabuntur. Neque enim ciuitates tantum, sed vicos etiam atque agros superstitionis istius contagio peruagata est: quæ videtur sisti & corrigi posse. Certe satis constat prope iam desolata templa cœpisse celebrari, & sacra solennia diu intermissa repeti, passimque venire victimas, quarum adhuc rarissimus emptor inueniebatur. Ex quo facile est opinari, quæ turba hominum emendari possit, si sit pœnitentiæ locus. Hæc Plinius: ex cuius epistola discimus tum Christianorum cuiuscumque generis, ordinis atque ætatis in Bithyniæ totiusq; Ponticæ regionis ciuitatibus, vicis, & agris multitudinem, nec non eorum exercitia pia, sancta, atque ab omni spurcitia aliena; [& suam Gētiliumq; cæcitatem.] tum Gentilium atque ipsius Plinij, viri in mundana scientia sapientissimi cæcitatem atque immanitatem, qui cogeret Christianos mutis simulachris, ipsiusq; Traianiadhuc viuentis statuæ supplicare, Christo maledicere, ancillas, aut potius Virgines Deo sacratas quæstioni subiici.
[34] Ei ita rescripsit Traianus Imperator, epistola apud Plinium 98.
Traianus Plinio.
Actum, [Rescriptū Traiani:] quem debuisti, mi Secunde, in excutiendis caussis eorum, qui Christiani ad te delati fuerant, secutus es. Neque enim in vniuersum aliquid, quod quasi certam formam habeat, constitui potest. Conquirendi non sunt: [delati Christiani puniendi: non conquirendi.] si deferantur & arguantur, puniendi sunt: ita tamen vt qui negauerit se Christianum esse, idque reipsa manifestum fecerit, id est, supplicando Diis nostris, quamuis suspectus in præteritis fuerit, veniam ex pœnitentia impetret. Sine auctore vero propositi libelli nullo crimine locum habere debent: nam & pessimi exempli, nec nostri seculi est. Hæc Traianus, ob cuius sententiam Tertullianus sub initium Apologetici aduersus Gentes, iuste conqueritur, exclamatq; his verbis: O sententiam necessitate confusam! Negat inquirendos, vt innocentes; [sentētiam eius arguit Tertullianus:] & mandat puniendos vt nocentes: parcit & sæuit: dissimulat & animaduertit. Quid temetipsum censura circumuenis? Si damnas, cur non inquiris? Si non inquiris, cur non & absoluis? latronibus vestigandis per vniuersas prouincias militaris statio sortitur: in reos maiestatis & publicos hostes omnis homo miles est: ad socios, ad conscios vsque inquisitio extenditur. Solum Christianum inquiri non licet, offerri licet: quasi aliud esset actura inquisitio, quam oblationem. Damnatis ergo oblatum, quem nemo voluit requisitum, qui, puto, iam non ideo meruit pœnam, quia nocens est, sed quia non requirendus inuentus est. Itaque nec in illo ex forma malorum iudicandorum agitis erga nos, quod ceteris negantibus adhibetis tormenta ad confitendum, solis Christianis ad negandum: cum, si malum esset, nos quidem negaremus, vos vero confiteri tormentis compelleretis… Vociferatur homo, Christianus sum: quod est, dicit: tu vis audire quod non est. Veritatis extorquendæ Præsides de nobis solis mendacium elaboratis audire &c.
[35] Hæc & plura eiusmodi Tertullianns, qui asserit Plinium secundum damnatis quibusdam Christianis, quibusdam gradu pulsis, ipsa tamen multitudine perturbatum, quid de cetero ageret, consuluisse Traianum cum prouinciam regeret. [post martyrium S. Ignatij Plinius scripsit,] Quæ eadem citata auctoritate Tertulliani refert Eusebius in Chronico, cum ante dixisset Ignatium Romam perductum bestiisque traditum fuisse: atque ita in Actis S. Ignatij post gloriosum eius obitum narrantur: adquod tempus ea referenda esse verba Plinij requirunt, quando post excitatam a Traiano persecutionem Christiani congregationem facere desierunt ob edictum eius, quo secundum mandata Traiani vetuerat hetærias esse. [non anno 5 Traiani.] Baronius has epistolas refert scriptas anno Imperij Traiani V Christi CIV, aliis melius CII, quo easdem citat Petauius in suo ad Doctrinam temporum Chronico, quod Plinius anno præcedente Traiani IV, suffectus in duos menses Consulatum cum Cornuto Tertullo geßisset; a qua dignitate mox Proconsul missus in prouinciam. Verum contra obseruat Rosinus lib. 7 Antiquitatum Romanarum cap. 42 a consulatu in Vrbe gesto alios proximo anno, alios quinto vel sexto vel alio in prouincias proficisci. Sed esto primo anno a vicario suo consulata in Bithyniam iuerit Plinius; vnde probatur, virum natura ad lenitatem benignitatemq; propensum ante edictum Christianis proposuisse, quam mandato Imperatoris persecutio fuerat indicta?
[36] [Bithynia prouincia Prætoria.] Demum Bithyniam fuisse prouinciam non Proconsularem, sed Prætoriam, docent Alexander ab Alexandro lib. 2 Genialium dierum cap. 27, & Paulus Manutius de Legibus Romanis: ille profert Apuleium ex lib. 4 Appiani de bello ciuili, sub Bruto in Bithynia Prætorem eiusdemq; Bithyniæ Prætores ex epigram. 10 Catulli de Varro. Manutius adfert senatusconsultum a Cælio ad Ciceronem missum, in quointer VIII prouincias prætorias Bythinia, cui Pontus iungebatur. Sigonius etiam lib. de antiquo iure prouinciarum cap. 13 Plinium Bithyniæ Prætorem, appellat. Demum Proprætorem Prouinciæ Ponti nominat vetus eius inscriptio passim cum epistolis edita, & ex Apiano & Panuinio inter Inscriptiones antiquas a Iano Grutero relata pag. 454, An Plinius ad fidem Christi conuersus fuerit, disputat Petrus Halloix.
§ VI Epistolæ S. Ignatij.
[37] Sanctitas Ignatij eximia in variis ab eo scriptis Epistolis optime elucet. Continent enim fidem, patientiam, & omnem ædificationem ad Dominum nostrum pertinentem: vt ait S. Polycarpus, [Epistolæ S. Ignatij a S. Polycarpo commēdantur,] asserens in sua ad Philippenses epistola eos multum iuuari illarum lectione posse; adiungitq; quotquot S. Ignatij Epistolas sibi aliisq; missas penes se habuit. Polycarpi verba in historiam Ecclesiasticam transcripsit Eusebius, sincerus genuinæ antiquitatis approbator: apud quem Græca verba, quæ vltima Epistolæ parte mutila hactenus desiderantur, vetustissimæ Latinæ versioni accurate respondent. Ea ex lib. 3 cap. 30 huc transferimus: Περιέχουσι γὰρ, inquit, πιστὶν, καὶ ὑπομονὴν καὶ πᾶσαν οͅκοδομὴν, τὴν εͅς τὸν κύριον ἡμῶν ἀνήκουσαν. Eam, vt supra innuimus, S. Polycarpus Epistolam scripsit, cum necdum martyrium S. Ignatij intellexisset, rogans Philippenses, vt de ipso Ignatio, & de ipsis, qui cum eo erant, quod certius agnouerint, significarent. Quæ verba a Petro Halloix cap. 17 Vitæ S. Polycarpi in Epistola eius istic relata omittuntur, alibi vbique in eadem Epistola constanter reperta: cuius eædem sunt editiones, quæ Epistolarum S. Ignatij mox recensendæ; Basileensibus typis Henrici Petri (quibus eas anno MDL primo Latine redditas excusasq; censuit idem Halloix) multo antiquiores.
[38] Epistolæ S. Ignatij vniuersim quindecim numerantur, quarum tres, dubiæ prorsus fidei, necdum, quod sciamus, in Græcis codicibus repertæ: [numero XV] duæ Ioanni sancto seniori, Apostolo & Euangelistæ, inscriptæ, tertia est ad Christiferam Mariam; [in tres classes diuidendæ:] cui addi solet huius ad Ignatium responsum. Non vna etiam eademq; auctoritas est aliis Epistolis, duas securius in classes dispartiendis. Aliæ quippe certissime ab S. Ignatio conscriptæ noscuntur; aliæ si non conuincentibus, probabilibus certe argumentis eumdem expetunt auctorem. Prioris generis septem sunt: ad Ephesios, Magnesianos, Trallenses, Romanos, Philadelpheos, Smyrnæos & Polycarpum. Ad posteriorem classem pertinent quinque sequentes ad Tarsenses, Philippenses, Antiochenos, Heronem & Mariam Cassoboliten: cuius itidem epistola ad S. Ignatium nuper vulgata extat. Omnium autem nobilissima censeri potest,quam ad Romanos scripsit, infra Actis a Metaphraste collectis insertam: [præcipua ad Romanos.] in qua suum Ignatius erga Christum amorem, & ingens eo perfruendi desiderium verbis ac sententiis velut ex ipsa totius amoris fornace deductis, aptissime copiosissimeq; effundit. [laudata a S. Irenæo,] Hunc zelum admiratus S. Irenæus ex S. Polycarpi discipulo Lugdunensis in Galliis Episcopus, lib. 5 aduersus hæreses cap. 28 hanc Ignatij ad bestias damnati sententiam, ex Epistola eius ad Romanos descripsit: σιτός εἰμι θεοῦ, καὶ δι᾽ ὀδόντων θηρίων ἀλήθομαι ἵνα καθαρὸς ἄρτος εὐρεθῶ; quæ apud vetustissimum Irenæi interpretem ita Latine leguntur. Frumentum sum Christi, & per dentes bestiarum molor vt mundus panis Dei inueniar. Quem hoc loco non expressit Irenæus Ignatium, ab eo intelligi docet Eusebius lib. 3 Hist. Eccl. cap. 30. Eumdem aperte profert Dionysius eximius mysticæ Theologiæ Magister, [Dionysio,] cuius opera vni Areopagitæ attribuuntur. Hic libro de Diuinis nominibus cap. 4 § 12 excellentiam amoris Diuini ex dicta S. Ignatij ad Romanos Epistola ita confirmat: Visum est quibusdam nostris sacrarum scripturarum tractatoribus nomen amoris diuinius esse, quam nomen dilectionis. Scribit enim diuinus Ignatius: Meus amor crucifixus est. ὁ ἐμὸς ἔρως ἐσταύρωται. Quæ omnia expuncta cupit Petrus Halloix quæstione 2 ad Vitam S. Dionysij Areopagitæ a se compositam; sedabsque vllo codicis seu manu exarati seu typis excusi subsidio. Ea seruarunt Photius in bibliotheca num. 1 S. Maximus & Pachymeras Græci, & qui Latine Dionysiū transtulerunt aut suis commentariis illustrarunt, viri integerrimi & summæ eruditionis, Hugo a S. Victore, Albertus Magnus, S. Thomas Aquinas, Robertus Lincolniensis, Dionysius Carthusianus, Ambrosius Camaldulensis, Marsilius Ficinus aliiq;, quorum sagaci industria opera Dionysij explicantur, edita annis Christi MDII MDXXXVI, & sequentibus: de quibus copiosius disserendi alius exigitur locus. [Eusebio, Hieronymo.] Ex hac S. Ignatij ad Romanos Epistola Eusebius & Hieronymus partem inserunt, ille Historiæ Ecclesiasticæ, lib. 3 cap. 30, hic tractatui de scriptor. Eccles. cap. 16. quæ pars inde ad Breuiarium Romanum delata, quotannis in officio Ecclesiastico recitatur.
[39] Hi ambo reliquarum prioris classis Epistolarum illustre testimonium nobis reliquerunt: [VII Epistolas reserūt Eusebius] Verba Eusebij hæc sunt: Vt Smyrnam Ignatius venit, vbi erat Polycarpus, vnam epistolam ad Ecclesiam Ephesinam scribit, in qua Onesimi, qui ibidem Pastor erat, mentionem facit. Aliam autem Ecclesiæ, quæ erat Magnesiæ prope Mæandrum fluuium, in qua rursum Damam Episcopum in memoriā redigit. Ecclesiæ item Trallianæ aliā, in qua Polybium, qui tum ibi præfuit, inserit. Præterea Ecclesiæ Romanæ scripsit &c. ex qua Epistola cum partem, vt monuimus, attulisset, subiungit: Iam vero Smyrna longius aliquanto profectus, ex Troade scribens, non solum cum his, qui erant Philadelphiæ, sed etiam cum Ecclesia Smyrnensi, & separatim cum Polycarpo, qui illi Ecclesiæ præerat, familiariter per litteras collocutus est. Hæc Eusebius, quem imitætus S. Hieronymus ita eas epistolas paucis proponit: Cumque nauigans, inquit, [& S. Hieronymus,] Smyrnam venisset, vbi Polycarpus Ioannis auditor Episcopus erat, scripsit vnam epistolam ad Ephesios, alteram ad Magnesianos, tertiam ad Trallenses, quartam ad Romanos, & inde egrediens ad Philadelpheos, & ad Smyrneos, & proprie ad Polycarpum, commendans illi Antiochensem Ecclesiam. Hanc commendationem pluribus describit Eusebius, additq;: ὀ δὲ ἀυτὸς Ζμυρναίοις γραφὼν οὐκ οἶδ᾽ ὁπόθεν ῥητοἶς συνκέχρηται, τοιαῦτά τινα περὶ τοῦ χριστοῦ διεξίων. Ἐγὼ δὲ καὶ μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἐν σαρκὶ αἀτὸν οἶδα &c. Idem dum ad Smyrnenses scribit, quibusdam de Christo testimoniis (quæ vnde sumpserit, plane nescio) vtitur. Ego, inquit, ipsum Dominum post resurrectionem vidi &c. Quæ priora verba dum breuitatis caussa cum prædicta commendatione præterit Hieronymus, connexuit sequentia cum Epistola ad Polycarpum, in qua, inquit, & de Euangelio, quod nuper a me translatum est, super persona Christi ponit testimonium dicens: Ego vero & post resurrectionem in carne eum vidi, &c. Quæ accuratius apud Eusebium distincta sunt.
[40] [inter eas Epistola ad Polycarpū,] Honorius Presbyter Augustodunensis libello de Luminaribus Ecclesiæ cap. 17 omissa Epistola ad Polycarpum, sex solum enumerat S. Ignatij Epistolas, his verbis: Ignatius Antiochenæ Ecclesiæ post Petrum Apostolum tertius Episcopus, scripsit Ecclesiæ Ephesiorum epistolam, alteram ad Magnesianos, tertiam ad Trallenses, quartam ad Romanos, deinde ad Philadelphios & Smyrnæos. Hic passus est sub Traiano. Ita Honorius, & quidem, vt præfatur, S. Hieronymum sequutus. Quasi, infert Vsserius in Dissertatione de Epistolis Ignatianis cap. 2, Epistolam ad Polycarpum Honorius in censu scriptorum Ignatij plane prætermittendam esse iudicarit, ita videlicet verbis Hieronymi acceptis, ac si nulla peculiaris ad Polycarpum data, intellecta hic ab eo fuisset Epistola, sed illa ad Smyrnæos tum eis, tum ipsi præcipue, vt eorum Episcopo, coniunctim inscripta fuisset: eamq; sane Hieronymi mentem fuisse, omnino non dubitat Vsserius: non accurate collatis inter se Eusebij atque Hieronymi verbis, cum ambo præter Epistolam Smyrnæis inscriptam, velint aliam separatim, seu proprie, ἰδίως Polycarpo missam. [perperam a neotericis reiecta,] Ipse etiam Polycarpus in sua ad Philippenses, Epistolæ a S. Ignatio sibi missæ meminit: Scripsistis, inquit, mihi & vos & Ignatius, vt si quis eat in Syriam, is vestras etiam perferat litteras. Verum contendit Vsserius priuatas eas fuisse litteras, neque publici iuris a Polycarpo factas. & iterum cap. 3 admittit Epistolæ ad Philippenses subiecisse Polycarpum, quotquot penes ipsum fuerant, Ignatij epistolas, non priuatas, ad se vel ad alios de rebus ad commune nihil attinentibus conscriptas; sed publicas nobilissimis Ecclesiis dicatas, in quibus res ad πίστιν καὶ ὑπομονὴν καὶ πᾶσαν οͅκοδομὴν spectantes continebantur: Ita Vsserius ex proprio sensu, prorsus nescius in illa Ignatij Epistola S. Ioannem Chrysostomum, πᾶσαν οͅκοδομὴν latere, [citata a S. Chrysostomo,] ostendisse Homilia de vno Legislatore, quæ est prima tomo 6 operum ex editione Frontonis Ducæi: vbi hæc leguntur. Διὰ τοῦτο γενναῖός τις τῶν ἀρχαίων (Ιγνάτιος δὲ ἦν ὄνομα ἀντῷ) οὗτος ἱερωσύνῃ καὶ μαρτυρίῳ διαπρέψας, ἐπιστέλλων τινὶ ἱερεῖ, ἔλεγε. Μηδὲν ἀνευ᾽ γνώμης σου γινέσθω, μηδἐ σὺ ἀνεὺ γνώμης Θεοῦ τι πράττε. Propterea nobilis vir quidam ex veteribus, cui nomen Ignatius, quique sacerdotio simul & martyrio decoratus fuit, ad Sacerdotem quemdam scribens dicebat: Nihil sine tua voluntate geratur, neque item tu quidquam absque Dei facias voluntate. Quæ verba reperiuntur in Epistola ad Polycarpum, quem Chrysostomus Sacerdotem allegat, non aliquam Ecclesiam. [& Antiocho monacho,] Eamdem Epistolam citat Homilia 124 Antiochus monachus, qui in Laura S. Sabæ floruit sub inittum septimi seculi: cuius opera extant edita in bibliotheca Patrum. Hinc patet frustra assumi ab Vsserio, hanc Epistolam priuatam fuisse, nec publici iuris a Polycarpo factam, Eximia de aliis Epistolis primæ claßis testimonia antiquorum Patrum infra dabimus.
[41] Baronius tomo I Annal. Eccl. anno Chr. 48, num. 25 solum Epistolas S. Ignatij admittit, quas Hieronymus & alij antiquiores, qui eiusdem S. Ignatij recensuerunt Epistolas, nouerunt. Quam censuram licet ipse ad tres dubias, Deiparæ Virgini & S. Ioanni inscriptas restringat, non sufficienter tamen alteram excludit a nobis aßignatam classem, quam Eusebius, Hieronymus aliiq; prioribus seculis non indicarunt. Petrus Halloix in Apologia pro Epistolis Ignationis cap. 5 ob partum Virginis diabolis incognitum, ex testimonio S. Ignatij ab Origene & S. Hieronymo assertum, Epistolam ad Philippenses hisce cognitam fuisse tradit. [Partum virgineum latuisse dæmones ex epist. ad Ephesios.] Verum ea maxime congruunt huic in Epistola ad Ephesios sententiæ: Ἔλαθεν τὸν ἄρχοντα τοῦ ἀιῶνος τούτου ἡ παρθενία Μαρίας καὶ ὁ τοκετὸς ἀυτῆς. Latuit principem seculi huius virginitas Mariæ & partus ipsius. Quem locum exprimit Origenes Homilia 6 in Lucam, Eleganter, inquit, in cuiusdam Martyris Epistola scriptum reperi (Ignatium dio Episcopum Antiochicæ, [docent Origenes,] post Petrum secundum, qui in persecutione Romæ pugnauit ad bestias) Principem seculi huius latuit virginitas Mariæ, Quo autem pacto illum latuerit, deinde exponit: Latuit, inquit, propter Ioseph; latuit propter nuptias; latuit, quia habere virum putabatur &c. S. Hieronymus eumdem S. Ignatij ad Ephesios locum explicat lib. I Commentar. in cap. I Matthæi, [& S. Hieronymus.] vbi ita de desponsatione Virginis Mariæ & S. Iosephi loquitur: Martyr Ignatius quartam addidit caussam, cur a desponsata conceptus sit Christus, Vt partus, inquiens, eius celaretur diabolo, dum eum putat non de Virgine, sed de vxore genitum.
[42] Non tamen carent quinque secundæ claßis epistolæ sua probabilitate, [V Epistolas alias scripsit Ignatius.] qua mereantur ad Ignatium vt suum auctorem referri; tum quod mixtim cum aliis in antiquis codicibus Græcis & Latinis reperiantur; tum quod materia in eis legatur rerum eo tempore gestarum, & viuentium in Oriente personarum: & spiritus ab aliis prioris classis epistolis vix differat. Polycarpus de aliquibus in Syriam missis epistolis in sua ad Philippenses ita loquitur: Scripsistis mihi & vos & Ignatius, vt si quis eat in Syriam, vestras etiam perferat litteras. Quod equidem faciam, si tempus opportunum nactus fuero, siue egomet ipse, seu is, quem mittam legatione functurum etiam pro vobis. Quæ eadem ab Eusebio repetuntur: [earum tres an a Philippensibus commendatæ Polycarpo?] quibus similia Ignatius in sua ad Polycarpum epistola ante Troade missa petierat: nempe vt cōcilium sacrosanctum cogeretur, eligereturq; aliquis θεόδρομος homo dilectus & impiger, qui in Syriam ad Ecclesiam Antiochenam, quam oratione Polycarpi intellexerat pacemobtinuisse, mitteretur. Tres ergo eius epistolas, Philippis, ad Antiochenos, Heronem successorem, & his vicinos Tarsenses, scriptas, Philippenses sibi ab Ignatio commendatas, adiunctis suis, miserint S. Polycarpo in Syriam transmittendas; quod vt monuimus rescripsit aut facturum semetipsum, aut alium ea legatione functurum. Eusebius, a quo S. Hieronymus descripsit, vti iter Ignatianū non vltra Smyrnam & Troadem prosequitur, ita etiam epistolarum deinde Scriptarum non commode potuit meminisse. Quæ omnia, etsi euidentem harum Epistolarum certitudinem non adferant, congruis tamen argumentis induxerunt Orientales æque atque Occidentales Scriptores, vt eas ab S. Ignatio scriptas admitterent.
[43] S. Ioannes Damascenus lib. I Parallelorum ca. I hanc S. Ignatij sententiam vulgauit: Cæsari in his rebus parete in quibus parere periculo caret. [Eas citant S. Ioan. Damascenus,] Quæ in Epistola ad Antiochenos sic Græce legūtur. Τῷ Καίσαρι ὑποτάγετε, ἐν οἷς ἀκίνδινος ἡ ὑποταγή. Ea vetus Interpres apud Vsserium ita vertit: Cæsari subiicimini, in quibus non periculosa subiectio. Reliqua, quæ dicto loco huic sententiæ adduntur, aut ipsius Damasceni Scholium sunt, aut alterius auctoris, e quo hic descripserit, additamentum: nisi malimus eum alio exemplari vsum aut magis perfecto, aut potius interpolato. Alia raciovideri potest apud Petroni Halloix in Apologia pro his Epistolis cap. 4 ex fragmento cuiusdam Anastasij Presbyteri, [Anastasius presb.] communicato a Sirmondo nostro: in hoc citari refert Epistolam πρὸς τοὺς ἐν Τάρσῳ, locum autem reperiri in Epistola ad Philippenses. Aliud argumentum conferunt in Martyrologiis Vsuardus. Ado, [Vsuardus, Ado,] aliiq; in antiquißisimis codicibus MSS. VI Maij his verbis: Antiochiæ S. Euodij, qui, vt B. Ignatius scribit, primus ibidem Episcopus ab Apostolis ordinatus est. Locus reperitur in Epistola ad Antiochenos, ad quos ita scribit: Μνημονεύσατε Εὐοδίου τοῦ ἀξιομακαρίστου ποιμένος ὑμῶν, ὁς πρῶτος ἐνεχειρίσθη παρὰ τῶν Ἁποστόλων τὴν ὑμετέραν προστασίαν. Recordamini Euodij digne beati Pastoris vestri, qui primus ordinatus est ab Apostolis in vestram prælationem. Hæc ibi in antiquißimis editionibus, de quarum diuersitate vbi actum fuerit, reliqua de Epistolarum Ignatij certitudine clarius innotescent.
[44] [Epistolæ quo ordine Latine sint in MSS.] Ordo Epistolarum hic fere legitur, ad Mariam Cassoboliten, Trallianos, Magnesianos, Tarsenses, Philippenses, Philadelphienses, Smyrnenses, Polycarpum, Antiochenses, Heronem, Ephesios, Romanos. quas numero duodecim cum antiquo MS. Monasterij Lobiensis collatas habemus, easq; credimus a Vincentio Bellouacensi lib. 10speculi historialis, cap. 57 indicatas, vbi Scripsisse S. Ignatium duodecim Epistolas meminit. Ex his vndecim, [& excusæ] in itinere Romano scriptas, habemus Argentorati anno Christi MDII excusas: harum prima est ad Trallianos, [anno 1052] vltima ad Romanos, reliquæ prædicto ordine interpositæ, in quas præponitur Iacobi Fabri Stapulensis argumentum, cuius meminit Posseuinus in Apparatu sacro & solum quoque vndecim exprimit. Defuit quæ ad Mariam Cassoboliten scripta est. Symphorianus Champerius Lugdunensis prælo Ascensiano anno MDXVI vulgauit quindecim Ignatij Epistolas, hoc ordine: [1516] primam & secundam ad Ioannem Apostolum & Euangelistam: tertiam ad Mariam Virginem Matrem Domini; quartam ad Mariam Cassobolitam, quintam ad Trallianos &c. decimam quintam ad Romanos, cum apologia pro tribus prioribus Epistolis: quibus relatis hunc inserit titulum: Sequuntur epistolæ duodecim B. Ignatij, quarum prima est ad Mariam Cassobolitam, ac consuetum deinde ordinem seruat numero vbique indicato, tamquam tres priores non admisisset. Cusæ mox, recusæq; sæpius, quindecim epistolæ ex eadem antiqua versione Latina, tum Coloniæ vna cum commentariis Dionysij Carthusiani in antiqui Dionysij opera, quæ Areopagitæ attribuuntur, [1536 & seqq.] anno MDXXXVI & MDLVI, tum Antuerpiæ typis Stelsianis anno MDXL cum Epistolis Martialis, Dionysij & Antonij; tum iterum Coloniæ anno MDLXV cum operibus S. Clementis Romani. Alias, quas non vidimus, editiones citant Vsserius cap. 19 Dissertationis, Parisienses annorum MCDXCV & MCDXCVIII, Mæstræus Augustanam anni MDXXIX, & Simlerus Parisiensem ac Basileensem annorum MDXX & MDLI.
[45] Quæ solum hactenus visebantur Epistolæ, vna eademq; versione Lætina excusæ, [Græcei editæ a Paceo anno 1557,] Græce prodierunt ex antiquissimo Ferdinandi Augusti, siue Augustanæ bibliothecæ codice (ita eum citat Vairlenius mox proferendus) a Valentino Paceo erutæ, ac Dilingæ ad Danubium Sueuorum vrbe anno MDLVII excusæ. Plures dein eas Latine interpretati. Inter eos eminuit Guilielmus Morelius, cui priuilegium Regiū anno MDLV concessum, Epistolis Græco-Latinis anno MDLXI editis adiungitur. Hic Græcum librum Paces cum exemplaribus Latinis collatum, pluribusq; locis restitutum præmonet, correctionibus quam plurimis adiunctis. Extant inde in tomum primum bibliothecæ Theologicæ, editæ anno MDLXIX, translatæ. Ediderat iam ante anno MDLX harum Epistolarum paraphrasin Ioannes Brunnerius Tigurinus vsus MS. Codice Gasparis a Nydprugck, [a variis Latine translatæ:] Huius Brunneri ab hæreticorum castris ad Catholicorum signa conuersionem referunt Posseuinus in Apparatu sacro & Halloix quæstione 2 ad Vitam S. Dionysij Areopagitæ. Nouam versionem adornauit Hieronymus Vairlenius, notisq; Epistolas illustratas edidit typis Plantinianis annis MDLXVI & MDLXXII, in bibliotheca Patrum I & II Parisiensi & Coloniensi annis LXXV, LXXXIX elapsi seculi & XVIII huius seculi recusas. Easdem denuo Epistolas vertit Martialis Mæstræus Doctor Sorbornicus, notisq; illustrauit Parisiis anno MDCVIII vtraque lingua editas, insertasq; etiam cum Notis Vairlenij bibliothecæ Patrum Parisiensi anni MDCXXIV.
[46] Vnicum hactenus prodierat exemplar Græcum Pacei ab omnibus recusum: cui paruam adhibendam fidem esse monuit Bellarminus de Scriptor. Eccles. & lib. 4 de Eucharistia cap. 26. [aliæ Græce in MS. Florentino,] Recurrendum esse ad Græcum codicem MS. Florentinum indicarunt Franciscus Turrianus lib. 2 pro Canonibus Apostolorum & Epistolis Decretalibus Pontificum cap. 10, appellans exemplar vetustissimum & emendatissimum, [emendatiores,] Thomas Massutius lib. I Vitæ S. Pauli cap. 9, Mæstræus in Notationibus ad Epistolam Mariæ Cassobolitæ scriptam numer. I, aliiq; plurimi. Hinc desiderium vtris eruditis excitatum describendarum ex codice Florentino Epistolarum: quod præstitit Isaacus Voßius singulari vir humanitate & eruditione, in suo itinere Italico ad bibliothecam Medicæam admissus fauore Serenißimi Principis Ferdinandi II, Magni Etruriæ Ducis, has Ignatianas Epistolas descripsit, [editæ 1646] atque ad suos Batauos reuersus vulgauit anno MDCXLVI, adiuncta translatione vetere earumdem Epistolarum ex duobus codicibus MSS. anno MDCXLII Oxoniæ in Anglia editarum industria Iacobi VsserijProtestantium Armachani apud Hibernos Primatis. Rudis plerumque est hæc versio Latina, [cum antiqua versione Latina in Anglia reperta.] & a Græco codice subinde ob variam lectionem diuersa: cui tamen prodest ad verum Græcorum verborum sensum eruendum, vti in priori Pacei exemplari Græco supra diximus a Morelio factum.
[47] Florentinus codex hoc ordine exhibet Epistolas: Ad Smyrnæos, Polycarpum, Ephesios, Magnesios, Philadelphios, Trallesios, [Ordo codicis Florentini,] quæ omnes ab Eusebio & S. Hieronymo relatæ ad priorem classem spectant. Ex secunda classe sunt solum Mariæ Cassabolitidis ad S. Ignatium, & huius ad eamdem Mariam & ad Tarsenses. In vtroque MS. Anglicano, teste Vsserio cap. 19. Dissertationis sequens repertus est ordo: [& duplicis Anglicani,] Ad Smyrnenses, Polycarpum, Ephesios, Magnesios, Philadelphicos, Trallesios, Mariȩ proselytæ Chassaobolorum ad Ignatium, Ignatij ad Mariam proselytam, ad Tarsenses, Antiochenos. Heronem, Romanos. Desunt codici Florentino tres vltimæ quas opinatur Vossius olim in eo contentas, temporis iniuria periisse. Defuit vtrique codici Anglicano, vti & Florentino, Epistola ad Philippenses, quam hactenus magis interpolatam, pluribus subditis fulcris conatur stabilire Petrus Halloix cap. 5 Apologiæ. Vsserius repertum in vtroque codice MS ordinem in editione Oxoniensi inuertit hoc modo: Ad Ephesios, Magnesios, Trallesios, Romanos, [mutatus ab Vsserio:] Philadelphicos, Smyrnæos, Mariam proselytam Chassaobolorum, Polycarpum, Tarsenses, Antiochenos, Heronem, vbi miscet Epistolam ad Polycarpum reliquis secundæ classis, quas omnes quasi commentitias a S. Ignatio ablegat: quod supra abunde refutatum.
[48] Hunc Græcum Florentinum codicem, eiq; conuenientem versionem Latinam commendant nonnulla, [In Florentino reperiuntur a Theodoreto citata,] eaq; non obscura, argumenta. Primum, quia continent ab antiquis Scriptoribus ex his Epistolis excerpta, eorumq; inserta scriptis, quæ alibi sunt omissa. Ita in tertio Theodoreti dialogo, tomo 4 operū, indicata S. Ignatij Episcopi Antiocheni & Martyris epistola ad Smyrnæos, hoc testimonium eius verbis adfertur: Εὐχαριστίας καὶ προσφοράς οὐκ ἀποδέχονται, διὰ τὸ μὴ ἀπολογεῖν τὴν ἐυχαριστίαν σάρκα εἶναι τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ιησοῦ χριστοῦ τὴν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν παθοῦσαν, ἣν χρηστότητι ὁ πατὴρ ἤγειρεν. Quæ in Codice Florentino sic leguntur. Εὐχαριστίας καὶ προσευχῆς ἀπέχονται, δια τὸ μὴ ὁμολογεῖν &c. quæ sensu conueniunt, varia lectione diuersa. Priora apud Theodoretum ita Latine transferuntur. Eucharistias & oblationes non admittūt, quod non confiteantur Eucharistiam carnem esse Saluatoris nostri Iesu Christi, quæ pro peccatis nostris passa est, quam Pater benignitate sua resuscitauit. Florentino Codici conuenit versio Latina apud Vsserium: Ab Eucharistia & oratione recedunt, propter non confiteri Eucharistiam carnem esse Saluatoris nostri Iesu Christi pro peccatis nostris passam, quam benignitate Pater resuscitauit. Hæc ibi: desunt autem codici Græco Pacei, aliisq; codicibus Latinis. Petrus Halloix cap. 7 Apologiæ aliam innuit scriptam ad Smyrnæos, ex qua hanc eruerit doctrinam Theodoretus. Quæ eius coniectura vltro corruit.
[49] [sensus genuinus exhibetur,] Alterum beneficium præstat codex Florentinus, quod Ignatianas nobis exhibeat Epistolas ea phrasi verborum, qua eas citarunt Athanasius, Theodoretus, Eusebius aliiq; eximia antiquitate Scriptores, a quibus reliquæ editiones multum differunt, mutatæ paßim & interpolatæ. [citatus ab Athanasio,] Athanasius libro de Synodo hanc ex Ignatio desumit de Christo doctrinam: Εἶς ἱατρός ἑστι σαρκικὸς καὶ πνευματικὸς, γενητὸς καὶ ἀγένητος, ἐν ἀνθρώπῳ θεὸς, ἐν θανάτῳ ζωὴ ἀληθηνὴ, καὶ ἐν Μαρας καὶ ἐν θεοῦ. Quo loco allegato Dionysius Petauius tomo 2 Theologicorum Dogmatum lib. 5 cap. 1. sect. 14. addit se haud scire, an in vulgatis illius epistolis extet. Legi quidem in XI, quæ est ad Ephesios, quiddam illius simile de Medico Christo, sed longe aliter expressum. Ibi ἀγέννητον appellari Patrem, non Filium, Sciri autem Ignatij epistolas variis in locis aliter ab antiquis lectas, quam hodie in codicibus habentur. Verba in dicta Epistola sic hactenus lecta: Medicus est noster solus verus Deus, ingenitus & inuisibilis vniuersorum Dominus Vnigeniti pater & genitor. Habemus medicum etiam Dominum nostrum Deum; Iesum Christum, ante sæcula filium vnigenitum & in principio Verbum, postea vero hominem ex Maria Virgine. Quam hæc prorsus dissita a verbis S. Athasij! In codice Florentino ita leguntur. Εἶς ἱατρός ἑστιν σαρκικός τε καὶ πνευματικὸς. γεννητὸς καὶ ἀγέννητος, ἐν σαρκὶ γενόμενος θεὸς, ἐν ἀθανάτῳ ζωῂ αληθινῇ, καὶ ἐν Μαρίας καὶ ἐν θεοῦ. Eadem hæc sunt si ἐν θανάτῳ ζωὴ ἀληθηνὴ dixerimus, quemadmodum legerunt Theodoretus Dialogo, [Theodoreto, Gelasio,] & Gelasius Papa de duabus naturis in Christo aduersus Eutychen & Nestorium, aut quisquis eius opusculi auctor est antiquus, in Bibliotheca Patrum seculo 5 par. 3. vbi ita habetur: Ignatij Episcopi & Martyris Antiocheni ex epistola ad Ephesios: Vnicus medicus est, carnalis & spiritualis, factus & non factus, in homine Deus, in morte vita æterna, ex Maria & Deo. Apud Theodoretum iterum γενητὸς ἐξ ἀγενήτου varia lectione est. Omittimus lædij vitandi caussa plura adferre. In solis tribus Dialogis Theodoreti tomo 4 operum nouem loca reperiuntur, quæ conueniunt cum codice Florentino plurimum ab aliis vnico dempto, diuersa. In Dialogo primo perperam scribitur ex Epistola ad Romanos; corrigendum, ad Smyrnæos: quod sufficit monuisse. Vsserius hæc a Patribus citata loca, edidit, inter se collata cap. 4. & 18. Quam ante diximus partem Epistolæ ad Romanos ab Eusebio suæ historiæ insertam, eamdem refert Versio Latina ab Vsserio edita; interpolata in aliis codicibus epistolarum, & potißimum in Actis apud Metaphrasten; ex quarum collatione Latinam fecit aliam Petrus Halloix cap. 10 Vitæ a se conscriptæ. Non infeliciore conatu Voßius ex eisdem Græcis collatis cum editione Vsserij Latina, eamdem integram ad Romanos Græcam formauit, atq; ad calcem notarum adiunxit, vt codicis Florentini defectum suppleret.
[50] Tertio quæ iam pridem coniectura præsumpserunt viri doctiores intrusa in Epistolas Ignatianas, [desunt mēda Theologica ab aliis intrusa,] ea ab dicto codice Florentino absunt. Epistola sola ad Philadelpheos altera amplius parte auctior reddita, plures confert næuos iure expungendos. Ita post commendatam virginitatem additur. Non detraho ceteris Beatis, qui nuptiis copulati fuerunt; opto enim Deo dignus ad vestigia eorum in regno ipsius inueniri sicut Abraham, & Isaac, & Iacob & ceteri Prophetæ; sicut Petrus & Paulus & reliqui Apostoli, qui nuptiis fuerunt sociati, [de coniugio Pauli & Apostolorum,] qui nō libidinis caussa, sed posteritatis subrogandæ gratia, coniuges habuerunt. Quæ omnia inserta fuerunt fraude nupturientium Clericorum Græcorum, qui dum vxores cum sacerdotio cœperunt retinere, Paulum ceterosq; Apostolos in defensionem suæ ipsorum incontinentiæ assumpserunt consortes; vti supra citati monuerunt Baronius, Massurius, aliiq;. Simile huic deinde additur his verbis: Presbyteri & Diaconi atque omnis clerus simul cum omni populo & militibus atque Principibus, sed & Cæsares, obediant Episcopo. Quo tempore ob odium Christi a Cæsare condemnatus erat ad bestias Ignatius. [obedientia Cæsari præscripta,] Quæ melius absunt in codice Florentino. Ex eadem epistola altercatio Catholicos inter & hæreticos exorta corruit; dum hi volunt calicis sacrosancti vsum in Eucharistia omnibus necessario communem esse; Vis omnis in Græco exemplari sita credebatur, vbi ita legitur: Μία γὰρ ἐστιν ἡ σὰρξ τοῦ κυρίου Ιησοῦ, καὶ ἓν ἀυτοῦ τὸ αἷμα τὸ ὑπὲρ ἡμῶν ἐκχυθέν. εἷς καὶ ἄρτος τοῖς πᾶσιν ἐθρύφθη καὶ ἓν ποτήριον τοῖς ὅλοις διενεμήθη ἓν θυσιαστήριον πάσῃ τῇ ἐκκλησίᾳ καὶ εἷς Ἐπίσκοπος ἅμα τῷ πρεσβυτερίῳ καὶ τοῖς διακόνοις τοῖς συνδούλοις μου. [calicis vsu omnibus in Eucharistia dando,] Quæ paucis in codice Florentino habentur. Μία γὰρ σὰρξ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ιησοῦ χριστοῦ καὶ ἓν ποτήριον εἰς ἕνωσιν τοῦ αἷματος ἀυτοῦ. ἓν θυσιαστήριον ὡς εἷς Ἐπίσκοπος ἅμα τῷ πρεσβυτερίῳ καὶ διακόνοις τοῖς συνδούλοις μου. Quæ ita vetus apud Vsserium interpres vertit: Vna enim caro Domini nostri Iesu Christi, & vnus calix in vnionem sanguinis ipsius, vnum altare, vnus Episcopus cum Presbyterio & Diaconis conseruis meis. Absunt ergo illa controuersa verba: Vnus est panis omnibus confractus, vnum poculum omnibus distributum. De illis contra Magdeburses Centuriatores, Scultetum, Plessæum agunt Bellarminus lib. 4 de Eucharistia cap. 4. aliiq; qui Plessæum oppugnarunt.
Hactenus diuersas epistolarum Pacei & codicis Florentini scriptiones perscrutati, iterum eas secernimus in distinctas ante classes, quod in prioribus, quarum meminerunt Eusebius & Hieronymus, parcæ admodum proferantur sentētiæ ex Scriptura sacra depromptæ, eæq; ex nouo fere tantum Testamento. Non ideo statim probamus arctiorem Voßij censuram, qua reliquas falso Ignatio adscriptas, fictas, spurcas, ex pseudepigraphis censet: quas rationibus si non conuincentibus & certis, saltem probantibus ad Ignatium referimus.
[51] Quæ hactenus Græce nondum repertæ tres aliæ Epistolæ vna ad Deiparam Virginem, duæ ad S. Ioannem Apostolum, sub nomine S. Ignatij circumferuntur, [Tres dubiæ fidei.] dubiæ & incertæ a plerisque censentur, a Bellarmino, Christophoro de Castro aliisq; etiam fictitiæ: quas tamen S. Ignatio adscripserunt S. Bernardus, Æneas Siluius, Dionysius Carthusianus, Michaël Cortonensis, Symphorianus Champerius & alij quos profert Halloix quæstione singulari post Apologiam pro Epistolis S. Ignatij, cuius istic iudicium non displicet hac ratione moderatum, quo admittit suspectas dubiasq; haberi posse, non prorsus despici debere, omnemq; fidem perdere: ideoq; liberam vnicuique relinqui facultatem, quodcumque voluerit, opinandi. Quod stylo differant, in tempora distinctissima referendum: Nam a iuuene & discipulo sexaginta ante reliquas scriptæ fuissent annis. Quænam fuerit Ignatij διδαχὴ & Liturgia apud Vsserium cap. I Dissertationis pro Ignatianis Epistolis, prorsusnos latet. Forte inde excerpta apud Damascenum S. Ignatio attribuuntur.
[52] Alius reperitur tractatus sub nomine S. Ignatij, plane confictus, [conficta Regula Deiparæ Virgini conscripta.] sub hoc titulo: Regula Christiferæ Mariæ Virgini a S. Ignatio conscripta. tum rythmico versu ea ita describitur.
Maria sibi Regulam statuit viuendi,
Et sub isto ordine Deo seruiendi.
Noctis enim tempore horæ matutinæ
Orationi iugiter vacabat hæc diuinæ. &c.
Versus sunt centum & triginta, ab aliquo viro pio, & Virgini Deiparæ dedito, exercitationis caussa conscripti, & monastico sanctimonialium generi viuendi accommodati: cui annumerat & Deiparam & S. Ignatium, Alegreus in Paradiso Carmelitico statu 2 cap. I & 24. quem alias sæpius retecimus.
VITA
Auctore Simeone Metaphraste,
Collata cum MS. Græco.
Ignatius Theophorus, Episcopus Antioch. Martyr Romae (S.)
Avctore Metaphraste, ex MS. Græco.
CAPVT I.
Episcopatus S. Ignatij. Nomen eius apud Traianum delatum.
[1] [Ignatius puer in exemplar humilitatis a Christo propositus,] Cvm a Traianus sumpsisset sceptra Romanorum Imperij, erat Antiochenæ Ecclesiæ Episcopus, & nomine & re b Theophorus Ignatius. Nam magno quidem c Petro succedit d Euodus, Euodo autem Ignatius: fitque & e morum eius & virtutis æmulator. Huic diuino Ignatio, cum esset adhuc plane puer, f aiunt Christum adhuc versantem in mundo, ei intemeratas manus imposuisse, & ad populum intuentem, dixisse: Nisi quis seipsum humiliauerit, vt hic puellus, non intrabit in regnum cælorum: & qui vnum ex talibus pueris susceperit in nomine meo, me suscipit: qualisnam futurus esset ætate proficiens Ignatius, hinc ostendens, & Apostolicam illius doctrinam aperte indicans. [Matth. 18. 3 & 4.]
[2] [discipulus S. Ioannis Euangelistæ:] Hic ergo diuinus Ignatius, simul cum g Polycarpo, qui Smyrnensi præerat Ecclesiæ, fuit discipulus Ioannis Euangelistæ: & cum ad eum solum ventitasset, & omnem virtutis speciem, & eam maxime, quæ h decet Sacerdotem, diligenter exercuisset, Sacerdos deinde eligitur communi sententia omnium simul Apostolorum, & Antiochenus creatur Episcopus. Cum autem assumpsisset Ecclesiam, & multo sudore & labore in ea seminasset præconium pietatis, [Episcopus Antiochiæ.] & zelum per omnia Apostolicum & doctrinam ostendisset, & extitisset perfectus minister Christi mysteriorum; fit quoque postea Martyr, bestiis propter illum traditus, vt paullo altius repetens declarabit oratio.
[3] Traiano enim Romanorum Imperatori, quam de i Scythis habuerat, elato victoria, & non sustinenti suam hucusque sistere felicitatem; [apud Traianum Imper.] sed volenti eam vlterius producere, & Romanorum imperio multos alios subiungere, aduersus Christianos, seu aduersus pietatem, bellum ei visum est optimum esse & expedire. Nam illo quidem modo putabat se soli prodesse reipublicæ: sic autem etiam Deos suos colere, & eos inducere, vt opem ferant aduersus hostes. [edictis cōtra Christianos latis,] Grauem itaque ac difficilem persecutionem infert aduersus piam fidem, & proponit edicta per vniuersam terram, quæ eius parebat imperio: vt vel essent cum eo omnes impietatis participes, vel adhuc manentes Christiani, afficerentur variis suppliciis & acerbis mortibus. Contigerat, vt tunc Traianus versaretur Antiochiæ: vt qui esset expeditionem suscepturus contra k Persas, & bellum ibi pararet. [impie accusatur:] Hic ergo ei de Theophoro significatur Ignatio, quod & religionem teneret Christianam, & hominibus persuaderet, vt Christum tamquam Deum honorarent; idque cum fuisset a Pilato cruce condemnatus & morte, vt docent eius acta: & fert legem de seruanda virginitate, & de contemnendis diuitiis & deliciis, & aliis, quæ sunt in vita iucunda: &, quod est omnium grauissimum, quod non oporteat putare esse Deos, & nullam Imperatorum ducere rationem.
[Annotata]
a Imperauit Traianus ab anno Christi 98 ad 117.
b Deiferum vertit Heruetus.
c De Cathedra eius Antiochena agimus 22 Februarij.
d Colitur S. Euodius 6 Maij.
[]
e Ad imitationem eius adhortatur Antiochenos Ignatius in sua ad eos epistola.
f Nicephorus lib. 2 Hist. Eccl. cap. 35 idem asserit. In odis Menæorum hæc ita leguntur: Adhuc admodum paruulus in manibus Domini gestatus stetisti ad nos clamantis: Estote mihi sicut hic puerulus.
g Ita & Menologium Græcorum 23 Februarij tradit fuisse S. Polycarpum discipulum S. Ioannis Apostoli & Euangelistæ vna cum diuino illo Martyre Ignatio.
h S. Chrysostomus: Omnes quidem virtutes, quæ in homine esse possunt, in Beato fuisse Ignatio, ipsi Apostoli, dum manus ei imposuerunt, testificati sunt.
i [Daci Scythis annumerati.] Imo Dacis, in aliis Actis adiunctis, quos sub Scythis enumerant Suidas, Plinius, Stephanus de Vrbibus, aliiq;; quibus Sarmatia Ptolemæi, Scythia Europæa dicitur.
k Imo Parthos, vt alia Acta habent: hos Cedrenus in interiore Perside collocat. [Parthi sub Persarum nomine relati.] Nam obseruauimus 22 Ianuarij ad Acta S. Anastasij Persæ §, 3 Persidem proprie dictam haud adeo vastam fuisse; at paullatim vicinas circumquaque regiones, Persarum Regibus subiectas, vno Persidos nomine denotari cœptas. Ita istic Assyria, hic Parthia Persidi attribuitur.
CAPVT II.
Fides Christi coram Traiano defensa. Desiderium martyrij.
[4] Hæc postquam audiuit Traianus, Sancto statim accersito, cum vna etiam adesset Senatus; Tune es, inquit, qui diceris Theophorus; qui nostra iussa ludificaris, & omnem euertis Antiochiam; & omnes ducis post Christum, qui a te prædicatur; & nec solo quidem Deos dignaris nomine? Diuinus autem Ignatius, Ego sum, inquit. Ille vero, Et quid sibi vult, inquit, illud Theophorus? Cui Martyr; Qui Christum, inquit, circumfert in anima. Imperator autem, Tu ergo, inquit, Christum in teipso circumfers? Certe, inquit. Scriptum est enim: Habitabo in eis & inambulabo. Quid vero nos? non videmur tibi Deorum assidue meminisse, & eos semper in anima circumferre, eosque inducere ad opem ferendam contra hostes, [Rationem reddit fidei & appellationis Theophorit] & per eos omnia facere, quæ sunt ex animi sententia? Respondens autem Diuinus Ignatius; Hei mihi! inquit, simulacra gentium, o Imperator, Deos nominas. [2 Cor. 6. 16.] Vnus enim Deus, inquit, verus, qui cæli & terræ & maris & omnium quæ sunt in ipsis, est creator. Vnus Christus Iesus, Dei filius vnigenitus, cuius regni non est finis. Quem si tu agnosceres, o Imperator, & purpura ipsa, & diadema, & thronus regius, firmiora essent & stabiliora.
[5] Imperator vero, Hæc, inquit, mittamus. Tu autem, si velis, inquit, o Ignati, meæ potentiæ rem facere gratissimam, & de cetero referri in numerum meorum amicorum, hac mente mutata, diis nobiscum sacrifica: & statim (sciant ipsi omnes) te magni Iouis constituam Pontificem, & Patrem nominabo Senatus. Ad hæc Theophorus: [respuit oblatum pontificiū Iouis:] Gratias quidem præbere, o Imperator, omnibus quidem est pulchrum; maxime autem Imperatoribus, quod possint ipsi amplius iterum gratificari: sed eas, quæ sunt omnino vtrisque vtiles & conducibiles: eas vero, quæ possunt lædere & maxime animam, & vehementiorem ignis gehennam ei accendere, non is qui dat solum, sed etiam qui petit, & ipse miserrimus. Admirabilis autem, o Imperator, & munifica est tua promissio. Quid enim mea refert, a te maximi Iouis constitui Pontificem, & vocari Patrem Senatus, qui sum Christi Sacerdos, & ei quotidie sacrifico sacrificium laudis, & iam totum me ipsum propero immolare, & efficere complantatum eius mortis similitudini?
[6] Imperator vero, Cuinam, inquit, festinas teipsum immolare? eine, qui a Pontio Pilato in crucem fuit actus? Maxime, inquit magnus Ignatius, ei, qui peccatum crucifixit, & eius inuentorem destruxit diabolum, & omnem eius potentiam per crucem aboleuit. Rursus autem Imperator: Videris, inquit, mihi, o Ignati, omnino recto carere iudicio & sana mente. Non enim tam aperte fuisses deceptus scripturis Christianorum, sed cognouisses omnino, quantum sit bonum edictis parere Imperatoriis, & diis sacrificia offerre cum omnibus. Ad hæc Sanctus, vtens rursus maiore dicendi libertate, Etiamsi bestiis, inquit, [vltro optat atrocissimū mortis genus subire,] consumpseris, etiam si me cruce condemnaueris, etiam si gladio & igni tradideris, quæ sunt in tua potestate; numquam ego patiar dæmonibus offerre sacrificium: neque enim metuo mortem, neque desidero præsentia, quæ est in potestate vestra præbere fruenda; sed sola desidero futura, & a me omne adhibere studium, [vt adsit Christo:] vt transeam ad Christum, qui pro me est mortuus.
[7] Propter quæ volens Senatus Martyrem arguere ignorantiæ, Quid autem tu quoque, dixerunt, confiteris Deum esse mortuum? Quomodo vero, qui subiit mortem, eamque execrandam, poterit prodesse aliis? Dij autem & sunt immortales, & dicuntur a nobis. Cum ex hoc occasionem Diuinus accepisset Ignatius, [ostendit Christum viuere,] simul & irridendi illorum deos, & eis aperiendi ianuam mysterij susceptæ carnis dispensationis, & sic deducendi ad fidem Christi cognitionis, sic verba habuit: Meus Dominus & Deus Iesus Christus, primum quidem propter nos homo factus est, & propter nostram salutem, crucemque & mortem & sepulturam sua sponte accepit. Ceterum rursus tertio die resurrexit, inimici deiecta & prostrata potentia, & ascendit in cælos vnde venerat, nos simul a lapsu peccati faciens resurgere, & rursus introducens in paradisum, ex quo male fueramus eiecti: & nos donauit bonis maioribus, quam erant ea, quæ præcesserant. Quod autem ex iis, qui a vobis censentur dij, vllus tale quid fecerit, nullus omnino asseruerit. Nam cum isti fuissent homines malefici & exitiosi, & multa fecissent a ad damnum & exitium nostræ vitæ & status, valde vilem autem deorum opinionem & speciem hominibus, [& deos Gentilium periisse:] qui sunt a ratione paulo alieniores, citra vllam rationem præbuissent, contractis postea velis deceptionis & scena ablata, deprehensi sunt id quod erant, vt qui turpiter e vita excesserint, & morti immortali traditi sint propter multorum interitum. Iuppiter quidem certe, qui est vobis primus & maximus deorum, in Creta est sepultus: Æsculapius vero fulmine est percussos. Sepulchrum Veneris ostenditur in Papho, & Hercules fuit ab igne consumptus. Nam cum tales sint, immo vero longe deteriores, ea eis obtigerunt, quæ merentur.
[Annotatum]
a Græce μικράν τινα δόξαν θεῶν, id est, paruam, seu humilem, aut vilem opinionem deorum. Gentianus vertit prauam: forte πονηρὰν vel φαύλην legit.
CAPVT III.
Condemnatio ad mortem. Iter Antiochia Smyrnam.
[8] Cvm hæc dicta fuissent ab Ignatio, Imperator simul cum Senatu timens, ne, si esset eius sermo prolixior, res quidem Gentilium labefactarentur, [includitur carceri,] & vel non crederentur, vel haberentur ludibrio; & vera quidem floreret religio, & tolleretur nubes erroris, quæ ei offundit tenebras; eum quidem coniicit in vincula, & in tutissima collocat custodia. Ipse autem cum tota nocte apud se cogitasset, quonam modo eum vlcisceretur pro meritis, & quonam modo e præsenti eum vita subduceret, statuit eum feris tradere deuorandum, vt dilaniatus ab eis Sanctus interiret. Visus est enim Imperatori hic mortis modus longe grauissimus. Cum hanc rem ergo Senatui mane communicasset, ipsi quoque eius laudarunt sententiam: sed consuluerunt, ne hæc bestiis obiectio fieret Antiohiæ; Ne, aiebant, sic magis desideratum & gloriosum apud suos ciues reddamus Ignatium, martyrico fine e vita excedentem. Quamobrem dicebant oportere eum Romam abduci vinctum, & illic tradi bestiis. Sic enim & prolixitate itineris grauius subibit supplicium, & simul Romanis quisnam sit ignotantibus, videbitur esse peremptus, tamquam vnus ex maleficis, [ad bestias cōdemnatur, Romā mittēdus:] & nec minima quidem erit eius apud illos memoria.
[9] Cum hoc ergo placuisset, & in ipsum lata fuisset protinus sententia, Imperator eum rursus producit e custodia, hoc eius postremum faciens periculum. Et primum quidem multis bonorum promissis crebro Sanctum deliniebat ac demulcebat, [spretis promissis & minis,] deinde etiam rursus minis magis territans. Postquam autem eum vidit nec cedere promissis, neque minas formidare, desperans omnino fore vt mutaretur, ad effectum deduxit ea, quæ decreta fuerant: & cum iussisset prioribus grauiora ei imponi vincula, tradit eum cohorti militari, [traditur militibus:] & mittit Romam, iubens, cum aduenisset ciuibus dies festus, quo totus congregaretur populus, eum tradi bestiis ad communem theatri delectationem, vt conuenienter ei, quod dicit D. Paulus, ipse quoque fieret spectaculum mundo, Angelis & hominibus. [1 Cor. 4. 9.]
[10] Martyr ergo cum vltimam illam accepisset sententiam, & Deo magno clamore, [vinctus abit Seleuciam pedes,] vt consentaneum erat, egisset gratias, cum magna voluptate & lætitia sibi imponit vincula. Et Imperator quidem egreditur contra Persas cum suo exercitu: Theophorus autem cum Ecclesiæ prius bene esset precatus, & gregem suum Deo commendasset cum lacrymis, vinctus sequebatur milites. Deinde cum a Selueciam, non cunctans, non flens, non se aliquid graue omnino pati præ se ferens, sed alacribus venisset pedibus, a militibus in nauem immittitur, & cum eis appellit b Smyrnam. Hic salutat Polycarpum Diuinum Apostolum, [nauigat Smyrnam:] quem Smyrnensi præfuisse Ecclesiæ, cum Ignatij fuisset condiscipulus, superius diximus. Eum ergo salutat, glorians & magnifice sibi placens, [salutat S. Polycarpū, aliosq;] lætusque de vinculis. Quid enim ei poterat esse maiori ornamento, quam adspici pati pro Domino, qui eum sic dilexerat? Deinde cum etiam reliquis Episcopis & Presbyteris & Diaconis reddidisset eas, quas par erat, salutationes (quoniam multi concurrebant ex Ecclesiis Asiæ & ciuitatibus ad videndum illud spectaculum, & vt pulchro fruerentur fluento, quod fluebat ex illius lingua) ipse ea, quæ par erat, suadens, rogabat omnes, vt pro ipso orarent: [petit pro se orari.] vt per feras cito resolueretur ad eum, quem desiderabat; & appareret ante illius faciem.
[Annotata]
a Ita Actorum cap. 13 SS. Paulus & Barnabas assumpti in Apostolos Antiochia abierunt Seleuciam, & inde nauigauerunt Cyprum. [Seleucia.] Nomen suum debet Seleuco Nicanori conditori, sita ad mare e regione Antiochiæ.
b Smyrna vrbs Ioniæ, totius Asiæ minoris olim pulcherrima: de ea ad Vitam S. Polycarpi 26 Ianuarij egimus. [Smyrna.]
CAPVT IV.
Epistola Smyrnæ ad Romanos scripta.
[11] Cvm videret autem eos valde perturbatos, & quodammodo pendentes ab illius anima, & non ferendum damnum existimantes separationem eius & mortem, de iis qui sunt Romæ timens; ne ipsi quoque similiter affecti, non sustinerent eum videre tradi bestiis; sed manus eis afferrent, quibus mandatū erat, vt eum traderent, & ei clauderent apertam ianuam martyrij: statuit ad eos mittere, vt ij quoque pro eo orarent, [Scribit Romanis,] ne cursus suæ exercitationis ei impediretur; sed per feras, sicut dictum est, cito resolueretur ad dilectum Dominum. Operæ pretium est autem illius quoque meminisse epistolæ, quæ sic habet ad a verbum:
[12] Ignatius, qui & Theophorus, b Episcopus sanctæ Dei Ecclesiæ quæ est Antiochiæ, Ecclesiæ, quæ misericordiam est consecuta in maiestate Patris altissimi, & Iesu Christi solius eius filij, dilectæ & illuminatæ in voluntate eius, qui c voluit omnia, quæ sunt secundum d caritatem Iesu Christi Dei nostri, quæ etiam præsidet in loco regionis Romanorum: quam saluto in nomine Iesu Christi, secundum carnem & spiritum vnitam omni eius mandato, impletam gratia Dei ad lætandum in Christo Iesu Deo. [petit non impediri sentētiam latam:] Cum Deum precatus obtinuerim, vt viderem spectabiles vestros vultus, vinctus in Christo Iesu, spero me vos salutaturum, si Dei fuerit voluntas, vt dignus habear, qui sic sim vsque ad finem. Meum enim rite succedit votum, si gratiam fuero consecutus, vt sortem meam accipiam sine impedimento. Timeo enim vestram caritatem, ne ea me afficiat iniuria. Vobis enim facile est facere, quod vultis: mihi autem difficile est Deum assequi, si vos mihi peperceritis. Non enim volo vos hominibus placere, sed Deo, sicut etiam placetis. Non enim ego vnquam habebo aliud tempus Deum assequendi, neque vos. Si silueritis de me, ego Dei efficiar. Sin vero carnem meam amaueritis, rursus ero currens. Potius autem mihi præbete, vt Deo immoler. Est enim ara parata; [gloriosum martyriū Episcopi Orientis in Occidente,] vt effecti chorus in caritate, canatis Patri in Christo Iesu; quod Episcopum Syriæ dignatus sit Dominus, vt inueniretur in Occidente, eum accersens ab Oriente. Pulchrum est a mundo occidere ad Deum, vt ad ipsum exoriamur. Nulli vnquam inuidistis, alios docuistis.
[13] Ego autem volo illa quoque esse firma ac stabilia, quæ docentes præcipitis. Solum rogate, [vt sit a morte Christianus,] vt dentur mihi vires a Domino, vt non solum dicar Christianus, sed etiā inueniar & dici possim: & tunc videbor esse fidelis, quando mundo non apparebo. Nihil enim quod apparet est æternum. Quæ enim cernuntur, sunt ad tempus: quæ autem non videntur, æterna. Ego scribo Ecclesiis, & mando omnibus, quod ego lubens pro Christo morior, si vos non prohibueritis. Rogo vos, ne sit intempestiua vestra in me beneuolentia: sinite me deuorari a feris, per quas licet Deum consequi. e Sum Dei frumentum, & molor per dentes ferarum, vt Christi inueniar mundus panis. [& a deuoratione discipulus Christi,] Feris potius blandimini, vt fiant mihi sepulchrum, & nihil relinquant mei corporis, ne sopitus fiam grauis. Tunc ero verus Christi discipulus, quando nec corpus quidem meum adhuc videbit mundus. Pro me Christo supplicate, vt per hæc instrumenta, munda inueniar hostia. Non sicut Petrus & Paulus vobis præcpio. Illi Apostoli, ego f condemnatus: illi liberi, ego autem seruus vsque in hodiernum diem: sed si volueritis, [& liber resurrecturus:] ego libertus Iesu Christi, & exurgam in ipso liber.
[14] Nunc disco vinctus nihil mundanum cupere aut inane, g a Syria vsque ad Romam ipsam pugnans cum bestiis, terra & mari, noctu & diu vinctus decem leopardis, qui sunt cohors militaris: qui etiam si beneficio afficiantur, fiunt deteriores. In eorum vero iniuriis magis disco. Vtinam fruar bestiis mihi paratis, & opto, vt eæ mihi h paratæ inueniantur: quibus etiam blandiar, vt me protinus deuorent, non sicut quosdam timore affectæ non tetigerunt. [spernit omnia tormenta,] Quod si eæ etiam inuitæ noluerint, at ego vi adigam. Ignoscite mihi, scio quid mea intersit. Nunc incipio esse discipulus, vt lesum Christum assequar. Ignis & crux, bestiarum irruptiones, i dissectiones, diuisiones, amputatio membrorum, trituræ totius corporis, & diaboli tormenta super me veniant, dummodo, Iesum Christum assequar. Nihil mihi proderunt mundi iucunditates, [& delicias ob Christum,] neque regna huius seculi. Melius est mihi mori in Christo Iesu, quam regnum obtinere vsque ad fines terræ. k Quid enim prodest homini, si totum mundum lucretur, & suæ animæ patiatur detrimentum? Illum quæro, qui pro nobis est mortuus.
[15] Ignoscite mihi, fratres: ne sitis mihi impedimento, quo minus viuam, neque me velitis mori. Sinite me puram lucem accipere. Cum illuc enim venero, ero homo Dei. Permittite mihi, vt sim imitator passionis Christi. Si quis ipsum in seipso habet, intelligat, quod volo: & mei moueatur commiseratione, cum sciat quæ me constringant. [obtestatur, ne impediant] Princeps huius seculi me vult diripere, & corrumpere meam in Deum sententiam. Nemo ergo ex iis, qui adsunt, ei opem ferat. Estote mei potius, hoc est, Dei. Ne loquamini Christum Iesum, mundum vero desideretis. Ne habitet inter vos inuidia. [desideriū vitæ æternæ:] Nec si ego quidem præsens vos rogem, parete mihi: iis autem parete potius, quæ ego ad vos scribo. Ex iis enim, quæ scribo ad vos, mori cupio. l Meus amor est cruci affixus, & non est in me m ignis amans mundanæ materiæ: aqua autem potius viua & in me loquens, quæ intus mihi dicit: Veni ad Patrem. Non delector nutrimento corruptionis, neque voluptatibus huius vitæ. Panem Dei volo, panem cælestem, panem vitæ, qui est caro Iesu Christi filij Dei, qui postea natus est ex semine Dauid & Abraham: & potum Dei volo, eius sanguinem, qui est caritas incorrupta, & vita perennis. Non amplius volo viuere sicut homines, hoc autem erit, si vos volueritis. Velitis ergo, vt vos quoque Deus velit. Breuibus litteris peto a vobis: mihi credite. Iesus vero Christus vobis aperiet, qui est os non mendax, quod vera dico petendo, vt consequar. Non secundum carnem ad vos scribo, sed secundum Dei sententiam.
[16] Si passus fuero, mementote in oratione vestra Ecclesiæ Syriæ, quæ pro me, pastore Deo vtitur. Solus ipsam Iesus Christus visitabit, eiusque curam geret & vestra caritas. Salutat vos meus spiritus, & caritas Ecclesiarum, quæ me susceperunt in nomine Iesu Christi, [commendat Ecclesiam Anciochenā.] non tamquam transeuntem. Etenim quæ ad me non attinebant in via, quæ est secundum carnem, me deduxerunt in ciuitatem. Scribo autem hæc ad vos e Smyrna per Ephesios, qui digni sunt, qui beati iudicentur. Est vero mecum cum multis aliis Crocus quoque, nomen desiderabile eorum, qui mecum conuenerunt e Syria ad gloriam Dei. Hæc ad vos scripsi nono Cal. Septemb. Valete perpetuo Fratres in tolerantia Iesu Christi, Amen.
[Annotata]
a De hac epistola egimus supra § 6, & varie eam a diuersis interpolatam monuimus, purioremq; editam ex antiquis MSS. Oxoniæ, ac deinde Amstelodami.
b Desunt hæc verba de Episcopatu eius Antiocheno in vulgatis ante editionibus, a Græcis, cum prælegerentur in Ecclesia, honoris caussa adiecta.
c Græce χωρίου. Vetus interpres ab Vsserio editus in loco chori Romanorum: qua phrasi alibi vtitur S. Ignatius: alij hic plurima addunt, sed fere interpolata.
d Alij diuinos, Græce ἀξιόθεα, hic ἀξιοθέατα.
e Hanc sententiam descripsit S. Irenæus, vt supra dictum.
f Græce κατάκριτος; alij legunt ἐλάχιστος, minimus.
g Hinc ediderunt Eusebius & S. Hieronymus loco supra indicato.
h Græce ἔτοιμα; Eusebius σύντομα, veloces.
i Hæ voces dissectiones, diuisiones, desunt Eusebio & veteri versioni Latinæ.
k Deest hæc sententia in vetere versione: alij plura passim addunt.
l Sequentia citat S. Dionysius de Diuinis nominibus, quæ supra propugnauimus.
m Vetus versio: Ignis amans aquam, id est, refrigerium; sed viuens & loquens est in me.
CAPVT V.
Iter Smyrna Romam. martyrium. Translatio reliquiarum Roma Antiochiam.
[17] Sed est hæc quidem epistola. a Ipse autem paullo post e Smyrna deductus a militibus: [In itinere confirmat Ecclesias:] & cum appulisset b Troadam & c Neapolim, transiit pedes per d Philippos & Macedoniam, eas quæ sunt in via, inuisens Ecclesias, & in eis docens; exhortans, disserens, Fratres, qui erant paullo simpliciores & imbecilliores, confirmans, & efficiens, vt omnes vigilarent & essent sobrij. Cum vero transiisset e Epirum, & mare transmisisset Adriaticum & Tyrrhenum, appellit f Puteolos. Hospitio autem exceptus simul cum militibus ab iis, qui illic erant, fidelibus, cum eos quoque valere iussisset in Domino, venit Romam, & sistitur ante Præfectum Vrbis. Cum is ergo Theophorum vidisset, [venit Romam,] & litteras accepisset Imperatorias, dies autem aduenisset opportunus, quando erat dies festus & celebris Romanorum, ducit eum in medium theatrum, [ducitur in theatrum:] sicut iubebat improbum edictum Imperatoris.
[18] Cum ergo vniuersa ciuitas sederet in theatro, cum ardenti spiritu & oculis iam spectaculum amantibus, vtpote quod iam fama vbique annuntiasset, Syriæ Episcopum cum feris esse pugnaturum; conuersus ille ad populum, cum quodam generoso & inflexibili animo, vt qui gloriaretur & sibi placeret propter eam, [populum alloquitur,] quæ pro Christo suscipi cernebatur, ignominiam; Viri, inquit, Romani, & præsentis huius certaminis spectatores: non hæc mihi fiunt, vt luam pœnas alicuius maleficij, aut sceleratæ alicuius actionis, sed vt Deum assequar: cuius quidem teneor desiderio & quem cupio insatiabiliter. Sum enim eius frumentum, & molor per dentes bestiarum, vt fiam ei purus panis. [a leonibus deuoratur.] Hæc dixit, & dimissi leones eum statim dilacerarunt & deuorarunt, a solis g asperioribus illius ossibus abstinentes, eius re vera impletis votis, vt bestiæ essent eius sepulchrum, & nihil reliquum esset eius corporis: vtpote quod Deus pluris faceret famuli preces & amorem ferre vsque ad finem, quam efficere, vt non tangeretur a leonibus, vt suo nomini tribueret gloriam.
[19] [Ossa Romæ sepeliūtur] Postquam autem hæc euenerunt & finem acceperunt; qui Romæ erant fideles, ad quos adhuc viuens, Diuinus scripserat Ignatius, postquam dimissum fuerat theatrum, conuenientes, cum ossa, id cupientibus manibus, sustulissent, & ea honorifice ac reuerenter composuissent, ea deposuerunt in loco insigni extra Vrbem, vicesimo mensis Decembris. Hæc postea deportata sunt in patriam Martyris Antiochiam: [Antiochia transferuntur.] & quæ intercedunt ciuitates, duplicem accepere benedictionem, & prius, quando Martyr vinctus ducebatur Romam ex Antiochia, & nunc, quando cum præclaris tropæis illinc referebatur, tamquam apes fauum, illum circumuolantes.
[20] Atque dicitur quidem, quod post martyricam eius consummationem, [S. Ignatius Romanis apparet:] lugentibus illius priuationem iis, qui Romæ erant fideles, & nullam accipientibus doloris consolationem, & vacantibus sepulchralibus hymnis & vigiliis, ipse in somnis apparens, & eos quasi amplectens, qui scilicet se ipsos præbuerunt dignos illius consuetudine, luctum eis effecit facilem & leniorem, & doloris sedauit vehementiam. Alij rursus dixerunt, se vidisse eum sudore diffluentem, tamquam qui nuper respirasset a laboribus decertationis, & precantem salutem ciuitati & omnibus fidelibus.
[Annotata]
a Alias tres epistolas etiam Smyrna ad Trallianos, Magnesios & Ephesios scripsit. [Epistola Smyrnæ scriptæ,] Sunt Trallis & Magnesia vrbes Cariæ ad fluuium Mæandrum, qui non procul ab Epheso in mare delabitur.
b Pars Phrygiæ minoris ad mare Ægæum Troas dicitur, cuius metropolis Troas, a celebri olim Troia, Ilio, [aliæ Troade.] non multum distat. Troade scripsit Ignatius ad S. Polycarpum, Smyrnæos, & his vicinos Philadelphienses, Lydiæ ad Caistrum fluuium populos. XII Philadelphienses Martyres cum S. Polycarpo Smyrnæ passos celebrauimus 26 Ianuarij.
c Est hæc Neapolis in finibus Thraciæ & Macedoniæ vrbs maritima. Ita SS. Paulus & Lucas Actorum 16 nauigantes a Troade recto cursu venerunt Samothraciam insulam & vrbem maris Ægæi, & sequenti die Neapolin, [Neapolis.] & inde Philippos, quæ est partis Macedoniæ vrbs.
d Philippis scripsit Ignatius ad Antiochenos, S. Heronem, & Tarsenses. S. Parmenam, vnum ex VII Diaconis, [Philippis epistolæ scriptæ.] Philippis martyrio coronatum celebrauimus 23 Ianuarij.
[]
e In MS. Medicæo τὴν ἐν Επιδάμνῳ Ἤπειρον. In Latinis Actis: Epirum, quæ est iuxta Epidamnum.
f In MS. Græco: Εἰς τὰς ἐν τῇ Ῥώμη Ποτιόλους καταίρει. vbi Roma pro Italia, siue Imperio Romano occidentali, ponitur. Sunt autem Puteoli vrbs maritima Campaniæ prope Neapolim in sinu Puteolano sitam.
g τραχυτέρων ὀστῶν ἀποσχώμενοι. In Menæis: καταλιπόντες τὰ παχύτερα τῶν ὀστέων, reliquerunt crassiora eius ossa. An cordi inscripta verba Iesus Christus, supra disputatum.
CAPVT VI
Testimonia PP. Persecutio mitigata.
[21] Hic quidem fuit exitus Theophori: hæc sunt certamina: [De eo testimonia SS. Irenæi & Polycarpi:] hi sunt a conspicui eius amores in Christum. Et fert testimonium Irenæus Lugdunensis Episcopus, vir magni faciendus, qui Theophori crebro meminit. Quin etiam Polycarpus, qui Smyrnensi præerat Ecclesiæ, qui cum eo ventitabat ad Ioannem Euangelistam & Theologum; & cum captiuus Romam duceretur Antiochia, eum, sicut diximus, salutauit, hæc alicubi scribens in suis epistolis: Rogo vos, Fratres, vt obediatis, & omnem exercitetis tolerantiā, quam vidistis oculis, non solum in BB. Ignatio, b Rufo & Zosimo, sed etiam in multis aliis ex vobis, & in ipso Paulo, & iis qui cum ipso crediderunt: quod ij omnes non in vanum cucurrerunt, neque in vanum laborauerunt, sed in fide & iustitia, quæ est in Christo Iesu, Quamobrem sunt etiam in loco, qui eis debetur a Domino, cum quo passi sunt. Non enim præsens seculum dilexerunt, sed Christum, qui pro nobis mortuus est & resurrexit. Sic ergo situs erat Diuinus Ignatius in sacris illorum animis: & cum desiderasset bestiarum ventres sibi sepulchrum efficere, in piorum virorum magis habitat animis.
[22] [Eius mors Traianum Christianis placat.] Imperator autem Traianus cum de Theophoro hoc Ignatio postea didicisset, & quam fortiter peregisset hoc certamen martyrij, & quod, vt ipse tulerat sententiam, a bestiis fuisset deuoratus, & multa etiam audiuisset c de Christianis, qui erant in regione, quod scilicet nihil præter leges facerent, neque rem vllam agerent impiam; sed diluculo surgentes, & Christum adorarent tamquam Dei filium, & omnem exercerēt abstinentiam in cibo & in potu sumendo, & nihil tangerent ex iis, quæ Lex prohibet; cum ille, inquam, hȩc audiuisset, & ductus est pœnitentia eorum, quæ facta fuerant, & dicitur tale decretum proposuisse, vt gens quidem Christianorum exquireretur & omnibus esset cognita; inuenti autem non interficerentur; sed neque magistratus gererent, neque susciperent vllam reipublicæ administrationem. Sic nō vita solum Ignatij, sed iam mors etiam fuit multorum bonorum conciliatrix, gloriatio fidei, quæ est in Christo, augmentū pietatis, adhortatio ad eos, qui sunt ex Deo, labores, & contemptio eius vitæ, quæ est ad tempus, & continentia ab iis, quæ sunt noxia, & studium vitæ puritatis: Gratia & benignitate Domini nostri Iesu Christi, cum quo Patri gloria & sancto & viuifico Spiritui nunc & semper & in secula seculorum, Amen. d
[Annotata]
a Græce περιφανεῖς ἔρωτες. Gentiano insani amores.
b Coluntur SS. Rufus & Zosimus Philippis martyrium passi, XVIII Decembris. [SS. Rufus & Zosimus.] Lipomano Rufinus est, Græce Ῥοῦφος.
c Ex litteris potissimum Plinij supra datis, & in Vita Latina citatis.
d Quæ apud Lipomanum appendix annectebatur ex Euagrio, infra dabitur.
EPITOME VITÆ,
Ex Menæis & Anthologio Græcor.
Ignatius Theophorus, Episcopus Antioch. Martyr Romae (S.)
Memoria sancti Martyris Ignatij.
Proiiceris esca, o Ignati, leonibus:
Leo inualescis mystica pastus dape.
a Vicena Ignatium malæ absumpsere leonum.
Fuit hic Apostolorum successor, & Ecclesiæ Antiochenæ secundus post Euodium constitutus Patriarcha, Ioannis Theologi, vna cum Polycarpo Ecclesiæ Smyrnensis Episcopo, discipulus. Adductus est autem ad Traianum Imperatorem contra Parthos proficiscentem, & multa cum eo collocutus, atque immutabilem suam in Christum fidem Imperatori professus, mox plumbeis pilis tunditur, & manibus expansis ignem suscipit, papyris oleo inunctis latera aduritur, ardentibus carbonibus imponitur, vngulis ferreis laceratur. His autem cum superior euasisset, vinctus sub decem militum satellitio Romam mittitur, futurus bestiis cibus. Confirmatis igitur singularum vrbium Ecclesiis, quas præteribat, Romam perductus precabatur a bestiis deuorari, vt Deo, inquiebat, panis purus efficiar. Vnde productus in amphitheatrum a dimissis contra se leonibus discerptus est: qui crassiora dumtaxat eius ossa dereliquerunt: quæ collecta Antiochiā reportata sunt. Hic autem erat beatus ille, quem adhuc paruulum, vt aiunt; tenuit Dominus, & sinu complexus dixit: Nisi quis se humiliauerit sicut paruulus hic, non intrabit in regnum cælorum &, Qui susceperit vnum paruulum talem in nomine meo, me suscipit. [Matth. 18. 3. & 4.] Ac propterea b Theophorus est appellatus. Hunc & sanctus Pater noster Ioannes Chrysostomus laudibus honorauit. Celebratur porro eius conuentus in sanctissima magna Ecclesia.
[Annotata]
a Vicena, seu vicesima, Decembris, qua a Græcis S. Ignatium coli diximus.
b Tum Græce Θεόφορος quasi passiue sumitur; alibi fere Θεοφόρος dicitur, Deum ferens.
Elogium ex Martyrologijs Adonis, & Bedæ vulgati.
Ignatius Theophorus, Episcopus Antioch. Martyr Romae (S.)
Natalis S. Ignatij Episcopi & Martyris, qui tertius post Petrum Apostolum Antiochenam rexit Ecclesiam: qui persecutione Traiani dānatus ad bestias Romam vinctus mittitur. Vbi a præsente Traiano, circumsedente Senatu, pilis plumbeis scapulæ eius primum contusæ, deinde vngulis latera eius dilaniata, & lapidibus asperis confricata: post expansæ manus eius & igni repletæ; papyro oleo infuso & incenso latera eius adusta. Post super carbones pauimento aspersos, vbi sanctæ plantæ illius steterunt, post lectum flammantem, post dorsum eius vngulis discissum, & dilaceratum, b post acetum & salē quibus plagæ eius perfusæ, post vinculis ferreis beata membra illius adstricta, & pedes eius in ima carceris ligno conclusos, vbi tribus diebus ac noctibus panem non comedens, & aquam non bibens mansit; sedente Traiano pro tribunali in amphitheatro, concurrente omni turba Romanorum, ligatus duobus obijcitur leonibus. Cumque iam proiectus bestias rugientes audiret, ardore patiendi ait: Viri Romani, qui hoc certamen spectatis, non sine causa laboraui, non proptet prauitatem hæc patior, sed propter pietatem: frumentum Christi sum, dentibus bestiarum molar, vt panis mundus inueniar. Hæc illo dicente, adcurrerunt ad eum leones, & ex vtraque parte super eum incidentes præfocauerunt eum tantummodo, & non tetigerunt carnes eius, c vt reliquiæ eius tuitio essent Romanorū, & magnæ vrbis, in qua Petrus crucifixus est, Paulus decollatus, d Onesimus lapidatus. Passus est vndecimo Traianianno, consulatu Attici & Marcelli Kallend. Febr. Reliquiæ corporis eius a fratribus, qui eum vsque ad martyrium deduxerant, Antiochiam relatæ iacent extra portam Daphniticam in cœmiterio Ecclesiæ XVI Kalendas Ianuarij delatæ.
[Annotata]
a Hæc in Actis sequentibus deducuntur.
b Ado: post aceto & sale plagas eius perfusas.
c Reliqua desunt Bedæ.
d [S. Onesimus.] S. Onesimus Ephesiorum Episcopus colitur 16 Februarij. Hic cum Episcopis Polybio Tralliano & Dema Magnesio Smyrnam ad S. Polycarpum venit.
VITA ALIA.
Ex vetustißimis MSS. Latinis.
Ignatius Theophorus, Episcopus Antioch. Martyr Romae (S.)
BHL Number: 4257
Avctore anonymo, Ex MSS. Latinis.
CAPVT I.
Episcopatus S. Ignatij. Traianus Imperator reprehensus.
[1] Cvm Traianus Romanorum suscepisset Imperium, Ignatius discipulus Ioannis Apostoli & Euangelistæ, vir in omnibus Apostolicus, [S Ignatius Episcopus, succedit S. Euodio:] secundus post Apostolos factus, qui post Euodium suscepit Ecclesiam Antiochenam gubernandam, quæ a olim a tempestatibus & persecutionibus exagitabatur; tamquam bonus Pastor atque gubernator omnes infestationes suis orationibus repellebat: & ieiuniis atque doctrina assidua & labore spiritali incumbentem tempestatem sua virtute auertebat; timens ne aliquem pusillanimum aut infirmum amitteret. Denique lætabatur de Ecclesiæ immobilitate, cū quiesceret paullulum a persecutione. Considerabat autem apud semetipsum, quod numquam posset ad dilectionem Christi in plenum pertingere; neque perfectum ordinem doctrinæ obtinere, nisi per martyrij factam confessionem Domino appropinquaret. Vnde & paucis annis permanens in Ecclesia lucerna Deifica, singulorum corda illuminare per Scripturatum expositionē, precibus assiduis meruit.
[2] Postea vero b nono anno regni Traiani, c remeante eo de victoria Scytharum & Dacum, & d diuersarum gentium, & putante quod posset suum Imperium amittere, [Traianum Imperatotorem] nisi Christianorum piissimum cultum ad idololatriam inclinaret. Cum ergo vniuersis gentibus persecutionem comminaretur, omnes Dei cultores aut sacrificare, aut certe mori compellebat. Tunc igitur timens pro Ecclesia Antiochenorum fortissimus Christi miles, vltro perrexit ad Traianum transeuntem in illo e tempore per Antiochiam, & festinantem ad f Armeniam, & Parthos. Cumque in faciem Regis Traiani astitisset, [arguit,] Traianus dixit: Quis es tu, cacodæmon, qui nostra præcepta festinas transgredi, & aliis persuades vt male pereant? Ignatius dixit: Nemo Theophorum cacodæmonem vocat. Longe enim recedūt a seruis Dei dæmonia. Scio quidem, quia eis molestus sum: propterea me male cacodæmonem vocasti. Confiteor enim me Christum Regem habere cælestem, & dissoluo eorum consilia. Traianus dixit: Et quis est Theophorus? Ignatius dixit: Qui Christum habet in pectore. Traianus dixit: Et nos non tibi videmur habere deos in pectore, quos habemus auxiliatores contra hostes? Ignatius dixit: Et dæmonia gentiū Deos existimas? Erras. Vnus est enim Deus, qui fecit cælum & terram, mare & omnia, quæ in eis sunt, & vnigenitus Iesus Christus filius eius, cuius amicitiam acquisui. Traianus dixit: Crucifixum dicis a Pontio Pilato? Ignatius dixit: Illum dico, qui crucifixit peccatum & inuentorem eius, g & illum qui non iustificat idolorum seruitutem, sed qui in corde suo hunc sapit. Traianus dixit: Tu ergo in teipso Christum gestas? Ignatius dixit: Vtique; scriptum est enim: Habitabo in eis, & inambulabo.
[Annotata]
a Videtur indicari mota a Domitiano persecutio anno Imperij 13 Christi 94: de ea supra actum § 3. [2. Corint. 6. 16]
b Is est annus Christi 106. Reliqua ante discussimus.
c Anno 104, Daciā prouincia facta anno 103.
d Addit Eusebius, Iberos, Sauromatas, Osroënos, Arabas, Bosporanos, Colchos in fidem acceptos.
e Anno 10 Imperij, Christi 107. quo Dio lib. 68 tradit Antiochiam eum venisse.
f Dio, Bellum, inquit, intulit Armeniis, Parthisque, propterea quod, vt ipse dicebat, Rex Armeniorum non abs se; sed a Rege Parthorum diadema suscepisset; sed reuera id bellum suscepit, adductus gloriæ cupiditate.
g MS. Burgundicum: & illorum. forte legendum diabolum, vt Acta Græca habent.
CAPVT II. seu potius IV.
Condemnatio ad mortem. Iter Antiochia Romam.
[3] Traianus dixit: Ignatium censui dicentem in se ipso continere Crucifixum, vinctum a milibus perduci ad magnam vrbem Romam, escam bestus pro b auocatione populi. Hanc sententiam audiens sanctus Martyr Ignatius, [adiudicatur bestiis,] cum gaudio c exclamauit dicens: Gratias tibi ago, Domine, quoniam perfecte me honorasti in tua dilectione, & dignum me fecisti cum Apostolo tuo Paulo vinculis ferreis alligari. Hæc dicens, & cum lætitia suscipiens vincula, & orans primo pro Ecclesia, & eam cum lacrymis commendās Domino, sicut aries magnus, boni gregis dux, a ferocissimis militibus ducebatur crudelissimis manibus Romam, bestiis ad comestionem. Fuerunt autē custodientes eum Traiani persecutores, numero decem, immansueti quidem, & bestiarū mores habentes. [ligatus a x militibus abducitur:] Et quamquam quotidie beneficiis augerētur a Fratribus, nihil horum mitigabat eorū iracundiam; sed crudelibus oculis & manibus affligebant Sanctum; sicut & ipse in d epistola testatur dicens: A Syria vsque ad Romam cum bestis depugno, super terram & mare, vinctus cum decem leopardis, quod est militaris custodia, quibus cum benefactum fuerit, peiores fiunt.
[4] Tollentes igitur B. Ignatium milites peruenerunt ad Seleuciam: vnde & nauigare habuerunt. [Seleucia nauigat Smyrnam,] Et respiciens S. Ignatius post multum laborem ad Smyrnæorum ciuitatem, cum multo gaudio descendens de naui festinabat S. Polycarpum Smyrnæorum Episcopum e coadiutorem suum videre: fuerunt autem ambo discipuli S. Ioannis Apostoli. Ad quem adductus & spiritaliter communicans & congaudens, [inuisitur a S. Polycarpo,] & vinculis eius coëxultans, rogat eum adiicere ad propositum suum. Magis autem communiter rogabat eum omnis Ecclesia per S. Polycarpum Episcopum, & per sanctos Presbyteros & Diaconos (sed & omnes Ecclesiæ Asiæ festinabant ad eum) vt participarentur de benedictione eius spiritali: maxime autem & S. Polycarpum Episcopum hortabantur, vt eum animaret: vt consummatus a bestiis, inuisibilis mundo effectus, prȩsentaretur obtutibus Christi.
[5] Et exinde proficiscens, f Troiæ appropinquauit. Adductus autem Neapolim, per Philippos transiuit Macedoniam pedibus: & Epirum, quæ est iuxta g Epidamnum secus mare, atque exinde nauim conscendens, nauigauit per Adriaticum pelagus. [trasit Macedoniam.] Et cum inde ascenderet ad h Tyrannicum, & transiret insulas & ciuitates, ostensum est i S. Potiolo Episcopo quod ipse transiturus esset, & obuiam ei exiens, festinabat sequi vestigia eius, tamquam Apostoli Pauli, & non potuit sequi, spiritu nauis proræ incumbente. Et beatificans in eo loco fratrem suum in dilectione, ita nauigauit. Denique vna die & ea nocte prosperis ventis vsi peruenerunt ad vrbem Romam.
[Annotata]
a [nauigat Romam] Præponenda esse capita 3 & 4 ob colloquium Antiochiæ, non Romæ, factum monuimus § 1.
b MS. Burgund pro aduocatione.
c MSS. Lobiense & alia: exultauit.
d Ad Romanos supra relata.
e Quædam MSS. Coadiutorem.
f De Troia, Neapoli & Philippis ante actum.
g Alia MSS. Epidamnium & Epidamniam: a Romanis omnis caussa, ne in damnum ire viderentur, Dyrrachium appellatum. Hinc epistolam S. Ignatij ad Philippenses scriptam censent nonnulli, ob hunc in aliquibus codicibus MSS. repertum titulum: [Epidamnum.] Ad Philippenses de baptismo, scripta de Endanno per Euphanium Lectorem. quasi pro Endanuo legendum Epidamnum. Alij hæc verba S. Ignatij opponunt: Transmisi vobis hasce meas litteras per Euphanium Lectorem, virum honoratissimum ac fidelissimum, nactus eum circa Rhegium iam nauigium conscendentem. Vbi alij legunt circa regionem, Græce περὶ ῥηγίονα, an corrupte? Halloix corrigit, περὶ Ῥήγιον Est autem Rhegium vrbs maritima Italiæ in agro Brutiorum. [Rhegium.] Ita S. Paulus Actorum cap. 28 vinctus nauigauit Syracusis Rhegium, inde Puteolos, ac tandem Romam.
h Ita MSS. corrigendum Tyrrhenum.
i MSS. alia Pontiolo, & Polriolo. Legendum potius Puteolono: nam Puteolis eum fuisse constat ex priore Vita.
CAPVT III seu potius II.
Fides Christi defensa. Dignitates & tormenta spreta.
[6] aEt nuntiauerunt Imperatori de aduentu eius, & iussit Imperator adduci eum præsente Senatu, & dixit ei: Ignati, ob quam caussam rebellare fecisti Antiochenorum ciuitatem, & omnem Syriam conuerti de paganismo ad Christianitatem? Ignatius dixit: Atque vtinam, o Rex, & te potuissem, sicuti & illos, [Spernit amicitiam & dignitatem oblatam:] auertere ab idololatria, & introducere ad Deum omnium Christum & constituere tibi fortissimum Principatum. Tunc Imperator ait: Si vis mihi gratiam dare, & inter meos amicos connumerari, deponens hanc sententiam, sacrifica diis, & eris princeps sacerdotum magni Dei Iouis, & b mecū regnabis. Ignatius dixit: eas gratias oportet præsentare, quæ non lædunt animam; non eas quæ perducunt ad perpetuam damnationem: istas vero, quas promittis dare promissiones, in nihilo dignas existimo, neque dus tuis sacrifico; neq; Iouem, quis sit, scio; neque huius mundi regnū attrahit me. Quid enim prodest mihi, si totū mundum lucrer & animam meam perdam?
[7] Traianus dixit: c Videbaris mihi sensatus esse vel sapiens, & non insulsus, & propterea promissa mea d annullas: vnde non solum inobediens es, sed & ingratus, & non consentiens Senatusconsulto, sacrificare diis. Ignatius dixit: e Facito tu, o Rex, quod tibi videtur, ego autem diis non sacrifico. [ostendit Christum viuere,] Nam neque ignis, neque crux, neque ira bestiarum, neque dissipatio membrorum persuadent mihi separari a Deo viuo. Non enim prȩsens seculum diligo; sed eum qui pro me mortuus est Christum, & qui a Deo resuscitatus est. Senatus dixit: Nos nouimus, quoniam dij immortales sunt, tu quomodo dicis: Quia Christus mortuus est? Ignatius dixit: Meus Dominus propter aliquam dispensationem mortuus est, [Deos Romanorum periisse:] & post diem tertium resurrexit: vestri autem dij mortui sunt tamquam mortales, & non resurrexerunt; quod manifestum est, quia Iupiter apud Cretam mortuus est: Asclepius vero in f Cithærone monte g fulmine percussus est: Venus autem in h Papho cū venatore sepulta est: Hercules igne consumptus est in i Tyro Talibus igitur vltionibus digni habiti sunt dij vestri, qui fuerunt periuri, & malorum factores, & hominum corruptores. Noster autem Christus & crucifixus est & mortuus; sed ostendit virtutem suam resurgens a mortuis: & in inuriantes se, sicut in vos, vlciscens: vestri autem dij a nostro Deo sententiam acceperunt, sicut operarij malitiæ. Noster vero Deus ab hominibus nequissimis, qui non potuerunt sufferre eius mandata, & quibus omnia beneficia impenderat, passus est: & ipsi ei ingrati extiterunt.
[8] [docet duplicem vitam & mortem,] Traianus dixit: Ego moneo te, vt declines mortem, & ad vitam decurras. Ignatius dixit: Bene dixisti, o Rex, vt fugiam perpetuam mortem, & vitam sempiternam acquiram. Traianus dixit: Quare? quantæ sunt mortes? Ignatius dixit: Duæ: vna quidem temporalis, alia vero æterna: similiter autem & duæ vitæ sunt; vna quidem modici temporis, altera vero sempiterna. Traianus dixit: Sacrifica diis, vt tormenta declines: quod est aptum tuæ senectuti. Ignatius dixit: Quibus diis sacrificem? ex quibus vnus, id est, Mars tredecim mēses propter adulterium in k dolio vinculis damnatus est: alius vero qui sibi diuinitatem assignare vsurpauerat, [obiicit deorū nequitiam:] a muliere vinctus est, quam a Titanis rapuerat, quæ eū ex masculo fæminam fecerat. Nam & l Laomedonti muros ædificauit, & mercede priuatus est, qui hominum & mulierum opera imitabatur. Ergo nō confunderis deos dicere maleficos & m corruptores puerorum, & adulteros, qui per maleficia in draconem & taurum seipsos transfigurabant, non ad aliquid boni, sed vt alienas nuptas adulterarent, quos te oportebat abiicere, non etiam adorare? Ecce quos deprecantur vestræ mulieres, vt pudicitiam vobis conseruent? Traianus dixit: Ego tecum reus factus sum, qui tantos deos blasphemas, qui nihil te nocuerunt. Ignatius dixit: Dixi tibi & olim, quoniam paratus sum omnia tormenta & omnem mortem subire, quia festino ad Deum.
[9] Traianus dixit: Nisi protinus sacrificaueris, iam non parcam tibi. Ignatius dixit: Nec desidero, vt mihi parcas: neque quod imperas faciam. Traianus dixit: [contemnit tormenta] Pilis plumbeis scapulas eius contundite. Ignatius dixit: Magis mihi excitasti in Deum desiderium. Traianus dixit: Vngulis latera eius dilaniate, & lapidibus asperis confricate. Ignatius dixit: Magis magisque sensus meus extenditur ad Deum, & de quibus patior, verbum non facio. Traianus dixit: Sacrifica diis; nam ista præsumptio non te iuuabit. Ignatius dixit: Quibus diis? forsitan Ægyptiorum iubes me sacrificare boui, aut hirco, ibidi, aut simiæ, aut aspidi venenosæ, lupo, cani, [irridet deos Ægyptiorum,] aut crocodilo, igni, aut aquæ marinæ, aut terræ, aut Cereri, aut Plutoni, vel Mercurio furi? Traianus dixit: Dixi, quia ista multiloquia non te iuuabunt; sed sacrifica diis, si vis salutem consequi. Ignatius dixit: Dixi tibi, quia non sacrifico: neque discedo ab vno solo Deo, [prædicat Deum verum,] qui fecit cælum & terram, mare & omnia quæ in eis sunt: qui habet potestatē omnis carnis: Deo spirituum, & Rege omnium sensibilium & intelligibilium. Traianus dixit: Et quis te prohibuit, si quidem est, & illum Deum colere, & istos honorare, quos communiter omnes confitemur? Ignatius dixit: [vna cum dijs falsis non colendüm:] Natura & intellectus, quando fuerint munda, non commiscent veritati mendacium, & luci tenebras, & dulci amarum. Quis enim non intelligat hæc? Aut quis consensus Christo cum Belial? Aut quæ participatio fideli cum infideli? aut qui consensus templo Dei cum idolis?
[10] Traianus dixit: Expandite manus eius, & replete eas igni. Ignatius dixit: Neque ignis incensus, neq; bestiarum morsus, neque dissipatio membrorum, [cuius amore] neque confractio ossium, neque dilaniatio totius corporis, neque diaboli infestatio poterit me separare a caritate Christi. Traianus dixit: n Papyrum in oleū infundite; incendentes, latera eius adurite. Ignatius dixit. [varia sustinet] Videris mihi, o Rex, aberrare, quia Deus, qui est in me, vita est; qui virtutem mihi præstat, & confortat animam meam, vt possim sufferre tua tormenta. Traianus dixit: [tormenta,] Ferreus es, & durissimus, & plumbeus, vt tanta tormenta sustineas: sed sacrifica diis, ne hæc patiaris. Ignatius dixit: Non quasi non sentiens tua tormenta, o Rex, sed spes Dei, quæ in me est futurorum bonorū, releuat meos dolores. Quapropter neque ignis ardens, neque aqua bulliens potest extinguere meam in Deo dilectionem. Traianus dixit: Afferte ignem, & expergentes in pauimento carbones, stare facite Ignatium super eos, vt vel sic credat, & mihi consentiat, & diis sacrificet. Ignatius dixit: Combustio ignis tui commemorationem mihi facit verissimi ignis: iste autem temporalis nihil est. [maleficiū obiectum retorquet in idololatras,] Traianus dixit: Arbitror hoc maleficiorum esse, quod sic tormenta contemnit, & non cedit nobis, in tantis quæ a nobis pertulit. Ignatius dixit: Qui a dæmonibus discedunt, tamquam ab apostatis Dei, & idola execrantur, quomodo malefici esse possint, edicito. Vos enim magij estis, qui idola colitis & talibus maledictionibus subiacetis. In nostra autem lege positum est, vt maleficos viuere non permittamus, neque incantatores aut augures, sed & omniū illorum, qui talia opera gerunt, libros incendere consueuimus: quos & audire execramur. Propter quod non sum ego maleficus; sed vos qui dæmonia adoratis. Traianus dixit: Per deos iuro, o Ignati, laborabam tecum, vt liberari posses, sed iam tormentis te afficiā, donec subiiciaris præceptionibus nostris. Ignatius dixit: Noli laborare, o Rex, sed si vis, igni me contrade, aut gladio me concide, aut in mari me mitte, aut bestiis trade; vt credas quia nihil horum periculosum est propter Dei amorem.
[Annotata]
a Habitam Antiochiæ hanc quæstionem sæpius diximus.
b In altera Vita: & Patrem nominabo Senatus.
c Ibidem: Videris recto carere iudicio & sana mente.
d MS. Burgund. adnihilas
e Alia MSS. fac cito.
f MS. Audon. Cithero. Est Citheron mons Boetiæ.
g De Asculapio fulmine icto agit Virgilius lib. 7 Æneid.
h Vrbe Cypri.
i Imo in Oeta monte Thessaliæ: hinc Herculis Oetæi tragoedia apud Senecam. At Tyrium etiam dici Herculem obseruat Arnobius lib. 1 contra Gentes, qui simili modo deos Gentilium explodit.
k Imo reti ferreo. Hinc Ouidius lib. 2 de actu: Mulciberi capti Marsque Venusque dolis.
l Regi troiano, cui suæ vrbis mænia reædificauit Neptunus.
m Traianum παιδεραστίᾳ infamem fuisse tradit ex Dione Baronius ann. 100 num. 13.
n Papyro oleo infuso & incenso adusta latera tradunt Ado & Beda.
CAPVT IV seu potius III.
Vita & lex Christianorum sancta: Gentilium spurca. desiderium martyrij.
[11] [Docet Christianos pati spe vitæ æternæ,] Traianus dixit: Quæ est ista spes, quam exspectas, o Ignati, pro qua tanta pateris, vel tormenta sustines; non habeo scire. Ignatius dixit: Qui ignorant Deum, qui est super omnia, & Dominum nostrum Iesum Christum, & quæ præparata sunt piis hominibus bona, ipsi nesciunt, quia a ex ipso solo est principium omnium rationabilium & irrationabilium. Nos vero, qui scientiam habemus pietatis, nouimus: quia, cum ista vita caruerimus, resurgentes sempiternam vitam habebimus in Christo, quæ non amittitur, neque successionem habet; a qua discedit dolor & tristitia & gemitus. Diuinitatem enim veri Dei, & vnigeniti eius Filij secundum carnē conuersationem Moyses consequenter prædicans, veram etiam nostram religionem futuram esse ostendit. Quem enim nostrum cognouisti bellum meditari, & non potius subiectos esse Principibus, vbi non est periculosa subiectio, sed tantum in amicitiis pacifice omnibus reddentes debita; [& obedire Principibus:] cui tributum, tributum, cui timorem, timorem, cui vectigal vectigal, cui honorem, honorem: festinantes nulli aliquid debere nisi tantum inuicem diligere? Docti enim sumus a Domino nostro non solum proximum diligere, sed & inimico benefacere & odientes nos amare, & orare pro inimicis, & persequentibus nos. Quis enim præcepto tuo in Christianitate non obediuit, ex quo esse cœpit, dicito: aut si aliquid noui contigit circa Romanorum Imperium, & non potius multorum regnum ad vnius deductum est Principatū? Nam Augustus b pro auus tuus, quoadusque Christus de Virgine nasceretur, nobis solummodo, non omni mūdo regnauit? c Ex quo vero factus est primo Deus homo, tenens idem Augustus Romanorum Imperium, totius orbis monachiam, habuit, quomodo nullus ante eum: cui omnes gentes subditæ erant. Et primo fuit commixtio gentium; & odium contra inuicem nondum fuerat solutum, nisi ex Saluatoris nostri aduentu.
[12] Senatus dixit: Vtique hæc omnia sic se habent, quomodo dixisti, Ignati, sed illud indignamur, quia ille deorum nostrorum culturam dissoluit. Ignatius dixit: [Lege Christi] Et quid incongruum fecit, o splendidissima prudentia, si ea quæ irrationabilia erant gentium, correxit Romanorum Imperium, quod nostri sermones d Virgam ferream vocant? Sic & tyrannicos spiritus nequitiæ ab hominibus abegit, vnum & solum annuntians super omnia Deum; & non hoc solum, sed & amara eorum seruitia immutauit, qui fuerant sanguibibuli & immisericordes; qui sic mortem liberis vestris immittebant: non quasi in gentibus bellis vos contaminarent; sed cogebant vos atque mulieres vestras nudas spectari, [aboleri sacrificia spurca & crudelia.] quemadmodum in captiuitate pompam exhibentes: sanguinibus terram maculabant, & communem aërem immunditiis polluentes. Interrogate Scythas, si non homines Dianæ immolabant. Omnino vos negatis, erubescentes Saturno immolatam fuisse Virginem. Græci quoque gloriantur in tali humano sacrificio, a barbaris accipientes hoc malum.
[13] Traianus dixit: Per deos, Ignati, quia expauesco tuam doctrinam, sed tamen non laudo religionem. Ignatius dixit: Et quid intellexisti in sancta religione nostra. Traianus dixit: Quia Dominum Solem non adoratis, [non adorādos deos, Solem,] neque cȩlum, neque terram, neque sacram Lunam, quæ omnia nutrit. Ignatius dixit: Et quis poterit adorare solem istum figuratum, sensibilem, occidentē atque orientem, & iterum ex igne percipientem amissum calorem, eclipsim patientem, qui non potest mutare suum ordinem a sententia illius, qui ei imperat explere cursum suum? Cælum quomodo est adorandum, quod nubibus operitur? [cælum,] quod sicut pellem extendit opifex, & sicut cameram confixit, & sicut cuppam collocauit? lunam vere crescentem atque minuētem, [lunam,] & sicut consumptibilem atque passionibus subiacentem, quis adorabit? Sed si propterea ea adorari oportet, quod splendidam lucem habent; ergo non est omnino vera ratio vt adorentur, quia ad lucendum hominibus & non ad adorandum data sunt; & maturare atque calefacere fructus instituta, splendidum facere diem, illuminare noctem. & stellæ cæli in signa ordinatæ sunt & in tempora, ac solstitia; & pro consolatione nauigantium. [elementa,] Nihil itaque horum adorandū est; neque aqua Neptunus vocetur, neque ignis Vulcanus, neque aër Iuno, neque terra Proserpina, [fructus:] neque fructus Ceres. Omnia hæc ad vsum nostrum facta sunt: tamen corruptibilia sunt & exanima.
[14] Traianus dixit: Non bene dixisti in initio, quoniam prohibuisti adorare Orientem & deos. [veram scientiam in cultu vnius Dei,] Ignatius dixit: Propterea indignaris, o Rex, quia quæ non sunt adoranda, monemus non coli, sed Deum viuum verum, factorem cæli & terræ, & vnigenitum eius filiū. Sola est hæc vera agnitio fortissima: per quam confitemur sancta & spiritualia dogmata eius, quæ in nobis redundat, doctrinæ. Illa antem paganitatis e Deopolitia, ad bonum inconuertibilis, instabilis consistens, in nulla firmitate stans, incorripiens eruditio, seductrix, quomodo non est omni falsiloquio repleta, quæ nunc dicit duodecim esse per omnia & in omnibus Deos, iterum autem plurimos accipiens?
[15] Traianus dixit: Iam non suffero tuam elationem: pessime enim nos prouocas, nescio, quibus irrationabilibus verbis vincere nos volens. Sacrifica ergo: sufficit enim tibi quod rhetorice disputasti aduersum nos. [minis tormentorum auctis,] Si autem nolueris, iterum te tormentis afficiam; & sic te postea bestiis tradam. Ignatius dixit: Ex quo minaris, & non comples, quæ promittis? Christianus sum, & non sacrifico nequissimis dæmonibus, sed adoro verum Deum Patrem Domini nostri Iesu Christi, [profitetur fidē Christi,] illuminantem me luce scientiæ, qui aperuit oculos meos ad intelligendum mirabilia eius, hunc colo & honoro: ipse enim est Deus & Dominus & Rex & solus potens. Traianus dixit: Lecto flammeo te f cruciabo, si non pœnitueris. Ignatius dixit: Bonum enim est, o Rex, a malis pœniteri, & ad meliora concurrere oportet, & non ad peiora. Nihil enim melius est pietate. Traianus dixit: Dorsum eius vngulis dilaniate, dicentes ei: Consenti Imperatori, & sacrifica diis secundum decretum g Senatorum. Ignatius dixit: Ego decretum Dei timeo, [eiusq; mādata:] qui dixit: Non erunt tibi dij alij, præter me, & qui sacrificauerit diis alienis peribit. [Deuteron. 8. 19] Senatum vero & Regem iniqua monentem non audio. [ibid. 16. 19.] Non enim accipies, inquit Lex, personam Potentis: &, Noli multus esse in malitia. Traianus dixit: Aceto & sale perfundite plagas eius. Ignatius dixit: Omnia quæ mihi pro Dei confessione acciderint, scio quia merces bonorum mihi augetur. Non enim sunt condignæ passiones huius temporis, ad futuram gloriam, quæ reuelabitur in nobis. Traianus dixit: Parce tibi iam homo; & acquiesce imperantibus tibi: nam peiora tibi adinueniam tormenta. Ignatius dixit: Et quis nos separabit a caritate Dei? tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an periculum, an gladius? Confido enim quia neque vita, neque mors poterit separare a pietate confidentem in virtute Christi.
[16] Traianus dixit h Senatui: Putat quia me potest vincere tolerantia ista. Tolerabile enim animal est homo. Ignatius dixit: i Non puto, sed credo, quia vici & vinco, vt cognoscas quantum sit inter pietatem & impietatem. Traianus dixit: [adiudicatur ieiunio triduano:] Tollite eum & imponite ei ferrea vincula, & in ligno pedes eius concludite, & custodite eum in imo carceris, & nemo eum neque per foramen videat, & k tribus diebus ac noctibus panem non comedat, neque aquam bibat: & post triduum bestiis traditus, sic vita careat. Senatus dixit: Et nos consentanei sumus huius sententiæ: omnes enim nos iniuriauit cum Imperatore, non consentiens sacrificare diis, sed esse se Christianum confirmans. Ignatius dixit: Benedictus Deus & Pater Domini nostri Iesu Christi, qui multa sua beneuolentia dignatus est me passionibus Christi communicare, & Martyrem verum Deitatis eius esse, & fidelem præconem.
[Annotata]
a MS. Burgund. quia ipse est principium.
b Id est, prædecessor in Imperio. Hæc interpolata esse, dissensio MSS. innuit.
c MS. Burgund. hæc ita refert: Ex quo Deus noster de Virgine natus est, & factus est primo Deus Verbum & homo, nobis solummodo non omni seculo regnauit omnibus quinquaginta annis & septem mensibus, & aliis septem tenens Romanum Imperium & monarchiam habuit.
d Danielis 2. v. 40. Regnum quartum velut ferrum, quomodo ferrum comminuit & domat omnia, sic comminuet & conteret omnia hæc, [Virga ferrea, Imperium Rom.] alia regna. Ipse autem dominatus regni quarti, quod est Imperium Romanum, per virgam, seu sceptrum, indicatur: ita Psalmo 2 v 9 dicitur: Reges eos in virga ferrea. & Psal. 109 v. 2: Virgam virtutis emitret Dominus ex Sion, dominare in medio inimicorum.
e MS. Lobiense polydieia, forte πολυθεΐα Deorum multitudo.
f Idem MS. trucidabo: Apud Bedam & Adonem passus dicitur lectū flammantem: silent Menæa, quasi tantum minæ fuissent.
g MS. Lob. Imperatoris.
h MS. Audomar. sane tui putant, quia &c.
i MSS. aliqua interponunt: Senatus putat, quia me potes.
k Vita prior meminit vnius noctis. Ex ea huc referendum decretum mittendi S. Ignatium Romam.
CAPVT V.
Martyrium. Sepultura. Testimonia aliorum.
[17] a Tertia autem die Traianus conuocans omnem Senatum & Præfectum, iussit conuenire ad amphitheatrum, & concurrit omnis turba Romanorum; audierant enim, quia Episcopus Syriæ, [educitur in amphitheatrum,] cum bestiis habebat pugnare: & sedens pro tribunali, iussit adduci S. Ignatium. At vbi vidit eum, dixit ei: Ego miror quomodo viuis post tanta tormenta & famem: sed vel nunc mihi consenti, vt & de adiacentibus malis libereris, & nos de tristitia b amici liberes. Ignatius dixit: Videris mihi figuram habere humanam, mores autem vulpis, blandientis quidem cauda, mala autem in animo cogitantis; verba humanitatis confingens, & volens nihil sanum esse. Audi ergo iam cum iracundia, quia non est mihi ratio mortalis & temporalis vitæ propter Iesum, quem desidero: vadam ad eum: [adspirat ad Christum,] panis enim est immortalitatis, & poculum vitæ æternæ. Omnis ipsius sum, & ad ipsum extendo mentem meam; & despicio tormenta tua, & gloriam ruam respuo. Traianus dixit: Quoniam superbus est & contemptor, alligantes eum, duos leones ad eum laxate, qui nec reliquias eius dimittant.
[18] At vbi dimissæ sunt ad eum bestiæ, videns eas Sanctus Dei dixit ad populum: c Viri Romani, qui hoc certamen expectatis, non sine caussa laboraui; non propter prauitatem hæc patior, sed propter pietatem. Triticum enim sum Dei, & dentibus bestiarum molar, [Romanos alloquitur:] vt panis mundus efficiar. d Hæc audiens Traianus magna iracundia repletus est, dicens: Grandis tolerantia in Christum credentium. Quis Græcorum aut barbarorum tanta toleraret pati pro Deo suo, quanta iste pro illo in quem credit patitur? Ignatius dixit: Non humana virtute tanta toleraui, sed sola e prompta magnanimitate & fide f attrahente & adiutorio Christi. Et hæc illo dicente, accurrerunt ad eum duo leones: [suffocatur a leonibus:] & ex vtraque parte super eum incidentes præfocauerunt eum tantummodo, & g non tetigerunt carnes eius, vt reliquiæ eius tuitio essent Romanorum magnæ vrbi, in qua Petrus crucifixus est, & Paulus decollatus, & Onesimus lapidatus.
[19] Traianus vero h exurgens, admiratione perculsus, discessit. Venerunt autem ei scripta a Plinio Secundo Duce, permoto super multitudine, quæ facta fuerat, Martyrum pro fide interfectorum, [Traiani decretū cōtra Christianos mitigatum.] in quibus nihil omnino sceleris deprehenderetur admissum, aut aliquid contrarium legibus gestum, prætor hoc solum quod ante lucem surgentes, caussa Christi Dei hymnos canebant: adulteria vero vel cetera huiusmodi crimina abominabantur, & omnia agebant legibus conuenientia. Traianus vero his auditis pœnitens de his, quæ in Beatum & Sanctum Ignatium ingesserat, (erat enim propugnator ceterorum Martyrum) tale decretum proposuit, vt Christianorum quidem genus non inquireretur; si quis tamen incideret, puniretur. Corpus autem S. Ignatij iussit, vt si quis vellet tollere ad sepeliendum, non vetaretur. Qui autem Romæ fuerunt Fratres, qui eum & vsque ad martyrium deduxerant, [Corpus S. Ignatij sepelitur.] quibus & commendauerat, non dubitauerunt corpus tollere eius, & deposuerunt illud, vbi licebat congregari, & collaudare Deum & Dominum nostrum Iesum Christum Filium eius in Spiritu sancto. Pro consummatione autem sancti Episcopi & Martyris fecerunt ei memoriam cum laude.
[20] i Nouit autem martyrium eius etiam Irenæus Lugdunensis Episcopus, [De eo testimonia SS. Irenæi, & Polycarpi.] & epistolarum eius meminit, dicens: Sicut quidam nostrorum ait, propter martyrium secundum Deum ad bestias damnatus: Quoniam triticum sum Dei, bestiarum dentibus molar, vt panis mundus inueniar. Sed & Polycarpus Episcopus Smyrniorum meminit eius, Philippensibus scribens, ac dicens: Rogo igitur omnes vos obedientiæ operam dare, & meditari patientiam, quam oculata fide vidistis non solum in Beatis illis Ignatio & Rufo, & Zosimo, sed & in aliis, qui ex vobis sunt, & in ipso Paulo, & ceteris qui cum eo crediderunt. Quoniam hi omnes non in vacuum cucurrerunt, sed in fide & iustitia, & in debitum sibi a Domino locum abierunt, & ad eum cui commortui sunt. Non enim præsens seculum dilexerunt, sed eum qui pro nobis mortuus est Christum, & a Deo resuscitatus est. Et iterum: Habetis epistolas Ignarij, quæ transmissæ sunt vobis ab eo; & alias quascumque inuenimus apud nos, transmisimus vobis, secundum quod petistis, quæ sunt subiecta huic epistolæ k ex quibus magne iuuamini. Continent namque fidem & patientiam, quæ est in Domino nostro.
[21] Passus est autem consulatu l Attici & Marcelli, Kalendis Februarij, quo die etiam memoria eius a fidelibus solemniter celebratur; m sed translatio corporis eius non minori obsequio decimo sexto Kalendas Ianuarij recolitur: præstante Domino nostro Iesu Christo, qui viuit & regnat in secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Interponendum caput 2 de Romano itinere. Quæ sequuntur absente Traiano, coram Senatu sunt peracta.
b MS. Lobien. animi.
c Ante dimisses leones hæc referuntur in priore Vita.
d Reliquum colloquium in ea deest.
e MS. Burgund. promptanimitate,
f MS. Lobien. auxiliante & attrahente fide, & auxilio Christi.
g Iuxta alia Acta deuorarunt carnes relictis solis ossibus.
h Iuxta eadem Acta absens intellexit generosum certamen S. Ignatij.
i Sequentia num. 20 desunt in aliquibus MSS. de sumpta ex Eusebio lib. 3 cap. 30
k Eusebius ἐξ ὧν μεγάλα ὀφεληθῆναι δυνήσεσθε.
l Imo Atilij Metilij, siue Appij Annij & Metilij, vt supra probatum.
m Hæc solum leguntur in MS. Burgundico.
DE VARIIS TRANSLATIONIBVS Reliquiarum S. IGNATII.
Ignatius Theophorus, Episcopus Antioch. Martyr Romae (S.)
Avctore G. H.
§. 1. Translatio reliquiarum Roma Antiochiam. Pars Homiliæ S. Chrysostomi de ea solennitate.
[1] [Trāslatio reliquiarū Roma Antiochiam,] Sacra S. Ignatij ossa initio Romæ insigni loco, vt supra diximus, deposita, postea Antiochiam ad sedem eius Episcopalem reportata fuisse docent, quæ dedimus, Acta: quibus consentit S. Hieronymus lib. de Scriptor. Eccles. cap. 16. Reliquiæ, inquit, corporis eius Antiochiæ iacent extra portam Daphniticam in cœmeterio. Solennitatem hanc celebrant Græci XXIX Ianuarij, triduo ante Kalendas Februarias: [colitur a Græcis 29 Ianuarij:] Latini vero XVII Decembris triduo etiam ante XX eiusdem Decemb. quo die ipsius depositionem Græci celebrant. & hi quidem ita habent in Menologio Maximi Cytheræi, Translatio Ignatij. In Horologio, Anthologio, Kalendario Genebrardi: Translatio reliquiarum S. Ignatij Theophori Martyris. Addunt Menæa:
Grates cruentis, Ignati, leonibus:
Liquere partem corporis fidelibus.
Lux reditum Ignatij nona & vicena reponit.
Hic sanctorum Apostolorum successor, secundus Antiochiæ Episcopus creatus est, discipulus autem Ioannis Euangelistæ Theologi, vna cum Polycarpo Ecclesiæ Smyrnensis Episcopo fuit. Adducitur ergo ad Traianum, & omnia ferendo expertus tormenta, & omnium victor Romam mittitut cum belluis decertaturus. Quo peracto certamine, viri quidam Christiani pretiosas & sanctas eius reliquias Roma Antiochiam deferentes, optatum Fratribus donum dederunt. Qui omni cum honore & timore sub terram eas deposuerunt. Cuius rei gratia lætam festiuitatem concelebrat Ecclesia. Quæ subdebantur elogia & odaria, Latine a se translata & Græce exhibet Petrus Halloix ad Vitam S. Ignatij cap. 29
[2] Ex Latinis solus Galesinius hanc Translationem celebrat in Ianuario, non tamen die XXIX more Græcorum, [a Latinis 18 Ianuarij,] sed XVIII. Antiochiæ, inquit, Translatio S. Ignatij Episcopi & Martyris, cuius corpus Roma eo asportatum est proximo post martyrium anno. quem annum post martyrium eius sequentem obseruat in Notationibus, Passionis illius litteris memoriæ proditum esse. Quæ vero hæ sint Passionis illius litteræ, præter Epistolam encyclicam si quæ fuerit, nescimus. Meminerunt Translationis huius Acta Græca, sed anni interuallum non addunt. Alij Latini consignant hanc Translationis solennitatem ad XVII Decembris, [& potissimum 17 Decemb.] quo die Vetus Romanum: Translatio S. Ignatij Episcopi & Martyris Antiochiæ: addunt Vsuardus, & varia MSS.sub Bedæ etiam nomine, qui ab vrbe Roma Antiochiam delatus, iacet extra portam Daphniticam in cœmiterio Ecclesiæ: scilicet, (vt scribit Galesinius, qui hoc iterum die Translationem recolit) pia veneratione reconditus: vbi præstante Domino, (sicuti addunt Martyrologium Coloniense, Viola Sanctorum, Vsuardus Lubecæ excusus, & Maucolycus) plutima ipsius meritis fiunt miracula. Ado MS. monasterij Lobiensis & Ecclesiæ Teruanensis: Apud Antiochiam translatio & depositio S. Ignatij Episcopi & Martyris, [etiam depositio dicta,] qui tertius post B. Petrum Apostolum Antiochenam rexit Ecclesiam, qui passus est Romæ Kalendis Februarij. Ita ille qui per depositionem intelligit sepulturam reliquiarum, quando, vt ante ex Menæis diximus, Antiocheni eas sub terram deposuerunt. Græce ὑπὸ τὴν γῆν αὐτὰ λείψανα κατέθεντο. Ita Gregorius Turonensis lib. 2 Historiæ Francorum. cap. 14 Translationem corporis S. Martini e Condatensi vico ad vibem Turonensem, eiusq; ibidem depositionem ad eumdem diem III Idus Nouemb. refert; vt plenius infra ad Acta S. Sigeberti dicemus. Florarium MS. Translatio S. Ignatij Martyris apud vrbem Romam passi, sed Antiochiæ postea sepulti. Clarius MSS. Centulense S Richarij & Leodiense S. Lamberti: Apud Antiochiam translatio & depositio corporis B. Ignatij Episcopi & Martyris, qui passus est Romæ Kalend. Februarij. Referunt eamdem Translationem Beda excusus & MS. Treuir. S. Martini. Romanum Martyrologium duas eo die Translationes coniungit. De priore ita habet: Eodem die Translatio S. Ignatij Episcopi & Martyris, qui tertius post B. Petrum Apostolum Antiochenam rexit Ecclesiam, cuius corpus ab vrbe Roma, vbi ipse sub Traiano passus fuerat, Antiochiam delatum, extra portam Daphniticam in cœmeterio ecclesiæ positum fuit, in qua celebritate S. Ioannes Chrysostomus concionem ad populum habuit &c. Est hæc Homilia 42 tomo 3 operum in editione Frontonis Ducæi nostri, [concio a S. Chrysostomo habita.] postridie festiuitatis S. Pelagiæ habita. Ex ea paucula huc transcribimus.
[3] Cum igitur illic Romæ vitam posuisset, imo vero in cælum profectus esset, reuersus est deinceps coronatus. Etenim id quoque fuit Dei benignitatis, qui disposuit eum rursus ad nos redire, & ciuitatibus Martyrem impartiri. [Ignatius a morte, cū maiore gloria redditus Antiochenis.] Roma enim stillantem ipsius sanguinem excepit: vos autem reliquias eius suscepistis. Vos illius Episcopatu gauisi estis: illi martyrio sunt lætati. Certantem illi, & vincentem, ac coronatum conspexerunt: vos perpetuo illum possidetis. Exiguum ad tempus eum vobis ademit Deus, sed maiore cum gratia restituit. Et quemadmodum pecuniam mutuantes cum fœnore ea reddunt, quæ acceperunt; sic etiam Deus pretiosum hunc thesaurum paullisper suscipiens, vt ostenderet Romæ maiore cum gloria illum vobis retulit. Emisistis eum Episcopum, & martyrem recepistis. Emisistis cum precibus & cum coronis suscepistis. Nec vero vos soli, sed cunctæ quæ interiectæ sunt ciuitates. Quomodo enim eas affectas existimatis, cum reportatas reliquias cernerent? [omnium ciuitatum plausu exceptus,] Quem voluptatis fructum percipere? Quanta lætitia gestire? quam faustis vndique acclamationibus coronatum amplecti? Quemadmodum pugilem generosum, qui omnes deuicerit aduersarios, spectatores e cauea cum plausu consurgente sublimem statim excipiunt, nec terram attingere patiuntur, sed humeris sublatum, innumerabilibus laudibus ornantes, domum reportant; sic vtique & Sanctum illum omnes ex ordine ciuitates ab Vrbe relatum suscipientes humerisque gestantes, Antiochiam vsque sint comitatæ, Martyrem coronatū concelebrantes, collaudantes victorem, diabolum deridentes, quod e contrario illi versutia successisset. Quod enim in Martyrem struxerat, in se recidisse animaduertebat. Et tunc quidem cunctis illis ciuitatibus profuit, documentoque fuit, & patriam hanc vsque in præsentem diem locupletauit. Et non aliter quam thesaurus quidam perpetuus, qui quotidie exhauritur, & numquam deficit; sic etiam beatus hic Ignatius cunctis ad se accedentibus benedicens, [beneficia confert se inuocantibus.] fiducia, & strenua alacritate, magnaque fortitudine plenos remittit domum.
[4] Itaque non hodie tantum, sed quotidie ad ipsum confluimus, spirituales ex eo fructus percipiētes. Quisquis enim cum fide ad illum accedit, magnis afficitur beneficiis. Sanctorum enim non modo corpora, sed ipsi loculi, & monumenta, spirituali gratia conferta sunt. [4. Reg. 13. v. 21. & Eccli. 48. v. 14.] Nam si in Elisæo id contigit, vt defunctus, sepulchrum eius attingens, mortis vincula dissoluerit, & ad vitam rursum redierit; multo magis id fiet hoc tempore, quo gratia fluit vberior, quo Spiritus maior est vis; vt si cum fide aliquis arcam attingat, magnam inde virtutem hauriat. [Ad reliquias Sāctorū nobis a Deo concessas,] Et eam ob caussam reliquias Sanctorum nobis concessit Deus, vt nos ad se eorum imitatione perducat, & sint nobis velut portus quidam, & idoneum solatium eorum malorum, quæ assidue nos affligunt. Quamobrem vos omnes cohortor, fratres, si quis vestrum ægritudine animi, vel corporis morbo, vel quauis alia calamitate premitur, vt cum fide huc accedat, & ab aliis omnibus liberatus, magna cum lætitia reuertetur, [iusti & peccatores, cū fructu accedunt,] & aspectu solo conscientiam leuiorem & tranquilliorem reportabit. Quin etiam expedit, vt non solum ij, qui ærumnis & molestiis affecti sunt, huc sese conferant, sed illi etiam qui & animi quiete, & gloria & potentia, & magna apud Deum fiducia perfruuntur. Huc enim accedentes, bona hæc efficient firmiora & stabiliora: & memoria virtutū & recte factorum huiusce sancti viri animos suos reddent moderatiores, nec conscientias suas bonis operibus efferri atque intumescere patientur. Non autem parui momenti est, eos, quibus prosperæ atque secundæ res fluunt, eas ferre moderate, & superbiæ timore non extolli. Vtilis igitur cunctis hic thesaurus est, & refugium salutare, tam illis, qui rebus duris atque asperis, & peccatis conflictantur, vt ab iis liberentur; quam illis qui prospere ac feliciter degunt, vt diu fruantur bonis: illis, qui morbis laborant, vt bonam valetudinem consequantur; illis qui commoda gaudent valetudine, ne in morbum aliquem incurrant. Quæ quidem omnia considerantes, cum omni gaudio, atque lætitia, sacrum hunc locum frequentemus, vt contubernij, mensæque cœlestis participes cum Sanctis fieri valeamus, precibus ipsorum Sanctorum, & gratia, ac benignitate Domini nostri Iesu Christi, cum quo Patri gloria, sanctoque Spiritui, nunc, & semper, & in secula seculorum. Amen. Hæc ibi S. Chrysostomus; in quem locum Frontonisnostri notas consule.
[5] Videas ex his, inquit Baronius tomo 2. anno 110 numero 7. quanti fecerint Christiani huius temporis (omnes haud dubium Apostolorum discipuli) reliquias sanctorum Martyrum; dum, sæuiente licet persecutione, nihil veriti inuidiam sæuitiamque gentilium, [eas Christiani in primitiua Ecclesia plurimum venerati,] nec viarum pertæsi difficultates & longitudinem Roma Antiochiam vsque eas magna veneratione & lætitia retulerunt & loco honestissimo collocarunt. Ac paullo ante: Sed quod ait Chrysostomus eam translationem sic solenniter omnium plausu concursu, & accursu esse factam; cum constet antiquo iure Romanorum, reliquias defunctorum prohibitas esse transferri, scribatque Plinius his temporibus ad Traianum, pro ea re impetranda, collegium Pontificum adiri solitum; dicendum est, Christianos eiusmodi licentiam, [magno pretio empta licentia transtulerunt.] nulli parcentes impensæ, ingenti pecunia redemisse. [Plin. l. 10 epist. 73] Distrahere pecunia consueuisse Gentiles reliquas Martyrum, notauimus in Romano Martyrologio. At sicut qui nuper, licet vinculis alligatus, cum duceretur ad bestias, magno honore (vt vidimus) a ciuitatibus, per quas transiret, fuit affectus; ita Deo sic disponente, cum ab iisdem, qui eum Romam ad martyrium fuerant comitati, Antiochiam reduceretur, factum est, vt eadem loca & ciuitates eidem occurrentes, quem vinctum magno fuerant honore prosecutæ, eumdem corona martyrij redimitum exultantes vbique susciperent. Suspensos enim omnes fuisse animo, anxie expectantes quid Ignatio Romæ accidisset. Sed hæc auidius Polycarpum scire optasse, ipse in fine epistolæ, quam scripsit ad Philippenses, declarat. Hæc Baronius. Extat ea Polycarpi epistolæ pars in Actis S. Ignatij supra relata.
§ 2. Translatio II Reliquiarum in templum Fortunæ.
[6] Altera Reliquiarum S. Ignatij Translatio censetur, quando sub Theodosio Iuniore, solenni eæ pompa inuectæ sunt in templum Tychæum, [Translatæ reliquiæ sub Theodosio Iuniore in templum Tychæum:] quod Fortunæ olim, tum S. Ignatij memoriæ est sacratum. Hanc Translationem referunt Euagrius Scholasticus lib. 1 Hist. Eccl. cap. 16, & Nicephorus lib. 14 cap. 44. Sed hic ob verba Euagrij perperam intellecta cum priore Translatione confudit: quod idē fecerunt Christophorsonus in sua Euagrij interpretatione, & Gentianus Heruetus ad calcem Vitæ S. Ignatij, vbi eadem ex Euagrio repererat adscripta, istic a nobis omissa, quod a MS. Codice Græco abessent, & hoc loco commodius proferrentur. Ita ergo Græce scribit Euagrius.
Τότε καὶ Ιγνάτιος ὁ θεσπέσιος ὡς Ιωάννῃ τῷ Ῥήτορι σὺν ἑτέροις ἱστόρηται. ἐπειδή γε, ὡς ἐβούλετο, τάφον τοὺς τῶν θηρίων ἐσχηκὼς γαστέρας, ἐν τῷ τῆς Ῥώμης ἀμφιθεάτρῳ καὶ διὰ τοῦ ὑπολειφθέντων ἁδροτέρων ὀστῶν ἃ πρὸς τὸῦ Ἀντιόχου ἀπεκομίσθη ἐν τῷ καλουμένῳ κοιμητηρίῳ μετατίθεται πολλοῖς ὕστερον χρόνοις ὑποθεμένου τοῦ παναγάθου Θεοῦ Θεοδοσίῳ τὸν Θεοφόρον μείζοσι τιμῆσαι τιμαῖς, ἱερόντε πάλαι τρῖς δαίμοσιν ἀνείμενον. Τυχαῖον τοῖς ἐπιχωρίοις ὠνόμαστο, τῷ ἀθλοφόρῳ καὶ Μάρτυρι ἀναθεῖναι. Καὶ σηκὸς εὐαγὴς καὶ τέμενος ἅγιον τῷ Ιγνατίῳ τὸ πάλαι τυχαῖον γέγονε, τῶν ἱερῶν αὐτοῦ λειψάνων μετὰ πομπῆς ἱερᾶς ἀνὰ τὴν πόλιν ἐπ᾽ ὀχήματος ἐνεχθέντων, καὶ κατὰ τὸ τέμενος τεθέντων. Ὅθεν καὶ δημοτελὴς ἑορτὴ καὶ πάνδημος εὐφροσύνη μεχρὶ ἡμῶν τελεῖται, πρὸς τὸ μεγαλοπρεπέστερον τοῦ ἱεράρχου Γρηγορίου ταύτην ἐξάραντος. Quæ priore parte ob claritatem parenthesi inclusa sic vertimus. Tum etiam Diuinus Ignatius (postquam, vt a Ioanne Rhetore & aliis est proditum memoriæ, sepulchrum, vti ipsæ voluerat, ferarum ventres habuit Romæ in amphitheatro, & per ossa crassiora relicta, ad vrbem Antiochenam in Cœmeterium, vt vocatur, asportatus est) post multa denique tempora transfertur, cum Deus benignissimus suggereret Theodosio, vt Theophorum maiore honoraret veneratione, & templum dæmonibus sacratum (Tychæum ab indigenis appellatum) victori huic & Martyri dedicaret. Ita, quod olim Fortunæ templum fuit, sacrum sanctuarium & templum sanctum factum est, sacris eius reliquiis cum sacrata pompa per vrbem curru portatis, & in eo templo depositis. Vnde & publicus dies festus & communis totius populi lætitia ad nostra vsque tempora peragitur, quando & Gregorius Pontifex eum diem multo augustiorem reddidit. Hæc ibi.
[7] [non Roma tum primum delatæ,] Nicephorus Reliquias hasce sub Theodosio iuniore credidit Roma Antiochiam delatas. Ita ergo scribit: Eisdem temporibus diuinus quoque Ignatius Roma Constantinopolim delatus est. Cum namque ille, sicut optauerat, in amphitheatro Romæ in ferarum aluis sepultus esset, quæcumque superfuere firmiora solidioraque ossa, condita ibi sunt. Theodosius autem Dei optimi maximi præstantissima suggestione, magnopere ingenti atque illustri cum honore ea ad gregem suum referre studuit. Quapropter reliquias eas inde receptas, magnifico apparatu post longum tempus Antiochiam reduxit, & in eo loco, quod Cœmeterium vocatur, veneratione magna deposuit, & delubrum ingens dȩmonibus olim dicatum, quod ab incolis τυχαῖον (quasi Fortunæ fanum dicas) vocabatur, in sacrosanctum templum mutatum, diuino Martyri consecrauit: in quo etiam reliquiarum loculus repositus est, curru Imperiali cum sacro apparatu & satellitio per vrbem eam illatus, vbi anno quolibet publice & magnifice festus dies est actus, Deo diligentium se memoriam sancte, a funere etiam ipso, glorificante. Hæc Nicephorus. [neque Cōstantinopoli:] Sed primo, an Roma Constantinopolim Reliquiæ S. Ignatij delatæ? Græce ἐκ Ῥώμης τὴν Κωνσταντίνου ἀνεκομίζετο. an error librariorum: isq; εἰς τὴν Ἀντιόχου corrigendus? Ita requirit locus Euagrij ante relatus. Secundo Nicephorus hanc Translationem cum reductione sacrarum Reliquiarum S. Ioannis Chrysostomi in vrbem Constantinopolitanam coniungit, quasi vtraque eisdem temporibus esset peracta. Hunc Euagrius Ioannem Rhetorem appellat, ex cuius Homilia confirmat olim Antiochiam Reliquias S. Ignatij translatas. Ipse Chrysostomus in ea Homilia quam Sacerdos Antiochiæ dixit sub Theodosio Magno, testatur Ignatium exiguo tempore ab vrbe Antichia abfuisse, [sed ex cœmeterio ante portā Daphniticam.] eo post martyrium magna cum gloria relatum. Chrysostomo coæuus S. Hieronymus locum sepulturæ designat Cœmeterium extra portam Daphniticam.
[8] Tertio Tychæum, seu templum Fortunæ vrbi attribuit Petrus Halloix, vertens reliquias in vrbem inuectas, Græce ἀνὰ τὴν πόλιν, [Vbi Tychæum:] quod magis triumphalem per vrbem circuitum indicat; seu templum intra mœnia fuerit, siue in suburbiis. Ista addit Euagrius propterea in eo loco facta fuisse, quod Deus sacras Sanctorum suorum memorias ibi coli honorarique voluit, vbi Apollo in Daphne coli solebat. De Daphne suburbio vrbis Antiochenæ egimus XXIV Ianuarij in Translatione S. Babylæ, cuius reliquias inde ad aliud illi extra portas vrbis extructum templum delatas fuisse dicto capite idem Euagrius refert. Denique qui ferias S. Ignatij augustiores reddidit Pontifex, [Festum celebrius reddit Gregorius Patriarcha Antiochenus.] dicitur a Petro Halloix cap. 15 Vitæ Gregorius Magnus; sed quem velit, non explicat. Fuit is Patriarcha Antiochenus, S. Anastasio Sinaitæ, in exilium eiecto substitutus, cuius laudes lib. 5. & 6 prosequitur Euagrius, asserens se cum eo conuersatum aßidue, in eiusq; obitu suam concludit Historiam anno Mauritij Imperatoris XII, Christi DXCIV. a cuius obitu S. Anastasius in pristinam sedem restitutus, colitur XXI Aprilis. Egimus de eodem Gregorio ad Vitas SS. Simeonis Stylitæ, & Domitiani Episcopi Melitenæi V & X Ianuarij.
§ 3. Iterata Reliquiarum translatio Antiochia Romam. Variæ particulæ in diuersis ecclesiis.
[9] Tertia hæc est Translatio, reliquiis Antiochia iterato Romam deportatis: De tertia, [Reliquiæ Romam relatæ non an. 540,] inquit Baronius in Notationibus Martyrologij ad XVII Decemb. quando Romam delatum est corpus, nihil mihi hactenus compertum est. Opinor tamen tunc inde ablatas sanctissimi Martyris reliquias, cum Iustiniano imperante ciuitas illa a Cosrhoë Rege Persarum igni ferroque vastata est anno Domini DXL. Petrus Halloix cap. 15 Vitæ eadem tempora aßignat. Tertia denique, ait, cum Romam constanti quidem fama, sed nullo certo scriptore asseruntur deportatæ; tum nempe cum Syria variis bellorum incursionibus, præsertim imperante Iustiniano & Costhoë Persarum Rege ipsam Antiochiam igni ferroque vastante, sub annum Domini DXL deflagraret. De ea Antiochiæ clade agit Procopius lib. 2. belli Persici. Verum ex supra dictis constat Reliquias in templo Fortunæ, tunc ipsi dicato, fuisse seruatas tempore Euagrij sub Mauritio Imperatore, quando publica solennitas translatarum reliquiarumsub Theodosio iuniore cœpta, communi populi lætitia adhuc peragebatur, a Gregorio Patriacha multo celebrior reddita.
[10] Baronius in Annalibus ad annum 637 hanc Reliquiarum Translationem refert, quando sub Heraclio imperante a Saracenis totius Orientis metropolis ciuitas capta est Antiochia, & siue habitatoribus in Occidentem commigrantibus, [sed potius seculo 7,] siue mercatoribus cum eisdem Gentilibus tuto versantibus, siue aliis fidelibus Christianis id curantibus, complura Sanctorum, tum Martyrum, tum Confessorum, corpora translata fuerunt in Occidentem, atque in diuersis locis siue Romæ, siue Venetiis, vel alibi collocata. Romam autem translatas tunc fuisse venerandas reliquias Ignatij Martyris Antiochia constans fama, vetusque traditio potius quam scripta significant: quod & pariter dicendum de aliis pluribus Sanctorum reliquiis, quas ex Oriente aduectas diuersa Occidentalis orbis loca custodiunt. Hæc Baronius. Ecclesiam vero, in qua Romæ deposita fuerunt sacra hæc ossa, aßignat Martyrologium Romanum XVII Decemb. his verbis: [reconditæ in templo S. Clemētis:] Postmodum vero eius reliquiæ rursus Romam translatæ sunt, & in ecclesia S. Clementis, vna cum corpore eiusdem beatissimi Papæ & Martyris, summa cum veneratione reconditæ sunt Idem tradunt Auctor antiquæ & modernæ Romæ Italice cusæ anno MDCXLIII, & Octauius Pancirolus in Thesauro vrbis Romanæ regione 2 ecclesia 23, additque has sub Iustiniano Romam reportatas Reliquias: quod iam improbauimus.
[11] Idem Pancirolus in indice Reliquiarum Sanctorum Vrbis addit reliquiarum S. Ignatij participes factas eiusdem Vrbis Romanæ ecclesias SS. Sergij & Bacchi, [reliquiæ in variis tēplis Romæ,] S. Marthæ prope collegium Romanum, S. Cæciliæ trans Tiberim, S. Mariæ trans Tiberim, & S. Mariæ de populo: in hac autem seruari partem brachij. De capite eiusdem § sequente agemus. [Neapoli,] Reliquias S. Ignatij aliquas seruari Neapoli in ecclesia S. Mariæ vulgo de Sapientia cognominatæ tradit Cæsar Engenius Caracciolus in Neapoli sacra. Iuxta Messanam Siciliæ vrbem in cœnobio S. Placidi congregationis Caßinensis asseruari vertebram seu spondylum colli S. Ignatij auctor est Halloix cap. 15 Vitæ. [in Sicilia.] [& variis ecclesiis Belgicis,] Earumdem reliquia rum participes factas esse ecclesias Belgicas tradit in Hierogazophylacio Belgico Rayßius. Obtinent autem Breellenses monachi Cistertienses os aliquod, at partem planetæ Præmonstratenses Parcensis prope Louanium monasterij, Duas costas habent Canonici Regulares S. Augustini cœnobij Aroasiensis in Artesia prope oppidum Bappalmam siti. Ex eiusdem ossibus seruant Lætienses in Hannonia Benedictini monachi. De vltimis hisce reliquiis mentio facta est XIII Ianuarij in Vita B. Hildemari Aroasiensis congregationis Fundatoris cap. 10, & VII Ianuarij in Vita Ludouici Blosij Lætiensis reformationis Auctoris cap. 20. S. Bernardus Claramuallem S. Ignatij Reliquiis locupletatam prædicat Sermone 7 in Psalmum, [Claraualle in Burgūdia] Qui habitat: Magnus ille Ignatius, inquit, discipuli quem diligebat Iesus, auditor Martyr noster, cuius Reliquiis nostra ditata est paupertas, Mariam quidem in pluribus, quas ad eam scripsit, epistolis Christiferam cōsalutat. Monasterium S. Petri in Vallea extra vrbem Carnotensem Ordinis S. Benedicti brachium S. Ignatij poßidet; [Carnoti in Francia,] vt ad Kalendas Februarij refert Saussaius in Martyrologio Gallicano. Eadem die, inquit, natalis S. Ignatij Antiocheni Præsulis & Martyris illustrissimi Sanctorum plurimorum, qui Ecclesias in Galliis fundauerunt venerandi in Christo parentis ac magistri: cuius brachiū in Ecclesia cœnobitica S. Petri de Valle Carnotensi, religioso cultu conditum, hodie deuotis supplicibus venerandum expromitur.
[12] Ægidius Gelenius li. 3 de magnitudine Coloniæ Agrippinēsis syntagmate 2 § 2 asserit in Ecclesia collegiata S. Gereonis in XV hierotheca crystallina cōuexa, [in Germania] argenteis inauratisq; impagibus conclusa, contineri ex Reliquiis S. Iguatij Martyris. & syntagmate 7 § 4 ait in Ecclesia collegiata B. Mariæ Virg. ad Gradus conseruari in hierotheca XIII num. XII ex Reliquiis S. Ignatij Episcopi & Martyris, [Coloniæ,] discipuli S. Ioannis Euangelistæ. item syntagmate 45 § 6 ait in Thesauro sacro ecclesiæ PP. Crucigerorum numer. 7 in monstrantia argentea deaurata exhiberi particulam de brachio S. Ignatij Episcopi & Martyris. Alius refertur Ignatius Martyr inter primos Episcopos Mogontinos: num huius reliquiæ in aliquibus templis seruantur? De Mogontino Ignatio agit Serarius noster lib. 2 rerum Mogontiacarum cap. 9, traditq; lib. 1. cap. 31 ex VII Parochialibus ecclesiis Mogontinis primam S. Ignatio sacram esse, [templum Mogontiæ,] quæ geminis turribus, quod eæ ad summum vsque verticem quadris lapidibus totæ constent, insignis censeatur. Verum cum nulla in Breuiariis Moguntinis reperiatur S. Ignatij Moguntini memoria, an per errorem ob templum S. Ignatio sacrum, habitus Moguntinus Episcopus? Solum XVII Decemb. nomen Ignatij Episcopi inscriptum est Breuiario Moguntinensi anno MDVII Lugduni excuso: quo die supra diximus ab aliquibus etiam Natalem, a reliquis Latinis Trāslationem reliquiarum coli. Bruschius in Catalogo Episcoporum Moguntinensium omittit Ignatium, [collegium Conuictorum Ingolstadij.] & plures alios, quorum memoria alibi tenuißima est. Ingolstadij in Bauaria Collegium Conuictorum Societatis Iesu S. Ignatio Antiocheno Episcopo & Martyri dicatum est.
§ IV Caput Praga Romam delatum ad templum Societatis Iesv.
[13] Ex illustrioribus monasteriis quæ in Bohemia Ordo Cistertiensis poßidet, [Ossecki Monasterio Bohemiæ,] Osseckum eminet in boreali regni parte iuxta Litomeritzium oppidum, ad Misniæ confinia, sub castro Rosembergio, quod approbante Primislao Othocaro Rege III fundauit Zlauuco Comes Belinensis anno Christi MCCVII, cuius fundationis diploma publicauit Gaspar Iongelinus lib. 5 Notitiæ Abbatiarum Ordinis Cistertiensis. Obtinuerunt olim dicti monasterij religiosißimi Patres venerandum S Ignatij caput, [caput S. Ignatij,] quod tamen nescitur qua occasione, quibusue viris intercedentibus fuerit eo translatum. A prima monasterij fundatione cum aliis Reliquiis in maxima veneratione habitum fuisse innuitur infra in Epistola Antonij Archiepiscopi Pragensis. [seculo 13:] Varij post prædictum Primislaum Othocarum imperarunt in Boëmia Reges. IV Venceslaus Othocarus. V Primislaus alius, fere Othocarus appellatus. VI Venceslaus alius, Othocarus Pius; singuli parentibus successores. Hic ex Elisabetha Polonica, Primislai Principis filia, alteram Elisabetham genuit regni Bohemici hæredem, [datum seculo 14] quæ nupta Ioanni Lucemburgensi, filio Henrici VII Imperatoris, eidem peperit Carolum IV, [Elisabethæ Reginæ,] dein Imperatorem, & Regem Bohemorum. Dicta Regina Elisabetha, impetrauit pretiosißimum Osseckensis monasterijpignus, caput S. Ignatij, anno MCCCXX. si hic recte obseruatus apud Auctorem antiquæ, & modernæ Romæ, & Pancirolum regione 14 ecclesia io.
[14] [tum Carolo IV Imp.] Dono materno Carolus IV sacras has Reliquias, aliasq; magnis precibus ex diuersis mūdi partibus obtentas, auro, argento, gemmisque pretiosissime ornatas, donauit Ecclesiæ Pragensi: quarum prima Allatio, [ab hoc Ecclesiæ Pragensi:] solenni festo ab Innocentio VI ad instantiam dicti Imperatoris constituto, colitur Pragæ II Ianuarij, vt in Appendice ad eum diem 4 ex MS. Martyrologio Ecclesiæ Metropolitanæ Pragensis diximus. Ex eo istic hæc verba relata: Caput S. Ignatij Episcopi Antiocheni. His autem Kalendis Februarij, post longum de martyrio S. Ignatij, & cantu Ecclesiastico ab eo instituto elogium, additur: Caput Elizabeth Regina Bohemiæ, mater Inuictissimi Karoli IV Rom. Imp. Aug. & Bohemiæ Regis, in monasterio Ossek diœcesis Pragensis, Ordinis Cistertiensis obtinuit, & eidem Karolo filio suo dedit: qui postmodum Karolus caput illud auro & argento ornatum donauit Ecclesiæ Pragensi, & voluit vt festum hoc sub officio duplici veneraretur cum propulsatione. Hæc ibi. Imperauit Carolus IV ab anno MCCCLV, quo V Aprilis, die Paschatis,coronam Romæ accepit ab Innocentio VI, vita functus anno MCCCLXXVIII. Relatum postea ad monachos Osseckenses caput S. Ignatij; [redditum Osseckensibus:] forte cum illud cœnobium esset mensæ Archiepiscopi Pragensis adiunctum; quod denuo Ferdinandi II Imperatoris gratia, & Cardinalis ab Harrach Archiepiscopi fauore Ordini est restitutum. [donatum seculo 16 Mariæ Manriciæ,] Iterum anno Christi MDLXXII sacrum illud pignus donatum fuisse Wratislao Pernstain, supremo, Bohemiæ Cancellario, eiusq; coniugi Mariæ Manriciæ Antonius tum Pragensis Archiepiscopus suo diplomate testatur: quod ratum habuit suo testimonio Nuntius Apostolicus Clementis VIII Philippus Spinellus, [ab hac] anno MDXCIX, [Societati Iesu Romanæ] cum sacrum illud pignus Romam transferretur ad templum Domus Professæ Societatis Iesv, dictæ Mariæ Manriciæ liberali donatione.
Diploma primum ita habet:
[15] Nos Antonius, Dei gratia Archiepiscopus Pragensis sanctæ Sedis Apostolicæ Legatus, &c. Notum facimus tenore præsentium Vniuersis & singulis: [Diploma Archiepiscopi de donatione Manricæ facta.] Nos cum R. P. D. Balthasare Abbate Ossecense diligenter reuidisse Sāctorum Reliquias, a prima fundatione eius monasterij ibidem continue in maxima veneratione habitas & ex Dei munere, ne tempore disturbij, quando Ioannes Ziscæ tyrannus & Taboritarum hæresis per Boëmiam grassaretur, penirēt, mirabiliter custoditas: & ex illis ad deuotam instantiam Illustrissimi & Magnifici Domini, D. Wratislai Pernstain sacræ Cesareæ Maiestatis Camerarij & Regni Boëmiæ supremi Cancellarij, qua Nos, nomine Illustrissimæ Dominæ, D. Mariæ Manriciæ, dilectissimæ conthoralis suæ requisiuit, dono dedisse, & obtulisse imaginem capitis laminæ deauratæ, in qua S. Ignatij Antiochensis Ecclesiæ post Diuum Petrum Apostolū tertij Episcopi & Martyris, sanctique Ioannis Apostoli & Euangelistæ discipuli capitis frustum; & alteram similiter deaurati capitis imaginem, in qua S. Iulianæ Virginis & Martyris cranium inclusa sunt: cuius sancti prædicti Episcopi festiuitatem nostra Metropolitana Ecclesia prima die mensis Februarij quotannis, S. Iulianæ vero XVI eiusdem mensis deuote commemorare & peragere consueuit. In quorum festiuitatibus hæ sanctȩ Reliquiȩ semper ad altare maius in monasterio Ossicense expositæ fuerunt & cum omni veneratione ac debito cultu a populo frequentatæ; prout prædictus perillustris Dominus nomine dilectæ prænominatæ coniugis suæ identidem nobis promisit, nempe vt inposterum, quocumque in loco tales Reliquiæ positæ vel seruatæ fuerint, debito quoque semper honore & cultu habeantur. In quorum fidem & testimonium has litteras in membrana scriptas, nostri minoris sigilli appensione, & manus propriæ subscriptione muniri iussimus. Datum Pragæ ex ædibus nostræ Metropolitanæ Residentiæ die 14. mensis Iunij anno a Christo nato 1572. Ind. 15. Sanctissimi D. N. Gregorij Papæ XIII. anno primo. Antonivs.
Alterum testimonium ita habet.
[16] [Approbatio diplomatis per Nuncium Apostolicum.] Nos Philippus Spinellus ex Ducibus Seminariæ, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Archiepiscopus Colossensis, Episcopus Policastrensis, vtilis Dominus Castri Sclutij, Turris Vrsaiæ & Petruciæ, Cameræ Apostolicæ Clericus Præsidens, Sanctissimi Domini Nostri Clemētis Papæ VIII Prælatus domesticus & Assistens, eiusdemque Sanctitatis & sanctæ Sedis Apostolicæ ad sacram Cæsaream Maiestatem Nuntius cum potestate Legati de latere per vniuersam Germaniam, Vngariam, Boëmiam &c. fidē facimus & verbo veritatis attestamur, supradictam scripturam incipientem, Nos Antonius, & finientem, Antonius. Ad instantiam Illustrissimæ Dominæ D. Mariæ a Pernstain supra nominatæ nobis oblatam, iussu nostro ab Auditore & Cancellario nostris fuisse cum originali (quod in charta pergamena scriptum, sigilli Archiepiscopi Pragensis supranominati appensione cum chordulis sericis cerulei & nigri coloris in vasculo stanneo corroboratum est) collationatam & auueratam diligenter atque fideliter: qui retulerunt, concordare in omnibus & per omnia, ac proinde supradictæ scripturæ eamdem fidem quam eius originali dandam & adhibendam esse vbique ab omnibus in Iudicio & extra. In quorum fidem & testimonium, prȩsentem attestationem nostra manu propria subscripsimus, & sigilli nostri iussimus appensione communiri. Datum Pragæ in ædibus solitæ nostræ habitationis, de 8. Iulij 1599.
Philippus ex Dacibus Seminariæ Archiepiscopus
Spinellus Nuncius Apostolicus.
Augustinus de Iunctis Canonicus Cancellarius.
Loco ✠ Sigilli pendentis.
[17] Hæc Romæ in archiuio Societatis Iesv seruantur; Ceterum hisce Kalendis Februarij quotannis publico cultui exponitur sacrum S. Ignatij caput in herma argentea, [Statua argentea S. Ignatij.] siue statua, quæ superiorem corporis partem pectore tenus exhibet. Meminerunt harum reliquiarum Pancirolus, & Auctor antiquæ & modernæ Romæ ante citati.
DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS PVBLIO, SATVRNINO, MAVRIANO, LIBOSO, VINCENTIA, & alijs XXIV.
[Commentarius]
Publius, Martyr in Africa (S.)
Saturninus, Martyr in Africa (S.)
Maurianus, Martyr in Africa (S.)
Libosus, Martyr in Africa (S.)
Vincentia, Martyr in Africa (S.)
Alii XXIV, Martyres in Africa
I. B.
Memorantur sancti hi pugiles in veteri Martyrol. Romano, siue S. Hieronymi, vt adhuc citauimus, his verbis: Et in Africa, Publij, Saturnini, Mauriani, Libosi, Vincentiæ, & aliorum XXIV. In veteri Martyrologio Richenouiensi, siue Augiæ diuitis prope Constantiam ista habentur: Africa, Publij, Saturnini, Mauriani. Carthusiani Colon. in Addit. ad Vsuard. Publium referunt hoc die, nullo adscripto quo passus sit loco. Plures ex Africa Vincentiæ Martyres alibi a nobis celebratæ, Ianuarij XVII XXVI XXVII. At nullus adhuc Libosus & Maurianus.
DE SANCTIS MARTYRIBVS SMYRNENSIBVS, PIONIO PRESBYTERO, DIONYSIO, altero PIONIO, & XIII alijs.
An. Chr. CCLI
[Praefatio]
Pionius Presbyter, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Dionysius, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Pionius alter, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Alii XIII, Martyres, Smyrnae in Asia
Avctore I. B.
§ I S. Pionij natalis.
[1] Qvemadmodum S. Polycarpum Smyrnensem Antistitem diuersis diebus Græci ac Latini venerantur, hi XXVI Ianuarij, illi XXIII Februarij, [S. Pionij natalis diuersis diebus signatus;] haud satis euidenti argumento, vtro potißimum, atq; adeo an alteruiro, martyrium obierit; ita S. Pionium, eiusdem Ecclesiæ Presbyterum, ac socios, Græci XI Martij, vtcumq; suffragantibus Actis; Latini 1 Februarij colunt. Huiusce diuersitatis multȩ, vt in aliis, inquit Baronius in Not. ad Martyrol. caussæ adduci possent, nempe Reliquiarum inuentio, aut trāslatio depositio, seu in honorem ipsorum Martyrum ecclesiæ dedicatio. Constantius Felicius, cuius inferius verba dabimus, cum de sociis S. Pionij agemus, hos ait Kalendis Februarij, illum XII Martij mortem oppetiisse.
[2] Quia vero, si quis certum martyrij diem annumq; statuere se posse arbitratur (quod nobis non perinde, vt mox fatebimur, expeditum) varia Martyrologia aliquid fortasse ponderis allatura sunt, plerorumq; hic verba sigillatim depromemus. Vetus Romanum, hactenus a nobis sub S. Hieronymi nomine citatum, ita habet: Kal. Feb. in Smyrna ciuitate, natale Polycarpi Episcopi, Pœnis, Dionysij, & aliorum VI. Item Pœnis & aliorum V. Aliud Romanum a Rosueydo editum: [1 Febru. in veteribus Martyrologiis] Smyrnæ Pionij Martyris & aliorum XV. Idem habet MS. Centulense, Bedæ nomine insignitum. Succinctius etiam MS. collegij Louaniensis Societ. Iesu: Apud Smyrnam S. Pionis M. addit Martyrologij Ord. S. Benedicti peruetusta editio: & aliorum XV cum eo coronatorum. MS. Domus professæ Societ. Iesu Antuerpiæ, Bedæ præferens nomen: Apud Smyrnam natale S. Pionij M. Passi sunt cum eo & alij XV.
[3] Vsuardus: Apud Smyrnam, S. Pionij Martyris, qui post squallorem carceris, [& Vsuardi, Adonis, Notkeri, Rom.] vbi multos fratrum ad martyrij tolerantiam suis exhortationibus roborauit, cruciatibus multis vexatus, clauis confixus, & ardenti rogo superpositus, beatum pro Christo vitæ finem sortitus est Passi sunt cum eo & alij XV. Ado, Notkerus, Beda vulgatus, & alij: Apud Smyrnam natalis S. Pionij M. qui persecutione Antonini Veri post insuperabilem responsionum constantiam, & post squallorem carceris, vbi multos fratrum ad martyrij constantiam suis exhortationibus roborauit, ad vltimum cruciatibus multis &c. vt in Vsuardo. Romanum modernum a Baronio interpolatum: Smyrnæ S. Pionij Presbyteri & Martyris, qui post apologias pro fide Christiana conscriptas, post squallorem carceris. cetera itidem vt Vsuardus. Breuius Bellinus de Padua: Apud Smyrnam S. Pionij M. qui cruciatibus multis vexatus, ardenti rogo superpositus, beatum pro Christo vitæ finem sortitus est. Passi sunt cum eo alij XV. MS. Ecclesiæ S. Gudilæ Bruxellis: Apud Smyrnam S. Pionij M. qui persecutione Antonini Veri Imp. ardenti rogo superpositus, in Christo quieuit: & cum ipso passi sunt alij XV. quos ipse ad martyrij tolerantiam roborauit. Vetus MS. Ecclesiæ S. Mariæ Vltraiecti: Apud Smyrnam S. Pionij M. qui persecutione Antonini, post insuperabilem responsionum cōstantiam, ad vltimum ardenti rogo superpositus beato fine quieuit.
[4] MS. Florarium SS. Apud Smyrnam S. Pionis M. alias Pionij, sub Antonino Vero. Passi sunt cum eo & alij XV. anno salutis CLXII. persecutionis tertiæ anno LIV. Statuit Florarij auctor anno 11. M. Aurelij S. Pionij mortem, ac tertiæ persecutionis initium anno Traiani XI, Christi CVIII. cum anno præcedenti, Traiani X eam signet Chronicon Eusebij; quartam qua peremptus est S. Polycarpus, VII M. Aurelij. Franciscus Maurolycus ita breuiter S. Pionij martyrium memorat: Apud Smyrnam Pæonij M. qui cruciatibus vexatus, ardenti rogo superpositus, pro Christo occubuit cum aliis XV. Galesinius: [aliisq; recentioribus.] Smyrnæ S. Pionij, & XV sociorum MM. Is carceris, vbi multos ad martyrium confirmauit, situ & squallore pene confectus, variis tormentis cruciatus, & clauis confixus, in igne denique pro Christi gloria id supplicium, Antonino Imperatore, fortiter subiens, migrauit in cælum. Canisius, in vtraq; editione, eadem habet quæ Vsuardus, nisi quod diserte asserat XV socios eodem supplicio mactatos, quod neq; Vsuardus, neque Acta habent.
[5] Vetus Martyrol. MS. monasterij S. Martini Treuiris II Febr. eum refert his verbis: [in aliis 2. Febr.] Apud Smyrnam Pionij M. qui post squallorem carceris, ardenti rogo defunctus est. At Græci, vti monuimus, XI Martij eum celebrant. quo die Menologion a Canisio editum: [11 Mart. in Græcis:] S. Pionij Presbyteri Ecclesiæ Smyrnensis. Hic, Decio Imperatore, ligno affixus, & in ardentem rogum coniectus, martyrio consummatur. Fusius Menæa: Eodem die memoria S. P. N. Pionij Presbyteri sanctæ Smyrnensis Ecclesiæ.
Vt subcineritius panis percoctus,
Tostus Pionius oblatus est Domino.
Hic sanctæ Dei Ecclesiæ Smyrnȩ Presbyter erat, Decij Imperatoris temporibus. Captus cum aliis, primum ad Polemonem Ædilem ducitur: apud quem de religione, argumentis depromptis ex Scriptura & historiis, disputat, ex iis quæ iam euenerunt futura confirmans, Deum videlicet facta hominum per ignem probaturum, qui & olim ignea pluuia regionem Sodomorum in cinerem redegerit, ac multis locis flammarum scaturigines aperuerit. Deinde ad Elpidium Præfectum, Ædilis collegam, ducitur vir sanctus. Ad extremum Quintiliano Proconsuli sistitur, atque ignis supplicio addicitur. Peragitur eius celebritas in Lithostroto: æde nimirum quapiam Constantinopoli, in loco sita, qui quia lapidibus stratus, ita appellatus.
[6] Deniq; XII Martij, quo die consummasse martyrium Acta tradunt, [in aliis 12 Mart.] refertur iterum in Martyrol. S. Hieronymi, siue veteri Romano: Smyrnæ Pionij Presbyteri. In MS. Lætiensi & S. Martini Tornaci: In Nicomedia Passio Pionij Presbyteri, qui passus est sub Proconsule Asiæ Iulio Proclo & Quintiliano; qui post carceres & corporis dilacerationem confixus ligno, cum Metrodoro compresbytero, igni traditus est. Vbi duo corrigenda; nam neque Nicomediæ martyrium fecit, neque debet Metrodorus, hæresis suspectus, absolute eius compresbyter dici. eodem die Hermannus Greuen Carthusianus Colonien. in addit. ad Vsuard. Pionij Martyris.
§ II S. Pionij Acta.
[7] Evsebius Cæsariensis lib. 4 histor. Eccl. cap. 14 postquam ex Smyrnensis Ecclesiæ epistola S. Polycarpigloriosum certamen enarrauit; (quam epistolam nos XXVI Ianuarij integram recitauimus) de Pionio breuiter nonnulla subdit, quæ Rufinus cap. 15 ita est interpretatus: Sed in eadem epistola continebatur etiam de aliis quam plurimis eiusdem temporis Martyribus intexta narratio. In qua refertur post Polycarpum, quod etiam Metrodorus quidam ex Marcionis hæresi Presbyter igni sit traditus. Inter ceteros autem qui per idem tempus Martyres extiterūt, famosissimus inibi refertur quidam Pionius nomine. [Acta ab Eusebio citata.] Cuius per singulas interrogationes responsionum constantiam, & pro fide nostra ad populum orationes, quamque apud Iudices interritus semper adstiterit, docens & disputans in ipsis etiam tribunalibus; vtque his qui in persecutione titubauerant, cohortationibus suis ad consurgendum dexteram dederit; & in carcere positus qualiter ingressis ad se fratribus animos ad martyrij tolerantiam roborarit; quosve etiam ipse pro martyrio tulerit cruciatus; vtq; sit clauis affixus, & ardenti rogo superpositus, & vt in his beatum vitȩ fecerit finem; si quis vult plenius scire, ex illa quæ a nobis de antiquis Martyribus scriptura composita est, plenius discet. De hoc Eusebij opere egimus in Præfatione generali in Vitas SS. cap. 1 § 3 vbi hunc ipsum locum citauimus.
[8] Ea S. Pionij Acta, citata hic ab Eusebio vti erant a Smyrnensis Ecclesiæ fratribus conscripta, in suum opus congeßit Simeon Metaphrastes; Latine a Francisco Zino Veronensi reddita vulgauit Aloysius Lipomanus to. 7 Vitarum SS. PP. atq; ex eo Surius. De ijs Actis ita scribit Molanus Annot. 2 ad I Febr. Hæc nobis conseruauit Simeon Metaphrastes, [e Metaphraste vulgata,] non tam ex Eusebio Cæsariensi, quam ex epistola fratrum Smyrnensium, qui præsentes aderant. Patet id quidem ex cap. 1. nu. 1 vbi dicitur: Vir Apostolicus nostris temporibus fuit. Et cap. 2. nu. 11. Innuebat autem Asclepiadem, qui nobiscum erat. & cap. 5 nu. 22 Nos qui præsentes eramus, talem ipsum vidimus.
[9] Ea Acta Baronius in Not. ad Martyrol. a se diligentius cognita, legitima inuenta esse atque sincera testatur. [ab autoptis descripta, laudata a Baronio:] Ac tom. 2 Annal. ad an. 169 num. 22 sincera atque legitima esse censet, eaque tum ex publicis Actis Procōsularibus accepta, tum ab iis qui aderant simpliciter sine fuco conscripta. Ad annum vero 254 num. 1 de iis ita scribit: Extant sincerissima eius Acta, a Christiano homine, qui tunc aderat, fidelissime scripta, atque illa ipsa, quæ in commentarium illum de Martyribus a se scriptum illata, Eusebius tradit. Esse enim eadem ipsa legitima, cum argumentum eorum ab eodem Eusebio collectum atque recitatum demonstrat, tum quam plurima alia, quæ iisdem Actis contenta, simplicissimæ veritatis candore nitent, eruditus ac prudens lector intelliget… contempseram illa, fateor… sicque (vt ingenue dicam) infenso primum animo ea legi, & auerso vultu cognoui, atque Aristarchi statera, quo ea improbarem potius, quam probarem, expendi. Sed cum inter legendum radij quidam ex eis simplicis & minime fucatæ veritatis elucerent; ad ea accuratius cognoscenda omne studium adhibui. At tantum abest, vt ea inuenerim commentitia, ac proinde reiicienda putarim; vt eadem candida veritatis luce nitentia, & omni ex parte firma esse cognouerim. Hæc aliaq; vir ille summi iudicij.
[10] Eadem iam olim, ante ipsius etiam fortaßis Metaphrastæ ætatem, apud Latinos extitere S. Pionij Acta: quæ nos e codice imperialis monasterij S. Maximini apud Treuiros, a quingentis facile annis exarata, hic damus: breuiata tamen fortasse quibusdam locis. [alia e Latinis MSS.] Agit de S. Pionio Vincentius Bellouac. lib. 10 cap. 27 Zacharias Lippelous in selectis SS. Vitis tom. 1. Bartholomæus Riccius in Iconibus Martyrum crucifixorum, Petrus Biuerus in Sanctuario Crucis.
§ III Martyrij tempus.
[11] De tempore cædis Pionij mirum quantum discrepent Acta & Latini scriptores plurimi. Illa sub Decio qui an. CCXLIX, occisis Philippis, patre ac filio, imperium occupauit, tenuitque vltra annos duos, coronatum martyrio asserunt. Martyrologia complura superius nu. 3 & 4 citata, aliiq; graues scriptores, [dubium an sub M. Aurelio occisus;] cum Petauio nostro, sub M. Aurelio & L. Vero. Hi Chronicon Eusebij sequuntur, in quo ad annum M. Aurelij VII, qui erat Christi CLXVII, ista in Latinis exemplaribus habentur: Persecutione orta in Asia, Polycarpus & Pionius fecere martyrium; quorum scriptæ quoque passiones feruntur. Idem asserere historiæ Eccles. lib. 4. cap. 14 videtur, vti nu. 7 retulimus. Adstipulatur iisdem fere verbis Nicephorus Callistus lib. 3 cap. 36.
[12] Acta vtraque interemptum tradunt Decij Imp. persecutione. Et maiora quidem, quæ e Metaphraste sumpta, cap. 2 nu. 10 Sabinam, [an sub Decio:] quæ vna cum Pionio capta est, antea imperante Gordiano, ab hera sua vinctam in montes relegatam narrant: imperauit autem Gordianus ab anno CCXXXVIII ad CCXLIV. In iisdem Actis cap. 3 nu. 12 Eutychianus quidam memoratur, ex hæresi Phrygum, in carcere iam ante clausus fuisse, cum in eum adductus est Pionius. Non id ergo accidit anno VII M. Aurelij, quo Polycarpus martyrium fecit; cum annoeiusdem M. Aurelij XI, vt idem Eusebij Chronicon refert, Pseudoprophetia, [hoc probabilius videtur,] quæ Cataphrygas nominatur, acceperit exordium, auctore Montano, & Priscilla Maximillaque vatibus. Quid quod Euctemon Episcopus Smyrnensis idolis immolarat priusquam comprehenderetur Pionius? Non igitur eo ipso tempore quo Polycarpus coronatus, captus Pionius est, vt volunt. Qui enim in eo tumultu nouum electum fuisse Antistitem, ac subito a fide excidisse, probabile fiāt? Denique in Actis S. Polycarpi ita loquuntur Smyrnenses nu. 15. Nobis in vnum aliquando coactis, concedet Deus diem martyrij eius cum gaudio & exultatione celebrare. At comprehensus est cum iam solemnitas ageretur S. Polycarpi; ergo non eodem saltem anno: ac nec eadem quidem persecutione, si legitima sunt Acta.
[13] Baronius in eam sententiam adductum se fatetur, vt existimet Eusebij scriptis errorem inesse potius, quam Acta veritate periclitari. [etiam Baronio:] Vnde vero errorem illapsum suspicetur, ita exponit: Cum (vt idem ait Eusebius) in eodem libello Smyrnensis Ecclesiȩ, post descriptum Polycarpi martyrium, cum aliorum Martyrum, tum Pionij Acta attexta essent, quibus diceretur eodem quo Polycarpus tēpore Pionius esse passus; existimatū fuit (non puto ab Eusebio, qui eadem Acta satis habuit perspecta, sed ab aliis) sub iisdem Imperatoribus, quibus Polycarpus, Pionium quoque pro fide certantem fuisse martyrio coronatum. Eusebij verba, quæ nos supra ex Rufini interpretatione, recitat, atque in hanc sententiam accipienda dicit, quod Pionius ibidem loci, eodem quoque anni tempore, quo gentilis eius Polycarpus, martyrium subierit. Idem antea scripserat ad an. CLXIX nu. 22. Idem inculcat in Notis ad Martyrologium.
[14] Ita Græci Eusebium accepere, vt patet ex Menæis & Menologio superius citatis. Verba Eusebij sunt: Ἐν τῇ αὐτῇ δὴ περὶ αὐτοῦ γραφῇ, καὶ ἄλλα μαρτύρια συνῆπτο, κατὰ τὴν αὐτὴν Σμύρναν πεπραγμένα ὑπὸ τὴν ἀυτὴν περίοδον τοῦ χρόνοῦ τῆς τοῦ Πολυκάρπου μαρτυρίας. [nec plane repugnat Eusebius in historia,] Quæ minus apte versa a Christophorsono videntur: Alia etiam aliorum martyria Smyrnæ eodem temporis momento, quo Polycarpus martyrium perpetiebatur, factitata, in eam de eo conscriptam epistolam congesta sunt. Neque omnino fortaßis Ruffini probanda interpretatio: Sed & in eadem epistola cōtinebatur etiam de aliis quamplurimis eiusdem temporis Martyribus intexta narratio. Rectius ita reddi ea Latine possunt: In eodem de Polycarpi rebus commentario alia coniuncta martyria erant eorum qui in illa vrbe, recurrente eiusdem Polycarpi martyrij tempore, coronati sunt. Nicephorus loco cit. ita habet. Κατὰ δε τὴν ἀυτὴν τῶν χρὸνων περίοδον. Langus vertit: Eadem hac ætate. Melius forte: Eadem anni tempestate, aut temporis reuolutione. Quos autem post Pionium martyrio perfunctos Pergami Asiæ vrbe. memorant locis citatis Eusebius & Nicephorus, Carpum, Papylū, Agathonicen, eos Acta quæ XIII Aprilis dabimus, & Menæa XIII Octobris, Decij temporibus passos tradunt, non, vt primo intuitu videtur Eusebius indicare, M. Aurelij Antonini.
[15] Baronius vel non animaduertit, contrarium eius quod ipse propugnabat, asseri in Chronico, Eusebij, [aut Chronico.] vel certe (quod de eius candore suspicari fas non est) dißimulauit. Verum in Græca Chronici editione nulla Pionij mentio fit, ita enim habet ad L. Veri & Quadrati consulatum: Πολύκαρπος ὁ ἱερώτατος Σμύρνης Ἐπίσκοπος τῷ ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυρίῳ ἐτελειώθη, διωγμοῦ κατὰ τὴν Ασίαν γεγονότος. Polycarpus sanctissimus Smyrnæ Episcopus martyrio propter Christum finitur, orta per Asiam persecutione. An Pionij nomen S. Hieronymus adscripserit, an alius postea, quærere nihil attinet.
[16] At si vere sub Decio Pionij martyrium contigit, quoto illius anno, quo mense, ac die, disputari potest. Nobis haud satis liquet. Non existimamus, [de anno ac die mortis non certo constat.] quod Petrus de Natal. lib. 3 cap. 68 scribit, Kalendis Februarij id peractum. Chronicon Alexandrinum Indict. XIV. Decio Cæsare & Decio filio eius Coss. qui erat annus Christi CCL, ista habet: Smyrnæ, Asiatica ciuitate, Pionius cum aliis haud paucis Christi caussa occubuit: vir erat eruditus, & Christianarum disciplinarum sanctiore cognitione probe imbutus: Proclo Asiæ Proconsule, IV Idus Martias, hoc est, Asiaticorum calculo, sexto mense, XII, sabbati hora decima, cursum confecit. Acta Latina cap. 1. nu. 2 habent: Secundo die sexti mensis, qui dies est IV Idus Martij, die sabbati maiore, geminum Pionium, Sabinam &c. vis persecutionis inuenit. & cap. 3. nu. 15 Acta sunt hæc sub Procos. Iulio Proculo Quintiliano, C. Messio Quincto Traiano Decio, Vicio Grato, vt Romani dicunt, IV Idus Martij, vt Asiani mense sexto, die sabbato, hora diei decima. Alia Acta diem quo captus est, quoq; interemptus, distinguunt. [captus est 23 Feb. 250, sabbato:] Ita enim habent cap. 1. nu. 2 Vigesimatertia mensis Februarij die, cum sabbatum magnum instaret, natali scilicet beati Martyris Polycarpi, vigente Decij Imp. persecutione, Pionius Presbyter, & Sabina &c. comprehensi sunt. Et cap. 5 nu. 22 Hæc acta sunt Iulio Asiæ Proconsule, Proclo & Quintiliano magistratum gerentibus, Consule tertium Quinto Traiano, & Deltio Grato secundum, Traiano Decio Augusto, ante IV Idus Martias more Romanorum, Asiæ autem more, septimi mensis vndecimo, die sabbati, hora decima.
[17] Verum ista minime inuicem congruunt, vt nimirum XXIII Februarij, ac deinde eodem anno XII aut etiam XI Martij sabbatum fuerit. Nisi quis scriptorem putet dupliciter hallucinatum, vt videlicet Idus Martij decimotertio die signarit, & pridie Idus vocarit I Id. XI diem II Id. Ita enim anno Decij I Christi CCL, [quo die occisus, incertum:] Messio Decio Augusto & Annio Grato Coss. littera Dominicali F. dies XXIII Febr. incidit in sabbatum ante Dominicam Quinquagesimæ, quod Magnum hic appellatur; & IX Martij in sabbatum ante Dominicam Oculi, posito illo erroneo calculo. Sed cum situ ac squallore carceris pene confectus dicatur, diutius videtur quam XIV diebus in eo detentus: vixq; tantillo spatio, quæ Eusebius commemorat, peragere omnia potuit. Probabile igitur est, anno Christi CCL. die XXIII Februarij, cum anniuersaria S. Polycarpi solemnitas ageretur, in vincula datum: anno sequenti, XI aut XII Martij, aut alio quopiam die, absoluisse certamen, [sed probabiliter an. 251] Decio III & Grato II Coss. Certe in libello de Romanis Pontificibus, quem a nobis acceptum Ægidius Bucherius noster in suis ad Victorij Canonem Cōmentariis vulgauit, dicitur S. Fabianus Papa Decio II & Grato martyrium passus, quod XX Ianuarij ostendimus anno Christi CCL contigisse. Præcedenti igitur anno, Christi CCXLIX, vna cum imperio Decius consulatum occuparat. In eodem libello dicitur S. Cornelius sedisse a Coss. Decio IV & Decio II. vt ex illius auctoris sententia occubuisse dicendus sit Decius anno Christi CCLII. quo quartum iam consulatum Decius pater inierat. tertium vero an. CCLI gesserat cum Q Etrusco Decio F. Cæsare, qui vel Annio Grato suffectus, vel eum sibi, ad bellum cum patre profecturus, suffecerat. Alij eo anno Decij senioris collegam statuunt Rusticum: Auctor anonymus a Cuspiniano citatus, Decium III & Decium Cæsarem. Certiora fortaßis de Pionij & sociorum martyrij die eruet, [tertio Decij consulatu.] qui accuratiore studio Canones Asiaticorum paschales expenderit, vti & de S. Polycarpi martyrio alibi diximus.
§ IV S. Pionij socij. scripta.
[18] Pionio gloriosi martyrij socios pleraque Martyrologia, vt supra retulimus, quindecim iungunt. Haud pauca, Vsuardi fere nomen præferentia, duodecim solum censent. Vetus Romanum nu. 2 relatum, [Socios habuit Dionysium & Pionium, & alios 13.] duos ex iis nominat, Dionysium cum VI aliis, & alterum Pionium cum quinque sociis: quasi non simul omnes, sed diuersis vel diebus vel locis, & modo fortaßis martyrij, perempti sint. Nusquam alibi secundi huius Pionij, siue Pionis, aut (vt habet MS.) Pœnis mentio fit. Dionysium Carthusiani Colonien. memorant his verbis: Item SS. Dionysij & Publij. De Publio & sociis in Africa paßis seorsim agemus. XXVI Ianuarij ad VitamS. Polycarpi § 1 nu. 2 diximus dubitari posse, num hi S. Polycarpi socij fuerint, an, quod potius remur, S. Pionij, cum Polycarpo solum XII iungantur, hic XIII sint.
[19] An qui in Actis recensentur cum S. Pionio comprehensi Asclepiades, [An Asclepiadem, Sabinam, Macedoniam, Linum?] Macedonia, Sabina siue Theodota, ac Linus Presbyter, martyrio quoque perfuncti sint, atque inter XV illius socios debeant computari, haud pronum nobis est definire. Acta Latina Martyres appellant cap. 2 nu. 4. Tunc Martyribus in medio constitutis. Nusquam in Martyrologiis eorum legimus nomina, nisi apud Felicium, qui tamen præter eos videtur XV alios statuere: Peonius Presbyter, inquit, cum XV sociis Martyribus: qui cum Sabina, Macedonia, Asclepiade, & Lino Presbytero, & aliis, Smyrnæ martyrium perpessi sunt sub Decio Imp. variis a Quintiliano cruciatibus affecti, atque ad extremum crucibus affixi. Dicuntur ceteri 1 Februarij, Peonius XII Martij occubuisse; sed hodie simul omnium fieri commemoratio. Quem hic Peonium, Maurolycus supra Pæonium, multa MSS. Pionem appellat.
[20] Martyrologium Roman. modernum supra nu. 3 tradit apologias pro fide Christiana a S. Pionio conscriptas. Erat quidem, vt nu. 16 habet Chronicon Alexandrinum, vir eruditus, & Christianarum disciplinarum sanctiore cognitione probe imbutus. [apologias pro fide nō videtur scripsisse;] At neminem veterum legimus, qui eum quidquam emisisse in lucem testaretur. Eusebius lib. 4 hist. cap. 14 refert illius τὰς ὑπὲρ τῆς πίστεως ἐπὶ τοῦ δήμου καιτῶν Ἀρχόντων ἀπολογίας. Rufinus vertit, pro fide nostra ad populom orationes &c. supra § 2 nu. 7 Christophorsonus, apologias pro fide coram populo & magistratibus recitatas. Non aliud videtur intelligi, quam habitæ de veritate nostræ religionis disputationes, quæ in Actis exstant.
[21] Vitam S. Polycarpi & martyrium ostendimus XXVI Ianuarij § 2 a Pionio quopiam esse conscripta, fortaßis post Synodum Nicænam. Non est tamen improbabile, auctorem illum, nostrum hunc sanctum Martyrem fuisse. Ad calcem martyrij in Latinis exemplaribus ista habentur: Exemplaria hæc ex Irenæi, discipuli Polycarpi, doctrina scripsit Caius, qui conuersatus est vna cum Irenæo. Ego autem Socrates ex his Caij exemplaribus scripsi. [sed S. Polycarpi Acta, per reuelationē monitus.] Ego Pionius memorata exemplaria inuestigaui & scripsi, ex reuelatione quæ mihi facta est de B. Polycarpo, sicut enuntiaui in conuentu reliquis, ex tempore quo laboraui cum electis, & vt me colligat Dominus Iesus Christus in regno cælorum. In Græco exemplari ita loquitur Pionius: Ego vero rursus Pionius ex iam memoratis exscripsi, & scrutatus iuxta reuelationem B. Polycarpi mihi apparentis, vt ostendam ea colligens quæ iam fere tempore erant obliterata. Sane & laborauit cum electissanctus Martyr, & cælesti reuelatione imminentis martyrij admonitus, & candore eo præditus fuit, vt etiam infratrum conuentu libere auderet enuntiare, quæ diuinitus acceperat, vt & eorum ceruicibus vincula innexuit. Lege quæ ad Polycarpi Vitam dicta sunt.
ACTA
e MS. monasterij S. Maximini.
Pionius Presbyter, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Dionysius, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Pionius alter, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Alii XIII, Martyres, Smyrnae in Asia
BHL Number: 6852
Avctore anonymo, Ex MSS. Latinis.
CAPVT I.
S. Pionij & sociorum comprehensio.
[1] Referre oportere ac debere memorari Sanctorum merita, Apostolus præcepit, [SS. gesta narranda:] eo quod sciat rerum gestarum memoria egregiis viris famam in pectore crescere, his ante omnia, qui imitati tales viros vel maxime student, vel præcipua æmulatione contendunt. Vnde Pionij Martyris non debet Passio sileri, quia dum esset in luce, multis fratribus ignorantiæ discussit errorem, & postea Martyr effectus, quibus minus doctrinam infuderat, passus ostendit exemplum.
[2] Secundo itaque die sexti mensis, qui dies est quarto Idus Martij, die sabbati maiore, a Geminum Pioniū, Sabinam, Asclepiaden, Macedoniam quoque, & b Leninum Presbyterum Catholicæ Ecclesiæ, [S. Pionius cum aliis capitur:] vis persecutionis inuenit. Sed quia bonum fidei totum Dominus ostendit; Pionius, quia imminebant supplicia, quæ non timebat, aduenientia futura præuidit. [sed præmonitus in somnis,] Ergo cum ante diem quam natalis Polycarpi adueniret, cum Sabina, & Asclepiade deuotus insisteret ieiuniis, vidit in somnis sequenti die se esse capiendum. Quæ cum aperte & indubitanter agnosceret, eo quod tam lucide visus omnia aperiret; funis vincula, suo & Asclepiadis & Sabinæ collo circumdedit: [iam vincula sibi & suis induerat:] vt cum ab illaturis vincula vincti inuenirentur, scirent qui venerant, nil noui se facturos; intelligerentque non eos, sicut ceteros qui degustabant sacrificia, esse ducendos; cum essent vincula, priusquam iuberentur, imposita, & fidei testimonio, & voluntatis iudicio.
[3] Facta igitur oratione solenni, cum die sabbato sanctum panem & aquam degustassent, Polemon, siue Ædituus, aduenit stipatus. Qui vbi Pionium vidit, talia ore profano verba profudit: Scitis manifestum c Principis esse præceptum, quod sacrificia celebrare vos iubeat? Pionius dixit: Scimus quidem præcepta; sed illa sola quæ venerari Christum nos iubent. Ædituus ait: Venite ad forum, vt pernoscatis vera esse quæ dixi. Sabina vero & Asclepiades clara voce dixerunt: [ducitur ad forum,] Nos vero Deo obedimus. Et cum ad forum ducerentur oblati, repente vincula ceruicibus eorum induta vulgus aspexit: &, vt solet in populo rationis d visendæ rei cupiditas inhiare, ita inter se mirantes stupebant, vt dum ipsi alios pellerent, ab aliis pellerentur. Ergo vbi ad forum ventum est, repente immensa multitudine quicquid spatij in medio fuit, & superposita paganorum ædiculis tecta completa sunt: innumeræ quoque aderant fæminarum cateruæ, quia erat dies sabbati, [concurrēte innumera turba:] & Iudæorum fæminas ab opere diei festiuitas relaxabat: omnis circumfusa vndique visendi studio ruit ætas: & quos ad videndum destituebat breuitas corporis, aut ascendentes arcas, aut ascendentes sedes altas, ne subtraherentur miraculo, æquiperabant ingenio quod natura negauerat.
[Annotata]
a Ita MS. Anforte indicat alterum Pionium, de quo Martyrol. an prænomen est S. Pionij? an mendum librarij? an alius e sociis Martyribus Geminus?
[]
b In maioribus Actis Linus appellatur.
c Non ait Principum, Aurelij & Veri. Ergo vnicus erat, vt supra diximus, Decius.
d Forte deest, experte.
CAPVT II
Interrogatio prima coram Polemone Ædituo.
[4] Tvnc Martyribus in medio constitutis, Polemon ait: Bonum est, Pioni, & te sicut ceteros obedire; ac iussa complendo, declinare supplicia. Beatus Martyr, [ad quam perorat,] Polemonis sermone percepto, extensa manu, læto & alacri vultu, tali ratione respondit: Vos, qui exultatis in pulchritudine mœnium & a Smyrnæ ciuitatis decore gaudetis, & b Homero poëta gloriamini, & si qui ex vobis ex Iudæis assunt, paucis, audite, [& insultantes Christianis, quia quidam lapsi, arguit,] vos alloquor verbis. Audio enim quod irrideatis eos, qui ad sacrificandum aut sponte prosiliunt, aut alio cogente non renuunt; & in illis & in istis leuitatem pectoris, vt spontaneum damnatis errorem: cum oporteret Homero doctori vestro ac magistro pariter obedire, qui asserit c nefas esse insultare defunctis, nec vllum conflictum cum luce cassatis, aut certamen esse debere cum mortuis. Vos autem, qui estis Iudæi, decuerat Moysi obedire præceptis, qui ait: Inimici tui animal si ceciderit, oportet te prius leuare quā transeas. [Deuter. 22. 4] Pari quoque sententia Salomon, similique ratione signauit: Ne exultes cadente inimico tuo, nec aliena infelicitate læteris. [Prou. 14. 17.] Vnde ego mori malo atque omnia perferre supplicia, & in quaslibet ærumnas deductus immensos sentire cruciatus; antequam peruertam aut illa quæ didici aut ea quæ docui. Nunc ergo quoniam Iudæi se risu cachinnante dissoluunt, irridentes eos qui aut coacti, aut sponte sacrificāt; nec a nobis quidem temperant risum, & insultanti voce proclamant, diu nos licentiæ tempus habuisse. Esto: inimici ergo sumus, attamen homines. Quid enim a nobis pertulere iacturæ, queue per nos sensere supplicia? Quos odio persecuti iniquo sumus? Quos lingua læsimus? quos, ferina crudelitate grassati, ad supplicia traximus? [præsertim Iudæos,] Non sunt eorum peccata his similia, quæ propter timorem hominum nunc aguntur. Longa discretio est inter inuitum & sponte peccantem: & hoc interest inter eum qui cogitur, & illum quem nemo compellit, quod ibi mens, hic tempus in culpa est. Quis enim coëgit Iudæos, aut mysteriis Beelphegor inbui, aut interesse parentalibus, & degustare sacrificia mortuorum? Quis cum filiabus allophylorum turpes coitus agere, [quorum maiores, non, vt nostri, coacti, sed sponte sua fœda patrarūt.] & exercere meretriciam voluptatem? Quis suos filios concremare? Quis aduersus Deum murmur exercere, aut de Moyse latenter loqui male? Quis tot beneficiorum immemores, quis fecit ingratos? Quis coëgit per cor suum redire ad Ægyptum aut cum Moyses legem ascendisset accipere, dicere ad Aaron: Fac nobis Deos, & vitulum qui nos præcedat, & cetera quæ fecerunt? Sed vos, Pagani, possunt forte decipere, aliqua aures vestras ambage fallentes; nobis nullus illorum poterit imponere. Recitent codicem Iudicum, Regnorum, Exodum, & cetera, quibus convincuntur, ostendant. Sed quæritis, cur multi ad sacrificandum sponte descendant, & propter paucos, ceteros irridetis. Fingite vobis imaginem trituræ: palearum est aceruus maior an tritici? cum enim colonus bicorni furca triticum vertit, sine pondere palea vento auferente iactatur, triticum autem graue & solidum in eo loco, in quo permanserit, consistit. d
[5] Repetam nunc, quod Iudæi in prima ætate me posito disserebant, quod esse mendacium sequenti redarguens sermone conuincam. Scriptum namque est ita: Saul interrogauit mulierem Pythonissam, & dixit ei, Excita mihi Samuelem Prophetam. [1. Reg. 28.] Et vidit mulier ascendentem virum cum stola: Saul Samuelem credidit, & interrogauit eum quæ volebat audire. Quid ergo? e Vates illa poterat excitare Samuelem? Si potuisse consenserint, iniquitatem plus iustitia posse confessi sunt, & sunt execrabiles, & maledicti: si negauerint sic mulierem reduxisse; necesse est, vt Dominum Iesum Christum non sic redisse conuincantur: [docet Christum non esse arte magica suscitatum; neque Samuelem a Pythonissa:] ita fiet, vt in hac contentione aut damnentur aut cedant. Ratio huius verbi talis est: Quomodo mulier poterat sancti Prophetæ excitare animam, iam olim in sinu Abrahæ positam, cum semper qui minus valet, a potentiore vincatur? ergo, vt arbitrantur, Samuel in lucem reductus est? Minime. Quid est ergo? Sicut omnibus qui Deum pura mente suscipiunt, Angeli famulari festinant, ita veneficis, vel incantatoribus, vel sortilegis, vel furorem sub vaticinationis specie per deuia rura vendētibus, dæmones obsequuntur. [2. Cor. 11. 14.] Dixit enim Apostolus: Si Satanas in Angelum lucis transformatur; nihil magnum si ministri eius transfigurantur. Illi autem nos credere debemus, qui ordinauit circumflua terræ maria, & statuta terminorum vel littorum lege signauit.
[6] Ædituus dixit: Tu illum dicis, qui crucifixus est? Et Pionius: Illum dico, quem pro salute orbis Pater misit. Et Iudices inter se dixerunt: Cogamus eos dicere, vt Pionius posset audire. Quibus ille respondit: Erubescite, culturæ Dei & iustitiæ quantulumcūque deferte. [Christum animose confitetur:] Sin vero vt vestris legibus placet, cur iura vestra culpatis, non exequendo quæ iussa sunt? Iussi enim estis contradicentibus vobis, non vim inferre, sed mortem.
[Annotata]
a Smyrna, vt § 1 ad Vitam S. Polycarpi diximus, habita olim totius Asiæ minoris pulcherrima.
b Inter septem vrbes, quæ Homeriortu gloriabantur, prima memoratur.
c Ipse Homeri versus ex Odssyeæ lib. 22 exprimitur in maioribus Actis cap. 1. nu. 4
d Hic aliquid forte deest.
e Salianus noster non ipsum quidem Samuelem rediuiuum, sed animam eius vere apparuisse existimat, non magicis carminibus coactam, at Diuina virtute, priusquam impia mulier suoram incantamenta carminum absoluisset: idem probabilius censet Cornelius. ac citat vterque plures e Patribus idem affirmantes, & verba Ecclesiastici cap. 46. 23. Et post hoc dormiuit (Samuel) & notum fecit Regi, & ostendit illi finem vitæ suæ &c.
CAPVT III
Quæstio coram Proconsule. Pionij cædes.
[7] [Rufino oratori silentium imponit:] Post hæc verba ait Rufinus quidam, pollens eloquio & facundia, atque oratoria arte præcellens: Quiesce Pioni. Quid inanem gloriam vana iactatione præsumis? Cui Pionius: Hoc te historiarum tuarum volumen edocuit ? hoc codices tui demonstrant? Tali Rufinus beati Martyris sermone suscepto, tamquam fulmine ictus conticuit.
[8] Quidam vero in excelso honore huius seculi constitutus, ait: Noli clamare Pioni. Cui ille respondit: [ad aram viportatus cum sociis,] Noli esse violentus, sed rogum constitue, vt in flammas sponte pergamus. Arreptum itaque Pionium, magna cum lætitia & exultatione, portantes iuxta aram, tamquam victimam, collocauerunt eo in loco, vbi erat ille, quem dicebant paulo ante sacrificasse. Tunc Iudices seuera voce dixerunt: Cur non sacrificatis? Illi responderunt: Quia Christiani sumus. [abominatur sacrificia,] Iudices iterum dixerunt: Quem Deum colitis? Pionius dixit: Hunc qui fecit cælum & terram, & sideribus cælum ornauit, qui terram statuit & floribus adornauit.
[9] Rursum Proconsul: Stultitiæ præceptor eras. Respondit ille: Pietatis. Rursum Proconsul: Cuius pietatis? Ille respondit. Pietatis illius, quæ ad Deum pertinet, illum qui fecit cælum & terram & mare. Rursum respondit Proconsul: Sacrifica ergo. Ille respondit: Ego Deum viuum & verum adorare didici. Tunc Procōsul: Omnes deos colimus, & Cœlum, & eos qui in eodem sunt. Quid autem aëra adspicis? sacrifica. Ille respondit: Non aspicio aëra, sed eum qui aëra fecit. Rursus Proconsul: [frustra ea suadente Procōsule:] Quis fecit? Ille respondit: Non licet prodi. Rursus Proconsul: Necesse est, te Iouem dicere, qui in cælo est, cum quo dij deæque omnes sunt. Ergo sacrifica illi, qui est deorum omnium, cælique regnator.
[10] Cumque tacuisset, Proconsul iussit eum appendi, & quod verbis non poterat, voluit extorquere tormentis. Postea ergo quam cœperat subiicere tormentis, [appensus torquetur:] ait Proconsul: Sacrifica. Respondit ille: Minime. Rursum Proconsul: Multi sacrificauerunt, declinantesque tormenta, luce potiuntur: quid tantum elatus ad mortem nescio qua festinatione festinas? facito quod iuberis. Ille respondit: Non sum elatus; sed æternum Deum timeo.
[11] Post hanc beati Martyris firmam fixamque sententiam, Proconsul diu habitis cum consiliatore sermonibus, [iubetur viuus cōburi,] rursus ad Pionium verba conuertit & ait: Perstans in proposito, si pœnitentiam nec sero agis? Respondit: Minime. Rursus Proconsul: Habes liberam potestatem, [sententia lecta de tabula:] quid te facere expediat maiore cōsilio & longa deliberatione metiri. Ille respondit: Minime. Tunc Proconsul: Quoniam festinas, inquit, ad mortem, viuus es passurus incendiū; & recitari iussit in tabula: Pionium sacrilegum virum, qui se Christianum confessus est, vltricibus flammis iubemus incendi; vt hominibus metum faciat, & diis tribuat vltionem.
[12] Ibat itaque vir tantus futurus Christianis exemplo, sacrilegis voluptati: nec, vt ituris ad mortem solet, [generose pergit ad mortem:] lababant vestigia, titubabant genua, membra torpebant, nō mens mali præscia, & cetera signa mortis relabentibus vestigiis impediebant incessum: velox pedibus, alacer corpore, mente securus, absolutæ animȩ ferebatur ad mortem. Cumque ad stadium peruenisset, priusquam cōmentariensis iuberet, [vltro se exuit,] corpus suum ipse nudauit. Qui postquam integra & illibata mēbra respexit, ad cælum vertit aciem oculorum, agens Deo gratias, [semper virgo:] quod ita fuisset ipsius pietate seruatus. Impositus itaque pyræ, quam manus gentilis exstruxerat, vt clauis trabalibus figerentur, [stipiti affigitur:] membra sua ipse composuit. Quem populus cum vidisset infixum, siue misericordia siue sollicitudine commotus, Pœniteat te, inquit, Pioni; tolluntur tibi claui si facturum te spondeas quod tibi iubetur. Tum ille, Sentio, ait, vulnera; sed vtrum clauis confixus sim nō intelligo. Interposito itaque tempore ait: Hæc me ducit caussa, hæc me ratio potissimum compellit ad mortem, vt populus omnis intelligat resurrectionem futuram esse post mortem.
[13] Post hæc Pionium & Metrodorum Presbyteros, cum eis in quibus fixi erant stipitibus, erexerunt: euenitque vt Pionius ad dexteram, Metrodorus staret ad læuam, ad Orientem oculis animoque a conuersus. sed cum allatis lignis ac subditis nutrimentis, vires ignis acciperet, & per ardentem pyram fortiter populatrix flamma crepitaret, [orat:] clausis Pionius oculis, tacita Deum suum oratione poscebat. Nec multo post nimium læto vultu, [læte & pie moritur:] ignem respexit, & Amen dicens, animam quasi eructuaret euomuit, commendans spiritum suum ei qui vicem redderet, & condemnatarū iniuste animarum rationem repromisit exquirere, dicens: Domine suscipe animam meam.
[14] Hic finis B. Pionij, hæc passio, futura vita incorrupta semper ac libera, omnique culpa vacua, pura simplicitas, fides pertinax, innocentia perseuerans: cuius pectus vitia exclusit, quia Deo patuit. Ita ille per tenebras festinauit ad lucem, & per angustam gradiens portam, ad plenam & spatiosam properauit. Coronæ itaque eius Deus omnipotens ostendit indicium: subito namque in igne, quos illuc aut misericordia aut visendi cura conduxerat, tale corpus Pionij viderunt, vt addita membra posset excedere. habebat rectas aures, mediocres crines, barbam florentem; atque ita erat omni membrorum mole compositus, [Eius forma nec ab igne læsa.] vt iuuenis crederetur: & corpus post quasi in minorem ætatem redactum ostenderat & illius meritū & resurrectionis exemplum. Mira præterea gratia de vultu eius arrisit, & multa Angelici decoris signa fulserunt a Domino, vt Christianis fiducia, metus Gentilibus adderetur.
[15] Acta sunt hæc sub Proconsule Iulio Proculo b Quintiliano, C. Messio Quincto Traiano Decio, Vicio Grato c, vt Romani dicunt, IV Idus Martij, vt Asiani mense sexto, die sabbato, hora diei decima. sic autem facta sunt omnia, vt nos præscripsimus, imperante Domino nostro Iesu Christo, cui est honor & gloria, in secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Hæc de Pionio præcipue dicta. Nam Me trodorus minimum suspectus de hæresi erat.
b MS. interiicit &, quasi diuersi fuerint Proculus & Quintilianus; vti & apud Metaphrasten dicitur.
c Deest, Consulibus.
ALIA ACTA
Ex Simeone Metaphraste,
Edita a Lipomano & Surio.
Pionius Presbyter, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Dionysius, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Pionius alter, Martyr, Smyrnae in Asia (S.)
Alii XIII, Martyres, Smyrnae in Asia
Ex Metaphraste.
CAPVT I.
S. Pionij & aliorum comprehensio: oratio ad Gentiles & Iudæos.
[1] Apostolus monet vt Sanctorum memoriam celebremus, minime ignorans, nos, dum eos qui toto animo in fide sana permanserunt, celebramus, ad ea quæ præstantiora sunt imitanda concitari. Quod cum ita sit, Pionij Martyris memoria nobis præcipue colenda est, qui tunc etiam cum in mundo peregrinaretur, [S. Pionius Doctor Smyrnensium.] multos ab errore reuocauit, & vir Apostolicus nostris temporibus fuit. Cumque martyrio coronatus ad Dominum vocatus est, admonitionis gratia hoc nobis virtutis exemplum reliquit, vt nunc etiam doctrinæ ipsius monimenta haberemus.
[2] Vigesimatertia mensis Februarij die, cum sabbatum magnum instaret, [diuinitus monitus se capiēdum,] natali scilicet beati Martyris Polycarpi, vigente Decij Imperatoris persecutione, Pionius Presbyter, & Sabina veræ pietatis studiosa, & Asclepiades, & Macedonia, & Linus Ecclesiæ Catholicæ Presbyter, comprehensi sunt. Pionius igitur pridie natalis diei S. Polycarpi futurum præuidit, vt eo ipso die caperentur. [vltro catenas sibi & suis induit.] Itaque cum simul cum Sabina & Asclepiade ieiunans, se postridie comprehensum iri prospexisset, sumptis tribus catenis connexis, colloque suo & Sabinæ & Asclepiadis iniectis, domi expectabat. Id autem fecit, tum ne ab amicis abducerentur, tum ne posset aliquis suspicari, se, vt reliquos, ad ea quæ idolis essent immolata, comedenda deduci velle: & vt omnes intelligerent, se statim in carcerem duci decreuisse.
[3] Cum igitur precationibus incubuissent, & sabbatho sanctum panem & aquam cepissent, [Captus 23 Febr. 250] superuenit Polemo Ædituus cum satellitibus suis, vt homines Christianos quæreret, eosque ad immolandum idolis, & comedendum ex iis quȩ fuissent immolata, perduceret. Et Ædituus, Nostis, inquit, plane decretum Imperatoris, quo vobis iubetur, vt diis sacrificetis? Cui Pionius, Nouimus, inquit, mandata Dei, quibus imperat, vt ipsum solum adoremus. In forum igitur, inquit Polemo, venite, & illic obtemperabitis. At Sabina & Asclepiades dixerunt: Nos Deo viuenti obtemperamus. Ducebat igitur eos, sed sine vi. Cum autem ire pergerent, viderūt omnes eos vincula gestantes. Quāobrem re noua commotus populus, [ducitur ad forum:] celeriter concurrebat, & præ multitudine mutuo premebantur. Et cum in forum venissent, & in porticu ad Orientem fita, ad portam Duplicem constitissent, impletum est totum forum, & superiores porticus tum viris Græcis atque Iudæis, tum etiam mulieribus. Nam cum magnum esset sabbatum, feriabatur. Quinetiam fundamenta arcusque conscenderant, vt spectarent.
[4] In medio igitur cum stetissent, Satius est, inquit Polemo, o Pioni, vt quemadmodum omnes faciunt, vos quoque pareatis Imperatori, [ad Gentiles & Iudæos perorat:] & simulachris immoletis, ne puntamini. At Pionius, extensa manu, hilari vultu, caussam suam defendit; Viri, inquiens, Smyrnȩi, qui & vrbis pulchritudine, & melle Homerico, vt dicitis, gloriamini, & si qui sunt inter vos Iudæi, audite me paucis perorantem. Audio vos risu gaudioque eos qui transfugiunt suscipere, perinde quasi ridiculum aliquid ac leue sit id quod agunt, dum idolis sponte sacra faciunt. Atqui æquum erat, Græci, vt magistrum vestrum Homerum audiretis, a qui hominum interitu lætari pium esse negat. [Deu. 22. 4] Vobis autem, Iudæi, Moyses ita iubet: Si videris iumentum inimici tui cecidisse, & sub onere iacere, ne præterieris: sed ipsum excitato. Æquum item erat, vos Salomonem audire, qui, Si ceciderit, inquit, inimicus tuus, ne gaudeas & calamitate ipsius ne extollaris. [Pro. 14. 17] Ego enim magistrum meum audiens, mori malo, quam ab eius præceptis discedere. Et totis viribus enitor, ne recedam ab iis, quæ primū didici, deinde etiam docui. Quid est igitur, cur nos crudeliter irrideant Iudæi? Quamuis, vt ipsi dicunt, hostes eorum essemus, homines tamen sumus. Præterea iniuria affecti, aiunt de nobis esse libere loquēdi facultatē. Sed quos affecimus iniuria? Quos occidimus? Quos persecuti sumus? Quos coëgimus vt adorarent idola? Putātne similia esse peccata sua peccatis eorū, qui nūc humano terrore adducti præuaricantur? [hos ob lapsum quorumdam e nostris insultantes reprimit:] Atqui tantū differunt, quantum interest inter illa, quæ vi & quæ voluntate aguntur. Quis enim coëgit Iudæos, vt sacra facerent Beelphegor? vt comederēt sacrificia mortuorum? vt scortarentur cum filiabus alienigenarum? vt comburerent filios & filias suas idolis? vt murmurarent aduersus Deum? vt maledicerent Moysi? vt in bene de se meritos essent ingrati? vt corde in Ægyptum reuerterentur? vt cum Moyses ad legem accipiendam ascendisset, dicerent Aaron: Fac nobis deos, & vitulū adorarent? Vt cetera taceam, quæ perpetrarunt. Vos enim possunt decipere: Sed legant vobis Exodum & librum Iudicum, legant libros Regum, & reliquos omnes, in quibus coarguuntur. Obiiciunt nobis, quosdam non vi coactos, sed vltro quæsitos, ad immolandum accessisse. Et vos propter paucos desertores, cunctos Christianos reprehendendos & damnandos esse iudicatis? Considerare vitam præsentem areæ esse similem. Vter maior aceruus est, palearum an tritici? Cū venerit agricola, vt ventilabro aream expurget, palea, quæ leuis est, facile vento sublata reiicietur: triticum autem ibidem manebit. Præterea sagenam in mare missam considerate. Num omnia quæ colligit, bona sunt? Nequaquam. Sic etiam se habet vitæ præsentis status. Quomodo igitur vultis, vt hæc patiamur? vt sontes, an vt innocentes? Si vt sontes, qui fieri poterit, vt vos, qui factis ipsis sontes esse deprehendimini, non eadem patiamini? Sin vt innocentes, ecquam vos, cum iusti patiantur, spem habetis? Nam si iustus vix seruatur, impius & peccator vbi apparebit? [1 Pet. 4. 18] Mundo enim iudicium adest: cuius quidem signa sunt manifesta.
[5] Ego quidem cum peregre proficiscens, vniuersam Iudæam lustrassem, Iordanemque fluuium traiecissem, spectabam regionem b illam, quæ ad hoc vsque tempus Diuinam in se indignationem testatur, propter peccata quæ incolæ ipsius admiserunt, [iunior Iudæam lustrarat, & mare mortuum:] dum hospites vel occidunt vel eiiciunt, vel eis vim adferunt. Cernebam fumum ex illa adhuc ascendentem, & agros incendiis in cinerem redactos, omnium fructuum atque humoris expertes. Cernebam & mare mortuum, & aquam immutatam, & Diuina formidine extra naturales terminos egredientem, quæ nec animalia potest alere, & si quid iniiciatur, sursum reiicit, nec hominis corpus apud se valet retinere. Hominem enim recusat admittere, ne propter hominem rursum puniatur. Hæc ego commemoro, quæ procul absunt. Vos Decapolim, Lydiæ regionem, igne combustam videtis, ad impiorum exemplum vsque in præsentem diē: Ætnæ item incendium, & Siciliæ, atque Lyciæ, & insularum. Quod si hæc quoque videntur vobis abesse longius; cogitate vsum aquæ calidæ, [variis Diuinæ iustitiæ exemplis probat iudicium per ignem futurum:] ex terra scaturiētis. Vnde enim, nisi ex igne in intimis terrȩ partibus sito contrahit caliditatem? Ad hæc memoriæ proditum est, aliquas orbis partes tum igne vastatas esse, tum etiam aqua, vel tempore Deucalionis, vt vos dicitis, vel Noë tempore, vt nos asserimus. Quamobrem ex rebus singularibus possunt vniuersæ cognosci. Itaque testamur vobis & denuntiamus, iudicium per ignem a Deo per Verbum ipsius Iesum Christum factum iri. Et idcirco deos vestros, & statuam auream nolumus adorare.
[Annotata]
a
Odysseæ χ siue lib. 22. cum Vlysses nutricem suam Eurycleam cæde procorum exultantem, & præ gaudio ὀλολύζασαν clamitantem, repressisset, γνωμικῶς addidit v. 90 a fine illius libri,
Οὐχ
ὁσίη
κταμένοισιν
ἐπ᾽
ἄνδρασιν
ἐυχιτάσθαι.
Non est pietas ob vitos interfectos gloriari.
b Pentapolim intelligit, siue Mare mortuum, & Asphaltiten lacum, de quo Solinus cap. 36 & alij profani scriptores, & sacræ Scripturæ Interpretes omnes ad cap. 19 Geneseos, & in illud libri Sapientiæ 10 v. 6. Hæc iustum a pereuntibus impiis liberauit fugiētem, descendente igne in Pentapolim: quibus in testimonium nequitiæ fumigabunda constat deserta terra.
CAPVT II.
Interrogatio publica in foro.
[6] Hæc & alia multa cum sine vlla interpellatione Pionius loqueretur, attente atque incredibili silentio tum ab Ædituo, eiusq; satellitibus, [blanditiis tentatur,] tum ab vniuerso populo audiebatur. Verum cum verba illa Pionius repeteret, Deos vestros, aureamque statuam nolumus adorare; duxerunt eos in medium sub dio. Circumsteterunt autem quidam homines forenses, vna cum Polemone orantes atque dicentes: Nobis obtempera, Pioni, moremque gere, qui te diligimus, vitaque dignum ducimus, propter morum probitatem atque modestiam tuam. Dulce & iucundum est viuere, & lucem intueri. Ego quoque, Pionius inquit, vitam amabilem puto: sed illud longe est amabilius, quod optamus nos Christiani. Lucem hanc iucundam ac dulcē existimo: sed illam multo iucundiorem & dulciorem, quæ vera est lux, quam nos cupimus contemplari. Hæc quidem omnia sunt pulchra, neque nos damnamus, odiove prosequimur opera Dei. [quas apte refutat.] Sed alia sunt longe pulchriora ac præstantiora, quæ his anteponimus.
[7] Circumforaneous autem quidam, nomine Alexander, homo improbus, ait: Audi nos, Pioni. Cui Pionius, Tu, inquit, potius audi me. Quæ enim tu scis, sunt mihi cognita: quæ autem ego scio, eorum tu es ignarus. Volebat autem eum Alexander irridere. Itaque cum ironia; Quid sibi volunt, inquit, istæ catenæ? Cui Pionius respondit: Ne per vrbem vestram iter facientes, existimemur ad immolandum idolis, aut ad edendum ea quæ sint illis immolata, proficisci: atque adeo, vt intelligatis, nos ne interrogari quidem velle, sed decreuisse non in forum, [rationem dat cur catenas vltro assumpserit:] sed recta in carcerē ire: a & ne per vim nos cōprehensos, vt reliquos, trahatis; sed cum vincula gestemus, dimittatis. Fortasse enim nos vinculis illigatos, ad idola vestra non introducetis. Sic eum Alexander illudebat. Cumque rursum illi multis verbis Pionium hortarentur, atque ipse sibi ita decretum & statutum esse responderet, eosque reprehenderet, & de iis quæ sunt euētura, dissereret; Alexander, Quid multis, inquit, opus est verbis, cum viuere nequeatis?
[8] Sed cum populus vellet in theatro conuentum fieri, vt plura illic audiret, quidam Ducis studiosi ad Polemonem Ædituum accedentes, ei persuaserunt, ne sineret in theatro populum cōuenire, ne tumultus fieret, & b panis flagitaretur. Quibus auditis, Polemo; Si non vis, [templum idolorum ingredi recusat:] inquit, Pioni, sacrificare, saltem in templum ingredere. Pionius autem, Hoc idolis, inquit, non expedit, vt illuc ingrediamur. Polemo vero, Persuade, inquit, hoc nobis Pioni. At ille, Vtinam, inquit, possem vobis persuadere vt fieretis Christiani. Tunc illi risu soluto dixerunt: [Sabina sui risus caussam reddit:] Tu vero ne id feceris, ne viui comburamur. Grauius atque acerbius est, inquit Pionius, post mortem igne comburi sempiterno. Arridenteque Sabina, Ædituus & satellites eius dixerunt: Rides? Ita Deo placet, inquit illa; Christiani enim sumus: & qui fide sunt in Christum firma atque constanti, risu ridebunt perpetuo. Tu, inquiunt illi, quod non vis, patieris. Quæ enim diis nolunt sacrificare, in c prostibulum coniiciuntur. At illa, Sancto, inquit, Deo id erit curæ.
[9] Pionium rursus Polemo sic allocutus est: Obtempera nobis, [Pionius fidem animose profitetur;] Pioni. Respondit Pionius; Iussisti, vt vel obtemperarem, vel plecterer. Non obtempero, iube igitur plecti. Tunc Ædituus Polemo, Sacrifica, inquit, Pioni. At ille: Christianus sum. Quem, inquit Polemo, deum colis? [eiusq; responsa cōscribūtur:] Respondit Pionius; Deum illum omnipotentem, qui fecit cælum & terram, & omnia quæ sub cælo & terra continentur, atque omnes nos: qui nobis abunde suppedita omnia, quem per Verbum ipsius Christum, cognitum habemus. Sacrifica igitur, inquit Polemo, saltem Imperatori. Ego, inquit Pionius, homini non sacrifico: Christianus enim sum. Deinde, cuncta scribente notario, Quod, inquit, est tibi nomen? At ille respondit: Pionius. Tum Polemo, Christianus, inquit, es? Respondit: Sum profecto. Cuius, inquit Polemo, es Ecclesiæ? Respondit Pionius: Catholicæ. Nulla enim est alia apud Christum.
[10] Tum ad Sabinam accessit. Monuerat autem illam Pionius, [Sabina dicta Theodota,] & ab eo fuerat Theodota appellata; ne ex nomine cognita in manus impiæ ciuis iam dominæ suæ rursum incideret, quæ imperante Gordiano, cum vellet Sabinam a fide abducere, eam vinctam in montibus relegauit, vbi clam victui necessaria ei a fratribus subministrabanrur. Post autem studiose curatum fuit, [multa iam olim passa,] vt a dominæ seruitute & a vinculis liberaretur: plurimum autem cum Pionio versabatur: quæ etiam in hac persecutione capta fuit. [fidem generose confitetur:] Dixit igitur huic quoque Polemo: Quo nomine vocaris? Eaque respondente, Theodota; subiecit ille: Christiana es? Næ, inquit, Christiana sum. Cuius Ecclesiæ? inquit Polemo. Sabina respondit: Catholicæ. Tunc ait Polemo: Ecquē colis & veneraris? Deum, inquit illa, omnipotentem, qui fecit cȩlum & terram, & omnes nos; quem nouimus per Verbum ipsius Iesum Christum. Mox Asclepiadem interrogauit, [vti & Asclepiades:] Quomodo, inquiens, appellaris? Asclepiades, inquit ille. Tum Polemo: Christianus es? Respondit: Sum. Quem, inquit Polemo, veneraris? Eoque respondente, Christum Iesum; ait Polemo: Estne alius? Minime vero, inquit Asclepiades; sed idem ille, quem hi dixerunt.
[11] His dictis, in carcerem ducti sunt, tam ingenti multitudine consequente, vt forum impleretur. [ducuntur omnes in carcerem:] Et dicebant quidam de Pionio: Quomodo qui semper erat pallidus, nunc est facie ignea ac rubicunda? Cum autē ipsum Sabina vestimento propter multitudinis impetum teneret, quidam eam deridentes dicebant: Quam veretur, ne ab eius vberibus depellatur? Vnus autem quidam clamauit; Si nolunt, inquiens, parere, supplicio afficiantur. Cui Polemo respondit: Nobis non præcedunt fasces, neque secures, vt hanc habeamus potestatem. Alius dicebat: Ecce homunculum subducit ad immolandum: (innuebat autem Asclepiadem, qui nobiscum erat) Pionius dixit: Mendacium loqueris; neque enim id facit. Alij dicebant: Hic & ille diis immolarunt. [eos irridētibus apte respondet Pionius.] Pionius autem: Pro suo quisque, inquit, agit arbitrio. Quid igitur ad me? Ego Pionius vocor. Dicebant alij: Quid prodest huic doctrina sua, cum ita se habeat: Hanc, inquit Pionius, vos doctrinam didicistis, per quam & famem & cædes & alias calamitates experti estis. At ipse quoque fame, quidam respondit, nobiscum laborasti. Sane, Pionius inquit: sed tamen cum spe, quam in Deo positam habeo. Hæc illo dicente, sic a turba vexati sunt, vt parum abfuerit quin opprimerentur.
[Annotata]
a Baronius legit: & ne per vim nos comprehensos dimittatis, sed, cum vincula gestemus, trahatis.
b Obseruat Baronius, in tali conuentu consueuisse populum suas necessitates iunctis vocibus conclamare, ac interdum in magistratus iactare conuicia & turbas ciere.
c Grauissimum hoc Christianis feminis, castitatis tenatissimis, supplicium impij irrogabant, vt in Agnete, Glaphyra, Lucia, atque aliis patet.
CAPVT III
Gesta in carcere, præsertim cum lapsis.
[12] [alios ibi captiuos reperiunt:] In carcerem igitur coniecti & custodibus traditi sunt. Ingressi autem, Catholicæ Ecclesiæ Presbyterum, nomine Linum, & mulierem ex vico Carina, nomine Macedoniam, & ex hæresi a Phrygum quemdam, nomine Eutychianum, illic inclusos offenderunt. Cum igitur essent eodem in loco, custodes animaduerterunt, [oblata recusat Pionius:] ea quæ a fidelibus afferebantur, a Pionio nō recipi. Dicebat enim: Si, cum pluribus egeremus, [visuntur a Christianis,] nemini graues eramus, quanto minus accipere nunc debemus? Custodes igitur, qui ab inuisentibus munera solebant accipere, eos in interiorem carceris partem cōiecerunt, ne possent vllum solatium aut consolationem accipere. At illi Deum collaudantes acquieuerunt, & quæ dari solita erant, ipsis præbuerunt: adeo vt carceris Præfectus admiraretur, & pristinum eos in locum vellet reducere. Ipsi vero manserunt, dicentes: Gloria Domino: hoc enim nobis prospere successit. Possumus namque libere philosophari, & precibus incumbete nocte & die. [gentilibus,] Multi tamen ex gentibus eos etiam in carcere visebant, & conabantur illos a proposito dimouere, sed eorum responsa admirabantur.
[13] [lapsis,] Introibant etiam illi, qui per vim tracti fuerant ad immolandum, & magnum fletum excitabant: adeo vt in luctu & squalore singulis horis versarentur, prȩsertim propter illos, quorum vitæ iustitutio proba erat atque honesta. Itaque illis visis, Pionius lugebat; Nouo, inquiens, afficior supplicij genere. Membratim cōcidor, dum video margaritas Ecclesiæ a porcis conculcari, [horum casum luget Pionius,] & cæli stellas a cauda draconis in terram detrahi. Vineam, quam dextera Dei plantauit, a filio porci siluestris vastatam: vindemiant eam omnes, qui prætergrediuntur viam. Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. Alumni mei delicati b ambulauerunt vias asperas atque difficiles. Nunc impij seniores insidias Susannæ tetenderunt. Nunc delicatam atque formosam retegunt, vt eius pulchritudine impleantur, & falsum in illam testimonium ferant. Nunc Aman insultat: Esther autem atque vniuersa ciuitas perturbatur. [Amos 8. 11] Nunc non panis fames, nec aquæ sitis; sed audiendi verbi Domini fames ac sitis premit. An omnino dormitauerunt omnes Virgines, & dormierunt? [Mat. 25. 5] Impletum est illud: Si filius hominis venerit, inuenietne fidem in terra? [Luc. 18. 8] Quid quod vnusquisque, vt audio, prodit proximum suum? [Mat. 10. 21] vt illud impleatur: Tradet frater fratrem in mortem. [Luc. 22. 31] Profecto quæsiuit nos Satanas, quos cribraret vt triticum. Ignitum porro ventilabrum est in manu Dei verbi, vt purget aream. Fortasse infatuatum est sal, & eiectum est foras, & conculcatur ab hominibus. [Esa. 50. 2 & c. 59. 2] Nemo tamen, filioli, Dominum debilitatum existimet, sed nos. Num infirmata est, [& Ecclesiæ, ob peccata ortā persecutionem:] inquit, manus mea, quo minus apprehendat? aut auris effecta grauis, vt non audiat? Peccata vestra diuiserunt inter vos & Deum vestrum. Peccauimus enim; quidam etiam contemnentes. Inique egimus, nos vicissim mordentes & accusantes. Mutuo consumpti sumus. Oportebat autem, vt Scribas & Pharisæos iustitia vinceremus.
[14] Quid, quod Iudæi quosdam vestrum, vt audio, in Synagogas suas vocant? Quamobrem cauete, ne maiore atque voluntario scelere vos obstringatis: & ne quis ex vobis peccatum, quod non remittitur, in Spiritum sanctum admittat; & ne vos quoque simul cum illis, [monet ne Iudæis se iungant:] sitis principes Sodomorum & populus Gomorrhæ, quorum manus sanguine sunt plenæ. [Esai. 1.] Nos neque Prophetas occidimus, neque prodidimus Christum, aut in crucem egimus. Quid multis moror? Memoria repetite ea, quæ audiuistis: quando quidem non ignoratis, Iudæos affirmare, Christum fuisse purū hominem, & tanquam mortalem occidisse. Dicant igitur nobis: Si simplex homo mortalis fuit, quomodo mundus vniuersus discipulorum eius multitudine repletus sit? Cur eius discipuli & postea tam multi pro nomine ipsius mortem oppetierint? Quomodo simplicis hominis mortalis nomine tot annis dæmonia eiecta sint, & eiiciantur, & eiicienda sint; & aliæ multæ res admirandæ in Ecclesia Catholica fiant? [quorum de Christo, figmenta refutat,] Nesciunt autem eum ita fuisse mortalem, vt propria voluntate animam egerit. Dicunt præterea Christum necromantiam exercuisse, eiusque vi post crucem fuisse suscitatum. Quæ scriptura vel ipsorum vel nostra de Christo talia commemorat? Aut quis homo iustus vnquam hæc dixit? Nonne qui nugas eiusmodi confingunt, sunt homines flagitiosi? Quod cum ita sit, cur sceleratis potius hominibus, quam probis & iustis fides habetur?
[15] Ego quidem cum adhuc essem puer, figmentum hoc Iudæorum audiui. Memoriæ proditum est, Saulem ad mulierem ventriloquam accessisse, vt ab ea responsum acciperet, quæsisseque vt sibi Samuelem Prophetam excitaret. [1. Reg. 28] Et vidit mulier virum rectum ascendentem, & pallio indutum. Et agnouit Saul illum esse Samuelem, & rogauit ea quæ voluit. Quid igitur? Potuitne ventriloqua illa mulier Samuelem excitare, an non? Si potuisse dicunt, iniustitiam plus quam iustitiam valere confitentur, & sunt execrandi. Sin negant, ne Christus quidem id egit, [præsertim non esse magica arte suscitatum,] quod isti fingunt. Huius autem argumenti vis est eiusmodi. Quomodo potuit impius dæmon, qui in illius mulieris ventre loquebatur, sancti Prophetæ animam, in sinu Abrahȩ quiescentem, in hanc vitam reuocare? Quod enim inferius est, superioris imperio paret. Non igitur, vt isti suspicantur, Samuel fuit ab illa muliere Pythonem habente in hanc vitam reuocatus. Sed ita sese res habet: Angeli desertores sequuntur eos qui a Deo deficiunt: & omnibus maleficis, & magis, & præstigiatoribus, & vatibus inseruiunt angeli diabolici. Idque mirum non est, cum ipse satanas (vt inquit Apostolus) transfiguret se in Angelum lucis. [2. Cor. 11. 4] Quamobrem & ministros eius speciem ministrorum iustitiæ suscipere est consentaneum. Alioqui quomodo Antichristus Christi personam indueret? Non igitur Samuelem in hanc lucem reduxit mulier illa ventriloqua, sed tartarei dæmones Samuelis personam atque similitudinem induentes, [vti nec Samuelem a Pythonissa:] sese mulieri ventriloquæ & Sauli, qui a Deo defecerat, conspicuos præbuerūt. Hoc autem indicat ipsa Scriptura. Dicit enim ille, qui Samuelis formam gerebat: Et tu hodie mecum eris. Quomodo enim potest Saul, Dei inimicus, esse cum Samuele? Nonne potius cum impiis dæmoniis, quæ ipsi obuiam venerant, & quibus ipse seruiebat, erat futurus? Non igitur erat Samuel. Quod si fieri non potuit, vt sancti Prophetæ anima tunc in hanc vitam reuocaretur, quomodo Iesum Christum, quem in cælos ascendentem discipuli conspexerunt, & pro quo mori maluerunt, quam ipsum negare, e terra hoc modo surrexisse audent affirmare? Quod si non potestis hæc illis persuadere, dicite aduersum illos: Nonne vobis, qui nulla necessitate adducti, scortati estis, & idola coluistis, nos meliores sumus? Et nolite illis assentiri & animos despondere, sed recipiscite, fratres, [lapsos hortatur ad pœnitentiam:] & pœnitentiam agite, & ad Christum, qui benignus est, vosque iterum suscipiet, confugite.
[Annotata]
a Cataphryges Κατὰ φρύγας, ideo dicti sectatores Montani, quia ipse vico Phrygiæ Ardaban natus. Is se Paracletum dicebat, secundas nuptias damnabat, Priscillæ & Maximillæ scripta libros propheticos appellabat. Plura de eo Theodoretus hæretic. fabul. lib. 3 cap. 2 Prædestinatus Sirmondi hær. 26 & nos infra 7 Febr. ad Vitam S. Apollinaris Ep. M.
b Baron. dedicati mei.
CAPVT IV
Interrogatio II in carcere, foro, fano idolorum.
[16] Hæc ille cum dixisset, & rogaret eos vt e carcere egrederentur, Ædituus Polemo, & Theophilus Magister equitum cum satellitibus & multa turba superuenerunt, atque dixerunt: [Episcopi lapsi exēplo ad sacrificandū vrgetur:] Ecce a Eudæmon Præsul vester immolauit: vos item obtemperate. Interrogabunt vos in templo Lepidus & Eudæmon. Respondit Pionius: Eos, qui in carcerem coniecti sunt, æquum est aduentum Proconsulis expectare. Quid vobis partes ipsius arrogatis? Cum autem multa dixissent, discesserunt. [eum Quæsitorem recusat:] Sed rursus cum satellitibus & turba reuersi sunt. Et Hipparchus cum dolo; Proconsul, inquit, misit, vt Ephesum abducamini. Veniat, respondit Pionius, ille qui missus est, & accipiat nos. Atqui Princeps, inquit Magister equitum, dignus est cui fides habeatur. Atqui Princeps, inquit, sum. [vi in fanū pertrahitur:] Et arripiens illum, laqueumque collo ipsius iniiciens, eum ita premebat, vt propemodum suffocaret. Tradidit igitur illum satellitibus, atque ita simul cum Sabina & reliquis sociis in forum ductus est. Cumque magna voce se Christianos esse testarentur, humique sese prosternerent, ne in idolorum templum inducerentur, sex ministri Pionium rapuerunt ita reluctantem, vt eius latera genibus comprimentes, manibusque ac pedibus cædentes, vix potuerint ipsum impellere. Sublatum igitur atque clamantem gestarunt, humique ante aram deposuerunt, vbi adhuc adstabat Eudæmon, qui idolis sacrificauerat.
[17] Et Lepidus, Cur, inquit, vos, o Pioni, non immolatis? Respondit Pionius: Quia sumus Christiani. Lepidus subiecit: Quem Deum colitis? Eum, [ibi fidem profitetur:] inquit Pionius, qui fecit cælum & terram & mare & quæ in eis sunt omnia. Quis igitur, inquit Lepidus, fuit crucifixus? Is, respondit Pionius, quem Deus Pater misit ad salutem mundi. Principes hic valde clamantes riserunt, & Lepidus ipsum detestabatur. Clamabat autem Pionius, Pietatem, inquiens, colite, iustitiam obseruate, affectionis similitudinem cognoscite, legibus vestris parete. Nos puniendos censetis, quia non obtemperamus: & vos item a legum vestrarum præscripto receditis. Iubent enim, non vt cogatis nos, sed vt puniatis. Tum Rufinus quidam inprimis excellens eloquentiæ fama, Desine, inquit, Pioni, inanem gloriam aucupari, Ille autem respondit: Ista est tua dicendi facultas? [Rufino oratori respondet:] Isti tui sunt libri? Nonne hæc ab Atheniensibus Socrates perpessus est? Nunc omnes sunt imperfecti, & cessatores & pigri & tardi atque ignaui. Socrates igitur, & Aristides, & Anaxarchus, & ceteri horum similes, sententia tua, inanis gloriæ studio ducebantur, quoniam & philosophiam & iustitiam & fortitudinem excolebant? Rufinus his auditis obticuit. At quidam alius, qui mundi gloria præstabat, & Lepidus, Noli, inquiunt, Pioni, vociferari. Respondit ille: Ignem accendite & ingrediemur.
[18] Terentius autem quidam e turba, magna voce; Videtis, [coronam a Gentilibus impositam discerpūt SS. idolothyta execrātur:] inquit, quomodo hic aliis quoque suadet vt impij sint, nec diis sacrificent? Tunc illis coronas imposuerunt, quas ipsi discerptas abiecere. At minister publicus idolis immolatum accepit, nec tamen ad quemquam ipsorum est ausus appropinquare: sed illud in omnium conspectu comedit. Verum cum illi rursum clamarent, Christiani sumus; non reperientes quid illis facerent, [in carcerē reducuntur:] eos in carcerem reduxerunt. Turba autem eos illudebat ac verberabat. Et Sabinæ nescio quis dixit: Tu non potuisti in patria mori? Cui illa respondit: Quæ est patria mea? Ego sum Pionij soror. Terentius vero, qui tunc venationes curabat, ad Asclepiadem, Te, inquit, accusabo, vt bestiis damnatum in munere gladiatorio filij mei. Cui Asclepiades: Non ob id, inquit, me perterrefacies. Atque ita in carcerem ducti sunt. Ingredienti autem Pionio quidam e satellitibus vehementer caput percussit, [Pionium lædens a Deo punitur:] ac vulnerauit. Atque ipse quidem patienti animo id tulit. Sed percussoris manus & latera sic inflammata sunt & intumuerunt, vt respirare vix posset. Ingressi autem, Deum collaudabant, quod aduersus inimicum & simulatorem Eudæmonem fortes constantesque permansissent, & psalmis ac precibus se confirmabant.
[Annotatum]
a Baron. Eudæmon. al. Auctemon.
CAPVT V
Interrogatio III. tormenta. mors.
[19] Post hæc autem Proconsul Smyrnam venit, & Pionius adductus in iudicium, martyrio coronatus est. Quemadmodum autem res transacta sit, commemorabimus. Ante quartum Idus Martij, Quintilianus Proconsul sedens pro tribunali, sic interrogauit: Quomodo vocaris? [a Proconsule examinatur:] Respondit: Pionius. Proconsul ait: Diis immolas? Respondit: Non. Proconsul: Quam, inquit, religionem aut sectam colis? Respondit: Catholicorum. Quorum, inquit, ille Catholicorum? Respondit: Ecclesiæ Catholicæ Presbyter sum. Proconsul: Tune inquit, es doctor ipsorum? Respondit: Docui sane. Interrogauit: Cuius partis magister es? Respondit: Pietatis. Cuius, inquit, Pietatis? Respondit: In Deum Patrem, qui fecit omnia. Immola, inquit Proconsul. Respondit: Nolo: Deum enim oportet adorare. Omnes, inquit ille, adoramus cælum & deos qui sunt in cælo. Cur aëri preces fundis? ipsi sacrifica. Respondit: Non aëri preces fundo, sed illi, a quo factus est aër & cælum & quæ in eis sunt omnia. Dic, inquit Proconsul, quis hæc fecit? Respondit: Non expedit dicere. Deus, inquit Proconsul, omnino, id est, Iuppiter, qui est in cælo: Rex enim est omnium deorum.
[20] Tacenti autem Pionio atq; suspenso, dictum est: Immolas, [suspensis raditur vngulis:] an non? Respondit: Non. Ei rursum, cum vngulis torqueretur, dictum est: Resipisce, cur insanis? Respondit: Non insanio, sed Deum viuentem timeo. Proconsul, Ceteri, inquit, immolarunt, & viuunt, ac recte sentiunt. Respondit: Non immolo. Proconsul, Te ipsum, inquit, collige, & consilium muta. Respondit: Non faciam. Dictum est illi: Cur ad mortem properas? Non ad mortem, inquit, propero, sed ad vitam. Quintilianus Proconsul, Nihil, inquit, eximium facis ad mortem festinans. Nam & qui nomen dant, ac describuntur, exigui lucelli gratia morte contempta, cum bestiis pugnant. Et tu ex eorum vnus es numero. Quando igitur ad mortem curris, viuus combureris. [ignis sententia e tabula in eum lata;] Ex tabella autem hæc verbis Romanis scripta sententia legebatur: Pionium se Christianum esse confitentem, viuum igni comburendum iudicauimus.
[21] Cum igitur fidei studio alacriter in stadium venisset, vltro se vestimentis spoliauit. Deinde corporis sui castitatem ac decus agnoscens, ingenti repletus est gaudio, & in cælum suspiciens, ac Deo, [clauis ligno affigitur:] qui se talem conseruasset, gratias agens, super ligno seipsum extendit, militique tradidit, vt clauis configeret. Cumque iam confixus esset, ei rursum minister ait: Resipisce, atque sententiam muta, & auferentur claui. At ille respondit: Eos in esse sensi. Et cum paullisper cogitabundus mansisset; Idcirco, inquit, a dormire festino, vt celerius surgam, significans e mortuis resurrectionem. Eum igitur ligno suffixum erexerunt. Deinde etiam Metrodorum quemdam presbyterum ex b secta Marcionistarum. Erat autem Pionius a dextris, & Metrodotus a sinistris collocatus: vterque tamen orientem versus spectabat. Cumque materiæ lignorumque cumulus vndique congestus esset, & Pionius oculos clausisset, turba illum animam egisse suspicabatur; sed ipse secreto precabatur. Cumque precandi finem fecisset, [in igne orat:] oculos aperuit. Iamque flamma sublimis ascendebat, cum hilari vultu postremum Amen pronuncians, ac dicens: Domine, suscipe animam meam; tamquam eructans, quiete & sine dolore expirauit: & Patri, qui omnem sanguinem inique effusum, [pie moritur:] atque omnem animam iniuste damnatam se pollicitus est seruaturum, spiritum tradidit.
[22] Tali dignus effectus est exitu B. Pionius, qui vitam suam ab omni crimine ac reprehensione liberam integramque seruauit: atque animum suum in Deum omnipotentem, & mediatorem Dei atque hominum Iesum Christum, semper propensum & erectum habuit. Et magno in certamine victor existens, per angustam portam in amplum magnumque lumen peruenit. Ac corona quidem ipsius in corpore etiam est comprobata. Etenim cum ignis extinctus esset, [eius corpus inter flāmas illæsum.] nos qui præsentes eramus, talem ipsum vidimus, quale vigentis ornatique pugilis corpus existit. Siquidem & aures erant molles, & capilli in cute capitis inhærebant, & barba, vt iuuenibus primum pubescentibus, decore florebat, & facies eius gratia splendebat admirabili, vt & Christiani magis confirmarentur in fide, & qui erant a fide alieni, conscientiæ stimulis verberati conterritique discederent.
[23] Hæc acta sunt, c Iulio Asiæ Proconsule, Proclo & Quintiliano magistratum gerentibus, [quando martyriū passus.] Consule tertium Messio Quinto Traiano, & Deltio Grato secundum, Traiano Decio Augusto, ante IV Idus Martias more Romanorum, Asiæ autem more septimi mensis vndecimo, die sabbathi, hora decima: vt nos autem loquimur regnante Domino nostro Iesu Christo, cui gloria in secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Baron. Domine.
b Ea duo statuebat principia, vt ait Prædestinatus cap. 21 Imo 4 ingenitas substantias, vt Theodoretus scribit lib. I cap. 24
c Baronius: Iulio Proculo Quintiliano Procos. magistratum gerente, Cos. tertium Messio Quincto Traiano Decio, & Grato secundum.
DE SANCTIS MARTYRIBVS VICTORE, LVCIANO, APOLLINARE, HILARIO, AMMONE, ZOTICO, CYRIACO, EVGENIO.
[Commentarius]
Victor, Martyr (S.)
Lucianus, Martyr (S.)
Apollinaris, Martyr (S.)
Hilarius, Martyr (S.)
Ammon, Martyr (S.)
Zoticus, Martyr (S.)
Cyriacus, Martyr (S.)
I. B.
Vetus MS. Martyrologium Romanum siue S. Hieronymi, ita hos Martyres recenset: Et alibi Victoris, Luciani, Apollinaris, Hilari, Ammonis, Zotici, Cyriaci. Vetus item MS. Martyrol. Richenouiense, siue Augiæ Diuitis ita habet: Et alibi Victoris, Luciani, Helarij, Cyriaci, Eugenij. Memorantur quidem in Martyrol. Romano, XXI Iunij, Cyriacus & Apollinaris: verum ab his diuersi. Nam in eodem S. Hieronymi Martyrologio alij iis iunguntur eiusdem laureæ consortes, Saturninus, Bellicus, Perseus, Chrysinus, Prima, Ianuarius. Quo etiam die in MS. Richenouiensi citato, Cyriacus, Bellicus, Chrisimus, in Africa paßi memorantur.
DE S. EVBERTO EPISCOPO, INSVLIS ET SECLINII IN FLANDRIA.
Secvlo Chr IV.
[Commentarius]
Eubertus Ep. Seclinii in Flandria (S.)
Avctore I. B.
[1] Insulis, vrbe Flandriæ ampla & opulenta, colitur Officio duplici, Kalendis Februarij S. Eubertus Episcopus. De quo Molanus in addit. ad Vsuard. [S. Eubertus celebris in Martyrologiis,] Insulis S. Euberti Confessoris, qui, licet vita Deo sit nota, & hominibus ignota, creditur tamen esse meriti præclari. Cuius corpus requiescit in S. Petro. Hermannus Greuen: Euberti Episcopi & Confess. Canisius: Insulis S Euberti Confess. cuius corpus in S. Petro quiescit. Ferrarius: Insulæ in Belgio S. Euberti Ep. Balduinus VVillotius: Seclinij oppido Insulis vicino, depositio S. Euberti Episc. & Confessoris, qui deinde Insulas ad collegiatam S. Petri ecclesiam translatus, ibidem hoc die colitur. Meminerunt quoq; illius hoc die Andreas Boëius noster, Ghinius in Natal. SS. Canonicor. Miræus in Fastis Belgicis & alij. & fusius Saussaius: Eodem die Insulis in Flandria, S. Euberti Episc. & Confess. alias Eugenij, qui ex vrbe Roma, furente Diocletiano, in Gallias ad prædicandum Euangelium cum S. Quintino, Lucio, Crispino & Crispiniano, Piatone, aliisque proficiscens, Dei regnum in Belgio plurimum prouexit: magnisque exantlantatis pro fide laboribus, multis nobilitatus tropæis, demum feliciter obdormiuit in Domino. Quiescit Insulis in collegiata S. Petri ecclesia, quam condidit Balduinus cognomento Insulanus, Flandriæ Comes: illic que, & Seclinij, celebri Flandriæ municipio, magna veneratione colitur.
[2] Acta S. Euberti vel tradita non sunt litteris, vel interciderunt, in Normannorum vastatione fortaßis, vti suspicatur Molanus. [socius Piati,] Lectiones Breuiarij Insulensis an MDXXXIII excusi, sumptæ sunt ex communi. Fama tenet comitem fuisse & adiutorem S. Piati, seu Piatonis, Tornacensium Apostoli, cuius Vitam dabimus 1 Octobris. Hic Beneuenti natus, litterisq; & pietate imbutus, cum Dionysio Parisiorum Episcopo, Quinctino, Chrysolio, Crispino, Crispiniano aliisq;, missus a Pontifice Romano in Gallias, ad prædicandam Christi fidem; dein ab eodem Dionysio Episcopus ordinatus, [Tornaci & alibi prædicat:] Tornaci primus Christi religionem, ac locis vicinis nuntiauit: tandemq; coronatus martyrio, Seclinij sepultus est; vbi trecentis & quinquaginta post annis corpus eius, instrumentaq; martyrij a S. Eligio Tornacensi Episcopo reperta. Huic igitur socij tam præclaræ expeditionis Chrysolius atque Eubertus fuere. De Chrysolio agemus VII Februarij. Euberti patriam ac genus ab nullo prodi, testatur Ioannes Buzelinus noster Annal. Gallostand. lib. I. existimari Pontificio decore præditum fuisse.
[3] Ceterum de rebus ab vtroque gestis ita scribit: Chrysolius Eubertusque nunc Tornaci animis hominum excolendis, rebusque ad pontificium munus spectantibus peragendis, Piatoni operam commodare: nunc extra muros eius vrbis laborem suum latius potrigere, plurimis ad Christi fidem perducendis mortalibus. Dein memorata Piatonis ac Chrysolij cæde, de Euberto subdit: Ab vero nihil discrepat, Eubertum, Eugeniumque satellitum manus ferrumque vitasse, [manus persecutorum fugit:] vt Christianis laborantibus opem ferrent, ac plerisque hominum ad Christi sacra perducendis postmodum operam darent: quandoquidem Eubertum sicca morte consumptum fuisse, ab omnibus ferme creditur; ac de Eugenij agone nihil vspiam vetera præbent monumenta. Siclinij per morbum ad cælos Eubertum euolasse, sunt qui existiment: [sepultus Seclinij;] quod illic quondam eius ossa, priusquam Insulam deportarentur, quieuerint, cultumque meruerint eo in templo parochiali, quod eius nomine olim claruit, nunc solis ruderibus famam retinet. An is Tornaci, vel alibi, Neruiis Pontifex præfuerit, postquam e terris ad cælos Diuus Piaton euolauit, [an Episcopus Tornacensis?] non est mihi facile arbitrari, quod e nullis id liceat monumentis eruere. Hæc Buzelinus.
[4] Cur Eugenium Piatoni atque Euberto iungant, haud reperimus caussam: neque enim aut reliquiæ eius in Belgio vspiam, templumve, aut aliud monumentum. Ioannes Cognatus histor. Tornacensis lib. 1 cap. 23 ac Miræus in Fastis Belgicis, [idemne qui Eugenius?] vnum eumdemq; esse Eubertum & Eugenium censent. Traditur quidem inter S. Dionysij socios fuisse S. Eugenius, Toletanus in Hispania Episcopus, sed in Gallia post Dionysium martyrio coronatus; cuius reliquiarum pars e S. Dionysij cœnobio in Belgium ad Broniense monasterium allata, vt XV Nouembris dicemus: at non fuit ille apud Tornacenses notus.
[5] Quo loco Buzelinus tradit olim S. Euberti extitisse ecclesiam iuxta egressum Seclinij oppidi, via Atrebatensi, ingentem nunc tiliam stare testatur Cognatus, [Arbor S. Euberti Seclinij,] & vulgo Arborem S. Euberti appellati. Quotidie illius in officio Diuino recoli memoriam a Canonicis Secliniensibus, idem asserit; & quidem in Laudibus illum recitari versiculum: Ecce vere Israëlita, [& veneratio:] in quo dolus non est. Scribit Ghinius, non solum festa eius celebrare Insulenses Canonicos & Siclinienses, sed & quotidie eiusdem habere commemorationem. Quotidiana fit Insulis commemoratio S. Petri, vt Patroni, an etiam S. Euberti, ex Breuiario non liquet. Antonius Sanderus in Hagiologio Flandriæ S. Eubertum cum SS. Piato & Chrysolio martyrium passum esse scribit, quod cum iis quæ alij referunt, non congruit. Neque quod supra Saussaius, Diocletiano imperante in Galliam venisse: cum haud paullo ante, nimirum Decio & Grato Coss. an Chr. CCL venisse oporteat, si S. Dionysij & aliorum virorum Apostolicorum a Pontifice tunc in eam vineam missorum socius fuit: aut aliquot post annis; [an non Gallus?] si in supplementum eius primæ Apostolicæ cohortis submissus: nisi, quod supra insinuauimus, in Belgica fortaßis aut Celtica se Piatoni socium addidit: neque vero Euberti nomen Romanum est. Nec Lucius vllus SS. Quintini, Crispini, Crispiniani comes memoratur, præterquam ab eodem Saussaio supra, & Miræo in Fastis Belgicis. Rectius ab aliis iungitur S. Lucianus Bellouacorum Apostolus, de quo egimus VIII Ianuarij.
[6] Quo tempore, populantibus Gallias Normannis, S. Euberti Acta intercidisse suspicatur Molanus, [Acta latent:] etiam corpus eius auectum fuisse Boloniam, inquit, aut in Sithiu, alicubi legisse me memini. Imo Audomaropolim deportatum suspicamur, intra cuius vrbis muros nondum inclusum Sithiense S. Bertini cœnobium erat. In gestis Normannorum ante Rollonem apud Chesnæum, ad ann. DCCCXLV, cum a monasterio quodam, nomine Sithiu, direpto incensoque, oneratis nauibus repedarent, [Reliquiæ eius & aliorum SS. Audomarum delatæ an. 846.] ita Diuino iudicio vel tenebris cæcati, vel insania perculsi dicuntur fuisse, vt vix perpauci euaderent, qui Dei omnipotentis itam ceteris nuntiarent. Anno Domini DCCCXLVI Piratȩ Danorum Fresiā adeuntes, prouincias & ecclesias vastauerūt, & populum in eis occiderunt. Quod audientes Flandrenses, vicinarumque vrbium Pontifices & Abbates cum Sāctorum suorum reliquiis ad Sanctum venerunt Audomarum, quia muro valido & turribus atrium eius, Diuina prouidentia, munitum erat. Isti sunt Sancti, qui propter persecutionem illā conuenerunt: S. Wandregisilus, & SS. Wlframnus, Ausbertus, Bauo, Wasnulfus, Piatus, Barcius, Winnocus, & S. Austraberta, & XL annis ibi fuerunt. At Iacobus Meierus corpora SS. Bauonis & Pharahildis, ex castro Diui Audomati, terrore Normannorum, anno DCCCLIII Laudunum translata scribit. Reliqua Diuorum corpora vel isthic vel aliis munitis locis, donec ille barbaræ gentis furor detonuisset, asseruata sunt. Quis ille porro S. Barcius est? Nisi fallimur, Eubertus noster. Familiare est nostratibus diuidere ac dimidiare nomina propria, præsertim composita, vt sunt pleraq; Teutonicæ originis: [(ac tunc forte Bartius)] qua ratione qui Eubertus, Bertus dici potuit, aut Bertius, ac Bartius quoque, quia a & e inuicem permutari & substitui solent, præsertim ante r litteram; quod priscis quoque vsurpatum docet Arnoldus Boecop noster in Disceptatione de nomine S. Huberti, & hic Antuerpiæ atque apud Batauos vulgatißimum est. Fauet coniecturæ nostræ, quod cum Piato collocetur, cum amborum in eodem oppido tunc corpora quieuerint, vt certum videatur, etiamsi id historicus sileret, ad eumdem locum simul delata.
[7] Eadem Diuorumq; aliorum corpora ad templi Hasnoniensis dedicationem anno MLXX deportata his verbis memorat Meierus lib. 3 Annal. Fland. [Hasnoniū ad dedicationem ecclesiæ 1070] Collegium Canonicorū apud Hasnonium in Ostrouandia conuertit Balduinus in Benedictinum monasterium. Vetus reparauit templum, idque ab Episcopis Lietberto Cameracensi, Ratbodone Nouiomagensi, Raynerio Aurelianensi curauit dedicatum III Non. Iunias. Ea in dedicatione interfuisse reperio corpora SS. Marcelli, Piatonis, Saluij, Amati, Donatiani, Vedasti, Amandi, Audomari, Gisleni, Vincentij, Bertini, Winnoci, Wandregisili, Bauonis, Euerardi, Euberti, Landelini, Hugonis, Aychardi, Eusebiæ, Rictrudis, Aldegundis, Ragenfredis, Reginæ, & Waldetrudis. Meminit huius dedicationis Buzelinus lib. 4 Annal. Miræus in Origin. Benedictin. Belgic. ex Meiero & Iperio, Ferreolus Locrius in Chronico Belg. qui tamen factam scribit III Nonas Martias Situm est Hasnonium in Hannonia ad Scarpum flumen in ipsis Flandriæ limitibus, Amandopolim inter & Marchianas.
[8] [Aldenardam ad Comitem Flandriæ ægrum eodem anno:] Eodem anno idem Balduinus Montensis, cum Aldenardȩ ægrotaret, inquit ibidem Meierus, Sacerdotes cum Sanctorum reliquiis, Primatesque Flandriæ & Hannoniæ ad se conuocauit… vitaque excessit XVI Calend. Augusti, ac conditus est Hasnonij, maximum sui relinquens desiderium. Fuisse eadem, quæ Hasnonium paullo ante, allata Aldenardam Sanctorum corpora, verisimile est; ac præsertim quæ haud longe dißita, vti Piatonis, Euberti, Bauonis &c.
[9] Porro Insulam S. Euberti translatum est corpus, aut bellorum tempore inquit Molanus, aut, vt alij putant, in ecclesiæ dedicatione. Balduinus Pius, [Insulas metu hostium;] Balduini Montensis parens, Insulam fossa ac muro cinxerat, atque ecclesia S. Petri aliisq; ædificiis ornarat, sub annum MLV, vti probat Locrius inChron. ex illius Ecclesiæ tabulis, in quibus Fulcardus primus illius Ecclesiæ Præpositus obiisse traditur pridie Non. Aprilis an. MLXXX, constitutionis huius Ecclesiæ & suæ dispensationis an. XXV. Quacumque vero ratione aut tempore eo allatum S. Euberti corpus fuerit, cum repeteretur, inquit Molanus, [nec redditæ:] Insulenses maluerunt Clero Sicliniensi dare celebres decimas pagi sanctæ Crucis, quam sancto corpore carere.
[10] [visitatæ an. 1229.] Anno MCCXXIX cum Insulam venisset Tornacensium Pontifex Walterus, in templo D. Petri, vt scribit Buzelinus, eam capsam, volentibus Canonicis, reserauit, in qua D. Euberti Episcopi corpus continebatur. Aderant inter alios eius rei testes Wilelmus Abbas Laudensis, Guilelmus D. Petri Decanus, Petrus Cantor eiusdem Ecclesiæ, Wilelmus ibidem Thesaurarius, & Præpositus Casletensis. Ac tum eius Diui ossa integra sunt reperta III Idus Februarij. Recitat Molanus eius rei testimonium (sed non integrum) quod tunc capsæ insertum, ante annos CXL, cum ea reparanda esset, exscriptum tradit. Eius rei memoria ab Insulensibus repetitur, eodem teste Molano, octauo die post Diui natalem, his verbis: Eodem die repositio reliquiarum S. Euberti Episc. & Confessoris, a venerabili Patre Waltero Tornacensi Episcopo in præsenti ecclesia, & octaua depositionis eiusdem.
[11] Circumferuntur porro, vt idem ait, reliquiæ singulis annis, ipso die Purificationis B. Mariæ, [exponuntur quotannis.] & in altari primario per Octauam relinquūtur. Idem in histor. Eccl. Belgij testatur Guilielmus Gazæus.
DE S. CARIONE MARTYRE.
[Commentarius]
Carion Martyr (S.)
I. B.
De hoc sancto Martyre nil alibi legimus, præter breue hoc elogium, quod Græcorum Menæa exhibent: Eodem die sanctus Martyr Carion, [S. Carioni lingua exsecta.] excisa lingua, vitam finit.
Voce priuaberis, lingua mutilatus, Carion:
Fallacium linguarum inani abstinebis locutione.
Alius XXIV Nouembris S. Cario occurrit; sed, quantum ex subiecto disticho colligere licet, anachoreta, non Martyr.
DE SANCTIS MARTYRIBVS THEIONE ET DVOBVS PVERIS.
[Commentarius]
Theïon, Martyr (S.)
Duo pueri, Martyres
I. B.
Celebrant tres hosce Martyres, alibi ignotos, Menæa, hoc elogio: [SS. Theio & socij gladio perempti.] Eodem die, sanctus Martyr Theïon, cum duobus pueris, gladio occisus.
Pueros promptissime gladio occumbentes:
Summa Theïon sequitur alacritate.
Fuerintne ij Theïonis liberi, vt vertit Raderus, ex Menæis haud liquet; nam παῖδας solum appellant; qua voce liberi, famuli, aut quiuis pueri appellari solent.
DE S. EPHRÆM SYRO EDESSÆ IN MESOPOTAMIA,
Anno CCCLXXVIII.
Commentarius præuius.
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
Avctore I.B.
§ I. S. Ephræm vita a quo scripta?
[1] Syrus ille Ephræm Magnus, vti S. Chrysostomus in oratione aduersus impios hæreticos & de consummatione seculi, (quam ipse postremam sibi futuram, diuinitus edoctus, prædixit) Ephræm igitur ille Magnus, vti eum hic vere Maximus prædicat, obtorpescentium excitator, [S. Ephræm, viri præstantissimi,] afflictorum consolator, iuuenum disciplina, instructor, atque exhortator, monachorum speculum, Dux pœnitentium, framea ac spiculum aduersus hæreticos, virtutum receptaculum, & Spiritus sancti habitaculum atque diuersorium; ille, inquam, celeberrimus Ephræm, Ecclesiam virtutibus & scriptis illustrauit, miserrimis temporibus sub Constantio, Iuliano, Valente Augustis; in Mesopotamia natus ac perpetuo conuersatus, extrema imperij Romani prouincia, maximeq; exposita Persarum Gentilium incursionibus; in qua tunc plurimi degebant immisti Catholicis hæretici, non modoAriani impiorum Cæsarum ac Præsidum auctoritate freti, veteresq; Bardesanitæ, Manichæi, Nouatistæ, & recentiores Apollinaristæ, sed quidamab ipso etiam eruditi ad pietatem, eaque abiecta aduersarij veritatis effecti; quorum antesignani Paulonas atque Anarad, non vulgari instructi doctrina, telo peßimo cum manum non bonam armauit.
[2] [a plurimis P P. laudati,] Nactus est Ephræm non solum prouinciales suos Syros admiratores, sed Græcorū etiam doctißimos, & Latinos quosdam, imitatores ac laudatores. Basilius certe viuentem eum, vt scribit Sozomenus infra, eruditionis caussa inprimis admiratus est, summeque laudauit: alij πάντων ἐλλογιμότερον, omnium præstantissimum prædicauerūt. Vita functum Basilij frater Gregorius Episcopus Nyssenus luculenta oratione celebrauit: plures eius æui scriptores, illius laudes elucubratis a se monumentis intexuere. Nemo tamen vberius quā ipse Ephræm, cum maxime latere cuperet, vetaretq; se, etiam mortuum, [& a seipso, præter mētem, in scriptis,] laudatione ornari, virtutes suas propriis in scriptis prodidit: dum vel negligentiam accusans suam, Dei interim in se dona commemorat; vel excitare ad fidei constantiam, studium paupertatis, aliasq; virtutes, discipulos suos volens, facta ipse sua illis proponit imitanda. Neque vero de virtutibus ita præclare scribere potuisset, (vt nemo illius nunc scripta legenspoßit non animo commoueri ac vehementer accendi) nisi earum ipse officia, non languida speculatione, sed vsu atque exercitatione comperta probataq; habuisset: quod cum in pluribus valeat scriptoribus, quorum quæ fuerit vitæ sanctimonia, ex spiritu, quem scripta declarant, facimus coniecturam; in hoc tamen præcipue elucet.
[3] Si quis igitur perfectam vitæ eius imaginem velit exprimere, ei scripta eius omnia sedulo sunt & pensiculate euoluenda: vt non carptim mella apis instar libet e floribus, quod se fecisse S. Gregorius Nyssenus profitetur, [ex his Vita concinnāda.] sed integros congerat ac constipet fauos. Præstitit hoc quadantenus ante annos aliquot Michaël Hoyerus Augustinianus, eleganti edito de eius vita ac virtutibus libello: videtur tamen plenius fieri id posse, si quis omnia Ephræmi scriptæ euoluat & expendat. Verum id neque instituti hic nostri est, neque otij. Ea igitur sola, quæ de eius rebus gestis, vel ab ipso, vel ab aliis sunt palam & ex professo tradita litteris, proponemus.
[4] Primum erit ipsius S. P. N. Ephræm Narratio ad monachos de sua conuersione: [datur hic 1. Narratio de eius conuersione,] quam, ex antiquißimo MS. codice Bibliothecæ monasterij Cryptæ-ferratæ iuxta Tusculum descriptam, Latine reddidit Gerardus Voßius Belga, ediditq; tomo 2 Operum Ephræm; qui probabili coniectura statuit,vel compositam esse hanc Narrationem ab illius discipulis, qui eam tamen ex ipsius relatione didicerant; vel ab ipsomet conscriptam, sed prima illa verba, Sāctus Abbas Ephræm, accedentibus ad ipsum Fratribus, [quæ alterius videtur:] de seipso vtilitatis caussa enarrauit, dicens, post eius obitum, illi præfixa esse Narrationi, ab eius, vel discipulis, vel studiosis. Verum illud nobis magis probatur, alterius eam esse narrationem, qui quæ antea ab Ephræm, eiusue discipulis, audierat, ea ipse, lapsus fortassis nonnumquam memoria, scriptis mandarit, sub ipsiusmet persona; vti paßim in Vitis PP. variæ eorum narrationes & apophthegmata referuntur veluti propriis eorum verbis. Vt ita sentiamus, alia præcipue ipsius Ephræmi lucubratio facit, quæ Confessio & sui ipsius reprehēsio inscribitur, extatq; to. 3 Operum eius: cuius primam partem, [2. alia, ipsiusmet:] qua suæ conuersionis occasionem commemorat, dabimus; & quæ deinde de genere suo, parentum conditione, adolescentiæ vitiis, subdit. Nam quæ plurima de suis peccatis, siue negligentia in religiosæ vitæ functionibus, interiicit, magis ex animi submißione, ad aliorum institutionem, proferre, quam ex veritate, censet Voßius. Probi etenim ac religiosi homines, etiam vbi culpa non est, culpam agnoscunt;non tam errore conscientiæ, quam quod minime spotaneas animi inter precandum euagationes, motus paßionum, primosq; impetus peccatorum, atq; alia id genus, non semper aperte intelligant culpa omni vacare, aut certe vel hoc negligentiæ suæ imputent, quod nōdum eorum radices malorum exstirparint. Et sane non deliberata illa fuisse delicta, ipsemet sub finem illius Cōfeßionis declarat, ita scribens: Verum ea mihi sola tantis in malis reliqua est excusatio atque defensio, quod nemini offendiculum aut scādalum præbuetim … Mendacio attrahebar quidem certe, verum non oblectabar … In psalmodia negligenter me gessi, sed non aliis mundanis rebus distrahebar. Similia de se queritur in alia Reprehensione sui ipsius tom. 1. Sed fatetur tamen externa opera bona fuisse, intentionem fortaßis non ita puram: Hei mihi, ait, quod in me non est id quod latet, vti id quod apparet!
[5] [3. Testamentum eius:] Hanc igitur secundam Narrationem conuersionis Ephræm, a priore aliquantulum discrepantem, dabimus hic quoque. Ei subiungemus Testamentum ipsius, præclaris exemplis monitisq; confertum, antea iam a Lipomano, Surio, aliisq; editum; a nobis cum Græco MS. exemplari collatum.
[6] [4. Oratio S. Greg. Nysseni:] Tum orationem S. Gregorij Nysseni, anniuersario illius obitus die habitam, proferemus, ab eodem Voßio Latine redditam, sed in Parisina Operum Nysseni editione, ad Græcum exemplar castigatam, itemq; a nobis obiter, & in capita partitam. Quinto loco breuem Vitam ponemus, ab incerto auctore Græco scriptam, versamq; a Vossio, [5. Breuis alia Vita:] ex MSS. Vaticanis & aliis: cui in codice Cryptæ-ferratæ hanc præfixam fuisse inscriptionem testatur: Περὶ τοῦ κυροῦ Ἐφραῒμ. ἴσ. τοῦ Ἀμφιλοχίου Ἐπισκόπου. de Domino Ephræm. forte, Amphilochij Episcopi. Verum id & ipsi Vossio, &, qui eam quoque in Vitis PP. edidit, Rosvveydo nostro haud vsquequaque probatur. Aliam prolixiorem scripsit Metaphrastes, quam Latine a Gentiano Herueto versam edidit Lipomanus, & tom. 2 Operum Ephræmi Vossius. Sed cum hæc in Surio extet, nihilq; contineat, quod non copiosius a S. Gregorio Nysseno descriptum, nos eam hic omittemus.
[7] [6. pars Vitæ S. Basilij,] Sexto igitur loco partem recitabimus Vitæ S. Basilij Magni, quam vulgo autumant a S. Amphilochio scriptam; quod Bellarmino & Baronio, atque ante eos Michaeli Glycæ, Græco homini, probatum non est: nos suo tempore discutiemus, cum integra Basilij Acta dabimus. Amphilochij opus habitam eam Vitam ante annos circiter 800 patet ex Vrsi interpretis præfatione, edita primum a Rosvveydo in Vitis Patrum. Et licet in multis interpolatam fateri necesse sit, nihil est tamen quamobrem Amphilochio penitus abiudicare eam cogamur. Atque eam quidem partem, qua de S. Ephræm agitur, sub nomine Amphilochij reperisse se Voßius testatur. [quæ vulgo tribuitur S. Amphilochio.] Hic ita nunc eam tamen proferemus, vt liberum sit cuique, ac nobis ipsis postea, de auctore in alterutram partem pronuntiare. Habemus autem eam Vitam, antiquo & rudi stylo Latine olim scriptam, [ex veteribus MSS.] ex vetustis codicibus MSS. monasteriorum Marchiænensis, S. Gisleni, S. Maximini, atque Ecclesiæ S. Andomari; quam Surius tersiore stylo expressam vulgauit: eamdem ab Vrso, vt iam diximus, S. R. E. Subdiacono, versam e Græco: Græcam quoque MS. e bibliotheca Christianißimi Galliæ Regis, quam Latine reddidit, rogante Rosvveydo, Guilielmus Gratius noster; quamq; a se versam, Græcolatine edidit Franciscus Combesis Ordinis Prædicatorum. Nos primam illam versionē, quæ quam Vrsi antiquior videtur, etsi minime illi cognita, hic nunc proferemus; ex ea, inquam, capita 14. & 16. quæ de S Ephræm agunt, apud Voßium & Rosvveydum 11. & 10. in editione Combesis 13 & 16.
[8] [7. alia ex Sozomeno:] Septima erit Sozomeni narratio ex historia Ecclesiastica lib. 3 cap. 15. cui congruit Nicepharus lib. 9 cap. 16. Partem vero illius postremam refero Palladius in hist. Lausiaca cap. 101. & Vincentius Bellouac lib. 17. cap. 87.
[9] Aliane præterea apud Græcos de S. Ephræm rebus gestis scriptio extet, quærendi ansam præbet Nicephorus Callistus lib. 9 cap. 16 his verbis: πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα πλεῖστα καὶ λόγος ἄξια, ἥτε περὶ ἀυτὸν συγγραφὴ, καὶ οἱ ἐπιχώριοι καὶ Ῥωμαίων καὶ Σύρων ἱστοροῦσι περὶ αὐτοῦ. ἃ τοῖς βουλομένοις πρόκειται ἐντυχεῖν. Plurima sane & alia memoratu digna, & qui de eo conscriptus est liber, & prouinciales eius, [an alia Græce scripta?] Romani simul & Syri de eo referunt, quæ cuique cognoscere est procliue. Sitne hic liber de S. Ephræm scriptus, aliquod e commentariis iam citatis, an omnia hæc aut pleraque repræsentani collectio, an peculiare aliud opus, haud est in promptu definire. Mirum sane est disertißimum Metaphrasten quæ plura in antiquis extant, non omnia, vt solet, congeßisse. Molanus Annotat. 3 in Martyrol. Vsuar. ita scribit: Sed & Gennadius in Catalogo attestatur, Petrum Edessenæ Ecclesiæ Presbyterum in mortem sancti Diaconi psalmos composuisse. [eius apud alios mentio.] Verum aut mendoso codice vsus est Molanus, aut ipse negligenter descripsit: Nam Gennadius habet, more S. Ephræm Diaconi psalmos metro composuisse.
[10] Agit de S. Ephræm ex Latinis Vincentius Bellouac. lib. 14 cap. 86 ex Amphilochio in Vita S. Basilij; & cap. 87 ex S. Hieronymo &c. & lib. 17 cap. 87 ex Heraclide. S Antoninus par. 2 tit. 10 cap. 4 § 5 & 6. Petrus de Natal. lib. 3 cap. 70 qui Effron appellat; at lib. 2 cap. 28 in Vita S. Basilij Effrem.
§ II. S. Ephræm natalis, ætas.
[11] Celebratur natalis S. Ephræm a Latinis I Februarij, XXVIII Ianuarij a Græcis: [colitur 1 Feb. apud Latinos;] De eo ad I Febr. ista habent Vsuardus, Beda vulgatus, Ado Notkerus aliiq;: Eodem die B. Ephræm Edessenæ Ecclesiæ Diaconi: addit modernum Martyrol. Romanum: qui post multos labores pro fide Christi susceptos, sub Valente Imp. sanctitate & doctrina conspicuus quieuit in Domino. Plura alij quidam. MS. Adonis exemplar cœnobij S. Laurentij Leodij: Eodem die B. Effren Edissenæ Ecclesiæ Diaconi, qui librum dulcium exhortationum edidit; quique a B. Basilio maxima veneratione excolebatur. Cuius Basilij obitum ipse B. Effren diuinitus præuidit, dum ab ipso ad se missam mulierem, quæ peccatum in charta conscripserat, ad illum festinanter remisit, monens accelerare, antequam S. Basilius transiret. Quæ reuersa, S. Basilium deferri conspicit ad tumulum: & ex hoc credidit Beatum Effren veraciter prophetasse. Eadem fere MS. Florarium, additq;: Claruit anno salutis 369. Maurolycus: Eodem die B. Ephrem Edissenæ Ecclesiæ Diaconi, litteris & solitudine præclari, qui Basilium Cæsariensem Episcopum in figura igneæ columnæ vidit. Canisius: Item sancti & celebris Ephrem, qui Edessenæ Ecclesiæ Diaconus, austeram in solitudine vitam egit: sed cum fames populum premeret, cella relicta, concionatus apud locupletiores, pecuniam ad pauperum sustentandam necessitatem corrogauit. S. Basilij (in 2 edit. Blasij, mēdose) precibus, a Deo Græce loquendi gratiam impetrauit: eumdem Antistitem globi igniti specie conspexit: tandem sanctimonia clarus decessit. In margine adnotatus est annus 374. Ast vbi illud de ignito globo legit Canisius? Constantius Felicius: Ephrem Syrus, Diaconus Edessenus, natus parentibus Christianis, floruit temporibus Magni Basilij, apprime ei carus, quem in igneæ columnæ specie vidit: vir fuit sanctissimus, verumque humilitatis & paupertatis exemplar, euersor cunctarum hæresiū, omnibus propria ipsorum lingua loquens, etsi solam Syriacam calleret: hoc die decessit, estque inter Christianos percelebris. Neque vnde hic, dono illo linguis variis loquendi ornatum fuisse S. Ephræm acceperit, scimus.
[12] [apud Græcos 28 Ianuarij:] Græci eum colunt, vt diximus, XXVIII Ianuarij. quo die ita habet Menologium a Canisio editum: Natalis sancti Patris reuerendissimi Ephrem Syri, ex patria Edessa, in cuius laudem extat sermo S. Gregorij Nysseni. Plura extant de eo in Menæis, atque hæc quidem de eius rebus gestis, quæ & in Anthologio Antonij Arcudij habentur: Hic in Oriente natus est, gente Syrus, pietatem a maioribus edoctus, temporibus Theodosij Magni floruit, complexusque est admodum adolescens vitam monasticam: cui fertur infusa diuinitus gratia, qua libros plurimos ad animi compunctionem accommodatos edidit, multosque mortales ad virtutem adduxit; atque instituendæ deinceps asceticæ vitæ exemplum factus est. Peragitur vero eius celebritas in æde S. Aquilinæ, in loco qui Philoxenus dicitur, iuxta forum. S. Aquilina, cuius in templo, siue μαρτυρίῳ, S. Ephræm coli Constantinopoli consueuit, XIII Iunij a nobis referetur. Petrus Galesinius Græcos secutus, XXVIII Ianuarij ita scribit: Edessæ in Syria, S. Ephræm Confessoris. Hic maximis virtutibus præstans, Constantino Magno Imperatore, rem Christianam, & pie agendo, & vtiliter docendo scribendoque, valde adiuuit. demum multis meritis cumulatus, extrema senectute quieuit in Domino. Menologium Græcum, quod a Basilio Imp. collectum Baronius crebro citat, eodem die ista habet, citante & vertente Voßio: Ephræm Edessæ in Syria, Constantino Magno Imperatore, Christianis parentibus natus, vixit ad Valentis vsque tempora: ex cuius infantis ore viderūt aliquando in somnis parentes prodire vitem, quæ quaquauersus diffusa, & ramos suos ad extremam terram protendens, terram ipsam implere videbatur, de cuius fructu alerentur volucres: intellexeruntque eam somnij figuram, vberrimam rerum omnium cognitionem, quæ in filio futura esset, portendere. Nec defuit coniecturæ euentus: etenim omnibus virtutis numeris expletus, magno fuit Christianæ Reip. vsui & commodo. Atque vt magis etiam mortalibus prodesse posset, cum Cæsaream venisset, a Basilio Magno creatus Presbyter, repente linguam Græcam (cuius erat, vt homo media Syria natus, prorsus rudis & expers) callere cœpit: qui postea cum præclare multa scribendo & docendo & faciendo, optime de rep. meritus esset, extrema senectute ex hominum vita migrauit. Hæc ibi.
[13] At neque XXVIII Ianuarij, neque I Februarij obiisse videtur. Nam cum Palladius, ei coætaneus, [neutro moriuus] scribat in historia Lausiaca ca. 101. cum anno integro ægris & pauperibus curandis Edessæ vacasset, iamq; frugum copia succeßisset, ad cellam reuersum, & post mensem mortuum esse, potius æstate, [verū æstate, vel autumno.] vel ineunte autumno, mortuus videri debet, quam media hyeme: neque enim illa frugum copia, ac fertilitas, sub finem Decembris (vt dicendum foret) cœpit, cum vel in herba, remota adhuc & incerta, spes esset meßis; vel conditum a quinque aut sex mensibus frumentum; sed quam primum id meti commode potuit, aut cum spes propinqua messis fuit, & prolata viliq; pretio diuendita, quæ premebatur, annona. Cur tamen bis diebus consignata sit eius memoria, haud comperimus.
[14] Sed breuiter vniuersa ittius ætas, quatenus assequi possumus, proponenda. Menologium Basilij Imp. vt iam vidimus, Constantino Magno rerum potience natum scribit: [quando natus?] sub ipsa igitur Imperij eius exordia; quippe qui extrema senectute, anno tamen Christi CCCLXXVIII decesserit, atque anno Christi CCCXXXVIII Constantij I, non paruā iam tum habuerit nominis celebritatem, vt mox dicemus. Quare breuior Vita, quam quinto loco daturi sumus, solum habet vixisse temporibus Constantini Magni Regis, & aliorum qui post ipsum regnarunt. Certius est, temporibus Constantini monasticam vitam arripuisse: quo in loco, quove magistro, superuacaneum est diuinare. Monumentum secundum antiquitatis ex MSS. adiectum a Vossio ad calcem tomi tertij, habet, exercitationem egisse in diebus Magni Constantini… floruisse autem vsque ad imperium Valentis, sub quo & decessit.
[15] Postquam autem Imperator quidem ille magnus & admirabilis, vt in Philotheo cap. I scribit Theodoretus, excessit e vita cum coronis pietatis; illius autem filij fuere hæredes imperij orbis terræ; tunc Rex Persarum, cui nomen erat Sapores, contemptis filiis, vt quorum potentia non esset patri æqualis, bellum mouit aduersus Nisibim, [Nisibi obsessa an. 338] magnis & equitum & peditum copiis &c. Obiit Constantinus an. Chr. CCCXXXVII, XXII Maij. Anno vero sequenti, siue Constantij I, Sapor Rex Persarum, vt habet S. Hieronymus in Chronico, Mesopotamia vastata, duobus ferme mensibus Nisibim obsedit… Iacobus Nisibenus Episcopus agnoscitur: ad cuius preces sæpe vrbs discrimine liberata est. Id quemadmodum contigerit, ad eiusdem sancti Antistitis Vitam dicemus XV Iulij, ex citato iam Theodoreto, qui hist. Eccles. lib. 2 cap. 30 vrbem narrat LXX diebus, omnibus machinis oppugnatam; ac murum, Mygdonij amnis, primum oppositis aggeribus repreßi, deinde subito emißi, impetu labefactatum, Iacobi precibus nocte vna diuinitus restauratum. Dein vero, quod huc facit, ita scribit: Eodem tempore Ephræm, vir sane admirabilis, & scriptor inter Syros facile excellentissimus, orat Iacobum, [adest S. Iacobo Ep.] vt conscendat mœnia, barbaros intueatur, & execrationis in eos coniiciat tela. Cuius postulationi obsecutus vir sanctus in quamdam turrim ascendit: ac cum videret ingentem eorum multitudinem, non aliud est illis imprecatus, quam vt cyniphes ac culices in eos immitterentur, vt vel per minuta hæc animalcula, ipsis subuenientis potentia agnosceretur. Eadem refert historia tripartita lib. 5 cap. 45.
[16] Quando Edessam profectus sit Ephræm; quando, quave in vrbe ad Episcopatum postulatus, nos latet. Probabile est longo tempore eum iuxta Edessam habitasse, cum Sozomenus lib. 6 cap. 34 eum ac S. Iulianum recenseat veluti coryphæos monachorum prope Edessam & vicinas vrbes degentium; ipseq; in Testamento, [pietatem excitat Edessæ,] Edessenos vniuersim, veluti suos in studio pietatis discipulos ac filios alloquatur: vt non mirum videatur Iulianum apostatam celeriter prætergressum esse Edessam, vt scribit idem Sozomenus lib. 6 cap. I, odio fortassis incolarum, inquit, cum inde a principio ea ciuitas Christianam religionem professa sit; & tunc præsertim tanto ardore animorum eam coleret, [duris temporibus:] vt cum postea Valens Imp. ecclesia isthic Catholicis ademisset, ipso spectante, in campo ante vrbem conuentus agerent, contemptis etiam Præfecti minis, sicut ibidem cap. 17 narratur. Atque ideo ipse quoque fortassis ab eodem impio Valente, a quo SS. Barses Ep. Eulogius & Protogenes Presbyteri, eiecti in exiliū sunt, exagitatus est Ephræm.
[17] Tandem extremo, vt remur, eiusdem Imperatoris anno, certe sub Valente Principe, [anno 378 mortuus.] decessit, vt habet S. Hieronymus lib. de illust. Eccl. scriptor. cap. 115. Num vero ante eum S. Basilius obierit, vti ea habet Vita quæ S. Amphilochio tribuitur, num anno insequenti, quinto post Valentis obitum mense, alibi discutiemus. S. Hieronymus lib. cit. cap. 116 scribit S. Basilium mortuum imperante Gratiano, post Valentis scilicet interitum: nam quod Baronius ad an. 378 num. I. scribitmaluisse S. Hieronymum referre obitum S. Basilij ad tempus pij Imperatoris, qui eo ipso anno, extincto Valente, Orientis quoque administrandum imperium suscepit; nullius est momenti: cur non enim & Ephræm obitum ad idem retulit imperium Gratiani? Neque vero S. Basilij scriptum ab S. Ephræm encomium, necessario hunc illi superstitem demonstrat, cum nihil in eo sit, quod non de viuente accipi possit, licet videatur interpres aliud sensisse. Potius ergo S Hieronymo, tunc in Syria agenti, quam Menæis aut Anthologio nuper edito, de mortis tempore assentimur, cum præsertim apud Græcos ante annos fere DCCC Basilij Imp. tempore, eadem viguerit opinio.
§ III S. Ephræm patria. gradus Ecclesiasticus.
[18] Qvæ porro magnum illum virum orbi dederit ciuitas, in ambiguo est. Sozomenus, proximus illius temporibus, vt qui sub Theodosio Iuniore scripserit, lib. 3 cap. 15 ista habet: [Nisibenus,] ἐκ Νισίβης ὢν, τῶντῇδε χωρίων τὸ γένος εἶχε. Nisibi natus, genus ex illius ciuitatis regione ducebat. Ita ipse de progenitoribus suis S. Ephræm in Confessione, maiores suos scribit opere manuum victitasse; auos agricolas fuisse, sed secundis rebus vsos, parentes suos qui humili hoc genere ortiessent, in iudicio Christum confessos. Verum Christophorsonus pro χωρίων, legit ἐπιχωρίων ex indigenis illius vrbis. Sozomenum in tota hac de Ephræmo narratione sequitur Nicephorus lib. 9 cap. 16 ὃς Νίσιβιν μὲν εἶχε πατρίδα, inquit, qui Nisibin habuit patriam. Fuit is quidem Nisibi, cum a Persis obsideretur an Chr. CCCXXXVIII, vt diximus. Haud ideo tamen certo asseri potest eam illi patriam fuisse. Eo se fortassis, monasterio a Persis Mesopotamiam vastantibus euerso, receperat. Baronius in Not. ad Martyrol. Nisibi natum asserit, Iacobi Ep. fuisse alumnum, eruditionis discipulum, & sanctitatis hæredem.
[19] Edessam illi patriam fuisse tradit citatum Basilij Imp. Menologium, alterumq; ab Henr. Canisio vulgatum, vti & infra breuior Vita scriptoris anonymi. Metaphrastes quoque apud Surium cap. I ait: Natus fuit in Syria, [an Edessenus, incertum:] in ciuitate Edessa, & cap. 3, venit in patriam suam Edessam. Subscribit Hoierus. Fauet S. Gregorius Nyssenus, iuxta interpretationem, quam infra cap. 4 nu. 15 dabimus. Ita enim habet: Ἐντεῦθεν τὴν ἐνεγκαμένην, ὡς ὁ ἐκεῖνος κελευσθεὶς Ἀβραὰμ τῶν Ἐδεσινῶν κατέλαβε πόλιν. Inde, vti iussus diuinus ille Abraam, Edessenorum vrbem, quæ eum tulerat, petiit. Vossius vertit: Vnde patriam, sicut magnus ille Abraham, relinquere iussus, Edessenorum vrbem petiit. Videtur legisse ὡς ὁ θεῖος ἐκεῖνος Ἀβραὰμ, ὰπολείπειν κελευσθεὶς vel ὡς ὁ θεῖος ἐκεῖνος κελευσθεὶς Ἀβραὰμ, ἀπολιπὼν. Verum etsi patriam repetebat, poterattamen Patriarchæ illi comparari, qui Deo iubente domicilium, etiam extra patriam in eadem ipsa Mesopotamia, locatum, illico mutauit. De patria igitur non liquet.
[20] Maior controuersia est, num sacerdotio fuerit initiatus. S. Hieronymus, Palladius, aliiq; solum Diaconum appellant. Sozomenus lib. 3 cap. 15. [itemq;, an Diaconus solum fuerit,] καὶ ὀλίγων ἡμερῶν ἐπιβιώσας, ἐτελεύτησε, διακονίας μὲν ἄχρι χληρικοῦ τάγματος ἐπιβὰς, περιβόητος δὲ ἐπὶ ἀρετῇ γεγονὼς οὐχ ἧττον τῶν ἱερωσύνῃ καὶ πολιτείᾳ ἀγαθοῦ βίοῦ καὶ παιδεύσει θαυμαζομένων. Et cum paucis diebus superuixisset, vitam finiuit. vsque ad Diaconatum quidem in ordine clericali euectus, ob virtutem tamen celebratus, non minus quam qui ob sacerdotium & bonæ vitæ institutionem, ac doctrinam in admiratione sunt. Minus etiam ei tribuere Nicephorus Callistus videtur lib. 9 cap. 16. κληρικοῦ διακονίας ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἀξιωθεὶς. Clericali ministerio in Ecclesia dignatus. Negat quoque Baronius tom. 4 ad an. 377 nu 14 Sacerdotem fuisse; cum præter alia quæ repugnant, inquit, haud esset Basilij iuris, Syrum hominem ordinare.
[21] Si foret omnino exploratum, Vitam illam S. Basilij, [an Presbyter a S. Basilio creatus;] qua de supra egimus, a S. Amphilochio scriptam esse, haud magnam S. Hieronymi, Palladij, Sozomeni in contrarium vim verba haberent. Viderant illi opuscula eius aliqua Græce versa, Diaconi Edesseni titulo, neque de sacerdotio legerant: quare Diaconum appellarunt. Nobis ipsis euenit non raro, vt quorum vidimus sub Doctorum cuiuspiam academiæ nominibus, aliove titulo editas lucubrationes, etsi sint deinde ad episcopatum euecti (quod facilius in hac luce litterarum nosse possumus, quam illi Ephræmum in Cappadocia Presbyterum factum) citemus tamen sub priori illo titulo dignitatis. Menologium Basilij Imp. diserte habet, a S. Basilio creatum Presbyterum: atque vt Bellonacensem omittam lib. 14 cap. 86, S. Antoninum par. 2 tit. 10 cap. 4 § 5, Michaëlem Hoierum, aliosq; id asserentes; auctor anonymus de hæresibus, qui ante annos MCC vixit, editusq; est nuper a Iacobo Sirmondo nostro sub Prædestinati nomine, hæresi 57, quæ est Messalianorum, diserte scribit: Egit contra hos Ephrem Presbyter Syrorum.
[22] Franciscus Combefis vir doctißmus Not. 112 in Amphilochium, argumentum, in quo robur præcipuum inesse Baronius existimat, [quod tunc vetitum non erat,] egregie refellit: antiquo enim iure neutiquam prohibitum fuisse, ne quis in aliena natum diœcesi, ad sacros ordines promoueret; sed ne alteri obstrictum Ecclesiæ, ad suam attraheret, itave ei ordines conferret, vt eo deinde titulo ius sibi in eum arrogaret. atque eam esse sententiam canonis Illud quoque. & can. Si quis dist. 71. qui ex Sardicensi Nicænoq;concilio sumpti, ignorari a Basilio non potuerunt. Profert Combefis exempla aliquot eorum qui ab alienis Episcopis olim ita ordinati Presbyteri sunt: plura Franciscus Hallerius de electionibus & ordinationibus parte 2. sect. 5 cap. 3 art. 1 § 4.
[23] Celebre est hoc in genere ipso, S. Hieronymi exemplum, quod cum a Baronio quoque referatur an. 378 num. 65. mirum est cur Basilio in Ephræm nolit licuisse, [vt patet in S Hieronymo] quod in Hieronymum Paulino Antiocheno Episcopo. Ita de sua ordinatione scribit S. Hieronymus Ep. 61 ad Pammachium aduersus errores Ioannis Hierosolymitani, quem cap. 16 ita alloquitur: Porro quod dicis te petisse vt subiicerentur Ecclesiæ Dei, & non scinderent eam, neque proprium sibi facerent principatum; de quibus dicas, non satis intelligo. Si de me, & de Presbytero Vincentio; satis multo dormisti tempore, qui post annos tredecim nunc excitatus hæc loqueris. Ob id enim & ego Antiochiam, & ille Constantinopolim, vrbes celeberrimas, deseruimus; non vt te in populis prædicantem laudaremus: sed vt in agris, & in solitudine adolescentiæ peccata deflentes, Christi in nos misericordiam deflecteremus. Sin autem de Pauliniano tibi sermo est; vides eum Episcopo suo esse subiectum, versari Cypti, ad visitationem nostram interdum venire, non vt tuum, sed vt alienum, eius videlicet, a quo ordinatus est. Quod si hic etiam esse voluerit, & in exilio nostro quietus in solitudine viuere; quid tibi debet, nisi honorem, quem omnibus debemus Episcopis? Fac a te ordinatum: idem ab eo audies, [ordinato a Paulino Ep. Antiocheno.] quod a me misello homine, sanctæ memoriæ Episcopus Paulinus audiuit: Num rogaui te, vt ordinarer? Si sic presbyterium tribuis, vt monachum nobis non auferas; tu videris de iudicio tuo: sin autem sub nomine Presbyteri tollis mihi, propter quod seculum dereliqui; ego habeo quod semper habui: nullum dispendium in ordinatione passus es.
[24] Eadem sane quæ Hieronymus Paulino, dicere Basilio Ephram potuit, & ipse monachus, in eremo degens, nullis obstrictus in ecclesia Edessena sacris ministeriis; habendis dumtaxat interdum concionibus, sæpius priuatis colloquiis, populum erudiens ad pietatem. Ioannes Trithemius lib. de scriptorib. Eccl. ista habet: Effrem monachus eremique cultor insignis, & Diaconus Edissenæ Ecclesiæ, a B. Basilio Presbyter ordinatus, propter humilitatem ad Diuina mysteria conficienda numquam accessit, quamuis apud Deum & homines dignus haberetur. Non est quidem id a S. Ephræmi humilitate alienum, præsertim cum annis perpaucis superuixerit Ephræm; merito tamen auctorem antiquiorem Trithemio postulat Combefis. At si vere ab offerendo sacrificio abstinuit, ne innotuit quidem fortaßis Edessenis, eum Presbyterum ordinatum.
§ IV S. Ephræm doctrina, scripta, Græcæ linguæ peritia.
[25] Per idem tempus, inquit Theodoretus histor. Eccles. lib. 4 cap. 27 Edessæ quidem Ephræm ille admirabilis, Alexandriæ vero Didymus, cum laude vixerunt, contraria veritati dogmata libris editis confutantes. Atque Ephræm quidem Syriaca vsus lingua, spiritualis gratiæ radios effudit. [Hæreticos confutat,] Nam tametsi Gentilium eruditionem ne degustauerat quidem, multiplices tamen eorum errores refutauit, atque omnis hæreticæ fraudis imbecillitatem omnino denudauit. subiicit, quæ nos infra ex Sozomeno, qua ratione, dulce venenum ab Harmonio propinatum popularium auribus animisq;, eliserit, piis cantilenis ad eius modulos aptatus, itaq; medicinam audientibus tum iucundissimam tum vtilissimam adhibuerit. Quod & in Tripartita narratur lib. 8 cap. 6 vbi tamen non recte dicitur tunc Harmonius cantica composuisse, qui multo antiquior fuit, cum eius parens Bardesantes M. Veri tempore scripserit, vt asserit Theodoretus lib. I hær. fab. cap. 22.
[26] Philosophiæ quoque, ac præsertim sacrarum litterarum, summa in eo peritia fuit, ipsi puero, aut eius parentibus, mystico viso præostensa, infusaq; diuinitus; [scientia diuinitus infusa:] vti infra ex S. Gregorio Nysseno & aliis liquebit: vt minime mirum videri debeat, eum ob eximiam eruditionem a S. Basilio aliisq; mirifice laudatum. Georgius Cedrenus ait, [multa scribit,] multa eum vtiliter conscripta reliquisse. Multa, inquit S. Hieronymus lib. de illust. Eccl. Scriptor. Syro sermone composuit opuscula, & ad tantam venit claritatem, vt post lectionem scripturarum publice in quibusdam Ecclesiis eius scripta recitentur. [quæ in ecclesiis lecta;] Ea vero, Nysseno teste, in Græcum versa sermonem, eamdem vim elegantiamq; retinent. [quædam Græce versa:] Subscribit S. Hieronymus: Legi, inquit, eius de Spiritu sancto Græcum volumen, quod quidam de Syriaca lingua verterat, & acumen sublimis ingenij, etiam in translatione, cognoui.
[27] In Latinam quoque linguam nonnulla eius translata sunt scripta. Vincentius Bellonacensis, qui ante C D annos scripsit, Speculi histor. lib. 14 cap. 87 ista habet: Huius Ephræm septem Opuscula extant apud nos, [quædam Latine,] scilicet de pœnitentia, de luctaminibus seculi, de compunctione cordis, de beatitudine animæ, de resurrectione, de die iudicij. Eadem ex Vincentio recitat S. Antoninus par. 2 tit. 10 cap. 5 § 6. sed & ipse sex solum recenset, cum septem dicat extare. [& variis temporibus edita;] Tritthemius de Script. Eccl. eadem, aliaque insuper septem enumerat, quæ apud Latinos inueniri ait, de Spiritu sancto, de contritione cordis, de cogitationibus, de prædicatione dura, de celebratione mysteriorum, Planctum super Edessenam vrbem. Horum opusculorum quædam, alia item ab Ambrosio Camaldulensi Latine versa e Græco, edidit Coloniæ an. MDXLVII Melchior Nouesianus, dicauitq; Guilielmo Hittorpio Veteris-montis Abbati, a Carthusiano quopiam recensita, vt coniicimus ex S. Brunonis elegia & epitaphio ad calcem adiectis. Ephræmi opuscula aliquot (vt notat. 3 ad Vsuardi Martyrol. I Febr. Scribit Molanus) edita sunt Dilingæ an MDLXII.
[28] Tandem Gerardus Voßius Belga, Borchlonij, primario Comitatus Lossensis oppido, in diœcesi Leodiensi natus, Præpositus Tungrensis, [plenius a Gerardo Vossio:] quæcumque Sancti Ephræm opera in insignioribus Italiæ bibliothecis, præcipue Romanis, inueniri potuerunt, Latinitate a se donata, scholiisq; illustrata, at que in tomos tres distributa, Romæ edidit; primum tomum an. MDLXXXIX, secundum MDXCIII, tertium MDXCVII, ætatis suæ L vrbicæ mansionis XXV, vt ipse scribit. Quæ omnia an. MDCIII Coloniæ ab Arnoldo Quentelio recusa sunt. Ipse demum laudatißimus Interpres & Scholiastes ann. MDCIX XXV Martij, Leodij mortuus est, vt scribit Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica. Duo tamen in hoc præclarißimo opere optaremus a Voßio obseruata: I. vt quæ antea Latine extabant S. Ephræm opera, siue ab Ambrosio Camaldulensi, siue prius ab anonymo versa, addidisset, ad calcem saltem vel operis totius, vel tomi illius in quo singula extant ex ipsius interpretatione. Secundum, vt Græcolatine potius, quod illi facile erat, omnia edidisset.
[29] Non omnia tamen illius opera assecutus est Voßius. Nam quem legisse se Græce versum librum de Spiritu sancto testatur S. Hieronymus, [at non liber de Spiritu sancto,] hic desideratur. Vti & commentarij in sacram Scripturam, de quibus S. Gregorius Nyssenus infra nu. 10. Πᾶσαν γάρ παλαιάν τε καὶ καινὴν ἐκμελετήσας γραφὴν, καὶ ὡς οὐκ ἅλλός τις τοῖς τοιαύτοις θεωρήμασιν ἐμφιλοχωρήσας ὅλην ἀκριβῶς πρὸς λέξιν ἡρμήνευσεν, ἀπό τε τῆς κοσμογενείας, καὶ μέχρι τῆς τελευταίας τῆς χάριτος βίβλου, [commentarij in Scriptura,] τὰ βάθη τῶν κεκρυμμένων ἐις τοὐμφανὲς ἀγὼν θεωρημάτων. λύχνῳ κεχρημένος τῷ πνευματι Nam omnem & antiquam & nouam Scripturam euoluens, &, vt nemo alius, in eius contemplationem incumbens, totam accurate ad verbum interpretatus est: atque ab ipsa mundi creatione vsque ad vltimum gratiæ librum, quæ abdita & recondita erant commentariis illustrauit, Spiritus lumine vsus. At neque interpretatio illa, neque commentarij vsquam comparent. Sozomenus quoque lib. 3 cap. 15 Λέγεται δὲ τὰς πάσας ἀμφὶ τὰς τριακοσίας μυριάδας ἐπῶν συγγράψαι. [Hymni innumeri,] Dicitur vero vniuersim circiter tricies centena millia carminum conscripsisse. In his nimirum erant hymni adHarmonij numeros facti, de quibus Theodoretus lib. 4 cap. 27 ταῦτα καὶ νῦν τὰ ἄσματα φαιδροτέρας τῶν νικηφόρων μαρτύρων τὰς πανηγύρεις ποιεῖ. Istæ & nunc cantilenæ splendidiores reddunt inuictorum Martyrum solennitates. Atque hæc quoque vel delitescunt, vel omnino perierunt scripta: vti & alta quamplurima; nam Photius Tmem. 196 vbi Paræneses 49 aliaq; enumerauit, subdit: Quamquam alia quoque quam plurima sancti viri in Græcam conuersa linguam opuscula circumferuntur, dicendi vi ac venustate referta. [multæ orationes.] Syri vero affirmant orationes supra mille scripsisse: quibus etiam testimonium reddit (cuius grauis est in historia, non item in dogmatibus fides) Eusebius ille Pamphili cognomento. At qui potuit scriptorum Ephræmi meminisse Eusebius? Nisi, quod supra § 2 nu. 15 iam clarus erat eruditionis fama & lucubrationibus Ephræm sub initium imperij Constantij? Quamquam in iis libris Eusebij, qui in manibus sunt, nulla eius mentio est. Fortaßis Ecclesiasticam historiam Sozomeni hic pro Eusebiana accepit, aut aliter memoria lapsus Photius.
[30] De stylo Ephræmi, præsertim in Exhortationibus, siue παραινέσεσι, quæ habentur to. 2. ita idem censet Photius: In his admonitoriis sancti viri sermonibus, [quædam Græce versa humili stylo:] iure quis admiretur, quam alte penetret persuadendi vis, quantumque ab his fluat iucunditatis, quam denique affectuum copia referti sint. Oratio tamen eius ac figuræ nihil mirum, si ad consuetum homiliarum vsum, & inelaboratum dicendi genus vergant. Non enim in auctorem sensuum, sed in horum interpretem, ea conferenda culpa. Qui namque Syriacæ sunt linguæ bene periti, verbis adeo ac tropis excellere norunt, vt ambiguum sit, ab hisne an a sensu recondito, tanta eius dicendi yis atque elegantia proficiscatur. Quamobrem non tam dictionis humilitas admiranda, quam illud suspiciendum, quomodo per tantam verborum vilitatem, tanta salus atque vtilitas in legentes velut effundatur. De iis opusculis quæ an. MDXLVII edita Coloniæ diximus, pronuntiat Bellarminus lib. de scriptorib. Eccles. magis pia quam docta esse. [quædā non tam docta, quam piæ & plena Spiritu.] Nimirum suauis ille & benignus Dei Spiritus, vt se ipse in libro Sapientiæ describit, non eget ad emollienda hominum corda vel reconditæ scientiæ vel elaboratæ facundiæ machinis, quas tamen, si adsint, abiici minime iubet. Sed neque Ephræmo, diuinitus concessæ sapientiæ latices defuisse, neque recte ornateq; dicendi artificium, eiusdem Diuini Spiritus magisterio haustum, testatur S. Gregorius Nyssenus, & alij infra.
[31] Hac ergo præditus eruditione, omnes, qui ad eum videndum veniebant, [Græcæ linguæ scientiā obtinet precibus S. Basilij.] vt scribit Vincentius lib. 17 cap. 87 per annos plurimos docens, vel ædificans, vt loquitur Palladius; vt pluribus prodesset, Græcæ linquæ peritiam S. Basilij precibus obtinuit, vt supra ex Menologio Basilij Imp. retulimus.Vnde conficitur, quod Combefis annotauit, gratiam hanc in eo perdurasse, neque solum ad illud cum S. Basilio colloquium fuisse collatam. Eleuat eius rei fidem Baronius to. 4 ad an. 370 nu. 56. duabus potissimum rationibus: quarum prima est, quoniam nihil de his ipse Ephræm. 2. quia hic testatur, sibi Basilium per interpretem esse locutum. Principio certe interprete opus fuit. Quid vero mirum, si omnes humiliandi sui occasiones sollicite aucupans, illud reticuit quod videbat in suam gloriam plusculum cedere? Alia quoque silentio pressit, quæ illo cum Basilio congressu accidisse Nyssenus testatur.
[32] Congressum illum ita ipse Ephræm describit Encomio in S. Basilium: Vbi ergo Dominus miserendi occasione se offerente, in quadam ciuitate, misericordia motus est super me, illic vocem ad me dicentem audiui: Surge, o Ephræm, & comede cogitationes arque sententias. Cui respondens dixi in magna anxietate: Vnde ego, Domine, comedam? Et ait ad me: [ad quem iussu Diuino missus,] Ecce in domo mea vas splendidum est ac magnificum, quod tibi suppeditabit cibum. Super dictis autem mulrum admiratus, exurgens perueni ad templum Altissimi: & cum sensim ad vestibulum ascendissem, & piæ desiderio in introitum prospexissem, vidi in sanctis sanctorum vas electionis coram armento ouium præclare extensum, verbisque maiestate plenis exornatum atque distinctum, omniumque oculos in illud defixos. Vidi templum Spiritu vegetatum ab eo, [quæ viderit allegorice exponit;] eiusque in viduas ac orphanos potissimum commiserationem. Vidi ibi apud eum, fluminis instar lacrymarum fluenta, & vellus vitæ cunctis quasi aureos radios diffundens; ipsum autem Pastorem pennis Spiritus sursum pro nobis preces sustollentem, filumque orationis deducentem. Vidi ab ipso ecclesiam ornatam, & dilectam aptissime compositam. Prospexi ab ipso manate doctrinam Pauli, legem Euangeliorum, & timorem mysteriorum. Prospexi ibi vtilem ac salutarem sermonem, ad ipsum vsque cælum fideliter se attollentem: atque, vt rem paucis complectar, vniuersum illum cœtum splendoribus gratiæ renidentem. His vero cunctis ita religiose ex electo vase regni efflorescentibus, laudaui sapientem & benignum Dominum, qui sic ipsum glorificantes glorificat. Peracto autem auditorio, Spiritu sancto reuelante, me adesse cognouit. Qui meam vilitatem accersendam curans, per interpretem interrogabat me, dicens: Tune es Ephræm, qui præclare collum inclinatum iugo salutaris verbi subiecisti? [ab eo agnitus, & benigne exceptus:] Et respondens, dixi: Ego sum Ephræm, qui me ipsum a cælesti cursu sequestraui. Cumque me apprehendisset, sancto suo osculo consalutauit; instruxitque mensam epulis sapientis ac sanctæ & fidelis animæ ipsius, non quidem corruptibilibus conditam ferculis, sed immortalibus refertam sententiis.
[33] En vt allegoricis ambagibus inuoluit, quæ alij splendius narrant, ab ipso visa ac gesta? Illud vero de lingua Græca vel omnino texit silentio, vel alias aperuit; [hoc donū vel reticet,] neque enim in vno eo sermone omnia explananda iudicauit. Nam & de XL Martyribus alia oratione, quæ a S. Basilio didicerat, exposuit: fortassis & hoc ipsum de linguæ Græcæ dono, [vel alibi,] alibi scriptis mandauit. An eo non videntur spectare illa in eodem Basilij encomio, paullo ante medium? [aut obscure indicat:] Subtrahensque mihi viriditatem ac immaturitatem sermonis, æmulatione me cepit, demersitque me in pocula doctrinæ suæ. Imo quod cap. 10 in illud, Attende tibi, Vitam S. Antonij per Athanasium scriptam citet, suspicatur Vossius, Græce scriptam legisse.
[34] Petrus de Natal. lib. 3 cap. 70 ita scribit: Ex tat liber de Spiritu sancto, quem de Syra lingua vertit in Græcam. Hunc B. Hieronymus legisse se dicit, [non vertit ipse Græce librum de Spiritu sancto.] & acumen ingenij illius etiam in translatione notasse. Non ait S. Hieronymus eum librum ab ipso Ephræm, sed a quedam, versum de Syriaca lingua, vti nu. 26 dictum.
§ V S. Ephræm cum aliis Sanctis amicitia.
[35] Etsi in quouis genere hominum alliciat atque attrahat ad amicitiam morum similitudo, [Multos SS. amicos habet:] multo tamen citius arctiusq; sancti viri amplectuntur sui similium amicitias Spiritu sancto, qui fons est honestæ beneuolentiæ, inuicem celeriter conciliante. Ea quoque ratione instituit S. Ephræm amicitias. Præter iam commemoratum S. Basilium, &, qui infra in Testamento nominantur, discipulos Magistro simillimos, Abban, Abraam, Maran, Simonem, Zenobium; duos hic referemus sanctitate illustres, ipsi vero stabili necessitudine coniunctos.
[36] [ex his S. Iulianum,] Primus est S. Iulianus cuius vitam IX Iunij dabimus ab ipso Ephræm scriptam, vti Sozomenus lib. 3 cap. 13 his verbis testatur: Per idem tempus circa Edessam Iulianus accuratissimum genus disciplinæ monasticæ exercuit: qui velut corporis expers, talem vitæ institutionem ac modum secutus est, vt carne carere, atque ex ossibus solum & cute constare videretur. Quare Ephræm scriptor Syrus tractatum de eius vita contexuit. [(cuius Vitam scripsit)] Clarius aliquanto Nicephorus lib. 9 cap. 15. Tum etiam apud Edessam accuratiore & Angelorum simili viuendi more, [(cuius Vitam scripsit)] Iulianus ille Magnus est philosophatus: cuius tanta fuit continentia, vt ossa carnibus carentia cuti constricta habere videretur. Vitam eius Ephræm etiam Syrus conscribendam sibi esse duxit.
[37] Edita est ea Vita Latine a Gerardo Voßio tom. 3 Operum S. Ephræm, in qua quæ vtriusque amicitiam declarant, ista habentur: Beatus vero Iulianus mortificans in se mundanas concupiscentias, quantum monastica viuendi exigebat ratio, in sua residebat cella: prope autem eiusdem cellam, etiam mea cella sita erat; nam eiusdem eramus congregationis ambo. [sæpe visit,] Accedebat igitur is ad cellam meam, & ego vicissim ibam ad ipsum: proficiebam enim ex colloquio ac conuersatione viri; [eiusq; colloquio proficit:] mirabarque cum viderem tantam in homine barbaro cognitionem, quippe ex partibus Occidentalibus oriundo: glorificabamque Deum, qui non vult quemquam perire, sed omnibus per pœnitentiam ignoscere.
[38] Et quibusdam interiectis Quando vero pulsus ad Synaxim audiebatur, ante omnes alios Fratres occurrere contendebat. Sic vero in Synaxi consistebat absque vlla oculorum distractione, quasi ipsi tribunali Domini nostri Iesv Christi assisteret. Quodam autem die ad ipsum dixi: Quis, obsecro, hosce libros corrumpit? quippe in quibus vbi scriptum erat Devs, aut Dominvs, aut Iesvs Christvs, [eum monet, ne lacrymis sacros libros corrūpat:] vel Salvator, litterarum elementa deleta reperiuntur. Beatus vero ad me, Nihil, inquit, a te penitus abscondam, Fornicatrix mulier ad Saluatorem accedens, lacrymis pedes ipsius rigauit, & capillis capitis sui abstersit: & ego vbicumque nomen Dei mei scriptum comperio, lacrymis meis rigo; vt & ego remissionem ab eo peccatorum accipiam. Ego vero gratiose ad eum dixi: Deus, qui benignus est & misericors, bonum illud tuum suscipiat propositum; verumtamen libris parcas, obsecro. At ille dixit: Non irrigatur cor meum, nisi plorem corā Domino Deo meo. Ardenter porro in Religione se gessit, atque exercuit, vltra viginti quinque annos: & interea moritur in Domino, in obedientia, & persecutione, quam passus est, dignus æterna factus beatitudine. Beati enim, inquit Christus in Euāgelio, pauperes spiritu; quoniam ipsorum est regnum cælorum. [eius morte dolet:] Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cælorum. Meis sane oculis excidunt lacrymæ, super disiunctione ac separatione viri istius.
[39] Fuit præterea S. Ephræmo coniunctissimus S. Abraham Eremita, qui XVI Martij colitur, & S. Maria fratris illius filia, quorum idem Vitam scripsit, quæ tom. 3 Operumeius extat, editaq; est a Rosvveydo nostro lib. I de Vitis PP. Atium hunc arbitramur esse ab eo Abraam, [S. Abrahæ] qui inter Ephræmi discipulos numeratur in eius Testamento; is enim Ephræmo superstes fuit, alter vero ante ipsum annis pluribus decesserat, [(diuersi ab Abraam discipulo)] cum eius & Mariæ, quæ quinquennio patruo supervixit, obitum describat, atque ista subiungat: Hei mihi, dilectissimi, quoniam hi quidem dormierunt, & ad Dominum cū omni fiducia perrexerunt: quorum mens in nullo prorsus mūdanis negotiis colligata est, sed in sola Domini caritate. Ego vero impromptus atque imparatus mea voluntate permansi, & ecce comprehendit me hiems, & infinita tempestas nudum me atque spoliatum absque perfectione bonorum operū inueniet.
[40] Fuisse porro vtrumque Ephræmo amicissimum, ex eadem Vita liquet, vbi Maria in fornicationem lapsa, ita loquitur: Vbi est magisterium sanctissimi patrni mei? vbi monita collegæ eius Ephræm? qui me docebant in mea virginitate perdurare, exhortantes, [collega,] vt impollutam animam immortali sponso seruarem. [eius neptē ad curam castitatis hortatur,] Sponsus etenim tuus, dicebant, sanctus & zelans est. Ipse quoque Abraham, cum ad eamdem neptem suam, in diuersorio quodam meretricie viuentem, venisset, militari habitu, ne eo agnito in fugam sese illa præ pudore coniiceret; posita tandem persona,ita eam alloquitur: Filia mea Maria, non me agnoscis? Viscera mea, nonne ego sum qui te nutriui? Quid tibi factum est, o filia mea? Quis te interfecit? Vbi est ille habitus Angelicus, quem habebas, filia mea? vbi est cōtinentia? vbi fletus? vbi vigiliæ? vbi chameuniæ? A celsitudine cæli in hanc foueam quomodo deuoluta es filia mea? Cur, quando peccasti, non mihi indicasti? nō mihi illud retulisti? Et ego certe pro te pœnitentiam agerem cum dilectissimo meo Ephræm. Et post pauca, vt eam, ad spem erigat, Super me, inquit, sit iniquitas tua, o filia mea. Ex manibus meis peccatum hoc Deus requirat. Solummodo audi me, & veni, [proq; ea lapsa orat:] eamus in locum nostrum. Ecce enim & carissimus Ephræm pro te nimium dolet, tuique caussa sedule Dominum deprecatur.
[41] Non omnes tamen, quibuscum ille amicitiam constituerat, eam constanter coluerunt. [a quibusdam suorū desertus;] De quibus ipsemet in suo Testamento cap. 1 num. 2 ait: Ceterum vos, Fratres, nolite mirari super aliquibus, qui obedientiæ disciplinam complexi, a me recesserunt. Et cap. 5, nu. 22 & 23 maledicit Paulonæ apostatæ & Arouandran, qui relicto pietatis studio, hæreses proseminabant.
[42] [Paulinum, acri & ambitioso ingenio,] Ab hoc vero Paulona qui a Magristro suo viuente recesserat, diuersus fuisse videtur Paulinus, de quo Gennadius de illust. Eccl. Scriptor. cap. 3 ita scribit: Paulinus Presbyter, discipulus B. Effrē Diaconi, homo acris valde ingenij, & in Diuinis doctus Scripturis. Sed viuente Magistro clarus in Doctoribus Ecclesiasticis fuit, & maxime ex tempore declamator: post illius autem obitum, amore primatus & nominis, separans se ab Ecclesia, scripsit cōtraria fidei multa. Huic obiturus B. Ephrȩm astanti sibi dixisse fertur: Vide Pauline, ne te submittas cogitationibus tuis, & eleueris. Sed cum te ad purum comprehendisse putaueris Deum, crede, nec intellexisse. [lapsurum præsentit.] Prȩsenserat enim illum ex studiis vel sermonibus noua inuestigare, & in immensum intellectum hæreseon tendere: vnde & frequenter Bardesanem nouellū vocabat. Hunc tamen Honorius Augustodun. Paulonam vocat, vt & MSS. a Suffrido Petri citata.
§ VI S. Ephræm compunctionis fontes.
[43] Mvltos ac luculentos fontes compunctionis, in se aliisq; excitandæ, S. Ephræm aperit. Duos solum hic commonstrabimus. Primus ex rerum humanarum consideratione promanat, ac Dei interna allocutione. Ita ipse De Timore animi, tom. 1. Ego Ephræm peccator, ignauus ac piger in certamine spiritali, in quo assidue ob negligentiam meam animique torporem vincor, vobis, strenui pugiles, Deique a mantissimi Fratres, ingentem animi mei timorem atque tremorem, [cogitans mundi vanitatem,] qui quodam die me miserum atque distractum, tardumque ac desidem inuasit, recensere volo. Solus sedebam in loco quodam quieto atque sublimi, & inanes huius vitæ curas, tumultus, ac perturbationes mente reuoluebam. Et illacrymans dicebam: Quomodo vita hæc nostra velut vmbra fugit, & instar velocissimi cursoris pertransit, & tamquam flos maturinus marcescit! Rursusque cū dolore ac gemitu, Quomodo, inquam, seculum hoc prætereat, dum interim ignauia, rebusque ac cogitationibus inutilibus distrahimur, [cælumq; aspiciens, de negligē tia a Deo monetur:] nescimus. Hæc dum mecum expendo, repente oculos in cælum sustuli, & pæne a sensibus alienatus, magno timore perculsus, oculis cordis Dominum meum summa in gloria sedentem prospexi, & sic animam meam compellantem audiui: Quamobrem, o anima, cælestem tuum thalamum lumine gloriæ plenum contemnis? Cur, o anima, sponsa mea, me immaculatum & immortalem sponsum tuum odisti? Cur, o anima, spernis illa bona, quæ ego in lumine vitæ præparaui tibi?
[44] Et post pauca: His ego, Fratres carissimi, in illa hota coram Domino constitutus, vehementer contremui & expaui: [perterritus lamentatur:] præserrim dum formidabilia illa Domini verba, maximamque animi mei confusionem atque turbationem animaduerterem. Vnde defecit præ timore atque confusione anima mea: cogitabamque vbi me absconderem, quod tantam ignominiam ferre nequirem; dicebamque apud me: Venite montes & me peccatorem impium operite. Et demisso capire confusus, alta voce me ipsum deflere lamentabiliter cœpi, dicens: Cur ego ex vtero matris prodij, vt Dominum meum sanctum & bonum atque misericordem exacerbarem? Cur conceptionem in vtero matris, & corporis incrementum, donaque cælestia, ac sancta gratiæ tuæ remedia, quæ dedisti, Domine, contempsi? Flens tamen procidi, & cum planctu ac dolore cordis mei illacrymans, rogaui & exclamaui: Exaudi, Domine, fletum meum, & suscipe verba deprecationis meæ, quæ ego peccator timore perterritus, coram te loquor, Clementissime, mitissime, & misericordissime Domine.
[45] [Visionis huius memoria cohorrescit:] Rursumq; paucis interiectis: Quoties in mentem mihi venit illius diei ac horæ, in qua me repente timor hic inuasit, totus horreo, lacrymor, ac ingemisco. Iterum mox omnium simul obliuiscor, & precum & lacrymarum & timoris, & spatij pœnitentiæ mihi largitate Diuinæ gratiæ concessi. [ariditates patitur;] Sed vnde mihi ista duritia & negligentia? vnde tanta obliuio? vnde ita subito fio impudens & timoris expers, elatus, & iracundus; adeo vt plane nec timor Dei nec iudicium futurum mihi versetur ob oculos? Numquid iniustus est Deus? Numquid dissimulat aut non intuetur opera mea? Absit. Omnes vos rogo obtestorque, amici Dei, & Fratres mei carissimi, vt pro me homine peccatore & minimo, apud Deum misericordem & benignissimum intercedere velitis. Quæ mihi acciderunt, vel ideo patefeci vobis, vt per vos misericordiam a Deo obtineam.
[46] Scripsit porro hæc Ephræm grandis iam natu, vt coniicit Vossius ex hisce eius verbis: [vt senex fassus est:] Gratia tua, quæ delicta iuuentutis meæ tulit, & senectutis nunc errata perferat. Quando tamen illa ipsi visio siue, vt idem censet contemplatio acciderit, non exponit: verisimile est multo ante euenisse. Idem sermone de compunctione, alium huius fontem aperit, cæli aspectum, iudiciiq; Diuini recordationem, ita scribens:
[47] Edessena ex vrbe benedicta, quodam die diluculo surgens, [cælum aspiciens,] cum duobus Fratribus egressus sum: sublatisque in cȩlum oculis, simile illud speculo, nitidum, astrisque ornatum, ac super terram cum gloria fulgēs, adspiciebam. Ego vero cum admiratione tacitus mecū ista reuoluens, Si hæc, inquam, tanto cum decore resplendent; iusti & sancti Diuinæ obtemperantes voluntati, in hora illa, quando ad iudicandum Dominus venerit, quanto magis in gloria Saluatoris, ineffabili luce fulgebunt? Subito autem in memoriam mihi venit terribilis ille Christi aduentus. [memor iisdicij,] Vnde contremuerunt omnia ossa mea, corporeque simul & anima totus exhorrui. Atque sic concussus & perturbatus magno cum dolore cordis flere cœpi, [lacrymatur,] & ingemiscēdo dixi: Quomodo ego peccator in illa hora terribili ac formidanda inueniar? Quomodo ego coram tribunali tunc tremendi Iudicis adstabo? Quomodo ego elatus & superbus cum iustis atque perfectis consistam?
[48] Post plura in hanc sententiam prolata, subdit: Tunc duo illi Fratres, qui mecum etant, & ipsi illacrymantes, his me verbis interpellabant: [& aliis aperit fletus sui caussam.] Quid ita acerbe plangis o Pater? Et ego ad ipsos, Meam, inquam, socordiā, o filij carissimi, defleo. Cum enim cognitionis nobis lumen tribuerit Deus ter optimus, ego quotidie illud repellere atque extinguere conor. Nam si Diuinæ voluntatis mandata perfecissem, beatus sane in hora illa forem; & non solum ego, sed & omnes qui obediunt voluntati eius. Iccirco, Fratres, nullam penitus ibi excusationem habituri sumus, quoniam scientes ac spōte peccamus cuncti. Diuinam itaque prouidentiam & in nos munificentiam, quantaque nobis quotidie pro sua bonitate largiatur Deus, sedulo consideremus vniuersi.
S. P. N. EPHRÆM
NARRATIO AD MONACHOS
DE SVA CONVERSIONE.
Interprete & scholiaste Gerardo Vossio.
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
Avctore Anonymo, ex operibvs S. Ephræm
CAPVT I.
Ephræm & duo concaptiui, falso crimine accusati, etsi alterius vere rei.
Sanctus Abbas Ephræm, accedentibus ad ipsum Fratribus, de seipso vtilitatis caussa enatrauit, dicens:
[1] Quando adhuc puer essem, incompositis moribus extiti. [Ephræm vaccam insectando occidit;] Quodam igitur die parentes mei in suburbana extra ciuitatem miserunt me: quo dum abirem, a reperi per viam in medio siluæ iuuencam vnam, ferentem vterum, pascentem; erat autem pauperis cuiusdam iuuenca. Acceptis ergo lapidibus persequi cœpi iuuencam per siluam. Tantopere autem eam insecutus sum lapidibus, ad profundam vsque vesperam, (erat enim vicina partui) quousque in terram caderet, in interiores partes siluæ, & postremum pedum b crepitum ederet: relicta igitur illa mortua secessi, noctuque feræ deuorarunt eam. Obuiam autem in eadem silua habui pauperem, cuius erat iuuenca, quærentem illam: qui me interrogabat: [seni eam quærenti illudit:] Fili, nonne sæpe occuristi iuuencæ prægnanti in silua ista? Ego vero non solum non respondi ipsi, sed etiam c contumeliis illum per summam iniuriam oneraui.
[2] Accidit autem post mensem dierum, vt me iterum parentes mei ad suburbana mitterent: [pernoctans cum pastoribus,] Cum igitur irē, aduesperascere mihi cœpit, dū adhuc essem in via. Inuenerunt aurem me pastores ouium in silua, & dixerunt ad me: Frater, quo pergis hora ista? Ad quos ego: Parentes mei vsque ad suburbana me miserūt, & eo proficiscor. At illi: Inclinata iam est dies, & aduesperascit, quare, huc ad nos diuerte, & apud nos quiesce; mane reliquū viȩ perficies. Vt ergo secessi ac mansi apud eos, nocte illa in caulam feræ irruerunt, quæ gregē per siluā disperserunt. Apprehenderunt autem me domini gregis, obiiciētes quod ego fures induxissem, qui gregem ouium inuasissent, dispersissentque. Mihi vero neganti, & inranti nullam in me culpam residere, non crediderunt, [grege a lupis disperso vt furū ductor] sed perstiterunt dicere, quod ego suffuratus essem, dispersissemque illorum oues. Demum ergo me cubito ligatum tradiderunt Prætori, qui me detrudendum mandauit in carceres: vbi duos viros vinctos reperi, quorum alter falso insimulabatur homicidij, alter vero adulterij.
[3] [coniicitur in carcerē.] Peregi autem in carcere dies quadraginta: post quos, mihi dormienti adstitit adolescentulus quidam, aspectu terribilis, ad me placida voce dicens: Ephræm, quid in isto agis carcere? Ad quem ego: Domine, aspectu tuo ita sum perculsus, vt omnes me vires deficiant. Ad me autem adolescentulus: Noli timere, sed dic mihi caussam tuam. Sumpta igitur maiori ex mansuetis illius verbis fiducia, cum multis lacrymis dixi ad illum: [ex Angelo intelligit se ob prius crimen id pati:] Domine, Domine, missus sum a parentibus meis ad suburbana, & me vespera oppressit in via; inuenerunt autem me pastores ouium, qui me apud se detinuerunt: eademque nocte ouile inuaserunt feræ, quæ vniuersum gregem disperserunt. Tenuerunt autem me domini ouium, obiicientes, quod fures ego adduxissem, qui gregem ouium suarum inuasissent dispersissentque: quare vinctum me tradiderunt Prætori. Ego autem insons sum, Domine, & illi iniuste me calumniati sunt. Atque ille vultu subridens; Et ego, inquit, te culpa vacantem noui, quod ad hoc attinet, illamque mere calumniam esse. Scio tamen, quid paucis ante diebus egeris, quomodo lapidibus insecutus sis iuuencam pauperis viri, eamque occideris. Intellige ergo non esse iniustitiam apud Deum: sed iudicia Domini abyssus multa. [Psal. 35. 7.] Et vt cognoscas viros quoque istos, qui tecum detinentur in carcere, extra culpam esse in eo super quo accusati sunt, [concaptiuorū alter falso homicidij,] & in vincula coniecti. Verum interroga illos, & intelliges illos non intempestiue vinculis istis detineri: vt scias quod iustus sit Dominus, & iustitias dilexit. [Psal. 10. 8.] Et hoc referens, qui mihi apparuit adolescens, euanuit.
[4] Mane autem facto, vocatis ad me viris, qui mecum in carcere erant, dixi ad illos: Fratres, ob quam caussam inclusi estis carceribus istis? Respondit autem vnus ex illis: Ego homicidij crimine implicor, verum huius culpa vaco. Et alter, Detineor, inquit, caussa adulterij, [crimine captus,] & huius quidem sum criminis expers. At ego ad ipsos plane: Verum quænam sunt a vobis grauia commissa peccata, ob quæ permissi estis a Prouidentia hisce criminibus & accusationibus implicari? Cui alter ille, qui ob homicidium detinebatur: Vere ego vobis peccatum meum enuntiabo. Ante paucos hos dies pertransibam pontem fluuij extra ciuitatem; alij autem duo viri post me veniebant, inter quos suborta est contentio, atque adeo ad manus ventum est, cumque alter in alterum inualuisset, deiecit illum ex ponte desuper in fluuium, [antea pereunti noluer at succurrere:] & abiit. Cumque ego pertransirem, potuissem illi manum præbere, & extrahere eum ex fluuio, ne moreretur: at illo vociferante, & opem meam cum multis lacrymis implorante, vt illi manus porrigerem, ego nolui, sed illo relicto, abij. Vt autem multum diuque luctatus esset, nec aqua exire posset, sustulit illum vnda fluuij, & periit, me adstante & inspectante. Istud meum est peccatum, & certo scio, quod illius caussa permisit me Deus calumniis premi, & in carcerem istum detrudi: non enim est iniustitia apud Deum. [2. Par. 19. 7.]
[5] Dixit vero & alter, qui accusabatur adulterij: Commemorabo & ego peccatum meum? Ante duos hos annos res contigit eiusmodi: Erant duo fratres milites, quibus magna obuenerat a parentibus hæreditas, quam cum nondum inter se diuisissent, illorum soror vidua eam partem requirebat, quæ ad se pertineret. Fratres autem, cum nollent ei quidquam dare, [alter adulterij falso accusatus,] caussam quærebant, qua illam possent de patrimonij possessione deiicere: ac proinde calumniis ambo sororem propriam obruere studebant, quod in fornicatione vixisset, asserentes se istius rei testes habere. At puella iureiurando affirmabat, [antea in insontem adulterij testis:] se illius consciam non esse quod obiiciebatur. Istis vero adseuerantibus se rem eam probaturos; conuenit inter illos in præsentia testium, si eam de fornicatione conuicerint, protinus eam hæreditate ac patrimonio paternorum bonorum excludendam. Venerunt ergo ad me fratres ambo, rogantes vt me ante faciem sororis sisterem, eamque testimonio meo simul cum ipsis premerem atque conuincerem de fornicatione reuera per ipsam commissa, & quod illius conscius essem, vt possent exhæredem illam paternorum suorum bonorum & patrimonij facere; & Dabimus, inquiebant, tibi quinquaginta numismata. Ego autem accepta conditione, me ante faciem puellæ constitui, mihique vere de facto illius constare, quod scortata esset, asseueraui, licet verum non esset: & sic eam bonis paternis eiecimus, & exhæredem patrimonij sui declarauimus. Atque hoc meum est peccatum quod commisi. De adulterio autem, cuius nuper accusatus sum, & cur hoc in carcere detineor, non habeo culpam.
[6] Dixerunt autem ambo ad me: At tu, frater, [his Ephræm crimen falso sibi impositum,] quam ob caussam in istos coniectus es carceres? Atque ego ad illos: Ante duos hos menses miserunt me parentes mei ad suburbana extra ciuitatem, & quia ad vesperum inclinabat iam dies cum adhuc essem in via, detinebant me pastores ouium, vrgentes vt manerem apud eos. Nocte vero illa lupi oues adorti, vniuersum gregem dissiparunt. Domini autem, allegantes quod ego fures subornassem, qui raperent atque dispergerent oues gregis, me apprehensum, ac vinculis constrictum, tradiderunt Iudici: atque hæc est caussa, cur isto carcere detinear. At viri ad me: Numquid aliquando delictum aliquod ipse commisisti, propter quod Diuina prouidentia te permiserit in eiusmodi deuenire periculum, & in istum detrudi carcerem? Ad quos ego: Ipsam rei veritatem vobis aperiam, dicamque quid egerim: Multum cum essem instabilis ac dissolutus per peccata mea, [& verum aliud, narrat.] missus sum quodam die in suburbana nostra a parentibus meis: quo pergens, offendi quamdam iuuencam prægnantem in pascuis siluæ, arreptisque lapidibus insequi eam cœpi per siluam, & tamdiu quidem eam lapidibus sum insectatus vsque ad vesperam, quoad illam in interiores recessus siluæ conieci: erat autem partui proxima, quare cecidit ex cursu, & animam supplodendo pedibus efflauit. Erat autem iuuenca pauperis cuiusdam viri, quam vt iam vidi mortuam, reuersus occurri in via pauperi illi, cuius erat iuuenca, flenti, eamque quærenti. Atque ego interrogatus ab illo, numquid iuuencam suam vterum gerentem alicubi vidissem; non solum non respondi, verum etiam contumeliis illum quam plurimis oneraui: & istud peccatum est quod commisi.
[Annotata]
a Aliter hæc narrat ipse Ephræm in sua Confessione infra.
b De hac in animantibus pedum extensione & crepitu sub mortem, agit Vossius scholio 3.
c Quomodo ergo in Testamento cap. 1 nu. 2. ait, In tota vita mea nemini proisus maledixi? Post conuersionem, inquit Vossius. Ipse quoque in Conuersione fatetur se puerum contumeliosum fuisse, percussorem, seditiosum &c.
CAPVT II.
Sociis post quæstionem absolutis, Ephræm ampliatur.
[7] Postridie autem Iudice pro tribunali sedente, constituerunt coram illo a tripassalum, [torquētur socij:] & quæcumque alia tormentorum genera: iussitque nos subiici quæstionibus. Ingressi sunt igitur carcerem apparitores, & nos ferreis b eculeis constrictos, & toto corpore alligatos obtulerunt Iudici. Prætore autem mandante vinctos adduci, primum illum, qui homicidij accusatus fuerat, vestibus nudatum adduxerunt in medium conspectus omnium, catena ferrea ligatum. At Prætore interrogante illum, vt veritatem confiteretur, antequam tormentis subiiceretur, ac quomodo homicidium illud commisisset; constanter dixit se culpa vacare, & plane innocentem in eo cuius accusatus erat. Vnde iussit illum tormentis subiici. Cum autem diutius in tortura fuisset, apparuissetque eius innocentia, mandauit Prætor ipsum liberari. Deinde imperauit adduci secundum, qui delatus erat ob crimen adulterij; quem etiam vestibus exutum, mutato habitu produxerunt in medium. Quo facto ingens timor ac tremor inuasit me, præsertim cum certum tenerem, quod & ego prorsus in medium producendus forem, sicut & ceteri. Vnde demum plorabam atque tremebam, ac præ nimio timore animum deiiciebam. [Ephræm flet & trepidat:] Adstantes vero populi atque apparitores, me tremebundum simul ac lacrymabundum conspicientes, irridebant, cum dicerent: Quid ploras puer? quando scelus admittebas, non metuebas; iam flere vis, quando nihil proficis? Noli timere. Iam iam & tu in medium proditurus es. Dum vero verba ista audirem, amplius liquefacta est in me anima mea.
[8] Altero autem iam quæstionibus torto ac innoxio reperto, Prætor censuit eum absoluendum; me interim vinculis ferreis constricto, [illis dimissis, in carcerem reducitur:] eiusque iussu in carceres detruso; vbi solus alios quadraginta peregi dies: & adducunt apparitores in eumdem carcerem tres alios viros vinctos, quos compedibus cum obstrinxissent, recesserunt. Egi autem cum viris illis in carcere dies alios triginta. Contigitque rursus assistere eum mihi secundum quietem, qui antea adhuc apparuerat, & dicebat ad me: Quid est Ephræm? Interrogasti viros illos, quos reperisti in carcere? Atque ego ad illum: Imo vero Domine, retulique ei cuncta, quæ a viris illis mihi dicta erant. [instruitur denuo ab Angelo:] Et ipse ad me: Cernis iustum iudicium Dei. Vt autem cognoscas, qui tres illi sint, qui tecum hodie inclusi sunt carceribus; duo ex illis sunt, qui falso sororem propriam fornicationis accusauerant, eamque sic paterna sua hæreditate spoliauerant, sicut & tibi recensuerunt. Alius vero est, qui hominem præcipitauit in flumen, vbi etiam interiit, vti ab eodem tibi relatum est: & hæc dicens, a me recessit.
[9] Mane autem iam facto, vocatis ad me tribus illis viris, qui eodem mecum detinebantur carcere, rogaui eos, vt reuera mihi caussam edicerent, ob quam in carcerem istum coniecti essent. Et duo fratres ad me: Crede Domine Frater, nos ob nostra detineri peccata; & alter quasi cædem fecerit, alter quasi adulterium commiserit, verum innocentes ambo sumus. Tertius autem; Et ego, inquit, caussa peccatorum meorum ob cædem patratam hic detineor. Atque ego ad illos: Verene homicidiorum rei estis, aut falso accusamini? Et illi ad me: [tres alij vetera sua crimina ei aperiunt,] Omnino, Domine Frater, ob nostra peccata: sed in eo reperimur innocentes, cuius accusati sumus. Ego vero cupiens certior fieri, num vera essent, quæ dixerat ille, qui in somnis apparuerat, dixi: Fratres, num alia quæpiam a vobis prius commissa erant crimina, vt iusto iudicio ad extremum in graues hasce accusationes incideritis? Duo autem fratres dixerunt: Crede frater, soror nobis vnica est vidua, pia admodum ac Deum timens, quam cum paterna cuperemus hæreditate spoliare, falso adulterij criminis eam accusauimus: subornauetamus autem & falsum testem aduersus sororem nostram, & sic ipsam hæreditate priuauimus. Alius vero Et ego, [& priori intellecto iudicio, Deū laudant.] inquit, cum alio quodam flumen præteribam; & dum pontem transiremus, contentione inter nos oborta, e sub limi pontis eum præcipitaui in flumen, & periit. Ego autem cuncta ipsis, quæ mihi acciderant, enarrabam; & quæ de duobus viris in carcere repertis cognoueram, quorum alter quidem aduersus sororem falso deposuerat; alter autem manum illi non præbuerat, quem in flumen præcipitauerat, ne moreretur, cum saluare eum potuisset ex aqua. Quæ viri illi audientes, magno timore correpti sunt, iustumque Dei iudicium suspexerunt, & collaudarunt, dicentes: Vnus est Deus, qui facit mirabilia solus. [Psal. 71. 18.] Ceterum flere cœpimus, magna cum anxietate finem expectantes.
[Annotata]
a τριπάσσαλον (vocem haud alibi a nobis notatam) coniicit Vossius scholio 5 trifurcatam perticam, vel palum tricipitem, [Tripassalum.] aut simile aliquod tormenti genus, Syrisproprium, fuisse.
b Multa de eculeo habet Baronius Notat. ad Martyrol. 22. Ianuarij,quibus hic locus vix congruit. At fortassis interpres eculei vocem non apte infersit.
CAPVT III
Aliis tribus damnatis, iterum ampliatur: tandem absolutus, fit monachus.
[10] Postridie ergo Iudice pro tribunali publice coram populo sedente, omnibusque iterum tormentis ante eum constitutis, iussit nos in quæstionem adduci. Intrantibus autem tortoribus in carcerem, [tertio sistitur Iudici:] catenisque ferreis collo nostro impositis, traxerunt nos per medium ciuitatis, vt nos Iudici sisterent. Tota autem ciuitas eo confluxit ad a spectaculi necessitatem. Vnde Iudex mandauit duos illos fratres nudatos adduci in medium: at lictores cum eos exuissent, & composuissent, in quæstionem adduxerunt; vtrumque nostrum coram illis, qui iam torturæ subiiciebantur, statuentes. Ego vero eiusmodi cernens horrorem, [sociis crimina, in quæstione fassis,] flebam. Et ministri ad me: Crede puet, dicebant, quamuis istud alia vice euaseris illæsus, modo non sic euadere poteris; sed tormenta ista, quæ vides, hodie experiri cogeris. Atque ego hæc audiens cernensque, [& damnatu,] animo vehementer consternatus sum, & expaui. Iussu autem Iudicis, ad gyrum rotæ appensi fuerunt duo fratres: quibus per complures horas excruciatis, tandem etiam fraudem atque iniuriam, quam propriæ sorori intulerant, confessi sunt, seque ambos adulterij ac homicidij reos esse. Iudex autem sententiam aduersus eos tulit, vt amputata manu eorum dextera, adhuc in furcam adigerentur. Atque ab his accepta sententia, mandauit Iudex & alium quæstionibus subiici: quo nudo adducto, eum ad rotam appendi & torqueri iussit, eoque aliquamdiu sic appenso, acriterque extorto, etiam homicidium est confessus, quod recens patrarat, ac quomodo alium hominem in flumen præcipitasset, vbi periit. At Iudex aduersus eum sententiam pronuntiauit, vt ambabus amputatis illi manibus, poneretur in furca.
[11] Qui dum sententiam accepisset, dixit Iudex: Exuentes iuuenem, producite & eum in medium. Ministri autem detractis mihi vestibus, laceris me pannis induerunt, & sic me nudum ad Iudicem adduxerunt. Ego autem amare flebam & Deum inuocabam, [ipse torquendus, vouet se futurum nouachū] dicens: Domine omnipotens, salua me ex ista necessitate, vt digne fieri queam monachus, & tibi inseruiam. Prætor autem mandauit ministris, vt me quatuor ex partibus distentum loris, boum neruis cæderent. Vnde Assessor Prætoris, ad ipsum: Domine, reseruetur iste, si placet, in aliud iudicium; quoniam & iam tempus est prandij. Prætor autem me ferreis constrictum vinculis reducendum curauit ad carceres, vbi solus egi alios viginti quinque dies.
[12] [quæstio differtur:] Exhibuit autem se rursus tertio, qui mihi in somnis visus erat adolescens, & dixit mihi: Quid est, o Ephræm? certusne iam es, quod iusto iudicio Deus mundum gubernet, & iniustitia apud ipsum non est? At ego ad ipsum: Imo Domine, certior sum factus, quod mirabilia sunt opera Domini, & imperuestigabiles viæ eius. Cœpi autem multis cum lacrymis obsecrare eum, dicens: Fecisti Domine magnam hanc iustitiam cum seruo tuo, & in visione tua consolatus es infirmitatem meam: miserere mei famuli tui, & educ me de carcere isto, vt merear fieri monachus, & inseruire Domino Christo. Ipse autem vultu subridens, dixit mihi: Adhuc semel examini subiicieris, & dimitteris. At ego rursus ad ipsum: Domine pertimesco minas Iudicis, ac plagas reformido. Ipseque iterum subridens vultu, ad me; Oportebat, inquit, te quidem modestum esse, neque detrudi in istum carcerem: sed quando ob immodestiam tuam huc intrasti, quid possum tibi præstare? [ab Angelo intelligit, se liberandum:] Verumtamen ne timeas, non multis subiicieris. Veniet alius Iudex, qui te liberabit. Et hoc dicens, recessit.
[13] Ego interim multum anxius hærebam, expectans quemnam tandem sortituræ finem essent res meæ. Post quinque itaque dies aduenit alius Iudex, qui erat familiariter versatus in domo meorum parentum: alter vero, cum successorem accepisset, me solum vinctum reliquit in carcere. Peregit autem, qui aduenerat, Iudex in ciuitate dies septem, & interrogauit custodiæ publicæ Præfectum, num vincti detinerentur in carcere? Illoque respondente, quemdam adolescentem certa de caussa vinctum detineri. Octauo die iussit comparari processum: eoque pro tribunali sedente, mandauit in quæstionem me produci. Apparitores autem in carcerem venientes, imposuerunt collo meo catenas ferreas, & publice me in iudicium abripuerunt. Iudice vero mandante, me denudarunt, & laceris pannis contexerunt. [nouo Iudici sistitur:] Sicque me in medium statuerunt, ac Iudici præsentarunt. Videns autem me Iudex, agnouit: verumtamen ex legum rigore vlterius inquisiuit. Et iam cognoscens, quod falso accusatus detinerer, [cognita innocentia liberatur:] iussit me dimitti. Tunc ministri solutis vinculis, quibus ligabar, redditisque vestimentis, atque iis indutum dimiserunt me. Ego autem præter expectationem saluatus, e vestigio ac sine vlla mora in montem ascendi, [fit monachus.] ad magnum venerandumque senem: ad cuius ego pedes procidens, enarratisque ei cunctis, quæ acciderant, assumpsit me in monachum. Porro ista vobis vtilitatis ergo recensui, Fratres: vt & vos eiusmodi audientes, vnanimiter mecum glorificetis Deum, qui omnes homines vult saluos fieri, & ad agnitionem veritatis peruenire. Ipsi honor & gloria, in secula seculorum, Amen.
[Annotatum]
a Quærit Vossius Schol. 6 an tenerentur, pro more regionis, eiusmodi spectaculis interesse, vt propterea dicatur ἀνάγκη τῆς θεωρίας. sed hypallage est pro θεωρία τῆς ἀνάγκης, contemplatio tormentorum aut quæstionis: hæc enim ἀνάγκη dicitur, estq; durissima necessitas.
S. P. N. EPHRÆM SYRI CONFESSIO ET SVI IPSIVS REPREHENSIO,
siue conuersionis eius occasio,
interprete Gerardo Vossio to. 3 Oper.
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
Ipsomet Avtore.
[1] Cvm in multis, Fratres dilectissimi, prodesse vobis videar, animæ quoque propriæ vtiliter consulere debeo. [Caussa scriptionis, proprius profectus.] Absurdum quippe est, fame illum confici, qui cibum aliis impertitur; turpeque est, siti perire me, qui reliquis potum subministro: quod sane fiet, nisi meam ipse conscientiam reprehendero: noui enim quantum mihi illud fecisse, in futuro profuturum sit iudicio.
[2] Nam quando adhuc in seculo versabar, inimicus oppugnauit me in iuuentute, qui mihi fere persuaserat, illa quæ in hac accidunt vita, fortuito casuque fieri: contigitque mihi, quod naui alicui gubernaculis destitutæ, gubernatore in prora consistente; [Ephræm adolescens male sentit de Diuina prouidentia:] quippe quæ vel retrocedit, vel non procedit, vel etiam euertitur, nisi aliqua vel per Angelum, vel per hominem visitatione vel prouidentia subleuetur. Quod ipsum & in me accidit, qui procellarum errore agitabar, nec pericula imminentia præsentiebam: quando Diuina benignitas me, in a interioris Mesopotamiæ regione peragrantem, fecit in pastorem quemdam ouium incidere: qui cum ex me, quonam tenderem, perconctaretur; egoque, quo me pedes ferrent, responderem; ad me ille: Si me, inquit, audieris, adolescens, huc ad nos diuerte, quoniam ad vesperum inclinat iam dies. Quibus ego permotus verbis, remansi apud eum. Media autem nocte lupi gregem adorti, oues dissiparunt: cum interim pastor graui somno propter ebrietatem correptus iaceret. At domini superuenientes, me quoque tamquam reum in iudicium abripuerunt. Constitutus autem ante iudicium, me defendebam, [falso crimine conjicitur in carcerem, vti & alij duo:] & rem, vti acciderat, enarrabam. Interea vero post me adductus est quidam in adulterio (vt aiebant) deprehensus; sed mulier profugerat. Iudex autem re dilata vtrumque nostrum in eumdem detrudi iussit carcerem: in quo agricolam quemdam propter homicidium detentum reperimus: sed neque qui mecum ducebatur, adulter erat; neque hic agricola, homicida: sicut neque ego ouium fur atque abactor fueram: cadauer autem propter agricolam, & pastor propter me, & maritus propter adulterum in alia seruabantur domo atque custodia.
[3] Peractis igitur bseptem illic diebus, aspexi octauo die quemdam secundum quietem, sic me compellantem: Pietatem cole, & Diuinam prouidentiam intelliges. Expende tecum, quæ cogitaueris, ac feceris; [ex Angelo discit, errorem illum suū plecti,] ac feceris; & ex te ipso cognosces, nihil vos iniuste pati: sed neque ipsi scelerum auctores impune euadent. Somno igitur solutus, quæ in visione aspexeram memoria mecum repetebam: peruestigatoque lapsu & errore meo, comperi me in agro regionis illius, vbi captus fueram, pauperis cuiusdam peregrini iuuencam quadam malitia concitatum, media nocte e suo loco atque cubili exegisse: quam frigore languentem, [& antiquū aliud crimen:] atque vterum gerentem, bellua illuc aduentans dilacerauit, Cum igitur somnium meum, eiusque caussam, iis qui mecum erant recensuissem; ipsi quoq; permoti atque admoniti, narrare cœperunt quæ sibi acciderant: & agricola quidem ante alios incipiens, Ego, inquit, [idem de se concaptini fatentur:] dum quemdam in flumine suffocari conspicerem, cui auxilio esse poteram, manus auxiliatrices præbere neglexi. Ciuis autem mulierem, quæ per calumniam accusabatur, testimonio suo falso insimulauit. Vidua enim, inquit, hæc erat, & fratres eius hoc illi crimen inferentes, paterna eam hȩreditate spoliarunt: & mihi mercedem, de qua conuenerat, persoluerunt.
[4] Quibus ego dictis atque relationibus, cœpi compungi atque resipiscere: & nos merito pœnas luere, intelligere. Quod si solus fuissem, censuissem fortasse id casu fortuitoque accidisse; at tres eramus pariter detenti. Accedebat & quartus quidam iniustus, qui nec genere cum illis qui iniuria affecti fuerant, coniunctus erat; neque conscius quidem eorum extiterat: cum nec mihi, nec sociis, quibus speciem ac formam eius descripseram, antea vnquam visus esset. Rursus autem somno captus, eumdem aspicio sic dicentem: Cras conspicietis & illos, c qui a vobis iniuria affecti sunt; [iudicij crastini euentum in somnis edocetur:] & calumniæ falsæque accusationis vestræ remunerationem. Experrectus, cogitabundus hærebam. Socij vero ad me, Quid, inquiunt, ita tristis es? Quibus ego caussam quidem exponebam, sed exitum rei metuebam; & iam illas de casu & fortuna cogitationes obliuioni tradideram. Illi autem magna mecum sollicitudine angebantur.
[5] Transacta igitur nocte illa, sistimur Iudici, & subito adducuntur quinque vincti coram eo. Itaque qui mecum erant, multis excepti verberibus, iterum in custodiam retrusi sunt; me illic relicto. Deinde duo inprimis in iudicium adducti sunt; atque isti, fratres illius erant viduæ, quæ per calumniam ab iis paterna hæreditate fuerat spoliata; vnus autem eorum in homicidio, alter in adulterio deprehensus erat. Quæ dum ipsi crimina confessi essent, per tormenta coacti sunt & alia, quæ patrarant, [homicida adulteriū, vni e prioribus falso imputatū, in quæstione fatente,] scelera confiteri. Homicida ergo confessus est, se quodam tempore dum negotiaretur in ciuitate, cum muliere quadam consuetudinem habuisse; (hæc vero illa erat, cuius caussa vnus ex illis, qui mecum detinebantur, in custodia seruabatur) interrogatusque, quo pacto effugisset; Accidit, inquit, vt, dum obseruaremur, vicinus quidam adulteræ, alia ad eam accederet via, quasi aliquid ab ipsa vtendum postulaturus: quod cum dedisset illa, me iam per fenestram demisso, rogauit illum, vt se quoque per eamdem fenestram demitteret, prætexens fœneratores ad se capiendam aduentare: quod cum ille iam niteretur facere, mox a marito eiusce mulieris comprehensus est, nobis interea aufugientibus. Ad hæc autem Iudex, Vbi, [adultero cædē, cuius alius accusabatur;] inquit, est mulier? ille autem cum locum indicasset, iussus est ad mulieris vsque aduentum custodiri. Alter vero præter adulterium, cuius damnatus fuerat, etiam se hominem interfecisse confessus est, illum scilicet, quem agricola, qui mecum detinebatur, occidisse accusabatur. Aiebat autem maritum mortuum illius esse fæminæ, quæ ipsius amore capta fuerat. Nam cum, inquit, pomeridiano tempore agrum suum inuiseret, fictȩ salutationis prætextu propius accedens, confestim illum occidi, & aufugi. Affines autem cum ad clamorem occisi essent egressi, nullum inuenerunt aut viderunt, præter hominem quemdam agrestem, quem magno labore fessum, somnoque correptum, tamquam homicidam comprehenderunt, & in vincula coniecerunt. Quæ d cum ille retulisset, locumque pariter ac nomen mulieris indicasset, mox in carcerem abductus est.
[6] Adducti autem sunt & tres reliqui, quorum vnus quod segetes combussisset accusabatur: alij vero duo, quod conscij & socij cædis fuissent: sed paucis excepti verberibus, quia nihil confitebantur, in carcerem perducti sunt: [in carcerē reducitur, cum iis, & tribus aliis:] audierat enim Iudex suum aduentare successorem: & ego nulla de me facta quæstione, cum ipsis recessi. Eramus igitur in eadem, omnes custodia detenti. Iudex vero, qui adueniebat & succedebat, e nostra erat patria: sed multo ego tempore, quis & vnde esset, ignorabam. Interea autem dum plusculum nobis temporis atque opportunitatis inter quiescendi tribueretur, amicitiam contraximus. Cumque priores iam facti alacriores essent, & reliquis quæ acciderant recensuissent; in me omnes, tamquam in hominem pium atque religiosum, intendebant. [hos falso crimine captos,] Fratres autem viduæ illius, cognito homine qui contra eam patrocinatus erat, admirati sunt. Cuncti vero rogabant me, vt si qua ratione possem, aliquid fausti ac boni adnuntiarem ipsis. Ceterum multis diebus commoratus ibi, non amplius eum, qui in somnis mihi apparuerat, vidi. Quem in fine tamen dierum iterum conspexi, [ex Angelo intelligit veri pœnas daturos,] me sic compellantem: Ecce hi tres aliorum etiam scelerum rei, nunc iustas pœnas luent. Quod ipsis cum dixissem, confessi sunt duo ex eis se flagitij cuiusdam furis conscios fuisse: qui cum quemdam interfecisset propter vineam adiacentem suæ possessioni, [quod ipsi fatentur:] ei nos testimonium dedimus, hanc ipsius fuisse vineam, eumque non ab illo necatum, sed e rupe præcipitem corruisse mortuum. Alius autem tertius retulit, se ira concitatum, e tecto quemdam præter voluntatem deturbasse, quo ex casu ille interiisset.
[7] Postea rursus conspexi in somnis hæc mihi referentem: Tu cras liberaberis, [intelligit se postridie liberandū.] reliqui autem iustum subituri sunt iudicium: fidelis igitur esto, & Diuinam prouidentiam enarrato. Altera ergo die Iudex pro tribunali sedens, quæstionem de omnibus nobis habuit, & exploratis quæ iam acta fuerant, ac fæminis, quæ paratæ aderant, interrogatis, æquisque testibus adhibitis; Iudex innocentes absoluit, agricolam, inquam, & eum qui falso adulterij accusatus fuerat: fæminas autem torturæ subiecit, vt constaret an aliis etiam facinoribus reperirētur obnoxiæ: comperit igitur vnam earum, odio illius qui suum adulterum prodiderat incitatam, bona ipsius incendisse: ex quo quidem incendio, [Compertis auctoribus criminā, quæ innocentibus imponebantur,] agrique depopulatione, cum quidam propius fugeret, tamquam illius auctor comprehensus est: & hic nobiscum erat; quem etiam Iudex quæstione habita, quia innoxium reperit, absoluit atque dimisit. Altera vero adultera, cum in eodem esset vico, vbi duo illi comprehensi fuerant, qui in homicidio perpetrando dicebantur extitisse socij, rem omnem vti contigerat aperte confessa est. Qui necatus est, inquit, cum domi meæ ab altero viduæ illius fratre (qui meus erat amator) mecum scortari deprehensus esset, occisus ab illo est, & in biuium proiectus: concursuque hominum facto, cum duo viri quemdam persequerentur, a quo sibi hœdus surreptus erat; eos alij conspicati, arbitrantesque ideo fugere, quod cædem patrassent, comprehenderunt, ac carceri tradiderunt. Iudex vero cum diligenter & nomen eorum, & genus, & quinā ac quales essent, explorasset, & rem omnem apertius cognouisset, [ij absoluti,] illos innoxios liberauit. Erant autem hi quinque, agricola nimirum, & qui falso adulterij fuerat accusatus, & tres postremi. Porro duos fratres, [ceteri bestiis obiecti.] & scelestas illas cum ipsis mulierculas, a feris dilaniari iussit.
[8] Tunc vero & me Iudex in medium adducendum curabat, qui licet beneuolentia coniunctus mihi esset, scire tamen ex me ordine voluit, quo pacto res illa ouium successisset: cui dum ego id, [ipse quoq; Ephræm absoluitur:] quod vere gestum erat, retulissem, meque ex voce & nomine ille cognouisset (familiaritas enim ipsi cum meis intercesserat parentibus) quæstione de pastore habita, eoque flagris excepto, ac veritate comperta, post dies plus minus septuaginta, ab accusatione & crimine obiecto me absoluit & liberauit. Nocte deinde sequenti in somnis conspexi virum mihi dicentem: Reuertere ad locum tuum, & de iniquitate tua age pœnitentiam, [ab Angelo iussus, pœnitentiam agit:] certoque scias vnum esse oculum cuncta perlustrantem: & grauiter ille mihi comminatus recessit, quem ad hunc vsque diem non amplius vidi. Anxius igitur, & multis lacrymis perfusus, inde abij, ignorans vtrum Deo satisfecerim. Quapropter omnium me precibus adiuuari deposco: nam vulnus mihi grauissimum accidit atque incurabile. Visionibus ego non efferor, sed impiis cogitationibus meis diuexor & angor. Apparuit & Pharaoni Angelus futura prænuntians: sed mentem atque sententiam eius, [alienas preces implorat.] prophetia non mutauit. Dicit & Christus illis, qui nomine suo prophetauerant: Non noui vos, operarij iniquitatis. [Luc. 13. 27] Scio me vera vidisse, & re ipsa expertus sum: sed excruciat me supra modum ingens mea in Deum iniuria; nam qui dicit omnia casu fortuitoque fieri, is diuinitatem e medio tollit. Istud cogitaui, non inficior: resipui; sed an Deum mihi placauerim, nescio. De ipso prædicaui: sed vtrum verba mea ipsi grata fuerint atque accepta, me latet. De prouidentia scripsi: sed an Deo placuerint mea scripta, ignoro. ac multis interiectis.
[9] Vndique igitur, Fratres, angustiis premor, & ad meam ipsius conscientiam, euertor. Si impie rursus egero, væ mihi: si impudentem atque arrogantem me gessero, ne caligine me opprimat vereor. Scio & Nabuchodonosor post actam pœnitentiam susceptum esse: sed eum defendit atque excusauit tum ignoratio, tum potentia: vtraque autem hac ego excusatione careo. Eram iam gratiæ particeps factus: eram de Christo a patribus institutus: qui me secundum carnem genuerant, [Eius parentes Cōfessores,] timorem Domini tradiderunt mihi: conspexeram vicinos pietatis studiosos; audieram multos varia pro Christo perpessos: parentes mei in iudicio Christum professi fuerant: [cognati Martyres:] Martyribus sanguine sum coniunctus. Non habeo defensionem vllam, quæ mihi patrocinari possit. Si commune carnis genus dixero, [maiores quales?] nihil iis quos B. Iob commemorauit, præstabo. Maiores mei peregrini erant, arte & manu victum quærentes, & ex collationibus victitantes: aui mei secundis rebus vtentes, in vita agricolæ erant: & parentes mei, cum in his versarentur humili conditione erant ac genere. Qua igitur iactantia me Nabuchodonosor esse similem putabo? quaue rerum copia atque magnificentia? numquid vires giganteas habeo? numquid naturam pulchritudine gaudentem? nollem hic commemorare, quæ in pueritia gesserim, vt ne me abominandum vobis proponam. Quoniam cum adhuc iuuenis essem, [pueritia eius.] me Christianum professus sum: verumtamen paucis illis annis contumeliosus fui, & percussor, atque seditiosus, & cum vicinis contentiosus, ac inuidus, in aduenas & peregrinos inhumanus, in amicos durus, in pauperes acerbus, ob res viles ac leues occurrentes pugnax, & immodestus; improbis quoque cogitationibus vacans, atque lasciuis, etiam prȩter tempus e incitamenti. At de his omnibus scio me veniam consecutum esse in f tribunali: sed non ita de iis, quæ postea gessi, quæque post veritatis cognitionē admisi. Ideo auxilio vestro, o amici, valde indigeo.
[Annotata]
a Ergo non hæc Edessæ, eiusve pomœrio gesta, cum ea ad ipsum fere occiduum limitem Mesopotamiæ iaceat, Cappadociam versus.
b Alias 40, inquit Vossius, iuxta nimirum præcedentem Conuersionis eius historiam.
c Videtur potius legendum, propter quos iniuria affecti estis. Ita mox calumniæ vestræ, id est, quæ vobis irrogatur.
d Notat Vossius, ita alibi legi: Quis vero hæc indicauit? mulier, inquit. At ille: Vbi hæc? Ipse vero & nomen & locum ostendit, in alia regione non procul ab altera.
e Græce est τῆς κινήσεως, commotionis. nimirum ante competentem ætatem.
f Legit Vossius, vt hic notat, ἐπὶ βήματος. Sed quod illud tribunal, in quo se veniam consecutum certo scire potuerit? Confessionis? Numquid & cetera per eam expiare potuit, & parem de vtrisque certitudinem consequi? Minime nobis dubium videtur, quin Græce scriptum fuerit ἐπὶ βήματος, contracte pro βαπτίσματος, quod aliquanto prouectior fortassis suscepit. Ideo sollicitus est præcipue de iis peccatis, quæ post veritatis cognitionem admisit.
EIVSDEM S. P. EPHRÆM TESTAMENTVM
interprete Gerardo Vossio,
cum MS. Græco collatum.
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
Ipso Avctore Ex MSS Græco.
CAPVT I.
Timor iudicij. mansuetudo. recta fides.
[1] Ego Ephræm morior. Notum igitur cunctis sit, o viri Edesseni. Testamentum quippe vobis relinquo, a symbolum monumenti doctrinæ veritatis, ex illa, quæ mihi concessa fuit, gratia & dono: vt in sanctarum orationum commemorationibus mei memoriam faciatis, ac vos præsertim qui scitis & cognoscitis me. Hei mihi! quoniam laquei mortis præuenerunt me. Hei mihi! [S. Ephræm moriturus horret Diuinum iudicium.] quoniam dies vitæ meæ defecerunt me, & vestimentum corporis detritum est, ac tela perfecta iam est & omnino sublata. Defecit oleum terrestris lucernæ: & qui demersuri sunt scapham, modo appropinquarunt. Nam mercenarius cum essem, meos impleui annos: & incola super terram, cum iam tempus meum perfecerim, hinc abeo ac migro. Vtrimque circumdederunt me lictores atque satellites, seueri exactores; ad subiiciendum ceruices meas, tamquam hominis malefactoris, grauissimo supplicio. Quid igitur? ploremne? At non est, qui attendat. clamemne? at vbi est, qui me exaudiat? Hei mihi! ab increpatione iudicij expectatio mihi grauis. Nam quando adstitero ante horrendum Domini tribunal, & ibi diiudicabunt me vtrimque circumdantes, qui nouerunt me; valde confundi incipiam; cum & reuera horribilis ibi futura sit confusio, & væ tunc ibi confuso. Domine Iesu Christe, ne intres in iudicium cum seruo tuo, & ne des alteri iudicium meum: sed ante gloriosum tuum tribunal fac vt digne astare possim. Nam quem Dominus iudicat, misericordiam promeretur: cum & hoc, inquam, a sapientibus atque intelligentibus, sanctisque Apostolis audierim; quod scilicet quicumque Regem conspexerit, quamuis etiam peccator fuerit, talis venia dignus censebitur, & non morietur. Væ autem mihi, Fratres, ab eo quod constrinxit & coarctauit me. Plorate & vlulate super contritione mea: appropinquarunt enim iam custodiis atque excubiis, qui ex spelunca me eiiciant, & in regione quæ homines a mortali hoc seculo ad se recipit, constituant. [Osee 7. 9] Osee Propheta vehementer me sonora sua voce terret, dum obiurgans inclamat, & dicit mihi: b Canicies effloruit Ephræm, & ipse non est reueritus. [& 10. 11] Ac rursus: c Ephræm vitula furore agitata, docta diligere contentionem. [& 9. 11] Et iterum: Ephræm tamquam auis auolauit. Quod si quis de Ephræm, qui fuit filius Ioseph, dicat Prophetam ista dicere, at certe ita ego sentio, quod, quando eo modo lamentabatur Propheta, non distinxit alterum Ephræm ab altero. Quin & Dauid denuo vicissim me admonet, dicens: Ephræm fortitudo capitis mei. [Psal. 59. 9 & 79. 3] Et iterum: d Coram Ephræm, Beniamin, & Manasse. At non arrogantia aliqua elatus ista dico, neque ea ad me accedet: etenim testis mearum cogitationum atque verborum est Dominus. Et nunc volo, Fratres mei, commonefacere & adhortari vos, firmiterque constabilire, [rogat suos vt proserent:] vt post meum exitum ac transitum assidue memoriam mei e in vestris precibus faciatis. Accedentes autem nunc claudite mihi oculos, & manus vestras super eos imponite. Defecit enim in me spiritus, iam me deficiente: & ea quæ ad me pertinent, modo finem habent, & verus terminus aduenit. Vestram enim vitam in me ponatis licet, & meam in vobis; ex hoc lectulo, quo detentus sum, non amplius descendam: nam omni ex parte langueo atque dissoluor, & ferre nequeo; doloresque me graues conficiunt. Memoriam porro vobis omnibus relinquam, ac speculum immaculatum; vt impigre semper in illud inspicientes, omneque studiū adhibentes, perpetuo eam imitari atque exprimere vestris moribus diligenter conemini.
[2] In tota vita mea f nemini prorsus maledixi, & cum nullo fideli vnquam contendi. [eum nullo Catholico vnquam contendit;] Siquidem cum apostatis omnibus, docens, eosque obiurgās ac admonens, cunctis diebus meis non obtorpui in Sanctorum sententiis atque consiliis. Nostis enim & ipsi, Fratres, quod si quis paterfamilias canem habeat, qui ouile ac gregem ouium negligat; vel lupum adspiciat in ouiū septa irruentem, pecoraque disperdentem, ac minime adlatret, aut ipsum etiam insequatur; omnino hunc tamquam inutilem cædit, & procul a domo sua repellit. Scitis igitur fratres, virum sapientem odio neminem persequi: [semper acer in hæreticos:] si quem tamen oderit, insipientem odit. Insipiens vero neminem diligit; & si quem dilexerit, sui similem diligit. Ceterum vos, Fratres, nolite mirari super aliquibus, qui obedientiȩ disciplinam complexi, a me recesserunt: nam & inter duodecim Apostolos vnus erat proditor Iudas Iscariotes. Nostis vero, quod etiam in vinea rubus præter imperium g germinare consueuit; & inter rosas spinæ quoque nascuntur, ac decerpuntur.
[3] [profitetur & suis inculcat fidē Catholicam, quā semper tenuit:] Firmamentum porro fidei in vobis corrobari optarem, tamquam in veris ac legitimis, concordibusque fratribus meis; certiores vos per iusiurandum de immutabili ac firma fide mea reddens. Cupio enim vos optime in sententia confirmari de incomprehensibili & vnica principe fidelium fide. Iuroque vobis per eum, qui in natura ignis in montem Sina descendit; & per eum, qui in aquæ effusione de petra durissima locutus est; & per os illud, quod ad exemplū nostrum dixit in Cruce: Eloi, Eloi, lamma Sabacthani? & omnes finium terræ renes tremore correpti ac coarctati sunt; & per illum, qui a proditore Iuda in Iudæa venditus fuit, & flagellatus, ac passus in medio Hierurusalem; & per maiestatem eius qui ab impiis se consputari æquo animo tulit; & per potentiam eius, qui manu hominis impij ac scelerati alapis se cædi permisit; & per ignem illum trinonymum sanctissimæ gloriæ; & per infinitam illam ac solam vnamque Dei potentiam; & per tres intelligibilis ignis subsistentias, quæ sunt altitudo, & voluntas vna, & vnum atque idem; in nulla vnquam re ab vniuersali fide, neque a Catholica & Apostolica Dei Ecclesia separatus fui, neque vnquam de Dei potentia dubitaui. Si porro in mente mea Deum Patrem amplius quam ipsius Filium magnificauerim, ne conseruetur in me miseratio pietatis. Et si ex Deo Spiritum sanctum imminui, longe ab eius aspectu tenebrosus reddar. Et nisi, quēadmodum confiteor a principio, ita & nunc dico atque profiteor, in tenebras exteriores semperque caliginosas mittar. Et si ficte ac simulate hæc loquor, in igne gehennæ mea portio cum impiis computetur. Sin vero & assentatorie ista occulte subsemino; non mei in iudicio misereatur Dominus.
[Annotata]
a Notat Vossius, aliter hæc efferri posse, ex aliis fortasse MSS. Græcis: Symbola monumenti documenta, ex illa quæ mihi dono concessa fuit gratia.
b Vulgata editio habet: Sed & cani effusi sunt in eo, & ipse ignorauit LXX habent: καὶ πολία ἐξήνθησεν ἀυτῷ, καὶ ἀυτὸς οὐκ ἔγνω. Et canities vt effloruit ei, & ipse non cognouit.
c LXX Ἐφραἳμ δάμαλις δεδιδαγμένη ἀγαπᾷν νεῖκος. Ephraim vitula docta diligere contentionem. Vulgata, trituram.
d Deest hoc in MS. Græco.
e Congerit Vossius scholio 3, plura testimonia Patrum antiquorum, quibus refellantur hæretici asserentes non esse oratoriumpro mortuis. Ceterum notat aliter verba hæc efferri posse: horum memoriam factatis, & mei assidue in vestris orationibus recordemini. Græcum nostrum MS. habet: ἵνα μετὰ τῆν ἔξοδόν μου μνείαν μου ποιῆσθε συνήθως ἐν ταῖς δεήσεσιν ὑμῶν.
f Post conuersionem nimirum, vt supra diximus,
g Græce: παρὰ τὴν ἀχήν, quasi iniussa.
CAPVT II.
Paupertas. humilitas in sepultura & exequiis.
[4] Per vestram autem vitam, qui vere mecum perseuerastis, discipuli, [verus amator paupertatis;] & per veram ipsius vitam immutabilem Filij Dei; marsupium Ephræm numquam habuit: non baculus ei fuit, non pera. neque argentum vel aurum, aut aliam aliquam possessionem super terram aliquando acquisiui, vel possedi. Bonum siquidem magistrum in sacris Euangeliis dicentem ad suos discipulos audiui: Nihil super terram possideatis. [Matt. 10. 9] Neque enim inordinato affectu aliquid eiusmodi vnquam habui. Accedentes igitur, Fratres mei, pacem in fine prȩbete mihi, & dimittite me: [valedicit suis, iterum vt pro se orent, rogat:] & dimittite me: quoniam deficiens abeo, atque e vita recedo. Reminiscamini autem mei vilis & abiecti, in sanctis vestris precibus, cunctisque deprecationibus: nam in vanitate & peccatis vitam meam compleuit atque transegi.
[5] Cum timore autem ac reuerentia adiuro vos, o viri sancti, & incolæ ciuitatis Edessæ, & per immutabilem immortalis Dei fidem; ne obliuiscamini prȩceptorum & exhortationum atque consiliorum paruitatis meæ: neque respuatis, tamquam parui facientes ac cōtemnentes, [iubet se nō sub altari, nec in templo sepeliri;] verba mea; nam ex Diuina hæc profecta ac dicta sunt gratia: & ne sinatis me a in domo Dei poni, aut sub altari. Si quis vero fallacibus rationibus ausus fuerit sub altari me collocare; supernum ac cœleste altare talis numquam videat: non enim decet vermem putredine scatentem, in templo & sanctuario Domini reponi. Sed neque alio in loco templi Dei permittatis me poni: non enim dignus censendus est templo gloriæ regni cælorum, qui contumaciter ac peruicaciter istud egerit, & in templo Domini me deposuerit. Neque enim homini peccatori atque indigno prodest vana gloria, & cui præsertim ea non congruit. Nudi quippe cuncti mortales nati sumus; & similiter resurgentes, nudi quoque apparebimus: omnesque ante Christi tribunal astantes, rationem ibi cunctorum, quȩ in vita gesserimus, reddemus. Quorsam igitur honore me afficitis, qui meipsum actionum appellatione non honoraui? Nam qui seipsum bonis operibus probatisque actionibus non honorauerit, quælibet hominum vita tali adhibita existimationi, quam re ipsa non est cōsecutus, nihil prodesse ipsi poterit. Omne vero corpus sub cȩlo creatum, etiam esse corruptibile, Fratres, secundum illud quod scriptum habetur, a Deo audistis. Propterea & flens dico, Fratres, quoniam sicut audiui, & vos cognouistis, dissoluitur & corrumpitur hoc templum manufactum; & suscitatur tēplum spiritale, non corporale ac transitorium, quod secundum desideria carnis corrumpitur: sed ipsum corporale, spiritale atque incorruptibile suscitatur, vt amplius ad corruptionem non reuertatur: quando nimirum tuba illa Christi resonans, a somno excitabit cunctos a seculo dormientes. Non enim propter lapidea templa iudicium erit, neque lapides Deus iudicabit; sed templa, quæ sunt in corpore, quæque naturam humanam in templis iam dictis continēt. Vnumquemque autem dico hominem, secundum proprias actiones, iudicabit Deus; & secundum cuiusque certamen atque laborē, etiam præmium pro meritis reddet.
[6] [nec vestes suas vt Reliquias seruari,] Attendite, Fratres mei carissimi, & viscera desiderata, ne pannos meos, velut Reliquias, monumenti gratia tollatis. Nam memoriæ præceptum Saluatoris nostri Dei habetis, quod ab ipsomet acceptum didicistis, vt eius reditum exspectetis. Cur enim præter cetera, laborem & onus graue atque intolerandum mihi imponitis; ne quando in inquisitionis iudicium veniam, (non enim sum melior hominibus a seculo sanctis) & pœnæ atque supplicio propter vos subijciar? reprehendensque meam dementiam Dominus, ad me dicat: O Ephræm, plus in te, quam in me, homines crediderunt: nam si a te monumenta sibi sumere velint, fortasse in mandatorum obseruationes, quas ipsis tradidi, non crediderunt: & ideo tua magis, quam mea memoria delectantur. Præterea vos adhortor obtestorque, o viscera mea desiderata, si quidem Christi doctrinam retinetis; ne me cum Sanctis ponatis: nam peccator ego sum, [aut se cum SS. locari;] & minimus; & propter insipientiam ac stultitiam meam ipsis appropinquare metuo. Si enim lignum sarmentitium atque aridum admoueatur igni, totum combustum ab ipso consumetur. Non autem ista dico, quod societatem & coniunctionem illorum respuam; sed infinitam atque immensam peccatorum meorum multitudinem inspiciens, exhorresco, & contremisco. Prophetam enim dicentem audio, quod quidem Noë & Iob & Daniel si steterint, nequaquam liberabunt filios suos ac filias. [Ezech. 14. 14] Et rursus: Frater fratrem non redimit, numquid liberabit homo hominem? [Psal. 48. 8] Sic quoque Giesi, non liberabitur a sua lepra.
[7] Ne quis ex vobis solenni pompa ad ostentationem me circumferat: [nec splendide efferri,] sed humeris tollentes me, & cursim comitantes, funusque curantes, sepelite me tāquam opprobrium despectum atque abiectum: quoniam in doloribus dies vitȩ meæ præterierunt. Ne quis etiam vestrum, Fratres, præconiis me celebret, ac laudet: vilis enim & abiectus sum coram Deo, meisque operibus plane confusus, & valde contremisco, qui coram Domino sum instar illorum, qui præ pudore loqui non audent. Quis enim vestrum ostendet debita mea, nisi cuncti meam imperitiam stultitiāque conspuatis? Et quæ communicatio vitij cum virtute? aut quid peccatori, vt appropinquet iusto? Quæ autem cōmunicatio luci ad tenebras? Nam si actionum mearū odorem senseritis, omnes profecto fugā capietis meque inhumatum relinquetis, non ferentes fœtorem peccatorum meorum. Qui vero me vestimento splendido amictum deposuerit, [ornari, cōdiri; sed tunica sua & pallio inuolui;] in tenebras exteriores proiicietur. Si quis autem myrrha me condierit, huius pars in ardentem fornacem & in gehennæ ignē erit, Verum in mea me tunica & pallio deponite, quibus quotidie vtebar atque induebar. Siquidem peccatori b vermibus & putredine pleno, cultus minime conuenit: sed neque lætitia afficit, neque exornat peccatores, qui sunt super terram, viuentium gloria. Peccator enim ego sum, [nec laudari:] sicut dixi. Ne quis ergo beatum me prædicet: nam Deo meo cunctæ actiones meæ notæ sunt, omnesque nequitiæ ac prauitates, quas in insipientia mea gessi. Etenim inquinatus sum ob iniquitates meas, & abiectus sum propter scelera mea. Quæ enim a me non est admissa iniquitas? aut quod in me non residet peccatum? quoniam cunctæ iniquitates & peccata assidue in meo mortali regnarunt corpore.
[Annotata]
a Multa hic sibi post mortem exhiberi officia vetat vir sanctus, ex humilitate, non quod ea damnet: imo vel hinc discimus, ea tunc vsurpata a Christianis fuisse, ac saltem sanctis hominibus impendi solita, cum quibus se nu 6. poni vetat.
b Ita restituimus ex Græco, οὐ γὰρ ἁρμόζει καλλωπισμὸς ἁμαρτωλῷ σκώλικόστε καὶ σαπρίας μεστῷ. Habebat Vossius: Siquidem peccatori & vermi putredine pleno cultus minime conuenit.
CAPVT III
Pauperum cura. Edessæ benedictio. Sepulturæ modus denuo præscriptus.
[8] Ceterum quicumque patrum, & filiorum, ac fratrum, discipulorumque officio fungimini, a viri qui inhabitatis Edessam, ferte fructus iustitiæ vestræ, [mandat dari pauperibus, quæ in funus suum ac monumentum expendere statuerant:] quicumque mecum quodlibet pro indelebili vestra memoria statuistis ponere; vt ego ipse pretio his constituto, ac pretioso ex iis vase aliquo comparato, dignos opifices fructuosi vestri propositi conducā; dico autem pauperes & orphanos & viduas & egenos & peregrinos & nudos & famelicos, & cunctos labore ærumnaque confectos: vt vestrum salutis monumentum reddatur perfectum in regione viuentiū. Vobis enim continget in salutem, & mihi voluntaria merces computabitur propter consiliū. Alia quippe est merces, quæ operibus, & alia, quæ verbis tribuitur. Maior autem est, Fratres, qui dat, quam qui accipit; sicut & ab ipso Domino per Spiritum sanctum audistis. [Act. 20. 35] Quemadmodum igitur quilibet vestrum pro suæ voluntatis instituto voluerit, ita & expleatis. Recepi honorum gratiam, Fratres, & abundo. Adiuro porro vos, per Dominum nostrum Iesum Christum, carissimi, vt cuncta pauperibus distribuantur: satis enim superque mihi vestra est caritas; quoniam omnibus viribus ac modis me honorastis: & quamuis ego indignus sim, attamen qui honoratus est Deus, ipse superabundantem vobis mercedem retribuat. Et sicut sapientem Præceptorem dicentem audistis: Qui recipit Prophetam in nomine Prophetæ, mercedem Prophetæ accipiet. [Matth. 10. 41] Ipse enim Christus munus vestrum perfectum accipiet: quoniam in spe, propter nomen ipsius, me eiusmodi honore affecistis.
[9] Suscipiatur igitur munus vestrum, quemadmodum illud iusti Noë, & illud antiqui Patris nostri Abraham susceptum est. Et benedicta vestra sit ciuitas, in qua habitatis. [benedicit vrbi Edessæ,] Ipsa enim sapientū est ciuitas & mater Edessa: quæ quidem etiam palam atque manifeste ex ore Christi Domini benedicta est per suos discipulos, nostros vero Apostolos. Nam quando Rex b Abagarus, c qui hanc ciuitatem exstruxit, rogabat, vt sibi liceret excipere eum, qui peregrinus in terris apparuerat, Saluatorem, inquam, vniuersorum & Dominum Christum, dicebat: Omnia audiui, quæ a te facta sunt, & quæcumque a reprobis & aspernantibus te Iudæis passus es. Veni igitur huc, & nobiscum habita: habeo enim mihi ciuitatem hanc exiguam, quæ tibi & mihi sufficiet. Cuius etiam fidem admiratus Dominus, d mittens eo per nuntios, perpetuo ciuitati illi benedixit, [a Christo benedictæ.] firmans ipsius fundamenta: benedictioque illa inhabitans, e in ea permanebit, donec Sanctus e cælo apparebit Iesus Christus filius Dei, & Deus ex Deo. Nemo igitur vestrum a proposito deficiēs, infructuosus recedat. Nam qui aliquid afferre decreuerit, & illud deseruerit, iniusti Ananiæ mortem patiatur; qui quidem sanctissimum Dei Spiritum tentare voluit, Apostolos vero latere; & reprehensus cecidit ante pedes ipsorum.
[10] f Hæc porro me adhuc loquente, vir quidam ex illic adstantibus, valde illustris, [cogitantem eius monitis non parere, ideoque correptum a dæmone, sanat:] ab immundo correptus spiritu, e vestigio ad lectum cecidit; & vociferans, volutabatur. Ipse autem dixi ad illum: O homo, quid a te factum sit, edicito. Et in verbi præcepto mox surgens ille, respondit: Attuleram; inquit, hoc nescio quod pretiosum indumentum, vt tecum deponeretur: at nos damnasti, vetans ornatiore te cultu sepeliri, quare cœpi mecum ipse ita reputare: Si nullo modo hisce vestibus indui velit, quid necesse est omnino vestē hanc proferre, ac prodere? quod si dari egentibus imperet, aliis rebus atque pecuniis abundemus, indigentibus distribuemus quantum opus erit. Respondens autem, dixi ad eum: Vade, & quod decreuisti, perfice. Cumque pro eo orassem, ac manus super ipsum imposuissem; sanatus est, & ab immundo spiritu liberatus.
[11] Et denuo dixi: Admoneo & interdico, ne quisquā g cereum mihi in exitu meo accēdat ne ita æterno igne consumamini. [vetat cereos sibi accendi,] Quid enim homini proderit gloria corruptibilis ignis, qui a proprio igne comburetur? nam quando formidabilissimus ille ignis apparebit, in eo, qui obnoxius illi erit, consumetur. Satis ergo mihi sit mei ipsius dolor: neque alia a vobis mihi pœna superinducatur. Desinat ac cesset in me, Fratres, quoniam defecerunt in dolore dies mei, & ille me circumdedit laqueus, quem non præuideram; venitque inquisitor meus; & laqueis truculenter me diuexantes, abducunt festinanter h satellites; trahuntque me in terram mortuorum, & in regionem, quam non noui. Rogo atque obsecro te, Saluator, Dux, & Creator meus, ne me affligens, miserum reddas & conterens me condemnes. Si enim digne, ea quæ a me gesta sunt, perscrutatus fueris vndique ruina me circumdabit. Nam quando hæc omnia mea opera commemoro, intolerabilis timor ac tremor super me cadens conterit me: & graui quodam horrore conficior, propter retributionum atque pœnatum expectationem, quæ in illo cernuntur seculo; tremoreque corripior, & ferre nequeo. Et palam dentes mei concutiunt ac perturbant me, illic propter horribilem iudicij sententiam stridentes atque dolentes.
[12] Oro vos quoque, dilectissimi, ne cum aromatibus me sepeliatis. [& suffitus in funere adoleri:] Non enim insipienti ac stulto conueniunt delitiæ; sed neque gloria decet inglorium, neque alius boni odoris fumus eum, qui putredo est, & puluis terræ. At date vaporationem fumi boni odoris in domo Domini, & me orationibus potius vestris comitamini, & aromata Deo offerte: me vero fletibus sepelite, in doloribus conceptum: & pro suaui odore, aromatibusque pellucentibus, vestris me orationibus atque deprecationibus adiuuate, obsecro, semper mei in ipsis memoriam facientes. Quid enim mortuo proderit suauis odor, iam sensu carenti? Vestra porro incensa adolete in domo Dei, ad gloriam & laudem ipsius; quoniam & ipse ibi inhabitat.
[13] Cur porro corpus corruptioni obnoxium, illustri & inusitata veste inuoluis, quæ quidem istud haudquaquam incorruptum retinebit? Quare potius terrestre corpus matri ipsius terræ relinquito, quoniam ex ea sine spiritu ipsum sumptum est, & non consentanea est ipsi vana gloria. Virum autem inclytum ac gloriosum decent diuitiæ, at pauperi humilitas conuenit: & generosos quidem decet regnum, i infimis vero militiæ conuenit consolatio, denuntians consolationis gratiam. Neque in vestris monumentis me vsquam deposueritis: non enim loculi vestrorum monumentorum ex captiuitatibus meis me rediment. Caussam vero ac rationem habeo, vt cum Deo meo habitem, inter peregrinos & aduenas, quandoquidem & ego aduena sum & peregrinus, sicut & illi. Cum iis ergo coniicite me: quoniam omnis caro, Fratres mei, ei adhæret, cuius est particeps; & quilibet homo suo gaudet simili atque consorte. [iubet se in cœmeterio sepeliri.] In cœmeterio igitur, vbi contriti iacent corde, ibi me deponite ac tumulate: vt quando Filius Dei venerit, & resurgere illos fecerit, atque reformarit cum eis me sanet, resuscitetque.
[Annotata]
a [Edessa, & Ædessa.] Græce est: ἄνδρες ὁι γῆν αἰδεσσῶν οἰκοῦντες viri Edessæam terram habitantes. Iterum infra nu. 9 αἴδεσσα legitur, apud Ptolemæum, Stephanum Byzantium, Suidam, & alios Ἔδεσσα.
b Græce est Αὔγαρος apud Euseb Ἄγβαρος, errore (vt opinor) librarij pro Ἄβγαρος. plerumque alibi Abgarus, & Agabarus. Eius ad Iesum Saluatorem, [Epistola Christi ad Abagarū,] & Iesu ad ipsum epistolas ex lingua Syriaca in Græcam versas recitat Eusebius lib 1 histor. Eccles. cap. 13 atque ex ipso Baronius to. I ad an. Chr. 31 nu. 58 & seqq. vbi & de Iesu imagine non manu facta ex antiquis PP. & historicis. De vtrisque sæpe alibi mentionem faciemus. Sunt illæ quidem epistolæ a S. Gelasio Papa apocryphæ declaratæ, quasi non hagiogiaphæ, inquit Baronius, non tamen vt eas ab Ecclesia omnino proscribat, sicut nec complures alios libros, quos proxime recensuit.
c [& imago non manu facta.] Græce est: ὁ τάυτην ἀνεγείρας βασιλείαν, qui hoc regnū excitauit Dicitur Abgarus apud Eusebium, τῶν ὑπὲρ Εὐφράτην ἐθνῶν ἐπισημότατα δυναστεύων populis vltra Euphratem præclarissime imperitans.
d Græce: πέμψας δι᾽ ἀγγέλων αἰωνίων, εὐλόγησεν τὴν πόλιν mittens per Angelos æternos, benedixit vrbi. [Edessenorū prima conuersio.] quibus verbis intelligi videtur Thaddæus, qui anno a Natiuitate Christi 43 eo missus, Abagarum ab inueterato morbo, manu imposita curauit, eumq; & ciues Christo adiunxit. At Vossius legisse videtur, δ᾽ ἀγγέλων, αἰωνίως εὐλόγησε per nuntios, æternum benedixit vrbi. Quod fortassis ad Christi epistolam retulit, quam missam annotauit Christophersonus δι᾽ Ἀνανίου ταχυδρόμου per Ananiam cursorem.
e Huc spectant quæ Euagrius scribit lib. 4 cap. 26: quo pacto Cosroës Edessam obsidere constituerit, ratus ea se falsa esse conuicturum, quæ de ea ciuitate omnium fidelium ore ac sermone celebrantur, nempe Edessam numquam ab hostibus subrogatum iti. [Edessa an ex Christi promisso inexpugnabilis?] Quæ res in epistola a Christo Deo nostro ab Abgarum scripta non ponitur illa quidem (vti studiosi ex historia Eusebij cognomento Pamphili, apud quem hæc epistola ad verbum citata est, intelligere possunt) sed tamen eum exitum consecuta esse, a fidelibus non decantatur solum, sed etiam creditur, ratusque eius euentus prædictionem illam veram esse confirmat. Dein commemorat quo miraculo coactus sit eius vrbis obsidionem abrumpere. Idem ex Euagrio refert Baronius to. 7 an. 545 nu. 12.
f Græce: ταῦτα δὲ αὐτοῦ λέγοντος Hæc autem eo loquente. Et mox: ὁ δὲπρὸς αὐτὸν. pro quo Vossius hic: Ipse autem dixi ad illum. ac deinde, quod hic effert: Respondens autem dixi ad eum, Græce dicitur: ἀποκριθεὶς δὲ εἶπε πρὸς αὐτὸν ὁ μακάριος. Respondens autem dixit ad eam Beatus. Congruunt alia, & nu. II Καὶ πάλιν εἶπεν. Et rursus dixit. Vnde coniicere licet, hoc Testamentum a S Ephræm antea conscriptum, postea ab aliquo interpolatum, adiectis iis quæ dum illud moriturus recitaret gesta erant; quæ ipsa deinde alius, velut a Sancto omnia scripta essent, primæ personæ aptauit.
g Vsum cereorum in exitu & funeribus non damnat, vsitatum iam olim, vt ex variis PP. ostendit Vossius, sed præ humilitate adhiberi sibi vetat.
h Græce est, παραλήπτορες susceptores, siue lictores. sic nu. 16 παραλήπτωρ Ἄγγελος
i Ita locum hunc exponit Vossius: sufficere ignob libus, si vel in numerum militum adlegantur, quod honorificum apud Græcos & Romanos.
CAPVT IV.
Preces & oblationes pro mortuis.
[14] Respice, Domine, ad humilitatem supplicationis meæ; & rogo te, vt miserearis mei, dignumq; me facias, vnigenite Fili Dei, neque pro rebus a me in vita gestis, retribuas mihi. Nam si iniquitates obseruaueris, Domine, Domine quis sustinebit? Et si secundum maiestatem tuam reddideris nobis, quis in iudicio tuo misericordia dignus censebitur? Omne enim os, inquit Scriptura, obturabitur, & totus mundus subditus fiet Deo. [Rom. 3. 19] Non autem hæc adfero, tamquam gratiam spernens; nam ea loquor, quæ scripta sunt, clementissime Christe. Quæ enim vtilitas in sanguine meo, si in ignem ardentem missus fuero? [implorat Dei clementiam.] Age igitur iugiter mecum secundum consuetudinem miserationum tuarum; & in eo gratia tuæ cognoscetur pietatis atque clementiæ. a At licet iudicium vniuersæ terræ feceris, sicut gratia tua declarat ac postulat, non saluabitur vnus ex millibus, [cum tam pauci saluentur:] & ex decem millibus non redimentur duo.
[15] Quid igitur? Ego enim humilis atque abiectus Ephræm, præ dolore deficiens loquor. Si ergo aliquis persuadere volens, dicat mortalium iudicium non fieti, Sed æquabuntur, inquiens, iniusti & peccatores iustis & probis & veridicis & humiles ac boni improbis & impiis? Non possunt ista sic inter se adæquari: nam impossibile est lucem consumi, [probat futurum iudicium.] atque offuscari a tenebris. Quomodo enim fieri potest, vt iustus Abel fratricidæ & iniusto Cain adæquatur? Aut qua ratione id facile fieri potest, vt in eodem iusti & iniusti commorentur loco? Vociferantes enim, diras atque intolerabiles edent voces miseri & infelices reprobi. b Rogo te, Saluator, non vt adæques peccatores iustis, te obsecro, Fili totius bonitatis; sed vt miserationes tuas extendere digneris super me, & super humiles consortes meos.
[16] Quod igitur prius a me dictum est, iterum dicam, & ab eo non recedam, mi Domine; quoniam nisi miserationes tuas præclaras super nos extenderis, nemo nostrum adspiciet vitam. Vnum enim Deum esse bonum testantur omnes mortales. Non autem quia peccator ego sum, hæc dico: vsitatum quippe est sacræ Scripturæ, ea quæ a me nunc dicta sunt, passim referre. Quiesce ac desine, [& multos e bonis Catholicis saluari:] o Ephræm, dicit mihi Angelus apprehensor meus, & redargutor: non enim continua tua suspiria tibi proderunt; quando quidem acerbi satellites, qui ad te missi sunt, non mitigantur donis. Et duriter respondens, ad me dixit: Os tuum obstrue deinceps; non enim c consortes tui perditi sunt inter hominum generationes: peccator quippe cunctos arbitratur sibi esse similes; & qui cæcus est, similiter sibi ipsi similes existimat suos propinquos atque vicinos.
[17] Accedite ad me igitur, o Fratres mei, & extendentes componite me: nam spiritus meus penitus defecit. Et comitamini me in psalmis, [iterum rogat, vt pro se orent;] atque orationibus vestris, & assidue pro mea paruitate, oblationes facere dignemini: & quando diem trigesimum compleuero, mei memoriam faciatis. Mortui enim, in precationibus atque oblationibus, commemorationis Sanctorum viuentium beneficio afficiuntur. Et videte in rebus etiam creatis singulis aliquid simile; [preces enim & oblationes prodesse mortuis probat:] veluti germen vitis, racemusque acerbus in agro, & vinum expressum in doliis est. Quando igitur racemus in vite maturuerit, tunc vinum agitabitur, ac de sua quodammodo natura recedet, quamuis immotum domi esse videatur. Similiter etiam de cepa intelligite: cum enim in domo fuerit aliqua arida, & aliqua in agro sata eodem tempore, quo hæc suam viriditatem explicat, etiam illa domi arida germinat. Si igitur creaturarum fœtus sic inter sese consentiunt, quanto magis mortui in viuentium commemorationibus atque oblationibus recreabuntur? Quod si mihi scite respondeas, hæc naturam rerum creatarum sequi, intelliges te esse primitias quasdam creaturarum Dei. Quod si adhuc non te simile conuincit, nisi testimonium quoque adduxero, audi patienter quæ scripta sunt: &, si volueris prudenter etiam intelliges quæ dicuntur. Seruus Dei Moyses, in benedictionibus, nonne Ruben d ad tertiam vsque generationem benedixit? Si ergo non redimuntur mortui, qua de caussa Ruben vsque ad tertiam generationem benedixit Moyses? Et si non est resurrectionis memoria, audi quid clamet Apostolus Paulus, dicens: [1 Cor. 15. 29] Si omnino mortui non resurgunt, cur & baptizantur pro mortuis? Qui enim erant sub lege, ad expectationem resurrectionis in mysterio detinebantur conclusi, in eam fidem, quæ reuelanda erat; sicut legistis, quod in oblationibus sacrificiorum, Sacerdotes in lege mundabant etiam eos, qui suis iniquitatibus in bello vulnerati erant: pleni enim operibus iniquitatis, debitores eorum quæcumque scripta sunt. Quinto autem magis Sacerdotes noui testamenti Christi delere merito poterunt debita eorum, qui decedunt, in sanctis oblationibus & precationibus linguarum suarum?
[18] Cum vero ad memoriam mei faciendam accesseritis, videte, [monet vt sancta sācte tractēt;] Fratres, ne quisquam in sancta peccet; sed attente & reuerenter atque humiliter & sancte ac pure inuigilate. Non quod grauiorem damnationem promereatur peccatum ex lubricitate carnis commissum, supra cetera ipsi insita: sunt enim alia peccata longe illo grauiora atque deteriora. Miserabile tamen hoc mihi impendere videtur, quod forte occasione honoris atque memoriæ, ob inordinatas vestras actiones, rationem pro vobis reddam Deo meo. Fortasse enim in iudicio istud mihi obiiciet, dicens: O Ephræm, horum omnium tu caussa fusti & auctor; quippe qui, huiusmodi homines lasciuos congregaueris. Scriptum est enim: Fornicatores, & adulteros iudicabit Deus. [Heb. 13. 4] Et quid dicemus ad hoc, Fratres mei carissimi? Quod paullo ante dixi timore correptus, etiam nunc dicam, [ne sibi eorum peccata imputentur.] quod scilicet, quem Deus iudicabit, remisse atque indulgenter cum illo agi censendum est. Dum iudicamur enim, inquit Apostolus, a Domino corripimur, ne cum hoc mundo iudicemur. [1 Cor. 11. 32] Nam sicut modicum fermentum totam massam corrumpit, ita otium cogitationis malorum diffusum, totum corpus comburit. Et sicut ferri rubigo ipsum consumit, ita quoque ab hominibus commissum peccatum repugnat honestioribus ipsorum membris & moribus; & iam ab eis perpetratum, consumit atque corrumpit eos, qui viam ipsius adimpleuerunt. At qui e eius voluntatem non fecit, est tamquam solius diei viator permanens in aliquo diuersorio, vnde post abit. Sic breui tempore commoratus tandem sese in fugam proripiet. Præterit enim mortale hoc corpus, & induit immortale atque cæleste: & cum interierit, tunc efficaciter incorruptibile resurget, omnis corruptionis expers. Ecce etiam clarissima & iucundissima Ecclesiæ lucerna Paulus ante voces has nostræ imbecillitatis vsurpat, aut etiam confirmat, cum ait: Quod seminatur in corruptione, surget in incorruptione. [1 Cor. 15. 42]
[Annotata]
a Notat Vossius, aliam lectionem ita habere: Et licet vniuersam terram ex gratia & misericordia iudicaueris; vix tamen vnus ex mille saluabitur. Quid si igitur ex sola iustitia iudicium fiat?
b Ita MS. Græc. & alia lectio apud Vossium.
c Quinam hi? an monachi, vt nu præced. exponere videtur Vossius? an vniuersim Catholici, qui, si parata sibi gratia vti volunt, non peribunt?
d Solum habet vulgata edit. Deuteron. 33. 6. Viuat Ruben & non moriatur, & sit paruus in numero. Fortassis Syriaca versio, qua vsus est S. Ephræm, ita habuit. Chaldaïca ita exponit: Viuat Ruben in vita æterna & non moriatur morte secunda, & accipiant filij eius hæreditatem suam iuxta numerum eorum
e Ita ex Græco restituimus.
CAPVT V.
Benedictiones discipulorum. hæreticorum execratio.
[19] Sed enim huc agite discipuli mei, quod reliquum est, sitis benedicti in fortitudine boni pastoris, [Benedicit discipulis suis;] sanctique Magistri Iesu Christi Domini nostri, qui est Deus ex Deo. Et quamuis non sim ego sicut Noë, vos tamen benedicti sitis, vt Sem & Iaphet. Et licet non sim vt Melchisedech, vos tamen efficiamini vt Abraham. Etsi non sim ego veluti Isaac, vos tamen accedentes sitis benedicti vt Iacob. Et tametsi non sim vt Moyses vos sitis vt Iesus filius Naue. Etsi non sim ego, vt Elias, suscipite duplicem spiritum, sicut Elisæus Propheta petiit. Incipiam autem & apud vos, mei discipuli vobis bene precari. a Amba, vir admirabilis, Christus magnificet monumentum tuum super terram; fiatque persona tua prope Angelos maiestatis Dei, & similis reddaris magno Moysi; [Abbæ, Abraam,] vt omnes adspicientes te, intelligant te seruum esse Dei electum. Et tu b Abraam, quia veniens adhæsisti mihi, exaudiat te Deus Abraham in orationibus & deprecationibus tuis; & priusquam os tuum aperias, impleat illud sapientia & intellectu, quemadmodum alibi ait Propheta: Dilata os tuum, & implebo illud. [Psal. 80. 11]
[20] Simeon, tibi dico, exaudiat te Deus, [Simeoni,] quando rogaueris eum in orationibus tuis; & in supernam ciuitatem ingrediaris. Impleatur ipsius Ecclesia, sicut poculum misturæ populorum, non credentium in saluationem. Veniant sponsæ in conspectum tuum, & inclusæ in doctrina tua. Quarum quidem sponsæ, sunt matres; reclusæ autem, tamquam sub iugo aduersarij detinebantur: c veniens autem Christus has liberauit, audientes a te parabolas prudentiæ, vt per te doctrinam vitæ ex Spiritu sancto perciperent, & salutem a te animarum consequerentur. Et sicut sapiens medicus d in parabola indigentium, ita in possessione percurrat auditus tuus. [Marc,] Maras vir Galilæus, mansuetus, & simplex, humilis & rectus; mansuetus, inquam, non natura, sed libera voluntate, tamquam in spe Dei decertans, in meis adiuuisti me passionibus. Ipse igitur Deus mercedem tuam inter pios tibi reddat, quam cum Sanctis omnibus accipies.
[21] [Zenobio:] Zenobius, e vir Gisdrazæus, quod interpretatur venatorius, & exercitatus ac potens, validusque bellator, fiat sermo tuus instar ignis, & iniquorum consumat multitudinem. Et sicut flamma siluas condensas pertransiens, ita tua ipsos delingat disciplina; & erudiaris omni cognitione Dei. Et sicut Dauid, illustris, vincendo sceleratum Goliath, declaratus est, ita & tu per contemplationis excessum atque extasim, errantium animas vinces. Induere armaturam Sanctorum, & galeam spem salutis, firmamentum sanctorum Apostolorum: quæ quidem Sanctorum armatura, & Spiritus ipse sanctus; & galea ipsorum fortitudinis, est digitus Dei. Sit tibi comes & auxiliator semper ipse pius & misericors Dominus, qui numquam in vlla te deficiet.
[22] Væ tibi f Paullona, cuius mater ex mulieribus maledicta. [maledicit Paullonæ apostatæ,] Væ ventri qui te peperit, quoniam perditionis omnium hæresum particeps factus es, & prædonum ianua ingrederis: opera enim tua, omni nequitia atque flagitio plena sunt. Denudatus, proiectus es a gratia, & tamquam Iudas Iscariotes proditor factus, & ex cunctis tuis studiis confusus. Columna enim huius, sedes est, quam tu dereliquisti. Horribile vero prodigium ipse in tuo ostendet corpore, qui cælum sustinet, & in quo omnis creaturæ natura constituta est atque firmata, quoniam quælibet in ipso creatura fundata est, mare & plenitudo eius. Confisus quippe es in atundine fracta, derelinquens Crucis baculum atque armaturam, quæ infirmos consolidat, & omnem passionem ac morbum tum animi tum corporis curat sanatque.
[23] g Arouandran vir effrænis atque rebellis, quia voluisti congregationes Christi Ecclesiarum a Spiritu sancto congregatas demoliri atque exterminare, [& Arouandran,] ex ea quæ sub cælo est deleatur memoria tua; & non inueniatur in libro viuentium; quoniam dereliquisti vinum vitæ, Christi nimirum sanguinem, & panem cælestem, hoc est, corpus Christi ac Saluatoris nostri, & comedisti cibum victimarum contaminatarum, & bibisti vinum peccatorum, fel turbidum. Verbum Dei, Filius Patris, in quem os tuum impium maledicta coniecit ac blasphemauit, acuta atque subtili inquisitione exquirat a te exprobrationem atque contumeliam in se factam: [& aliis hæreticis,] similiterque ex omnibus hæreticis, Arianis, inquam, & Manichæis, h Catharis, & i Ophitis, k Marcionistis, & l Eunomianis, & m Euchitis, atque n Cauchitis, o Paullianis, & p Valentinianis, q Vitalianis, & impuris r Borborianis, reliquisque omnibus nefariis, qui ligna venerantur & lapides, Solem item ac Lunam, cuiusmodi etiam sunt augures. & astronomi, qui diuersimode separati sunt aduersus sanctam Maiestatem puræ & immaculatæ Trinitatis, s Patris & Filij & sancti atque viuifici Spiritus.
[24] Benedictus, qui Catholicam ipsius elegit Ecclesiam, veluti sanctam agnam, quam lupus corruptor non contriuit; & immaculatam columbam, quam non est assecutus qui eam persequebatur, vt elideret atque deleret, astutus ac callidus venator accipiter. Nam poculum in manu Domini est, vini fæculenti: & ex eo bibunt cuncti apostatæ Christi, diuisores sanctæ & omni principio carentis Trinitatis; & veritatis hostes, Iudæorum, inquam, genus, cum bibissent, euomuerunt, crudeliterque impetum aduersus Saluatorem nostrum Iesum Christum fecerunt. Et nihil mirum: nam rabidus canis furore atque insania percitus, etiam proprium mordet dominum. Eodem modo & Iudæi fecerunt, & adhuc faciunt, ac quasi rabie quadam agitati, suum diffamant & blasphemant Dominum. Nos vero glorificemus superexaltatum Deum vniuersorum, cui appropinquare nequeunt apostatarum posteri. Si enim ipsis fuisset aliqua opinandi ratio, quod etiam peccatores in cælum ascendere possent, omnino dissentientes etiam ibi discordiam seminassent, in domo, inquam, pietatis, in cælestibus tabernaculis; quomodo antiquis temporibus, horum maiores in terra Chaldæa per turris ædificationem omni studio in cælum ascendere contendebant, & delapsi ceciderunt, a gratia repulsi, inaniter ac frustra inique agentes; atque ideo etiam confusæ, & disiunctissima separatione diuisæ sunt omnium ipsorum linguæ. Si igitur illos, [cælo excludendis.] qui istud mali conati sunt, adeo vehemens inuasit calamitas, cum vellent ascendere in locum atque regionem supercælestium Sanctorum, ac vigilantium diuersorium; & merces eorum ita aperte in ipsorum capita recidit; quomodo non magis condemnabuntur, & supplicio digni censebuntur, qui apostasiæ separationem disseminare cogitant in cordibus mortalium, aduersus Deum Patrem, & vnigenitum ipsius Filium, & Spiritum sanctum?
[Annotata]
a MS. Græc. habet, Ἀβραὰμ, quasi idem sit, qui mox secundo loco benedicitur. Vossius alibi legi ait: Ambaner; al. Amba, hoc tamen idem esse atque Abba. Non est hic S. Abbas, de quo Menæa 22 Nouemb. & Theodoretus in Philotheo cap. 4. Quæri potius queat, an non hic sit Nisibenus ille anachoreta, quem Sozomenus lib. 6 cap. 33 Ἀββῶς appellat quamquam idem lib. 3 cap. 15 vbi quinque hos Ephræmi discipulos recenset, Ἀββᾶν vocat.
b Vel hic Abraham alius est ab eo qui a Latinis 16 Martij colitur, a Græcis 29 Oct. cuius Vitam idem S. Ephræm scripsit, & sibi familiarem ostendit fuisse; vel aliqua ad eam Vitam ab alio post adiecta, cum ibi mors Abrahæ commemoretur, qui ipsi Ephræmo morienti hic adest.
c Hæc ad Græcum exemplar modice correximus.
d Al. in castris, inquit Vossius.
e Græce, ἀνὴρ γησδρὰς, vir Gesdras. Alij, teste Vossio, legunt Gizaræus, & Zigaræus.
f Hunc Sozomenus l. 3 c. 15 & Nicephorus l. 9 cap. 16 Παυλωνᾶν appellant.
g Græc. MS. Ἀρονανδὰν. Sozomenus, & Nicephorus Ἀρανὰδ. Vossius alibi ait Ἀρονανδὰν, Θουάδαρ. Anarad appellari.
h Minus nota hæreticorum nomina exponemus. Καθαροὺς se, id est, mundos, [Cathari hæretici.] appellarunt Nouatiani negantes pœnitentiam & secundas nuptias, vt habet Prædestinatus Sirmondi hæresi 46 & Baron. to. 2 an. 254 nu. 106. Hinc vir quidam eruditus Teuconicam vocem Ketter, quæ nobis hæreticum significat, ductam coniectat.
i [Ophitæ.] Ophitæ serpentem colebant vt Dei sapientiam, qui incantante sacerdote, e cauerna egressus, altare ascendebat, oblatos panes lambebat, seq; circum eos voluebat, ac deinde ad cauernam redibat. Atque hæc erat eorū Eucharistia, quam dein populo diuidebant. Agit de his Baronius to. 2 an. 145 nu. 12 & seqq. qui plures PP. citat, quibus adde Prædestinatum hær. 17. Auctor hæresis fuit Euphrates quidam.
k De Marcionis hæresi ac moribus fuse Baronius ex antiquis ad an. 146. breuias Prædestinatus hær. 21.
l De Eunomij blasphemiis aduersus filium Dei ac Spiritum sanctum, & intolerabili superbia, fuse ex SS. Basilio, Nysseno, Theodoreto agit Baronius an. 360 nu. 35 & seqq.
m Massaliani Epiphanio dicti, Theodoreto lib. 4 hæret. fabul cap. 11, & aliis Messaliani, [Messaliani, siue Euchitæ.] quod nomen in Græcam linguam transtatum Euchitas, siue precatores, significat, πνευματικοὺς sese, id est, spirituales appellabant, propterea quod nihil operis exercerent: sed vbi orationi vacarant, diei maximam partem dormiebant. Horum deliria describit Theodoretus, ob quæ Enthusiastæ appellati. Egit contra hos, inquit Prædestinatus hær. 57. Ephrem Presbyter Syrorum. sed & S. Amphilochius, ac Flauianus Antiochenus.
[]
n Cauchitæ qui fuerint, haud nunc occurrit.
o Pauliani a Paulo Samosateno, Episcopo Antiocheno, dicti, qui Artemonem, siue Artemam, secutus, Christum solum hominem asserebat, Sede ideo deiectus, Aureliani Imp. temporibus. Theodoret. lib. 2. hæret. Fab. cap. 8. Prædestinatus hær. 44. Qui ergo Artemoniani, [Pauli Samosat. hæresis:] ij deinde Pauliani dicti, postea Photiniani.
p Valentinus tempore Antonini Imp. ineptas fabulas de Æonibus protrusit. Theodoret. lib. 1 cap. 7. Ab eo Valentiniani per Orientem dispersi, grauiter Dei Ecclesiam vulnerarunt, inquit Prædestinatus hær. 11. de ijs multa habet Baronius tom. 2 Annal. [Valentin:]
q [Vitalis.] Vitalis Presbyter Antiochenus sub S. Meletio, dein Apollinaristarum Episcopus, vnde Vitaliani. Ita Voss. & Prateol. ex Nicephoro lib. 11 cap. 12 & lib. 12 cap. 4. de Apollinare infra agemus.
r [Barbeliotæ, siue Barboriani.] Barbeliotæ, vt scribit Theodoret. lib. I cap. 13, ad Valentini deliria, alia addiderunt: ob fœdissimas actiones Borboriani appellati, ἀπὸ τοῦ βορβόροῦ, a cœno ac sordibus. Agit de his Vossius quoque & Prateolus.
s Græc. MS. μονάρχου τρίαδος. quam lectionem etiam Vossius notatauit, vertitq;: quæ sola imperat & regnat ac dominatur.
CAPVT VI.
Fides ac pia opera inculcata, & detestatio hæreticorum.
[25] Meis igitur præceptis atque doctrinæ sedulo operam dantes, vt mei discipuli, a Catholica ne desciscatis fide, [suos ad fidei constātiam hortatur, suo exemplo,] quam & ipse a teneris annis acceptam, immobilem atque inconcussam seruaui; neque ab illa in aliquo dubio ac schismate deflectatis. Si quis vero dubitauerit, aut contra Deum sanctamque eius Ecclesiam impingens ac diffluens, separatus fuerit; spirans adhuc & viuus in infernum detrudatur, & particeps hæreditatis maledictionis Cain reddatur, gemensque ac tremens sit super terram. Et quicūque Patre Filium minorem fecerit, inhumatus & absque sepultura ipse etiam viuus in terram pariter descendat. Si quis vero aduersus Spiritum sanctum dissenserit, talis in iudicio misericordiam non obtineat. Et si quis aduersus Catholicam Ecclesiam sese extulerit, leprosus fiat, instar dementis ac stulti Giezi. Quicumque porro rectam intelligentiæ fidem dereliquerit, constringatur iniquitatis funiculo proditoris Iudæ. Quam enim ego accepi fidem, hanc a sanctis didici Apostolis; ipsique cum eā a Deo percepissent, omni creaturæ prædicarunt. Intolerabilis ergo, & euitanda summopere iniquitas est, in Deum blasphemia; cuius vos escam atque illecebras fugite aperte, o mei discipuli. Siquidem in Deum vniuersorum apostasiam is prædicat qui blasphemat, & fundamentum verbi fidei emouet. Nosque graui seruitute oppressi a morosa carne erigere nos facile nequimus. Ne ergo peccatis peccata cumulemus.
[26] [atque ad Numinis reuerentiam,] Expectationem autem habeo spei in hoc, & consolationem dilectionis coram Domino, quod nullatenus Dominum in tota vita mea maledictis incesserim, & sermo stultus non prodiit ex labiis meis. Eos enim, qui oderunt te, Domine, perfecte odio habui; & inimicos tuos prorsus abominatus sum. [opera ascetica,] Verborum meorum memoriam, Fratres mei, vestris insculpite cordibus: nam & eorum ab initio auctor mihi extitit Deus. Et hæc vobis in Deum sit exercitatio; vt scilicet vigilias assiduas, psalmodiasque, ac ieiunia, & fidem diligatis: & semper Dominum omnium, & Saluatore nostrum Iesum Christum speretis atque exspectetis. Habere nos præterea cum caritate oportet etiam hospitum ac peregrinorum suscipiendorum curam. Nā qui peregrinum suscipit, [hospitalitatem,] plane is Deum ipsum suscipit. Videte ergo, ne quis peregrinum talem dicat; sed quilibet potius vestrum eum vt proprium appellet membrum.
[27] Et circa fidem maxime estote constantes, cauentes vobis ab aduersariis, iniquitatis, inquam, operatoribus, & vaniloquis, & seductoribus. Quod quidē etiam Apostolus dicere atque docere non neglexit, [maxime fugam hæreticorum,] vbi sic loquitur: Scitote, quod post discessionem meam intrabunt ad vos lupi graues, non parcentes gregi, loquentes peruersa, vt auellant discipulos post se. [Act. 20. 29.] Et alibi in Euangelio dicit Dominus: Qui veniunt ad vos in vestimentis ouium, intrinsecus autem ipsi sunt lupi rapaces; verba quidem, inquit, dulcia habentes, cor autē plenum felle & amaritudine. [Matt. 7. 15.] Et veste quidem induti sunt lugubri, cum sint ipsi discipuli ab initio inuidentis nobis diaboli, quapropter & illius a reportant zizania. Omni igitur studio atque diligentia vobis cauentes, fugite istorum consuetudinem. Clarum autem vobis huius do exemplum, carissimi: si paganus quis ac rusticus consistens inueniatur in loco regio, licet etiam nihil mali atq; absurdi visus fuerit perpetrasse, nihilominus velut temerarius dedecore afficietur, & in iudicium adductus examinabitur secundum leges, tamquam peregrinus nimirum talis loci.
[28] Ne igitur simul cum illis sedeatis in concilio vanitatis eorum, [qui peiores dæmone] & ne inuestigetis semitam cogitationis ipsorum. Parum enim interest, an cum dæmone quis habitet, an cum viro apostata & desertore iniquo: adiuratus enim dæmon, præ timore aufugiet; cum ibi permanere nequeat, vbi Christus aduersus ipsum nominatur. Tu porro, o homo, cum foris in Christi corpore sis, si intus quoque in spiritu ipsius es, perfectus homo Christi es. Quoniam vir qui non accepit baptisma, similis est domui cuidam præparatæ Regi, quā nullatenus Rex inhabitauit. At si iniquum & infidelē adiura ueris; dupliciter hic sua malitia vtetur, neque quidquam de sua insania remittet. Adiurati autē magis possunt impuri dæmones, quam persuaderi iniquitatis filij. Siquidem dæmones Filium Dei confitentes, dicunt: Tu es Christus Filius Dei. [Luc. 4. 41] At principes & prædicatores apostasiæ, Iudæi, inquam, & Pauliani, impij & Christum oppugnantes, pertinaciter contendunt ipsum non esse Filium Dei. Et vide effrænatos atque acerbos eorum mores. Auctor ac princeps apostasiæ ipsorum, exclamat, & dicit: Quid nobis, & tibi, Iesu Fili Dei? [Lucæ 8. 28.] Et ipsi assidue negant.
[29] Si ergo fieri potest, vt sterilis salix in loco arido & sicco germinet, fieri quoque poterit, [difficillime conuertuntur:] vt aliquando apostata erudiatur. Nam elatæ mentis consilia & sensus humiliabuntur, sicut Prophetæ videtur Esaiæ, prædicanti: Omnis mons & collis humiliabitur, & erunt praua indirecta, & aspera in vias planas. [Esa. 40. 4] Si igitur salix sterilis in aspreto quandoque germinabit, etiam propheticus nobis sermo confirmabitur, & plura atque maiora iis euenient; & accedent prædones & iniusti ad discendam veritatem. Sicut autem coruus nequit vnquam fieri albus, b & si hic inalbuerit, etiam malus efficietur bonus, & accedens, quod bonum est addiscet. Contingit vero interdum, vt hiberno tempore, decidente niue, coruus aliquandiu albus visus fuerit, licet alias sua natura is obscurus ac niger esset: simulatque enim sese ad volandum incitauit, totamque a se niuem excussit, eodem quo antea colore videntibus apparuit. Similes quoque huic sunt peccatores: quippe qui, cum ad breue tempus compuncti ostenderint temporarios pœnitentiæ fructus, futuri iudicij verba formidantes, eo quod in tempore atque proposito compunctionis eorum stabiles non permanserint, paullo postea quasi omnium obliti, iterum ad pristinū vitiorum locum abripiuntur.
[30] Audite instituta atque præcepta mea, o discipuli mei, eaque semper memoria tenete: neque a via veritatis recedatis, neque traditiones & admonitiones meas declinetis. Cum autē bella audieritis, & tumultus in creatura, scitote, quod in ianuis adsit finis; & spem ideo vestram firmiter constanterque retinete. Scriptum enim est, fore vt cuncta fiant, quæ in Scriptura dicta sunt. Nam cælū, (inquit,) & terra pertransibunt; jota autem vnum, aut vnus apex de lege præterire non poterunt, quemadmodum Dominus & magister noster per semetipsum iurauit & dixit. [signa instantis iuaicij proponit:] Nostis aurē ipsum veracem esse, & numquam mentiri. Vt ergo adstare queamus incorrupto & immutabili iustissimæ sententiæ Iudici, demus serio operam, vt nosmetipsos per bona opera perfectos atque integros in patientia assidue reddamus.
[Annotata]
a Græce est: δὶο δὴ καὶ τῶν ἐκείνου τυγχάνουσιν ζιζανίων. Vossius vertit: qua propter & illius sunt ziz aniorum semina.
b Simplicius & clarius MS. Sicut autem coruus nequit vnquam albus fieri, neque hi albi fient, aut malus bonus euadet.
CAPVT VII.
Modestia piæ fæminæ inculcata. obitus.
[31] Interea vero dum ista cum lacrymis sanctus ac beatus vir præciperet atque mandaret, [loculum sibi fieri permittit, sed non e marmore:] & totius ciuitatis multitudo circumstaret ac fleret; mulier quȩdam, nomine Lamprotate, magni Aristidæ filia, semota hinc inde virorum & mulierum turba, procidit ante pedes eius, & dixit: Per Deum tuum, quem a iuuentute tua vsque ad senectutem dilexisti, permitte mihi ancillæ tuæ, vt exiguum loculū, sicut præcipiendo adiurasti nos facere possim, in quo venerabiles reliquias tuas recondā. Ille autem suscepto atque probato propositi illius feruore, dixit ad illam: Mulier, vade, fac quemadmodum tecum proposuisti, & alias hoc facere volentes ne impedieris. Ex marmore autem caue monumentū mihi feceris: nihil enim mihi vana gloria proderit.
[32] Mandatum porro hoc breuissimum tibi impono, quod vide vt serues: [fæminæ ne lectica vehatur suadet:] Ne prorsus in lecticis sedeas. Neque enim pium est ac sanctum, neque licitū, vt vir ad gestamen mulieris suas ceruices reclinet; & satellites suis humeris circumferant eam, quæ nobis interitus ac mortis caussa fuit: siquidem Christum, ad cuius adorationem accedis, ipsum iugo subiicis. An non legisti, vel audisti, quod omnis viri caput sit Christus? [1. Cor. 11. 3.] Et cum quidpiam alicui metiris, memento resurrectionis vniuersalis, & actionum nostrarum retributionem ibi nobis futuram a Deo. Nam in qua quis mensura emensus fuerit, eadem remetietur illi. [Mat. 7. 2., Lucæ 6. 38.] Quin & ipsum forte Deum audisti dicentem: Vnumquemque secundum vias vestras, & iuxta studia vestra, iudicabo vos, domus Israel: viuo ego, dicit Dominus. [Ezec. 18. 30.]
[33] Tunc iurauit puella coram circumstante populo, dicens: Per Deum, cui constanter a iuuentute tua vsque ad senectutem inseruiisti, [iuranti se id seruaturam,] in posterum non ingrediar lecticam, & non subibit homo amplius gestaturus lecticam meam. Quod si mentita fuero, veniat in eadem hora romphæa resolutionis atque euersionis in iuuentūte mea: & in futuro igne, portio mea cum impiis computabitur. Et si mandata tua transgressa fuero, in exemplum proponar coram tota Dei Ecclesia. Beatus autem vir respondens, ad illam dixit: O filia, priusquam deficiam ac moriar, benedicam tibi secundum propositum atque desiderium tuū. [benedicit,] Non deficiat ex semine tuo Sanctorum doctrina vsque in secula. Cum venerit Christus ad mutandum cælum & terram, ipse memoriam tuam in libro vitæ inscribet in regno cælorum. Et pax Dei, quæ Sanctos sertis coronat immaculatis, in vocatione præmium tibi largiatur, secundum cor tuum. Quoniam Deo, & Patri conuenit gloria, & vnigenito Filio adoratio, & Spiritui sancto maiestas atque magnificentia, ante omnia secula, & nunc & semper: & in generationum generationes per infinita secula seculorum, Amen.
[34] Et hæc, ac plura his alia dicens, animam Deo reddidit. [& pre moritur,] Defunctusque est Beatus in Domino in optimo vitæ statu: & factum est ipsius corpori, sicut suis ipse mandauerat discipulis, ad gloriam Dei omnipotentis. Amen.
DE VITA EIVSDEM S. EPHRÆM
Oratio S. Gregorij Nysseni Ep.
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
AVCTORE S. Greg. Nysseno.
CAPVT I.
Exordium. Propositio. Quæ in Ephræm laudanda.
[1] Recondita in diuinis Euāgeliis similitudo me ad propositū dicendi argumentū serio cohortatur, linguamque silentij fræno constrictam soluit, ac cogitationum semitas, velut spatiosos quosdam campos, exæquat atque adornat, currumque orationis ad iter aggrediendum promptum reddit & expeditum, dum clara voce hisce quodammodo exclamat verbis: Neque accendunt lucernam, & ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, vt luceat omnibus qui in domo sunt. [Matth. 5. 15.] Quid vero ex iis intelligendum sit, subiungit dicens: Sic luceat lux vestra coram hominibus, vt videant opera vestra bona. [ibid. 16] Nūquid igitur reprehendendi merito erimus, si negligentes atque ignaui silentio inuoluerimus illud, in quo celebrando magnos sumere animos ipse mandauit Dominus? Cum enim sancti huius Patris vitam, [S. Ephræm prædicandus,] tamquam illustrem ac sole splendidiorem facē, orbi accenderit, exponendamque nobis proposuerit, non fert, vt illam silentio prætereuntes sub modio occultemus; verum in sublimi potius Ecclesiæ vertice reponamus, vt cunctis eluceat, qui in hac totius orbis terrarum versantur domo: & qui ex illa lumen acceperint, cælestem Patrem glorificent atque collaudent.
[2] Quamobrem non sic paternum illius metuendum est vinculum a, vt ipsius Domini mandatum spernatur. Quin etiam ipsius laudationis initium inde capiendum fuit; tametsi in extremam orationis partē nos istud reiecerimus. Rem enim ipsam recte inspicienti, illud haud prorsus videatur vinculum, [(licet ipse vetuerit,] quod humanam gloriam auersantem vetet exornare laudibus: aut sane vinculum ad soluendum facile, obligatioque eiusmodi, quæ ad hoc ipsum potius præstandū impellat amantes. Nam ex quibus ille laudes se euitaturum arbitratus est, [vel ideo laude dignus,] interdicti vinculo nostros conatus subuertens atque impediens, ea nobis ipsa laudādi occasionem suppeditant. Cum enim singulæ præclaræ animi ipsius dotes vberem ad laudandum materiam exhibeant, tum illud cumprimis, quod laudibus non afficiatur. Optabat quippe non videri, sed bonus potius esse. Ex quo quidem vel solo, licet aliud nihil laude dignum præstitisset, collaudari profecto mereretur. Adeo enim laudibus se delectari aiebat, vt eo vinculo vituperationem ex illis manantem obsignare maluerit atque euitare. Istud vero primum nostræ orationi stadium aperit, & clare metam ostendit, ad quā dirigere cursum oporteat: ne temere progredientes feramur præcipites, sed per viam incedentes regiam, consideremus admirandum illum Dei virum, prohibiturum non fuisse ne laudaretur, [suo quoque iudicio)] nisi laudibus se dignum cognouisset: nam nullus, nisi valde insignis atque suspiciendus, cum adhuc in vita maximis virtutibus præcellat, memoriam sui obliuione apud posteros deleri iubeat. Et quemadmodum Paulus prædicator gratiæ, auspex Ecclesiæ, os Christi licet de se ipse dixerit, Non sum dignus vocari Apostolus; non tamen ideo effecit, cur minus Apostolus vocaretur: imo quanto ipse submissius de se sensit, tanto maiorem consecutus est gloriam. [1. Cor. 15. 9] Sicque magnus noster hic Pater, quoniam prudenter ac caute seipsum laudibus indignum censuit, ideo deinceps laudibus celebrari promeretur.
[3] Cum ergo ea Ecclesiȩ nostræ consuetudo sit atque institutum, [vsu Ecclesiæ,] vt virtutis cultores, propterea quod eius partes amplexi sint, coronentur; atque illi potissimum qui ob humilem de seipsis existimationem spiritu sublimes euaserint; cum ipsum dicat Euangelium: Qui se humiliat, exaltabitur; haudquaquam sane vituperandi, vel irridendi, aut reprehendendi sunt, qui sancti huius Patris virtutes atque encomia describentes, ipsius nobis vitam, tamquam spirantem & animatam aliquam columnam erigunt. [Luc. 14. 11] Quæ vero commemorauimus, nequaquam falsa esse prudens auditor cognoscet, si, [ob varias virtutes,] vbi peroratum fuerit, varia ipsius virtutum genera collegerit, ex quibus nos velut pretiosis ac diuersis lapillis auroque distinctam contexentes coronam, gratum atque optatum Christi Ecclesiæ donum offeremus. Gestit quippe illa ac gaudet eiusmodi se muneribus decorari, quandocumque solēnis memoria iusti celebranda occurrit. b Quapropter cum ita circulus ferat anni, [die anniuersario;] vt hodie collaudandus ac celebrandus sit nobis S. Ephræm, fieri nequit, quin ingenti cum gaudio monumentum istud, pignusque amoris suscipiat, & amplectatur.
[4] Ephræm igitur ille mihi celebrandus est, qui cunctis Christianis versatur in ore: Ephræm, inquam, Syrus; [vir longe maximus.] neque enim illius nos pudet generis, cuius illustramur moribus. Ephræm, cuius vitæ atque doctrinæ splendor vniuerso terrarum illuxit orbi: nam in omni fere loco, qui illustratur a Sole, cognoscitur; illisque tantummodo incognitus remanet, qui magnum Ecclesiæ lumen S. Basiliū ignorant. Ephræm, notus ille reuera Ecclesiæ Euphrates, cuius aquis irrigata Christianorum multitudo, centuplum fidei fructum producit. Ephræm, fertilis illa Dei vitis, quæ dulcium instar racemorum, doctrinæ fructus afferens, Ecclesiæ filios diuina caritate nutriens explensque, reficit, atque oblectat. Ephræm, bonus & fidelis Ecclesiæ dispensator, qui virtutum rationes æqualiter conseruis distribuens, Dei familiam prudentissime administrat.
[5] Cuius quidem genus atque nobilitatem, tum ab ipso partam, tum a maioribus susceptam, parentumque gloriam, [Omissis autem,] ac ortum, & educationem, & ætatis incrementum, & corporis formam, & conditionem, & artes, & reliqua quæ ab externis scriptoribus tamquam maximi momenti in laudibus recenseri solent, [quæ primo tractant Rhetores,] nos hic in medium proferre superuacaneum arbitramur: cum neque sanctos homines ab eiusmodi laudare rebus statutum sit. Et quamquam ad hunc collaudandum, inde etiam abunde nobis argumenta suppetant; non aliis tamen viis ac rationibus, quam quibus ipse vita & doctrina illustrem se reddidit, coronam orationis contexemus. Veræ quippe laudes in iis consistunt, quæ in nobis ipsis sunt posita; atque illis debentur præmia, quæ ex nostra proficiscuntur voluntate. Earum autem rerum, quas commemorauimus, & vituperationes sunt falsæ, [genere, patria, educatione, artibus;] & laudes ineptæ. Quo enim pacto ex genere laudari volet, qui omnem mundi nobilitatem ac pompam despexit, & per optima opera, Dei filius fieri concupiuit? Quomodo ob patriam se patiatur celebrari, qui totum mundum ad se pertinere non censuit; quique materialem creaturam, tamquam inimicam, auersatus est, propter immortalem, quæ in cœlis reposita est, beatitudinem? aut quomodo maiorum parentumue celebritate delectetur, qui corporis affectionem, ipsamque animalem carnis tuniculam, tamquam celerrimos ad virtutem cursus impedientem, prorsus pessundedit? Quo denique pacto, aut ex corporis incremento, aut educatione, aut ex artibus aliisue eius generis vitæ studiis adiectis, se exornari sinat, qui iam inde a pueritia in sacrarum Scripturarum meditatione educatus, & excrescens, atque ex perennibus gratiæ fontibus bibens, ad mensuram ætatis Christi, vt cum Apostolo loquar, peruenire studuit? [Ephes. 4. 13]
[6] Cum ergo nouerimus magnum hunc nostrum Patrem ridiculis iis laudibus, quibus homines sensui ac corpori dediti capiuntur, cumulari nolle; ex propriis eum laboribus saltem mediocriter celebrare conabimur: neque enim oratio eam habet naturam, vt supra vires intendatur. Quamobrem adnitemur, vt neque infantia præpediri, quæ de eo dicenda sunt, silentio inuoluamus; neque per semitam aliquam a Patrum institutis alienam incedentes, a via deflectamus regia: verum inter vtramque transcurrentes, conueniens orationi nostræ temperamentum adhibeamus. Cuiusmodi autem sunt illa, quæ ad contexendam eius laudationem nobis proposuimus atque subiecimus? Actio nempe & contemplatio, [solide laudātur eius virtutes,] quas virtutum examen consequitur, fides, spes, caritas, pietas erga Deum, sacrarum Scripturarum meditatio, animi & corporis puritas, lacrymarum assiduitas, vitæ solitudo, e loco in locum secessio, malorum fuga, doctrina perpetua, precatio continua, ieiunium, & vigiliæ immoderatæ, humi cubatio, & vitæ austeritas pæne incredibilis, voluntaria paupertas cum humilitate singulari, misericordia humanam conditionem superans, zelus diuinus in eos qui rabie aduersus pietatem atque religionem inueherentur; cuncta denique, quibus ad Dei imaginem homo insignitur. Istis noster hic Pater decoratur laudibus: quæ commemoramus, agnoscit: prærogatiuas has esse proprias, eum non latet: ac sermones hosce, vt nobis, non sibi vtiles, non contemnit. Nam vel exigua de ipso enarratio, studiosis caussa complectendæ existit virtutis. Atque ista non aliunde, [ex ipsiusmet scriptis.] sed ex iis quæ in variis ipse suis disseminauit scriptis, didicimus: ex quibus, inquam, sedulæ instar apis, ex plurimis floribus vtilia colligentes, fauum hunc spiritualem confecimus. Nobis vero hæc ipsa conantibus nequaquam subirascetur, quando scelestum dæmonem, qui multos vel in extremo agone supplantare solet, non pertimescit amplius: iam enim ad tranquillum peruenit incorporeorum portum, vbi nullas omnino procellas reformidat atque tempestates. Age igitur, singulis eorum, quæ enumerata sunt, paullulum immorantes, qualis eximius ille vir euaserit, & in quem gradum spiritualis sanctimoniæ seipsum prouexerit, his qui conuenerunt ostendamus.
[Annotata]
a Ita cauerat Testamento, cap. 2. nu. 7 ne quis ergo beatum me prædicet. Et paullo ante: Ne quis etiam vestrum, Fratres, præconiis me celebret.
b Græce est: Ἐφραῒμ δὲ νῦν εἰς εὐφηυίαν περιήγαγε τρέχων ὁ χρόνος. Ephræmum vero nunc ad celebrationem adduxit currens tempus.
CAPVT II
S. Ephræmi virtutes Theologicæ.
[7] Ad fidem ergo quod attinet, nulla ex parte procul a pietate deflectens, admodum recte sentiebat: quod cum eius ex scriptis, tum ex Ecclesiæ de ipso existimatione probe cognouimus. Nam æque & falsam Sabellij confusionem, & insanam Arij diuisionem abominabatur. [Fides Catholica,] Constitit autem in finibus pietatis atque religionis. Sic quippe vnam, non confusam, sacrosanctamque Trinitatem, & numero personarum diuidebat, & vnitate substantiæ coniungebat, vt neque diuinitatis inopiam Iudaice contumelia afficeret, neque Deorum multitudine, more Gentilium ac paganorum, debaccharetur: quod illis contingere deprehendimus, qui in incomprehensibilem Trinitatem petulāter contumeliosi sunt. Absurdissimam porro a Apollinarij opinionem sic detestabatur, vt omni conatu atque sollicitudine eamdem ex quorumuis Christianorum animis euellere studeret. Quin & futiles effrænatasque b Anomiorum linguas variis argumentis, Scripturæque testimoniis, [scriptis defensa contra hæreticos:] penitus repressit, summeque vtilia ac diuina nobis aduersum eos monumenta reliquit. Si quis vero in Sancti Ephræm disputationum cum c Nouato, conflictu, cuplat andacissimi eius contueri stragem, aduersarij casum respiciat oportet. Ibi enim vsque adeo superiores in ipso certaminis congressu nostri Doctoris vires inueniet, vt hunc pancratiasten atque certatorem inuictum, illum autem mollem, ac tamquam puerum nondum ætate firmatum, dixerit. Neque vero illas dumtaxat, quæ vel tunc, vel antea zizaniorum, hæreses ex malitiæ semine fuerant exortæ, fidei rectitudine propulsauit; verum & eas, quæ in futurum pernitiose pullulare poterant, propheticis oculis præuidens præcidit. Quotquot enim ab eo conscripta sunt volumina, demonstrationibus sunt plena. Numquam ergo veritatis hic filius ab ipsa deflexit veritate:
[8] Spem vero omnem in solo Deo defixam habuit, in quo qui suas spes constituunt, [spes:] præmia referunt. Quapropter & illud Psalmi in cunctis suis factis dictisque vsurpare solebat: In ipso sperauit cor meum, & adiutus sum. [Ps. 27. 7.] Quoniam sperantem in Dominum, misericordia circumdabit. [& 31. 10, & 123. 1] Et fiducia in Dominum, monti Sion similem reddit: inque summam beatitudinem eum qui possidet, constituit, sicut ex ipsis addiscere licet Prophetis, cum dicat Dauid: Beatus vir, cuius est nomen Domini spes eius. [& 39. 5] Ieremias vero: Benedictus vir, qui confidit in Domino, & erit Dominus fiducia eius: & erit quasi lignum, quod transplantatur super aquas, quod ad humorem mittit radices suas; & non timebit cum venerit æstus. [Ierem 17. 7, Isa. 33. 22] Esaias autem: Dominus Rex noster, Dominus saluator noster, ipse saluabit nos. [& 12. 2] Ecce Deus saluator meus, fiducialiter agam, & non timebo. Quin & Paulus nos admonet, dicens: Teneamus spei nostræ confessionem; fidelis enim est, qui repromisit. [Heb. 10. 23]
[9] Diuina igitur hac, & reposita spe enutritus S. Ephræm, humana ac transitoria quæ cumque spernens, sempiternam assidue gloriam concupiscebat. Amorem vero in Deum & proximum adeo seruauit studiose, [caritas Dei, & proximi] vt ex hoc decedens seculo hæc inter postrema referret; par enim est ipsa verba sancti illius Patris, tamquam omni demonstratione potiora, in medium producere: Nullo modo in tota mea vita, inquit, aduersus Dominum contumeliosus extiti, nec sermo stultus e labiis meis egressus est. [plane eximia:] neminem in omni vita mea maledictis oneraui nec cum vllo plane Christiano hominem contentiosum me præbui. O felicem linguam, quæ confidenter eiusmodi vocem emisit, quæ solis potissimum Angelis, propter vitam ab omni materia mutationeque remotam, congruit: at nobis, carni seruientibus, haud ita conuenit, nostræque naturæ vires magis exuperat, quam vt facile exæquari factis queat. Et vt plurimum labores vitasque illorum explores, qui virtutibus clari fuerunt; vix tamen vllum huic simile puræ sinceræque caritatis indicium reperias. Si enim inter cunctas virtutes maxime præcellit caritas, hanc ita noster hic excoluit Ephræm, vt nullus alius magis ex Patribus. Sed quoniam digna quisque propriis factis accepturus est præmia, ne Patres Patribus videamur conferre, ista aliis consideranda potius relinquemus. Neque etiam hȩc ipsa comparationis caussa a nobis sunt dicta; sed vt populo clare constet, nostrum hunc, aut verius vniuersæ Ecclesiæ, Doctorem S. Ephræm ad supremum gradum in spiritali virtutum scala peruenisse.
[Annotata]
a [Apollinarius hæreticus.] Duo fuerunt Apollinarij; pater Presbyter, grammaticæ ludum Beryti, dein Laodice æ aperuit, vbi ei filius natus Apollinarius, rhetoricæ dein professor: qua ratione hæretici sint facti narrat Socrates lib. 2 cap. 36. Nicephorus lib. 9 cap. 17 & lib. 11 cap. 12. ac lib 12 cap. 4 aliiq;. Negabant hominem perfectum in Christo: huic pro anima esse diuinitatem &c. ita Prædestinat. hær. 55.
b Ita Eunomianos appellat, quasi ἀνόμους exleges & flagitiosos potius, quam ex nomine sui auctoris εὐνομίαν sectantes, siue bonam legem. De Eunomio qui agant, indicauimus ad cap. 5 Testamenti litt l.
c [Nouatiani vnde dicti?] Nouatiani, qui & Cathari, a Nouatiano Presbytero Romano dicti, quem Theodoret. lib 3 hær. fab. cap. 5 Nouatum appellat. Ei vero fuit is a Nouato Episcopo Afro in schisma impullus. De vtroque plurima tomo 2 Baronius & alij passim; ac nos 3 Febr. ad S. Celerini Acta.
CAPVT III
Compunctio, aliæque virtutes.
[10] Pietatem vero atque religionem in vera sapientiæ possessione comparauit, secundum illud Iob: Ecce cultus Dei est sapientia. [Iob 28. 28] Per illam vt paullo ante illius puritatem fidei describentes ostendimus, [religio:] quomodo S. Paulus in tertium ascendit cælum, æternamque sibi nominis gloriam in Ecclesia parauit; sacrarum quoque Scripturarum huic ex Davidica lucerna accensa est meditatio, secundum istud: In meditatione mea exardescet ignis. [2 Cor. 12, Psal. 38. 4] Siquidem amor, cælestis contemplationis igne ipsum accendens, sublimium rerum ardorem excitabat. Nam omnem & antiquam & nouam Scripturam euoluens, [studium sacrarum Scripturarum, quas omnes exposuit; & eloquētiæ ac philosophiæ:] & vt nemo alius, in eius contemplationem incumbens, totam accurate ad verbum interpretatus est: atque ab ipsa mundi creatione vsque ad vltimum gratiæ librum, quȩ abdita & recondita erant, commentariis illustrauit; Spiritus, lumine vsus. Neque vero dumtaxat huius nostræ diuinitus concessæ sapientiæ latices hausit, aliisque impertitus est; sed etiam eas, quæ ad recte ornateque dicendi rationem, ac ad doctrinæ subtilitatem pertinent, artes atque disciplinas, quatenus ducebat vtiles, reiectis vanis stultisque rebus, æquitatis lance actionem contemplationemque ponderans, exercuit.
[11] [castitas,] Animi porro corporisque munditia, pro hominis natura, imo & supra conditionem quasi humanam, cum sit gratiæ donum, excelluit. Neque enim animum ab ea affectione, quæ est secundum rectam rationem, aberrare patiebatur; reuera autem animo quidem imperabat, corpore autem resplendebat. Quod ex insidiis, quæ ei (sicut memoriæ est proditum), ab impudica structæ sunt muliere, satis confirmatur. Nam cum ea tamquam esca quadam malitiæ ad fallendum insignem ac rarum hunc virum homicida Belial vsus esset tantum abfuit, vt quod sperarat consequeretur, [insidiante meretrice conuersa:] vt etiam aduersus ipsum insidiatorem, eam ipse decertantem in conflictu constituerit: si quidem cohortationibus, atque admonitionibus, diuinarumque rationum quasi incantationibus, ipsam conuersam ad meliorem frugem perduxit; & ex impudica pudicam, ex lasciua grauem, ex inquinata puram castamque reddidit.
[12] Iam vero diffluentes ac perpetuas ipsius lacrymas referre volenti vere oboriuntur lacrymæ: [assiduæ lacrymæ,] cum vix absque lacrymis eius lacrymarum pelagus liceat transfretare. Nam sicut cunctis hominibus citra intermissionem spiritum ducere est proprium, ita Beato Ephræm assidue lacrymas profundere, natura quodammodo videbatur insitum. Nulla quippe dies, nulla nox, nulla diei noctisque pars, nullumque breuissimi temporis momentum fuit, in quo non vigiles ipsius oculi lacrymis conspicerentur perfusi. Nunc enim communes, nunc priuatas, vt aiebat, calamitates, absurditatesque deplorabat. [& suspiria:] suspitiis porro oculorum flumina prudenter inhibebat, aut potius oculorum fluminibus suspiria excitabat. Eratque rei vtriusque progressus admirabilis, licet alioquin vtrumque alterius videretur caussa: profluebant quippe ipsi lacrymæ, multisque incognita erat caussa. Cum enim tempus illas non auferret, sed mutua quadam vicissitudine, & lacrymæ suspiria, & suspiria lacrymas exciperent, vtrorumque latebat caussa.
[13] Illud vero cognoscet, quisquis ipsius scripta euoluerit. Neque enim tantummodo, vbi de pœnitentia, de moribus, [in scriptis vis excitādæ compūctionū,] de rectis vitæ institutis agit, ipsum plangentem ac suspirantem inueniet; verum & in ipsis laudationibus quas plerumque omnes multa aspergere solent hilaritate. Hic vero eumdem se vbique præbuit, assidueque lugendi munus, vt diuitias, expetiuit. vnde & nunc fere cunctos ipsius sermonum auditores ad veram amplectendam vitam reuocat: tantam ipsius mixta lacrymis vim continet oratio. Quis enim ita duro & adamantino est corde, qui eius verba audiens, non mansuefiat, morumque asperitate abiecta, suis ipsius peccatis ex animo non doleat? Quis adeo ferus est & immitis, qui salutatem eius doctrinam auribus percipiens, tempus non deploret quod perperam transegit? Quis adeo immanis atque crudelis, qui simul ac verba eius quovis melle dulciora gustauerit, non se mox mitem amabilemque omnino exhibeat? Quis abhorrens a lacrymis ita se tradidit voluptatibus, quin vel modicis illius verbis auditis, retributionem illam, quam pro vita anteacta accepturi sumus, in memoriam reducens, non lamentetur ac lugeat?
[14] In rebus quæ fieri nequeunt, illud passim vsurpatur prouerbium: a Lapidi misericordiam persuades. at istud fieri posse, nos experimento edocti didicimus. Sanctus quippe hic senex, animos, quos ob malam obstinatamque duritiem lapides diceres, plane emolliuit ac fregit, [aliarumq; virtutum.] flexitqui vt voluit. Quis enim eius de humilitate orationem legens, non omnem mox de se existimationem, stultamque arrogantiam deponat, ac se omnium abiectissimum confiteatur? Quis ea quæ de caritate conscripsit, lectitans, non sic accendatur, vt ad quoduis etiam subeundum periculum paratus sit? Quis illa euoluens, quibus virginitatem laudat, non se Deo castum corpore animoque offerre contendat? Quis audiens, vel legens eius sermones, quibus iudicium extremum, siue secundum illum Christi aduentum describit, non ita corde & animo afficiatur, quasi ad illud iudicium iam iam sistendus esset, metuque repente sic exhorrescat, ac si aduersus ipsum sententia Iudicis feratur? nam ita futurum Dei iudicium accurate ac plene expressit, & ob oculos omnium statuit præclarus ac sanctus hic vir; vt ad eius cognitionem aliud nihil videatur deesse, nisi vt res ipsa agatur ac coram fiat.
[Annotatum]
a Λίθον ἐψεῖς. lapidem aqua decoquis.
CAPVT IV
S. Ephræmi commoratio. eruditio.
[15] Cvm ergo in talibus de iudicio cogitationibus Beatus ipse semper occuparetur, mundum & quæcumque in eo sunt, [solitudo expetita;] effugit: procul vero recessit fugiens, sicut scriptum reperitur, & mansit in solitudine, Deo & sibi ipsi vacans, indeque virtutum præmia referens. [Psal. 54. 8] Recte enim iam nouerat, eos qui solitariam amplectuntur vitam, ex turbulentis huius seculi perturbationibus atque procellis liberari, & ad quietis tranquillitatisque portum feliciter peruenire, vbi consuetudine perfruantur Angelorum; mentibusque sublimes, quantum licet, rapi ad contemplationem Dei. Quando porro spiritus illum commonefaciens ad multorum ædificationem sic disponebat, [Deo iubēte, relicta:] vt loca mutaret, non resistebat, sed humiliter obsequebatur: erat enim iussis mandatisque Dei, si quis alius, obtemperans. a Inde, vti iussus Diuinus ille Abraham, vrbem, quæ eum tulerat, petiit. Edessenorum neque enim cōueniebat, vt sub terra diutius sol occultaretur. Hisce vero de caussis eo concessit, vt loca ibi sancta inuiseret, b tum vt sapientem aliquem conueniret virum, ac cognitionis ipse fructum vel caperet, vel aliis præberet.
[16] Ad eam igitur dum appulisset ciuitatem, & iam portam introiret, loco sapientis viri, quem optatat, scortum sibi obuium habuit: in quod spectaculum permolestum cum præter expectationem incidisset, tamquam ipe sua deiectus, c oculos auertebat. At contra, improba fæmina defixis in eum oculis inspiciebat. Cui Ephræm, O mulier, inquit, dic mihi, cur me vsque adeo intuetis? At illa prompte; Quoniam, inquit, ex te viro ego sum: d tu autem me ne respicis quidem, sed in terram, ex qua sumptus es, oculos tuos retorques. [profectus vel ex meretricis apto apophthegmate:] Quam quidem inexpectatam respōsionem vehementer sibi profuisse, vir sanctus ac prudens confitebatur. Quapropter infinitam Dei potentiam laudauit, qui interdum, ea, quæ speramus, præter spem nobis elargitur.
[17] Inde Cæsaream Cappadociæ Diuino ductus Spiritu cum petiuisset, ipsum ibi os Ecclesiæ, auream scilicet illam doctrinæ lusciniam, Basilium vidit atq; cognouit: quem senex intuitus, multis faustis cœpit venerari vocibus. [visa colūba, Basilio suggerens dicenda:] Siquidem perspicaci mentis oculo conspexit e refulgentem columbam humero ipsius insidentem dextero, verbaque sapientiæ subministrantem, atque ipsum ea populo depromentem. Ex ea quidem ardua ac veneranda columba instructus ille, sancti huius Patris cognouerat peregrinationem, eumque esse Ephræm illum Syrum. Per opportune igitur, ambo mutua inter se fruebantur consuetudine; [mutua agnitio:] ita vt laboriosa illa peregrinatio ipsi Ephræm inutilis non exstiterit.
[18] Naturalis porro vitæ innocentia, malorum ipsi ostendebat fugam: nam ex ea discebat & meliora prospicere, & deteriora euitare, atque illas sententias ac rationes eligere, quæ puræ essent, quæque ad excolendam honestatem conferrent, & docendi vsum nequaquam impedirent. [sūma eius eloquētia,] Abundanter quippe sancto seni concessum a Christo erat sermonis talentum, quod cum ad mensas cordium plurimis impertiretur, ei tamen cumprimis profuit. Fertur autem hæc ipse de se dixisse; f sibi, cum primum e tenera illa excederet ætate pueritiæ, arcana eiusmodi contigisse visa: [(ipsi puero visione vitis præostensa,] ipsi etenim iuxta linguam admodum fructifera enasci videbatur vitis, quæ quidem ita excrescebat, vt vniuersum terrarum repleret orbem: cuncta autem cæli volatilia aduentabant, & de fructu eius comedebant: ipsa autem vitis, quanto plures volucres decerpentes fructus excipiebat, tanto amplius racemis abundabat.
[19] Illud præterea, quod ad ipsum pertineret, alius quidam homo perspicax se comperisse testatus est: [& alteri] Angelorum scilicet copiam descendentem e cælo, volumen intus ac foris conscriptum detinere manibus. Sic vero sanctam illam colloqui visam esse aciem: Quis, putas, volumen istud in manus accipiet? [conspecto libro ab Angelis dato)] Et hos quidem hunc, alios illum, alios vero alium ex præstantioribus eo tempore hominibus, respondisse: deinde autem post omnium subiecisse probationem: Isti quidem sancti ac ministri Dei sunt; sed hoc volumen in manus accipere nequeunt. Cumque iam varios ex tunc viuentibus nominassent, neque quisquam ex iis placuisset, demum communi omnium consensu in eam pariter conuenerunt sententiam, vt dicerent, a nullo alio istud volumē in manus posse sumi, præterquam ab Ephræm Syro. Tuncque cælestes Angelos idem conspexisse fertur, Ephræm volumen tradere; noctuque surgens, ad ecclesiam, viso illo eruditus perrexisse: audito que ipso Ephræm, qui tunc insignem gratiaque plenam habebat orationem, quid visum illud designaret, cognouisse, Deumque collaudasse, & tam præclarum dicendi donum viro sancto datum admiratum fuisse. Tantam enim sapientiæ abundantiam largitus illi Deus fuerat, vt quantumuis ei perpetui quasi verborum fontes suppeterent, rebus tamen explicandis pares nequaquam essent. [vix tamen celeritati cogitationii eius par.] Illudque non tam linguæ tarditate, quam cogitationis celeritate accidebat: lingua enim cogitandi aliorum vim exæquabat, attamen tardior erat, quam vt ipsius sentētias adsequi posset. Vnde magnus senex, singulare quoddam a Deo eloquendi donum efflagitabat, hisce verbis: g Largire, Domine, flumina gratiæ tuæ: siquidem doctrinȩ profunditas linguam ipsius absorbebat, vt sensa animi efferre nequiret, cum muneri concionandi instrumenta ad diserte dicendum opportuna deficerent.
[Annotata]
a Ita vertimus ex Græco, vt § 3 num. 19 exposuimus. Vossius habebat: vnde patriam, sicut magnus ille Abraham, relinquere iussus, Edessenorum vrbem petiit. at relinquere abest a Græco.
b Addit Metaphr. vt sacras Reliquias adoraret.
c Male ergo Metaphrastes: constitit in eam defixis intuens oculis, & quasi emotæ mentis, tristisque & apud se perturbato animo, quod non vt precatos fuerat, sed contrarium potius euenisset eius quod petierat.
d Item Metaphr. Te vero non nos, sed terram potius oportet aspicere, ex qua ipse rursus sumptus es.
e Al. albam, ait Vossius.
f Minor Vita habet, eam visionem parentibus eius oblatam. Metaphrastes, vti Nyssenus, ipsimet Ephræmo.
g Metaphr. Remitte, o Domine, vndas tuæ gratiæ. Græce est: ἄνες, ὦ δέσποτα, τὰ τῆς χάριτος σου κύματα. Quod ambiguam videri potest hahere sententiam, quasi scilicet aut restringivelit nimis exundantem gratiam, vti ille qui clamabat, Satis est, Domine, satis est; aut laxari & effundi flumina eloquentiæ.
CAPVT V
Conciones. Vitæ austeritas.
[20] Conciones porro ipsius, aliud nihil nisi precatio interpellabat: [Cōcionandi præcandiq; assiduitas,] precationemque iterum cōciones: has lacrymæ, lacrymas rursum preces excipiebant: eratque sermo sermonis, aut, vt magis proprie dicam, in sermone assidue in Diuinarum rerum contemplatione occupatus. Nam ipsum quidem corpus ita confecerat, vt rationi quasi dominæ obtemperans, non magis, quam si emortuum esset, voluptatis vllum sensum haberet. Cumque ad ea quæ non decent, obeunda, inedia atque abstinentia prius domitum, immobile languesceret, [abstinētia,] illis tamen quæ animarum conferūt saluti perficiendis, robore præstabat. Quid, quod ne noctes quidē, somniorum simulachris atque imaginibus sæpe decipientes, ei virtutis ac pietatis cursum in vllo interrumpebant? Nā quem aggredientes exceperant sobrium, eumdem recedentes relinquebant vigilantem, illudque sedulo curantem, ne manus principis istius tenebrarum ipsum somno oppressum deprehenderet. Tantum vero tēporis quieti tribuebat, quantum vitæ degendæ necessarium ducebat: [vigiliæ,] ne naturali penitus sublata vicissitudine, caro violentā dissolutionem sustineret. Cum autem varia essent quæ ab oculis eius somnum depellebant, tum illud inprimis, quod asperam ac duram vitam agens, multisque modis corpus suum affligens, [humi cubatio:] humi etiam cubaret. Nā hisce potissimum rationibus somni affectio excuti solet.
[21] Paupertatem porro tantam seruabat, quantam vel sanctis ipsis audis fuisse Apostolis. [paupertas:] Quapropter si quis eum paupertatem colentium exemplar appellarit, haudquaquam a veritate aberrarit. Dulcissimam sane prorsusque beatam illam nobis vocem, velut paupertatis magistram, hinc in cœlum emigraturus, reliquit, qua aiebat: Nec crumena, nec luculus, nec pera Ephræmo vnquam fuit. Nunquam aurum, aut argentum aut vllam rem aliam in terra possedi. Nam bonū Regem ad suos dicentem discipulos audiui in Euangelio: Nihil in terra possederitis. [Matth. 10. 9] Quamobrem nulla me rerum eiusmodi cepit cupiditas. Gloriæ igitur & pecuniæ contemptor eum esset, ac præstantiora amaret, ad ipsos Apostolos in eo suo cursu quam proxime accedere nitebatur.
[22] Quid vero animi ipsius submissionem commemorem atque humilitatem; cum ea ipsa virtus passim in cunctis eius sermonibus ac scriptis sese singulariter ab eo fuisse excultam quodammodo clamiter? [humilitas,] Quando enim vnquam ad arrogantiæ elationisque lapidem pes erus offendit, qui lacrymas lacrymis prouocabat, ac cinerem tamquam panem manducabat, & aspera atque inamœna vita (vt sacra illa personant verba) potum cum fletu miscebat? quique ab omni vana atque mundana abhorrens gloria, [horror laudis,] cum in hac adhuc peregrinatetur vita, si a quoquam se laudari animaduertebat, ægro animo ferens, aliumque alias colorem capiens, atque oculos in terram demittens, tenui ac subtili madebat sudore, altoque silentio, tamquam verecundia linguam præpediente, corripiebatur. [Psal. 101. 10] Iam autem hinc ad beatam cȩlestemque illam emigraturus vitam, graui quodam interdicto illud ipsum vetans, dicebat: nulla Ephræm cecineritis carmina, [etiam testamento vetita:] nullāque laudationem adhibueritis. Ne me cum pretioso sepeliueritis vestimento: neue priuatim corpori meo constitueritis tumulum: mihi enim cum Deo conuenit, vt inter perigrinoscommorer. Aduena quippe sum ego, & peregrinus, sicut omnes patres mei. Sicut ergo aliarum virtutum, ita huius etiam eximia atque præclara habes indicia.
CAPVT VI
Misericordiæ opera. lucta cum hæreticis.
[23] Eorum enim quæ ad eleemosynam, & commiserationis affectum pertinent, [misericordiæ in eo affectus;] hunc non effectorem dumtaxat, sed & doctorem extitisse, veritatis præscriptio lexque ipsa confirmat. Nam cum ex perfecta, quam amplexus fuerat, paupertate, reliquum nihil haberet quod egenis impertiretur, frequentibus tamē cohortationibus alios ad misericordiȩ opera commouendo eleemosynas erogabat. Erat quippe ipsius oratio, licet vultus non conspiceretur, [opera aliis persuasa,] tamquam diuinitus fabre facta quædam clauis, diuitum thesauros recludens, & indigentibus necessaria suppeditans: aspectusque eius angelicus sufficiens erat, [verbis, & solo vultu:] qui per se absque vlla oratione intuentes, etiam agrestes & inhumanos, ad commiserationem permoueret: tanta in eo conspiciebatur tum simplicitas, tum mansuetudo, tum probitas. nullusque adeo reperiebatur impudens, qui non ipsum inspiciens, rubore quodam perfunderetur atque verecundia, ac seipso melior non redderetur atque modestior.
[24] Et quamuis ita multa in hoc viro perfecta exstiterint, ne quis ob id existimet absolutam ei rerum Ecclesiasticarum defuisse cognitionem. Quid enim otij suppeteret ipsi, diceret talis aliquis, vt ad tot virtutum studia diuideretur? Sane quidem non leuiter rerum Diuinarum cognitione erat imbutus. Neque enim eatenus dumtaxat illam attigit, vt dicendo alios erudire posset, sed tam pietatis atque eruditionis instituta, quam ea, quæ illis repugnant, [zelus contra hæreticos:] omnino adsecutus est: illa quidem ad instruendum populum, hæc ad coarguendos hȩreticos. Bono quippe zelo in illas pietatis inimicas bestias ferebatur. Siquidem sermone quodam, qui fama etiam potius quam scriptis ad nos deuenit, vnde ipsum veritatis studiosissimum extitisse facile intelligi poterat; Apollinarium leuem, imo dementem atque insanum nuncupabat, qui res nouas moliens, multa impia, Scripturæque sacræ aduersantia duobus comprehensa libris, e suo eructans ventre, admodum insulse ac temere proloqueretur. Illos vero libros cuidam, quam in delitiis habuisse ferebatur, fœminæ ad seruandos commiserat. Quæ cum magno innotuissent Ephræm, ipse eiusdē se opinionis esse confingens, fæminam, quæ istos libros profanos custodiebat, adiit: & de se, quis sit, & quam fausta ei ex eremo adferat, patefecit: nonnullaque forte id genus alia adiiciens, tandem rogat, vt præceptoris sibi scripta publicæ vtilitatis caussa exhibeat, vt nobis scilicet, quos tunc hæreticos vocabat, [Apollinarij libri, dolo bono, glutine cōnexi;] repugnare commodius posset. Quibus capta verbis fæmina, eumque ex illis vnū, qui Apollinarij sustinerent partes, reputans, libros præbuit, eos tamen sibi celeriter restitui deprecans. Ceterum magnus hic Iacob, dementem supplantans Esau, ac flagitiosa illa primogenita rapiens, prudēter oppressit: nam piscis glutino a omnes illinens, ita folium folio cōnexuit, vt cum pars vna ab altera ob firmam cōiunctionem plane seiungi nequiret, in vnam quasi tabulā singuli libri apparerent redacti. Sicque eos mulieri, a qua commodato acceperat, reddidit. Quæ quidem artificij eiusmodi, vti mulier, ignata, cum formā eorumdem exteriorem saluam cerneret, quid intrinsecus esset, diligentius inspicere neglexit.
[25] Dies vero haud ita multi elapsi erant, cum Orthodoxis quibusdam defert sanctus senex, vt Apollinarium accirent, & cum eo sermones conferrent. Is prouocationem acceptans, impiis illis libris fretus, ad statum diem venit: ac dicere quidem pro se, quod graui iam premeretur senio, renuit; postulauitque ideo sibi proferri libros, vt ex illis respondere posset, atque contradicere. Cum ergo eius disciplinæ consortes in medium libros produxissent, magnifice propter eos superbientes, inueteratus ille dierum malorum, iudex iniustus vnum ex iis in manus sumens, aperire atque explicare nitebatur. [ipseq; eo facto delusus,] Sed quod glutino vnctus non cederet; ad partem eius mediam aperiendam est aggressus, eamque ipsam eodem conglutinatam modo inuenit. Quare sua illa ex priore libro frustratus spe, ad alterum se contulit, quem quidem totum ita firmiter connexum cernens, vt prorsus explicari nequiret, tanto rubore atque pudore suffusus est, animoque vsque adeo perturbatus, [perturbatus, morboq; correptus.] vt ex eo consessu abiens, quasi mentis atque consilij inops, & exanimatus, in morbū prolapsus sit: illamque ignominiæ notam ita ægre ac moleste tulit, vt parum admodum abfuerit, quin tum mortem obiret. b
[26] Talis autem pietatis zelo extitit magnus noster Pater & Doctor S. Ephræm. [S. Ephræmi labores pro fide.] nam alias mansuetū se præbens ac mitem, cum nulla decertandi necessitas vrgeret, alias acerbum ac grauem, cum fidei periculū immineret, cuncta prudenter pro temporis ratione moderabatur. Et ex hoc quidem erga Deum zelo, non minus quam ob multa ieiunia, ac lacrymas, continuasque preces, commendandus est: atque haud scio, an propterea etiam magis, quod ista in eo vno concluderentur, ille ad vtilitatem quoque communem pertinebat. Quemadmodum enim verum insignis alicuius venatoris specimen exhibetur, cum bellicosas insequitur feras, bonique gubernatoris virtus se prodit in tēpestate aduersa, medici prudentis in grauioribus morbis, militis strenui in ipso pugnæ discrimine; ita quoque pietatis ac religionis studiosum virum magna ac difficilia pericula ostendunt, cum & se & alios ex insidiis periculisque eximit.
[Annotata]
a Siue ichthyocolla, vt habet Metaphr.
b Imo diserte Metaphrastes: Et tandem male perit, fructum suorum laborum & librorum mortem colligens. Id si verum est, vt notauit Baron. ad an. 373. num. 27. debet de seniore Apollinario intelligi; qui, vt testatur Socrates lib. 2 c. 14 sub Iuliano Imp ædhuc vixit & multa carmine scripsit Filius vero post S. Ephræm, sub Theodosio Imp. obiit, vt habet S. Hieronymus de Scriptorib. cap. 104.
CAPVT VII.
Imitatio sanctorum Patrum.
[27] Nvllum sane virtutis genus a veteribus excultū est, in quo hic etiam non excelluerit. Quare & animum ipsius vtilitate, dulcedine, iucunditate scaturientem, fonti quacumque aquarū abundantia fluenti similem dicere possumus vel prato diuersis fragrantibus floribus resplendenti, vel cælo variis stellarum luminibus distincto, vel Paradiso, [imitatione pulcherrima] quē in Eden fuisse audis, innumerabili fructiferarum arborum copia decorato; (ita tamen vt serpenti maligno, communisque exilij auctori, nullus omnino in eum aditus detur) aut si quid aliud venustum amoenumque multis variisque bonis cohonestauit natura; talem quoque beatum illum magni Ephræm animum, plurimis vndique virtutum generibus exornatum puta. nam semper vir ille admiratione dignus, in eam incubuit curam, vt perfectum absolutumque cuiusuis generis virtutum chorum possideret; ac quibus reliqui singulis antecelluerunt, ea cuncta solus ipse adsequeretur. Siquidem vt Sacerdos, [expressæ virtutes Patriarcharum,] eum qui inter iustos primus recensetur Abel imitatus, non ex ouium gregibus, neque ex adipe sacrificia Domino obtulit; verum absque sanguine, rationabile obsequium, vitȩ puritate sacrificauit; ea duntaxat re Abel dissimilis, quod a nefario homicida, [Abelis,] vt ille, peremptus non fuerit; sed inimici dæmonis euitans laqueos, superatis insidiis, ad vitam omni fine carentem, sicut ille, peruenerit. [Enos,] Enos porro spem sic æmulatus est, vt non solū Domini Dei sui nomē inuocauerit, verum & alios, vt idem illud implorarent, edocuerit. Enoch autem vt similis redderetur, [Enoch,] operam dedit, non quidem admirandam eius e terra in Paradisum translationem atque secessum, sed ex materiæ perturbatione, in spiritum transitionem, æmulando. Noë etiam similis extitit, non quidem modicam in arca lignea generis conseruationem, [Noë,] at suam potius animi incolumitatem procurans, vt vitæ procellas tutius subterfugiens, nullum virtutis naufragium pateretur.
[28] [Abrahæ,] In plurimis quoque Abrahæ æmulator fuit; atque vt fidem, mansuetudinem, & amorem in Deū taceam, in eo potissimum, quod quemadmodum propriam terram atque cognationem ille, ita quoque hic noster Ephræm mundum effugit, & in suo corpore vnigeniti sacrificium expressit, Deo seipsum consecrans, & membra, quæ super terram sunt, mortificans. [Isaac,] Isaac vero imitator extitit, propter mortem, quam prompto tranquilloque subire paratus erat animo, non tamen inserente patre: quin, & quotidie instar Apostoli, corpore quidem fructum, quod attinet ad propositum, percipiebat, spiritu autem Deo, ob castum corporis velut in ariete sacrificium, viuebat. [Iacob,] Iacob porro æmulator fuit, supplantando ipsum Esau, hoc est, hæresum parentem, ac primogenita, id est, recta Ecclesiæ decreta, accipiendo: in eo præterea, quod non scalam a terra ad cælum vsque pertingentem, sed oblongam ignis columnam, pulchriorem mysterij profunditatem indicantem, conspexerit: quodque hic discipulis, quemadmodum ille filiis, ex hac emigraturus vita, benedictiones impertitus sit: quas qui pronus excipiebat, magni illius Iacob esse, arbitrabatur. [Ioseph,] Verum ipsius Ioseph similitudinem, vel maxime expressit vitæ integritate, & corporis castitate; multo autem magis per hoc quod sicut ille triticum, ita hic verbum salutis communicauit.
[29] [Moysis,] In non paucis quoque Moysi simillimum sese præbuit: nam & ipse Pharaonem diabolum fugit, & commoratus est in solitudine, Deumque vidit, quatenus contemplatione videri potest; resque admirandas peregit, ac doctrina se ducem atque magistrum populo exhibuit; Ægyptiosque decepit, eorum diuitias surripiens, hæreticorum scilicet libros, de quibus ipse triumphauit: salsum quoque ac potui minime conueniens infidelitatis mare diuisit, populumque fidelem in magno numero traiecit: Pharaonis vero exercitum, impiam nimirum calumniatorum progeniem, prostrauit atque oppressit & Amalec (si quem hæreticorum eo nomine appellare velis) in fugam vertit ac profligauit. Legem bene Christianeque viuendi a Deo accepit & nobis vniuersis eam tradidit: Tabernaculi exemplar in monte contemplatus est, non Moysis, sed horrendi illius iudicij futuri: Sacerdotes constituit, ac de sacrificio leges præceptaque tradidit: aquam e petra eduxit, dum corda lapidea ad lacrymas fundendas commouit: pane cælesti, sicut ille, abunde populum pauit, caritatis nobis sermones proponens, quibus maxime corroborantur animi, & ad sumendum cum fiducia diuinum ac sacrum hunc panem, qui pro nostra salute huc e sinu Patris venit, accenduntur. Coturnices quoque fidelibus, vt ille, exhibuit, ostendens quonam pacto per Dei recordationem in cælum sese tollant, ac quæ ibi sunt pulchra, contemplentur. Et hoc quidem modo atque ratione, si quæ Pater hic grauiter ac strenue gessit, priscorum actionibus conferre lubuerit, illis nullatenus inferiorem comperies.
[30] [Iesus,] Ipse namque, vt Iesus Naue, Iordanem quoque diuisit, cum clausas diuitum manus benignitate aperuit; ac populo terram, non quidem abiectæ huius promissionis, [Samuelis,] verum cælestis regni, distribuit. A sua infantia, vt Samuel, consecratus est Deo, Diuinamque vocem, vt ille, [Eliæ,] audiuit. Sicut Elias Sacerdotes turpitudinis coarguit, ignemque diuinum orationis sacrificio, non semel, sed sæpius deduxit; igneoque virtutum curru, non in æthera, sed in ipsum cælum sublatus est. [Elisæi,] Sicut Elisæus duplicem Spiritus gratiam consecutus est. Sicut Prophetæ, diuinæ visionis munere ac gratia donatus est. [Ioannis Baptistæ,] Quin & ipsa me mouet ratio, vt eumdem hunc, vel cum illo, quo inter natos mulierum nullus perhibetur extitisse maior, comparare audeam; cum illo, inquam, qui inter legem & gratiam fuit medius. Siquidem hic, vt Præcursor ille, eremum coluit; & ad eum quoque factum est verbum Dei: ac præconem agens pœnitentiæ, docuit confiteri peccata accedentes ad se. [Pauli.] sicut Paulus autem vas electionis, varias tribulationes atque tentationes pertulit; pœnitentiæque semina, vt ille fidei, sedulo sparsit.
CAPVT VIII
Testamentum. mors. miracula.
[31] Sed quid necesse est hunc cum. Sanctis sigillatim conferre, cum eius recte factis totus terrarum orbis sit plenus? prolixior autem oratio superuacanea sit, cum ipsa satis appareant opera, ipsaque verborum multitudo fidem infirmare videatur; quasi non satis ex ipsis rebus declarentur virtutes, sed sermonis adhuc auxilio indigeant. [morituri mandatū, de sumptu funeris dādo pauperibus:] Quapropter operæ pretium fuerit, tamquam suauissimum quoddam condimentum huic orationi adiungere; percelebrem nimirum, prodigioque similem ipsius ex hac mortali vita exitum. In cælum ergo iam perrecturus sanctus hic vir, iis qui tunc ibi aderant mandabat, ne pretioso cum vestimento corpus suum sepelirent. & si quis amantior Patris tale quidpiam cogitasset aut præparasset, id ne exequeretur, sed consilio in melius commutato, hoc ipsum, quod sepulturæ cohonestandæ decreuisset, pauperibus impertiretur.
[32] Cum igitur vnus eorum qui aderant, præcipuæ nobilitatis vir, [cogitantis nō obedire,] magni sane pretij vestimentum parasset, quo sancti senis corpus amictum sepulturæ traderet; a increpatione illius audita doluit, & melius esse animo reputans, si tantum stipis, quantum vestis constiterat, eius loco indigentibus daret, paratum vestimentum pauperibus elargiri distulit. Quamobrem mox a maligno correptus dæmone, quod mandatis non patuisset, grauissimas pœnas dabat; seque ante lectulum, in quo vir sanctus decumbebat, [ideoq; correpti a dæmone,] ore feruentes agens spumas, dilaniabat. Ad quem vir Dei clementissimus calamitosum conuersus, Quidnam, inquit, admisisti, o homo, vt in hoc periculum coniicereris? Ille vero senis mandato excitatus, licet eius menti tenebras cacodæmon offudisset, secretum, quod apud se conceperat, non obtemperandi iussis ipsius consilium patefecit. Quem confitentem benignissimus vir commiseratus, [curatio:] manuum sanctarum impositione & precibus hominem protinus ab illa affectione liberauit, & pristinæ sanitati restituit, eumque sic est allocutus: Perfice, homo, quæ dudum promisisti.
[33] Quo quidem demonstrato miraculo, cum iam vitæ finis immineret, eos, qui tunc aderant, multis piis commonitionibus ad virtutis studium atque amorem cohortatus, vt postrema eius declarant verba; [S. Ephræmi obitus:] ad tranquillum æterni regni portum feliciter emigrauit, sanctaque ac Deo grata accessione, numerum Beatorum, qui ab initio fuerant seculi, cumulauit. Nam in cælestibus anima ipsius consedit tabernaculis, vbi Angelorum sunt ordines, vbi Patriarcharum populi, vbi Prophetarum chori, vbi Apostolorum sedes, vbi Martyrum gaudium, vbi piorum lætitiæ, [animæ eius,] vbi Doctorum splendor, vbi celebres primogenitorum cœtus, vbi puræ exultantium voces, vbi illa bona patent, quæ Angeli prospicere optant. In sanctum illum locum, felicissima beati clarique Patris Ephræm anima peruenit. Arbitror vero cum in cælum ipse ascenderet, [virtutibus comitantibus,] singulas, quas in hac vita excoluerat virtutes, præcessisse, ac res illas reconditas & speciosissimas, quæ mortalibus cerni nequeunt oculis, demonstrasse; omniumque excellentissimam caritatem sic ad eam accedentem dixisse: Intuere, dilecta anima, pulcritudinem, quam tibi comparaui; simulque delicias ostendisse. Moxque accurrentem Humilitatem, ita eam compellasse: [in cælum ingressus.] Alpice, anima Deo cara, cuiusmodi ego tibi locum quietis exornaui. Tum ceteras omnes sigillatim recensuisse demonstrasseque præmia, quæ iam inde, cum ab ipsa adhuc in corpore excolerentur atque exercerentur, in futurum comparabant. O decantanda, & imitatu dignissima emigratio! o mors lacrymis non indigens! o separatio, optatam societatem concilians! o transitus, cuius transeuntem minime pœnitet! o funus, omnis doloris atque molestiæ expers! Dum enim ipsius mores suspicimus, consolationem inde percipimus. Aliorum quippe hominum mors, illis qui relinquuntur, lacrymandi præbet caussam; Sanctorum autem, lætitiam nobis celebritatemque conciliat. Quare ista non dicenda mors, sed potius transitus, & ad vitam hinc meliorem emigratio.
[34] Hæc sunt, quæ tibi, Patrum optime, mundique Doctor clarissime, laudum præconia audax lingua, vt vilia munuscula, offert: non ea quidem pro dignitate, neque vt indigenti tibi, [Cur hæc scripta?] (quam enim afferre queat gloriam oratio, quæ laudati meritis plane superatur?) verum propter viuentium potius vtilitatem: nam bonorum atque præstantiorum virorum encomia, maximam plerisque consolationem & cohortationem ad meliora adferunt. Hanc vero laudandi prouinciam alacrius suscepimus, cum variis aliis adducti rationibus, præter vitæ doctrinæque tuæ famam toto terrarum orbe celeberrimam; tum cura illa, quam in homine b eiusdem nominis liberando adhibuisti. Ille siquidem nos ad subeundum hoc onus impulit, [captiuo eum inuocanti] qui a posteris Ismaël in bello captus & longius a patria diu commoratus, cum iam ad eam redire desideraret, viamque commodam ignoraret, singulari ope tua, aptam ad salutem rationem inuenit, & quod diu concupiuerat, adeptus est. Cum enim in maximum vitæ discrimen adductus esset, (quod omnes viæ barbarorum interclusæ copiis tenerentur) te nomine dumtaxat inuocauit, dicens: Sancte Ephræm succurre mihi. Sicque tuto periculorum laqueos euasit, ac mortis metum neglexit, inopinatamque consecutus salutem, [insperato reditus ad suos concessus.] patriæ, tuo munitus præsidio, præter spem est restitutus. Quare ad ista enarranda audacius aggressi, laudes tuas impuris attingere labiis non sumus veriti. Qua quidem in re, si quid profecerimus, id tuo nos adsecutos auxilio fatebimur, tibique acceptum feremus: sin vero tua dignitate multo inferiores sint nostræ laudationes, te quoque (licet forte audacius hoc dictum videatur) in caussa fuisse dicemus, qui & viuens & defunctus, modestia humilitatisque studio, te collaudare cupientes impedis. Verumtamen, siue istud sit siue illud, nos quantum tulerunt vires, pietatis officio satisfecimus: teque hoc ipsum minime nobis succensurum, neque tui amantissimos auersurum, verum æquo beneuoloque animo filiorum balbutientium laudes admissurum, confidimus.
[35] Tu autem diuino iam assistens altari, vitæque Principi, [Eius patrocinium ab Auctore imploratum.] ac sanctissimæ vna cum Angelis sacrificans Trinitati, omnium nostrum memineris, veniamque nobis peccatorum impetra; vt sempiterna cælestis regni beatitudine perfrui possimus; in Christo Iesu Domino nostro, cui gloria cum Patre principio carente, & sancto ac viuificante Spiritu, nunc & semper, & in secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Ita Græca, & Metaphrastes. Ast hæc ita verterat Vossius: postposito ipsius quod audierat mandato, piumque magis ac pauperibus præferendum honorem, quem ipse excogitauerat, arbitrans, vestimentum pauperibus elargiri distulit.
b Id est, Ephræm, vt ex Græco patet, quod ita habet: καὶ ἀπολύτρωσις ἡ εἰς τὸν σοὶ γεγενημένον ὁμώνυμον.
VITA S. EPHRÆM
AVCTORE ANONYMO,
interprete Gerardo Vossio.
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
[1] Sanctus hic Pater Noster Ephræm, ex Oriente oriundus, Syrus genere, piis parentibus natus in Edessa. [Ephræm cuias? quando natus?] Vixit temporibus Constantini Magni Regis, & aliorum qui post ipsum regnarūt; abstinens a puero ab omni re mala. Cuius a parentes eo adhuc puero, per somnium videlicet visionem conspexerunt, quod ex ore ipsius Ephræm vitis adscenderet valde frugifera, [quantus futurus præostensum:] quæ excrescebat, & replebat omnem sub cælo regionem: veniebantque cuncta volatilia cæli, & comedebant de fructu vitis, & præter quæ comedebant, adhuc superabat fructus. Hic ab ætate iuuenili eremum incoluit, [in eremo degit:] compunctionis sibi abyssum vindicans, per quam & diuinam Spiritus sancti gratiam suscepit.
[2] De quo, quidam diuino afflatus spiritu, per somnium vidit virum terribilem, tenentem chartæ volumen, & interrogabat: Quis, putas, accipere & custodire illud poterit? factaque est vox ad eum: Nullus alius, [scientiam cælitus haurit,] nisi Ephræm seruus meus. Quo quidem adstante, & os aperiente, illudque deuorante, illico fons sermonum a Deo proficiscentium scaturiit, compunctione & pœnitentia plenus, timorem commemorans iudicij, & secundi cum maiestate aduentus vniuersorum Regis & Domini Iesu Christi, veri Dei nostri, vt reddat vnicuique secundum opera sua. Præterea etiam diuinorum dogmatum rectitudinem ac veritatem libris mandauit.
[3] Alius autem b quidam sanctorum senum, rursus in visione vidit Angelorum agmina ex cælis diuino iussu descendentia, & in manibus caput, id est, volumen intus & extra conscriptum, tenentia. Et dicebant inter se: Cui debet liber iste committi? Et alius quidem hunc, & alij alios nominabant. Alij autem responderunt dicentes: Vere sancti & iusti sunt isti: verumtamen nemini hoc volumen credi poterit, [quia mitis & humilis:] nisi Ephræm miti & humili corde. Viditque senex, quod Sancto Ephræm tradidissent caput. Et surgens mane, audiuit ex ore ipsius aptissimos pro aliorum instructione sermones, omnis compunctionis & timoris diuini, velut ex fonte aliquo scaturiente, profluentes. Et agnouit senex, a Spiritu sancto illa suggeri, quæ ex illius ore manabant.
[4] Captus est autem desiderio Sanctus hic Pater Noster Ephræm visendæ Edessenorum vrbis, [it Edessam,] orauitque Deum dicens: Domine Iesu Christe, dignare me videre ciuitatem illam, & cum ingrediar, obuiam mihi habere mereat hominem eiusmodi, qui mecum a Scriptura sermonem exordiatur. [institutionis spiritualis gratia:] Et ingredienti iam ei in locum, & pertranseunti portam ciuitatis, occurrit mulier, quæ in ciuitate erat meretrix: quam adspiciens seruus Dei Ephræm, indoluit, sic secum loquens: Domine Iesu Christe, despexisti preces serui tui Ephræm: quo pacto enim hæc de Scriptura mecum differat? Substitit autem meretrix, intuens illum. Ad quam Sanctus: Dic mihi puella, quid subsistis, & ita intentis in me intueris oculis? Cui respondens meretrix ait ad eum: Intueor te, quia ego mulier ex te viro sumpta sum. Tu autem ne me intuearis, sed terram, [ab obuia meretrice docetur terram adspicere:] ex qua tu vir sumptus es. Quæ cum audiret seruus Dei Ephræm, suspexit, & glorificauit Deum, qui talem ei sapientiam dederat, vt eiusmodi ab ipsa responsum acciperet. Et cognouit suam a Deo nequaquam fuisse spretam orationem: veniensque in vrbem, diuersatus est ibi.
[5] c Casu autem iuxta eius hospitium alia meretrix habitabat: quæ, cum ille per complures dies in vrbe commoraretur, dixit ad eum: Benedic Domine Abbas. [aliam ad scelus inuitantem,] Et fixis oculis fenestram intuens, vidit illam prospicientem, aitque ad eam: Deus benedicat tibi. Ad quem illa: Quid tuo deest d septo atque domicilio? Cui Sanctus: Tres lapides & argilla modica, vt fenestra obstruatur, per quam prospicis. Cui ipsa respondit, dicens: Cum primum te alloquor, reiicis me: ego dormire tecum cupio, & tu vel a collocutione me excludis? Respondens autem illi seruus Dei Ephræm, ait: Si mecum dormire velis, veni quo dixero tibi, vt ibi simul dormiamus. Ad quem meretrix: Dic mihi, inquit, locum, & veniam. Et Sanctus ad illam: Si condormire mihi cupias, non poteris alio in loco, nisi in vrbe media. Respondens autem illa, dixit ad illum: Et non erubescimus conspectum hominum? Et respondens magnus Ephræm, dixit ei: Si homines erubescimus, [Dei inculcata præsentia,] multo magis Deum erubescere simul & timere oportebit, qui nouit etiam occulta hominum: quoniam ipse est, qui veniet iudicaturus mundum, & redditurus vnicuique secundum opera sua. [conuertit:] Hæc audiens meretrix, compuncta est ex verbis illius: & accedens procidit ante pedes eius, plorans, dicensque: Serue Dei, deduc me in viam salutis, vt a multis meis malis, operibusque improbis liberer. Sanctus autem senex multis eam admonens ex sacra Scriptura, confirmansque illius pœnitentiam, misit ipsam in monasterium, & saluauit eius animam ex cœno flagitiorum.
[6] [it Cæsaream,] Et discedens a ciuitate illa, venit Cæsaream Cappadociæ, vbi ingressus templum, reperit S. Basilium Archiepiscopum concionantem ad populum: & cœpit magna voce beatissimus Ephræm prædicare eum. Dicebant autem quidam de turba: Quis est iste peregrinus, qui sic laudat Episcopum? quippe adulatur ipsi potius, vt aliquid ei largiatur. Peracta autem iam concione, ait Basilius: Accersite ad me hominem, qui insistebat laudando me. Et accersito eo, dicit ipsi: Quid ita instanter vociferabaris laudando me, Domine Ephræm? Respondens autem sanctus senex, dixit: Ideo perseuerabam clamando, [videt columbam S. Basilio concionem suggerentem:] & laudando te; quia aspiciebam immaculatam columbam stantem in humero tuo dextero, & in aures tibi suggerentem, quæ populo concionabaris. Magnus autem Basilius Spiritu sancto plenus, ipsum agnouit, & dixit ad eum: Tune Ephræm es Syrus? Vere quemadmodum intellexi, sic & in te comperi, quietis amator. Scriptum habetur in Propheta Dauid: Ephræm fortitudo capitis mei. [Psal. 59. & 107.] Nam mansuetudo tua atque clementia & simplicitas clara est, velut lumen apparens omnibus.
[7] e Alibi rursus transeunte Sancto Ephræm, fraudulenter accessit ad ipsum meretrix, [alteri ad fornicationem vel iram volenti excitare,] quæ assentatorie eum ad turpem pertrahere nitebatur commistionem: sin minus, saltem vt ad indignationem ipsum commoueret, quod nemo vnquam illum vidisset iratum. Qui dixit ad illam: Sequere me. Cum autem iam appropinquaret ad locum a magna ciuitatis turba frequētatum, dixit ad eam: Isto in loco, veni faciamus vti cupis. At illa videns turbam, dicit ad eum: Quomodo poterimus istud hic agere, in tanta hominum præsentia? nonne nos pudet? [Dei præsētiā inculcat:] Et ait ad illam: Si homines erubescis, quanto magis erubescere oportet Deum, abscondita tenebrarum redarguentem? At illa confusa, re infecta abiit, nihil perficere cum illo valens, & ne ad iram quidem eum concitare.
[8] Atque ista sunt certamina Magni Ephræm. Vir enim erat clemens ac patiens, mansuetus, purus ac simplex, in cognitione diuina velut omni fuco carens, secundum quod scriptum est, demissus atque modestus, humilis, & compunctione plenus, supra fidem, vt etiam ipso tacente, vel ex solo aspectu intuentes ipsum docere videretur. [Iob 1.] Totus precibus ad Deum fundendis intentus erat. [Etiam solo aspectu populum docet.] Hic igitur Sanctus Pater Noster, post vitam bene beateque peractam, & cum se exemplum diuinæ virtutis exhibuisset, plurimosque sanctæ doctrinæ sermones exposuisset, præscius sui obitus, composuit testamentum ad discipulos, [testamentū condit.] & quoscumque monachos, de futuris eos commonefaciens: & sic modicum ægrotans, quieuit in Domino, a monachis eremi sepulturæ traditus.
[9] Precibus igitur & intercessione Sancti Ephræm, dignetur & nos peccatores Christus Deus noster facere imitatores diuinæ vitæ ipsius: [Auctor eius preces implorat.] per quam consequi possimus misericordiam, & remissionem peccatorum nostrorum, in quæ collapsi sumus. Quoniam ipsi Christo & Deo nostro conuenit omnis honor & adoratio, cum Patre, & sancto ac viuifico Spiritu, in secula seculorum. Amen.
[Annotata]
a S. Gregor. Nyssenus supra nu. 18 habet, ipsimet Ephræmo hanc obiectam visionem, vti & Metaphrastes, & in Vitis PP. lib. 5 libel. 18 nu. 5. At Hoierus hanc Vitam sequi maluit.
b Idem pluribus narratur a Nysseno num. 19. &. in Vitis PP. loco cit. nu. 6.
c Metaphr. ait, hoc Edessæ contigisse, aliquot diebus postquam eo venisset Ephræm.
d Metaph, tuo cibo; tunc enim Ephræm cibum sibi parabat, vt ait.
e Idem habetur in Vitis PP. lib. 5. libel. 10 nu. 21. vbi dicitur meretrix ex immissione cuiusdam cœpisse Sancto blandiri.
DE S. P. N. EPHRÆM
ex Vita S. Basilij Magni
Auctore (vt vulgo creditur) S. Amphilochio.
ex veteribus Latinis MSS.
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
BHL Number: 1023, 2565
Ex vita S. Basilii per S. Amphilochivm
CAPVT I, in MSS. XIV.
SS. Basilij & Ephræm congressus.
[1] Fratres, enarrationem volo facere de Basilio memorabili, & Effrem Syro, a quæ sunt apud Deum de Patre nostro visore, b quæ etiam de sancto & non mentiente eius ore audiui. Est autem sic. Effrem memorabilis, cum esset in eremo quadam, splendore sancti Spiritus illustrante, videns quemdam de amatoribus c eius, & interrogatione discens mirabilia opera beati Patris nostri Basilij, [S. Ephræm videt in Spiritu S. Basilium vt columnam ignis:] sine intermissione postulabat reuelari sibi qualis esset Magnus Basilius. In extasi ergo factus, vidit columnam ignis, cuius caput pertingebat cælum, & vocem desuper dicentem audiuit: Effrem, Effrem, quemadmodum vidisti columnam istam ignis, talis est magnus Basilius. Et continuo accipiens interpretem, eo quod nesciebat loqui Græca lingua, venit ad magnam Ecclesiam magni nominis Cæsareæ. [it Cæsaream:] Perueniensque in ipsa sancta festiuitate sanctæ d Theophaniæ, & intrans clam, vidit procedentem in ecclesiam magnum Basilium, & dicit e sequenti se: In vanum laborauimus vt suspicor, Frater. Iste enim in tali ordine cum sit, non est quemadmodum vidi. [conspecto eius in sacris splendore,] Vidit enim eum indutum stola candida, & qui circa eum erat, sacrum Clerum candidiferum. f Et præcedente eo stans in loco occulto ecclesiæ, desperabat pro huiusmodi materia, dicens secum: Nos quia portauimus pondus diei & æstus, [dubitat de sanctitate:] nihil consecuti sumus; & hic in tali cum sit stipatione, & honore humano, columna ignis est! miror.
[2] Ista igitur eo sic proloquente, mittit Sanctus Archidiaconem suum, dicens: Vade circa portam Occidentalem, [ei diuinitus innotescit:] & in angulo ecclesiæ inuenies Abbatem habentem cucullam, cum altero quodam, g cum parua barba, pusillum, & cetera de vultu eius; & dices ei: Iube, intra in h presbyterium, vocat te Pater tuus Archiepiscopus. Et discens Beatus Effrem per interpretem quæ dicebantur, respondit dicens: Errasti, Frater: nos peregrini sumus. Et abiens Archidiaconus retulit Beato ista. Magno autem Basilio sacros libros legente, [videt lingua ignea loquētem:] vidit Sanctus Effrem linguam igneam loquentem per os eius. Et dicit Sanctus Archidiacono: Vade, & dic ei: Domine Effrem iube, intra i in sanctum presbyterium. Obstupuit ergo in istis Sanctus, glorificans Deum, & k genu flectens, respondit dicens: Vere magnus Basilius, vere columna ignis Basilius, vere Spiritus sanctus loquitur per os eius. Postulauit ergo Archidiaconem excusare se, & vt magis post l ministerium in m secretario salutaret eum.
[3] Intrans itaque post completionem ministerij Basilius magnus in secretarium, vocauit Sanctum Effrem, [benigne ab eo excipitur:] & in Domino salutationem reddidit ei dicens: Bene venisti, o Pater filiorum eremi: bene venisti, qui multiplicasti discipulos Christi in ipsa, & dæmones n eminasti in Christo. In quibus labor tuus o Pater? Venisti videre peccatorem hominem. Det tibi Deus mercedem, secundum laborem tuum. Et respondens ei honorificentissimus Effrem, & p prædicens omnia quæ in corde eius erant colenda, simul cum coëssente suo Abbate communicauit q de sanctis manibus eius. Et r faciente eo caritatem, dixit Sanctus Effrem: Pater honorificentissime, vnam postulo gratiam apud te; annue eam dari mihi. Qui ait ad eum: Iube, dic quæ videntur tibi. Multa enim tibi debeo, maxime pro labore tuo ad meam prȩsentiam. Dicit ei honorificentissimus Effrem: Scio, Pater sancte, quia quantacumque postulaueris a Deo, tribuet tibi, & volo vt depreceris Deum, quatenus loquar Græce. Qui ait: Super virtutem meam postulasti: sed quia fideliter petisti, veni, Pater honorificentissime, & eremi magister, postulemus Dominum. Potest enim facere voluntatem tuam. Scriptum est enim: Voluntatem timentium se faciet, & deprecationem eorum exaudiet; & saluos faciet eos. [Psal. 144 16.] Et facientes orationem in multam horam, resurgentibus eis dixit magnus Basilius: Cur Domine Effrem non accipis ordinationem presbyterij, quia decet te? Dicit ei per interpretem Sanctus Effrem: Quia peccator sum. Respondit ei Sanctus: Vtinam peccata tua ego habuissem! [ab eo Sacerdos ordinatur:] Et dicit ei: Flectamus genua. Et iacentibus eis in humo, posuit manum in Sanctum Effrem magnus Sacerdos, & s dixit quæ sunt Diaconi, & dixit ei: [Græce loquēdi gratiam impetrat.] Iube, surgere nos fac. Aperta ergo lingua eius, dicit Sanctus Effrem Græca lingua: Suscipe, salua, miserere, & custodi nos Deus gratia tua. Tunc impletum est quod scriptum est: Tunc saliet sicut ceruus, claudus, & aperta erit lingua mutorum. [Isa. 35. 6] Et loquente eo Grȩce, in ipsa hora glorificauerunt Deum omnipotentem, & exaudientem postulationem deprecantium & timentium se. Et spiritualiter lætantes per tres dies, atque ordinans sanctus Sacerdos interpretem Diaconem, ipsum vero Presbyterum, dimisit eos in pace, glorificantes Deum in omnibus quæ audierant, & viderant, sicut dictum fuit ad eos.
[Annotata]
a Deest hoc in Græco & Vrsi versione. Surius ita explanat: qui per visum didicit, qualis esset apud Deum Basilius. MS. S. Gisleni prouisore habet.
b Vrsus: Et quædam quidem ex Patris nostri, quædam autem ex non mentientis ore sancti & mirabilis Ephræm audiui. Græce est: καὶ τὰ μὲν τοῦ πατρὸς ἡμῶν θεασάμενος, τὰ δὲ τοῦ ἁγίου καὶ θεσπεσίου Ἐφραῒμ, ἐκ τοῦ ἀψευδοῦς αὐτοῦ στίματος ἀκούσας. Et ea quidem, quæ Patris nostri sunt, conspexi; illa vero quæ ad sanctum & admirandum Ephræm spectant, ex veraci ipsius ore accepi. Si καὶ expuncto, restituas ὃς efficietur eadem sententia quæ in Latinis MSS qui quæ Patris nostri sunt conspexit.
c Id est, Basilij, vt recte Surius. Græca, vt fere etiam Vrsus: Quædam per illustrationem sancti Spiritus contemplatus, quædam ex affectu & percunctatione discens.
d MS. S. Maximini, Epiphaniæ. Combefis, Epiphaniorum. Græce, ἐορτῇ τῶν Θεοφανίων. Est is 6 Ianuarij, quo Græci præcipue Christi baptismum celebrant: adorationem Magorum, ipso die Natiuitatis.
e Vrsus: sequentibus se.
f Addit MS. Gr. & Vrsus: & ei obsequentem.
g Græce, σπανὸν. Vrsus & Combefis vertunt: raribarbium. Surius, non recte, barbatulum, quod compta barba ornatum sonat; & hoc Ephræmi socio tribuit.
h Græce, ἱερατεῖον. Vrsus & Combefis, sacrarium. hic tamen veterem lectionem probat; & melior est, significat enim locum Sacerdotum in ecclesia, aut Choro.
i Græce, εἰς τὸ ἅγιον βῆμα. vertit Vrsus, in sanctum tribunal. Combefis & Gratius, ad sacrum altare. De significatione vocis βῆμα consule Rosvveydum in Onomastico ad Vitas PP.
k Græce, ποιήσας μετάνοιαν. Vrsus, faciens metanoeam. Gratius, pœnitudine quadam ductus. Combefis, reuerentiam faciens; exponitq; Notat. 107 quo ritu μετάνοια hæc fiat, genu flexo, osculoq; terræ impresso: & Rosvveydus Notat. 54.
l MS. March. ministrationem Vrsus, Missas. Combefis, post peractam rem sacram. Græce, μετὰ τὴν λιτουργίαν.
m Græce, ἐν τῷ σκευοφυλακίῳ Gratius pressius ad vim verbi, in vasorum receptaculo aut conclaui.
n Ita MS. S. Max. at Gist. eminatus: March. eliminasti. Aud. seminasti. clarius Vrsus & Combef. expulisti.
o MSS. March. Gisl. Aud. patet; & connectunt cum prioribus, quasi dicat præcipue eum in expellendis dæmonibus laborasse. Græce est, εἰς τὶ ὁ κόπος σου, πάτερ; Gratius: Vt quid tantum laborem suscepisti, Pater? & Surius: Sed quorsum Abba hunc tibi laborem sumpsisti?
p Exponit Sur. & cum didicisset omnia, quæ in illius corde suscipienda erant. Vrsus, & dicens omnia quæ in corde suo versabantur. Græce, Καὶ ἐξειπὼν πάντα τὰ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ γεωργηθέντα, καὶ λελεγμένα τῷ συνόντι αὐτῷ Ἀββᾷ. Gratius: sigillatim omnia quæ mente cogitauerat, & cum comite suo Abbate contulerat, narrauit.
q Gr. μετέλαβεν εἰς τὰς ἁγίας αὐτοῦ χεῖρας. Vertit Vrsus, communicauit in sanctas manus eius. Combefis: Communionem in sacras manus suas accepit. Magis arridet antiqua versio, de manibus, vel per manus.
r Gr. ποιήσαντος αὐτοῦ ἀγάπην. Gratius vertit: Agape, seu sacro conuiuio absoluto. Sur. cumque eos conuiuio excepisset. Combefis: Basilioque, pro hospitij religione, excipiente conuiuio.
s Sur. eumque Diaconum ordinauit. Quæ enim alioqui oratio Diaconi, inquit Combefis, nisi ordinatiua? Illa fortassis: Flectamus genua. Cui vt responderet Ephræm, præcipiens, imposita manu simul Græce loquendi facultatem impetrauit.
CAPVT II, in MSS. XVI
SS. Basilij & Ephræm meritis peccata cuidam dimissa.
[4] Mvlier quædam diuitiis & nobilitate ornata, & ceteris vitæ istius vanis ministrationibus omnibus supereleuata, quasi viduitatem complectens, [Mulier luxui dedita] indecorosa vsa est potestate, gastrimargiæ & prodigalitati seipsam inseruiens, nihil placiti Deo possidens, sed porcorum more se cœno voluptatis inuoluens. Sero quandoque, secundum dispensationem Dei, ad mentem rediens, immensurabilitatem suorum delictorum illuminata silenter sola cogitabat, & multitudinem peccatorum suorum flebiliter suspirans, dicebat: Heu mihi peccatrici & prodigæ! [resipiscit:] Quomodo me excusabo de actis meis delictis? Templum Spiritus corrupi, & animam in corpore habitantem pollui. Heu mihi abiectissimæ! a Putas, dicam me sicut meretricem anteriorem aut Publicanum? Sed nemo sicut ego peccauit, maxime post sanctum baptismum. Quomodo ergo certa ero quia pœnitentem suscipiet me Deus? Et hæc cogitante ea, qui omnes vult saluare, [scribit totius vitæ peccata,] & ad agnitionem veritatis venire, in mentem ei misit, de iuuentute & vsque in senectutem sua peccata scribere in charta. Qua præscripta, nouissime omnium scripsit, quod ei erat maximum peccatum, [& obsignat,] & plumbo sigillauit eam.
[5] Considerans autem tempus opportunum, quando S. Basilius ad consuetas orationes ibat in sanctam ecclesiam, cucurrit clam, & proiecit chartam secus pedes eius, & super faciem iactans seipsam clamabat dicens: Miserere mihi Sancte Dei, super omnes peccatrici. [offertq; S. Basilio,] Stans autem beatus Christi famulus sciscitabatur ab ea caussam doloris. Quæ ait: Ecce Domine, omnia peccata mea scripsi in ista charta, & iniquitates meas, & sigillaui eam. Tu autem Sancte Dei, sigillum ne amoueas, [vt suis precibus ea deleat:] sed tantum per orationem tuam ea dele. Qui enim dedit mihi talē cogitationem, omnino exaudiet te pro me postulantem. Magnus autem Basilius tollens chartam, & respiciens in cælum ait: b Domine, tibi soli est opus istud. Qui enim mundi peccatum tollis, & vnius animæ istius facilius delere potes peccatum. Omnia enim nostra delicta numerata sunt apud te; misericordia autem tua innumerabilis & inuestigabilis est. Et hæc dicens, intrat ecclesiam tenens chartam, & prosternens seipsum, & ponens chartam secus altare, mansit per omnem vigiliam orans, & crastino c per omne sanctum ministerium deprecans Deum. Et post completionem sanctorum mysteriorum, [quodiu orante delentur omnia præter vnum:] vocauit mulierem secrete, adstantibus paucis Clericis, & ostendens ei chartam, dixit: ad eam. Audisti mulier, quia nemo potest dimittere peccata nisi solus Deus? Quæ dixit: Audiui, senior, & pro hoc admoui te ad intercessionem misericordissimi Dei. Et hæc dicens, soluit chartam, & inuenta est tota inscripta. Mansit autem magni peccati scelestum opus non deletum.
[6] Videns autem mulier, pusillanimis effecta est. Et percutiens pectus manibus, cecidit ad pedes eius clamans; Miserere mei, serue Dei Altissimi. Et quemadmodum pro omnibus meis iniquitatibus certasti, & exauditus es, sic & pro ista postula, & omnino delebitur. Archiepiscopus autem lacrymatus est d propter indulgentiam, [mittitur ad S. Ephræm:] dicens: Surge mulier, quia & ego peccator sum, indigens indulgentia. Qui deleuit tua peccata quanta voluit, potens est tollere & istud a te, qui tollit peccata mundi. Si custodieris amodo non peccare, & vias Domini ambulaueris, non tantum indulgebit tibi, sed & gloria digna eris. Vade ergo ad eremum, & inuenies virum sanctum, nominatum in omnibus, nomine Effrem: isti da chartam, & postulans placabit Deum pro te. Mulier autem concite a Sancto ad eremum cucurrit, & transiens longitudinem viæ, ad prædictum sibi locum magni eremitæ peruenit. Et pulsans ostium clamabat dicens: [hic cælitus edocetur cur veniat,] Miserere mei Sancte Dei. Qui præsciens propter quam caussam adstiterat, dixit ei: Vade a me mulier, quia homo sum peccator, indigens & ipse auxilij. Illa autem proiecit chartam, dicens: Archiepiscopus Basilius misit me ad te, vt orans ad Deum deleas meam iniquitatem, quæ in ista charta conscripta iacet; ceteras enim ipse Sanctus orans deleuit. Tu autem pro vna noli pigritari deprecari Deum: ad te enim missa sum. Sanctus autem dixit: [& prædicens Basilij obitum, ad eum remittit:] Non, filia, non. Qui enim pro multis præualuit placare Deum, & pro vna poterit plus me. Vade ergo & noli stare, vt comprehendas eum ante transitum.
[7] Mulier autem concite a Sancto reuersa est Cæsaream. Et intrante ea in ciuitatem, e obuiauit corpus portantibus S. Basilij. Et videns, cœpit clamare, voluens se in humo, [illa funeri Sancti occurrens,] & caussabatur cum Sancto dicens: Heu mihi miseræ! heu mihi, Sancte Dei! Propter hoc me misisti ad eremum, vt immolestatus a me transires? Et ecce inacta reuersa sum, in vanum pertransiens pelagus viæ. Videat Deus, & iudicet inter me & te: quia potens placare Deum pro me, ad alterum me misisti. Et hæc clamans, [tacto feretro, peccatum deletum videt.] proiecit chartam super feretrum subtiliter enarrans de caussa omni populo. Vnus autem de clero volens videre quale peccatum esset, tulit chartam, & absoluens inuenit eam per totum inscriptam, & clamauit voce magna dicens ad mulierem: Inscripta est charta, o mulier. Quid laboras, nesciens in te factam clementiam? Multitudo, ergo populi videns admirabile miraculum, glorificauit Deum, qui dedit potestatem super terram dimittere peccata, dans gratiam etiam seruis suis & post mortem sanare omnem infirmitatem & omnem languorem, sed & peccata fide accedentium dimittere.
[Annotata]
a Combefis ex Græco: Num sicut meretrix illa dicam, Miserere mei; aut sicut Publicanus, Peccaui?
b Ita etiam Græce: Κύριε. σου μόνοο ἐστὶ τὸ ἔργον τοῦτο. Tuum, Domine, solius est opus istud. aliter Vrsus: Tibi, Domine, soli sunt opera istius manifesta.
c Gr. διὰ πάσης τῆς ἁγίας ἀναφορᾶς. Vrs & Combef. per tota Missarum solennia.
d Vrsus, præ misericordia Sur. præ commiseratione.
e Suspecta hæc erit narratio iis, qui S. Ephræm ante Basilium volunt obiisse: nisi iter molestum & satis longum vno alterove mense eam tenuit, tali labori insuetam.
VITA S. EPHRÆM
ex Sozomeno hist. Eccl. lib. 3 cap. 15
Ephrem Syrus, Edessae in Mesopotamia (S.)
AVCTORE Sozomeno.
[1] Per idem tempus, præter ceteros in magna laude vixisse, & Ecclesiam Catholicam cumprimis ornasse visus est Ephræm Syrus, qui Nisibæ natus a genus ex illius vrbis indigenis duxit. Hic disciplina monastica vitam instituens, [S. Iphræm diu nitus doctrinam adaptus,] cum neque a quoquam didicisset, neque expectaret se talem euasurum, repente b tātam eruditionem in lingua Syriaca assecutus est, vt summarum philosophiæ præceptionum intelligentiam adeptus sit: & non solum facilitate ac splendore c orationis, sed etiam sententiarum crebritate atque sapientia Græcos scriptores facile præstantissimos superarit. Nam istorum scripta si quis in Syriacam velit, vel in aliam linguam conuertere, [præclara scripta edit; quæ etiam in alias linguas versa, æque placent:] & condimenta (vt ita dicam) Græcarum argutiarum adimere, statim deprehenduntur priorem venustatem amisisse. At vero in libris Ephræm idem minime accidit. Nam non modo cum vita ei suppeditaret, verum hoc tempore etiam, eius scripta in Græcum sermonem vertuntur: atque orationis vis & elegantia non multo inferior est ea, in qua primum edita sunt: sed cum Græcus etiam illa Græce legat, perinde ea admiratur, atque si Syrus esset & Syriace legeret.
[2] [laudatus a S. Basilio.] Quin etiam Basilius, qui Cæsareæ, vrbis primariæ Cappadociæ, postea Episcopus fuit, hunc hominem eruditionis caussa in primis admiratus est & summe laudauit. d Quapropter iure optimo mihi videtur Ephræm communi consensu eorum qui apud Græcos eloquentia excelluerunt, [& aliis Græcis:] hoc testimonium retulisse, Basilij ore prolatum, quod omnium præstantissimus extiterit. Dicitur porro tricies centenas myriades carminum, si omnia simul numerare velis conscripsisse; & discipulos habuisse multos, qui studiose illius doctrinam æmulati sunt: quorum illustrissimi fuerunt Abbas, [insignes instituit discipulos:] Zenobius, Abraham, e Meras & Symeon; de quibus tum Syri, tum quotquot doctrinæ Syriacæ diligenter operam nauant, magnopere gloriantur. Pari ratione etiam Paulonam, & Aranad propter eloquentiam laudant illi quidem; tamen eos a pia doctrina per errorem desciuisse memorant.
[3] Neque equidem ignoro, olim quoque similiter apud Osroënos fuisse viros eloquentissimos, f Bardesanem, auctorem sectæ cuiusdam ipsius nomine appellatæ, & Harmonium eius filium, quem dicunt Græcorum disciplinis educatum fuisse, ac primum patrium sermonem adstrinxisse numeris, & modis musicis, cantorumque cœtibus tradidisse: ad quem modum etiam hoc tempore canunt Syri; non quod carminibus ab Harmonio scriptis, [Harmonij hæretici modis musicis,] sed quod eodem genere concentus & numerorum vtantur. Nam cum Harmonius neque a paterna hæresi, neque ab opinionibus, quas philosophi Gentiles de anima, de ortu corporis & interitu, & de regeneratione tenent, omnino vacuus esset, cumque ea quæ scripserat, ad lyram composuisset, & easdem opiniones suis scriptis admiscuisset; Ephræm videns Syros & verborum elegantia & numerosis modis concentus mire delinitos, [apud Syros vsurpatis,] atque eo pacto ad similiter cum Harmonio sentiendum assuefactos, quamuis Græcæ litteraturæ esset expers, tamen in numeris versuum Harmonij comprehendendis se attente defixit, & ad modos carminum eius, [pia carmina aptat:] alia carmina doctrinæ Ecclesiasticæ consentientia composuit. Qualia ab eo elaborata sunt in hymnis diuinis, & encomiis proborum virorum. Ex quo quidem tempore Syri modos ab Ephræm fusos, iuxta concenrum Harmonij, obseruantes canunt. Quantū igitur ingenio excelluerit, hinc facile coniectura capi potest.
[4] Quod autem attinet ad institutionem vitæ, se bonis operibus & exquisita viuendi disciplina nobilitauit, quietemque vehementer amplexatus est. [vitat ad spectū fæminarum:] Grauis præterea erat, & sibi vsque eo ab hominum calumniis cauebat, vt etiam aspectum cuiusque mulieris sedulo vitaret. Nam fama est, mulierem quamdam vita dissolutam, & moribus plane impudentem, seu vt hominem tentaret ipsa, seu ab aliis mercede conducta istud conaretur, quodam tempore dedita opera ei ex aduerso obuiam in angiportu prodiisse, illumque intentis oculis aspexisse: eum autem acriter obiurgasse mulierem, [meretricis apophthegmate docetur terrā aspicere:] vtque terram intueretur monuisse: mulierem vero respondisse: Qui possum ipsa istud facere, quæ non ex terra, sed ex te edita sum? est enim æquius, vt tu terram aspicias, ex quā ortum habes, ipsa autem vt te intuear, vnde procreata sum. Itaque Ephræm mulierem valde admiratus, quod inter eos acciderat, libro quodam accurate descripsit: quem librum, qui sunt inter Syros diserti, in numerum librorum illorum qui sunt accurate ab eo elaborati, referunt.
[5] Est etiam memoriȩ proditum, illum, quamquam antea iræ moderari non poterat; tamen ex eo tempore, quo vitam monasticam excolere cœperat, [iræ domitor,] numquam visum esse a quoquam ira incensum. Itaque cum multis diebus, vti solebat, reiunasset, minister, qui obsonium ei deferebat, ollam fregit. Quem cum Ephræm videret pudore & metu perculsum; Quin bono animo esto, [ad ollæ fragmenta sedens cœnat:] inquit: eamus nos ad obsonium, quoniam illud ad nos non venit. Quare circiter ollȩ fragmenta accumbens, cœnauit.
[6] Porro autem quam strenue inanem gloriam represserit, ex eo quod modo dicetur, satis potest intelligi. Quodam tempore quidam ei ad Episcopatum gerendum suffragati, comprehendere hominem conantur, vti ad locum in quo crearetur Episcopus deducerent. Quod simul vt intellexit in forum cursitat, [vt episcopatum declinet, amentiam simulat:] atque incomposite incedendo vestem post se trahens, g & cibum palam capiendo, se furere monstrat. Vbi vero hi, qui eum comprehenderant, illum e mentis potestate exiuisse arbitrarentur, & appetitio, qua ad eum constituendum Episcopum ferebantur, restincta esset; ille idoneum tempus nactus, clam aufugit, & tantisper latitauit, dum alter eius loco creatus esset Episcopus.
[7] Verum ista de Ephræm dixisse contentus ero: de quo tametsi eiusdem loci indigenæ & norunt multo plura, & commemorant; tamen vnum solum præterea, quod ab eo non longe ante mortem gestum est, quoniam mihi quidem videtur admodum memorabile, hoc loco litteris mandabo. Cum fames vrbem Edessenorum iam longo tempore ante occupasset, Ephræm e casa, [famis tēpore Edessenos monet vt egētibus succurrant,] in qua monasticam degebat vitam, egressus, eos quibus suppetebant facultates, grauiter incusauit: quod videlicet, cum minime oporteret, tribules inopia rerum necessariarum confectos negligerent, diuitias suas studiose seruarent, idque ad suum ipsorum damnum, & cruciatum animæ suæ, quam non modo diuitiis cuiusque generis, verum etiam ipsi corpori, & aliis rebus omnibus præponendam sapienter demonstrabat: quam quidem illos pro nihilo ducere, re ipsa plane ostendit. Illi igitur hominem & eius verba reueriti, dixere ad hunc modum: Nobis quidem opes minime curæ sunt, sed cui eas distribuendas committamus, admodum incerti sumus: præsertim cum omnes fere lucri cupiditate ardeant, & hanc rem velut mercaturam ad quæstum faciant. Tum Ephræm sciscitatur ab illis: Qualis, quæso, ipse vobis videor? Qui cum fidelem, spectatum admodum & bonum virum, & talem esse, qualem opinio de eo habita ostendebat, confiterentur; [ipseq; ægrorum & famelicorum curā gerit:] Vestra, inquit, caussa, hoc quidquid est negotij mihi mea sponte sumo. Atque argento ab illis accepto circiter lectulos trecentos h in publicis porticibus constituit: i & non eorum solum, quos fames in morbum coniecerat, curam suscepit, verum etiam peregrinos, & eos qui egestate rerum ad vitam necessariarum coacti, ex agris eo venerant, benigne tractauit. Vbi autem fames extincta est, rediit in domum in qua antea ætatem degerat. Paucis vero post interpositis diebus, [moritur:] obiit mortem. Qui quamquam in Ordine clericali ad Diaconatum solum elatus erat, tamen non minus omnium sermone ob virtutē celebratus est, quam hi qui propter sacerdotij dignitatem, bonæ vitæ institutionem, & excellentem doctrinam, in magna admiratione fuerunt. Quare sint ista quidem tamquam indicia quædam virtutis illius, quæ in Ephræm elucebat. Nam de eo pro dignitate dicere, atque omnino quo pacto ille, & alij singuli qui per idem tempus monasticæ vitæ se dedebant, vitam & mores instituerint, & apud quos ætatem degerint, accurate disserere, scriptorem sane requirat, qualis ille ipse fuit.
[Annotata]
a Ita Christophorsonus τῶν τῇδε ἐπιχωρίων τὸ γένος εἶχεν Alij legunt: τῶν τῇδε χωρίων. ex ea regione, vel agro. Ita supra auos suos agricolas fuisse scribit.
b Επὶ τοσοῦτον παιδείας κατὰ τὴν Ζύρων φωνὴν ἐπέδωκεν. verterat Christophorsonus, in linguæ Syriacæ peritia tantum profecit. Significat Auctor, doctum subito euasisse, sed lingua Syriaca, qua ei vernacula erat. Ita & Nicephorus: κατὰ τὴν Ζύρων φωνὴν τοσοῦον ἐπέδωκεν, καὶ ταῦτα μήτε προδιδαχθεὶς.
c Addit Niceph. καὶ ἠδεῖ τοῦ λόγου. & suauitate orationis.
d Paullo clarius Niceph. Vt tanti viri tam certo testimonio manifestum sit, communiter quoque a Græcis, qui tunc clarum in eloquentia obtinuere nomen, præstantissimum omnium Ephræm esse iudicatum.
e Niceph. Μαρὰν.
f Bardesanes Edessæ natus, Marci Veri temporibus, multa scripsit, vti & Harmonius, qui linguam Græcam Athenis didicit Ita Theodoretus hær. fab. l. 1 cap. 22. qui addit: Vtriusque autem errorem Ephræm Syrus, vir celeberrimus, strenue confutauit. De Bardesanitis agit Prædestinatus Sirmondi hær. 35.
g Addit Nicephorus: παραρπάσων τε τῶν ὠνίων, quæ venalia erant surripiens.
h Sezomen. & Niceph.: ἐν τοῖς δημοσίοις ἐμβόλοις. vertunt Christophorsonus & Ioan. Langus: in publicis porticibus. Palladius in Lausiaca cap 101. καὶ διαφράξας τοῦς ἐμβόλους. vertit Heruetus: & cum infixis vallis septum construxisset Potius: & cum septo porticus cinxisset. Recte Vincentius Bellouac. l. 17 c. 87. Certis parietibus porticus ciuitatis interclusit.
i Palladius: curabat eos qui infirmiores erant, suppeditabat iis qui fame conficiebantur: eos qui deficiebant sepeliens, eorum vero qui spem vitæ habebant curam gerens: &, vt semel dicam, hospitium & ministerium propter famem quotidie exhibens ex iis quæ suppeditabantur. [anno integro ægros curat.] Impleto ergo anno cum successisset fertilitas, & omnia recte succederent, cum nihil haberet amplius quod ageret, ingressus est in suam cellam: & post mensem est mortuus, cum Deus ei hanc occasionem præbuisset adipiscendæ coronæ in extremis diebus. Vincentius quoque: Impleto autem anno illo, post quem frugum copiæ grandes fuerunt, ad cellam rediit, in qua post spatium vnius mensis obiit. Idem habet Petrus de Natal. qui addit Calendis Februarij obiisse, quod nobis cur minus probetur, antea dictum.
DE S. ÆMILIO DVCE LVCÆ IN ETRVRIA.
[Commentarius]
Aemilius Dux, Lucae in Etruria (S.)
I. B.
Cæsar Franciottus in historia sacra Lucensi, agens de S. Paulini basilica, testatur exstare isthic S. Barbaræ Virginis & Martyris aram, in cuius lapide hæc insculpta leguntur: [S. Æmilij reliquiæ Lucæ, inuētæ 1200] Hic est corpus Æmiliæ dux. † XI. † . Anni Domini MCC primo mense Februarij fuit inuentus. In tabula vero ante lapidem eum collocata ista habentur: Corpus Sancti Æmilij Ducis Temar. Superioribus annis apertum est altare, repertaq; theca, cui cineres inclusi, ossaq;, & thorax ferreus, ac vestis serica aureo limbo prætexta. Sanctihæc esse pignora argumento est, quod intra altare condita, quod in archiuo eiusdem Ecclesiæ, vt ait idem Franciottus, [eius alibi memoria.] inter alios Sanctos, quorum isthic corporæ sunt, Æmilius censetur; quod iterum idem inferius ostendit, dum Reliquias ipsas enumerat. In MS. quodam Carthusiæ Bruxellensis, at non antiquo, hæc habentur: In Luca ciuitate, sanctorum Martyrum Marciani, Valerij, Ymiliæ. De S. Valerio egimus XXIX Ianuarij. De Marciano nihildum aliud reperimus.
DE S. SEVERO EP. RAVENN. S. VINCENTIA EIVS CONIVGE, S. INNOCENTIA VIRG. EORVM FILIA,
CIRCITER Annvm CCCXC
Commentarius præuius.
Seuerus Episcopus, Rauennae (S.)
Vincentia eius vxor, Rauennae (S.)
Innocentia V. eorum filia, Rauennae (S.)
Avctore I. B.
§ I SS. Seueri, Vincentiæ, Innocentiæ natalis.
[1] Kalendas Ianuarias S. Seuerus Rauennas Martyr illustrat, Februarias S. Seuerus itidem Rauennas Antistes, sed Confessor: quamquam & hic I. Ianu. a nonnullis refertur, & ille I Febr. ab aliquibus. Vt clariora euadant quæ de actis eius atque ætate dicentur, lubet hic quæ de eo variis diebus prædicant Martyrologia, [S. Seueri memoria in Martyrol.] promere. Vetus Martyrol. Romanum, quod paßim S. Hieronymi nuncupamus: Rauenna Seueri Episcopi. Beda, Rabanus, MSS. S. Maximini, & S. Martini Tornaci: In Rauenna S. Seueri Ep. Bellinus de Padua, & quædam MSS. Rauennæ, S. Seueri Ep. & Confessoris.
[2] Alia Martyrologia nonnihil ex eius Actis delibant. Molanus in addit. ad Vsuard. [cum elogio ex Actis,] Rauennæ, S. Seueri Ep. & Confess. quem Deus de lanificij arte ad Episcopatum sustulit. Modernum Martyrolog. Rom. Rauennæ S. Seueri Ep. qui ob præclara merita signo columbæ fuit electus. Maurolycus: Rauennæ S. Seueri Ep. qui Geminianum Mutinensium Pontificem defunctum tumulasse se dixit in extasi positus, & Heraclianum Pisauriēsem Episcopum ordinauit. Constantius Felicius: Seuerus Ep. vilissimo genere natus, textor, cum vxore in sanctissima paupertate vitam agebat. Is cum ad ecclesiam vna cum aliis adiisset, electionem Episcopi spectaturus, cumque in caput eius candida columba tertio deuolasset, [præsertim de electione,] vnanimi Patrum consensu electus fuit Rauennæ Archiepiscopus: in qua dignitate multo tempore vixit, magna edens sanctitatis, ac doctrinæ sibi diuinitus infusæ, argumenta: tandem mortis hora præcognita, Missa celebrata, vniuerso populo præsente, sacris adhuc vestibus indutus, seipsum sepeliuit, in tumulo medium collocans, coniugem inter ac filiam, iussas sibi loco, quantum necesse esset, decedere: atque ita populo valedicens expirauit, [morte,] Iouiniani Imp. tempore; multis deinde illustratus miraculis. Hic in extasi S. Geminiano Mutinensi Episcopo morienti adfuit: & Heraclianum Pisauriensem Episcopum ordinauit. An sub Iouiano Imp. mortuus sit, infra liquebit. Galesinius de eo ista habet: Rauennæ S. Seueri Ep. & Confessoris. Hic homo plebeius, lanificio sibi familiæque suæ victum quæritans, quo tempore ea in vrbe, Marcellino mortuo, de Episcopo eligendo agebatur, Episcopus diuinitus declaratus est, columba ad aures eius conuolante; quæ ab se primo repulsa, iterum in illius capite cōsedit. Sic igitur episcopatum adeptus, e lanario mirabiliter summus factus Theologus, in concilio Sardicensi contra Arianos pro Athanasio, [gestis in concil. Sardic.] singulari virtute pugnauit; aliasque multas res admirabiliter Dei munere gessit. Quarum rerum & vitæ sanctissimæ laude, virtutumque episcopalium meritis cumulatus, senio tandem confectus, cum de certo die, quo esset ex corpore in cȩlum migraturus, diuinitus certior factus esset, peractis de more sacris, conuocatisque omnibus Sacerdotibus, & vniuersis Rauennatibus, grauissime de cælesti gloria concionatus, vbi finem fecit, vestibus sacris adhuc indutus, ad sepulchrum proficiscitur: vbi flexis genibus, & manibus oculisque in cælum subductis, tamquam preces suppliciter fundens, obdormiuit in Domino.
[3] Filiæ ac coniugis natalem hoc die consignat MS. Florarium: Apud Rauennam natale S. Seueri, primo textoris, postea eiusdem ciuitatis Episcopi & Confessoris: [SS. Vincētiæ & Innocentiæ memoria.] Vincentiæ vxoris, & Innocentiæ Virginis filiæ eiusdem, anno salutis CCCCXX. Hermannus Greuen Carthusianus in addit. ad Vsuardum: Rauennæ depositio S. Seueri Episcopi & Confessoris; qui ex lanificio victum quæritans, per columbam cælitus missam designatus est in Episcopum assumendus. Alij volunt, quod hic sit memoria eius & Vincentiæ vxoris, filiæque Innocentiæ; vndecimo vero Kalendas Nouemb. depositio. Eadem habet Canisius, sed postrema ita effert: Quidam volunt, hoc die vxoris eius ac filiæ memoriam agi; at XXII Octobris ipsiusmet S. Seueri depositionem. Imo isthicTranslatio celebratur vt postea dicemus.
[4] Nunc eos proferemus, qui Kalendis Ianuarij S. Seuerum Episcopum collocant. Martyrol. Colon. ann. MXDXC excusum, [S. Seuerus Ep. I Ian. memoratus,] & MS. monasterij Albergensis: Rauennæ S. Seueri Episcopi. MS. Ecclesiæ S Gudilæ Bruxellis: Rauennæ S. Seuerij Confessoris. At Maurolycus, Felicius, MS. Florarium; MS. Martyrol. domus professæ Societatis Iesu Antuerpiæ, MS. Ecclesiæ S. Lamberti Leodij vtrumque Bedæ nomine prætitulatum: Rauennæ S. Seueri Episcopi & Martyris. Martyrol. S. Hieronymi, seu vetus Romanum, in quo refertur I Feb. S. Seuerus Rauennas Episcopus, & S. Seuerus Confessor; I Ianu. ita habet: Rauennæ depositio S. Seueri Episcopi cum fratribus suis. Quæ, vt I Ianu. diximus, haud satis quid sibi velint, assequimur. Cum de Martyre Rauennate Seuero, quem Hieronym. Rubeus ait I Ianu. coli, [an idem qui Martyr?] alij I Febr. referunt, nihil constet, nisi sub Maximiano coronatum martyrio. An non suspicari fas sit, Episcopum illum fuisse, sed, cum eius Acta laterent, posterioris Seueri Confessoris celebriorem conseruatam memoriam? At seuere pronuntiat Vghellus tom. 2 Italiæ sacræ, mendacium esse asserere plures Seueros. Non asserimus quidem; sed quo argumento seueram suam censuram firmet vir doctißimus; non satis perspicimus. Fuisse certe celebrem iam olim opinionem de S. Seuero Ep. Rauennate Martyre, patebit inferius ex Vita per Luidolfum, cui cap. 2 num. 5. ita Rauennas monachus respondet: Seuerus, cuius tu Vitam scire desideras, non fuit Martyr, sed Confessor. Ergo de Episcopo ita percunctatus erat Luidolfus, vt Martyrem eum existimaret: si quidem quadrat interrogationi responsio.
§ II S. Seueri Vita. ætas.
[5] S. Seueri Vitam Surius ex vetustis codicibus, sed a se expolitam, edidit. [S. Seueri Vita vnde?] Nos primogenio stylo eam damus ex MS. codice PP. Congregationis Oratorij Romæ, collatam cum ea quæ in Bonino Mombritio; mutila extat; & Breuiario antiquo Ecclesiæ Erfurtensis. Auctorem Vitæ huius monachum fuisse & seculo X aut XI vixisse, argumento est, [a quo, quando scripta?] quod cap. 2 ita acriter in aduersarios monachorum inuehitur ac 1 cap. in Simoniacos: nam eo tempore monachos magno studio ad eam pestem penitus extirpandam incubuisse patebit VII Febr. ex Vita S Romualdi Abbatis, atque VIII ex B. Petri Ignei; ac propterea ingens in illos odium exarsisse eorum, qui Ecclesiasticas dignitates vel iam pretio comparauerant, vel ad eas adspirabant.
[6] Aliam habuisse Vitam Hieronymus Rubeus videtur, eodem quoque tempore scriptam, aut non multo post, cum miraculum Auctor memoret, suo tempore patratum, sub Henrico Imp. & Bonifacio Marchione: [alia visa Rubeo:] vixit autem Bonifacius Marchio Etruriæ tempore Conradi Salici, cuius & gener fuit, Henrici II Imp. sororius, obiitq; ann. MLI. Illud porro mimiraculum ex libr. 2 histor. Rauen. eiusdem Rubei edemus infra.
[7] Aliam longe ante a Luidolpho, aut Luitolfo Presbytero scriptam damus, [alia seculo 9 scripta a Luidolfo Presb.] ex antiquo codice monasterij S. Pauli Vltraiecti & monasterij Budicensis Canonicorum regularium in diœcesi Paderbornensi. Ætatem suam Auctor indicat, dum lib. 2 cap. 1 S. Seueri reliquias ex eius monasterio surreptas a Felice Presbytero Gallo, ab eoque Ticinensi in vrbe Otgario Archiepiscopo Moguntino traditas, ab hoc in Germaniam deportatas narrat, ac de Felice illud testatur numer. 2. Quem dum puer essem me vidisse memini. & cap. 2 numer. 8. ita scribit: defuncto autem Otgario, & successore illius Rabano, Carolus Pipini Regis filius, eiusdem Episcopatus honore sublimatur. Qui annuens precibus sanctimonialium in Alto monasterio consistentium, partem quamdam de reliquiis S. Innocentiæ ad prȩdictum cœnobium, sicut ipse vidisti, transtulit. Obijt Otgarius ann. DCCCXLVII, DCCCLVI Rabanus, vt IV Febr.ad eius Vitam dicemus, Carolus ann. DCCCLXII pridie Non. Iunij, vt habent Annales Fuldenses. Meminit Molanus in addit. ad Vsuard. Vitæ huius per Ludolphum, quem in prima editione Presbyterum, in altera monachum appellat: fallitur autem cum a Wolfango Lazio lib. 1 rerum Viennensium cap. 14 huius S. Seueri ait Vitam citari. Citat Lazius lib. 1 rer. Vienn. cap. 4 (non 14) Vitam S. Seuerini Noricorum Apostoli, quem tamen perperam tradit fuisse Rauennatensium Episcopum, quod ante eum Otto Frisingensis libr. 4 cap. 30 & Gotfridus Viterbien. parte 16. scripsere; vti VIII Ianu. ad S. Seuerini Vitam diximus. Exstat aliquanto breuior S. Seueri Vita in 2 parte Legendæ Louanij excusa ann. MCCCCLXXXV ex hac, vt videtur, concinnata.
[8] Referunt præterea S. Seueri res gestas Petrus de Natal. lib. 3. cap. 65. [aliæ ab aliis.] Philippus Ferrarius in Catal. SS. Italiæ; Zacharias Lippelous, & Franciscus Haræus, ex Surio; vti & Gallice Iacobus Tigiœus, Iacobus Doubletius, Guilielmus Gazæus. Habet B. Petrus Damiani de S. Seuero sermones duos, 4 & 5 tomi 2. in quibus pleraque confirmat, quæ in priore Vita narrantur, de eius electione, Episcopi Mutinensis exequiis, sepultura filiæ&c. ac miraculum memorat, aliis prætermissum, quod nos infra ex eo dabimus. Mentio fit S. Seueri cap. Statuimus. dist. 61. § E contra B. Nicolaus.
[9] Ætatem S. Seueri controuersam Hieronymi Rubei, Rauennatium historiarum scriptoris non ineruditi, præiudiciū facit: quæ alioquin haud magno negotio definiri in hunc modum potest. [sedit ab ann. 346 ad 390 aut circiter;] Creatus Episcopus est, vt in Vita cap. 2. numer 6. traditur, Constantio IV & Constante III AA. Coss. siue anno Christi CCCXLVI, consecratus Romæ a S. Iulio Papa, cuius is decimus erat annus. Anno sequenti interfuit concilio Sardicensi, Rufino & Eusebio Coss. vti ex subscriptionibus patet. Demum adfuit funeri S. Geminiani Mutinensis Episcopi, multis post annis, quandoquidem tempore Siricij Papæ, qui anno CCCLXXXV ad pontificatum euectus est, adhuc in viuis fuit Geminianus, vti 31 Ianuar. ad eius Vitam diximus. Recte igitur coniicit Haræus, circa annum CCCXC deceßisse Seuerum: quem MS. Florarium statuit ad annum Christi CCCCXX, initi pontificatus LXXIV peruenisse. Mendo forte typographi factum, vt annus, CCCXX in tertia Surij editione, inq; Canisij vtraque CCCL sit adscriptus.
[10] Rubeus anno CCLXXXIV Marcellino suffectum tradit, obiisse CCCXLVIII, recens reuersum a concilio Sardicensi, fractum senio atque incommodis itineris: subrogatum ei Agapitum II, qui concilio Romano sub Iulio Papa interfuit. Atque hæc, quia a Baronio in Notis ad Martyrol. refutata, pluribus fulcire conatur argumentis, negatq; vel ad Iouiani imperium, nedum ad Siricij pontificatum peruenisse. Quod de Attilæ represso S. Geminiani precibus furore traditur, Rubeo nos quoque assentimur, nimis illud a S. Seueri, quemq; hic sepelissedicitur, S. Geminiani ætate longe abesse; factumq; videri vel S. Geminiani, in cælum iam recepti, sed suæ tamen consulentis vrbi, patrocinio apud Deum; vel secundi Geminiani precibus, vti ad eius Vitam. 31 Ianuar. indicatum; aut fortaßis non Hunnos duce Attila, sed barbaros alios irrumpentes, [non vsque ad Attilam;] a di reptione vrbis repressos: errasse ad posteros famam. Agapitum porro, qui Romano concilio sub Iulio Papa interfuit, extitisse Seueri successorem, Rubeus inde confici putat, quod ex vetustis ecclesiæ Rauennatis picturis atque historiis constet, Seuerum succeßisse Marcellino: hunc igitur non Agapitum, illi concilio, nisi postea celebratum foret, interfuturum fuisse, cum satis diu vixerit. Neque vero alteri Synodo Romanæ Episcoporum L ante Sardicensem habitæ, adfuisse Agapitum, sed ei in qua CXX Episcopi fuere, quæq; Indict. VI coacta est, [neque ab an. 284 ad 348.] anno nimirum CCCXLVIII, in quem ea, non in vllum antecedentem Iulij Pontificis annum cadebat Indictio. Demum nihil eorum quæ in illa L Episcoporum Synodo acta, tractatum esse in illa cui intererat Agapitus. Verisimile autem videri habitam hanc nouam Synodum ad Sardicensis Acta confirmanda. Postremo Protasium Mediolanensem Episcopum in Sardicensi fuisse, eius successorem Iulium in Romana cum Agapito. Nam Gratum, qui in epistola Patrum concilij Sardicensis ad Ægypti & Africæ Episcopos, relata in Apologia 2. S. Athanasij, cum aliis Africæ, qui eidem concilio interfuerunt, nominatur, non Carthaginensem Episcopum dici, sed solum Episcopum, alterius videlicet ciuitatis; vt mirum non sit in Romana Synodo non fuisse, sed Rufum, quo mortuo, ad eum primatum a priori sede euectus ille sit: Fortunatianum Aquileiensem Sardicensi Synodo subscripsisse, Benedictum Romanæ, huic alium succeßisse Fortunatianum. Vult igitur S. Agapitum, Septimij Seueri imperio, quod ille ineunte Iulio ann. CXCIII occupatum vsque ad IV Febr. CCXI tenuit, Episcopum creatum: ei subrogatum S. Marcellinum circiter annum CCXXXI huic S. Seuerum sub annum CCLXXXIV, obiisse Kalendis Februarij CCCXLVIII.
[11] Verum ea ipse nulla firmat certa chronologica nota, aut antiqui Scriptoris testimonio. Synodum illam Romanam sub Iulio, ante Sardicensem esse habitam, [cum S. Agapitus Ep. Rauen. interfuerit concil. Rom. an. 337.] longe probabilius est licet exordium finisq; Synodi diuersum exhibeant characterem. Exordium ita habet: In nomine Domini Dei & Saluatoris nostri Iesu Christi, imperantibus quoque Constantio & Constante Augustis anno quanto, sub die XIX Kalendarum Octobrium, Indict. VI. præsidente sancto ac beatissimo Iulio Papa Sedis Apostolicæ Romæ &c. Annus Constantij & Constantis quartus, fuit CCCXL Christi, quo non sexta, sed XII incipiebat Indictio. Finis concilij ita habet: Data Kalendis Nouembris, Feliciano & Maximiano viris clarissimis Coss. Atqui Felicianus & Titianus Coss. fuerunt ipso quo Constantinus mortuus est anno, Christi CCCXXXVII, [non 348] Iulij Papæ 1 Indict. X. Constantini minoris, Constantij, & Constantis anno 1. Hanc Chronologiam potius amplectitur Baronius, quod facilius sit vt in numeros vel imperij Augustorum, vel Indictionum, error irrepat, quam vt falsa Cōsulum nomina inscribantur. Vtrumuis annum sumpseris, ante Sardicensem Synodum erit, vt recte collocatur in tomis Conciliorum. In annum CCCXLVIII, præter VI Indictionem, nil quadrat: nam Philippus & Salia Cōsules erant, annus Augustorum duodecimus.
[12] Cetera Rubei argumenta vel effugia vim nullam habent. Nam quod Gratum Sardicensis concilij tempore negat Carthaginensem Episcopum fuisse, quodq; duos statuis Aquileienses Fortunatianos, absque auctore facit. de Iulio Mediolanensi, idemne fuerit qui S. Maternus, an alius in Catalogis vulgaribus prætermissus, quæremus alibi. [vt sine ratione quidam asserunt.] Quod succeßisse Marcellino dicitur Seuerus, non inde consequens est Agapitum non interfuisse Synodo Romanæ, aut ipsum debuisse interesse Marcellinum. vnde enim constat Marcellinum, quod scribit Rubeus, satis diu vixisse in episcopatu? Potuit sane post primam illam sub Iulio Romanam Synodum obiisse Agapitus, atque ipse quoque haud multo eius successor Marcellinus. Vnde vero accepit Rubeus, neutrum interfuisse alteri L Episcoporum Synodo? aut quid id ad rem pertinet? Neque est cur velit in priore illa tractari debuisse aliquid eorum, quæ in posteriori sunt acta. At neque mentio Sardicensis Synodi facta: qui ergo verisimile sit, eius sanciendæ caussa indictam?
[13] Si quis antiquiorem fuisse S. Marcellinum probarit, eiq; succeßisse Seuerum aliquem; dicat sane duos fuisse Seueros, ipso non omnino repugnante Baronio, sed posterioris celebritate prioris obscuratam esse famam. Quid si Episcopus fuit Seuerus ille Martyr, [an forte duo Seueri Epp. Rauen.] quem diximus Kalendis Ianuarij coli, sub Maximiano interfectam? Multi vt § superiori, & ad illum diem diximus, Episcopum & Martyrem eo die statuunt. Neque ex Actis martyrij, quæ nulla extant, probari potest Episcopum non fuisse. Verum id asserere, ad S. Seueri sanciendam ætatem necesse non est. Censet quoque Raphaël Volaterranus Anthropologiæ lib. 19 S. Seuerum tempore Iouiani Principis vixisse. Ex S. Heracliani Ep. Pisauriensis, ab eo ordinati, tempore, probari nil potest, cum eius Acta, vt Ferrarius ad IX. Decemb. scribit, nulla extent.
§ III S. Seueri Translatio, cultus apud Germanos.
[14] Anno circiter quadringentesimo quadragesimo, quam in cælos migrarat S. Seuerus, [Translatio S. Seueri descripta a Luidolfo Presb.] illus ac Sanctarum Vincentiæ & Innocentiæ corpora sunt in Germaniam ab Otgario Archiepiscopo Moguntino deportata. Id quemadmodum acciderit, litteris tradidit, qui tum viuebat, Luidolfus Presbyter. Ab eo alij accepere, sed in anno Translationis dissentiunt, & inuicem, & plerique a vero. Obiit Otgarius (vt habent Annales Fuldenses, [facta per Otgarium Ep. Mogant.] & rursus nos IV Febr. ad B. Rabani successoris eius Vitam dicemus) XI Kal. Maij. DCCCXLVII. in episcopatu autem, vt in illius epitaphio apud Serrarium habetur,
Quatuor his lustra, binos compleuit & annos.
Quod omne tempus idem Serarius XX annis, mensibus III, diebus XXIII, aut XXIV definit; cum Haistulphum eius decessorem obiisse velit an. DCCCXXVI. V Kal. Ianuarij. Non est necesse omnia hic discutere: saltem non videtur ante an. DCCCXXV Episcopus ordinatus fuisse Otgarius.
[15] Sigebertus tamen in Chronico ad an. 824 ita scribit: Corpora SS. Seueri Rauennatium Episcopi, & vxoriseius Vincentiæ, [non an. 824] & filiæ Innocentiæ, ab Orgario Archiepiscopo Moguntiam translata sunt. Rubeus quoque histor. Rau. lib. 2. Circiter annum Domini octingentesimum & vigesimum quartum ab Otgario Moguntino Antistite, importata Moguntiam fuerunt, Seueri, Vincentiæ vxoris, & Innocentiæ filiæ cadauera, collocataque in Herfordiensi templo: Et libr. 5 diserte ait Rauennam venisse Otgarium, indeq; corpora illa asportasse. Rubeum secutus Baronius, [nec immediate ex vrbe Rauenna,] qua occasione Rauennam Otgarius venisse potuerit, exponit. Nam cum, vt citati habent Fuldenses Annales, ceteriq; Francicarum rerum Scriptores, Lotharius aPio parente anno Chr. DCCCXXII missus in Italiam, anno DCCCXXIII a Paschale Papa coronatus, iterum an. DCCCXXIV, parentis mandato, Romam ad Eugenium Papam ierit, huius illi itineris comitem Otgarium addit Baronius, an. 824 num. 16. Quo pariter anno, inquit. Lotharij in via comes Otgarius Episcopus Moguntinus, corpora SS. Seueri Episcopi & vxoris eius Vincentiæ & filiæ Innocentiȩ, Rauenna sublata in suam ecclesiam Moguntiam transtulit. Verum neque adhuc Episcopus erat eo anno Otgarius, neque Hilduinus Virdunensis, legationis socius: & mißi ij fuere pro pace & amicitiis inter Ludouicum Pium & Lotharium reparandis, vt scribit Luidolfus; tunc autem nullæ adhuc excitatæ inimicitiæ erant. Denique non nisi Ticinum iuere, quo reliquiæ iam antea allatæ a Felice Presbytero erant.
[16] Serarius a Ludouico Germaniæ Rege missum Otgarum existimat. Licet enim haberet hic, vt scribit Nithardus lib. 2 Loduwicum ad mortem vsque exosum, censet tamē Serarius rebus compositis, [nec Legatū Ludouici R. Germaniæ,] apud dictum Regem gratia valuisse eumdem Præsulem: cumque ab illo dissideret eius filius alter Lotharius, factum esse, vt pacis inter eos componendæ caussa Ticinum missus, S. Seueri reliquiasinde Moguntiam adueheret. At quis Ludouico Germaniæ Regi Lotharium filium tribuit? aut quod illi esse ius in Italiam poterat, vt Ticini commoraretur, cum Italia Lothario Imperatori, dein Ludouico II eius filio, pareret?
[17] Certius quo ista anno euenerint Lambertus Schafnaburgensis declarat, ita scribens: DCCCXXXVI Otgarius Archiepiscopus transtulit S. Seuerum ad Frankfurt. Certe ex Vita Ludouici Pij liquet, [sed Ludouici Pij Imp. 836] eum etiam receptis in gratiam filiis, post sceleratam & omnibus seculis detestandam ipsius abdicationem, indixisse an. DCCCXXXV conuentum ad Theodonis villam post Pascha, id est, sub anni DCCCXXXVI exordium, filioque suo Lothario mandasse, vt nobiles quosque suorum ad eumdem locum ditigeret, quatenus reconciliationis mutuæ inter se & illum ratio inuestigaretur. Deinde plures ab eo ad eumdem filium mißi eodem anno legati memorantur, primi qui eum Iudithæ Augustæ & Carolo eius filio conciliarent, deinde qui ægrum viserent, demum qui monerent ne Ecclesiæ subditos vexaret: qui vtramque posteriorem legationem obiere, nominantur; prima fortaßis Otgario ac sociis commissa est, aut alia quæpiam. Meminit huius Translationis Trithemius in Chronico Hirsaugiensi ad annum 847.
[18] Consignata est in Martyrologiis huius translationis memoria XXII Octobris, in multis veluti natalis ille foret dies, nulla vel ibi trāslationis mentione facta, [S. Seueri memoria in Martyrol 22 Oct. velut natalis,] vel Kalendis Februarij depositionis. Ita Appendix ad Martyrol. Adonis, edita ab Rosvveydo: Eodem die, S. Seueri, Episcopi Rauennæ. Martyrol. Ord. S. Benedicti: Seueri Ep. & Confess. Martyrol. vetus Vltraiectinum: Rauennæ S. Seueri Ep. & Conf. Martyrol. Colon. an. 1490 editum: Rauennæ S. Seueri Ep. & Confess. Hic ex lanifico opere, per ostensionem columbæ, in Episcopum ab vniuerso Clero & populo assumptus est. Quod videntes vxor eius Vincentia, & filia eius Innocentia, monasterium eius ingressæ, dedicauerunt & ipsæ se Domino. Ipse vir sanctus prænoscens obitum suum, sanctis mysteriis celebratis, & populis expulsis de ecclesia, accessit ad sepulchrum vxoris & filiæ, & lapide per se reuoluto, dixit ad eas: Præcepto Domini vocor; date mihi locum vobiscum dormiendi: illis autem sibi locum dantibus, viuus intrauit moriturus. Monasterium tunc Rauennæ an fuerit, si quis ambigat, dicemus auctorem illius Martyrolog. hoc solum velle, eas sanctimonialem vitam esse amplexas.
[19] Alia Martyrologia indicant, alium illi sacrum alibi diem esse. Hermannus Greuen in addit ad Vsuard. Ipso die (secundum alios vero Kalendis Febru.) Rauennæ B. Seueri Episcopi & Confessoris, qui ex lanario, [indicata alia solennitate;] miraculo columbæ cælitus missæ, in Episcopum assumptus, cum iniunctum officium strenue administrasset, diemque dormitionis suæ præsciret, aperto sepulchro vxoris & filiæ, vt sibi locū secū quiescendi concedant imperat, illisque locū dantibus, sepulchrū moriturus intrauit. Eadem habet Canisius, nisi quod addat vixisse Iouiani Imp. temporibus, perperam ad marginem adscripto an. 350. tum Iouianus an CCCLXIII XXVII Iun. imperium susceperit, tenueritq; vix VIII menses: fortaßis voluit, vt Haræus, CCCXC scribere. In 2 edit. hæc addit: Sacrum eius corpus postea in Moguntinam diœcesim trāslatum est. MS. Martyrol. Metropolitanæ Ecclesiæ Pragen. ita habet: Rauennæ S. Seueri Episcopi & Confess. qui ex arte textoria mechanica per columbam Episcopus loco illi est diuinitus assignatus, virtutibus clarus; qui cum vxorem suam in proprio monumento sepelisset, deinde filiam Innocētiam ibidem sepeliuit, cui ad iussum Episcopi mater locum dedit: in quod postea ipse viuus intrauit, & intermedium se locans quieuit in Christo IX Kalendas Februar. sed hic dies eius recolitur.
[20] Diserte Translationem eius hic indicat celebrari Molanus in 2 edit. auctarij ad Vsuardum: [& sub nomine Trāslationis.] Eodem die Translatio S. Seneri Confessoris, Episcopi Rauennatis, cum vxore & filia, ad diœcesim Moguntinam. Et MS. Florarium: Eodem die corpora SS. Seueri Rauennatium Episcopi, & vxoris suæ Vincentiæ, & filiæ Innocentiæ ab Otgario Archiepiscopo Moguntiam translata sunt an. salutis DCCCXXIV.
[21] Eo autem die plures Germanicæ Ecclesiæ natalem celebrant S. Seueri, vt ex ipsarum propriis Breuiariis patet. Atque Erphordiense quidem hunc præsert titulum: Breuiarium dicendarum Canonicarum horarum, [colitur eo die in Germania.] ad morem Seueriani collegij Erphordiensis; habetq; in fronte SS. Seueri, Vincentiæ, Innocentiæ imagines: in secunda pagina decastichon ad lectorem, in quo ista inter cetera.
Inde accepta refer magno tua vota Seuero,
Qui tenet vndoso proxima templa Gerhæ.
Celebritas eius ritu duplici agenda consignatur XXII Octobr. parsq; primæ Vitæ, quam ex Mombritio & Romano codice dabimus, in lectiones distributa consequentibus diebus recitatur; die vero octaua historia Translationis auctore Luidolfo. Celebratur quoque S. Seueri festum eo die in Ecclesia Moguntina, vt patet ex Breuiariis excusis an. 1495, 1507, 1570, 1611. In VVormatiensi edito an. 1576 habet officium 3 lectionum, itemq; in propriis officiis Eccles. Herpipolensis excusis an. 1625. Commemoratio eius fiebat in Hildeshemiensi edito an. 1516. inq; veteri Vltraiectino: hæc tamen in officiis propriis Ecclesiæ Vltraiectinæ, quæ an. 1623 & 1640 Philippus Rouenius, Archiepiscopus Philippensis, edi curauit, omissa est, quam ob caussam, quave auctoritate, haud quærimus.
[22] Verum quia S. Seueri duplex facta est per Otgarium Translatio, cum nimirum Ticino Moguntiam, ac deinde Moguntia Erfordiam eius deportatæ reliquiæ sunt, [Hæc Trāslatio duplex: alia antiquior,] vtra hoc die contigerit, haud poßumus certo pronuntiare:neque an harum altera, an prior aliqua in Martyrologiis referatur XV Februarij; vbi vetus Coloniense, & Hermannus Greuen ita habent: Item Rauennæ Translatio S. Seueri Ep. & Confess. eademq; fere MS. Florarium. At Canisius Eleuationē appellat. Neque vero esse dubium potest, quin e priori tumulo in aliud aliquod conditorium aut capsam transposita sacra pignora fuerint, antequam ea auferret Felix, qui refodere ea nemine percipiente haud potuisset. Eleuatio facta fortaßis ac Translatio illa prima a Petro III Rauennate Episcopo. [fortassis 6 seculo facta,] Ita enim scribit Rubeus lib. 2. Sepultus est Seuerus in Classe oppido, haud procul a regione, quam Salutarem vocabant: quo loco a Petro Seniore Rauennatum Archiepiscopo insequentibus temporibus eius nomini erectum templum est, cum multa prodigia ad viri sancti tumulum assidue succederent. Idem lib. 3 scribit Petrum, cognomento, atque etiam ætate, sed multo magis virtutum ac morum præstantia Seniorem, virum grauissimum, & vita innocēter acta maxime laudatum, sub annum DLXVIII Rauennatium Antistitem esse factum. Infra de eius morte ista habet: [cum ei tēplum ædificatum.] Hic templum insigne D. Seuero Rauennatum Archiepiscopo ædificare, ac potius maius nobiliusque facere aggressus, in ea Classis oppidi regione, quam appellabant Vicum salutarem, in ipsa ædificatione moritur. Quod in MS. Florario rursus XXX Iunij adscribitur Translatio S. Seueri Ep. & Conf. correctionis eget; debet enim de S. Seueri Presbyteri Translatione accipi, de quo XV Februarij.
VITA AVCTORE ANONYMO,
ex MS. Cōgregationis Oratorij Romæ,
collata cum vet. Breuiar. Erfurt. & Mombr.
Seuerus Episcopus, Rauennae (S.)
Vincentia eius vxor, Rauennae (S.)
Innocentia V. eorum filia, Rauennae (S.)
BHL Number: 7683
Avctore anonymo, ex MS.
CAPVT I
S. Seueri patria, coniugium, opificium.
[1] Qvotiescumque virorum gesta fortium, ac laudabilium prouectus Patrum in Ecclesiis recitantur; qui desiderio cælestium flagrantes præmiorum, infirmioribus proximis planiorem viam fidei reliquerunt; ob id procul dubio actitari creditur, quatenus ille Diuini amoris ardor, qui quotidie, abundante iniquitate, etiam in sanctis viris flatu quodam a Aquilonis tepescere solet, iterum quasi Austri gratissimo spiramine reaccendatur. Vnde Ecclesia in Canticis, Surge, inquit, Aquilo, & veni Auster. Hinc est quod nos pene idiotæ atque inertes, pretiosissimi lilij Christi, B. Seueri Archipræsulis, vitam, ordinationem, [S. Seueri cur vita scribatur?] nec non & obitum sacratissimum, qualicumque stylo b palificare gestientes, simpliciter ea quæ de tanto viro ad nostræ paruitatis notitiam peruolare potuerunt, auribus fidelium intimare proposuimus, plus prospicientes illorum ædificationi & saluti, quam curiosorum pompaticæ vrbanitati. [Cant. 4. 16] Qui enim, iuxta c Salomonem, sophistice loquitur, Deo odibilis inuenitur: quia & semetipsum iactantiæ spiculo percutit, & insuper auditorum infirmitati minime consulit. [Eccli. 37. 23]
[2] Sed quia rei gestæ fidei anchoram adnectere opus est, more historiographis solito, tria in fronte narrationis, instrumenti gratia, ponimus, quibus ad contexendum propositum opus congruenter vtendum est, id est, personam, patriam atque conditionem. Nam vt de persona eius vera paucis perstringamus, [is non sine omine Seuerus dictus,] non sine Diuino quodam auspicio Seuerus est a parentibus vocatus. d Non enim si propensius inspicere etymologiam volumus, sæuitiam sonat, sed potius virilem grauitatem, de qua in Psalmo canitur: In populo graui laudabo te. Nec immerito, quia futurus profecto erat & vitiorum extirpator austerrimus, & virtutum auidissimus conrasor. [Psal. 34. 18] Patria vero eius satis omnibus in promptu habetur, quia ciuis Rauennas extitit: &, [Rauennæ natus,] sicut de beato Papa Gregorio dictum est,
Vnde genus duxit, summum conscendit honorem.
[3] Cuius autem conditionis fuerit, sanctissimæ eius vitæ summa comprobat: quia vere Christianus erat, & vitam columbinam in simplicitate cordis agebat. [Tob. 4. 23] Pauperem quidem vitam cum Tobia gessit, sed quia Diuinam præsentiam timuit, & circumspectionem Omnipotentis semper cogitauit, omnia bona possedit; quia caritatem, quæ Deus est, omnimodis habuit. Quantum enim ad seculi luxum pertinet, pauperem vitam duxit: quia, vt a veracissimis fertur relatoribus, vna cum coniuge, quam sibi iam dudum castissimo copulauerat matrimonio, non nisi lanificij opere sumptus quotidianos carpebat. Nam, vtpote religiosus & orthodoxus Catholicus, [lanificij opere victitans.] de labore manuum cum Apostolo viuebat, nullique hominum vim vel fraudem inferebat. Neque enim surda aure præteriit Psalmistā intonantem: Labores manuum tuarum quia manducabis, beatus es, & bene tibi erit. [vxoratus.] [Psal. 127. 2] In hoc loco si quis superciliosus ænigmatica mente & insulsa obiectione beato viro detrahat, quod vxoratus ad e archisterium Rauennæ accesserit, audiat Apostolum pro illo respōdentem, Quia omnia munda mundis. [Rom. 14. 20] Sicut ergo ciborum edulio non polluitur homo, nisi insidiatrix concupiscentia præcedat; sic quippe legali connubio non inquinatur Christianus, qui se nullatenus vel virginitatis vel continentiæ voto alligauit; nisi illum prius corrumpat obscœni amoris fomento ipsa deceptrix libido. Ceterum si quis voto constringitur, reddere cogatur; qua scriptum est, Vouete & reddite. [Psal. 75. 12]
[4] Sed quia tantisper pro assertione veritatis quasi per excessum diximus, ad cœpta redeamus. [electus, vt alij XI Epp. Rauennates,] Igitur postquam præeminentissimus athleta veritatis f Apollinaris, sicuti ante secula Diuina prædestinauit prouidentia, ab Apostolorum Principe ordinatus est Pontifex ad prȩdicandum verbum Dei, & claues regni cȩlorum idoneus & per omnia probatissimus vicarius accepit; Rauennam nobilissimam Italiæ ciuitatem, & multarum metropolim vrbium, g ac si secundam Romam, sibi in apostolatum adsciuit. Hanc siquidem vrbem meritis præcipuis eiusdem sui triumphatoris B. Apollinaris, adeo clemens & pius Rex Christus, præ ceteris decorando insigniuit, vt ex quo ille miles felix laureatus corona martyrij intrauit in gaudium Domini sui, instar duodeni Apostolorum apicis, h duodecim illi successores per varia annorum curricula suppleret, non humana electos industria, sed potius diuina vocatos prouidentia, [indicio columbæ capiti insidētis.] & super quorum capita cȩlitus missa requieuit columba. Vnde & hoc venerabile prouerbium iam dudum vulgatum est per vniuersum orbis circulum: Beata ciuitas illa, vbi in electione Pontificis, Spiritus sanctus descendit in similitudinem columbæ; & ordinatur ille, super cuius caput requiescit.
[5] i Sed o mutatio temporis! o nefas negotiationis! Redemptor itaque noster, vt ostenderet fidelibus suis, quam sit damnabile officium negotiationis, ingressus in templum omnes vendentes, [non vt Auctoris ætate. quidam Episcopi simoniace legebantur,] & ementes in illo vehemens eiecit; & facto de resticulis flagello, eos potissimum, qui columbas vendebant, de templo eliminauit. Antiquus autem humani generis inimicus, qui iam iuxta Apostolum in membris suis mysterium operatur iniquitatis, quique sedet cum diuitibus in occultis, vt interficiat innocentem, iterum cum felle amaritudinis, per Simonem suum venalem facit columbā: nec desinit per suos trapezitas cumulare mammonam iniquitatis, quo eos valeat profundius mergere in puteum perditionis. [2. Th. 2. 7] Ecce nemo modo Episcopus vsquam eligitur, quia nec Ecclesiis permittitur: sed quod horribilius est omnibus monstris & deterrima adulterij species, quæ primum locum obtinet in pœnis, adhuc viuente alicuius ciuitatis Episcopo, ab aliquo indocto & deprauato honor eius concupiscitur, [etiam viuente decessore.] petitur, promittitur, sacramento spes solidatur, persona extollitur, scientia laudatur, pecunia impudēter datur, vt postmodum impudentius vendatur, quod tam nefando ausa comparatur. Sed quia se huius rei ratio consequenter per columbam ingessit, Ecclesiastici vigoris gratia, venditores eius male meritos, vt cœpimus, persequamur. Videsne vt Simoni primo hæresiarchæ, cuius inter ipsa lactentis Ecclesiæ cunabula Apostolico mucrone triste caput amputatum est, ac deinde, tot iustitiæ fauentibus Patribus apud ecclesiastica concilia perpetuo anathemate sepultum, alia rursum quasi hydræ capita succrescant? Inde necesse est, vt nostri nunc temporis Episcopi apud omnipotentem Dominum aut valde rari sint aut nulli. Hinc etenim per Prophetam dicitur: Principes extiterunt, & non per me: ipsi rogauerunt, & ego non cognoui. [Osee 8. 4] k Sed hæc hactenus.
[Annotata]
a Mombr. Sinistro algente. Breuiar. Erfurt agente.
b Mombr. declarare.
c Non est Salomonis, sed Iesu Syracidæ liber.
d Hæc de etymologia desunt Mombritio.
e Hanc vocem pro monasterio vsurpari ostendimus 17 Ianuar. ad cap. 19. Vitæ S. Antonij. Hic pro principatu, aut episcopali seu cathedra, seu palatio, sumitur. Simile est illud 18 Ianuar. cap. 1. Vitæ S. Deicoli: Neque enim solummodo gloriantur se sortiri Dominici gregis ductores in ciuitatibus muratis & archisteriis episcopalibus, nec non castellis turribus præmunitis. Agit de hac voce Rosvveydus noster in Onomastico ad Vitas PP. & Gerardus Ioannes Vossius lib. 3 de vitiis jermonis cap. 1 vbi recte explodit Glossarij Camberonensis etymologiam, quasi ab archos, princeps, est sterion statio dicatur; cum στήριον Græcum non sit.
f Colitur S. Apollinaris 23 Iulij.
g Rauenna sedes fuit Regum Gothorum, dein Exarchorum Italiæ, vel eius partis quæ Imperatoribus Constantinopolitanis parebat, cum reliqua fere Longobardi tenerent: Multa eius decora recenset Leander Albertus.
h Vndecim solum enumerat Rubeus, & Leander, qui in Descriptione Italiæ, de Cathedrali Rauennate basilica agens, ista habet: In sacelli maioris hæmisphȩrio depicti, seu opere Giȩcanico effigiati cernuntur illi sancti Antistites, qui columbæ supra caput apparentis indicio Rauennates Archiepiscopi fuere creati; suntque D. Aderitus, Eleucadius, Calocerus, Marcianus, Proculus, Probus, Datus, Liberius, Agapitus, Marcellinus & Seuerus. Vnde suspicare liceat, vel omissum aliquem esse (Seuerum Martyrem fortassis, Agapiti decessorem, vt quidam volunt) vel duodenarium illum numerum confici, ipso annumerato Apollinare. Vghellus inter SS. Marcellinum & Seuerum locat Agapitum II.
i Hæc contra Simoniacos digressio abest a Breuiario Erfurtensi: in Mombr. ponitur post num. 7
k Sequebatur hic in Mombritio quæ infra habetur, inuectiua contra monachorum hostes.
CAPVT II
S. Seueri ad Episcopatum electio, ordinatio.
[6] Ætate iam dicti semperque dicendi Seueri, contigit Rauennatem Ecclesiam proprio Pastore viduari a Marcellino, adhuc b Constantino Magno imperante, orbique Romano singulariter præsidente, c quater Constantio & ter Constante Coss. natis eodem Principe. [an Christi 346, cœtu ad Episcopi electionem coacto,] Cumque multi Episcoporum cōuenirent finitimi atque remotiores, quatenus tantæ ciuitati Pontificem more solito ordinarent; finitoque d oramine, omnes in commune lȩtabile operirētur spectaculum, aliquem scilicet per columbam cælitus designari; idem vir Domini B. Seuerus, forte operi suo domi insistens, vt erat simplex & columbæ amicus, his verbis suam affatur coniugem: e Vadam, si placet, ocyus, & videbo visionem mirabilem, quomodo diuinitus e cælo columba veniat, & super caput electi consedeat. Ad quem illa, Sede, inquit, hic, & labora: noli otio vacare, quia non expedit nobis. Siue enim pergas, siue in loco subsistas, e Pontificem populus minime ordinabit. Ad hæc ille, Sine me, inquit, vt vadam. At illa: Vade, si placet; quia quacumque hora intraueris, statim Episcopus ordinaberis. [Seuerus, vxore improbante, ecclesiam adit,] Talia vxore ironicῶs prosequente, illico surrexit, & ad f ecclesiam cōcitus adiit, vbi erat populus cum Sacerdotibus congregatus, & ob vestimentorum vilitatem, quia squallido amictus erat indumento, occultabat se g post valuas templi. Et expleta oratione, [& columba capiti eius insidente,] confestim descendit de cælo columba niue candidior, & sedit h super caput B. Seueri latitare cupientis. Ille autem dum a se columbam repelleret, & illa hac illacque per aërem volitaret, iterum iterumque reuisit dilectum sibi caput eiusdem beati viri, ac si Spiritus sanctus specietenus, quod in re erat, proderet, dicens: super quem requiescam, nisi super humilem & quietum & tremērem sermones meos? [Isa. 66. 2] Et iterum: Ego diligentes me diligo. [Prou. 8. 17]
[7] Stupefactus super hoc omnis potestatus & Clerus & omnes qui huic diuino spectaculo intererant, omnium bonorum & dignitatum largitori Deo immensas gratias egerunt: i & de latibulo educentes, [eligitur Episcopus:] vnica voluntate electionem in eo pariter decreuerunt. k Missusque Romam ad Iulium eiusdem vrbis Episcopum, qui l tertius extitit a B. Siluestro Maximo, Rauēnatum ordinatus est Præsul: [a S. Iulio Papa ordinatur.] reuersusque ad vrbem proprij honoris, cum omni veneratione est habitus. Nisi enim homo iste humilis esset & mansuetus ac Deum timens, tam euidentibus indiciis non eum Spiritus sanctus suo testimonio declarasset. Quod tamen post Apostolos in paucis actum fuisse legimus. Legimus tamen m Flauiani vel Zephyrini Romani Antistitis electionem similiter declaratam. Tali namque modo ordinatus est B. Seuerus Rauennatis Ecclesiæ Episcopus, vnctusque est oleo exultationis & vnguento sacri Chrismatis iuxta morem Pontificis. Tunc adimpletum est in illo quod Dominus dixit in Euangelio: Apud homines hoc impossibile est; apud Deum autem omnia possibilia sunt. [Marc. 10. 27., 1. Cor. 1. 27] Et iuxta Pauli vocem: Infirma mundi elegit Deus, vt confunderet fortia. Ecce est, quod Petrus Apostolus dixit: Quia non est personarū acceptor Deus, sed in omni gente qui timet Deum, & operatur iustitiam, acceptus est illi. [Act. 10. 34]
[8] Quid ad hæc mussitant nouelli & indocti, qui Dominum quidem quoquo modo sciunt, sed minime sapiunt? Monachi, inquiunt, non habent licentiam prædicandi, tametsi sint auctoritate diuina plenissimi. Sed non est mirum; quia caro nescit spiritum. Veritas quippe amara est, & qui eam docere nituntur, amaritudine replentur. Ecce B. Seuerus propemodum idiota & absque litteris, [Inuectiua in eos qui nolunt vt monachi prædicent.] Spiritu veritatis imbutus, efficitur Doctor vberrimus, & monachus qui ab incunabulis diuinis litteris insistere studuit, tacere habet? Paulus Apostolus hoc specialiter priuilegij præ ceteris nactus est, vt qui ad pedes Gamalielis sacras litteras didicit, Vas electionis & appellari & esse promeruerit: vnde & Doctor totius orbis specialis dicitur, licet & ceteri Apostoli Doctores habeantur. Hæc contra illos paucis dicta sint, qui secundum faciem homines iudicare solent: quique secundum placitum fauent iniquitati, detrahunt autem veritati, asserentes non oportere fieri Episcopum, nisi aut natalibus sublimatum aut statura procerum.
[Annotata]
a Colitur S. Marcellinus 5 Octobr. Alij volunt immediate ante S. Seuerum (vti supra retulimus) sedisse S. Agapitum, de quo agemus 16 Martij. Hæc autem de S. Seueri decessore, & Consulum, quæ sequuntur, nominibus, in solo habentur Mombritio; absunt a MS. PP. Oratarij.
b Imo nonus iam aut decimus a Constantini Magni obitu annus erat.
c Hi Coss. ponuntur anno ante Synodum Sardicensem, Christi346, qui alibi post consulatum Amantij & Albini inscribitur. Cassiodorus & Cuspinianus Augustos Consules, Constantium IV, Constantem III statuunt post Leontium & Salustium, ante Amantium & Albinum, an. Chr. 345.
d Mombr. oratione.
e Ita quoque B. Petrus Damiani ser. 1. Vadam, & videbo visionem mirabilem, videlicet quomodo columba de cælo veniat, & super electi caput solito more consideat.
f Rubeus ait fuisse S. Theodori ecclesiam, sed de ea haud satis consequenter loqui videtur. Nam lib. 1 pag. 35 de S. Proculo agens, de quo nos 1 Decembr. Qui in S. Theodori, inquit, conuentum pro deligendo Archiepiscopo haberi tunc temporis asserunt, in summa historiarum ignoratione versantur, cum illud templum ædificatum adhuc non esset. Aliquorum tamen sentētia est, in domo Theodori ciuis Rauennatis locum publicum ab Apollinari constitutum, [S. Theodori templum Rauennæ,] vbi ij Rauennates; qui Christum sequebantur, quæ ad eius religionem ac fidem pertinerent, edocebātur, & sacram Eucharistiæ hostiam sumebant. Alij vero templum illud S. Theodori, id autem est, sancti Dei doni, Græca voce dictum, perinde ac sancti Spiritus arbitrantur, ab eo admirabili cælestis ac Diuini Spiritus aduentu. Neque enim eo tempore adhuc D. Theodorus Amasiæ Marmaritanorum erat natus, nedum ob Christum trucidatus; id enim Maximiani imperio contigit. At pag. 38. Sub id tempus (quo Romæ sedebat Callistus Pontifex, Heliogabalo imperante, annis ante Maximianum 60 ac supra) Rauennæ D. Theodoro Martyri, & D. Mariæ Virgini in Cosmodim templa ædificantur. Et paucis interiectis: [nunc Spiritus sancti.] D. Theodori templum, nunc Spiritus sancti appellatur, quod in eo templo columba cȩlitus demissa, aliquot Archiepiscopos Rauennatibus dederit. Non est nouum, templis & nomina & præsides Diuos mutari, præsertim cum restaurantur, ampliantur, miraculis reliquiisue istorum Diuorum ornantur, Ab antiquissimis illis temporibus ædem eam S. Theodori esse appellatam, vt nullo argumento probat Rubeus, ita non facile persuaserit.
g Rubeus: in angulum ad dextram pone murum se coniecit. Aliter infra Luidolfus.
h Idem Rubeus: Vix ibi constiterat Seuerus, cum in fenestrā inuolans columba, [Lapis cui columba sacra insedit.] parumque in lapide subiecto commorata (quem nunc lapidem, ob rei memoriam atque reuerentiam, ab Conrado Grasso Bononiensi, eius templi Abbate, qui templum illud mirifice instaurauit, honesto loco positum videmus) ad aures Seueri conuolauit… Protinus populus vniuersus clamare ne illam eiiceret, sineret quod vellet efficere. Quod cum permisisset, columba, immisso in aurem eius rostro, inde sublimis abiit.
i Sequentia vsque ad, Tali namque modo ordinatus est, desunt in codice PP. Oratorij, habentur in solo Mombritio.
k Cetera desunt in Breuiario Erfurtensi. Rubeus hic addit: Ille confestim in alium mutatus, [S. Seuero diuinitus infusa doctrina.] & diuino miraculo summa præditus sapientia, continuo suggesto conscenso concionē habuit, pietatis doctrinæque plenissimam; in qua prædixit, ne amplius diuinitus columbæ ministerium expectaretur in creandis Rauennatibus Episcopis.
l S. Marco Papæ successit S. Iulius, ille S. Siluestro. colitur S.Iulius 12 Aprilis.
m Diximus 20 Ianuarij, S. Fabianum Papam, a quibusdam Flauianum appellari, & quod in eius electione contigit columbæ in eum deuolantis portentum, a Ruffino ad S. Zephyrinum, qui 26 Aug. colitur, referri.
CAPVT III
S. Geminiani sepultura, ordinatio S. Heracliani, per S. Seuerum.
[9] Cvmque sanctus Domini Pontifex quotidie in diuini operis procinctu positus, sanctam Ecclesiam sibi cælitus commissam digno moderamine, vtpote vigilantissimus Pastor, regeret, & voti sui compos, siti in virtutum augmento, existeret; a quadam die Missarum solemnia ritu Episcopali celebrans, [S. Seuerus celebrans Rauennæ,] hora illa qua Lector pulpitum adscendit, vt beati Doctoris Gentium epistolam more solito recitaret, subito vir Domini super altare in extasin rapitur, ac si sopore detineretur. Existimantes autem ministri sancti altaris Sanctum Domini obdormisse, [in extasim raptus,] præcipiti pede accesserunt excitantes eum ac dicentes: Quid est quod agis? Ille autem concitus, quasi de somno euigilans, erexit se, & quasi commoto animo dixit eis: O filij, quid fecistis? quare inquietastis me? Quamuis vobiscum videbar hic esse corporaliter, in spiritu tamē alibi eram. At illi vehementius instantes, disquirere ab eo cœperunt vbinam interea loci esset. Quibus ille respondit dicens: Parcat vobis omnipotens Dominus, Dilectissimi Fratres, pro eo quod tam improuide expergefactum me reddidistis, quia in sancta ecclesia Mutinensi eram, & ibidem sancti Fratris & Coëpiscopi mei Geminiani, [interest sepulturæ S. Geminiani Mutinæ:] eiusdem videlicet Antistitis Ecclesiæ, animā omnipotenti Deo commendaui: & ibidem tamdiu moram feci, quousque sacrum eius corpus tumularem deuotius.
[10] Igitur ad indagandam subtilius tantæ visionis veritatem magna sub festinantia ciues Rauennates cū Classensibus veredarios miserūt ad memoratam Mutinensem vrbem, [quod Rauennates, missis Mutinam nūtijs,] vt qualiter erga Sanctum Domini Geminianum Episcopum ageretur, omni annisu velocitatis internoscerent. Qui cum summa agilitate ad supradictam contingerent vrbem, iuxta quod illis indictum erat. interrogare ardentius cœperunt, quidnam de Episcopo ageretur? Quibus Mutinenses ciues responderunt, dicentes: Quid noui habeatis, Fratres, incognitum habemus. Hoc autem non ignorate, quia nuperrime orphani facti sumus, decedente Patre nostro & Episcopo Geminiano, qui inter Ecclesiæ Sacerdotes non minimus habebatur. Et quamuis eum patronum habere credamus in cælis, tamen non possumus de eius absentia non habere mœrentia corda, Nonne Dominus Seuerus Archiepiscopus die eodem affuit, eiusque animam Domino omnipotenti commendauit? [verum esse deprehendunt.] Nonne tamdiu hic infulatus stetit, quoad corpus eius sarcophago clauderetur? quo clauso, ab oculis nostris repente sublatus est. Qui reuersi renūtiauerunt ciuibus suis, qualiter Sanctus Domini Geminianus migrasset ad Dominum, & qualiter beatus Archimandrita Seuerus eius sepulturæ diuinitus fuisset destinatus. His auditis, ciues Rauennates diem & horam studiosius requirunt, & plenam fidem ceperūt, ipso articulo B. Seuerum super altare obdormisse, quo S. Geminianum constat de hoc mundo migrasse: & exinde cœperunt sanctum eius b cælibatum amplius venerari,
[11] Fertur autem & a compluribus, quod idem auriga Domini B. Seuerus sanctum virum c Heraclianum, [S. Heraclianum ordinat Episcopū.] d Pisauriensis ciuitatis Episcopum nutrierit, & omni Catholicæ fidei regula plenius imbutum, memoratæ vrbi dignissimum præfecerit Episcopum.
[Annotata]
a Idem narratur 31 Ianuarij in Vita S. Geminiani cap. 4 nu. 15. Idem Petrus de Natalib. habet in vtriusque Sancti Vita, & Bernardinus Iustinianus in Vita B. Laurentij patrui sui, 8 Ianuarij, cap. 8 nu 47. Idem commemorat B. Petrus Damiani ser. 2.
b Cælibatum videtur Auctor ponere pro sanctimonia, aut sacerdotio: vti ante Archimandritam pro Archiepiscopo.
c Colitur S. Heraclianus 9 Decemb
d Pisaurum vrbs est in ora maris Adriatici, Ariminum inter & Anconam, [Pisaurum vrbs.] vulgo Pesaro, ad Pisaurum fluuium, qui nunc Foglia dicitur.
CAPVT IV
S. Seueri obitus, sepultura, miracula.
[12] Est & aliud memorabile eius factum, quod nequaquam patimur absconsum iri, sed stylo quo valemus prosequi censemus. Tantæ denique sanctitatis apud omnipotentem Dominum fuisse asseritur, vt eius defuncta ac sepulta coniux, ob imminentem necessitatem, post multorum annorum defluxa tempora, euoluta sit in latus. Dum ergo filia beatissimi Confessoris Christi Seueri vitalem emisisset flatum, & diem clausisset extremum, [S. Innocētiam filiā suam] conuenerunt quamplurimi, quatenus corpusculum Virginis in sepulchro poneret genitricis. Erat autem eadem Virgo Innocentiæ insignita vocabulo. Cumque appropinquasset hora, vt deponi corpusculum debuisset, superuenit beatus Episcopus flendo, vt aiunt, more nimirum humanitatis. Et cum omnes qui funeri intererant, viderent eumdem sepulturæ locum minime esse duorum corporum capacem, mœrebundi satis atque anxij vna voce Episcopo dixerunt: Heu, Pater, quid erit? Videsne quia vas modicum est? [cū matre pridem mortua sepelit,] Quibus vocibus beatus vir commotus, propriam dudum coniugem hoc modo affatur dicens: O mulier, cur mihi molesta es? Quare non præbes locum filiæ tuæ? Suscipe quod portasti, & noli esse pertinax locelli tui, Reuersa te in partem, & da spatium sepeliendi, [iussa locum dare filiæ:] ne forte contingat me contristari. Ad hanc vocem, sub tanta celeritate suæ dudum coniugis corpus in partem semotum est, & in latus volutum, vt animato corpore nullatenus tam cito moueri potuisset, & filiæ suæ spatium dedit sepeliendi copiosum.
[13] Sed iam ordo rationis & series digestæ narrationis flagitat, quatenus & sancti viri obitum, qualiter ex hoc mundo migrauerit ad Dominum, quatenus ex antiquis exemplaribus eruere potuimus, paucis pandamus. Cum enim iam prouectæ esset ætatis, & cycneo capite prætenderet perfectionis canitiem, Dominica falce quasi Euangelicus manipulus in agro Ecclesiæ permaturus, [ipse senex, post multos labores.] pace vbique regnante desecatur, & ad horrea Diuini promptuarij Angelicis prouehitur vlnis, vbi omnes Dominicæ segetis manipuli æternaliter suo collætantur satori. [die mortis suæ præscito, Missa celebrata,] Hic denique cælitus electus Sacerdos dum quadam die pie Missarum solennia celebrasset, & transitum suum, quem longe ante præsciuit; Dominici corporis & sanguinis perceptione munisser, conuocato totius vrbis Clero, necnon populo, [habita concione,] iuxta morem suum, de integritate Catholicæ fidei conseruanda, deque vnanimitate atque fraterna caritate obtinenda, prolixius, secundum sibi datam sapientiam, sermonem protulit. Quo finito, firmata pace atque benedictione, stola vt erat pontificali trabeatus, proprium sibi iubet sepulchrum aperiti. Quod videlicet nimis multis adstantibus ingressus, a inter coniugem & filiam modo mirabili se collocans, [medium se inter coniugem & filiā locat in sepulchro, & orans moritur:] voce serena, vultuque vigorabili, vale vltimum dormiturus in Domino dedit, suauiterque se obeludi marmore iussit. Ibi denique aliquamdiu orans, pretiosam Domino animam lætus reddidit, atque sarcina carnis exutus, cælestis regni Capitolium est indeptus. Tali namque modo in pace Ecclesiæ defunctus est plenus dierum, sub die Kalendarium Februariarum.
[14] Ex eo tempore vsque hodie pius ac misericors Dominus Christus Redemptor noster, ad ostendenda præclara Confessoris sui merita, apud tumulum eius innumerabilia operatur miracula: vbi nunc est in eius honore basilica marmorea tabulatis fabricata in ciuitate quæ dudum vocabatur b Classis, haud longe a regione quæ dicitur Salutaris vsque in præsentem diem.
[15] [claret miraculis:] De innumeris autem signorum beneficiis, quæ Dominus omnipotens per dilectum Confessorem suum B. Seuerum erga infirmos ostendere dignatus est, vnum, quod nostra ætate monstratum est, [Scriptoris ætate,] fideli relatione depromimus, vt per hoc cetera commendentur, quæ a nobis visa non sunt. Mulier quædam Rauennas, paruulum habens filium quotidiano febrium typo plus æquo laborantem, quem decreuit ob nimietatem continui doloris citius offerre Deo ad c sepulchrum B. Seueri Archiepiscopi & Confessoris. Quo dum amicorum adminiculo comitata peruenisset cum filio, prostrauerunt se humiliter Deo, [puerum agrum ad suam tūbam delatum,] Sancto quoque suo Seuero, attentius pro salute paruuli orantes. Cumque bona spe conducti pernoctare in ecclesia deliberarent, partim prolixitate noctis, partim constantia orationis laxati omnes, arrepti somno quieuerunt. Intempesta autem hora, cunctis inerti somno depressis, solus ille puer infirmus expauit, vocem flebilem emittens, & cunctos excitauit. Qui circumspicientes viderunt lampades, quæ antea extinctæ erant, [accēsis diuinitus lāpadibus,] congruo fulgoris lumine coruscare. Et cum cognouissent miraculum cælitus emissi luminis, consternati mente, dederunt gloriam Domino & S. Seuero. Puer autem cum in medium deductus fuisset, cœpit mater eius interrogare eum dicens: Quid tibi contigit, fili? At ille coram omnibus dixit: [ex tumba egressus,] Vidi ex hoc sepulchro egredientem virum episcopali habitu, canitie capitis decoratum, Angelicum habentem vultum, qui tetigit me, & expaui. [tactu sanat.] Infirmitas vero illa confestim recessit a puero, & vltra iam minime febricitauit. Sed quorsum sunt ista? Quia dubitari nequit, quin ea quæ ab omnipotente Domino petere voluerit, dubio procul absque mora consequitur.
[16] Hæc interim de tanto Ecclesiæ ariete dicta sufficiant: cuius sanctitatis historiæ credimus quia nullus sufficit stylus, etiamsi accedat Tullianus. Ecce, [Scriptor styli simplicitatem excusat.] vt promisimus, nouorum verborum phaleras euitamus: quamquam & aliquatenus suppetere possent, nisi magis intendere placuisset beneuolentiæ quam iactantiæ. Paruuli quippe paruulis scripsimus: legimus enim quia paruum parua decent. Ceterum docet nos Apostolus, non alta sapere; sed humilibus consentire debere. [Rom. 12. 16] Et certe Lex prohibet, ne quis coram cæco offendiculum ponat. Non enim omnia possumus omnes. [Leuit. 19. 14]
[Annotata]
a Huius sepulturæ S. Seueri, vxoris ac filiæ in eadem tumba, mentio fit c. Vnaquæque. 13 qu. 2 § Item S. Seuerus.
b Si (vt nobis verosimilius videtur) post auectas in Germaniam S. Seueri reliquias scripta hæc est Vita, hinc tamen coniicere licet, aliquam earum partem ist hic remansisse, fuisseq; propterea sepulchrum in veneratione, ac miraculis etiam nobilitatum.
c Classensium supra nu 10 fit mentio; Classis infra ad Vitam per Luidolfum, & 31 Ianuarij in Vita S. Germiniani cap. 4 nu. 15. & sæpius 7 Febr. in Vita S Romualdi.
CAPVT V
Digressio mystica de coniugio & opificio S. Seueri.
[17] Sed quia iam, flante Fauonio, historiæ stagnum, saluis mercibus, enatauimus; libet paullisper intueri, si qua in eadem historia, quasi in concha, lateat pretiosa allegoriæ margarita. [Spiritus sanctus in colūba requiesceno supra S. Seuerum,] An putandum est columbam facile & absque magna auctoritate de supero cardine ad terram vsque delapsam? Non vtique. Nusquam enim legitur columbæ aduentus, nisi ob testificationem præsentiæ sancti Spiritus. Nullus quippe hæreticis relinquitur locus obiurgationis, qui Sanctum Domini Seuerum ad dedecus Ecclesiȩ putant esse coniugio ligatum, quique suæ obscœnitatis fæcibus obuoluti, ignari sunt gratiæ Spiritus sancti, qui quod in semetipsis minime sentiunt, in aliis nullo modo recognoscunt. Si quis igitur mellis gustum numquam probauerit, [refellit hæreticos dānantes cōiugium] cuius saporis sit omnimode nescit. At contra qui solo absinthio, ceteris herbis neglectis, vtuntur, his nimirum dulce amarum videtur, & ceteras herbas eiusdem putant esse amaritudinis propter inexperientiam eiusdem saporis. De talibus namque scriptum est a… Si cui ergo malum aliquid esse videtur, ipse sibi testis est quia malus est: [& alias creaturas, vt malas;] & quod ipse per priuantiam, omnes indifferenter putat habere per naturam. Qui autem omnia simpliciter intelligit, & incorruptis oculis omnem creaturam bonam esse credit, ipse sibi testis est, quia bonus est. Bonus ergo gaudeat, se a Domino creatum: malus vero sciat se sine Creatore esse, & ideo nihil esse: nihil quippe, excepto Deo, non creatum est. Si ergo malus aliquid esset, quid ergo nisi bonum esset? Et vidit Deus, inquit Scriptura, cuncta quæ fecit, & erant non solum bona, sed etiam valde bona. Hinc diffinire licet, ea quæ sunt, bona esse; neque esse, si bona non sunt. [Gen. 1. 31] Omnia igitur bona non etiam iusta?
[18] Beatus itaque Seuerus columbinis oculis omnia inspiciens Domini opera, etiam intellexit coniugium valde esse bonum, si quis eo legitime vtatur; quia si bonum non esset, [quales non videntur bonis] nequaquam mulier in adiutorium a Deo creata fuisset. Oculos quippe columbæ habuit filius columbæ per quam Spiritus sanctus significatur. [Gen. 2. 18] Non quod aliquis fidelium iure dici possit filius Spiritus sancti, sed plane Dei Patris & Matris Ecclesiæ, per adoptionis gratiam. Vnde sponsus in Canticis Sponsam alloquitur, oculum inquirens columbarum. [Cant. 1. 14. & c. 4. 1] Hos quidem oculos protoplasti perdiderunt, quando exigente præuaricatione a Deo sunt derelicti, & aperti sunt amborum oculi. Postquam autem oculos columbarum perdiderunt, confestim erubescebant; quia intrauit mors per fenestras carnalium oculorum. Ecce quamdiu puer innocentiæ Spiritu ducitur, [simpliciter & innocēter eas intuentibus:] columbæ oculos habere perhibetur: quia omnia, quæ in mundo versantur, simpliciter intuetur. Non enim membra sua erubescit, nemini inuidet, nulli irascitur, nihil impudicum cogitat, nulla illicita concupiscit, quia inhabitator Spiritus sanctus, qui illum incorrupta mente custodit, nihil eorum nouit. Si autem per diuortia vitiorum ad concupiscentiam carnis, vitæ exul, prolabitur, iure iam erubescit, quia impletum est in illo quod Psalmista ait: Homo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus, & similis factus est. [Psal. 48. 13 & 21] Spiritus itaque adoptionis, quem B. Seuerus in sacra renascentia suscepit, quasi columba in cauerna maceriæ, sic virtutum pullos in cordis eius nidulo nutriuit: nec ab eo recessit, donec in electione Pontificis, cuius esset meriti innotesceret hominibus. Ecce qualiter homines vitam obliuiscuntur cælestem, postquam ab alto innocentiæ culmine incidunt corrupta mente in terrestrem.
[19] Habuit itaque B. Seuerus coniugem, habuit & filiam, sed ante Episcopatum. Numquidnam propterea indignus Episcopatu extitit, quia coniugem habuit? Absit. [vxorē tamen, vt & Apostoli, post ordinationem pro sorore habuit S. Seuerus:] Numquid Apostolorum Princeps Petrus legali iure coniugem non habuit? Habuit plane: sed ante vocationem Apostolatus. Ecce eadem ratione B. Seuerus, Euangelij iam coruscante gratia, coniugio copulatus fuit, sicut Magister Gentium Paulus docuit; quo B. Petrus sub Lege constitutus vsus perhibetur. Ecce Petrus ad Apostolatum vocatus & electus, circumducit vxorem, sed non vtitur. Vxor quippe in sororem versa est: quia iam ordo temporum mutatus fuit. Ipse enim qui dudum per Legem damnauit eos, qui sine semine remanerent in populo Israel, nunc terribiliter per Euangelium suum intonat: Sint vestri lumbi præcincti. [Luc. 12. 35] Beatus namque Seuerus, in Episcopatum per columbam electus, vxorem sicut Petrus circumduxit, filiam spiritualiter nutriuit: tamen vxore iam non vtitur, quia Ecclesiæ Christi Pastor vicarius constituitur. Recedant longius Ecclesiæ calumniatores, qui non intelligunt neque quæ damnant, neque de quibus affirmant.
[20] Quod autem vir Domini Seuerus de lanificij opere victum sibi quæritabat, simplicitatem eius sanctam commendat. Quia nimirum omnimodis decebat, [texebat pannos de lanu ouiū,] vt ouis Domini rationalis Agni vellere induta, qui tollit peccata mundi, non aliunde quam de ouium, mundorum videlicet animalium, tegmine suam suorumque transigeret vitam. Erat namque vna, nec qualiscumque de his quas verus & æternus Pastor Christus in Euangelio his verbis commendat: Oues meæ vocem meam audiunt, & ego agnosco eas, & sequuntur me, & ego vitam æternam do eis. [Ioan. 10. 27] De quibus alibi ait: Alias oues habeo quæ non sunt ex hoc ouili, & illas oportet me adducere, & vocem meam audient. [ibid. 16] Est quippe ouis, vt fertur, naturaliter præ omnibus animal mundissimum & mansuetum, nec non & simplicitati deditum. Si enim est aliqua rationali & irrationali significatiua collatio, iure in talibus similia similibus comparamus. Non ergo vir tantus talem casu fortuito sortiri credendus est. Sed futuri eius officij, [quas mystice pasturus erat;] certi videtur esse caussa indicij; quippe cui deleganda erat cura pastoralis, qua & agnos cum Petro pascere studeret & oues. [Ioan. 21. 16 & 17]
[21] Sic enim in Actibus Apostolorum legimus, quod totius Ecclesiæ Magister Paulus de labore manuum suarum vixerit, vt nulli auditorum oneri esset: [sic S. Paulus faciebat tabernacula,] erat autem scenofactoriæ artis. Numquidnam Paulus aliunde viuere non poterat, qui omnibus artibus plenus erat? Potuit vtique. [Act. 18. 3] Sed certi caussa mysterij credimus actitari, vt quia Prædicator egregius omnia quæ fidelibus prædicauit, ne ipse reprobus efficeretur, operibus commendauit, oportebat valde vt & manuum eius labores vitæ & prædicationi eius testimonium darent. Et quia opus ipsum, vnde viuebat, commigrantibus & peregrinantibus necessarium erat, [mystice docēs hinc migrandū;] hoc quod ipse, contemptum huius mundi Hebræis persuadens, scripturus erat dicens: Non habemus hic manentem ciuitatem, sed futuram inquirimus; iam tunc quadam præsaga lingua officij sui significatiue loqueretur. [Hebr. 13. 14] Acsi humana ratione ipsa obumbracula aperte se vtentibus dicerent: Videte, o nautæ & viatores peregrini, instrumentum atque materiem tuguriorum vestrorum, & ratione nostræ vobis cognitæ naturæ perpendire celsitudinem dignitatis vestræ, quam opifex noster atque consertor Paulus sine cessatione vos docet. b Nos originem de aquis sumpsimus & in ripis stagnorum nascimur, & tantæ leuitatis sumus, [eaq; e iuncis natis ad aquas,] vt & facile a conuiantibus portari possimus, & tamen per nostrum ministerium optatum habeant obumbraculum. Vos autem, qui rationales estis, [per quas fideles regenerātur.] de aqua & de Spiritu sancto renati, nolite per terrena desideria & mundi illecebras vos prægrauare, quatenus liberi atque expediti breuem huius peregrinationis viam percurrere, & ad æternam patriam quantocyus mereamini peruenire. Ecce qualiter opus Pauli loquitur, vnde victitare legitur. Eadem quippe licet de opere manuum B. Seueri sentire, quatenus per omnia vellera suos admoneat sequaces, habere mansueta & simplicia corda.
[Annotata]
a Videtur hic deesse illud Isaiæ 5. 20. ponentes amarum in dulce, & dulce in amarum.
b Videtur auctor innuere tabernacula, quæ faciebat Paulus, e iuncis fuisse, vt non scenofactoria ars, sed schoenofactoria dicatur: nam σχοῖνος iuncus, σκηνὴ vmbraculum.
CAPVT VI
De S. Seueri miraculis, digressio altera.
[22] Iam vero series expositionis exigit, vt & hoc quoque lynceis oculis penetrare conemur; quidnam sit, [S. Seuerus interest funeri S. Geminiani,] quod in hora sacræ oblationis in spiritu rapitur, & funeri B. Geminiani Episcopi interesse perhibetur. In hoc vero specialis doni miraculo æstimare non immerito debemus Sanctum Domini Seuerum Archiepiscopum per omnia B. Ambrosio æquiparanduum: quia, vt ille beatissimus Hierarcha a S. Martini incomparabilis viri natalitio deseruiuit, [vri S. Ambrosius vidit in spiritu mortem S. Martini;] sic & iste B. Geminiani. Quod si quis obtendere velit, ob hoc dissimile aliquo modo miraculum haberi, quod inter Mediolanensium & Turonum ciuitates laxiora terrarum spatia habeantur; nouerit quod omnipotens Dominus, qui in omnibus locis sine loco est, nec in maximis dilatatur, nec in minimis angustatur, quia centum cæli non est regnum eius, qui difficile inuenitur vbi sit, difficilius vbi non sit. Et quia b certum Ecclesiæ tempus in B. Seuero non habemus, quis eorum sit prior ætate minime nobis lucet: sed tamen vnum idemque esse Spiritus sancti donum, hominibus sano cerebro vtentibus patet. Sed obiicitur hoc modo: Et qui fieri potest, vt aliquis de Sacerdotum numero coæquetur Ecclesiæ Doctori Ambrosio? Quam vtique calumniæ ansam citius soluimus, si Spiritus sancti laudem subtilius intueri curamus. Scriptum quippe de Spiritu sancto legimus, quod sit multiplex & vnicus. [Sap. 7. 22] Multiplex ergo Spiritus inuenitur ob multiformem scientiam in Ambrosio: sed non minoris virtutis est vnicus in S. Seuero. [atque in hoc similes:] Vnius quippe eiusdemque meriti esse gloriosos Patres Ambrosium atque Seuerum testatur in hoc facto simile donum.
[23] Sed intueri quoque libet, quænam caussa sit tam miræ auctoritatis, quod vir Domini in filiæ suæ sepultura coactus longe ante defunctæ coniugis corpusculo iussit, [qui coniugis corpus iussu mouit,] quatenus se dictu citius in latus declinaret, & filiæ spatium sepeliendi præberet. Sicut enim raro hæc virtus ostenditur, ita non sine difficultate a nobis exponitur. Attamen quidquid illud est, quod interlucet intellectibus nostris, nequaquam silentio tegere æquum iudicamus. Videtur quoque nostræ imperitiæ intelligendum per omnia fore, [potuisset suscitare:] hunc sanctum virum nequaquam imparem ad resuscitandum esse coniugis corpus, hoc quia apud omnipotentem Dominum obtinere potuit vt se tam subito versaret in latus.
[24] Est & aliud quod intelligi vtile videtur. Superius namque satis superque contra hæreticos atque Ecclesiæ æmulos limato ense certauimus, qui ipsa quoque opinione coniugis ad nullam rem sanctum virum destinauerunt; ideoque necesse fuit, vt diabolus cum suis mendacibus in propatulo confunderetur, & sancta vbique Ecclesia in Sacerdote tantam gloriam diuini præconij consequeretur. Vt enim verum fateamur, cuius castitatis & continentiæ ante Episcopatum extiterit, [vt apparitione columbæ castitatem ante episcopatum,] ipse euidenter Spiritus sanctus per columbam in electione monstrauit, quæ tot Presbyteros & Leuitas superuolitauit, & dilectum sibi penetral assignauit. Sed vt nihil ineuisceratum scrupuli remaneat apud seruos Domini, videtur sacratissimus Pontifex Ecclesiæ suæ latenter satisfacere pro dudum coniugis opinione. Quid enim prius eum fecisse dicitur, quam miraculum perpetraret? Recordari prius eum vitæ pristinæ creditur, quando Christiana licentia coniugio vinctus legitur. Quod autem tam imperiosa auctoritate iussit, vt defunctum coniugis corpus se declinaret in latus, [sic hoc facto continentiam in episcopatu indicauit:] patenter ostendit, quam securus esset a tactu illius, postquam effectus est Episcopus.
[25] Nouissime transitum eius considerare eamus, & quam plenus esset virtutibus, aquilinis (vt sic dictum sit) oculis videamus. Descendit, inquam, viuus in sepulchrum, in quo coniux sepulta requieuit cum filia, ibique se medium collocans, obdormiuit in pace. Quemnam vir iste, quem in obitu suo est imitatus, nisi splendidissimum radium Ioannem Euangelistam & Theologum, qui vt Ecclesiastica testatur historia, [viuus intrat sepulchrum, vt S. Ioānes Euangelista.] simili modo requieuit in vltimo senio? Ioanni quippe neminem præsumimus post Coapostolos suos comparare, quia totus mundus reclamare compellitur: sed tamen in hac virtute asserimus virum Domini Seuerum cum illo participium possidere. B. Ioannes c assumptus esse creditur. Vir autem Domini Seuerus d apud nos plenus habetur in proprio tumulo. Habetur ergo in terris synecdochiκῶς, præstolatur quietus tempus ineuitabilis ἀναστάσεως.
[26] [Adhortatio ad eius cultum.] Qua de re omni deuotionis annisu studeamus tantum ac talem venerari Patronum, & quasi adhuc in carne nobiscum degentem, ita intueamur illum absentem, quia (vt veritas sese habet) verius adstare nobis creditur, quam viuus in carne suo tempore videretur. Quia vero summo soli, qui habitat lucem inaccessibilem, iunctus est in cælis, nihil in creaturis agitur quod videre non possit. O si … tumulum eius contingere possent, quam vberrimis lacrymarum vndulis eum irrigare contenderent! Habemus in illo Patronum dulcissimum, Archiepiscopum clementissimum, qui vota nostra Domino omnipotenti offerat, & vt pius Aduocatus se pro nobis fide dicendo interponat. Illi modis omnibus secreta conscientiæ nostræ per cōfessionem pandamus; vt in illo die tremendi examinis sub suæ defensionis patronatum nos recognoscat. Laus illi & gratiarum actio, qui eum ante secula in regnum æternum prædestinauit, & per columbam Spiritus sancti animal in Episcopatum elegit, in pace assumpsit, & in æterna Ierusalem pascua perpetuo gratulantem introduxit.
[Annotata]
a De indicata diuinitus S. Ambrosio S. Martini morte, dicemus 11 Nouemb ad S. Martini Vitam & 7 Decembr. ad S. Ambrosij. Obiit ille Cæsario & Attico Coss. an 397. hic sequenti, Honorio IV & Eutychiano Coss. vti delibatum inferius ad Vitam S. Sigeberti § 6.
b Hinc apparet, Scriptorem, etsi pium & in Scripturis versatum, non admodum tamen peritum fuisse historiarum Ecclesiasticarum. Senior aliquanto Ambrosio S. Seuerus, coætanei tamen fuerunt.
c De hoc, disputandi locus erit ad 27 Decembr.
d Si constaret proprie locutum Auctorem, & Rauennæ scripsisse, consequens esset, vt hæc Vita ante mortem Ludouici Pij scripta censeretur, cum adhuc habebatur in proprio tumulo S. Seuerus.
MIRACVLVM S. SEVERI
ex Hieron. Rubei histor. Rauen. lib. 2.
Seuerus Episcopus, Rauennae (S.)
Vincentia eius vxor, Rauennae (S.)
Innocentia V. eorum filia, Rauennae (S.)
Qvi huius sancti Archiepiscopi vitam, quam e D. Donati cœnobio Senis allatam legi, auctor mihi adhuc ignotus, scripsit, is cum miracula cetera summatim narret, vnum, quod suo tempore testatur accidisse, luculenter explicat. Henrico Imperatore, Bonifacium Tusciæ Marchionem, cum exercitu, circum diruta oppidi a Classis mœnia, castra locasse. Milites, [Milites bona monasterij dissipantes,] cum prope D. Seueri templum cœnobiumque quod inde haud procul aberat, b loca infesta redderent, in hortumque monachorum, qui erant Cisterciensis ordinis, ingressi, olera, porrosque præsertim, abstulissent; accidit, vt cum sub cineribus coctos comederent, cruor ora perfunderet, ex ipsisque cultris, [prodigio territi,] quibus inciderant porros, & manibus quibus tractauerant, stillaret. Itaque tanto prodigio perturbati, ac plane confusi. Diuinam primo vltionem vereri, mox salutari accepto consilio, in templum sancti Archiepiscopi accurrere, opem, veniamque supplices perere, [veniam deprecantur.] munuscula offerre. Quibus tandem exiccatus, abstersusque cruor, veniam impetratam significauit. Huius miraculi, ipsos monachos, & quamplures populares, qui interfuere, iuratos testes, Auctor ille adhibet.
[Annotata]
a De Classe oppido diximus ad Vitam S. Geminiani. Manet loco nomen cum monasterio & insigni S. Apollinaris basilica.
b Erat id cœnobium Rauennam inter ac Classem situm, huic propinquius. Id Rubeus lib. 5 scribit circiter annum Christ 1115 Cisterciensis Ordinis leges accepisse: ac nimirum tacite refutat, quod hic scripserat, quandoquidem viuente Bonifacio Marchione necdum Cisterciensis erat fundata familia, nedum in S. Seueri cœnobium introducta. Ferdinandus Vghellus, & ipse illius instituti Abbas, tomo 2 Italiæ sacræ scribit, Cistercienses postea coactos illud monasterium deserere, ob Commendatariorum ingluuiem &c.
ALIVD MIRACVLVM
ex B. Petri Damiani ser. 2.
Seuerus Episcopus, Rauennae (S.)
Vincentia eius vxor, Rauennae (S.)
Innocentia V. eorum filia, Rauennae (S.)
Sed cur ista de antiquis B. Seueri miraculis dicimus, cum hodieque non pauca prodigiorum signa, in venerabili sepulturæ suæ basilica fieri frequenter audiamus? Nam, vt de ceteris sileam, illud vnum quantis est præconiis dignum, quantaque lætitia ad Diuinæ omnipotentiæ gloriam referendum, quod sub ipso altari sacratissimi sui corporis clarissima sensim emanat aqua, [sub altari S. Seueri manat aqua, cōtra morbos salutaris,] diuersis languentium valetudinibus profutura? Nam si fides bibentium exigat, mox vt eam pectora ægrota percipiunt, protinus de infirmitate ad salutem pristinam conualescunt. Et, vt mirabilem rem fieri mirabiliter audias, non in vernalis clementia temporis, non in autumnalis inundantiæ pluuiis, non in imbriferæ algoribus hiemis, [æstate,] quando ex diuersis saxorum molibus solet aqua tenuiter exudare; [ex sicca calce & lapidibus.] sed in ipso feruidæ æstatis ardore eam noueris ex arida calce & duris lapidibus ebullire. Vt videlicet quando maior incumbit necessitas ægritudinum, tunc potissimum conferat miseratio Diuina remedium: & humanæ infirmitati, quæ tunc ex ignei caloris gignitur vitio, medicorum more, vim curationis ex contrario obiiciat elemento.
VITA ALIA
AVCTORE LVIDOLPHO PRESBYTERO,
ex Vltraiectensi & Budicensi MSS.
Seuerus Episcopus, Rauennae (S.)
Vincentia eius vxor, Rauennae (S.)
Innocentia V. eorum filia, Rauennae (S.)
BHL Number: 7681
Avctore Lvidolfo. ex MSS.
PROLOGVS AVCTORIS.
[1] Venerando Fratri, atque vlnis caritatis non fictæ amplectendo Erlario Diacono a Luidolphus Presbyter indignus. Si tibi scripsero, carissime, quod ad aliquam pertinet vtilitatem, forsitan gratanter accipies: neque enim ingratus fore poteris, cum te ab aliquo errore correctum videris; si tamen fidem dictis meis accommodare volueris. Igitur quæ in Italia positus didici, tibi legenda destinaui, obnixe postulans, vt ea relegendo corrigas, & recitata retransmittas. Tibi etenim soli meas nugas ostendere præsumo, quoniam mea b rusticana, quasi aliorum diserta, legere non spernis. Vale dilectissime, faciens vti postulo: & me tibi fidissimum in omnibus noueris amicum.
[Annotata]
a MS. Budic. Luidolfus.
b Idem, rustica.
[Liber 1]
CAPVT I.
Quomodo Auctor Vitam S. Seueri sit assecutus.
[2] Qvodam tempore in secretiori loco positus, cum plurima de exitu animarum, & de diuersa retributione earumdem pro qualitate meritorum, in Dialogis S. Gregorij, aliorūque visionibus legerem, [Luidolfus pro indulgētia peccatorum, adit limina Apostolorum:] timore iudicij, & formidine pœnarum perterritus, delicta iuuentutis meæ, quæ humana fragilitate contraxi, non sine lacrymis ad memoriam reuocaui. Sed cum mente confusus, angustiaque vallatus, cogitassem, qualiter illa quibus Deum offenderam abolere potuissem, occurrit animo vt Apostolorum limina aliorumque Sanctorum visitarem, & eorum intercessionibus funes peccatorum meorum summo studio disrumpere procurarem. Velamen enim, iuxta sententiam Beati Iob, non habentes amplexantur lapides. [Iob 24. 8] Accepta igitur licentia, iter laboriosum arripui, & variis incommoditatibus, maxime imbrium inundationibus, præpeditus, vix decima hebdomada Romam perueni. Ibique per octo dies positus, modo solus modo cum aliis comitibus, coram Apostolorum memoria humiliter prostratus, Dominum totis postulaui præcordiis, vt gratuita gratia sua, & Sāctorum precibus exoratus, mihi de præteritis criminibus veniam dare, de præsentibus continentiam largiri, nec non de futuris sub illius tuitione immunem finetenus me conseruare dignaretur. Sed his paucis necessario prælibatis, iam ad a narrationem veniendum est, quam tibi, adiuuante Domino, explicare disposui.
[3] Apud Rauennam Italiæ vrbem positus, diligenter inuestigare studui de vita Sanctorum, Seueri videlicet, [inquirit Rauennæ de S. Seueri vita:] Vincentiæ atque Innocentiæ, quorum corpora inde sublata, in istam versis nominibus translata sunt parochiam: de quorum translatione, Christo propitio, alias disputabo. Cumque nihil inde certi a quoquam percipere potuissem, non modicum, fateor, contristatus sum. Sed Deus, mœrentium consolator, consolatus est me per quemdam monachum, qui de monasterio eorundem Sanctorum in ciuitatem abierat, (distat enim hoc monasterium ab vrbe Rauēna) quosdam amicos suos visitandi gratia. Quem ego de ciuitate ad monasterium reuertentem conspiciens conueni, atque inter cetera collocutionis nostræ verba aliquid mihi de vita Sanctorum, si quid nosset, referre postulaut. At ille Crastina, inquit, [monacho, quem bis Sanctus seruarat, inuitante,] die veni ad monasterium nostrum, & ibi super hac re voti compos efficieris. Ego enim demonstrabo tibi virum, qui viua voce indicare poterit quod quæris. Erat namque de Galliæ partibus, Latino eloquio exprimere non valēs quod volui. Idem quoque retulit se bis numero ab hostibus captum, vna quidem vice a b Danis in Gallia, altera vero in eodem monasterio ab c Agarenis comprehensum; sed per Dei gratiam ab vtrisque liberatum.
[4] [adit eius monasterium,] Sequenti itaque die illius pollicitationem, vtrum vera esset nec ne, explorare volens, meoque desiderio satisfacere cupiens, perrexi ad monasterium, non paucos habens itineris socios. Fratres autem illius loci nos benigne suscipientes, in præsentiam Abbatis perduxerunt: a quo etiam caritatiue suscepti, omnes in monasterio vna cum illo consedimus, consedentibus quoque nobiscū numerosis eiusdem loci monachis. [eamq; cognouit.] Deinde requisitus vnde essem, vel ob quid illo venissem, vtrumque coram omnibus exposui. Tunc vnus ex monachis, qui nobiscum residebant, innuente sibi Abbate, hanc mihi Latino sermone reddidit rationem, ita incipiens.
[Annotata]
a MS. Vltr. rationem.
b De Danorum in Galliam incursionibus sub Ludouico Pio, acpræsertim eius filiis, sæpe alibi dictum.
c Rubeus lib. 5 hist. Rauen. pag. 240 scribit post annum 846 vastatam a Saracenis oram Adriatici maru, direptumq; Classense S. Apollinaris templum. [Classis oppidum direptum a Saracenis.] Tunc quoque S. Seueri expilatum videtur cœnobium, reliquiis eius iam in Germaniam auectis. De aliorum SS. translatis Classe in vrbem Rauennam corporibus, eorumdem Saracenorum metu, agemus ad Vitam S. Caloceri XI Febr.
CAPVT II.
S. Seueri miraculosa electio ad episcopatum.
[5] Seuerus, cuius tu vitam scire desideras, non fuit Martyr, sed Confessor. Hic nempe longo tempore in laicali habitu constitutus, vitam pauperem in hac vrbe Rauenna secundum seculum gerebat, quamdam sortitus fæminam in matrimonium, [S. Seuerus lanificium exercet:] Vincentiam nomine, de qua genuit filiam, vocabulo Innocentiam: cum quibus opera muliebria, victum quæritans, operabatur. Nam lanam nere, more fæminarum atque a texere solebat, vnde vulgo lanarius vocabatur.
[6] Qualis autem meriti idem vir fuerit apud b internum iudicem, etiam hominibus idem c arbiter innotescere curauit, sicut in sequentibus demonstrabitur. Nam cum Præsul memoratæ ciuitatis obiisset, iussus est populus a Principe ciuitatis triduanum agere ieiunium, vt Deus per aliquod signum ostenderet, quis in locum defuncti succedere debuisset. Dum hæc geruntur, dixit Seuerus Vincentiæ coniugi suæ: Vadam ad ecclesiam videre quis hodie eligatur Episcopus. Cui illa cum indignatione respondit: Quid tu pannis obsitus inter nobiles & purpuratos viros quæris? vel quid pertinet ad te magnatorum super Episcopi electione consilium? Vtilius tibi est, vt more solito alicui seruias, [inuita vxore it ad electionem Episcopi:] vnde mihi & filiæ tuæ victui necessaria ministrare valeas. Ad hæc ille, Quid, inquit, nocet, si vadam? At illa: Et vtinam illuc veniens, colaphizatus recedas! Ille autem verba vxoris Aloccipendens, ad ecclesiam properauit, & ingressus d pæne iuxta Principem constitit.
[7] Orante autem populo, ecce subito columba quædam desuper volitans, super caput ipsius, cunctis cernentibus, [considente supra eum columba,] consedit. Quod quidam pro signo accipientes, eum sacerdotio dignum iudicabant: alij vero indigne ferentes, quod tam vilibus vestimentis indutus inter primos ciuitatis stare præsumpsisset, eum inhoneste, sicut ei vxor euenire optauerat, [primo eiicitur; ter repetito prodigio,] de ecclesia exire compulerunt. Altera autem die in ecclesia latitare volens, etiam per columbam proditus sollicitabat corda intuentium. Tertia vero die cum in ecclesia positi aliquod signum a Deo præstolarentur, ille qui non in facie sed in corde videt & iudicat, quasi duritiem illorum increpans, eum sicut prius per columbam sacerdotio dignum palam omnibus demonstrauit. Tunc omnes vna voce dixerunt: Quem possumus eligere, nisi quem Dominus ecce iam tertio elegit? Et apprehendentes eum de turba in eminentiorem locum reluctantem pertrahunt, [eligitur Episcopus:] & mutato habitu Clericum fecerunt. Deinde iuxta morem Ecclesiasticum Episcopum consecrarunt.
[8] [vxor id credere renuit.] Currens autem quidam de assistentibus nuntiauit Vincentiæ, quod maritus illius esset Episcopus. At illa subridens, hæc nuntianti non credidit, sed irridendo subiunxit dicens: Scio quia Seuerus e Grammatica ceterisque artibus imbutus bene potest esse Episcopus. Nam Pater monasteriorum longo tempore extitit plurimorum: idcirco exempla conuersationis illius ceteri debent imitari. Ille vero qui nuntiauerat, verum se dixisse affirmauit. [veritate cognita, cum filia velum accipit, & Sācte viuit.] At illa Qui hactenus, inquit, per plateas incedendo, fila de colo tendere atque in fusum colligere solebat, in cathedra Episcopali non immerito sedere perhibetur. Dum hæc loqueretur, alter & tertius venerunt, priori nuntio similia referentes. Tunc illa admiratione ducta surrexit, atque vna cum filia f ad ecclesiam cucurrit; vidensque vera quæ audierat, Deo gratias egit. Statimque vtraque illarum sacro velamine cooperta, vna quidem in g viduitatis, altera vero in virginitatis proposito pie viuendo perdurauerunt.
[Annotata]
a Deest hoc MS. Budicensi.
b MS. Vltr. æternum.
c MS. Vltr. arbitror; omisso curavit.
d Idem habet altera pars Legenda. aliter prior Vita cum Rubeo.
e Quo tempore hæc scripsit Luidolfus, magni fiebant Grammatici, siue politiorum scientiarum professores, vti XI Ianuar. ad S. Paulini Aquileien. Vitam diximus.
f Rubeus tradit, e regione ecclesiæ habitasse.
g Ne quis putet viro deinceps cohabitasse, ait sacro velo indutam instar viduæ vixisse.
CAPVT III.
SS. Seueri, Vincentiæ, Innocentiæ mors, celebritas
[9] [Seuerus miraculis & doctrina infusa clarus,] Sanctus vero Seuerus quotidie in Dei seruitio proficiens, & miraculis coruscans, magnum populo de se præbuit spectaculum. Nam omnes illius temporis in sua vicinitate viros vitæ sanctitate & doctrinarum studio sanctarum superabat, tantamque illi Dominus gratiam contulit, vt omnibus, qui eum nosse potuerunt, amori fuerit & honori. Nec mirandum, quod homo plebeius & idiota subito magister & Doctor Ecclesiæ fieri potuit: nam Dominus noster Iesus Christus non rhetores, non philosophos, sed piscatores elegit, & per vniuersum mundū prædicare destinauit. Nulla quippe in discendo mora est, vbi sanctus Spiritus Doctor adest: & in quocumque habitare dignatur, ardentem pariter & loquentem facit.
[10] [vxoris & filiæ tumulum] Contigit autem iam præfatas mulieres viam ingredi vniuersæ carnis: quas ille in sepulchro, quod sibi parauerat, sepeliri præcepit. Succedente autem tempore cum vir Domini iam senio fessus diem vltimum sibi imminere conspiceret, sacerdotalibus vestimentis indutus Missam nonnullis astantibus celebrauit. Qua completa, vnumquemque in sua redire præcepit, excepto vno Scholastico, qui eius nutu omnes ecclesiæ ianuas clausit. Deinde accedente beato viro ad locum, vbi sanctæ mulieres condiræ fuerant, [vltro apertum,] statim tumulus ille vltro apertus est. Tunc ille, Soror, inquit, & filia, hoc sepulchrum mihi preparaui, vobisque indigentibus vtendum præstiti: sed quia modo ad factorem meum, illo vocante, proficiscar, date mihi locum vobiscum dormiendi; vt qui in hoc seculo communiter viximus, etiam communi sepultura vtamur. [intras, & moritur;] Quibus illico locum dantibus, viuus tumulum, ceu S. Ioannes fecisse legitur, introiuit: atque signaculo sanctæ crucis se muniens, obdormiuit.
[11] Puer autem, qui intus erat in ecclesia, videns beatum virum ingredi sepulchrum, [vltro rursus coëunte tumulo;] lapidemque superiorem in locum pristinum quasi ab hominibus volui, cum clamore valido cucurrit, & apprehendens quamdam particulam casulæ illius, quæ casu de sarcophago foras pependit ad se trahere nitebatur. At hi qui pro foribus erant obstupefacti, irruerunt per ostia, sciscitantes puerum, cur ita clamasset. Quibus ait puet: Dominus meus Episcopus hoc sepulchrum ingressus est; adiuuate quantocyus ne intus suffocetur. Viri autem illi maturioris ætatis, caussam Dei voluntate peractam intelligentes, & eius animam iam ad cælestia migrasse cognoscentes, [claret miraculis:] in hymnis & laudibus benedixerunt Dominum, condignum Confessor: illius obsequium præbentes. Quanta vero ibi postea per merita sancti Confessoris largiente Domino infirmorum sanitatum facta sint miracula, tibi longum est explicare. [colitur 1. Febr. vti & S. Vincentia vxor & S. Innocentia filia.]
[12] Post hæc interrogaui de festiuitatibus Sanctorum, in quibus essent celebrandæ Kalendis. S. Seueri, inquit, festiuitas in Kalendis Februarij celebratur, sanctarum vero fæminarum, quoniam propter infestationē a paganorum lapsa est de memoria, idcirco vna cum illius solemnitate in supradictis colitur Kalendis. His auditis, Crœsi opes habere me putabam. Deinde non modicam illorum Fratrum experti sumus humanitatem; nam pane & vino refecti iter nostrum læti peregimus.
[13] Hæc, Frater carissime, de vita & obitu Sanctorum, sicut ab ipso monacho in præsentia plurimorum audiui, litteris tradidi, tuoque nomini dedicaui; ob hoc maxime, vt te super nominibus & festiuitate Sāctorum certum redderem, & cum hæc nescientibus errare non sinerem. Si autem adhuc de istis hæsitans, mihi non credideris, vade in Italiam, & quære locum memoratum inter Rauennam & monasterium S. Apollinaris: ibi procul dubio huius narrationis tot testes inuenies, [Monasterium S. Seueri iuxta Rauennā.] quot monachos. Quod si etiam idem monachus in huiuscemodi narratione me (quod absit) fefellit, mendacij sui pœnas absque dubio luiturus est, illo cogente, qui nullum peccatum impunitum dimittit. Ego vero scio me nulla nisi ab illo audita scripsisse.
[14] [S. Vincentiæ reliquiæ Moguntiæ:] Igitur quando in ecclesiam S. Albani oratum ire volueris, ad australem plagam eiusdem ecclesiæ veniens, ibi ossa sanctæ mulieris Vincētiæ condita scias, & de eadem ecclesia S. Seuerum in Thuringiam, Sanctamque Innocentiam b ex parte ad alterum monasterium, nomine Paraciatense translatam noueris. Quorum meritis & intercessionibus, [aliorum alibi.] nobis Omnipotens concedere dignetur, vt hic taliter conuersemur, qualiter in tremendi examinis die a iustissimo Iudice, cum his qui a dextris eius statuendi sunt, remunerari mereamur.
[Annotata]
a Herulorum, Gothorum, Longobardorum &c.
b Ex parte deest MS. Budicensi, vti & monasterij nomen.
LIBER II.
Translatio SS. Seueri, Vincentiæ, Innocentiæ.
CAPVT I
Sacræ Reliquiæ transferuntur Moguntiam.
[1] In priori libello, carissime mi Erlari, scripturum me esse pollicitus sum de translatione Sanctorum, quorum ibi mentio facta est: quod nunc, donante & adiuuante illo qui dat omnibus affluenter, & non improperat, quantum potero, adimplere non differam.
[2] a Fuit quidam Clericus de Galliæ partibus, nomine Felix, (vtrum factis necne, non est meum iudicare) quem dum puer essem me vidisse memini. Huic erat consuetudo, per diuersas vagari prouincias, & Sanctorum reliquias, [Felix, prædo Reliquiarum,] vbicumque potuit, furari, quæstus caussa. Hic ad prædictum monasterium, quod inter vrbem Rauennam & S. Apollinarem situm esse diximus, [diuertit ad monasterium S. Seueri,] cum quibusdam sociis venit; ibique religionis gratia, quasi peregrinus, susceptus est, tātamque illorū Fratrum expertus est humanitatem, vt quotidiana inibi, quasi vnus ex ipsis, acciperet stipendia: qui etiam, ne illi Fratres aliquid de eo suspicarentur sinistrum, sacramento firmauit, se numquam de eodem monasterio recessurum. Cumque tam familiariter eo loci aliquamdiu conuersari cœpisset, iunxit se custodi ecclesiæ, eique sedulum exhibebat obsequium.
[3] Tempus autem opportunum ad id propter quod venerat nactus, ossa prædictorum furatus est Sanctorum, & cum suis complicibus fugam inijt. Quod cum Fratres comperissent, [eiusq; ac SS. Vincētiæ, & Innocentiæ Reliquias furatur,] miserunt nuntios ad Optimates Italiæ, vt omnes exitus viarum de Italia præoccuparēt, aut ne vllatenus inde labi potuisset. At ille cum loca sibi effugiendi b denegata cognouisset, per deuia noctu incedens Ticinum venit, ibique aliquanto latuit tempore.
[4] Interea c Ludowicus Imperator Otgarium Magontiensem Archiepiscopum, & d Hildi Wirdunensem Antistitem, duosque Comites, [atque Otgario Ep. Moguntino] quorum alter Warinus, alter Adalgisus vocabatur, ad Lotharium filium suum, qui eo tempore Ticini morabatur, destinauit, pro pace & amicitiis inter eos reparandis, quæ prauorum hominum machinatione ex aliqua parte erant turbatæ. Quo cum peruenissent, e prædictus Felix f cum Sanctorum reliquiis, quas furatus fuerat, ad hospitium g Otgarij se contulit, & qualiter fecisset indicauit. Quas Otgarius cum gaudio suscipiēs, [eas tradit:] suis abscondit in scriniis, & ne alicui ad illas patesceret aditus, proprio eas signauit sigillo.
[4] Mane autem facto Hildi & prædicti Comites ad mansionem Otgarij conuenerunt, quatenus inuicem conferrent, [qui, sociis ad earum præsentiā horrore perculsis,] qualiter legationem sibi iniunctam concorditer peragerent. Cumque introiissent cellam vbi sanctȩ in scriniis seruabantur reliquiæ, horror & timor nimius irruit super eos, ita vt tremore agitati vix residerent. Quos Otgarius pallentes & trepidantes videns, interrogauit quæ caussa esset tanti timoris. At illi, Forsitan, inquiunt, in hac legatione finem huius vitæ sumus habituri. Nam nec contra hostes in bello positos talis tantusque timor nos vnquam inuasit. Nolite, inquit Otgarius, timere, nullas enim in hoc itinere, Deo nos protegente, patiemur angustias. Sed, si vultis gratanter accipere, ego vobis dicam caussam huius timoris. Hesterna quippe die allatæ sunt mihi Sanctorum reliquiæ, quas penes me in istis habeo scriniis; quibus quoniam huc ingredientes condignum nō præbuistis honorem, merito incidistis in timorem. At illi hæc audientes genua flectunt, & sibi prospera euenire per suffragia Sanctorum postulabant. Quod & factum est. [legatione feliciter peracta,] Nam sequenti die a Lothario honorifice suscepti sunt, & legatione peracta voti compotes redierunt ad Imperatorem, qui miserat eos. h Prædictus autem Felix cum sociis suis, acceptis ab Otgario equis, & aliis muneribus, inter homines illius latitantes de Italia egressi sunt, & Italorum præparatas deuitarunt insidias.
[5] [eas defert Moguntiā.] Otgarius vero peracta legatione, de palatio Imperatoris Magontiacum veniens, Sanctorum reliquias cum summa veneratione suscipi a Clero & populoi præcepit. Quo facto ossa S. Seueri iuxta altare S. Albani in loculo posuit, & k S. Vincentiæ ad australem plagam, Sanctæque Innocentiæ ad septentrionalem ecclesiæ eiusdem, vt in priore libello præfati sumus, honestissimis in locis iuxta singula altaria collocauit, constructis desuper lectulis, quos vestiuit auro & argento, sicut hucusque cernentibus liquet.
[Annotata]
a Quæ hic habentur vsque ad num. 5. eadem extant in Breuiar. Erford. ad diem Octauæ.
b MS. Vltrai. denigrata.
c Budic. Ludevvicus. Est his Ludouicus Pius, Caroli Magni filius, vt supra ostendimus: cui morienti an. 840 adfuit cum Hetti Ep. Treuirensi & Drogone Metensi Otgarius.
d MS. Budic. Hildivvinum. Breuiar. Erph. Hildim. Eum Episcopum ordinatum an. 829. scribit Wasseburgius, adhæsisse semper Ludouico Pio, qui idcirco multa Ecclesiæ Virdunensi donauit; post eius mortem plurima a Lothario filio perpessum.
e Addit MS. Budic. & de negotio quod acceperant, diligentissime pertractarent.
f Addit idem MS. & sui complices.
g Breuiar. Erford. semper Othogarium appellat.
h Huc vsque Breuiar. Erford.
i Inclytum pietate & doctrina extitit S. Albani cœnobium iuxta Moguntiam, e quo ducta Spanheimium colonia an. 1124, vt in Chronico Spanheim. scribit Trithemius. At S. Albani mutatum in collegium Canonicorum, [S. Albani templum Moguntiæ,] qui ante annos 40, cum scripsit Serarius, sacra in æde Prædicatorum obibant, cum ipsorum templi tantummodo parietinæ superessent. S. Albanum M. colit Ecclesia Moguntina 21 Iunij.
k Serarius rer. Moguntin. lib. 1 cap. 17 inter Reliquias quæ olim in S. Albani basilica seruatæ fuerunt, recenset SS. Vincentiæ & Innocentiæ corpora, [iam euersum,] verum vbi ea nunc sint non indicat.
CAPVT II
S. Seueri Reliquiæ translatæ Erfurtum. S. Innocentiæ alio.
[6] Evoluto autem aliquanto tempore, idem venerandus Archipræsul Orgarius, volens sanctas illas reliquias ad maiorem sacri cultus venerationem perlucere, ossa S. Seueri transtulit in Thuringiam ad locum regalem, [deinde S. Seueri Erfurtum transfert,] qui vocatur Erphesfurt, comitantibus Presbyteris & Clericis diuersi ordinis, turbaque populi non modica. Sed antequam sacratissimi cineres illuc peruenirent, in itinere multis, Deo operante, miraculis claruerunt. [non sine miraculis,] Quorum pauca de pluribus hic non piget inserere. Nam, sicut illi retulerunt qui eidem translationi se interfuisse testati sunt, sorores quatuor de Thuringia cum cetera multitudine obuiam sanctis venerunt reliquiis; quarum vnam, quæ maior natu erat, a spiritus malignus inuasit, & coram omnibus qui aderant grauiter vexauit. Erat autem in eodem itinere Presbyter quidam, nomine Reginharius, postea vero b Episcopus, quem tu quoque sæpissime vidisti; cui Dominus tantam gratiam in eiiciendis dæmoniis contulit, vt nullus ei dæmon resistere auderet, quin statim ad nutum eius ab homine inuaso exiret. Solebat enim quando ad hominem a dæmone possessum accessisset, dicere: Non nobis Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. Is cum libellum exorcismi super dæmoniacam legere cœpisset, spiritus nequam per os mulieris dixit: En eiicis me hinc per verbum Domini, & merita sui Confessoris: sed antequam ad Erfesfort peruenias, inuenies me non semel, neque bis tibi aduersantem. Quibus dictis, vas possessum derelinquens, sororem illius ingressus est, [4 enurgumenis liberatis,] & simili modo vexauit. Inde per diuinam gratiam expulsus, tertiam arripuit, & non minus ceteris insanire compulit. Qua etiam per Domini clementiam & sancti Confessoris sui merita sanata, quartam, id est, vltimam earumdem sororum inuasit, & supra modum miserabiliter cruciauit. Tunc prædicto Presbytero libellum exorcisini legente, [dæmone querente se pelli per S. Seuerū:] apostata spiritus dixit, audiente omni populo qui aderat: Væ nobis miseris, qui hanc regionem diutissime a nobis possessā deserere modo debemus, propter aduentum S. Seueri: nō enim deinceps talem in ista regione habebimus potestatem, sicuti hactenus habuimus. Et hæc dicens abscessit. Mulier vero a dæmonis infestatione liberata feretrum sancti Confessoris vsque ad Erphesfort, Deo gratias agens, secuta est.
[7] Ossa autem eiusdem Sancti in ecclesiam in honore S. Pauli Apostoli dedicatā translata sunt. [alia Erfurti miracula.] Vbi dum adhuc in loculo, sicut allata erant, inhumata iacerent, tanta signorum & prodigiorum multitudo claruit, tanta virtutum vis in omni genere sanitatum per diuinam gratiam enituit, vt a nullo mortalium eorumdem miraculorum aut numerus comprehendi, aut varietas valeat enarrari.
[8] Defuncto autem O gario, & successore illius c Rabano, d Carolus Pipini Regis filius eiusdem Episcopatus honore sublimatur. Qui annuens precibus sanctimonialium in e Alto monasterio consistentium, partem quandam de reliquiis S. Innocentiæ ad prædictum cœnobium, sicut ipse vidisti, transtulit. [S. Innocentiæ Reliquiæ a Carolo Ep. translatæ.] Vbi non paucas virtutes per eiusdem sanctæ Virginis merita Dominus facere dignatus est, quas si scire volueris ab his sanctimonialibus discere poteris.
[9] En habes, Frater carissime, meam pollicitationem, non vt volui, sed vt potui, effectui mancipatam. Quæso igitur te, vt illum depreceris pro me, qui suo simplo, nostro duplo subuenit, quatenus gratuita, gratia sua, & eorumdem Sanctorum precibus exoratus, saltem in die iudicij cum electis suis aliquam partem habere me faciat; quoniam melius mihi erat non nasci quam ab eis in æternum separari.
[Annotata]
a Addit MS. Budit. olim.
b Idem MS. Chorepiscopus.
c Obijt B. Rabanus, vt 4 Febr. dicemus, an 856.
d Carolus Pipini Regis Aquitaniæ filius, Pij nepos, iunioris Pipini frater. Is, vt ex Chronico Fontanellensi refert Duchesnius tom. 2 Francic. an. 849 mense Martio, [Carolus F. Pipini R. Aquitaniæ F. attondetur,] dum ad auxilium fratri ferendum Aquitaniam destinabat, a Viuiano Comite captus, in vrbe Carnotensi, iussu Caroli Calui patrui sui, tonsoratur, & in monasterio Corbeia continuo dirigitur. An no deinde 856 Rabano successit, magis ex volūtate Regis & Consiliariorum eius, quam ex consensu & electione Cleri & populi; vt habent Annales Fuldenses editi a Frehero & Duchesnio, ac Serarius, alijq; At MS. Trudonense exemplar eorumdem Annalium. ita habet: [fugit,] Cui (Rabano) Karlus Pipini Regis filius, qui de custodia Corberensis monasterij lapsus ad Hludovvicum Regem patruum suum defecerat, in episcopatum successit VIII Id. Mart. non solum ex voluntate Regis, [Fit Episcopus.] verum etiam ex consensu & electione Cleri & populi. Commendatur hic a prudentia & pietate: perperam tamen a Wione Diui titulo ornatur, Regisque Aquitaniæ.
e MS. Vltr. altero. Testatur Serarius lib. 1 cap. 31 monasterium Veteris cellæ a S. Bilhilde ædificatum, [Altum monasterium Moguntiæ] vulgo nunc vetus monasterium appellari, olim Altum monasterium. De S. Bilhilde, vel Bilehilde agemus 27 Nouemb,
DE S. LEONIO PRESBYTERO PICTAVIS IN GALLIA.
CIRCA FINEM IV SECVLI
[Commentarius]
Leonius Presb. Pictauis in Gallia (S.)
Avctore I. B.
[1] Colitur Pictauis magna celebritate, Kalendis Februarij, S. Leonius Presbyter, qui aliis Leo, Vinc. Bellouacensi Leontius appellatur, vulgo S. Liesne, vel Lienne. Eius ita meminit Hermānus Greuen in addit. ad Vsuard. itemq; Martyrol. Colon. an. MXD excusum, & MS. Florarium: [S. Leonius colitur 1 Febr.] Pictauis S. Leonis Confessoris. Molanus in addit. ad Vsuard. Pictauis S. Leonij, compresbyteri S. Hilarij, ab ineunte ætate sanctissimi.
[2] Andreas Saussaius in Martyrol. Gallic. breui elogio res ab eo gestas ita complectitur: [socius S. Hilarij Ep. Pictaus] Pictauis S. Leonij Confessoris S. Hilarij compresbyteri, ab ineunte ætate sanctissimi: qui proficiscentem in exilium sanctum ipsum Pontificem comitatus, varias pro fide Catholica pressuras cum eodem pertulit: postque reditum in Gallias, expugnandæ Arianæ perfidiæ, plurimo eidem adiumento fuit. Ceterum subuecto ad cælestem gloriam B. Hilario, Galliam tanti athletæ præsidio orbatam, singulari solatio recreauit, prædicationibus Apostolicis populum erudiens, sanctæque vitæ exemplis ad religionis cultum incitans, & miraculis confirmans. [strenuus fidei præco,] Quibus piis insistens officiis, cum multa diuine egisset, leui somno consopitus, eo die, quem eidem prædixerat S. Hilarius, exuta mortalitate, ad beatæ immortalitatis gaudia commigrauit: propeque S. Hilarium sepultus, magnis in tumulo emicuit signorum diuinorum virtutibus.
[3] Vsquamne extent plene descripta eius Acta, non comperimus. Eius meminit non vno loco Ioannes Bouchetus parte I. Annal. Aquitaniæ: & cap. 9 quidem, adfuisse Hilario Leonium, Iustum, aliosq; Presbyteros scribit, cum ab exilio reuertit. cap. 14 ait morienti adstitisse cum S. Iusto eumdem S. Leonium, qui ordinarius eius Sacerdos, aut, vt nunc loquuntur, Capellanus erat: missumq; hunc secundo, vt specularetur num strepitus confluentis aßidue ad eius ædes, [adest S. Hilario morienti,] deq; illius excessu sollicitæ multitudinis, conquieuisset. Quod ne quis ex recentiori aliquo scriptore accepisse Bouchetum suspicetur, Vincentius lib. 14 Spec. histor. cap. 51 ita narrat: Post multa igitur & magna miracula S. Hilarius infirmatus, cum obitum suum imminere cognosceret, fecit ad se venire Leōtium eiusdem ciuitatis Presbyterum, quem maxime diligebat. Dumque imminente nocte eum exire, & si quid foris audiret nuntiare iussisset; & ipse voces tumultuantis populi ciuitatis se audisse reuertens exposuit. Et cum iuxta eum vigilaret, finem eius exspectans, media nocte iubetur exire, & quid audire posset iacenti referre: qui dum se audisse nil renuntiat, mox nimia claritas, quam etiam Presbyter sufferre non poterat intrauit ad eum, [lucemq; cælestem & odorem percipit] & sic paullatim recedente lumine migrauit ad Dominum. Addit Bouchetus, testatos esse Leonium & Iustum, exanime S. Hilarij corpus suauißimum expirasse odorem. De S. Iusto agemus XXV Nouemb.
[4] Idem Bouchetus Leonium tradit ab adolescentia, Hilarij disciplina institutum, [ei ob virtutes carus:] eiq; carißimum fuisse propter eximiam, quæ in eo relucebat, bonitatem, simplicitatem, ac honestatem morum: eiq; in exilio ac deinceps famulatum fidelem impendisse; & hac ratione magnos in sacrarum litterarum scientia progressus fecisse: [febri moritur:] cum post eius decessum annu multispopulum docuisset, ætate iam græuem, febri correptum, eaque demum extinctum esse 1 Februarij quod ita futurum diuinitus antea didicerat; inq; S. Hilarij æde tumulatum. Est hæc abbatia nunc Ordinis S. Augustini, vulgo S. Hilarij de Cella appellata, vbi ipse habitasse S. Hilarius traditur, ac sacellum SS. Ioanni & Paulo Martyribus ædificasse, quibus dein maiorem extra muros ædem locauit, in qua ipse, vxor & S. Apra filia sepulti; quæ dein ampliata, eiusq; dicata nomini est, eodem teste Boucheto.
[5] [illustratur miraculis:] Honoratus est cælestibus prodigiis post mortem S. Leonius, vti idem Auctor prodit; eiusq; corpus argenteæ thecæ inclusum. Magnus ad eam ædem fit piorum hominum concursus, multiq; eius patrocinio podagræ ac febrium leuamen reperiunt.
[6] Meminit quoque S. Leonij Sebastianus Roulliardus in histor. Melodunensi, de alio agens S. Leonio, [diuersus a S. Leonio Melodun.] qui Meloduni colitur XII Nouembris, cuius etiam aduersus febres auxilium imploratur: diuersum tamen esse censet a Pictauensi illo S. Hilarij Archipresbytero, tum quod non eodem die, ac ne mense quidem, colantur; tum quod vnius corpus credatur extare in suburbio Melodunensi quod ab eo S. Leonij appellatur; vbi adhuc terra conditum intra dicatam eius nomini ecclesiam, licet aliquæ eius reliquiæ in Deiparæ Virginis basilica, aliæ in S. Petri, nonnullæ in S. Aspasij asseruentur: [(cuius alibi reliquiæ)] alterius vero reliquias partim Partheniacum delatas, partim Pictauis esse, ac vicinisin locis, idem scribit. Illius tamen Melodunensis penitus ignota sunt Acta, ætas, ordo, nisi quod sacerdotis habitu cuipiam apparuisse in somnis memoretur. Diuersus ab vtroque est S. Leonius Episcopus, [itemq; a Baionensi.] qui circiter CM annum Christi iuxta Baionam coronatus est martyrio.
DE S. PAVLO EPISCOPO TRICASTINO IN GALLIA.
[Commentarius]
Paulus Ep. Tricastinus in Gallia (S.)
Avctore I. B.
[1] Colitur Kalendis Februarij S. Paulus Episcopus, Tricaßimus an Tricastinus, incertum, an non etiam Sedis vtriusque, sed diuersus. Tricaßinorum vrbs, quam Trecas alij dixere, ad Sequanam amnem sita, Campaniæ prouinciæ facile princeps est, cuius de nomine ac vetustate breuiter, sed erudite, scribit Petrus Pithœuis Aduersar. subseciu. lib. 2 cap. 1. Quæ, vrbi huic Paulum Episcopum tribuunt, Martyrologia proferemus. [S. Paulum fuisse Trecensem F.p. ostendunt Martyrologia,] Vsuardi Martyrol. Lubecæ an. MCDXC cusum, idemq; editum cū auctario a Ioanne Molano, & ad variorum olim Belgicorum cœnobiorum vsum manu exaratum paßimq; interpolatum; Coloniense quoque an MCDXC vulgatū, ita habent: In oppido Trecassino (Bellinus de Padua, Tricassino) S. Pauli Episcopi, cuius & vita virtutibus claruit, & mors pretiosa miraculis commendatur. Paria Galesinius & Maurolycus. Martyrol. Romanum : Trecis S. Pauli &c. Ado ac Beda vulgati & Notkerus: Eodem die S. Pauli Episcopi ciuitatis Tricassinæ (Beda Trecassinæ, MS. Bauar. Trieartinæ) cuius & vita & c. Petrus de Natal. lib. 3 cap. 71. Paulus Episcopus Trecassinus fuit. cuius vita virtutibus claruit, & mors pretiosa miraculis celeberrimis commendatur. Qui & in Christo Domino diem clausit extremum Calen. Februarij, vt dicit Ado. Eadem habet Canisius. Martyrol. Ord. Benedictini olim cum Regula S. Benedicti excusum: In oppido Trecassino B. Pauli Ep. virtutibus & miraculis gloriosi. Breuius MS. Centulense: Trecas S. Pauli Ep. & Conf. Florarium: In oppido Trecasino S. Pauli Ep. Ambigue MS. Martyrol. Eccles. S. Gudilæ Bruxell. Item S. Pauli, ciuitatis Tricassinæ, castrive Yppidoti, Episcopi, cuius vita virtutibus claruit, &c.
[2] Recensent eum in Catalogo Episcoporum Trecensium Demochares de diuino Missæ sacrificio cap. 19. [Catalogi Epp.] Ioannes Chenu, Petrus Pithœus, qui Bedam, Notkerum, Vsuardum citat; Nicolaus Camuzatus in Promptuario Antiquitat. Tricaßinæ diœces. Cl. Robertus in Gallia Christiana; etsi postremi duo, vtinfra dicemus, addubitare videantur.
[3] Validum illud argumentum est quod eius Reliquiæ Trecis asseruari dicantur. ita Chenu: quiescit in Tricassina Ecclesia. Camuzatus: Eius corpus in lignea theca conditum, [Reliquiæ,] Tricassina Ecclesia summa cum veneratione custodit, & tamquam sacrum depositum pie religioseque colit & tuetur. nulla tamen annua eius nomini dicata celebritas: forte quia eius historia non extat. Des-Guerrois lib. de SS. Trecensibus, floruisse scribit, extremis Caroli Magni, primisq; Ludouici Pij temporibus. nempe & plerique ante Eliam recensent, quem constat sub Ludouico Pio sedisse. Miratur porro Des Guerrois nullam S. Pauli agi in EcclesiaTrecensi celebritatem. alibi tamen scribit, Dominica post Ascensionem celebrari festum Reliquiarum in ecclesia Cathedrali, [officium Ecclesiasticum.] atque in quadam lectione hæc recitari: Veneremur etiam pretiosas & inæstimabiles margaritas corporū beatorum Episcoporum Trecensium Vrsi, Cameliani, Prudētij & Pauli, in præsenti ecclesia integre quiescentiū.
[4] Non desunt tamen argumenta, quæ eum Tricastinis vendicent, quorum vrbs, [Tricastinū fuisse confirmant Martyrologia.] quæ apud Plinium lib. 3 cap. 4 Augusta Tricastinorum creditur appellata, nunc S. Pauli in Tricastinis dicitur, vulgo, non, vt Paullus Merula Cosmographiæ parte 2. lib. 3 cap. 40 scribit, S. Antoni de Tricastin; Sed, vt Franciscus Ranchinus to. 2 Descriptionis generalis Europæ, Sainct Pol trois-chasteaux; aut, vt Catellius lib. 2 hist. Languedoc cap. 10 Sainct Paul-de Tricastin. Vrbs est episcopalis in Delphinatu, sub Archiepiscopo Arelatensi: eiusq; idem Episcopus & Comes; sed pauci, in Ecclesia Canonici, angustaq; diœcesis. Huic ergo ciuitati Patronium suum, auctoremq; nominis, Paulum varia tribuunt Martyrologia. Vsuardi Parisiis an. MDXXXVI editum & Coloniæ an. MDXXI cum additionibus Hermanni Greuen, itemq; MSS. optimæ notæ, atque inter ea, quod olim Augustini Hunnæi fuit, ac nunc penes nos est, ita habent: In oppido Tricastrino S. Pauli Ep. cuius vita &c. MS. Ecclesiæ Metropolitanæ Pragensis, Tricastino. MS. Eccl. Taroanensis, & peruetustum monasterij S. Laurentij Leodij quod vtrumque est Adonis: Eodem die S. Pauli Ep. ciuitatis Tricastinæ, cuius vita &c. MS. antiquum Domus profæssæ Societatis Iesu Antuerpiæ, Bedæ nomine prætitulatum, Trecastinæ. MS. Eccl. S. Mariæ Vltraiecti: Eodem die S. Pauli ciuitatis Castrinæ Ep. & Conf. Ita quoque Gallice vertit Romanum Martyrol. Philippus Labbe noster: A Tricastin, ou Tres-chasteaux sur le Rhosne, S. Paul & c si non Rbodano proxime adiaceat, haud longe certe distat, vt ex Galliæ accurata delineatione apud Ranchinum patet. Balduinus Willotius noster vertit: A Trichateau en France, S. Paul &c.
[5] Claudius Robertus inter Trecenses recenset ac Tricastinos; & horum quidem vrbem S. Pauli appellat, [Catalogi Epp.] itaq; de eo scribit: S. Paulus, Cal. Febr. licet Tricassini puteut ibi agi de suo Paulo. ast in Trecensibus: XLIV S. Paulus, in Martyrol. Calend. Februarij: videtur tamen ibi agi de S. Paulo Tricastino. Camuzatus quoque post ea quæ num. 3 retulimus, [ipseq; Nic. Camuzat Trecensis.] citato Bedæ Martyrologio, subdit: Verum memini me legere quædam chirographa Martyrologia, quæ habent, Tricastinæ, non Tricassinæ. Idem post dedicatoriam epistolam expreßius ita scribit: Confecto & absoluto hoc Promptuario, venit in manus meas codex cœnobij Arremarensis, sequentem Trecensium Episcoporum catalogum continens, qui vulgatis syllabis non consentit, in quibus plures Episcopi comprehenduntur: sed quædam nomina in illos irrepsisse, mihi facile persuaserim, vt Pauli, quem Tricastinum Episcopum verius dixeris; Fredeberti (rectius Frodeberti) & Osulphi: qui meo quidem iudicio, perperam inter dictos Præsules recensentur. Frodobertus enim iute expungendus videtur, qui cum Abbas Cellensis fuerit & nominatissimus, a quibusdam elenchorum concinnatoribus, re non satis exacte perpensa, in dictorum Præsolum ordine est collocatus: sicut & ipse Paulus, dum ex Tricastino Episcopo ipsum Tricassinum effecerunt, nominis cognatione decepti & delusi; quod sæpe accidit. Hæc Camuzatus, & ipse Tricaßinus.
[6] [Alij duos faciunt.] Martyrol. MS Ecclesiæ S. Lamberti Leodij neutri parti fauet; habet enim solum: Eodem die S. Pauli Episcopi. Andreas Saussaius duos Paulos facit; opportune quidem ad litem hanc dirimendam, si veteribus nititur testimoniis. ita habet: Eadem die Trecis S. Pauli Ep. & Confess. qui Bertulfo succedens, præstanti doctrina, egregia pietate, diuinaque & admiranda virtute, cum aliquamdiu eam ecclesiam gubernasset, vita demum sanctissime acta, æternitatis præmia recepit, propriaque in ecclesia conditus, sanctitatis eximiæ decus obtinuit. Quam ecclesiam propriam vocat, eam non ipsi dedicatam remur Paulo, sed Cathedralem, quæ est S. Petri; si vera sunt, quæ supra ex Des Guerrois retulimus. Subdit Saussaius: Eodem die in prouincia Arelatensi Sancti alterius Pauli Ep. Tricastini & Conf. qui ciuitatis illius primus in Christo informator ac Antistes, sacra eruditione & vitæ episcopalis admirandis actibus, collecto a se gregi tramitem æternitatis indicauit: ac postquam gratiæ diuinitus acceptæ fœnora copiosa accumulasset, meritis locupletatus egregiis, abiit ad præmium sempiternum.Hæc Saussaius. An fortaßis hic est Paulus, qui cum aliis subscripsit Concilio Valentino I. Gratiano Aug. III & Equitio V. C. Coss. an. Chr. CCCLXXIV?
DE S. TORQVATO EPISCOPO TRICASTINO, ET S. IOSSERANDO MONACHO, CRVDATI IN GALLIA.
[Commentarius]
Torquatus Ep. Tricastin., Crudati in Gallia (S.)
Iosserandus monachus, Crudati in Gallia (S.)
I. B.
[1] Primo Augustæ Tricastinorum Episcopo, nouiq; nominis auctori Paulo, alium eiusdem Sedis Antistitem, deq; ea præclare meritum, S. Torquatum iungit V. CL. Andreas Saussaius in Martyrol. [SS. Torquati & Ioserandi natalis;] Gallicani supplemento, siue idem vtrique natalis obtigit, siue hac die Torquati facta translatio, seu fortaßis vetustis fastis ac tabulisCaluinistico tumultu conuulsis ac dißipatis verum ignorauit eius natalem, cum S. Paulo retulit, & S. Iosserandum monachum addidit, quia simul eorum exuuiæ sceleratorum hominum furore, vt plurium aliorum tota Gallia Sanctorum absumptæ incendio. [Acta ignota;] Neutrius adhuc in Martyrologiis aliis nomen, nedum Acta, reperimus. Nisi fortaßis hic est Torquatus, de quo XXXI Ianuarij Hermannus Greuen in addit. ad Vsuard. S. Torcacus Ep. & Confessor.
[2] Hæc de vtroque scribit Saussaius: Augustæ Tricastinorum S. Torquati Episcopi, a quo si non illa ciuitas Christo progenita, potissimum tamen prouecta ad eius cultum & obsequium, sanctæ religionis tenax abhinc semper extitit. Cuius felicis operæ memor, beati huius sui Antistitis gloriosam memoriam sacris deinceps anniuersariis honorauit. Transuecta cuius pretiosa pignora ad Viuariensem agrum, [reliquiæ] in monasterio S Mariæ Virginis de Crudacio diu in honore habita sunt. [Crudacij combustæ a Caluinistu,] At Caluinianæ sectæ emissariis in sacraria Galliæ sacrilegis ausibus irruentibus, beati huius Episcopi veneranda lipsana, cum S. Iosserandi Confessoris (illius quondam cœnobij alumni, iamque tutelaris gloriosi) sacro corpore, nefando facinore, extra hierothecas eruta, raptata, atque in rogum coniecta, indignis flammis consumpta sunt; non tamen impuni a manente horum impiorum perfidia, quos Diuina vltio extemplo constrinxit. Ferunt indigenæ perseuerare ibidem manifestum Diuinȩ indignationis vestigium. Locus enim, in quo S. Iosserandi corpus integrum exustum est, [æterno sceleris indicio.] etsi circumcirca herbescens & virescens eniteat, herbas aut germen vllum non producit, sed siccus & aridus semper permanet, in quo tam immane flagitium, cælo stupente, ab inferni satellitibus patratum est.
[3] Hæc Saussaius. Quæ Tricastinorum vrbs, diximus in Paulo. Haud ab ea longe sita est Viuaria, siue Viuarium, [Viuaria vrbs.] ad dextram Rhodani ripam. Eam quidam ciuitatem Albensium in veteri Notitia memoratam esse volunt: alij eo translatam Sedem asserunt Alba Heluiorum, siue vrbe Albensium, [Alba Heluiorum vrbs.] per Germanos euersa, quam nonnulli putant fuisse Albigam, procul inde ad Tarnim flumen imperite; Scaliger eam esse vrbem censet, quæ nunc Aubenas, siue Albenas dicitur, quasi Albenarium, estq; in Viuariensi diœcesi; Catellius histor. Languedociæ lib. 2 cap 13 Albæ Heluiorum rudera ingentia spectari ait in vico Alb. siue Alp, duabus a Viuaria leucis: Ranchmus in loco quem a Roche d'Abs appellat, vestigia antiquæ Albæ obseruari testatur.
[4] Crudacium, quod Cl. Roberto est Crudacum, & Cruadatium, in veteri scriptura apud Catellium, Cruadarum, vulgo Cruas, vetus cœnobium est ad Rhodanum, [Cruas monast.] inter Viuariam & Turnonium oppidum. Quo furore his in locis grassati sint Caluinistæ an. MDLXII & MDLXIII breuiter indicat Thuanus in historia, Spondanus in annal. & alij.
DE S. TIMOTHEO.
[Commentarius]
Timotheus Confessor (S.)
I. B.
[1] Plures huius nominis sacris tabulis inscripti. Quis hic fuerit, non est vnde certo statuamus. Ista de eo prædicant Menæa: Eodem die S. Timotheus in pace quiescit.
Timotheus particeps fit honoris superni,
Qui hic inferne nil Dei honori prætulit. [S. Timothei elogiū.]
Allusio est ad nomen, quod a τιμῇ Θεοῦ honore Dei, deductum.
[2] Timotheum hunc censet Raderus Abbatem fuisse cœnobij, [An hic S. Simeonis Stylitæ magister,] quod vocatur Monasterium S. Timothei, in quod Simeon, postea Stylita, puer tredecennis primum receptus est. De quo in S. Simeonis Vita ex MSS. Latinis, V Ianuar. cap. 1 num. 4 vbi vir magnificus appellatur Abbas ille Timotheus. Verū in altera Vita per Metaphrasten cap. 1 num. 5 Heliodorus vocatur, [qui aliis Heliodorus?] vti & apud Theodoretum cap. 26 qui hæc addit: Eum ego sæpe vidi, & simplicitatem morum eius sum admiratus, & eius animi puritatem sum mirum in modum amplexus. Quis suspicari potest, hallucinatum in tanti viri nomine Theodoretum?
[3] Alij duo nunc veniunt nobis in mentem Timothei, quorum alteruter videri potest coli hoc die: [an eremita Ægyptius,] alter est Ægyptiusanachoreta, qui, vt refertur libr. 5 de Vitis PP. cap. 16 negligentem quemdam Fratrem audiens, interroganti Abbati quid illi Fratri faceret, dedit consilium, vt eum expelleret. Cum ergo ille expulsus esset, tentatio venit super Timotheum. [nimis seuerus?] Et cum imploraret in conspectu Dei, & diceret: Peccaui, miserere mei; venit ad eum vox, dicens: Timothee, ideo tibi hoc euenit, quia Fratrem tuum in tempore tentationis suæ despexisti. Idem narratur lib. 3 num. 140.
[4] Timotheus alter, cuius fortaßis consecrata hic memoria, fuit monachus Studita, de quo IV Febr. in Vita S. Nicolai Studitæ, vbi hæc leguntur: [an monachus Studita sub S. Theodoro.] Erat igitur reipsa tum temporis omnium schola virtutum, atque alter quidā variis destructus floribus Paradisus. Aderat namque præterea Patris nostri sapientissimi consanguineus Ioseph, qui aliquanto post Thessalonicæ vrbis celeberrimæ ac nobilissimæ Archiepiscopus est renuntiatus. Nam quid ego hic Timotheum, quid Athanasium, Naucratium, ceterosque complures, quos iam consulto prætermitto, terrestris huius cæli incolas enumerem? Ioseph, cuius hic mentio fit, colitur a Græcis XV Iulij: obiit sub Theophilo Imp. qui an. Chr. DCCCXXIX Michaëli Balbo succeßit, anno dein DCCCXLI Michaëli III imperium reliquit.Iosepho suffectus est Leo Philosophus, huic, quod sacras imagines impugnasset, redacto in ordinem, S. Basilius subrogatus est, de quo hoc ipso die agemus.
DE S. PETRO GALATA EREMITA PROPE ANTIOCHIAM IN SYRIA.
Secvlo V.
[Praefatio]
Petrus Galata, Eremita in Syria (S.)
I. B.
Celebratur S. Petri Galatæ, in Græcorum Menæis, 1 Februarij, memoria cum illustri elogio. Vitam eius scripsit Theodoretus in religiosa historia ca. 9. qui & illius ita meminit in Ecclesiastica historia libro 4 cap. 25. Quin etiam mons maximæ vrbi (Antiochiæ) vicinus, prati instar renidebat. In hoc enituit Petrus Galata & c. Eadem habet Nicephorus lib. 11 cap. 41. Vitam ex Theodoreto hic damus, ex versione Gentiani Herueti, obiter emendatam ex Iacobi Sirmondi nostri, haud paullo accuratiore, interpretatione. Alius Petrus & gente Galata, & profeßione monachus, colitur IX Octobris, sed CCCC annis posterior; quippe qui sub Theophilo Imp. vixerit, atque ad Basilij peruenerit imperium. de eo Menæa.
VITA
Auctore Theodoreto Ep.
Petrus Galata, Eremita in Syria (S.)
Avctore Theodoreto Ep.
[1] De Gallis quidem audimus qui sunt in Europa ad Occidentem. Scimus autem eos quoque qui sunt in Asia, ab illis oriundi, qui sedes fixerunt propter Pontum Euxinum. a Ex iis germinauit B. Petrus, atque adeo terque quaterque beatus. Septem autem annis, [S. Petrus Galata] vt aiunt, postquam natus est, a parentibus educatus, consumpsit totam reliquam vitam in philosophiȩ certaminibus. Dicitur autem obiisse, cum vixisset nonaginta & nouem annos. Eum ergo qui nonaginta & duos annos decertauit, [92 annis certauit;] & noctu diuque semper victor euasit, quis pro dignitate laudauerit? Quænam autem lingua suffecerit ad eius narrandas res præclare & ex virtute gestas, in pueritia & adolescentia, in virili & in ingrauescente ætate, & in extrema senectute? Quis illum sudorem mensus fuerit? Quis luctas, quæ in tanto tempore factæ sunt, enumerauerit? Quænam autem oratio consequi potuerit vel semina ab eo deiecta, vel collectos manipulos? Quis est adeo magna & excelsa mente præditus, [nec sat digne laudari potest:] vt possit perfecte intueri facultates & copias collectas ex præclara mercatura? Scio rerum illius gestarum vastū pelagus, & ideo vereor accedere ad narrandam historiam, ne obruatur oratio. Quamobrē ambulabo propter littus, & maris quæ continenti proxima sunt admirabor & enarrabo, profundum autem relinquam ei qui, vt diuina dicit Scriptura, scrutatur profunda, & occulta cognoscit. [1 Cor. 2. 10.]
[2] Hic ergo primo tempore certauit in Galatia: illinc videndi gratia venit in Palæstinam, vt, [sacra loca Palestina visit;] cum vidisset loca quæ susceperunt salutares passiones, in his Deum qui seruauit adoraret; non vt qui loco circumscribatur, (sciebat enim eius naturam non posse circumscribi) sed vt pasceret oculos spectaculo eorum quæ desiderantur; nec sola animæ vis, [Christi amore:] qua contemplatur, absque visu, spiritali alimento per fidem frueretur. Iis enim qui amore aliquem prosequuntur est a natura insitum, vt non ex solo eius aspectu capiant voluptatem, sed & domum & vestes & calceos cōtemplētur cum magna lætitia. Tali in sponsum amore prædita sponsa, quæ desiderabat in Cantico cāticorum, clamabat, dicens: Sicut malus in lignis siluæ, ita patruelis meus in medio filiorum. In vmbra eius desideraui & sedi, & fructus eius dulcis in gutture meo. [Cant. 2. 3.] Nihil ergo absurdum & alienum fecit hic homo diuinus, qui in sponsum quidem eumdem accepit amorem, iisdem autem verbis vsus est quibus sponsa: Vulneratus sum ego, clamabat, ab amore. [Ibid. 5.] Cum autem desiderasset cōtemplari sponsi quamdam veluti vmbram, abiit visurus loca ex quibus scaturierūt fontes omnibus hominibus salutares.
[3] Cum ergo quæ desiderabat ei frui licuisset, profectus quidem est Antiochiam: cum autem vidisset ciuitatis pietatem ac religionem, [Antiochiā venit:] externam regionem patriæ suæ prætulit, ciues existimans non contribules & cognatos, sed eos qui erant eiusdem cum ipso sententiæ, & in fide socij, & trahebant idem iugum pietatis ac religionis. Cum illic autem morari placuisset, non extendit tabernaculum, [in sepulchro viuit,] non fixit tugurium, non excitauit domunculam; sed totum tempus transegit in alieno sepulcro. b Hoc vero tabulatum habebat, & septum prominens, cui coniunctæ scalæ eos excipiebant qui volebant ascendere. In eo permansit inclusus longissimo tempore, [semper biduo ieiunans:] aquam quidem c frigidam bibens, solo autem pane vescens, idque non quotidie, sed vno quidem manens ieiunus, postridie autem ea sumens.
[4] Cum autem quidam insaniens, & furore percitus, & maligni dȩmonis plenus operatione, [dæmoniacum liberat, & secum retinet:] ad eum venisset, eum quidem mundauit, deprecatus, & ab illo diabolico furore liberauit. Cum vero nollet abire, sed obsecrasset, vt pro illa curatione ei rependere ministerium liceret, eum admisit vt secum habitaret. Eum ego & noui, & memini miraculi, & vidi mercedem curationis, & audiui sermonem, quem de me habuerunt. Dicebat enim Daniel (erat enim hoc illi nomen) me quoque prȩclari ministerij huius futurum socium. Vir autem ille diuinus non est assensus vt hoc fieret, parētum meorum in me amorem cōsiderans; sæpe autem me genibus impositum vua aluit & pane. [Theodoreto benedicit:] Nam cum mater fecisset periculum spiritalis eius gratiæ, iussit me semel in hebdomada decerpere illius benedictionem.
[5] Eius autem habuit notitiam hac de caussa: Morbus, qui ei in alterum ex oculis incubuerat, visus est medicinæ superare scientiam: nihil enim erat aut scriptum a veteribus, aut inuentum ab iis qui fuere posterius, quod nō morbo fuerit adhibitum. Postquam autem omnia probauit, [oculi vitiū crucis signo curat:] & ostendit nullam afferre vtilitatem, venit quædam ei familiaris, quæ diuinum virum ostendebat, & ab eo factum docebat miraculum. Dicebat enim, vxorem eius qui eo tempore tenebat clauum Orientis administrationis (erat autem is Pergamus) cum ea in hunc morbum incidisset, eum ipsam curasse, cum deprecatione esset vsus & Crucis signaculo.
[6] Audiuit mater, & ad diuinum statim accurrit hominem: habebat autem inaures, catenas, & torques, & alia aurea quæ sibi induerat, & vestem variā ex sericis filis contextam: nondum enim virtutem gustarat perfectiorem; florenti autem erat ætate, & mundum muliebrem gestabat vt adolescentula. Cum diuinum ergo caput hæc aspexisset, nimij ornatus amoris primum morbum curauit, vsus verbis talibus: Dic mihi, inquit, filia, (vtar enim eius voce, & nō mutabo verbum sanctæ illius linguæ) si quis pictor in arte bene exercitatus, aliquam pinxisset imaginem, vt præcipit lex artis, & eam proposuisset videre volentibus, veniret autem aliquis alius, artem non sciens perfecte & accurate, [matris Theodoreti nimium ornatum arguit] temereque & in consulte, vt sibi videtur, vellet contra pingere; deinde illam artificiosam reprehendens picturam, superciliis quidem & ciliis lineas adderet longiores, faciem autem efficeret albiorem, & genis rubrum adderet colorem; non tibi videtur prior ille pictor iure succensurus, quod & ars eius probro esset & contumelia affecta, [apta similitudine;] & eorum quibus opus non erat additamentum a manu indocta accepisset? Ergo vniuersorum quoque, inquit, opificem, & nostræ naturæ effictorem & pictorem iure irasci credite, quod illam, quæ verbis explicari non potest, naturam & sapientiam accusetis inscitiæ. Non enim rubrū & album & nigrum colorem vobis infunderetis. si non existimaretis esse vobis opus hac additione. His autem corpus egere arbitrantes, imbecillitatis damnatis Creatorem. Sciendum est autem eum habere potestatem suæ voluntati iusta symmetria respondentem. Omnia enim, vt ait Dauid, quæ voluit Dominus fecit. Eius autem quod est omnibus vtile futurum curam gerens, non dat ea quæ damnum afferunt. Nolite ergo Dei corrumpere imaginem, neque tentetis ea addere quæ sapienter non dedit, neque hanc adulterinam excogitate pulcritudinem, quæ vel pudicis affert exitiū, videntibus insidians. [Psal. 113.]
[7] Hæc audiuit præstantissima & omni ex parte optima fæmina, & statim Petri reti fuit implicata, (piscabatur enim hic quoque similiter atque is qui idem quod ipse nomen habebat (pedesque tangens, & vociferans, obsecrauit vt curaret oculum. Is autem dicebat, se quidem esse hominem, & eamdem habere quā ipsa naturam; se autem peccatorum magnam gestare sarcinam, & ideo priuatum esse ea quæ ad Deum habetur fiducia. Cum autem mater fleret & oraret, & diceret se non esse eum relicturam, nisi sanitatem assequeretur, dixit Deum esse horum curatorem, petitiones autem semper dare iis qui credunt. Dabit ergo, inquit, nunc quoque, non mihi donans gratiam, sed tuam fidem contemplans. Si eā ergo habes sinceram & veram, puramque & ab omni liberam dubitatione, iubens & medicos valere & medicamenta; a Deo datum sume hoc medicamentum. Hæc cum dixisset, manum imposuit oculo, & salutaris Crucis signo facto, [eiusq; oculum signo crucis curat:] morbum expulit. Illinc domum reuersa, cum & medicamentum abluisset, & omnem extrinsecus inductum abiecisset ornatum, ex legibus a medico latis vitam instituebat: neque varia veste induta, neque aureis monilibus exornata, idque cum esset ætate adhuc admodum iuuenis; nata enim erat vigesimum tertium annum, necdum mater facta fuerat: cum enim septem alios annos vixisset, me peperit, qui fui eius primus & solus fœtus. Tantum fructum cepit ex magni Petri doctrina, & duplicem accepit curationem; & cum corpori quæreret medicinam, bonam quoque animæ sibi parauit habitudinem. Talia dicendo ille operabatur, & tam potens erat precando.
[8] Cum ea autem aliquando adduxisset famulum coquum, qui a malo dæmone vexabatur, rogauit vt ei suum non negaret auxilium. Cum precatus autem esset vit diuinus, iussit dæmoni, vt diceret caussam cur haberet potestatem in Dei creaturam. Ille autem, tamquam homicida aliquis vel murorum perfossor ac latro stans ante iudicem, & iussus dicere quæ fecit, [dæmoniacum liberat,] sic omnia est persecutus, vt qui præter cōsuetudinem cogeretur vera dicere: & dixit, Heliopoli ægrotasse quidem serui dominum; dominam autem coniugi, vt pote ægrotanti, assedisse; ancillas autem domus, in qua manebant, narrasse vitam monachorum, qui philosophabantur Antiochiæ, & quātas vires habeant aduersus dæmones: & has quidem, vtpote puellas, ludo delectatas, dæmoniacas & insanas egisse; illum ipsum autem famulum monastica veste ex caprina pelle confecta indutum, illas monachorum ritu adiurasse. Cum hæc, inquit, fierent, ego stans pro foribus, superbaque illa & gloriosa, quæ de monachis dicebantur, [qui ridicule monachorum mores erat imitatus:] non ferens, volui facere periculum de illa, quam illos habere iuueniliter factabāt, potestate. Ea de caussa relictis ancillis, in hunc me intrusi, volens scire quemadmodum expellerer a monachis. Nunc autem, inquit, didici, nec vlla alia egeo experientia, mox autem te iubente exeo. hæc dicens, aufugit, fuitque liberatus famulus.
[9] d Iam vero alium quoque rusticum cum matris quidem eius mater, mea vero nutrix, adduxisset, rogabat aduersarium virij, vt ei opem ferret. Is autem rursus rogauit, & vndenam esset, & a quonam accepisset potestatem in Dei creaturam. Vt autem silens ille non dedit responsum; orauit Petrus flexis genibus, Deumque est precatus, vt execrando illi dæmoni suorum famulorum ostenderet potentiam. Deinde rursus surrexit; ille autem rursus resistens, tacebat: & hæc facta sunt vsque ad horam nonam. Postquam autem maiore studio & magis vehementem Domino obtulit orationem, surgens dixit scelerato dæmoni: Non tibi imperat Petrus, sed Petri Deus: responde ergo, vt qui ab illius cogaris potentia. Reueritus est, etsi sit impudens, [alium liberat,] perniciosus dæmon, Sancti lenitatem ac moderationem; & magna vsus voce, clamauit: In monte quidem Amano versor. [quē e fonte bibentē dæmon inuaserat:] Cum autem vidissem hunc in via ex aliquo fonte aquā haurientem & bibentem, contendi hoc mihi sumere habitaculum. Sed egredere, inquit homo Dei, eo, qui pro orbe terrarum est crucifixus, hoc tibi imperante. Audiuit ille, & fugit: & a furore liber nutrici redditus est agricola.
[10] Cum alia autem huiusmodi innumerabilia possim de beata illa narrare anima, plurima prætermittam, pertimescens vulgi imbecillitatem: ad seipsos enim respicientes, [alios item curat:] fidem non habent diuinorum virorum miraculis. Cum vnum autem vel duo narrauero, transibo ad alium athletam.
[11] Erat quidam vir libidinosus, qui superioribus temporibus fuerat Dux militiæ. [virginis Deo sacratæ,] Puella autem quædam innupta, sed nubilis, quæ eius suberat dominio, relicta matre & suis, fugit in quoddam gynæceum, in quo erat cœtus athletarum. Decertant enim feminæ quoque similiter atque viri, & descendunt in stadium virtutis. Cum huius fugam didicisset Dux militiæ, matrem flagris cecidit, & vinctam suspendit, nec eam prius emisit e vinculis, quam religiosarum mulierum ostendit habitaculum. Sua itaque vsus rabie, illinc rapuit puellam, & domum suam reduxit; & sperauit infelix, se suam expleturum libidinem. Sed qui magnis & malis tentationibus de Sara vxore Abrahæ tentauit Pharaonem, & pudicam mulierem conseruauit intactam; & qui Sodomitas percussit cæcitate, qui eos qui erant incorporei, aggressi fuerant, tamquam hospites, insectari contumeliis; is cum huius videndi virtutem percussisset cæcitate, [e manibus raptoris diuinitus elapsæ,] effecit vt præda euaderet e manibus: & ipse quidem ingressus fuerat in thalamum; illa autem, quæ intus custodiebatur, mox exiit & euanuit ex oculis, & ad maxime expetendum peruenit habitaculum. e Sic cum didicisset stolidus, se non esse eam superaturum, quæ Deum sponsum elegisset, coactus est quiescere, eam quæ capta fuerat, & diuina potestate euaserat, non amplius requirens.
[12] Hæc tempore procedente in grauem morbum inciderat; morbus autem erat cancer: cum mamilla autem inflata dolor quoque crescebat. Sed magnum inuocabat Petrum, [dein cancro laborātis dolores sua præsentia lenit.] cum dolor esset vehementissimus: & dicebat sacra illa voce in aures suas immissa, totum illum sopiri dolorem, & nullum exhinc sensum sentire molestiæ. Ea de caussa eum accersens, frequentius accipiebat consolationem. Dicebat enim toto illo tempore illius præsentiæ, dolores omnino recedere. Sed illam quidam, cum sic decertasset, laudibus victoriam significantibus ex hac vita excedentem est prosecutus.
[13] Rursus autem matrem meam, cum postquam me peperisset, esset in ipsis mortis foribus, a nutrice rogatus, veniens eripuit a mortis manibus. Iacebat enim, vt aiunt, medicis quidem desperantibus, familiaribus autem deplorantibus, & finem exspectantibus, clausis oculis, febre vehementi laborans, nullum ex notis agnoscens. [moribūdæ precibus subuenit:] Postquam autem venit qui apostolico & sermone dignatus fuerat & gratia, & Pax tibi, dixit, filia, (hæc enim erat eius salutatio) dicitur protinus & cilia erexisse, & eum fixis oculis aspexisse, & benedictionis fructum postulasse. Postquam vlulauit autem chorus fæminarum, (animi enim angor & lætitia simul erant commixta, & caussa erant illius vociferationis) præcipit homo diuinus, vt eæ omnes sint sociæ eius orationis. [Actor. 9. 40] Sic enim dicebat etiam Tabitham fuisse salutem consecutam, viduis quidem deflentibus, magno autem Petro offerente Deo illorum lacrymas. Precatæ sunt vt iussit, & acceperunt vt prædixit, nam cum finem accepisset oratio, morbus quoque finem cepit: & sudor repente fluxit ex toto corpore, & ignis ille est extinctus, & sanitatis signa apparuerunt. Talia nostris quoque temporibus per suos seruos beneuolos Deus fecit miracula.
[14] Huius quoque vestium superficies operata est similiter atque diuinissimi Pauli. Hoc autem posui, [etiā zonā eius morbi curantur.] non vtens aliqua hyperbole, sed consentientem habens dicto veritatem. Nam cum propriam zonam diuisisset in duas partes, (erat autem lata & longa, ex crasso lino contexta) huius quidem dimidio suos lumbos, altero vero meos cinxit. Hanc cum sæpe quidem mihi ægrotanti mater imposuisset, sæpe autem patri quoque, morbum exegit. Quinetiam ipsa quoque hoc medicamento sæpe vsa est ad sanitatem. Multi autem ex notis quoque cum hoc didicissent, assidue ad ferendum ægrotis auxilium, hanc zonam accipiebant; & vbique illius gratiæ ostendebat operationem. Cum quidam sic eam accepisset, priuauit eos qui donauerant, in eos, qui ipsum beneficio affecerant, se ingratum ostendens. Hoc modo fuimus illo dono nudati.
[15] Cum sic resplenduisset, & radiis Antiochiam illustrasset, abductus fuit a certaminibus, expectans coronam, [moritur:] quæ est reposita victoribus. Ego autem, cuius, dum adhuc esset superstes, percepi benedictionem, [eum inuocat Theodoretus.] ea vt nunc quoque fruar precatus, finem imponam huic narrationi.
[Annotata]
a Menæa: παρὰ Γαλάταις τοῖς πρὸς τῇ Ἀγκύρᾳ τραφεὶς apud Galatas, qui iuxta Ancyram sunt, educatus.
b Græce: ὑπερῶον δὲ εἶχεν οὗτος, καὶ δρύφακτόν τινα προβεβλημένον. Vertit Raderus: qui supra triplices cum procurrente septo cancellos habebat. Sirmondus: cuius pars superior prominens habebat tabulatum.
c Heruetus calidam ait bibisse. Græce est: ὕδατι μὲν ψυχεῷ χρώμενος.
d Ita vertit Sirmondus. Heruetus: matris quidem meæ mater, mea vero matertera. Græce: τῆς μητρὸς μὲν ἡ μήτηρ, ἐμὴ δὲ τιτθὴ.
e In Menæis tribuitur Sancto hæc ipsa Virginis liberatio.
DE S. CINNIA, SIVE KINNIA VIRGINE IN HIBERNIA.
Secvlo V.
[Praefatio]
Cinnia, siue Kinnia, Virgo in Hibernia (S.)
I. B.
[1] Inter plurimas, quæ S. Patricij prædicatione excitatæ in Hibernia sunt ad virginitatem Christo spouso immortali dicandā Kinnia fuit siue Cinnia; nam clittera vocalibus e & i præfixæ apud Hibernos idem sonat, quod apud nos k apud Italos Ch. [S. Kinniæ natalis,] Eam Kalendis Februarij cælestibus coli solitam honoribus tradit Ioannes Colganus, & Martyrologia citat aliosq; scriptores. Illustri orta erat genere, patre Eochadio siue Euchadio, quem Origelliæ Regem fuisse, [genus,] ac Clochariam vrbem, quæ nunc intra Tironensem est Comitatum, tenuisse, idem scribit. Origelliam hic dici arbitramur meridionalem Vltoniæ tractum, [patria,] in quo Luda, siue Loutha Comitatus, Hibernis etiamnum Iriel, siue Vriel dicitur. Multos alibi recenset Sanctos Colganus, a Carbreo, seu Corbrer, S. Cinniæ fratre ortos: de quo Carbreo, alteroq; fratre Bressalio visionem S. Brigidæ infra habes in metrica eius Vita cap. 10 nu. 69. Quod de ipsa compertum est, traditum est litteris a Iocelino de Furnesio, [Vita.] veteri scriptore, cap. 79 & 80 Vitæ S. Patricij ante D circiter annos compositæ. Quibus similia habet Auctor operis tripartiti de Vita S. Patricij par. 3 nu. 7 & 8 vbi pater sanctæ Virginis appellatur Echodius, Eochadius, Euchadius. Vixisse eam ait Colganus circa annū Christi CCCCLXXX vel CCCCLXXXII. quod ex S. Patricij ætate manifestum est, tametsi an illi superuixerit, & quot annis, haud constet. Eius mentio fit, licet non exprimatur nisi patris nomen, in 3 Vita S. Patricij apud Colganum nu. 65. Censet Colganus S. Hinnam, siue Hymnam Virginem, cui S. Brigida aurum, quod ante respuerat, per vndas transmisisse dicitur in 1 Vita, c. 17 nu. 105 & in 4 Vita lib. 2 cap. 11 nu. 69. hanc ipsam S. Kinniam esse; vti affines sunt figuræ litterarum K & H.
VITA EX IOCELINO.
Cinnia, siue Kinnia, Virgo in Hibernia (S.)
Avctore Iocelino.
[1] Peruenit S. Patricius in regionem a Neyll, in qua principabatus Rex, Echu nomine, habens filiam, nomine Cinniam, vnice dilectam, quam in consequenti congruū duxit nuptui tradere. b Puella paternū propositum postposuit, Patricio exhortanti, ad centesimum fructū virginitatis promerēdum, paruit, carnalesq; nuptias nauseans, cælesti sponso se illibatam offerre, & conseruare corde statuit. [Spretis nuptiis, Christo se dicat;] Videns pater in filia mentis columnam, circa custodiam castimoniȩ virginalis, immobilē stare, Sāctum ad se accersiens, ait illi: Deliberaui & statui ex corpore natæ, nepotū procreatione, prosapiam meā ad robur regni & solatium meum dilatare; sed succisa est successio, frustrata est spes mea in hac parte per te. Si ergo pro tantȩ stirpis amissione promiseris mihi regnū cæleste, [patri (ne obstet) vitam æternam spondente S. Patricio:] & me inuitum nō compellas baptismū subire, filia mea famulabitur factori suo secundū formam exhortationis tuæ. Alioquin nō defraudabor a desiderio meo; sed ab effectu frustrabitur prȩdicatio tua. Sanctus in Domino cōfidēs, eius dispositioni negotiū istud totū cōmisit, & quod petebatur, Regi simpliciter promisit.
[2] Puella vero a Sancto velata & cōsecrata, in virgitate & aliis virtutū exercitiis, [fit monacha: claret miraculis:] Domino seruiens, multas exēplo suo ad obsequiū Dei deduxit, atque in hac vita, & post mortem miraculis coruscauit. Commendauerat Sanctus illam custodiȩ sanctæ Virginis c Cethuberis, quȩ prima omnium Hibernicarum a S. Patricio velum accepit, cui etiam monasterio d Druimduchan dicto, magna multitudine Virginum Christo seruientium repleto, præpositæ, epistolam exhortatoriā Sāctus ipse scripsit. In hoc monasterio S. Cinnia viuēs deguit, & cum pluribus Virginum turbis in Domino quieuit.
[3] Elapso aliquanto temporis spatio incidit Rex Echu in lectū doloris, & cum morbo inualescente sensisset sibi diē mortis imminere, [patrem sine baptismo obiisse,] destinauit nuntiū ob S. Patricium vocandum ad se. Districtius, etiā prohibuit, corpus suū a suis sepeliri ante sancti Prȩsulis aduētum, eo quod ipse promiserit sibi cȩleste regnū, & maxime quoniam ab ipso desiderabat salutare lauacrum suscipere. Hȩc dicens expirauit: eiusq; corpus, iuxta prȩceptum suū, vnius diei noctisq; spatio ob expectationem Patricij inhumatum iacuit. S. Patricius in e Saballino monasterio cōstitutus, quod a loco, vbi ipse defunctus iacebat, duabus dietis distans, Regis obitum in spiritu agnouit, & antequam Regis nuntius destinatus ad se adueniret, ad iter versus domū defuncti se procinxit. [diuinitus cognoscit Patricius:] Affuit f tandē Sanctus Dei, & de Regis decessu doluit, præsertim quia sine baptismi perceptione de corpore migrauit. Orauit Sanctus ad Dominum, g & geminæ mortis vinculis absoluit illū; quia enim absq; regenerationis sacramento decessit, [eum precibus resuscitat,] continuo vitȩ restitutum regulis fidei instruxit, instructumque baptizauit: baptizato autē Rege, coram plebe ad eiusdē ædificationē, ac commendationē suæ prædicationis narrare præcepit, quæ de pœnis reproborū, & gaudiis electorū plenius agnouit. Cumq; multa miranda de illis referret, inter cætera dicebat, se suum in cȩlesti patria a Patricio sibi promissum vidisse locū, [baptizat,] & quia baptizatus nōdum fuerat, illuc intrare non posse, sicq; ob precem Sancti, iussu Diuino, corpus suū reinduisse. Sciscitabatur ab eo Sanctus, vtrum mallet in hoc mundo viuere h diutius, an in instanti ad locum sibi præparatum pergere. [mori præoptantem] Respondens Rex resuscitatus, se totius orbis dominium, diuitias, delicias instar inanissimi fumi ducere asseruit in comparatione gaudiorum cælestium, quæ oculata fide probauit. Sed rogo, inquit, vt absoluar a corpore mortis huius, & educar quantocyus de carcere isto, [Eucharistia munit.] quia vehementissime cupio dissolui, & esse cum Christo. His dictis accepit Eucharistiæ viaticū, & sic dormiens in Domino, abiit in immortalitatis locum.
[Annotata]
a Nellus, siue Nealus, aut Neyl, Rex Hiberniæ potentissimus fuisse traditur: a quo genus ducit nobilissima Onellorum, siue O-Nealorum, familia, fidei Catholicæ propugnandæ studio clarissima. Negat Colganus fuisse ditionem, cui Euchadius imperitabat, O-Nellorum, S. Patricij æuo; sed cum scriberet Iocelinus. Tir-oen namq;, quod Terram Eugenij sonat, O-Nellorum est; in eoq; Clocharia, siue Cloghar, vrbs Episcopalis, quam Euchadij fuisse asserit Colganus.
b Corbmaco, inquit auctor Tripartiti par. 3. cap. 7. Nielli Magni Hiberniæ Regis, ex Corbreo filio, nepoti.
c Ethembriam alibi vocat idem Iocelinus citatus a nobis Not. c ad cap. 9 Vitæ 1 S. Brigidæ, vbi ait: Sancta etiam Ethembria affuit, quæ prima omnium sanctimonialium in Hibernia fuerat a S. Patricio in virginitate consecrata. Colganus Cectumbriam ait appellandam. Cetamariam vocat auctor Tripartati citatus.
d Auctor Tripartiti, Drom-dubhain. Colganus mauult Druim-dubhain, aitq; ecclesiam esse prope Clochariam in Vltonia, in qua præter duas illas sanctas Virgines, septem sancti Episcopi quiescere dicantur. De duabus hisce Auctor Tripartiti: In quo loco ambæ Virgines sunt.
e Tripartit. Saballi prope Dunum: qua de vrbe ad Vitam S. Brigidæ pluribus agemus.
f Ante XXIV horarum spatium, vt dicitur in opere tripartito.
g Cum curasset assistentes omnes exire, vt ibidem habetur.
h Addit idem: & adhuc annis XV regnare.
DE S. VRSO PRESBYTERO, AVGVSTÆ PRÆTORIÆ.
CIRCA AN. D.
[Commentarius]
Vrsus Presb. Augustae Praetoriae in Pedemontio (S.)
Avctore I. B.
[1] Avgusta Prætoria, Salassorum ad Duriam amnem, inter Alpium iuga, vrbs est. aut potius Romana colonia, Salaßis perdomitis ac sub hasta venditis, Augusti auspiciis deducta, ad eorum colendos agros, firmandaq; illa Italiæ claustra: [Augustæ Prætoriæ colitur S. Vrsus 1 Feb.] ab Augusto ei & Prætorianis militibus, quorum tria millia isthuc missa, factum nomen. Hic Kalendis Febr. S. Vrsus Presbyter colitur; de quo Philip. Ferrarius in generali Catal. SS. Augustæ Prætoriæ S. Vrsi Presbyteri. MS. monasterij S. Martini Tornaci & Lætiense: In Augusta ciuitate S. Vrsi Episc. & Confess. Paria habet Galesinius. Molanus in 2 edit. Ciuitate Augusta, S. Vrsi Episcopi eiusdem ciuitatis.
[2] Est illud frequens in Vitis sanctorum, quas præsertim, veteribus abolitis Actis, rudes postea scriptores ex fama lacerisue monumentis consarcinarunt, vt plures eiusdem nominis,quantumuis inuicem longo spatio temporis lociq; distent, sæpe etiam conditione ac statu, in vnum conflentur, aut eorum res gestæ confundantur. Quod in S. Vrso quoque, [In MSS. Actis S. Theonesti Ep.] vt mox patebit, videtur locum habuisse. Extant in variis MSS. Acta S. Theonesti, aut Theognesti, Episcopi, quæ XXX Octob. aut XXII Nouemb. (alibi enim hoc, illo alibi die colitur) dabimus, nisi alia nanciscamur sinceriora: in illis memoratur S. Theonestus Episcopus cum Albano, Vrso, Tabra, & Tabrata discipulis suis, ab Artanis Sede pulsus, Romam venisse, indeq; per Etruriam in Liguriam profectus, cum Alpes peruasisset, Augustam petiisse: hic Vrsus ab impiis quod Catholicam doctrinam magno studio tueretur, interfectus; vti & Albanus Moguntiæ: vnde cum reliquis duobus in Italiam reuersus Theonestus, & ipse tandem cum illis Altini lauream martyrij est adeptus.
[3] Vrbem porro in qua S. Vrsus occisus fertur, Vindelicorum Augustam interpretantur plerique; itaq; diserte habet Breuiarium Moguntinum an. MDCXI excusum: vetera autem an. MCCCCXCV & MDV edita, cum Theonestum narrant, Vrso Augustæ relicto, [occisus dicitur Augustæ,] tentoque ab infidelibus, & martyrio coronato, Alpes transgredientem ad Sigemundum Regem venisse, ab eo ad Treuirensem Antistitem missum, inde Moguntiam, haud obscure Prætoriam indicant. Ipse Adeo M. Velserus lib. 8 rer. Augustanar. an. CCCCXXV fatetur Vrsum nihil ad Vindelicos pertinere: Ad istud æuum, inquit, Theonestum sociosque Martyres Sigebertus refert, cum aliam alios temporis rationem inire sciens sim: Ex quibus Vrsum, Mediolano Maguntiacum proficiscentem, Augustæ ab Arianis occisum, vt vt quædam in reliqua historia vacillent, [non Vindelicæ,] satis conuenit. Sed vereor nostrorum aliquos nominis errore ductos de Vindelicorum vrbe perperam interpretari, quæ ad Prætoriam Salassorum pertineant. Pro Prætoria enim argumenta non obscura sunt aliquot: Consultæ tabulæ Ecclesiæ Buraniæ, [sed Prætoriæ:] quæ sub Torcellensi Episcopo prope Venetias est, & hos Sanctos, quod pleraque eorum corpora ibi condita, solenni cultu veneratur, plane habent, ciuitatem Augustam, quæ sita est ad radicem montis, qui dicitur Iouis: dehinc locuples auctor Antoninus, in Itinerario iter Mediolano Magontiacum describens, Augustam Prætoriam quintæ mansionis loco posuit: tum antiquissimum ad eam monasterium titulo S. Vrsi superesse audio: nobis contra neque itineris ratio suffragatur, neque vllam nostra Ecclesia Vrsi memoriā retinet. Quocirca (quod huc vsque cauere curæ fuit) ornamento peregrino abstinemus.
[4] Hæc ille, pari eruditione ac ingenuitate:verum quod de monasterio S. Vrsi Augustano scribit, vereor vt ab Vrso S. Theonesti socio nomen sit sortitum; ac forte vt vllus S. Theonesti huius socius Vrsus fuerit. Nam quæ in manibus sunt, S. Theonesti, Sanctiq; Albani Moguntini M. Acta, multis & grauibus scatent mendis, [verum Acta illa mendosa.] quæ nemo non perspiciat. Relegati feruntur ab Hunerico VVandalorum Rege, qui, vt scribit Marcellinus Comes, orthodoxos Episcopos proscripsit Theodorico & Venātio Coss. siue an. Chr. CCCCLXXXIV, regni sui VI, vt habet Notitia Africæ a Sirmondo edita. Ab eo pulsi Theonestus & socij Romam venerunt ad S. Leonem Magnum Papam, qui obiit an. Chr. CCCCLXI inde ad S. Ambrosium Mediolanensem, qui CCCXCVIII: mox ad Sigismundum Regem Burgundionum Catholicum, qui primum post D annum Christi ad Catholicam fidem conuersus est: ab hoc deinde ad S. Paulinum Treuirensem, qui, vt testatur S. Hieronymus in Chronico, in Phrygia exul mortuus est anno Constantij XXI, qui Christierat CCCLVIII. Quæ omnia quam non congruant, nil attinet inculcare. Missa facimus hic alia eiusdemmodi complura, vt quod in Actis S. Albani S. Ambrosius Sanctorum illorum gratia adiisse augustæ memoriȩ Principem Theodosium Iuniorem dicitur, qui quarto demum post Ambrosij mortem anno natus est.
[5] Censet Philippus Ferrarius in Catalogo SS. Italiæ, S. Theonestum Ep. in Italiam venisse cum solis Tabra & Tabrata Diaconis, [Vrsus alius occisus Solodori:] Theodosij senioris Sanctiq; Ambrosij temporibus, omnesq; Altini coronatos martyrio: quoniam vero alius Theonestus e legione Thebæa miles, mox Christi præco ac Martyr, Vercellis colitur XX Nouemb. cuius commilitones atque in Christi defendenda fide socij Vrsus ac Victor Solodori apud Heluetios cæsi XXX Septembris & Albanus Moguntiæ XXI Iunij; inde Theonesto Episcopo ac Martyri additos per errorem socios, Vrsum, atque Albanum, qui senioris Theonesti militis, sub Diocletiano occisi, socij fuerant. Probabilia sunt ista quidem; Vrsi tamen alicuius, diuersi a Solodorensi illo, Martyris tamen, asseruari in Veneta ditione corpus testatur Petrus Equilinus lib. 5 cap. 133 ita scribens: Horum duorum Martyrum (Vrsi Augustani & Albani Moguntini) corpora ad prouinciam Venetiæ translata, in loco qui dicitur Buranum, [alteruter Burani quiescit.] iuxta mare situm, Torcellanensis diœcesis, tumulata seruantur: ibique & corpus iacet tertij Martyris Dominici monachi, qui quamuis in istorum passione non reperiatur specialiter nominatus, ab incolis tamen ipsius loci, consocius Albani & Vrsi fuisse dicitur, & cum iisdem pro Christi nomine creditur martyrio coronatus. Passio horum Martyrum ibidem agitur XI Cal. Iulij. Hæc Petrus.
[6] Siue ergo aliquis Augustæ Prætoriæ Vrsus martyrium fecit, cuius corpus alio asportatum oblitterataq; isthic memoria sit; siue Vrsi apud Heluetios coronati, vti socij eius Victoris Genuam, ita Buranum deuectæ reliquiæ sint, isq; illic, quia ignotus, Augustanus creditus, cuius celebre nomen; saltem qui Augustæ nunc colitur Vrsus, non Martyr appellatur, sed Presbyter fuisse traditur illius Ecclesiæ, S. Grati, siue Gradi Ep. discipulus. Colitur S. Gratus Ep. VII Septembris. Hunc existimat Carolus Ep. Nouarien. lib. 1. de Eccles. Nouar. illum esse, [Alius Augustæ Cōf. S. Grati discipulus.] qui Eusebij Ep. Mediolanensis epistolæ synodicæ ad S. Leonem Papam (inter huius Epistolas) ita subscripsit: Ego Gratus Presbyter, directus ab Episcopo meo Eustasio Ecclesiæ Augustanæ, vice ipsius in omnia suprascripta consensi & subscripsi, anathema dicens iis, qui de Incarnationis Dominicæ sacramento impia senserunt. Eustasium vero, quem hic Episcopum suum Gratus Presbyter dicit, vnum e duobus Eustasiis esse, [S. Gratus sec. 5. vixit,] qui subscripserunt epistolæ synodali S. Ambrosij ad Siricium Papam, existimat idem Carolus Ep. Qui vltimo loco subscripsit Eustasius Ep. qui antepenultimo Eutasius appellatur to. 1 Conciliorum. Vltra sexaginta annos sedisse in episcopatu Eustasium necesse est, si hæc solida est Caroli Episcopi coniectura. quam eo firmari argumento putat, quod Iocundus Ep. Augustanus, Grati discipulus fuisse perhibetur, idemq; synodo tertiæ Romanæ sub Symmacho, Ruffo Magno, Fausto Auieno VV. CCL. Coss. an. Chr. DI, ac deinde sextæ subscripsisse legitur.
[7] Ferrarius S. Grati MS. Vitam citat, in qua is Lacedæmone natus dicitur, [non Caroli Magni æuo,] atque a concilij cuiuspiam Patribus ad Karolum Magnum Imp. missus e Græcia, dein a Leone III Papa Augustæ Prætoriæ Episcopus datus; idemq; cum S. Theodulo Ep. Sedunensi Reliquias S. Mauricij & sociorum inuentas honorificentius locasse, aliaq; egisse, quæ suo loco discutiemus. Suffragatur Ferrarij, aut potius illius MS. Vitæ chronologiæ, quod Simlerus lib. 2 de Heluetiorum rep. scribit: Tradunt, inquit, Vallesianorum Annales, Carolum Magnū Imp. Theodolo Ep. Sedunensi, quod is ab Angelo edoctus nescio cuius secreti delicti remissionem sibi indicasset, donasse Comitatum & præfecturam Vallesiæ ipsi ac successoribus &c. post tamen fatetur esse quædam, quæ hanc narrationem suspectam reddant. [(quo nec S. Theodulus Sedunen eius æqualis;] Refutat eam quoque in Cosmographia Belforestus. Guillimannus de rebus Heluetior. lib. 4 cap. 3 tradit Sedunēses Episcopo suo parere & subiectos esse: Nescio cuius munere, inquit, nisi Caroli Magni. At mox de Theodulo, siue Theodoro: Concilio Aquileiensi, Siagrio & Eucherio Coss. interfuit Theodorus Ep. Octodorensis … sub Sigismundo Burgundiæ Rege Theodorus, aut, vt alij scribunt, Theodolus Episcopus Sedunensis ecclesiam S. Mauricij Agauni consecrauit dedicauitque. Non est tamen, vt remur, vnus ac idem Theodorus, qui concilio Aquilecensi, [vnusne an geminus?)] Siagrio & Eucherio Coss. anno Chr. CCCLXXXI interfuit, & qui Thebæorum Martyrum basilicam dedicauit, si quidem id S. Sigismundi Regis temporibus dicatur contigisse; alioquin fatendum esset, sedisse eum annis minimum CXXX. Sed hoc alias.
[8] Gratus, qui S. Leonis temporibus Presbyter erat, Legatusq; Eustadij, is deinde Episcopus factus, S. Innocentij e legione Thebæa Translationi interfuit, vti in historia martyrij S. Mauricij cap. 11 narrat Eucherius, seu quisquis illius est auctor: Cuius translationem, inquit, [S. Innocētij M. corpus, inuenit Gratus,] sanctæ recordationis Domitiano Geneuensi, & Grato Augustæ vrbis, vel Protasio tunc temporis loci illius Episcopo celebratam recolentes, quotidiana deuotione & laudibus frequentamus. Quod Protasium ait loci illius Episcopum, Octodorensem intellige, cui (vt ex veteribus prouinciarum catalogis colligere est) parebat etiam Sedunum, nunc Episcopi Sedes, Octodoro euerso, aut deserto. Eadem mox phrasi cap. 12 Theodorus (Protasij decessor, si duo fuerunt Theodori, aut successor, si vnicus) illius loci Episcopus appellatur. [obiitq; circa an. 500.]
[9] Gratus igitur sub exitum seculi Christiani quinti decessit: quando & S. Vrsus, aut aliquanto post, sub Iocundo Episcopo. Paucula hæc de Vrso tradit ex vrbis eiusdem Chronico MS. aliisq; monumentis Ferrarius: [S. Vrsus eius discipulus,] Is S. Grati Ep. Augustensis discipulus fuit, & Prior Ecclesiæ, quæ nunc S. Vrsi de suo nomine dicitur, eius Ordinis aut sodalitatis, quæ in Pedemontana regione, S. Bernardi nominatur. Miraculis claruit viuens, claretque vsque in præsentem diem. [clarus miraculis, etiamnum pluuiam suis impetrat, ac serenitatem.] Nam quoties ciuitas nimia aëris siccitate laborat, arcam, in qua corpus eius asseruatur, circumferentes, opportunam solent impetrare pluuiam. Quoties etiam nimis abundant pluuiæ, sacro eodem corpore per vrbem delato, serenitas optata succedit. Illud quoque de S. Grato mirandum ferunt, talpas illius caussa nusquam in agro Augustensi ad III M.P. repetiri. Ita ille.
[10] Ecclesia illa S. Vrsi, vt scribit Gabriel Pennottus in hist. Canonic. regular lib. 2. cap 33 nu. 6 ob multa insignis est, & prima post Cathedralem in toto episcopatu Augustano; cuius Canonici numero XII, statutis diebus solennioribus, in Cathedrali cum illius Canonicis ad sacra facienda conueniunt, & in publicis processionibus pariter incedunt. Habet Priorem, qui post Episcopum primam dignitatem obtinet, & insigniis pontificalibus vtitur: licet iam multis abhinc annis non regularis professus, sed secularis & beneficiarius esse consueuerit. Præfuerunt tamen eidem monasterio plures Canonici professi, [an Prior ecclesiæ S. Vrsi?] tum vitæ sanctitate, tum dignitate insignes & illustres; ex quibus fuit ipse B. Vrsus, primum dicti monasterij, quod antea S. Petro Apostolo nuncupabatur, postea ipsius ciuitatis Augustanæ Præsul, in eodem monasterio, siue in eius ecclesia, cui postea nomen dedit, honorifice tumulatus: prope cuius sepulchrum iacet corpus B. Galli Episcopi Augustani. Hæc Pennottus; quæ videntur de alio posteriori Vrso accipienda: nam Iacobus Philippus Bergomensis, ab ipso etiam Pennotto citatus, scribit lib. 12 illud S. Vrsi monasterium fundatum a Montisferrati Marchionibus, quorum primum statuit Alaramum Ottonis II generum. Haud nihil ambigimus tamen, fuerit ne isthæc ecclesia, S. Vrsi tumulo nobilitata, restaurata fortaßis ab illis Principibus, addito Canonicorum regularium cœnobio, cui deinde posteri præfuisse Vrsum, cuius in eo viseretur monumentum, crediderint.
[11] Sed posteriorem aliquem Vrsum alij quoque statuere. Nam Canonicor. regular. Congr. S. Saluatoris Officia Romæ excusa an. MDCXIII, ad XV Iunij, S. Bernardum aiunt seculo renuntiantem, canonicum habitum ab Vrso eius ciuitatis (Augustæ, non tamen Vindelicæ, vt ibi perperam dicitur, [an alius iunior, dein Episcopus?] sed Prætoriæ) Episcopo suscepisse. Carolus quoque Nouarien. eumdem Bernardum scribit lib. 1. Archidiaconum Augustæ factum an. CMLXVI cum B. Vrsus, vt quidam scribunt, vrbis esset Episcopus. Ferrarius vero, in Tabulis Eccles. Taurinensis S. Vrsum Episcopum Kalendis Februarij adscriptum tradit, ambigitq; num forte alius sit ab illo veteri Vrso Augustano,qui solum Presbyter fuit: de cuius ætate iterum agemus ad Vitam S. Grati Episcopi, VII Septembris.
DE S. VENDIMIANO EREMITA IN BITHYNIA.
Post an. D.
[Commentarius]
Vendimianus Eremita in Bithynia (S.)
I. B.
[1] Mvltos ad pietatem erudiit, viros ac fæminas, S. Auxentius anachoreta, cuius Vitam dabimus XIV Februarij. In his fuit S. Vendimianus, [S. Vendimianus S. Auxentij discipulus,] quem, Fastis Latinis ignotum, Græci Kalendis Febr. venerantur, vbi hæc de eo Menæa: Eodem die commemoratio S. P. N. Vendimiani.
Vendemianus, arbor virtutis magna,
Plantata in terra, & in cælum translata.
Hic discipulus fuit S. Auxentij: eoque mortuo, in abruptam rupem secessit, [in rupe degit:] in qua exiguam sibi domunculam construxit, in eaque duos & quadraginta annos vixit. Ad Christum iam migraturus, in genua procubuit, Deoque spiritum commendauit. Nihildum de eo alibi legimus. Quo tempore e viuis migrarit, statui ex Auxentij ætate potest. Hic mortuus dicitur, [quando obierit?] in Latina quidem Vita a Lipomano & Surio edita, in imperio pij & Christi amantis Zenonis; in Græca vero, ὲν τῆ βασιλείᾳ τοῦ φιλοχρίστου Λέοντος, imperante Christi-amante Leone. Hoc probabilius videri infra dicemus. Cum autem Leonis an. IV Christi CCCCIX obierit S. Simeon Stylites, vt V Ianuarij diximus, ac tunc S. Auxentio adhuc superstiti apparuerit; consequens est, S. Vendimianum, qui ei XLII annos superuixit, post annum D obiisse; post DXVI, si ille ad Zenonis vixit imperium, quod an. CDLXXIV capeßiuit.
DE S. BRIGIDA VIRGINE SCOTA THAVMATVRGA, KILDARIÆ ET DVNI IN HIBERNIA.
An. Ch. DXXIII.
Commentarius præuius.
Brigida Virgo Scota, in Hibernia (S.)
BHL Number: 0000, 0198, 0199, 6517
Avctore I. B.
§ I. S. Brigidæ natalis, celebritas.
[1] Dvæ eadem tempestate Ecclesiam illustrauere sanctißimæ Virgines Brigida in Hibernia, in Galliis Genouefa: vt cum sapientißimi viri populos præferoces, Scottorum illic, hic Francorum, eruditione ac vitæ integritate ad capessenda Christianæ disciplinæ instituta informarent; illæ & suo alterum sexum exemplo, & viros quoque ipsos sapienti innocentia, [S. Brigida V. celeberrima] ac miraculorum efficaci facundia suauiter ad dandas veritati manus compellerent. Et de Genouefa quidem III Ianuarij egimus. Brigida vero Kalendis Februarij celebratur, ita consentiente populorum pietate, vt non modo Scoti & Hiberni, quorum vtrique suam esse gentilem contendunt, sed & Angli, Belgæ, Germani eximia omnino religione illam venerentur. De Scotis, Anglis, Hibernis testatur Hector Boëthiushistoriæ Scotor. lib. 9. Effecta est, inquit, [apud Scotos, Hiberbernos, Anglos,] eiusdem Virginis ad posteritatem, ob pietatem insignem, celebris adeo memoria, vt Scoti, Picti, Hibernici, &, qui illis gentibus vicinas habent sedes, Angli, eam inter fæminas, quas Christiana Ecclesia in Sanctorum numerum retulit, secundum Deiparam Virginem præcipua semper habuerint veneratione. Templa Brigidæ nomini inter hos populos sacra, quot vix alicuius Diuorum, huius rei certa sunt indicia. [plurimis templis ei dicatis;] Exaggeratius etiam Ioan. Leslæus lib. 4 in Conuallo XLVII Rege: Tanta veneratione Scoti, Picti, Britanni, Angli & Hibernenses D. Brigidam sunt vbique prosecuti, vt plura templa Deo in illius memoriam apud illos omnes erecta videas, quam in vllius ceterorum Diuorum omnium. Vtrumque secutus Georgius Conæus, Facta autem, inquit, tam celebris huius Virginis ad posteros memoria est, vt nullam secundum Deiparam pari deuotione Scoti sint venerati. Ioannes Colganus in Append. 4 ad Vitam S. Brigidæ cap. 16 sexaginta fere loca enumerat S. Brigidæ nomine insignita, eaq; e quinque dumtaxat diœceseon Hibernicarum Catalogis, cum multo plures aliæ sint, quarum catalogos nactus non erat, & in illis ipsis alia templa, sacella, altaria ei dicata, etsi eius nomine oppida ipsa locaue haud nuncupentur. Fatetur tamen eorum, quæ recenset, locorum aliqua ab alterius fortaßis Brigidæ nomine sortita appellationem. Nam eiusdem Appendicis cap. 1 alias complures enumerat Brigidas, sanctitate vitæ & publicorum sacrorum honore illustres; quarum nos infra nonnullas referemus. Sed pleraq; tamen loca ab eo recensita, huic Brigidæ, longe ante alias celeberrimæ, sacrata fuisse probabilius videtur. Quot iam in reliqua omni Hibernia, Scotia vniuersa, Anglia, ac circumiacentibus insulis extitisse templa illius honori dicata necesse est, priusquam hæreticorum rabies illa auitæ pietatis monumenta maximam partem subuertisset? Quamquam non omnis ex ipsorum etiam hæreticorum animis erasus est sensus auitæ pietatis. Solent etiamnum in Scotia, non Catholici solum, sed & hæretici plerique, S. Brigidæ peruigilio, in singulis domibus conclaue vnum exquisito nitore adornare, in eoq; thalamum quam possunt sumptuosißime instruere. Qui id mihi retulit vir grauis & certæ fidei, percunctatum se aiebat ex iis, quid illud sibi vellet lectisternium, cum iam cultumSanctorum, ex nouitiæ suæ sectæ placitis, repudiassent? respondisse ipsos eum thalamum sponsæ Christi Brigidæ præparari, seq; eum ritum a maioribus acceptum retinere. Vtinam reliquam omnem maiorum resumant aliquando pietatem!
[2] [apud Belgas,] Quoniam vero in Belgicas ac Germanicas prouincias plurimi olim viri religiosi, partim fidei disseminandæ gratia, partim pietatis tranquillius apud ignotos colendæ, immigrarunt e Scotia & Hibernia, atque Anglia quoque, sed Scoticis institutis pleriq; eruditi; inde sanctæ illius Virginis propagata huc veneratio est, ad populos tunc, vt plurimum, pascuariæ & agrariæ rei deditos, neque tamen diu vnquam ab vsu tractationeq; armorum otiosos, sed eiusmodi tamen, vt eorum simplicitas illius emereri opem & niteretur, & posset: quippe quæ plurima olim circa rusticanam annonam, lac, butyrum, lardum, mel, circaq; ipsa armenta, aut alioquin in agrestium hominum leuamentum, miracula patrauerit; & professa sit, vti vitæ 1. cap. 10 nu. 60 refertur, proniorem se esse ad benefaciendum plebeiis ac tenuibus, quia plebeij cuncti seruiunt Deo, omnesque Patrem poscunt; cum potentes, exceptis paucis electis a Deo, serpentes sint & filij sanguinum, filiiq; mortis: neque ideo tamen iusta bella auersata sit, aut rogata destituerit ope. [Officio Ecclesiastico,] Eo aucta in illam pietas nouis identidem in varios beneficiis; vt pleræque Belgicæ Ecclesiæ illius festum officio Ecclesiastico celebrare consueuerint: vti cernere est in veteribus Canonicarum precum Breuiariis, Antuerpiensi an.1496 excuso, Bruxellensi 1516. Audomarensi 1518. Leodiensi ac Brugensi 1520. Morinensi 1542. Vltraiectensi, aliisq;.
[3] [vti & apud Germanos;] Eadem apud Germanos religio. Stephanus Vitus Societatis nostræ Sacerdos apprime eruditus, qui Theologiam annos plures in Germania docuit, in docto & insigni opere, sed necdum edito, quod Vindicias veteris Scotiæ, siue Hiberniæ, inscripsit, libri 3 cap. 12 ista habet: Inter Sanctos, qui Germaniæ sunt speciales Patroni, Brigidam recenset Petrus Cratepolius, dicens in Germania illam esse celeberrimam: & vere. Nam, vt alia indicia non essent, satis esset, quod nulla sit hodie, neque fuerit a mille fere annis, Ecclesia Cathedralis aut diœcesis Catholicorum in ea regione amplissima & vastissima, vbi non quotannis ad 1 Februarij, publice in Choro & altari dicatur de Virgine Brigida officium, siue preces Canonicæ, & sacrum Missæ celebretur. Neque mihi in Germania licuit videre vllum ex Kalendariis, quæ vbique quotannis tam ab hæreticis, quam a Catholicis noua pro varietate diœcesium & prouinciarum cuduntur, vbi nomen Brigidæ Virginis non viderim. Ita ille, vir curiosus in paucis.
[4] Celebrem apud alios quoque populos eius memoriam fuisse, patet ex omnibus Martyrologiis quæ eius hoc ipso die deprædicant nomen. Vetus Romanum, S. Hieronymi nomine incodice Treuirensi, quo sumus vsi prætitulatum, auctum tamen, (vt vel hinc manifestum est) si ab S. Hieronymo primitus inchoatum, ita illius meminit: [inscripta Martyrologiis 1 Febr.] In Scotia S. Brigidæ Virg. Idem habent MS. Martyrol. Brugense perantiquum, MS. S. Mariæ Vltraiecti, MS. Centulense Bedæ præferens nomen; & MS. Florarium, sed in hoc additur: quæ obiit anno salutis 518. MS. monasterij S. Martini Treuiris, & ipsum peruetus: In Hibernia Brigidæ Virg. Vsuardus: In Scotia S. Brigidæ Virg. cuius vita miraculis claruit. [cum insigni elogio.] Beda vulgatus, Ado, aliaq; MSS. Apud Scotiam S. Brigidæ Virginis, cuius vita miraculis claruit. Quæ cum lignum altaris in testimonium virginitatis suæ tetigisset, viride factum est. Minus hoc nobis probatur elogium: neque enim in testimonium suæ virginitatis ligneum altaris pedem tetigit; sed orationes recitante, qui ei velum imposuerat, sancto Episcopo, ipsa capite submisso pedem altaris ligneum manu tenuit, & ab hac hora pes ille viridis sine vlla putredine, & sine defectu, manet in æternum, vt in 1 Vita, cap. 3 nu. 16 dicitur. Melius ergo Martyrol. Romanum, Bellinus de Padua, Molanus in Addit ad Vsuard. & plurima Belgica Martyrologia Vsuardi nomine inscripta: In Scotia S. Brigidæ Virg. quæ cum lignum altaris tetigisset, in testimonium virginitatis suæ statim viride factum est. Eadem habet Maurolycus, adiicitq; tempore Iustini I. VVandelbertus monachas Prumien. qui ante 800 annos scripsit:
Brigida Virgo potens Februi sibi prima Kalendas
Scottorum sancit miro celebrare fauore.
Ita MS. Cusanum. Molanus aliiq; celebrata fauore legunt. Rabanus in Martyrol. ita illius meminit: In Hibernia quoque natiuitas Brigidæ Virg. quæ natiuitas magnorum meritorum & sanctitatis esse prædicatur. melius MS. S. Maximini: In Hibernia S. Brigidæ Virg. quæ magnorum meritorum & sanctitatis esse prædicatur. Neque enim apparet qua ratione natiuitas ipsa magnorum meritorum & sanctitatis dici poßit, cum mater gentilis adhuc esset, & mago famularetur. Nisi quis asserere voluerit, quod Hieronymus de Villa-vitis Canonicus regularis, in libro quem Panem quotidianum vocat, absque vllo solido fundamento tradidit, in vtero materno sanctificatam fuisse: quasi vero quæ mox euenere miracula præsentis sanctitatis, & non potius futuræ argumenta extiterint. Eadem quæ MS. S. Maximini, habet Notkerus, additq;: adeo vt cum lignum altaris in testimonium virginitatis suæ tetigisset, viride sit effectum. Vetus MS. Lætiense: In Scotia natale S. Brigidæ Virg. quæ ab ineunte ætate Christo iuncta est amore. Hæc in casto proposito sanctissime viuens, multis coruscauit miraculis. Eadem fere habet antiquum MS. monasterij S. Martini Tornaci. Denique nullum fere Martyrologium non eius prædicat nomen. Sed quædam XXXI Ianuarij, anticipata nimirum ob S. Ignatij Theophori festum solennitate. In Martyrol. Colonien. an. 1490 excuso, ad XIV Iulij hæc habentur: Item feria III proxima post festum S. Margaretæ Virg. est commemoratio S. Brigidæ Virg. Nempe in eum diem, imo, vt Gelenius scribit de Coloniæ magnitud. lib. 3 Syntag. 29 § 3 in feriam III post Vincula S. Petri transfertur supplicatio & fertatio parochiæ S. Brigidæ Coloniæ.
§ II S. Brigidæ Acta.
[5] Nec minorem a Vitæ scriptoribus consecuta est Brigida celebritatem. ita multi res ab ea gestas tradidere litteris. Testatur id Chilienus, [Vita eius a multis scripta;] seu quisquis est auctor metricæ Vitæ, quam tertio loco daturi sumus, in Prologo:
Scripserunt multi virtutes Virginis almæ,
Vltanus Doctor, atque Eleranus ouans.
Descripsit multos Animosus nomine libros
De vita & studiis Virginis, ac meritis.
Extent necne horum opera, & Hibernicis litteris an Latinis, augurari temere nolim. S. Vltanus Ardbrecanensis in Media Episcopus, vt ex veteri scriptore tradit Ioannes Colganus, comprehendit miracula S. Brigidæ libro vno: quem librum eam vult Colganus Vitam esse, quam ipse tertio loco, nos primo damus. Quam firmum sit, quo id coniectat, argumentum, non est operæ vt pluribus disquiram. Obiisse idem Vltanum ait IV Septembris, an. Christi DCLVI, inq; Sanctorum numerum relatum. Vsserius eius obitum refert ad annum DCLVII, alij ad DCLXII, qui hymnum in laudem S. Brigidæ ab eo compositum putant, tempore duorum filiorum Ædæ Slane: nam ex veterum annalium fide Dermitius II & Blathmac, filij Ædæ II. anno DCLVIII regnum Hiberniæ capeßiuerunt, tenueruntq; VII annis.
[6] S. Aleranus siue Alleranus, in quibusdam codicibus Aierranus, [S. Elerano Sapiente.] aliis Eleranus, & Heleranus, cognomento Sapiens, ea pestilentia extinctus est anno DCLXIV, aut DCLXV, de qua XX Ianuarij ad Vitam S. Fechini Abbatis egimus, & Beda lib. 3 hist. gentis Angl. cap. 27. Colitur, Colgano teste, XI Augusti. Cuius ingenij vnicum, inquit Vssertus de Britannicar. Eccles. primordiis. cap. 17, atque illud perexiguum, monumentum habemus reliquum; Sedulij Iunioris collectaneo in Matthæum insertum, atque ita prænotatum: Incipit typicus ac tropologicus Genealogiæ Christi intellectus, quem S. Aileranus Scottorum sapientissimus exposuit. Ailerani mentio fit in Vita S. Fechini cap. 2 num. 8 his verbis: Hæc vero miracula, ne cuiquam in dubitationis scrupulum veniant, sapienti viro Ailerano referente, & aliis multis fidelibus idem contestantibus, comprobata sunt.
[7] Nos quinas omnino S Brigidæ Vitas dabimus: Primam ex veteri MS. Ecclesiæ S. Audomari, [quintuplex hic edita:] diligenter collatam cum ea, quam ex antiquo codice monasterij Ripensis, siue am Hof, S. Magno dicati, in suburbio Ratisponensi ad pedem pontis, sua manu descripserat olim, [1 vnde?] miseratq; Heriberto Rosvveydo Stephanus Vitus. Huius exemplum communicauimus cum Hugone VVardæo ordinis Minorum, quod Colganus cum MS. Atrebatensi S. Autberti, & Hibernico monasterij Insulæ Sanctorum in Comitatu Langfordiæ, alioq; Carthusiæ Coloniensis collatum edidit, testatus aliud exemplar extare in monasterio Dunensi Brugis; quo an vsus tamen sit, non indicat. Extat eodem principio sanctæ Virginis Vita in veteri Legendario Cæsaris-insulæ. Auctor succincte plurima complexus miracula est, decursum vitæ omnem haud satis ordinate explicateq; prosecutus. Quod vitium inest in omnibus fere veterum Sanctorum Hibernicorum Vitis quas adhuc nacti sumus: vt videantur illarum Scriptores ea dumtaxat aceruatim & confuse accumulare voluisse, quæ præcipue mouere admirationem possent; exemplis virtutum prætermißis, quod eæ vel vulgo notæ forent, [plena miraculis:] vel populari sermone descriptæ in religiosorum hominum manibus versarentur. Pleraque tamen Brigidæ miracula insigne præbent vel caritatis in Deum proximumq;, vel fiduciæ de Diuina ope, vel demißionis sui, vel aliarum virtutum documentum.
[8] Secundam descripserat Rosvveydus e vetustißimo codice D. Preudhomij Canonici Atrebatensis: quam contulimus cum MSS. monasteriorum S. Maximini Treuiris, [2 a Cogitoso,] VViblingensis in Sueuia, Bodecensis in VVestphalia; cumq; editionibus Henrici Canisij e MS. Aistadiano, & Ioannis Colgani ex MSS. S. Huberti ac S. Amandi. Auctorem Cogitosum vulgo appellant, quod in Epilogo ita scribat: Orate pro me Cogitoso, nepote culpabili. Sed desunt illa multis exemplaribus. Neque ex iis recte conficitur, vt quidam putant, S. Brigidæ consanguineum fuisse, quia nepotem se vocet; neque tamen luxuriose ei transactam adolescentiam, vt alij volunt: sed submisse de se, vt viri pij solent, sentientem, nepotis culpabilis titulum sibi sumpsisse. Colganus fastis Sanctorum ad XVIII Aprilis adscriptum refert. Insignis est scriptor, vt qui grauiter & non audita solum, sed & visa narret. Nam cap. 7 num. 34 ita scribit: Alias semper operari virtutes innotescit, quas non solum audiuimus, sed etiam oculis nostris vidimus. Fuit ipsemet fortaßis maximi & clarissimi monasterij S. Brigidæ alumnus, eq; Kildariensis Episcopi regulari schola, vt c. 8. n. 37 loquitur.
[9] Non fuit tamen S. Brigidæ æqualis, forte nec coætaneus: nam & in Prologo num. 1 profitetur se a maioribus tradita, [diu post scripta,] patefacere. & num. 2 ostendit se non exiguo post fundatam Kildariensem Ecclesiam tempore, nedum paucis a Brigidæ decessu annis, scripsisse, sed cum plures huic Abbatissæ,S. Conlæo Episcopi succeßissent: Amborum meritis, inquit, sua Cathedra Episcopalis & puellaris, acsi vitis fructifera diffusa vnd que ramis crescentibus, in tota Hinensi insula inoleuit. Quam semper Archiepiscopus Hibernensium Episcoporum, & Abbatissa, quam omnes Abbatissæ Scotorum venerantur, felici successione & ritu perpetuo dominantur. Quæ illa, velut in longum propagata felix successio, si cum scribebat Auctor, tertius a S. Conleo, siue Conlaïdo, sedebat Episcopus tertia a S. Brigida Abbatissa? Quid, quod tam reparata erat ecclesia, vt cap. 8 narratur? an id credibile, paucis post Brigidæ excessum annis fieri debuisse? Denique quo argumento confici omnino putat Colganus ante annum DIIC conscriptam esse hanc Vitam, [cum Archiepiscopus Lageniæ sederet Kildariæ;] eo ipso inducimur, vt serius multo id factum existimemus. Erat, inquit, tunc Antistes Kildariensis, Archiepiscopus Lageniæ: atqui ea dignitas Fernensi Sedi circa annum Christi DIIC Brandubij Regis rogatu, collata est: prius igitur scripsit. qui enim alioqui id ignorasset, ac Kildariæ sedere Archiepiscopum asseruisset?
[10] Verum S. Fiecum, siue Fecum, Duptachi illius, qui in aula Temoriensi, nequidquam vetante Loegario Rege, S. Patricio primus assurrexerat discipulum, fatetur ipse Colganus Append. 4 ad Vitam S. Patricij part. 3, Archiepiscopum Lageniæ fuisse, vixisseq; ad annum DXX aut DXXX. Non igitur S. Conlaidus, qui an. DXIX mortuus dicitur, Archiepiscopus fuit. Sed de S. Fieci ætate agemus ad XII Octobris quo cum filio suo S. Fiachrio colitur. Archiepiscopalem eius dignitatem confirmat auctor operis tripartiti de S. Patricij vita, parte 3 nu. 21 apud Colganum; nimirum S. Patricio visum esse dignum, non solum qui primus ex omnibus Lageniensibus ordinaretur in Episcopum, sed & qui toti isti prouinciæ vt supremus præficeretur Antistes. Qui vero in hymnum Hibernicum eiusdem S. Fieci, [qui ante Slepti,] de vita & virtutibus S. Patricij Scholia edidit, & ipse scriptor perantiquus, ista habet: Et postea ab eodem Patricio Fiecus consecratus est Episcopus, & tandem Lageniæ Archiepiscopus institutus: quo etiā munere eius Comorbani, siue successores abinde funguntur. Ea Sedes Slepti fuit siue Sleibhti in Lesia, seu Comitatu Reginæ, iuxta flumen Berbha, olim Birgum, nunc Barrow, vti ex eodem tripartito opere & Vsserio patet.
[11] Anno Christi DXCVIII Branus Niger, siue Brandub, Rex Australis Lageniæ, [post annū 598 Fernæ,] vir astutissimus & valde probus in militia, vt in Vita S. Aidani, siue Medoci, XXXI Ianuarij cap. 4 num. 24 diximus, occidit Regem Hiberniæ Ædum filium Anmirech, prælio victum, & maximam cædem nobilium virorum totius Hiberniæ cum eo fecit. Deinde accepto regno totius Lageniæ, & non solum, sed tota etiam Hibernia vsque ad Callachuari, post occisionem Ædi, filij Anmirechi; graui morbo, S. Moedoci precibus, liberatus, atque æternæ damnationis periculo ereptus; magnas dedit oblationes Sancto Moedhog, & agrum in quo vir Dei construeret monasterium, quod dicitur Ferna; in quo S. Moedog sepultus est… Deinde facta Synodo magna in terra Laginensium, decreuit Rex Brandub, & tam laici quam Clerici, vt Archiepiscopatus omnium Laginensium semper esset in Sede & Cathedra Sancti Maedhog. Et tunc S. Maedhog a multis Catholicis consecratus est Archiepiscopus.
[12] Vt a Sleptensi Sede ad Fernensem, ita ab hac ad Kildariensem est Metropolitana dignitas trāslata: [dein Kildariæ:] at quo id tempore factum sit, necdum comperi. Auctor 4 Vitæ in duos libros partitæ scribit lib. 2 cap. 1 num. 3 de Brigida loquens: Ibi magnum monasterium plurimatum construxit Virginū: ibique maxima ciuitas postea in honore beatissimæ Brigidæ creuit, quæ est hodie Metropolis Laginensiū. Et Cogitosus cap. 8 num. 39 Maxima hæc ciuitas, & Metropolitana est. Et in prologo, eius Præsulem Archiepiscopum Hibernensium appellat. In Sylloge veterum epistolarum Hibernicarum, quam Dublinij an. MDCXXXII Vsserius edidit, epistola XXXIV est VVaterfordiensium ad S. Anselmum Cantuariensem Archiepiscopum; cui inter alios subscribunt Samuel Dublinensis Episcopus, & Ferdomnachus Laginensiū Episcopus. Hunc Kildariensem fuisse alibi probat Vsserius ex antiquis Annalibus, in quibus ad annum MCI ista leguntur: Ferdomnach Episcopus Cilledara in pace quieuit. De Cogitosi igitur ætate non liquet. Illud quoque argumento est, non ita prope ab illius æuo abfuisse, quod, exolescente iam maiorum simplicitate, matre serua ortam dißimulauit, cum id diserte primæ Vitæ Scriptor tradat, siue is S. Vltanus, seu quis alius fuit.
[13] Quam tertio loco damus Vitam, metro conscriptam, edidit Colganus ex MS. Casinensi, collatam cum MSS. tribus, Vaticanæ bibliothecæ, [3 Metrica,] Antonij Barberini Cardinalis, Lucæ Wadingi. Eam mutilam esse ac lacerā, fœdisque librariorum mendis scatere, prolixe queritur. Auctorem ait in Casinensis bibliothecæ catalogo indicari his verbis: In codice MS. littera F. num. 232 signato, pluteo 8 ad læuam serie secunda, [auctore Chilieno] in ordine 15. Primus tractatus est … Quartus & vltimus, Vita Brigidæ Kill-dariensis Virginis a Chilieno monacho Inis-Keltrahensis cœnobij versibus edita. est Keltra, siue Inis Keltra, insula in lacu Sinanni, siue Sinæi amnis, Derg dicto, supra Laonensem vrbem, siue Killa-loe, in Tuomonia, seu Momonia Septemtrionali, Conaciæ adiuncta. In ea insula monasterium fuit, cuius alumnum fuisse Auctorem hunc vel inde coniicias, quod cap. 9 n. 63 ita præter propositum illius mentionem inducit:
Altera valde mihi virtus miranda videtur, [monacho Keltrensi,]
Quæ fuit in magna Sinanni fluminis vnda;
Intra quam Keltra est, conuentus rite virorum
Prudentum, sacro Benedicti dogmate florens.
Colganus Chilienum hunc esse coniicit S. Coelanum, siue Coelenum monachum de Inis-Keltra, quem coli ait XXIX Iulij, vixisse ante annum DCCL. Cui coniecturæ ne subscribamus facit, quod Brigidæ matrem Comitissam vocat numer. 2. quasi eum puduerit seruilis originis: & num. 7 flores carpentem describit, vt & alibi eius sodales, aliaq; habet haud scio an satis consentanea veterum Sanctorum Hibernicorum simplicitati. Diligenter tamen, [mutila.] vt ex prologo patet, quæ antea scripta erant euoluit; vtinam eius integrum opus extaret!
[14] Huic aliam subnectimus Vitam, ab Hugone Wardæo olim nobis communicatam: [4 libris duobus,] quam & Colganus ex illius collectaneis edidit. Eam frequenter citat Vsserius in opere de Britānicarum Ecclesiar. primordiis, diciturq; illi eius scriptor nunc anonymus, nunc ineditus, nunc auctor vetus qui libris duobus Acta Brigidæ descripsit. Vixit ante annum Christi MCLII, quo Dublinensi Antistiti Gregorio, S. Laurentij decessori, dignitas est Archiepiscopalis collata: nam, vti ante indicatum, Kildariam scribit sua ætate Metropolim Laginensium fuisse. Nisi Chilienum metricæ Vitæ scriptorem sibipersuaderet Colganus S. Coelanum fuisse, qui ante annum DCCL decesserit, huius 4 Vitæ auctorem, Animosum esse suspicaretur ab eo laudatum. [seculo 10 scripta,] Anmchadi enim nomen, siue Anamchodh, Hibernis olim familiare, recte Animosum Latine reddi ait. Fuit certe, vt idem refert, Anmchadius Episcopus Killdariensis, qui anno CMLXXX sancte traductam vitam in senectute bona finiuit. Ea fere ætate scriptam esse hanc Vitam verisimillimum est, [fors ab Animoso Ep.] post multo quam Dunum erat S. Brigidæ corpus translatum, quam ideo isthic primitus sepultam auctor existimauit lib. 2 cap. 12 numer. 82. ante tamen quam Dublinium esset dignitas Metropolitana translata, quam sollicitius fortaßis sibi Kildarienses vindicabant, quam reuerentius alij agnoscerent. Sed quisquis hic fuerit, aut quoquo seculo vixerit scriptor, accurate gesta Brigidæ collegit, multaq; de Hiberniæ Regibus, populis, vrbibus refert, aliis neglecta, vel ignorata.
[15] Quintam addimus Vitam ex veteri codice Seminarij Hibernici Societatis Iesv Salmanticæ, qui penes nos est: cuius exemplum a nobis acceptum vulgauit Colganus, [5. a Laurentio Dunelmensi, vt videtur,] ac firmauit nostram de auctore coniecturam. Scripseram enim iam ante Laurentium Dunelmensem videri, qui (vt ex Lelando tradit Balæus, ex hoc Pitseus ac Voßius) Vitam S. Brigidæ prosa scripsit, & se vehementem plane rhetorem probauit. Suam ipse ætatem indicat, dum cap. 1 (quod exordio mutilum) ita loquitur: Sed postquam Anglia dominos cœpit habere Normannos; quod anno MLXVI Christi, S. Eduardo Confessore mortuo, contigit. ac paullo post: Scotia autem & Hibernia dominos habens de gente sua, nec omnino omisit, nec vt olim exercet hunc morem suum. [saltem seculo 12 scripta:] Ante annum igitur MCLXXI, quo, vt scribit Matthæus Westmonasteriensis, Henricus II Rex Angliæ transfretauit in Hyberniam: vbi Archiepiscopi & Episcopi ipsum in Regem & dominum ceperunt, & ei fidelitatem iurauerunt. Et vero Dunelmensem circa annum MCLX floruisse Voßius ac Balæus scribunt; Pitseus eo anno obiisse: quidam cœnobio Westmonasteriensi, volunt præpositum ab Henrico, redacto in ordinem Geruasio Abbate, Regis ipsius consanguineo, quod nobilißimi illius cœnobij bona iuueniliter dilapidasset.
[16] Præter has S. Brigidæ Vitas, aliam rhythmo Hibernico conscriptam, ac Latine versam, edidit Colganus, quam qui præfationem addidit, anonymus Scriptor, [alia apud Colganū,] compositam ait a S. Brogano, cognomento Cloen, tempore Lugadij Hiberniæ Regis, filij Loegarij: quia, inquit, S. Vltanus de Ard-brecain S. Broganum rogauit, vt virtutes & Acta S. Brigidæ stylo metrico describeret. Hic enim est, qui Acta S. Brigidæ pro ipso collegit. At si, quod ex Vltoniensibus Annalibus tradit Vsserius, Lugadius siue Lugaidus, an. DVIII interiit, qui potuit rhythmus ille ipso regnante conscribi, in quo Brigida, non nisi XV annis post eum mortua, inuocatur cum Sanctis Killdariensibus, velut æuo beato iam fruens in cælis? Omitto quod S. Vltanus, vt ante scripsimus, anno DCLVII vel potius DCLXII obierit. Occupat hanc obiectionem Colganus, aitq; esse ex quorumdam Annalium fide, ad annū CLXXX ætatis peruenisse Vltanum. Broganum vero idem tradit XVIII Septembris apud Ossorienses coli.
[17] Denique admirabilis huius Virginis res gestas alij plurimi prosecuti sunt; Capgrauius, Surius, Vincentius Bellouacensis lib. 2 cap. 29 & seqq. S. Antoninus par. 2 tit. 12 cap. 7 § 1. Haræus, Lippelous, Ribadeneira, Rosvveydus, [& plures alibi.] Siluanus Razzius tom. 1 de fæminis sanctitate illustribus, aliiq; quamplurimi, quorum aliqui a Colgano enumerantur Append. 3 ad eius Vitam cap. 1. Nos e Siluestro Giraldo, Dunelmensis fere æquali, atque e veteribus Sanctorum quorumdam Actis, nonuulla subiiciemus analecta, in quinque illis Vitis omissa, aut aliter relata.
§ III S. Brigidæ patria.
[18] [Brigida orta e Scotis,] Prognatam e Scottorum genere Brigidam æque moderni scriptores atque antiqui consentiunt. Controuersia est, num in ea regione nata sit, quæ pars veteris Britanniæ, Scotorumfrequentibus coloniis habitata, sola nunc Scotiæ retinet nomen; an in Hibernia quæ & ipsa Scotia appellata est teste S. Isidoro Hispalensi Origin. lib. 14 cap. 6 quod, vt etiam lib. 1 hist. scribit Orosius, a Scotorum gentibus coleretur. [(quorum patria Hibernia,] Et Beda libr. 1 Ecclesiast. hist. gent. Anglor. cap. 1 Hæc autem (Hibernia) proprie patria Scottorum est. De patria S. Brigidæ ac loco natali, nihil diserte expressere Scotorum historici, Ioannes Maior, Hector Boëthius, Ioannes Lesleus, Georgius Conæus. At Thomas Dempsterus, eumq; secutus Dauid Camerarius, contendunt nihil eam omnino ad Hiberniam pertinere. Acriter eam sibi vindicant Hiberni: quibus fauent exteri complures; atque in his nominatim Iacobus Gretserus noster lib. 1 de benedictionibus cap. 8. Sancta Brigida Virgo, inquit, ex veteri Scotia, hoc est, Hibernia. Et lib. 3 cap. 9. De S. Brigida Virgine Hiberna &c. tacite retractans quod ante in contrarium scripserat in Dedicatione βασιλκοῦ δώρου, siue Cōmentarij exegetici in Iacobi Britanniæ Regis Præfationem monitoriam.
[19] Vt liquidius tamen perspici res totæ queat, cuias nimirum ea fuerit, vbi nata, educata, Diuino obsequio mancipata, mortua, sepulta; illud primum animaduertere oportet, Hiberniam omnem in quinque olim regna fuisse diuisam, Momoniam ad Austrum, Lageniam ad Ortum, Conaciam, [in plura regna diuisa)] vel Connactiam ad Occasum, Vltoniam ad Septemtriones, & Mediam, siue Midiam, in totius fere insulæ mediositam. Eaq; etiamnum diuisio obtinet, ac nomina: neque hæc apud Scotos Britannos vspiam vsurpata. Ex his tamen præcipue erui veritas debet: quoniam Scotiæ commune olim nomen fuit, quod Ioannes Maior fatetur. Brigidam Laginensem appellat Antonius Posseuinus noster in Apparatu. De eius parente Laurentius Surius: [patre Lageniensi,] Fuit apud Hibernos vir quidam, Duptacus nomine, genere Laginensis. Eadem habent Franciscus Haræus, Siluanus Razzius, aliiq; e vetustis eius Actis.
[20] Dempsterus Hist. Ecclesiast. gent. Scotor. lib. 2 num. 144 Dubtachum corrupte Laginensem pro Ladinensi vocari scribit, [non Ladenensi, & Cathenesiæ Prorege,] fuisse enim, Cathenesiæ Proregem, & Saxones irrumpentes animose arcuisse. In Parecbasi vero contra mendicabula. pag. 5 ait, Orcades, rexisse, in Cathenesia domicilium habuisse, & sub Congallo Rege feliciter Saxones cum Hengisto, ne insulas occuparent, arcuisse, vt diserte Ioannes Fordanus Benedictinus in historia Scotica exequitur. [vt gratis fingitur,] Mirum est Vsserium, qui Fordani Chronicon MS. sæpißime citat, nusquam meminisse Congallo Regi nauatæ a Dubtacho Duce operæ in bello aduersus Saxonnes. Refert certe ex Bedæ lib. 1 cap. 15 Inito certamine cum hostibus, qui ab Aquilone ad aciem venerant, victoriam sumpsisse Saxones: annotatq; in Indice Chronologico ad annū CCCCL. hostes illos qui ab Aquilone venerant, ab aliis scriptoribus dici Scotos fuisse, ab aliis Pictos & Scotos a quibusdam solos Pictos. quod ex Beda sumptum videtur, ita scribente lib. 1 cap. 5. Confluentibus certatim in insulam gētium memoratarum cateruis, grādescere populus cœpit aduenarum; ita vt ipsis quoque, qui eos aduocauerant, indigenis essent terrori. Tum subito inito ad tēpus fœdere cum Pictis, quos longius iam bellando pepulerant, in socios arma vertere incipiunt. Verum licet Scotos quoque fateremur vna cum Pictis bellum aduersus Saxones, [(cum tum Ladenos] vti antea contra Britannos, geßisse; at Dubtachus saltem, si Ladenensis erat, & Cathenesiam atque Orcades regebat, Pictus dici debuit, non Scotus. Nam qui Gadeni Ptolemæo, in quibusdam exemplaribus, vt Cambdenus testatur, Ladeni, ij inter Tvvedam amnem, atque Edinburgense æstuarum sedes habuere. Plures eo tractu regiunculæ: vna Lodoneium, siue Lothien, aut Lauden; quo tamen vno nomine omnes apud medij æui scriptores comprehensas fuisse idem Cambdenus refert eamq; Pictlandiam, [& Cathenesiam Picti tenerent)] siue Pictorum patriam, appelatam. Cathenesia quoque (quam Catini tenuisse videntur, Ptolemæo perperam Carini appellati) obiecta fere Orcadibus insulis, in extremis Britanniæ finibus regio, Pictorum tum erat. Nam Glottæ æstuarij partem Septemtrionalem Scotti aduenientes, inquit Beda lib. 1 cap. 1. sibi locum patriæ fecerunt: ac scilicet non nisi aliquot postseculis Orientales Pictorum regiones subiugarunt. Verum vnde accepit Dempsterus Dubtachum Cathenesiæ Proregem fuisse? Ex Brigidæ Vita, inquit, per Cogitosum scripta, editaque a Canisio: [mala fide citato Cogitoso:] is quippe in vlteriori Britanniæ parte natā profitetur. Non inde consequens est, patrem eius illi prouinciæ præfuisse, ac ne in ea habitasse quidem, cum alteri hero vendita eius mater, peregre filiam pepererit. Neque tamen illud scribit Cogitosus, at solum in Scotia ortam. Eadem, opinor, fide Ladenensem dici vult, non (quod omnes libri MSS. & excusi habent) Lageniensem, aut Laginensem.
[21] Fastidium afferam lectori, si enumerare loca omnia velim vrbium ac regionum quas Brigida præsentia sua ac miraculis consecrasse memoratur in quinis, quæ proferimus, Actis Vix caput est in iis vnum, in quo non plura occurrant. Et quarta quidem lib. 1 cap. 1 numer. 2 regia patris eius prosapia recensita, [ipsa Lageniensis habita,] de Eochadij Albi posteris ita habēt: Et ibi habitant nepotes eius vsque huc; iam ipsi inter Lagenienses numerantur, & Lagenienses vocantur. De quibus fuit Dux quidam magnus & potens, nomine Dubtachus. Dein cap. 5 num. 52 Post hæc exiit Brigida cum suis, vt peregrinaretur in prouincia Connachtorum, nolens habitare in propria terra, id est, in regione Laginensium. Et lib. 2 cap. 1. num. 1 Orta est iam magna controuersia apud Lagenienses de absentia S. Brigidæ. Ipsi enim… volebant vt tanta Dei gratia in sua regione esset: inde enim S. Brigida nata est. Et Vitæ 1. cap. 15 num. 94. Orta est magna quæstio apud Laginenses de absentia Sanctæ, vt ad suam gentem rediret. Tunc Brigida venit cum eis. Cumque ad flumen Sinne venirēt, inuenerunt ibi iuxta Vadum Lua duas plebes sedentes ex vtraq; parte ripæ id est, [& in Lageniam reuocata,] Nepores Neil & Conactorum gentes. Frustra hæc in moderna Scotia quæsicris; vti & cetera, quæ paßim hic habes, regiones Midi, Muminensiū, Vltorum; campum Breg siue Breag, Liffi, Tethfe, Gesilli, Hay; Reges Carpræum, & Conallum, Neilli filios; [in aliis Hiberniæ locis versata;] fluuios Liffi, Shannon, siue Sinne, aliaq;.
[22] Verum vniuersa hæc vno velut spiritu difflare se Dempsterus arbitratur in Parechasi ita scribens: Videt æquus lector, quam ridicula sint Lagenia, Kildaria, Liffeus, Dunum. & sexcentæ affaniæ. Neminem reor ita oculatum, qui id videat, aut credibile existimet, expensis iis, quæ ibi congerit, argumentis; [(nil refrafragantibus Scotis Scriptoribus,] ac præsertim illo Brigidæ in vlteriori Britannia ortu, ex Cogitosi historia fraudulenter asserto. Aliquanto efficacius argumentum illud e Vitis petitum eleuaret, si illud vnū præscriberet, omnes ab Hibernis esse compositas. Verum hoc quoque arripient Hiberni: Si in Scotia Britannica, siue Albania, nata est & versata olim Brigida, inter eos Scotos, qui partem eius insulæ occuparant, cur nemo ex his Vitam illius scripsit? aut si scripsit, cur non prosertur in lucem? aut certe testimoniumaliquod æuo Hectoris Leslæiq; antiquius? Dabimus infra e Breuiario in vsum insignis Ecclesiæ Cathedralis Aberdonensis, adeoque totius Ecclesiæ Scoticanæ, [præsertim antiquis)] impensis Valteri Chepman, Edinburgensis mercatoris, typis mandato Kalend. Februariis anno a Christo nato MDIX. Iacobi IV Scotorum Regis XXII, Lectiones de S. Brigida, in quarum prima dicitur de bona ac prudētissima prosapia Scotica orta: at præterea ne verbum vnde vel in speciem confici posse videatur, in Hibernia natam, educatam, mortuam non esse.
[23] [Scota tamen,] Neque arbitror minus ad honorem nobilißimæ gentis Scoticæ pertinere, si quis fama virtutis celebratus in Polonia, Belgio Italia, sed Scotis parentibus, genitus sit, [non Hiberna,] quam si in ipso Scotiæ meditullio. Statuimus certe, fatentibus etiam Hibernis, Scotico natam sanguine, non ex eorum Britannorum genere, qui ante Scotorum aduentum Hiberniam insulam tenuere; nisi fortaßis hi continuo in vnam gentem, iunctis inuicem matrimoniis coaluere: vt quemadmodum occupata a Francis Gallia promiscue omnes Galli & Franci sunt appellati, [in quātum discreti a Scotis aborigines Hiberni:] etsi ad plura secula constiterit apud nobiliores discrimen originis, qui nimirum Romanæ, qui Francicæ prosapiæ essent; sic paßim omnes Hiberni ac Scoti dici cœperint; etsi Scotorum erat honorificentior, ob bellicæ virtutis commendationem, appellatio.Excesserintne postea Scoti omnes, relicta Aboriginibus Britannis insula non quæro. Non sunt certe armis pulsi, bellicosißimi homines: non etiam sua sponte, vt arbitror, fertilissimum solum reliquere. Fortissimi tamen fuere, & digni qui vel soli vel præcipue Scotorum nomine deinceps noscerentur, qui relicta Hibernia, sedes sibi nouas in Boreali Britanniæ tractu quæsiere; siue id, vt scribit Giraldus, Nello Magno Hiberniæ monarchiam obtinente acciderit, ducibus filiis sex Muredi Regis Vltoniæ; seu quod Scoti aiunt, multis antea seculis.
[24] Hactenus de S. Brigidæ gente ac patria. Locum natiuitatis indicat quartæ Vitæ auctor lib. 1 cap. 1 nu. 8 his verbis: [nata in Fochart villa,] Villa illa, in qua S. Brigida nata est, Fochart Muirthemne vocatur, quæ est in prouincia Vltorum, scilicet in regione quæ dicitur Conaille Muirthemne. Ipsam villam modo habet S. Brigida in cuius honore monasterium Canonicorum in ea est. Ibi illa ecclesia & cœmiterium eius est, vbi fuit domus & curia, in quibus nata est B. Brigida. Lapis vero, super quem nata est sanctissima Christi sponsa, post tergum ipsius sanctuarij constat, & ab incolis istius terræ colitur honorifice, eo quod multa signa super eum per merita S. Brigidæ patrantur. Eius loci meminit S. Bernardus in Vita S. Malachiæ cap. 25 num. 56. Venerunt aliquando, [S. Bernardo memorata;] inquit, tres Episcopi in villam Fochart, quem dicunt locum natiuitatis Brigidæ Virginis, & quartus erat Malachias. S. Monennam ecclesiam Fochardæ, in natiuitate S. Brigidæ, ædificasse, ibidemq; centum & quinquaginta Virginibus Orbilam, quæ & Seruila, Abbatissam præfecisse, tradit Vsserius ex eiusdem Monennæ Vita per Conchubranum scripta; quam non vidimus: [vbi postea monasterium:] in Vita quæ apud Capgranium extat, dicitur monasterium illud, cui Orbilam præfecit, constructum in quodam monte. Idem Vsserius tradit villam Fochard intra alterum a Dundalkia oppido milliarium sitam in Loutiano Comitatu, ac territorio olim Conayl-Marthemni, & Cāpo Murthemne (in quo Conaleorum gens maxime viget, de qua & S. Monenna procreata est) hodie Maghery Conaill dicto; appellariq; etiamnum a tota vicinia Fochardam Brigidæ. In eo tractu Conaelle Muirtemne venditas olim fuisse duas sorores S. Patricij, Lupuitam, siue Lupitam, & Tigridem scribit Florentius VVigorniensis ad annum 388. Eam villam Vsserius alibi Fachayrd vocat.
[25] Isthic ergo nata Brigida, in Conaciam infans delata est. Nam, [in Conaciam infans delata,] vt prima Vita cap. 1 nu. 5 dicitur, posthæc ille magus, qui eius matrem emerat, cum ancilla perrexit ad regionem Connacthorum & habitauit ibi, quia de Connathis erat mater illius magi, pater vero de Muminensibus. Eadem habentur in 4 Vita nu. 10. [educata in Momonia.] Dein, vt in 1 Vita nu. 7. magus cum suis omnibus perrexit ad patriam suam, quæ est in regionibus Muminensium, vbi habebat hæreditatem patris sui. Cum autem creuisset, vt cap. 2 nu. 9 dicitur, reuersa est in Lageniam.
§ IV A quo, vbi velata? Eius habitus, Regula.
[26] Vbi adoleuit Brigida, Deo virginitatem vouit, ac sanctimonialem habitū ab Episcopo accepit. [sacrum velum accipit, vt Scoti putant, in Mona insula,] Id in Mona insula, siue Mannia, (quæ inter Cumbriam Angliæ prouinciā, & Vltoniam Hiberniæ, in mari Hibernico iacet) contigisse asserunt Scoti scriptores Hector Boëthius lib. 9. Hæc decimoquarto anno vix superato, ad Sodorensem Episcopum in Monam insulam (huius autem viri, sicut aliorum complurium, vetustate nominis memoria periit) paternis fortunis, quæ amplissimæ erant, contemptis aufugit; precibus non sine lacrymis petens vt perpetuæ virginitati, pontificia auctoritate, addiceretur. Pontifex acceptam mira benignitate Brigidam, Virginem Deo sacrauit: deditque vt alba tunica, scortea intercincta zona, vteretur; tegumento capitis lino candenti quadrato a ceruice ad humeros deiecto. Eadem tradunt Leslæus, Dempsterus, Camerarius, Conæus. Neque eorum quisquam Episcopi nomen profert.
[27] Manniam insulam primus religione Christiana imbuisselegitur S. Patricius. Ita Iocelinus in eius Vita apud Colganum nu. 92. [a S. Patricio conuersa,] Videns S. Patricius in Hibernia messem quidem multam, operarios autem paucos, transfretauit in Britanniam, acquisiturus sibi coadiutores in agrum Dominicum & cooperatores… Renauigans in Hiberniam, [constituto Episcopo S. Germano] ad insulas maris conuertendas diuertit: e quibus Euboniam, id est, Manniam, tunc quidem Britanniæ subiectam, salutari prædicatione ac signorum exhibitione ad Christum conuertit… Quemdam discipulorum S. Patricij, virum sanctum & sapientem, Germanum nominatum, in Episcopum promotum, illius gentis Ecclesiæ nouellæ regendæ præposuit, & in quodam promontorio (quod adhuc Insula Patricij vocatur, eo quod ipse ibidem aliquantulum demorabatur) Episcopalem Sedem posuit. Id Vsserius in Indice Chronologico, anno CCCCXLVII vult contigisse. Habet nunc Sedem Episcopus Manniæ, qui Sodorensis appellatur, in exigua insula, vt Cambdenus pag. 839 scribit iuxta Russin, siue Castletowne oppidum, in Australi insulæ ora. Isthic tamen sederit S. Germanus an in occidentali latere, e regione Strangfordij portus, haud satis definio Hic certe in Manniæ tabula apud Spedum Kirck Iarman, siue ecclesia Germani visitur, [cui an. 474 S. Cōnidrius successit,] prope Pyle castellum vndique mari cinctum: nec inde procul ad promontorium, Kirck Patrick, ecclesia Patricij, quem fortasse locum Iocelinus indicat. Germani obitumconsignat Vsserius ad annum CCCCLXXIV, Coli III Iulij ait Colganus. [huic S. Romulus,] Sanctis adscriptum constat ex eodem Iocelino nu. 152 ita scribente: Erant in Mannia insula duo Episcopi sancti, Connidrius & Romulus vocati, quos ipse Patricius consecrauerat, & illuc destinauerat, ad populum insulæ illius regendum & erudiendum in fide Christi, post obitum S. Germani, primi eiusdem insulæ Episcopi. Colganus S. Connidrium, siue Conderium, coli ait XVII Nouembris: S. Romulum, siue Romailum postridie.
[28] His vita functis, anno CCCCXCVIII succeßisse Machaldum scribit Vsserius in Indice Chronologico. Is in Vltoniæ prouincia, [dein S. Machaldus antea latro,] Mac-Gynnis, siue, vt habet auctor operis tripartiti d: vita S. Patricij lib. 3 nu. 60, Mag-inis, nunc Down dicta, latronum princeps fuerat: cumq; S. Patricij sanctitati illudere voluisset, Carbano, aut Caruano, socio iusso ægrum sese aut mortuum simulare, intereaq; vere extincto; perculsus, [a S. Patricio baptizatus;] veniam petiit, ac baptismum suscepit. Dein voluit formam pœnitentialis vitæ sibi præscribi a Patricio: qui eum iußit sua largiri omnia pauperibus, dein pedes ferreis compedibus vinctum, claue in mare abiecta, lembum corio tectum conscendere, absque clauo ac remis, sicq; Dei sese prouidentiæ committere. Quod ille magno animi feruore exequens, secundo vento in Manniamdelatus, a SS. Conderio & Romulo pietate & litteris eruditus, claue in pisce reperta solutus compedibus, tandem, vt idem auctor operis tripartiti scribit, prædictis Episcopis defunctis in pontificatu eiusdem insulæ successit, & in virum celebratissimæ sanctitatis euasit. Addit scriptor tertiæ Vitæ S. Patricij apud Colganū n. 73. Et in illis regionibus habetur magna ciuitas Maguil sancti Episcopi vsque hodie. Ea Iocelini æuo iam destructa erat, fortaßis Norvvegicis bellis; sed murorum adhuc cernebantur residua, ex eius nomine cognominata. Eo fortaßis loco vbi Maghhaulesheade in Spedi Theatro Britanniæ ponitur, id est, S. Machaldi, promontorium, e regione VVirkintoni maritimi in Cumbria oppidi. Sed de S. Machaldo plura ad XXV Aprilis.
[29] [a quo velū accepisse credita, nato errore ex similitudine nominis;] Cum esset huius Machaldi celebre, etiam apud Scotos Britanniam incolentes, nomen, constaretq; ex S Brigidæ Actis eam a Maccaille Episcopo velo sacro indutam; hinc opinio nata, vt Vsserius coniectat, a Sodorensi id accepisse, siue (vt in opere tripartito appellatur) Ard-ebnanensi, id est, collis Euboniæ, siue Manniæ, quæ, Cambdeno teste, in medio montibus densius attolitur, e quibus editissimus Sceafell, vnde sudo cælo Scotia, Anglia, & Hibernia prospici possit. Neque is longe a S. Machaldi, quod diximus, promontorio distat. Sed cum prius longe fuisse velata videatur Brigida, quam is Episcopus esset propterea fortaßis consulto nomenEpiscopi Boëthius dißimulauit: aut vere quod scribit, nomen illius obliteratum obliuione apud Scotos erat.
[30] Vbi & a quo velum acceperit, Vita prima ostendit cap. 3 nu. 16 his verbis: Sancta ergo Brigida, acceptis secum tribus puellis, perrexit ad fines Nepotum Neill, [cū in Media acceperit apud SS. Melū & Melchum,] ad duos Episcopos Mel & Melchu, qui discipuli S. Patricij fuerunt, & in oppidis Medi illi habitauerunt: & habebant quemdam discipulum, nomine Maccalle, qui dixit ad Mel: Ecce Virgines sanctæ foris sunt, quæ volunt velamen virginitatis de manu tua accipere. Tunc introduxit eas ante Episcopum; intuensque illas Episcopus Mel, subito apparuit columna ignis de capite Brigidæ. Sedem Episcopalem habuit S Mel, vt VI Februarij ex S. Patricij Vita dicemus, in Australi Teffia, in loco Ardachadh, in Longfordensi Comitatu, inter Anneium ac Senanum fluuios. Locum vero,ubi solenni Episcopi benedictione Deo consecrata Brigida est, indicat Vsserius ex Tirenacho, Vitæ S. Patricij ineditæ scriptore: qui S. Patricium notat Ecclesiam ædificasse in capite Carmelli in campo Teloch; in qua Brigida pallium cepit sub manibus filij Caille in Huifniuch Midi.
[31] [a S. Maccaille Ep.] Porro non ipsum Melum, siue Melem Episcopum ei velum imposuisse, vt prima Vita videtur innuere, sed Maccaille (quem Tirenachus iam citatus Filium Caille vocat, quia Mac Hibernis filium significat) tradit Cogitosus cap. 1 nu. 5. & Dunelmensis cap. 7. nu. 44 &c. Idem habet Brogani rhythmus: Posuit S. Maccalleus velum super caput S. Brigidæ. Colganus ex veteri Calendario Casselensi ista recitat: S. Maccalleus, qui colitur in Cruachan Brighele in regione de Iffalgia, ipse dedit velum S. Brigidæ. Consonant quæ ex aliis Martyrologiis depromit. Quæ regio sit Iffalgia, vel Ifalgia, aut Hifalgia indicat auctor operis tripartiti lib. 3 nu. 56 ita scribens: Post hæc prodigia valedixit vir sanctus, & iterato benedixit Mumonios: & contulit se in regionem Lageniæ, quæ Hi-failge appellatur. Ipsa enim Media sæpe Lageniæ accensetur, quadrifariam solum distributa Hibernia vntuersa. Maccalleum (qui Surio Machillus, Dunelmensi Machilenus, Hen. Canisio Macca, aliis Maccalle, Machille, Mackelle, Maccille appellatur) ait Colganus coli XXV Aprilis, quo nimirum etiam Machaldi Manniensis Episcopi natalis celebratur.
[31] Quærunt nonnulli, quodnam potißimum vitæ monasticæ institutum complexa Brigida sit. Cogitosus cap. 1 nu. 5 scribit, pallium album & vestem candidam super ipsius venerabile caput impositum a Mackalle Episcopo. [albo habatu induta.] Inde quidam Canonicam fuisse concludunt, imbecillo plane argumento. Nam melote, siue tunica pellicea alba vti solitos Ægyptios monachos ostendimus XVII Ianuarij ad Vitam S. Antonij § 15. Eorum viuendi ratio in Italiam, Africam, Galliam traducta: an & vestium color, alibi viderimus. De monachatuS. Patricij agemus XVII Martij. Probabile est, quod ipse, seu Turonibus apud S. Martinum, seu Romæ, aut in Tyrrheni maris insulis, susceperat, id Scotis in Hibernia tradidisse. Varij dein viri sancti propria condidere statuta. Octo Hiberniensium Sanctorum Regulas recenset Benedictus Halftenus Disquis. monast. lib. 1. tr. 6 disqu. 3. videlicet S. Patricij, S. Brandani S Kierani Cluanensis, S. Columbæ Huensis, S. Congelli, S. Adomnani, S. Brigidæ, S. Molaßi. Has ait enumerari in Vita S. Kierani Hibernice scripta, quam & Colganus citat Append. 3 ad Vit. S. Brig. cap. 2. In Latina perbreui, nec satis idoneo iudicio compilata, nulla mentio fit regulæ, quam tamen ab eo scriptam ex veteribus monumentis tradit Vsserius pag. 1050. Regulam aliquam siue a Brigida concinnatam, [Eius Regula,] siue a S. Patricio aliove Antistite ei præscriptam, viguisse in Hibernia, erui e Cogitosi prologo potest. Ita hic scribit: Et prudenti dispensatione de animabus eorum (qui, vt ante dixerat, ad eam de omnibus prouinciis totius Hiberniæ innumerabiles de vtroque sexu confluebant, & vota sua vouebant voluntarie) de eorum igitur animabus regulariter in omnibus procurans, [in pluribus monasteriis seruata.] & de Ecclesiis multarum prouinciarum sibi adhærentibus sollicitans &c. ac paullo post: Et Abbatissa, quam omnes Abbatissæ Scottorum venerātur, felici successione & ritu perpetuo dominatur. Neu quis venerationem illam Abbatissæ Kildariensi a ceteris delatamfuisse existimet, solius virtutis opinione, non quod ei subiectæ essent, aut ex eo velut seminario propagatæ, ante scripserat idem Cogitosus: Et amborum (Brigidæ & Conlaidi) meritis sua Cathedra episcopalis & puellaris, ac si vitis fructifera diffusa vndique ramis crescentibus, in tota Hibernensi insula inoleuit. Quæ verba commune pluribus cœnobiis vitæ institutum ac regulam videntur significare. Clarius etiam id probant quæ in 4 Vita. cap 12 nu. 81 habentur: Et prænoscens Spiritu prophetico locum resurrectionis suæ, constituit suam ciuitatem & monasterium, & loca quæ erant sub cura eius per Hiberniam. Regulæ S. Brigidæ compendium Hibernica lingua, conscriptum esse penes PP. Minoritas Hibernos Louanij, scribit Haftenus loco antea a nobis citato. Colganus tria S. Brigidæ opuscula penes se in Louaniensi cœnobio esse testatur, de quibus infra § 11. At Regulam inter ea non recenset.
§ V Kildariense, & alia S Brigidæ monasteria.
[32] [Eius monasterium Kildaria in Lagenia,] Præcipuum S. Brigidæ monasterium Kildaria fuit, aut Kildara, quæ deinde in vrbem amplam excreuit, ab Angliæ Regibus, postquam Hiberniæ regno potiti sunt, titulo Comitatus ornatam. Patet autem Comitatus hic sat late, interBoinum annem & Comitatum Dubliniensem. Kildaria vrbs circiter XX millibus passuum Dublinio distat: cui honori erat, inquit Cambdenus in primis Ecclesiæ Hibernicæ incunabulis Brigida Virgo, sanctitate & virginitate venerabilis … ante annos mille, S. Patricij discipula, per Hiberniam, Angliam, & Scotiam nominatissima. Fuse de Kildariensi monasterio & vrbe agit Cogitosus. De eius fundatione ac nomine ista habentur in 4 Vita lib. 2 cap. 1. nu. 3. Dum autem venisset gloriosissima Virgo Brigida ad patriam suam (quod & breuius memoratur in 1 Vita) cum magno honore & totius prouinciæ gaudio suscepta est & cella assignata est illico ei, in qua ipsa Dei Sancta mirabilem vitam deinde duxit. Ibi magnum monasterium plurimarum construxit Virginum: ibique maxima ciuitas in honorem B. Brigidæ creuit, quæ est hodie Metropolis Lageniensium. Illa iam cella Scotice dicitur Killdara, Latine vero sonat Cella-qvercvs. [dicta a quercu,] Quercus enim altissima ibi erat, quam multum amabat S. Brigida, & benedixit eam: cuius stipes adhuc manet, & nemo ferro abscindere audet, & pro magno munere habet qui potest frangere manibus aliquid inde, sperans per illud Dei auxilium; [(post miraculis celebri)] quia multa patrata sunt miracula per illud lignum, per benedictionem B. Brigidæ. Et quo nomine cella dicebatur, eo & ciuitas vocatur.
[33] Hinc refellas quod Dempsterus hist. Ecclesiast gentis Scotor. lib. 4 nu. 385 de Kildariæ nomine scribit; [non a S. Daria vidua,] a S. Dariæ viduæ, matris S. Vrsulæ reliquiis in Hiberniam importatis, Comitatum illius gentis primum, & Lageniæ caput Kildariam vocari. Hermannus Crombachius noster to. 2 Martyrij S. Vrsulæ lib. 3 cap. 4 perperam Dempsterum citat, [aut Virgine:] velut deriuantem Kildariæ appellationem ab alterius S. Dariæ Virginis nomine, ex S. Vrsulæ sodalitio, cuius reliquiarum pars tertia Glastoniensi in Anglia cœnobio donata ab Henrico 1 Abbate Glastoniensi, ac VVintoniensi Episcopo, qui an. MCLXXI obiit, quadragesimo aditi pontificij anno, vti Vsserius tradit pag. 118. qui tamen pag. 626 eamdem existimat Virginem dici in Glastoniensium reliquiarum indiculo, quæ S. Vrsulæ mater fuit. At Crombachius, Alij, ait, nomen id vrbi a quercu profectum esse censent. Nec tamen improbabiliter nonnulli potius a Daria matre S. Vrsulæ vocem deducunt, quos sequitur Ferrarius, & pro se Calendarium ac Breuiarium Hibernicum laudat, quæ natales eius Hibernis etiam attribuunt. Scio quosdam Kildariæ conditricem facere S. Brigidam. sed quid vetat originem primam oppidi Dariæ tribuere, licet afflictum & pene euersum sit variis barbarorum incursibus, tandem nata ibidem S. Brigida cœperit iterum inclarescere, breui spatiis & inquilinis mirabiliter auctum? Sed nolo diuinare. O idoneam clausulam, ea excusantem, in quibus eum memoria aut ratio fefellerat! Sane enim præter Dempsterum, etiam Ferrarium perperam citat. Ferrarij verba sunt in generali Catal. ad XXI Octob. In Scotia S. Dariæ matris S. Vrsulæ Virginis. addit in Notis: Ex Kalen. Scotiæ ac Breuiar. Ab ea Kildaria vrbs Hiberniæ nomen habere putatur. Scoticum citat, non Hibernicum Kalendarium, ac Breuiarium: quamquam in Aberdonensi Breuiario Dariæ expressa mentio non fiat. Neque Dariæ natales Hibernis attribut Ferrarius testatur. Nec Kildariæ nata Brigida est. Qui deinde Barbari post Dariæ Vrsulæq; excessum, (si inde ortæ) Hiberniam populati sint, non legimus, licet ipsi Hiberni, seu Scoti, aßidua cum suis gentilibus bella gesserint.
[34] Mihi sane videtur, S. Brigidæ monasterium in campo ad quercum, non in veteri oppido constructum. Postea vero, & superstite adhuc Brigida & post eius decessum, confluentibus isthuc innumeris mortalibus, ædificia, vt fit, constructa, vel peregrinis excipiendis, vel mercibus venum exponendis, annonæ præsertim. Ita plurima Belgij oppida videmus orta a cœnobiis, [in vrbem excreuit,] quia vel stipem large tribuerent egentibus, vel fama miraculorum celebrarentur. S. Gisleni, S. Amandi, S. Mauronti oppida, Malbodium, Niuella, Stabulaus, Malmundarium Epternacum, [(vt alia passim)] VVinociberga, Gladbacum, vt cetera omittamus, monasteria initio fuerunt, & quædam locis desertis; nunc oppida, non infrequentia. Kildariam præcipue post obitum S. Brigidæ vrbem factam, indicant verba iam e Vita 4 recitata: ibique maxima ciuitas in honorem B. Brigidæ creuit. ac deinde: [etiam viuente Brigida:] Et quo nomine cella dicebatur, viuente nimirum Brigida, eo & ciuitas vocatur. Cœpit tamen, etiam ea viuente, ciuitas esse. Ita eadem Vita lib. 2. cap. 8 num. 47: Post hæc iter arripuit venire ad ciuitatem suam in terra Lageniensium, & numer. 49 Postquam S Brigida ad suam ciuitatem peruenit. & cap. 3 num. 15 Quem B. Brigida primum Episcopum elegit in ciuitate sua Kildara. Caussam vero cur ad vrbem Kildariam, muris carentem, sed asyli priuilegio cum suis suburbiis ornatam, tanta hominum multitudo concurreret, exponit Cogitosus nu. 39. Et quis dinumerare possit diuersas turbas & innumerabiles populos de omnibus prouinciis Hiberniæ confluentes? [maximus eo concursus.] Alij enim propter epularum abundantiam, alij ad spectaculum turbarum, alij propter sanitates de suis languoribus, alij cum magnis donis & muneribus conuenientes ad solennitatem natiuitatis S. Brigidæ, quæ in die Calendarum Februarij mensis dormiens, [1 Febr.] secura sarcinam deiecit carnis, & Agnum Dei in cælestibus mansionibus secuta est.
[35] Illustrantur quæ de Kildariæ etymo retulimus, ex Vita 1 cap. 6 num. 43 vbi ista habentur: [Kildariæ etymon:] Ante diem cuiusdam solennitatis venit ad S. Brigidam in Cella Roboris vna discipularum eius. Ea enim est Kildaria, siue Celldara, id est, Cella quercus vel roboris. Nam Dear, lingua veteri Scotorum, siue Hibernica, vti pag. 627 tradit Vsserius, quercum significat. Colganus in recto Dair scribi ait, genitiuo Dara. Vox eadem Bedæ vsurpata lib. 3 Ecclesiast. hist. gentis Angl. cap. 4 vbi de S. Columba Huensi agens, ita scribit: Fecerat autem, priusquam Britanniam veniret, monasterium nobile in Hibernia, quod a copia roborum Dear mach lingua Scottorum, [affine alibi nomen.] hoc est, Campus roborum cognominatur. De hoc monasterio S. Adamnanus in Vita S. Columbæ cap. 3. Vir Beatus in mediterranea Iberniæ parte monasterium, quod Scotice dicitur Dair-mag, Diuino fundans nutu. & lib. 2. cap. 39 Roboreti campum vocat: Pergens, inquit, per campum Breg, ad monasterium deuenit Roboreti campi. Erat illud in Media, vbi & campus Breg. Hæc de nomine Kildariæ, quæ & Dara, eiusq; Antistites Darenses appellantur apud Iacobum VVareum in libro de Præsulibus Lageniæ.
[36] [alia Brigidæ monasteria, in Media,] Alia erecta a Brigida, aut certe eius nutu administrata monasteria sunt. Primum in Media vbi sacrum velum acceperat, vti in 1 Vita refertur cap. 3 numer. 16. habebatq; illud monasterium, vt num. 22 habetur, ecclesiam & hospitale. De eo pluribus agit Dunelmensis cap. 6. Idem fortassisest, in quo, ex Vltonia veniens, habitauit, vt in 4 Vita lib. 2 cap. 6 num. 29 refertur: Et venit ad campum Breagh in regione Midiæ: & cum ibi habitaret in quadam cella & c. In eadem Vita lib. 1 cap. 5. numer. 52 ista habentur: Post hæc exiit S. Brigida cum suis vt peregrinaretur in prouincia Conachtorum, [Conacia.] nolens habitare in propria terra, id est, in regione Lageniensium: & habitauit ibi in campo Hay, ædificans cellas & monasteria per circuitum. Tunc acceptauit parochiam, quam prophetauit in sua infantia dicens: Meum erit hoc, meum erit hoc. Refertur ea prophetia cap. 1 eiusdem Vitæ numer. 14 & 1 Vitæ cap. 1 num. 7. Inde in Lageniam reuersa Kildaram ædificauit. In Vltoniam postmodum profecta, haud exiguo tempore isthic videtur substitisse: rursusq; in Media multa fecisse miracula, cum ibi habitaret in quadam cella, vt iam retulimus. In Momonia quoque mansit cum puellis suis longo tempore, [Momonia.] prope mare, vt lib. 2 cap. 7 num. 40 dicitur. Et num. 43 cum suis in campum Cliach, in Momonia positum, exiuit, & habitauit illic in quodam loco ad tempus. Tum cap. 8. num. 47 Multa alia B. Brigida in regionibus Momoniensium fecit, & plura loca & monasteria ibi signauit. demum cap. 12 num. 81. Sciens quod tempus & dies remunerationis suæ instabat, & prænoscens spiritu prophetico locum resurrectionis suæ, constituit suam ciuitatem, & monasterium, & loca quæ erant sub cura eius per Hiberniam.
§ VI An Glastoniæ habitarit S. Brigida?
[37] At dubium est, an Glastoniæ in Britannia, & Abernethi in Scotia aliquando habitarit. Est Glastonia, [Glastoniæ in Anglia] aut, vt multi scribunt, Glasconia, amnica insula in Somersetensi Comitatu, olim Auallon Britannice, a pomorum copia, appellata; postea Inis-witrim, aut Inis-gutrim, id est, insula vitrea: Saxones eadem significatione Glasten-ey dixerunt; glas enim vitrum, ey insulam significat. At vetustissimum in ea insula monasterium, vbi primi Euangelij præcones cum S. Iosepho Arimathensi habitasse feruntur, Glastenbury, siue Glastiberia, id est vitrea ciuitas, appellatum. in quo, vt Cambdenus, ex omnium fere veterum scriptorum fide, fatetur, viri sanctissimi Deo inuigilarūt, [multi sancte vixerunt;] & præcipue Hibernici, qui stipendiis regiis alebantur, & adolescētes pietate attibusque ingenuis instruebant. Solitariā enim vitam amplexi sunt, vt maiore cum tranquillitate sacris litteris vacarēt, & secreto vitæ genere ad crucem ferendam se exercerent.
[38] S. Patricium ferunt isthic diem obiisse. Ideoq;, vt antiquißimus Scriptor Vitæ S. Dunstani apud Vsserium pag. 895 scribit: [obiit aliquis S. Patricius:] Hibernensium peregrini prædictum locum Glastoniæ, sicut & ceteræ fidelium turbæ, magno colebant affectu, & maxime ob B. Patricii senioris honorem, qui faustus ibidem in Domino quieuisse memoratur. Quæ alibi disquiremus, an de Magno Patriciæ accipienda sint, an de Seniore, vulgo Sen-Patrick dicto, quem idem Vsserius ex Connaciensibus Annalibus tradit anno CCCCLIV obiisse; an de iuniore, quem Iocelinus Magni Patricij filiolum appellat, traditq; post decessum patrui sui Britanniam remeantem in fata concessisse, in Glasconensi ecclesia sepultum honorifice. At Magnum Patricium isthic sepultum contendunt Glastonienses. Et VVilhelmus Malmesburiensis apud Spelmannum in Apparatu ad Concilia Britannica, inter alia sic scribit: Requiescit in dextero latere altaris vetustæ ecclesiæ, in pyramide saxea, quam argento vestiuit posterorum diligentia. Hinc Hibernensibus mos inolitus, ad exosculandas Patroni reliquias, locum frequentare:vnde & S. Indractum & B. Brigidam (Hiberniæ non obscuros incolas) huc olim commeasse, celeberrimus sermo est. [huius reliquias visit Brigida,] Brigida relictis quibusdam suis insignibus (monili videlicet, pera, & textrilibus armis, quæ adhuc pro sanctitatis memoria ostentātur, & morbis variis medentur) vtrum domum reuersa, an ibi acceperit pausam, incertum. Alterum iuxta Glasconiam martyrizatum & c. Dabimus S. Indracti Vitam V Februarij.
[39] De S. Brigidæ in Glastoniensem insulam aduentu scribit anonymus quidam Glastoniensium Chronographus, citatus ab Vsserio pag. 900. An. ab Incarnatione CCCCLXXXVIII S. Brigida venit Glastoniam: quæ in insula iuxta Glastoniam, [ibiq; degit in Begery insula,] quæ Parua Hibernia, & in Anglorum lingua Bryde-hay nominatur, multo tempore vsque ad senilem ætatem mansit. Sed vtrum ibi obierit, vel inde repatriauit, pro certo non habemus. Alius itidem Glastoniensis scriptor apud Vsserium, Hæc S. Brigida, inquit, in quadam insula iuxta Glastoniam, vbi erat oratorium in honore S. Mariæ Magdalenæ consecratum, Bekery, siue Parua Hibernia dicta, aliquantulam moram per nonnullos annos traxit. Et relictis ibidem quibusdam suis insignibus, pera, monili, nola, & textrilibus armis (quæ pro eius sanctitatis memoria ibi ostenduntur & adorantur) Hiberniam rediit, ibique non multo post in Domino quieuit, sepultaque est in vrbe Dunensi. Insulam illam, in qua S. Brigida habitasse dicitur, vt habet prior ille scriptor, Angli Bride-ay, vel potius Bride-eye, id est, Brigidæ insulam, appellabant; Hiberni Bek-ery, vel Beg-ere, id est, Paruam Hiberniam. Alia erat Beg-ery vel Begerin, siue Parua Hibernia, insula Comitatus VVexfordiensis,in qua S. Ibarus, siue Hibarus habitauit, vt ex Vita S. Abbani refert Vsserius pag. 794 & 1062.
[40] Brigidam autem Glastoniæ, & plures quidem annos, habitasse, [non Lageniensis,] an dißimulassent Vitæ illius scriptores, qui non modo longinqua eius itinera, in Vltoniam, Connaciam, Momoniam, sed ad propinquiora etiam Lageniæ, Mediæq; loca, tam sollicite executi sunt? An nōfortaßis ea apud Glastonienses opinio, de Brigidæ penes se cōmoratione, inde inoleuit, quod eius isthic exstarent reliquiæ aliquæ? An potius de posteriore alia Brigida accipi debet, quod imperite ad illam antiquam, cuius celebrius nomen erat, posteri transtulerunt? Fuit certe Brigida alia in Britannia sed & ipsa Hibernica, de qua in Vita S. Cutberti Lindisfarnensis Episcopi, ex historiis Hiberniensium translata, [sed iunior,] ista refert Vsserius pag. 705. S. Columba, primus Episcopus in Dunkeld, Cuthbertum puerum suscepit; vnaque cum puella quadam, nomine Brigida, ex Hibernia oriunda, retinuit, & aliquamdiu educauit. [cum S. Cudberto educata post ann. 640.] Alius hic est Columba ab Abbate Huensi, alia a Kildariensi Brigida; cum hæc post annum DCXL educata a Dunkeldensi Antistite memoretur, annis XL, & quod excurrit, post Huensis Columbæ obitum, post Brigidæ centum fere ac viginti. Constat enim ex Bedæ epitome historiæ gentis Anglor. S. Aidanum Ep. Lindisfarnensem anno DCLI obiisse, cuiusanimam ab Angelu in cælum deduci vidit Cuthbertus adhuc adolescens, remotis in montibus commissorum sibi pecorum agens custodiam.
[41] Eadem Brigida videtur esse, quæ S. Modvvennæ, siue Monennæ, [dein discipula S. Monennæ,] discipula extitit, & ipsa miraculis clara. Vita tamen Monennæ, quam V Iulij ex Capgrauio dabimus, correctione haud leui indiget. Cui enim verisimile videatur, Monennam S. Patricij discipulam, aliquot monasteriorum eo viuente conditricem, ac proinde circa annum CCCCLX, vt minimum, natam, S. Osithæ magistram extitisse, cum hæc Sighero Orientalium Saxonum Regi qui circa annum DCLXIV regnum capeßiuit, desponsa fuerit? Vult quidem Vitæ illius compilator, Monennam vixisse CXXX annos. At neque sic vltra annum DXC prorogarit vitam; imo neque ad DLXV. si Cælestini Papæ temporibus nata, vt in antiquiore eius Vita tradere Conchubranum testatur Vsserius pag. 705. Duæ memorantur Monennæ, S. Patricij æuo vixisse: prior ipsiusmet soror Darerca, quæ & Moninna, [non S. Patricij coætaneæ,] S. Mæli, de quo VI Februarij, & aliorum Sanctorum, mater; alterius mentio fit in Vita S Endei Abb. XXI Martij, his vertis: Hoc in tempore cum S. Darerca Virgo, quæ alio nomine Monynni dicebatur, in monasterio suo, quod Belslebhi dicitur, commoratetur, & c. Videtur hoc esse monasterium, quod in Vita S. Monennæ apud Capgrauium, a cellis, quæ construebantur in cliuo montis, Cellisclinium appellatum dicitur. TestaturVsserius eius monasterij Ecclesiam, in Armacano Comitatu sitam, etiamnum Kil-sleue, siue Chelle-sleue, id est, Cellulam montis appellari. Vtraq; hac Monenna longe posterior ea fuit, cui tradita fuit Ositha bonis informanda moribus, [sed quæ S. Ositham instituit] vt in huius Vita VII Octobris refertur, quæq; iuxta siluam quæ Arderna dicitur duo construxerat monosteria; vnum in loco qui Pollesworth dicitur, aliud in mansione, quæ Streneihal nuncupatur. Iacet Arderna silua (vt eam vocat Vita Osithæ & Vsserius, Arden Cambdemus) in Boreali tractu Comitatus VVarvvicensis: in quo & Pollesworth, vbi sacris Virginibus, inquit idē Cambdenus, Modwena Virgo Hibernica insigni sanctitatis opinione cœnobium construxit.
[42] Quando hæc floruerit Monenna, ex Osithæ ætate colligi debet. [filiam Frithevvaldi Subreguli] Erat hæc filia Fritheuualdi Regis & Wilteburgæ filiæ Pendæ Regis Merciorum. Penda quinquagenarius anno Christi DCXXVI apud Mercios Regis nomen præsumpsit, vt loquitur Malmesburiensis de gestis Reg. Anglor. l. 1 cap. 4. interiit anno DCLV.VVulferus eius filius, post Peadam fratrem, anno DCLVII regni gubernacula suscepit, geßitq; ad annum DCLXXV. [circa ann. 670 florentis,] Huius ergo soror Wilteburga Frithwaldo nupta, Ositham ei peperit. Huius Frithewoldi Subreguli adminiculo, vt scribit ad an. 675 VVigorniensis, S. Erconvvaldus, qui eo anno Episcopus Londinensis est factus, monasterium Certeseiæ, quod ante episcopatum fundarat, opulentia rerum & monachis impleuit. De eodem S. Erconvvaldo, siue Erkenvvaldo (de quo nos XXX Aprilis) Malmesburiensis lib. 2 degestis Pontis. Anglor. Fecit duo monasteria, vnum sibi, alterum sorori, S. Ethelburgæ, de qua XI Octobris. Suum Certesiæ dicitur, quod per adminiculum cuiusdam Fritwoldi, qui sub Wiferio Subregulum agebat, opulentia rerum & monachis impleuit. Hic igitur Frithvvaldus Osithæ parens, VVlferio regnante, vixit. Eodem tempore, inquit, Beda lib. 3 cap. 30 prouinciæ Orientalium Saxonum, post Suithelmum, [Sigero Regi Orient. Saxonum,] præfuere Reges Sighere & Sebbi, quamuis ipsi Regi Merciorum Vulfere subiecti. Hic Sighere, siue Sigerus, Malmesburiensi Sigherius, Sigeberti Parui filius, Sevvardi nepos, anno DCLXIV, [anno 664 relapso ad idola,] cum prouincia mortalitatis clade premeretur, cum sua parte populi, relictis Christianæ fidei sacramentis, ad apostasiam conuersus est, inquit ibidem Beda. Quod vbi Rex Wlfere comperit, fidem videlicet prouinciæ ex parte profanatam, [sed mox conuerso,] misit ad corrigendum errorem, reuocandamque ad fidem veritatis prouinciam Iarumannum Episcopum … qui multa agens solertia…longe lateque omnia peruagatus, & populum & Regem præfatum ad viam iustitiæ reduxit. Malmesburiensis Episcopum hunc Ierumanum vocat. Decessor is fuit S. Ceadæ Episcopi Lichfeldensis.
[43] Post decessum autem S. Modwennæ, B. Ositha (vt in huius Vita habetur) ad patentes, Frithevvaldum Subregulum, & VVilteburgam VVlferij Regis sororem, [circa ann. 673 despōsam,] reducta, virtute & moribus quotidie proficiebat: cumque ad nubiles peruenisset annos, Rex Orientalium Saxonum Sigerus, parentes puellæ sollicitans, Virginem sibi petit in coniugem dari. Quæ quamuis renitens & inuita, nuptiis regali apparatu instructis, Regi illi tradita est. Et cum multis diebus laudabili quadam fallacia, & multarum occasionum opportuno prætextu, Regis desiderium repressisset: [dein Deo consecratam:] tandem ab Ecca ac Bedwino Orientalium Anglorum Episcopis religionis habitum velumq; accepit. Malmesb. Baldwine & Heta eos appellat; Beda lib. 4. c. 5 Æcci & Badwine. VVigorniensis hos anno DCLXXIII ordinatos scribit. Vnde corrigas quod in Vita S. Osithæ habetur, eam anno DCLIII a piratis Danis interfectam: cum vix nata ante eum annum fuisse videatur.
[44] Ex his patet S. Modvvennam, Osithæ magistram, post annum Christi DCLX deceßisse, cum necdum ad nubiles annos Ositha peruenisset; & adhuc in viuis esset Columkillus, siue Columba, Dunkeldensis Episcopus, qui ortam de eius sepultura controuersiam diremit. Huius Monennæ discipula fuit Brigida, vt diximus; ea verisimiliter, quæ ab eodem Columba educata. Hæc magistram, monasteria sua reuisentem, comitata legitur; ipsaq; cœnobio constructo multarum Virginū Mater effecta, quibus vestes diuinitus Monenna impetrauit, [Ea Brigida, monasterio præfecta;] cum flante Borea nimio frigore attritæ in orationibus deuotis peruigilarent. Hæc igitur videri potest ad Glastoniam aliquamdiu commorata, siue dum iuxta Ardernam siluam, in VVarvvicensi Comitatu, Monenna degebat, vt supra num. 41 dictum; siue dum in Trentæ insula morabatur, aut in ditione erat Occidentalium Saxonum, in qua & Glastonia. Neque illud cassum obseruatione, quod cum plurimi Hibernenses vrbem Glastoniam orationis ac deuotionis gratia peregrini crebro visitare solerent, [aliquando Glastoniæ commorata.] SS. Indractum & Brigidam Malmesburiensis supra num. 38 retulit; quasi iunctim annotatos in antiquis schedis reperisset, qui eodem fere tempore illuc venissent: atqui Indractus, vt suo loco dicemus, eo venit tempore B. Inæ Regis, qui, Cedvvalla Romam profecto ad Occidentalium Saxonum principatum vocatus est, initio anni DCLXXXIX. Plane igitur æquales Brigida illa & Indractus.
§ VII An Abernethi apud Pictos habitarit S. Brigida?
[45] Nvnc de Aberneto quærendum. Strath-Erna est Scotiæ prouincia, ab Erno amne nomen adepta: Britannorum enim veteri lingua vt auctor est Cambdenus, Straith-Ern, Conuallem ad Ernum significat. Oritur Ernus e lacu eiusdem nominis, ac Tao, siue Tauo, aquas admiscet, fluminum totius Scotiæ maximo. [S. Brigida Abernethi habitat, vrbe regia Pictorum,] Vbi iam spatiosior versus mare deuoluitur Taus, in dextra ripa Aberneth, siue Abernethy suspicit, Pictorum olim regiam, & ciuitatem frequentem, vti idem habet Cambdenus. Hic habitasse Brigidam tradunt rerum Scoticarum Scriptores, sed ambiguis verbis, quæ fideliter referemus, vt perspicuum fiat, in Seniorem Brigidam illa, vt volunt, minime cōuenire. Nam quod Dempsterus in Parecbasi & Camerarius seniorem Brigidam scribūt isthic obiisse, non probant. Leslæus, quem citant, solum habet, Scotos corpus eius in Canonicorum collegio Abrenethi recte se colere hactenus putasse. Hector Boëthius lib. 9 de ea scribit: Defungitur tandem vita post plurima miræ sanctitatis opera, duodeuigesimo Conrani Regis anno. Cuius corpus ab Hebridibus in Dunum (oppido est nomen in Hibernia) ferunt delatum: ac eodem loco cum Patricio Hibernicorum Apostolo sepultum. Nostrates (nam & hi eumdem honorem sibi vendicant) Diuæ Brigidæ funus Abirnetho (aliud tum loco nomen fuit) in templum ornatissimum Canonicis & Presbyteris ad Diuina exequenda institutis, [vbi & sepulta;] eius nomini dicatum, elatum constanter asseuerant. Verum vnde accepit Hector, aliud tunc Abernetho nomen fuisse?
[46] Ioannes Maior lib. 2 cap. 14 ita scribit: Ad Britanniam S. Columba venit Brudeo potentissimo Rege apud Pictos regnante. [isthic a Ganardo Rege excepta,] Brudeo Garnard, filius Dompnach, successit, qui ecclesiam collegiatā de Abiruethya extruxit; postquam S. Brigidam B. Patricius in locum introduxit. Hic Rex Beatæ Virgini, & B. Brigidæ cum nouem Virginibus, quæ cum ea venerant, possessiones obtulit, quas Præpositus & Canonici habent. In illa tempestate Abiruethyæ Episcopalis Sedes fuit, & Pictorum regia. Aliqui eam ante Dunkeldensem Ecclesiam XXVI annis, & nouem mensibus, constructam referunt: aliqui CCXLIV annis. Sed ne incertum pro certo ponam, illic dubitatiue procedo. Hæc Maior ex Scotichronico Fordani, cuius verba recitat Vsserius pag. 712. Sed perperam a S. Patricio inductam Abernethum Brigidam volunt sub Brudei Regis successore. Venit enim in Britanniam S. Columba, vt scribit Beda lib. 3. cap. 4 anno Incarnationis Dominicæ DLXV, regnante Pictis Bridio (siue Brudeo) filio Meilochō, Rege potentissimo, nono anno regni eius. Atqui iam LXX anni fluxerant a S. Patricij obitu, a Brigidæ XL. Alia igitur inducta Abernethum Brigida est, a quocumque demum Antistite. Nec illud excusabile mendum,quod corrigere Maior ausus non est, nec probare voluit, de Dunkeldensi Ecclesia CCXLIV annis post Abernethensem condita. Nam si huius initium statuamus circiter annum DC, post Brudei Regis obitum, consequens esset Dunkeldensem constructam esse circiter DCCCXLIV, quando iam Pictorum euersum erat regnum. Quid si ergo non nisi circa annum DCC (nam eo tempore Ganardus regnauit) condita illa est ecclesia? Atqui iam ante docuimus, paullo post annum DCXL Dunkeldensi Ecclesiæ præfuisse Episcopum S. Columbam, siue Columkillum. Est autem Dunkelde Scotiæ vrbs Episcopalis ad Taum amnem in Perthia prouincia, quam Castrum Calidoniæ olim dictam Hector asserit.
[47] Quas nouem Virgines S. Brigidæ socias supra ex Maiore retulimus, [circa ann. 700] eas Fordanus apud Vsserium pag. 712. ait, infra quinque annos decessisse, & ex parte Boreali dictæ ecclesiæ esse sepultas. Eas sub finem septimi Christiani seculi ac principium octaui, Scotis in Britannia imperitante Eugenio VII, Garnardo Pictis, floruisse Boëthius lib. 9 fol. 180 ita narrat: Viuente autem Eugenio VII valuit plurimum ad commouendos ad pietatem homines Doneualdi Scotici sanguinis viri sanctitas, [cum 9 Virginibus,] qui in solitudine Owgilluy, sex prope passuum millibus ab Alecto oppido, inter Pictos vitæ sanctimonia insignis vixit. Huic nouem erant filiæ: Mazotæ maiori nomen, Fincanæ alteri: ceterarum nomina vetustas aboleuit. His arctissima vita degentibus panis ordeaceus cibus fuit, & aqua potus: semelque dumtaxat in die exiguo reficiebantur cibo, perpetuæ fere orationi, aut rei rusticæ, [quæ ab eremo] quo tenuem vitam sustentarent, deditæ… Post exstinctum patrem, Virgines (nam mater multo ante fatali morte decesserat) haud tutum ratæ solitudinem sine castitatis custode inhabitare, [Abernethum venerant;] Garnardum Pictorū Regem adeuntes, habitandi locum quærunt, vt Christo, cui tenera ab ætate virginitatem sacrauerant, a virorum semotæ consortio, liberius seruirent. Rex piis Virginum postulatis annuens, structas Abernethi ædes cum oratorio, reditusque ex proximis agris ad sumptus eisdem libere erogauit: vbi post religiosam Deoque gratissimam vitam exactam beato fine quiescētes, ad immensæ quercus radicem sunt sepultæ. Ostenditur locus etiam hac nostra ætate, Christiano populo illuc religionis caussa confluenti in multa habitus veneratione. Erat id temporis Abbernethi Pictorum oppidum, nomine Otholiniæ, numerosissimum, primaria illius gentis Episcopi Sede honestatum: sed dirutum incensumque postea, præter Diuorum templa ac Sacerdotum ædes, Scotorum, cum Picticam gētem exitio darent, armis & flammis; vsque adeo vt nūquam ad pristinum decus redierit & ornamentum. Præfatas in eo oppido nouem Virgines non sub Regis Conrani regno cum Diua Brigida (vti vulgaris est opinio) sed Eugenij VII tempore claruisse scribunt nostrarum rerum præstantes auctores.
[48] Hactenus Boëthius: e quo patet Garnardum non proxime Brudeo succeßisse, sed centum post annis. [diuersa a Lageniensi Brigida,] deinde vulgarem opinionem fuisse, cum Hector scriberet ante CXXII annos, nouem illas S. Doneualdi filias eo regnante Abernethi habitasse cum S. Brigida; non Lageniensi illa, sed longe iuniore, licet eas imperiti fortasse confunderent. In Breuiario Aberdonensi anno MDIX excuso, [Ganardi consanguinea,] ad diem XXIII Decembris Vita habetur S. Mazotæ harum sororum natu maximæ, in qua dicitur, Pictorum Rex inclytus Granerdus filius Domath, B. Brigidæ consanguineæ suæ precibus victoriam de hostibus retulisse, eamq; Abernethum euocasse ex Hibernia (quo fortaßis post S. Monennæ decessum abierat) & Abernethy, [cui & victoriā obtinuit,] quæ non longe a Tagi fluuio, eiusdem parte Australi sita, omnipotentis Dei honori, & intemeratæ Virginis Mariæ, basilicam construxisse: in qua, [& pietatē persuasit:] prædicatione B. Brigidȩ & suarum Virginum, ad Christi fidem præfatus Rex cum omni sua familia baptizati sunt. Quæ hyperbolice videntur dicta, quia Rex, earum fortasse suasu, Romanum Paschæ celebrandi canonem, a quo antea Picti & Scotorum plerique abhorrebant, susceperit: quem Naitanus, siue Nectanus, eius successor, per vniuersas Pictorum prouincias obseruaricurauit, vti Beda libr. 5 cap. 22 testatur. In eodem Breuiario mortua dicitur Mazota anno Christi DCCXVI. At XV Iulij ibidem ista habentur: Sanctarum IX Virginum filiarum S. Donaldi in Scotia, sub Rege Eugenio VII. an. DCCXII vel DCCXVI.
[49] De iisdem Virginibus agit Leslæus in Eugenio VII, quē Abirnethi mortuum scribit, XVIII regni sui anno, qui nostræ salutis DCCXVI fuit: cum scilicet, regnante Garnardo, (vt scribit Boëthius) quicum tantisper dum viueret fœdus habuit & societatem, sanctissimum Virginum cœtum inuisens, opimis donariis donauit. Ganardi successor Nectanus, [Nectanus Rex Abernethum ei donat.] vt in antiquo fragmēto legisse se Cambdenus testatur pag. 705. Aberneth Deo & Brigidæ dedit vsque ad diem iudicij, cum suis finibus, qui positi sunt a lapide in Abertrent, ad lapidem iuxta Carful, id est, Loghfol, & inde vsque ad Ethan. At si cui Scotorum hæc nostra minus probabitur de iuniore Brigida coniectura, dicemus, quæ memorati Reges donarunt, ea senioris consecrata memoriæ esse, allata etiam fortaßis eo reliquiarum illius parte aliqua.
§ VIII Quando obierit S. Brigida?
[50] Hactenus de S. Brigidæ domiciliis, nunc vbi & quando obierit, inquirendum. De anno obitus plures inuicem discrepantes scriptorum sententias recenset Vsserius, ex eoq; Colganus. [Brigida senior obiisse dicitur an. 518 vel 521] Sunt autem tres præcipuæ: alij enim anno Æræ vulgaris DXVIII. Iustini senioris I volunt deceßisse, ita Vitæ 4 Auctor, vt infra ostendemus, Sigebertus Gemblacensis in Chronico, Constantius Felicius. Alij anno DXXI, Marianus Scotus, Florentius VVigorniensis, ac recentiores complures. Alij denique DXXIII, Vsserius, Colganus, atque ab his citati. Quatuor afferuntur ab iis characteres Chronologici: [vel 523.] primus, quod annis XXX S. Patricio superuixerit. Ita 4. Vita lib. 2 cap. 12 nu. 82. [30 annis post S. Patricium.] Ætatis suæ anno LXXX, anno vero XXX post obitum S. Patricij Archiepiscopi… felicissime abiit. & nu. 81. Iter faciens, benedicebat totam Hiberniam ex omni parte, sicut præcepit S. Patricius Episcopus moriens, & dicens: Per triginta annos B. Brigida post mortem meam benedic Hiberniā. Citat Vsserius pag. 883 Testamentum S. Patricij, in quo eadem Brigidæ Sanctus prædicit præcipitq;. Atque hanc etiam Notam sequuntur quotquot S. Brigidæ obitum consignant anno DXXI, statuunt enim S. Patricium anno CCCCXCI deceßisse, primo Anastasij Imperatoris.Probare eorum calculum videntur plurimi, qui S. Patricium scribunt annos LX natum venisse in Hiberniam, eamq; totidem annis excoluisse. Cum autem a S. Cælestino Papa, qui deceßit VI Aprilis CCCCXXXII, illuc sit missus, necesse est id anno CDXXXI contigisse.
[51] Qui quartam Vitam S. Brigidæ scripsit, eamdem secutus est computationem, etsi in nonnullis siue ipse, seu qui exemplar, quo nos vsi sumus, quoq; Vsserius, transcripsit, hallucinetur. Ita enim habet: Post breue spatium temporis, inter multitudinem Sanctorum, ætatis suæ anno LXXX, anno vero XXX post obitum S. Patricij Archiepiscopi, [Auctor 4 Vitæ S. Brigidæ emēdatus.] regnante in Themoria regnum Hiberniæ Murchiartach Mac-Erc, cui successit in regno Tuatal Moelgarbh, primo autem anno regni Iustiniani Imperatoris, sedente in Sede Apostolica Papa Hormisda, anno quoque ab Incarnatione Domini DXLVIII, visitantibus eam Angelis Dei, felicissime obiit. Primum in annis Christi manifestum est mendum: neque enim ad annum DXLVIII peruenit S. Hormisda Papa, qui, vt habetur in libro de Romanis Pontificibus, sepultus est in basilica B. Petri Apostoli VIII Idus Augusti, consulatu Maximi, siue Christi anno DXXIII. Restituendum igitur DXVIII. sicq; congruet cum Sigeberto. Anno porro DXVIII Christi, IX Iulij Imperium suscepit Iustinus, non Iustinianus, qui anno demum DXXVII avunculo succeßit. Idem annus DXVIII, quartus erat Hormisdæ, Senatore Cos. id est, anno Christi DXIV electi; sextus vero Muircheartaci, siue Murchertaci, filij Ercæ, Regis Hiberniæ, cui anno DXXXIV Tuathal Melgarb succeßit, vti ex annalibus Hiberniensibus tradit Vsserius pag. 947. De Tuatalo Rege, cuius hic mentio fit, agitur in Vita S. Finani Ep. IX Septembris.
[52] Cur iis qui S. Patricium anno CCCCXCI obiisse scribunt, minime astipuletur Vsserius, rationem affert, quod feria quarta natus, [S. Patricius obiit an. 493 feria 4.] baptizatus, mortuus vulgo credatur S. Patricius: in quam feriam dies XVII Martij eo anno non incidit, sed anno CCCCXCIII, cum littera Dominicalis erat C. Verum ea ratio contra quartæ Vitæ scriptorem non pugnat, cum is obiisse S. Brigidam tradat anno DXVIII, XXX post S. Patricium, quem proinde anno CCCCLXXXVIII deceßisse statuet, quo anno littera Dominicalis C fuit dies XVII Martij feria IV. Nullum horum characterum obseruasse Sigebertus videtur, cum anno CCCCXCI obiisse Patricium velit, Brigidam DXVIII, XXVII dumtaxat post eum annis. Alij eodem anno DXVIII Brigidæ obitum referentes, alia ducuntur ratione: volunt enim LX annis Patricio superstitem fuisse; nam quod in Hibernicis annalibus legitur, an. CCCCLVIII Senem Patricium quieuisse, id ipsi de Magno Patricio perperam interpretati, quod inter vtriusque decessum statuitur XXX annorum interuallum, vitiatum existimarunt, restitueruntq; LX. Sed de S. Patricio, quem plures ab Vsserio pag. 88 1 citati anno CCCCXCIII obiisse volunt, agemus XVII Martij.
[53] Alter Brigidæ obitum indicans character refertur a Colgano append. 4 ad eius Vitam cap. 7. quod nimirum ipsa quoque in Roscreensibus, quos citat, Annalibus, [S. Brigida 523. 1 Feb. feria 4.] inq; Hibernice scripta Vita, dicatur feria quarta velo sacro amicta, eademq; obiisse. At Kalendæ Februarij, quo die eius obitum & Vitæ Scriptores & Martyrologia omnia statuunt, neque DXVIII neque DXXI Christi anno in quartam feriam inciderunt, sed DXXIII, cum littera Dominicalis A esset. Neque ille character, si verus est, in alium propinquum annum quadrat, præterquam DXVII & DXXXIV qui a ceteris ab auctore quartæ Vitæ relatis nimium recedunt. Colganus male calculum ponit, cum DXXVIII Kalendas Februarias inferiam quartam putat incidisse, quæ in tertiam inciderunt. Quartus character obitus S. Brigidæ statuitur a quibusdam, quod quadriennio postquam natus erat S. Columba, illa decesserit. Confirmat eum characterem Colganus, refellit Vsserius: nos ad eius Vitam IX Iunij expendemus.
[54] Probabilius igitur est anno DXXIII. Kalendis Februarij, feria quarta, XXX post S. Patricij obitum annis. deceßisse Brigidam. At quo suæ ætatis anno? LXXX, inquit quartæ illiusVitæ auctor. Vsserius pag. 884 antiqua secutus Chronica, vti Martyrologia vetustißima Colganus, [an. 70 ætatis.] putant non nisi LXX fuisse annorum, vt proinde anno CDLIII nata fuisse videatur.
§ IX S. Brigidæ sepultura. Translatio.
[55] Qvæ Glastoniæ asseruari S. Brigidæ reliquiæ olim ferebantur, quæque Abernethi, diximus § 6 & 7 alterius Brigidæ, annis prope ducentis posterioris, Ganardi Pictorum Regis consanguineæ, videri fuisse: [nō est Glastoniæ sepulta,] aut si huius nostræ Lageniensis fuerunt, eo postea deportatas ex Hibernia e qua pedem extulisse Vitæ scriptores eam non memorent, nedum alibi mortuam. Nam quod ab Hebridibus (quasi ibi mortua sit) Dunum translatam Boëthius, supra § 7 nu. 45 citatus, refert, nullo antiquioris scriptoris testimonio probat.
[56] Kildariæ mortuam innuit Cogitosus cap. 8 nu. 37. Isthic certe sua ætate corpus eius religiose custoditum tradit: [sed Kildariæ:] In qua inquit, (Kildariensi ecclesia) gloriosa amborum, hoc est, Archiepiscopi Conlei & huius Virginis florentissimæ Brigidæ, corpora a dextris & a sinistris altaris decorati, in monumentis posita, ornatis vario cultu auri & argenti & gemmarum pretiosi lapidis, atque coronis aureis & argenteis desuper pendentibus, ac diuersis imaginibus, cum cælaturis variis & coloribus, requiescunt.
[57] Postea Dunum deportatæ S. Brigidæ reliquiæ sunt, vnoq;cum SS. Patricij & Columbæ corporibus conditæ tumulo, cui hoc inscriptum fuisse distichon testatur Siluester Giraldus Topogr. Hibern distinct. 3 cap. 18. [post translata Dunum,]
In burgo Duno, tumulo tumulantur in vno
Brigida, Patricius, atque Columba pius.
Cambdenus initium ita effert: Hi tres in Duno &c. Est autem Dunum, vt idem ait, vetustæ sane memoriæ oppidum, Sede Episcopali insigne, in Orientali Vltonia. Memoratum Ptolomæo Δοῦνον inter mediterranea Hiberniæ oppida; hoc ipsum fortasse, situ non suo. Id alio olim nomine appellatum, dein S. Patricij æuo Dundalethglas. In S. Fieci Ep. hymno de Vita S. Patricij stropha 22. & in Vita eiusdem tertia apud Colganum cap. 88 & 91 Dunlethglaisse. [(Dundalethglas olim appellatum] In 4 Vita apud eumdem cap. 91 Castrum Lethglasse. In Vita S. Columbæ per Magnum O Donellum lib. 1 cap. vltimo Dundaleathglas. In prima Vita S. Brigidæ cap. 9 nu. 56 Lethglasse, & Ladglaisse; inq; aliis MSS. vt ibi dicemus, Ledchladus, & Lechtadus. Nominis originem indicat Iocelinus in Vita S. Patricij cap. 38. Cum enim Loegarius Hiberniæ Rex, obsides Dichui viri principis, quod eum audisset Christi fidem suscepisse, iußisset siti enecari; orante Patricio, Angelus adueniens, de domo carceris & de manu inimici eos liberauit. De loco namque, in quo carcerati tenebantur, a Dunensi ciuitate distante dieta prægrandi, [ex prodigioso euentu)] per aëris vasta, sicut olim Habacuc Prophetā illos transportans, vnum illorum in loco, vbi nunc Dun ædificata est ecclesia S. Patricij; alterum in monticulo vicino, circūcluso palude pelagi, dimisit: & catenas, quibus vinculati erant, separatim confregit: vterque vero locus vsque in præsens a catenis confractis vocabulum, scilicet Dun-da-leath-glas, est sortitus. Significant voces Hibernicæ, inquit Colganus, Dun arcem, da duo, leth medium, glas catenam, seram, compedem. Dundalethglas igitur est, arx duarum mediarum cathenarum, siue compedum.
[58] Auctor Vitæ 4 S. Brigidæ lib. 2 cap. 12 nu. 82 vult eam isthic primitus sepultam fuisse: Et veniens, inquit. Sanctissima in Aquilonalem plagam Hiberniæ, videlicet in prouinciam Vltorum, Brigida, illico doloribus correpta est, & post breue spatium temporis,… felicissime obiit: & sepulta est in gloria & honore, in vno sepulchro cum Beatissimo Patricio Archiepiscopo, secundum voluntatem eorum, in ciuitate posita in regione Vltorum prope mare, nomine Dun-da-lethglas: quæ priscis temporibus Aras Kealtuir, filij Cuitheachyr, Comitis Regis Vltorum Conchubhair, filij Nessa, vocabatur. Colganus in Indice legit, Aras-Kelchuir; in Vita Kealtuir. Vsserius pag. 888. Arascealtair. Probabilius est, Kildariæ sepultam fuisse; ibiq; seculis aliquot asseruatasreliquias, Dunum postea, munitam vrbem, asportatas. Idem euenit S. Columbæ Abbatis reliquiis, [vti & S. Columba;] quas sub initium noni a Christi exortu seculi, in Iona insula adhuc fuisse, patet ex Vita S. Blaithmaci, quam a VValafrido scriptam XIX Ianuarij dedimus, in qua ista habentur:
Insula Pictorum quædam monstratur in oris,
Fluctiuago suspensa salo, cognominis Eo,
Qua Sanctus Domini requiescit carne Columba.
Hanc petiit voto patiendi stigmata Christi:
Illic namque frequens pagana caterua Danorum
Aduentare solet, furiis agitata malignis.
Ac post multa:
Et reliquis rabida sociis feritate peremptis,
Ad sanctum venere Patrem, pretiosa metalla
Reddere cogentes, queis Sancti sancta Columbæ
Ossa iacent, quam quippe suis de sedibus arcam
Tollentes tumulo terra posuere cauato,
Cespite sub denso, gnari iam pestis iniquæ.
[59] Ea Danorum in Hiberniam vicinasq; insulas irruptio ante annum Christi DCCC est cœpta, vti Vsserius testatur ex Cambrico quodam Chronico, in quo ad annum DCCXCV dicuntur maximam Hiberniȩ partem populati, [populantibus Hiberniā Nortmannis,] Rechreyn quoque vastasse. Est hæc vna ex Hebridibus, siue Ebudis, exigua & Hiberniæ propinqua insula, quæ vulgo Racline, teste Cambdeno; Ptolemæo Ῥικίνα, Rhicina, Plinio, lib. 4 cap. 16 Ricnea; S. Adamnano lib. 2 vitæ S. Columbæ cap. 41 Rechrea, aliis alio, nomine appellatur. Quæ ab his Gentilibus per annos centum ac quinquaginta perpeßi sint Scoti ac Hiberni, recenset ex variis annalibus Actisq; Diuorum idem in Indice Chronologico Vsserius. Vrbis cœnobiiq; Kildariensis clades enumerat in Chronico Kildariensi, Colganus, append. 5 ad Vit. S. Brigidæ cap. 2. Pauca delibabo. An DCCCXXXV. Kildaria per Northmannos de Inbher-dega spoliata, [seculo Christi nono;] & ecclesia media ex parte flammis absumpta. An. DCCCXXXVI. Classes Northmannicæ, altera triginta nauium ad Liffeum amnem, altera per Boinnium fluuium appulsa, campum Liffe & campum Bregh; omnesque per eos tractus Ecclesias & conuentus, magnates & mediocres, abactis gregibus & armentis, despoliarunt. An. DCCCLXXXIII. Killdaria a Northmannis expilata. An. DCCCLXXXVII Killdaria a Northmannis vastata. DCCCXCV Killdaria ab eisdem expilatur. CMXXIV Kildaria primum a Menapiensi, seu Waterfordiensi; deinde a Dubliniensi Northmannorum colonia expilata. Plures eiusmodi & vrbis & prouinciæ expilationes, incolis ad tutiora loca confugiendi, secumq; Sanctorum exuuias asportandi ansam præbuerunt.
[60] Porro cum in eodem Chronico ad annum DCCCLXIII dicatur S. Kellacus, Alillæ filius, Abbas Kildariensis & Hiensis, obiisse in regno Cruthniorum, seu Pictorum; haud leui ducor coniectura, ab eo, aut certe eius tempore, ab alio quopiam, & S. Brigidæ Kildaria, & S. Columbæ ex Iona, siue Hij monasterio. Dunum delatas esse reliquias, ibiq; in S. Patricij tumulo conditas: quod a S. Brigida olim prædictum fuisse idem quartæ illius Vitæ scriptor testatur lib 2 cap. 5 nu. 25. Et dixit ad S. Patricium Brigida: [vt ipsa prædixerat.] De vno sepulchro ego & tu, Pater, & dilectus Dei S. Columba (qui natus non fuit) resurrecturi sumus. Et S. Columbæ quidem longo post tempore isthuc allatas reliquias, ibidem fatetur. Ad arcem Leathglasse, inquit, (vbi sepultus est ipse S. Patricius, & B. Brigida, & reliquiæ beatissimi Abbatis Columbæ post multos annos collocatæ in vno sepulchro) exiit. Auctor, quod Duni conditam audiret, ac miraculorum fortaßis fama celebrari, legeretq; viuenti diuinitus olim innotuisse, isthic S. Patricium seq; tumulandos, id euenisse simul atque e vita excesserunt, putauit: præsertim cum Kildariæ absumpta flammis veteri ecclesia, nullum sepulchri eius vestigium extaret, habitationis sola superesset memoria, & annosæ quercus (ad quam primum cellam fundarat) vietus iam truncus. De S. Patricij prima sepultura (nam eaquoque in controuersia versatur) ad XVII Martij; de S. Columbæ Abbatis ad IX Iunij agemus.
§ X S. Brigidæ inuentio, secunda Translatio: tertia quartaque capitis.
[61] Annis dein labentibus in hoc sacrorum corporum thesauro venerando pietas accolarum, [ibi eius & SS. Patricij ac Columbæ corpora inuenta,] ipsorumq; Dunensium ciuium, videtur refrixisse: ignorata certe sepultura fuit; tandemq; non sine cælesti prodigio patefacta anno MCLXXXV. Inuentionis huius tempus modumq; indicat Siluester Giraldus Typograph. Hiber. dist. 3 cap. 18 ita scribens: Fuerant autem contemporanei Patricio S. Columba & S. Brigida: & apud Vltoniam in eadem ciuitate, Dunensi scilicet, ipsorum trium corpora sunt recondita. Vbi & his nostris temporibus, anno scilicet quo Dominus Comes Iohannes primo in Hiberniam venit, quasi in spelunca triplici, Patricio in medio iacente, aliis duobus hinc inde; Ioanne vero de Curci tunc ibidem præsidente, & hoc procurante, tres nobiles thesauri, Diuina reuelatione inuenta sunt & translata.
[62] Occupauerant Angli non ita pridem Hiberniam, partim Dermitij Lageniæ Regis restituendi prætextu, partim (vt ad Adrianum Papam iam antea Henricus II scripserat) ad subdendum populum legibus Christianis, [Hibernia antea ab Anglis occupata,] & vitiorum inde plantaria extirpanda. Ac Dunensem quidem ciuitatem, vicinumq; Vltoniæ tractum anno MCLXXVII Ioannes Curcius subiugarat, Rege Roderico Dunleuio acie victo. Henricus Rex Angliæ, qui Octobri mense anni MCLXXI Hiberniam ipsemet adierat, eratq; ab Antistibus ac Principibus in Regem ac Dominum receptus, Ioannem Moretonij Comitem, filium suum, ad stabiliendam insulæ posseßionem eo misit, anno MCLXXXV. Ita Rogerius Houedenus: Deinde Dominus Rex venit vsque Windeshoueres, & ibi in Dominica qua cantatur Lætare Iervsalem, [ad quam regendam missus an. 1185 Ioannes Henrici II filius,] quæ illo anno pridie Kalendas Aprilis euenit, fecit Iohannem filium suum Militem, & statim misit eum in Hiberniam, & inde eum Regem constituit. Incidit eo anno Pascha in XXI Aprilis, eratq; littera Dominicalis F. quæ omnia cum characteribus Chronologicis ab Houedeno indicatis congruunt, cumq; eo quod idem subdit: Contigit terræmotus in crastino diei Dominicæ in Ramis palmarum, videlicet XVII Kalendas Maij. Breuiter expeditionem illam Ioannis exponit Matthæus Paris: Eodem anno, inquit, Ioannes filius Regis, a patre militaribus accinctus armis, apud Wyndeshoram, pridie Kalendas Aprilis, in Hiberniam transfretauit. Fusius qui Ioannem, veluti adolescentiæ eius moderator, comitatus est, Siluester Giraldus Hibern. expugnatæ lib. 2 cap. 31.
[63] Eo igitur anno SS. Patricij, Brigidæ, Columbæ reperta corpora sunt. De iis Ranulphus Cestrensis lib. 5 cap. 4. Cuius (Patricij) contemporanei fuerunt Abbas Columba qui & Columkillus, & S. Brigida, quam Patricius velauit, quæ & superuixit eum LX annis. Hi tres apud Vltoniam in eadem vrbe Dunensi, quasi in spelunca triplici sunt sepulti: quorum corpora primo anno aduentus Domini Iohannis, filij Regis Henrici II, in Hibernia sunt reperta. [quando inuenta corpora,] In quorum tumba isti versus sunt inscripti: Hi tres in Duno &c. Quod LX annis post Patricij decessum superuixisse Brigidam ait, id supra diximus ab iis traditum, qui cum S. Patricij Senioris mortem ad annum CDLVIII consignatam legerent, id de Magno Patricio accepere. Quamquam in Ranulphi exemplari, perspicuum est LX pro XXX incuria librarij scriptum fuisse; cum lib. 5 cap. 4 deceßisse Patricium scribat anno primo Anastasij Imp. qui fuit Christi CCCCXCI. De Brigida vero scribat cap. 5. ad annum DXXI. Hoc anno sancta Virgo Brigida obiit in Hibernia. Neque recte ab Giraldo ac Ranulpho contemporaneus S. Columbæ statuitur S. Patricius, qui XXVI annis prius, quam ille nasceretur, vita functus est, CXX natus annos.
[64] Historiam Inuentionis, ex veteri officio Ecclesiastico illius diei, Lutetiæ an. MDCXX cum aliis excuso recitant Vsserius & Colganus; quam & hic visum est dare: Gloriosorum Hiberniæ Patronorum, Patricij Archiepiscopi, Hiberniæ Primatis & Apostoli, atque S. Columbæ Abbatis, & sanctæ Virginis Brigidæ, Translationem dignis laudibus recensentes, piæ mentis celebremus affectu. Fertur enim quod tempore conquæstus Hiberniȩ per Anglicos, fuit quidam Malachias, vir magni meriti & sanctæ vitæ ac conuersationis, Dunensis Episcopus, vbi corpora prædictorum tunc sepulta fuerunt. [Malachiæ Ep. luce cælesti ostensa,] Episcopus iste sedulo orationibus insistens, Deum quasi quotidie deprecatus est, vt ostendere sibi dignaretur, vbi tam pretiosus thesaurus, Reliquiarum videlicet dictorum Sanctorum, absconditus esset, & vt suo tempore manifestaretur. Et cum nocte quadam instantissime in ecclesia Dunensi sic oraret, vidit quasi radium solis per ecclesiam, & vsque ad locum sepulturæ dictorum sanctorum corporum perlustrantem.
[65] De visione prædicta Episcopus multum exultans, intensius orabat ne radius ille discederet, quousque Reliquias absconditas inueniret. Et tunc inde exsurgens, adeptisque necessariis, terram irradiatam adiit; ibique effodit, donec ossa trium corporum prȩdictorū inueniret. Et super quæ radius ille irradiabat, illa in tabulis separatim inserebat, & illa sic tabulata ibidem sub terra reponebat. In illo tempore præsidebat in Vltonia Miles magnȩ probitatis, Ioannes de Courci, conquæstor illius patriæ, qui multum Deo & eius seruitio deditus fuit: [req; ad Papam relata,] cui dictus Malachias per singula visionem & facta sua narrauit. Ex cuius assensu & magno adiutorio, missa fuit Romam Summo Pontifici deuota supplicatio pro translatione dictarum sanctarum Reliquiarum habenda.
[66] Ipse vero Papa supplicationi prædictæ aures inclinans, Ioannem tit. S. Stephani in Cælio monte Presbyterum Cardinalem & Apostolicæ Sedis Legatum in Hiberniam misit. Qui in ecclesia S. Patricij in Duno, V Idus Iunij, debitis reuerentiis & seruitiis præmissis, transtulit prænominatas Reliquias ex loco vbi sepultæ, & per Malachiam repositæ fuerunt, vsque in honorabilem locum in ecclesia ibidem ad hoc præparandum. Tempore vero translationis eorum in dicta Ecclesia præsidebant cum dicto Legato quindecim Episcopi cum Abbatibus, [solenniter translata,] Præpositis, Decanis, Archidiaconibus, Prioribus, aliisque viris orthodoxis quamplurimis, statuentes diem Translationis dictorum Sanctorum ab vniuersis Christi fidelibus per Hiberniam constitutis, [anniuersario festo indicto,] IV Idus Iunij per singulos annos celebrari; & transferentes festum S. Columbæ in crastinam Octauarum Reliquiarum istarum.
Currite languentes; Duno piscina mouetur,
Corpora vel mentes ægrotas ipsa medetur.
[67] Videtur temporis nota, quod Vsserius obseruauit, corrigenda.Neque enim IV Idus, siue X die Iunij agi S. Columbæ Abbatis festiuitas solet, sed IX, siue V Idus, vt patet ex omnibus Martyrologiis. Quamquam in Carthusiæ Colon. additionibus ad Vsuardum ante annos CXXX, & quod excurrit, publicatis, inq; Canisij Martyrologio ac Ferrarij, X Iunij S. Patricij consignata Translatio est. In Catalogo SS. Hibern. ab Henrico Fitzimone edito, X Iunij S. Columba XI S. Patricij Eleuatio adscripta. Cum in officio iam citato dicatur S. Columbæ festum, Antistitum decreto, translatum, ne solennitas Eleuationis Reliquiarum eiusve Octauæ impedirentur, probabile est IX Iunij, quæ Dominica eo anno fuit contigisse. Quatenus autem decretum illud deinceps in aliis Hiberniæ Ecclesiis obseruatum sit, ex singularum ritualibus libris, si quidem extant, quærendum.
[68] Qui hic memoratur Malachias, non est Sanctus ille Malachias, cuius Vitam S. Bernardus Abbas Clarauallensis conscripsit; qui Episcopus primum Connerensis, [9 Iunij,] dein Primas Armachanus, postea suffecto sibi B. Gelasio, Dunensem episcopatum, quem cum Connerensi ambitio, vt ait S. Bernardus, conflarat in vnum, administrandum suscepit, Connerensi Sede, quæ videretur paratior & principalior haberetur, alteri Episcopo relicta: Is enim anno MCXLVIII e vita excesserat. Verum alius hic fuit Malachias qui Malethias Thuenensis ab Houedeno appellatur, memoraturq; cum iam dictoPrimate suo Gelasio. Neemia Chonderensi, & aliis Episcopis, Principibus, Abbatibus, [curante eodē Malachia Ep. Dunensi,] in conuentu VVaterfordiensi an. MCLXXI Henricum II Regem Angliæ in Dominum Hiberniæ recepisse. Idem Roderici Regis Vltoniæ castra comitatus, in prælio, quo eum Ioannes Curcius debellauit, captus est, vt idem auctor est Houedenus, sed mox liberatus, rogatu Viuiani Cardinalis. Huius Malachiæ meminit etiam Iocelinus in prologo ad Vitam S. Patricij: Reuerentissimi Thomæ, inquit, Ardmachani Archiepiscopi, totiusque Hiberniæ Primatis, & Malachiæ Dunensis Episcopi, ad hoc opus aggrediendum præceptis perstringimur: Illustrissimi nihilominus Ioannis de Cursi, Vlidiæ Principis, super hac repetitio adiungitur, qui S. Patricij specialissimus dilector & venerator esse dignoscitur, cui obtemperare dignissimum arbitramur. De Cursio plura dicentur ad Vitam S. Patricij XVII Martij.
[69] Ab iis quæ iam a nobis de tempore Translationis sunt dicta, dissentit Vsserius in Indice Chronologico ad annum MCLXXXVI ita scribens: [an. 1185, non 1186] Ad Vrbanum III Pontificem a Malachia Dunensi Episcopo & Ioanne Curcio missa legatione; per Viuianum Cardinalem, Nuntium Pontificium, V Idus Iunij, die S. Columbæ memoriæ sacro, reliquiarum Patricij, Brigidæ, & Columbæ facta est Translatio. Citat hæc, & probat, Colganus annot. 3 ad Vitam S. Patricij per Iocelinum: qui tamen annot. 1 multum fallitur, cum Translationem hanc contigisse scribit anno primo aduentus Ioannis de Curci in Hiberniam; additq; a Matthæo Florilego tradi, eum venisse in Hiberniam an. MCLXXXV. At Matthæus non de Curcio agit, sed Ioanne, iuniore filio Regis Henrici, eo anno in Hiberniam misso. Curcius iam ante in Vlidia, siue Vltonia, rerum potiebatur, qui, teste Houedeno, an. MCLXXVII, quo XI Kalend. Iunij erat Dominica; littera Dominicalis B. obsedit & cepit ciuitatem de Dun, quæ est caput Vluestre.
[70] Reliquias porro SS. Patricij, Columbæ, Brigidæ, scribit Giraldus, qui in Hibernia tunc erat, inuentas ac translatas anno quo Ioannes filius Regis venit in Hiberniam: atqui venit, vt ostendimus, an. MCLXXXV. ergo eodem inuentæ & translatæ; & quidem die IX Iunij, quæ eo anno Dominica erat. Solent enim eiusmodi solennitates Dominicis peragi, vt plebs maiori frequentia & pietate interesse poßit. Tunc vero Lucius III Pontifex erat, qui sub exitum anni, die XXV Nouembris obiit, succedēte Vrbano III. Huius autem electioni cum scribat Ciaconius interfuisse Vibianum Thomasium Presbyterum Cardinalem tit. S. Stephani in Cœlio monte, [per Viuianum Cardinalem:] probabilis fit Vsserij coniectura, pro Ioanne eiusdem tituli Cardinale, supra nu. 66 reponendum esse Vibianum; qui anno MCLXXIII mense Septembri, in sacrum collegium adlectus; anno MCLXXVI in Scotiam missus, fuit die natalis Domini, vt Houedenus scribit, in insula Man cum Guthredo Rege: & post Epiphaniam transfretauit in Hiberniam, & applicuit apud Dun in Vluestre, & cum ambularet versus Diueline secus mare, obuiauit exercitui Ioannis de Curci, qui iniicientes in eum manum tenuerant: sed Ioannes de Curci liberauit eum. Ideo fortaßis denuo missus in Hiberniam est, quod Curcio eiusq; socero Māniæ Regi notus iam erat; effeceratq; vt hic legitimum matrimonium iniret cum Phingola Murkartaci Regis Hiberniæ nepte, e qua illi suscepta iam proles erat.
[71] Illud deinde trium horum Sanctorum monumentum, vt habet in Hiberniæ descriptione Cambdenus, [corum monumenti violator punitus.] Leonardum Grey Proregem sub Henrico VIII demolitum fuisse fama obtinet: certumque est, cum ille prouinciæ male habitæ ageretur, & capitis damnaretur, inter alia obiectum fuisse hoc Patricij templum profanasse. Vocat Patricij templum, quia, cum antea Sanctæ Trinitatis diceretur, Curcius S. Patricio sacrum haberi voluit, collocata in principe ara effigie eius, sacello Sanctæ Trinitati posito, vti in Annalibus Hiberniæ apud eumdem Cambdenum ad an. MCCIV refertur. Securi percussus est Leonardus Graius Dorsettiæ Marchio, XXV Iunij, MDXLI, vti habent rer. Anglic. annales.
[72] Quid tamen sacris tunc reliquiis sit factum, comperire necdum potuimus. [S. Brigidæ caput trāslatum Neostadiū,] S. Brigidæ caput Neostadium, siue Neapolim Austriæ translatum: sed multo ante, vt remur; etsi qua potißimum tempestate, quove modo id contigerit, ignoremus. Condita est Neapolis, siue Noua-ciuitas, a Leopoldo VII eius appellationis, Austriæ Duce quarto, qui Frederico fratri anno MCXCVIII successerat, obiitq; an. MCCXVI. Eius extruendæ caussam extitisse scribit Cuspinianus, ne continuo Hungari per fluuium Leyram in Austriam irrumperent: nomen vero ei factum, quod propter continua incendia, omni pene anno innouetur, & ex nouis ædificiis noua & renata appareat: [vrbē Austriæ episcopalem:] vnde & arma gentilitia, alba mœnia cum turri noua in rubeo campo. Ea caussa appellationis haud scimus an probabilis videri sola Cuspiniani auctoritate debeat; cum a principio ita dicta videatur, quia vere esset recenter constructa, non postquam iteratis incendiis deformata, deincepsq; innouata. Eadem postmodum, Frederici III voluntate solio est Episcopali ornata. Huc ergo S. Brigidæ Virginis allatum caput, inq; sacello arcis imperialis intra arcam ternis clauibus obseratam, conditum fuit.
[73] At Rudolphus II Imperator illud Ioanni Borgiæ, B. Francisci Borgiæ filio, Philippi II Hispaniæ Regis ad se, ac prius ad Maximilianum II parentem suum, Legato, donauit. Ioannes id, aliaq; plurima Diuorum pignora, in Hispaniam anno MDLXXXVII deportauit, atque Vlyßipponensi Societatis Iesudomui, perpetuum suæ in Ordinem nostrum beneuolentiæ monumentum, attribuit. [inde Vlyssipponem,] Earum omnium reliquiarum facta Translatio est anno insequenti MDLXXXVIII, die XXV Ianuarij, vti ad illum diem diximus, recensitis Sanctorum, quorū eæ erant, nominibus. Perperam autem is qui Societatis nostræ annuas prouinciarum litteras tunc vulgauit, eam solennitatem S. Rochi feriis contigisse scripsit, inde fortaßis nato errore, quod S. Rocho professorum templum ac domus dicata sint. Fuit vero huius Translationis pompa eiusmodi, vt qui illam, Alberti Austriaci, tum Lusitaniam pro Philippo Rege administrantis, iussu, conscripsit Manuel de Campos, fateatur, post eam solennitatem, qua allatæ olim Vlyßipponem sunt S. Vincentij Martyris reliquiæ, [insigni pompa,] nihil hoc in genere gestum illic pari magnificentia populiq; frequentia ac pietate. Librum de ea a Manuele scriptum in alium diem consulto reiicimus, cum de S. Brigida ita multa habeamus, vt iustum fere cōfici de ea volumen possit.
[74] Duodecim omnino fercula fuere, quibus sacra illa circumgestata pignora sunt, ac decimum quidem bina ornabant capita argenteis thecis condita, S. Vedasti alterum, alterum Virginis vnius e S. Vrsulæ sodalitio. tum capsa alia ex argento affabre facta, [in argentea herma.] gemmisq; & auro illustrata, XXXIV Sanctorum reliquias continens. Eminebat vero herma, seu medium corpus, ex argento itidem efformatum, auro, varioq; cælamine decoratum: intra quod caput erat S. Brigidæ Virginis. Sixtus V Pontifex Maximus iubilæum perpetuum in ea æde conceßit quaternis per annum diebus; festo nimirum S. Brigidæ, Inuentionis sanctæ Crucis, S. Vrsulæ, S. Gregorij Thaumaturgi.
[75] [Reliquiæ aliquæ Coloniæ.] Coloniæ Agrippinæ, vt § 1 nu. 4 diximus, parochialem ecclesiam habet S. Brigida. Ast in aliis ecclesiis quædam eius asseruari reliquiæ feruntur; in S. Gereonis, vti testatur Ægidius Gelenius de Colon. magnitud. lib. 3 Syntag. 2 § 2 pag. 265 hierotheca 14. Itemq; in S. Mariæ ad Gradus, vt idem scribit lib. 3 Synt. 7 § 4 hieroth. 22. Alibi de alta agit Brigida V. M. e S. Vrsulæ comitatu.
§ XI S. Brigidæ perennia quædam miracula.
[76] Libet ad S. Brigidæ honorem attexere perpetua quædæm miracula, (si ita fas est appellare) stupenda certe, [Mirabilia Kildariæ:] supraq; leges naturæ, quæ Kildariæ sua ætate, multisq; antea seculis, viguisse scribit Siluester Giraldus Topographiæ Hiberniæ dist. 2 cap. 3 & sequentibus.
Apud Kildariam Lageniæ, quam gloriosa Brigida reddit illustrem, digna memoratu sunt miracula multa. Inter quæ primum occurrit Ignis Brigidæ, quem inextinguibilem dicunt; non quod extingui non possit, [S. Brigidæ ignis perennis,] sed quia tam sollicite, tam accurate moniales & sanctæ mulieres ignem, suppetente materia, fouent & nutriunt; vt a tempore Virginis, per tot annorum curricula, semper mansit inextinctus: & cum tanta lignorum strues tanto in tempore sit hic consumpta, [cinere non excrescēte;] numquam tamen cinis excreuit.
[77] Cum tempore Brigidȩ viginti moniales hic Domino militassent, ipsa vigesima existente; post gloriosum eius transitum, tantum vnde viginti semper extiterunt, & numerum non auxerunt. [ab ipsa Sācta custoditus vigesimo quoq; die;] Cum vero singulis noctibus singulæ per ordinem ignem custodiant, nocte vicesima monialis vltima lignis appositis, inquit: Brigida, custodi ignem istum tuum. Te enim nox ista contigit. Et sic igne relicto, mane materia more solito consumpta inextinctus reperitur.
[78] Virgeo quodam & orbiculari sepe ignis iste circuitur, intra quem mas non intrat: & si forte intrare prȩsumpserit, [viris inaccessus,] (quod a temerariis quibusdam nonnumquam attentatum) diuinam vltionem non euadit. Item mulieribus solum, & his non oris flatu, [nec flatu fouendus:] sed follibus tantum & ventilabris, ignem licet exsufflare.
[79] Item per imprecationem Virginis caprarum fœtus hic non proueniunt. [nullus isthic fœtus caprarum:] Sunt & hic campestria pulcherrima quæ Bridigæ pascva vocantur; in quæ nullus aratrum ausus est mittere: de quibus pro miraculo ducitur, quod licet prouinciæ totius animalia solotenus vesperi herbam corroserint, [pascua vberrima:] mane facto non minus herbositas apparebit, tamquam de pascuis illis dictum fuerit,
Et quantum longis carpent armenta diebus,
Exigua tantum gelidus ros nocte reponet.[Virg. 2 Georg. v. 201]
[80] A tempore Brigidæ falco quidam egregius locum istum frequentabat, qui ecclesiasticæ turris summitati insidere consueuerat: [falco longæuus & cicur,] vnde & a populo Avis Brigidæ vocabatur, & in veneratione quadam a cunctis habebatur. Hic ad nutum ciuium, seu militum castrensium, tamquam auis mansueta & ad hoc domestica, anates & alias aues tam campestres, quam fluuiales circa planiciem Kyldariæ, cum intuentium non modica delectatione persequi solebat, & ad terram ab aëre innata velocitate coërcere. Quis enim locus miseris auiculis relinquebatur, cum homines terram & aquas, auis inimica, grauisque tyrannus aërem obsidebat? Mirum de hoc alite, quod circa templum, quod frequentabat, parem non admittebat: sed amoris tempore procul inde secedens, & apud montana de Glindelachan, [honestatis symbolum,] ex consuetudine parem inueniens, naturæ indulgebat. Quo completo, iterum ad ecclesiam solus reuertebatur; viris Ecclesiasticis, & tunc præcipue cum intra ecclesiarum sinus & septa Diuinis deputantur officiis, signum præferens honestatis. In ipso discessu primo Domini Comitis Ioannis ab Hibernia, auem, quæ per tot durauerat secula, [tandem occisus:] & delectabiliter Brigidæ locum illustrauerat, demum prædæ, quam ceperat, minus caute insidentem, & humanos accessus parum euitantem, baculo, quem gestabat, rusticus quidam petijt. Ex quo patet casum in secundis fere metuendum, & vitæ diuturnæ delectabili & dilectæ parum esse cōfidendum.
[81] [liber ad miraculū subtiliter & eleganter conscriptus, figurisq; ornatus,] Inter vniuersa Kyldariæ miracula, nil mihi miraculosius occurrit, quam liber ille mirandus, tempore Viginis (vt aiunt) Angelo dictante conscriptus. Cōtinet hic liber quatuor Euangelistarum iuxta Hieronymum concordantiam: vbi quot paginæ fere sunt, tot figuræ diuersæ variisque coloribus distinctissimæ. Hic maiestatis vultum videas diuinitus impressum: hinc mysticas Euangelistarum formas, nunc senas, nūc quaternas, nunc binas alas habentes: hinc aquilam, inde vitulum, hinc hominis faciem, inde leonis, aliasque figuras pene infinitas: quas si superficialiter & vsuali more minus acute conspexeris, litura potius videbitur quam ligatura: nec vllam attendes prorsus subtilitatem, vbi nihil tamen præter subtilitatem. Sin autem ad perspicacius intuendum oculorum aciem inuitaueris, & longe penitius ad artis arcana transpenetraueris; tam delicatas & subtiles, tam actas & arctas, tam nodosas & vinculatim colligatas, tamque recentibus adhuc coloribus illustratas notare poteris intricaturas; vt vere hæc omnia Angelica potius quam humana diligentia iam asseueraueris esse composita. Hȩc equidem quanto frequentius & diligentius intueor, semper quasi nouis obstupeo, semperq; magis ac magis admiranda conspicio.
[82] Nocte prima, cuius mane librum scriptor inchoaturus fuerat, [Angelo eas pictori præmonstrāte,] adstitit ei Angelus in somnis, figuram quamdam tabulæ, quam manu præferebat, impressam ei ostendens, & dicens: Putasne hanc figuram in prima libri, quem scripturus es, pagina possis imprimere? Cui scriptor de tantæ subtilitatis arte, de tam ignotæ & inusitatæ rei diffidens notitia, respondit: Nequaquam. Cui Angelus: In crastino die dic Dominæ tuæ, [Brigida orante:] vt ipsa pro te orationes fundat ad Dominum, quatenus ad acutius intuendum, & subtilius intelligendum, tibi tam mentis quam corporis oculos aperiat, & ad recte protrahendum, manus dirigat. Quo facto, nocte sequente iterum affuit Angelus, eādem figuram, aliasque multas ei præsentās. Quas omnes, Diuina opitulante gratia, statim aduertens, & memoriæ fideliter commendans, libro suo locis competentibus ad vnguem scriptor impressit. Sic igitur Angelo præsentante, Brigida orante, scriptore imitante, liber est ille conscriptus.
[83] Idem Giraldus cap. 48 eiusdem 2 distinctionis ista habet: Apud Kildariam sagittarius quidam de familia Richardi Comitis, sepem transiliens, ignem Brigidæ ore sufflauit: [sacri ignis violatio morte punita;] qui statim resiliens, demens esse cœpit, & cuicumque obuiabat, insufflans in eius os, dicebat: Viden? Sic ignē Brigidæ sufflaui. Sic quoq; per domos totius villæ discurrens, vbicumque ignem inuenit, eadem verba ingeminans, eum exufflauit. Tandem vero captus a sociis, & ligatus, rogauit vt ad aquam proximam duceretur: ad quam ductus, ore desiccato, tantum exhausit, quod inter eorum manus medius crepuerit, atque expirauerit.
[84] Alius vero vt ad ignem intraret, cum tibiam alteram trans sepem iam posuisset, & a sociis tamen retractus esset & retentus; [alias claudicatione:] pes ille cum crure statim exaruit. Vnde & postmodum quamdiu vixit, claudus & imbecillis permansit.
[85] Hactenus Giraldus. Qua religione ignē illum S. Brigidæ seruasse sanctimoniales illæ narrātur, sæpius legimus in Sāctorū Hibernicorum Vitis ignem consecratū nocte Paschatis, [ignis conseruandi ritus apud Hibernos.] ab Episcopo præsertim, studiose consueuisse toto anno custodiri, vti ad Vitam S. Kerani Sagerensis V Martij dicemus; aut si alioquinDiuina virtute, ad Sācti cuiuspiā preces, erat elicitus, vt in Vita S. Coëmgeni videre est. Alterutra ex caussa videtur ille Virginū Kildarensiā ritus manasse. Eo certe tempore, quo (vt supra diximus) Kildariā Barbari expilarunt ac cōcremarunt, cum & ipsum Brigidæ corpus alio auectum, factiq; abolita memoria, non extinctum esse hunc ignem, neglectumq; eius alendi studiū, difficile est vt credamus. Nec mirum persuaderi Giraldo potuisse, a temporibus S. Brigidæ perseuerasse, quod diutißime durarat, aliis, quæ commemorat portentis consecratum.
[86] Quæ montana de Glindelachan adire sub Veneris tempus consueuisse longæuum illum falconem scribit, ea arbitramur esse, quæ Cambdenus memorat in Australi parte Comitatus Dubliniensis, quibus valles, Glynnes appellatȩ, subsident, cauæ & arboribus opacæ. [Glindelacha vrbs episcopalis inter montes.] In quarum vna S. Coëmgenus, vt in eius Vita ad III Iunij dicemus, habitauit, quæ inter concaua montium altissimorum posita, irrigataque pulcris aquis: duo enim stagna & clari riuuli hinc & inde confluunt… illaque vallis quondam Scotice vocabatur Glean-De; modo autem dicitur Gleann-da-loch, id est, vallis duorum stagnorum… Et in ipso loco clara & religiosa ciuitas in honore S. Coëmgeni creuit, quæ nomine prædictæ vallis, in qua ipsa est, id est, Gleann-da-lach vocatur: ipsaque ciuitas est in Oriente Laginensium, in regione quæ dicitur Fortnatha. Ea ciuitas Episcopalis fuit, sed archiepiscopatui Dublinensi adiuncta, iam desolata est, Cambdeno teste, qui Glandilaugh vocat.
[87] Richardus, cuius e familia sacrilegum illum militem extitisse Giraldus scribit, Penbrochiæ Comes fuit, [Richardus Expugnator Hiberniæ.] qui cum lecta nobilium Anglorum ac VVallorum manu, Dermitij in Lageniæ regnum restituendi prætextu, in Hiberniam venit anno MCLXIX pridie S. Bartholomæi, vt habent Annales Hiberniæ, partemq; eius non exiguam subiugauit, obiit vero Dublinij anno MCLXXVI. Ioannes vero Regis filius eodem quo in Hiberniam appulerat anno MCLXXXV disceßit, vt ijdem habent Hibernici apud Cambdenum annales: atque eo tempore occisus Kildariensis ille est falco.
[88] Nugatur more suo Balæus, ita de Brigida hac scribens centuria 14 Scriptorum Britan. num. 11. Angelo quodam dictante edidisse illam ferunt suarum reuelationum librum vnum. Angelo dictante, Brigida orante, [Reuelationum libri perperam huic Brigidæ adscripti a Balæo.] & scriptore notante, liber est compositus, inquit Geraldus Cambrensis in 2 lib. de mirabilibus Hiberniæ cap. 39. Dedimus num. 82 ipsa Giraldi verba, quorum ex collatione fidem Balæi perspiciet Lector, qui Reuelationum librum vocat, quem alter quatuor Euangelistarum Concordantiam. Sed (addit Balæus) tanta est in verbis obscuritas, vt muliercularum scholiis, aut anilium fabularum interpretibus, ad ea enucleanda opus sit. ac paullo inferius in appendice: Huius Dianȩ tenebrosa somnia, seu, vt ipsi vocant, Reuelationes, in scholis Oxoniensibus, & in cathedris publicis, magistraliter exposuerunt magni sua ætate Doctores, Thomas Stubbes Dominicanus, Ricardus Lauynham Carmelita, & adhuc alij eius generis multi circa annum Domini MCCCLXX, vt talibus muliercularum delirationibus sole clariorem Dei veritatem sophistæ obnubilarent. Ita petulantis calami homo. In priori editione, (quam non vidimus, citat Colganus) duodecim Reuelationum libros scribit posteris reliquisse. Balæo temere credidit Gesnerus, huic Posseuinus noster: scribit vterque, Brigidam hanc Scotam. Reuelationum suarum libros XII obscurissime composuisse. [creditiq; a viris doctis expositi,] Quos vero Doctores Reuelationes S. Brigidæ in scholis exposuisse ait Balæus, ipsemet alibi S. Brigittæ viduæ Suecicæ reuelationes aut descripsisse aut explanasse ostendit. Nam centur. 7 cap. 1 Ricardi Lauynhami scripta enumerans, inter alia sic habet: In reuelationes Brigittæ libros VII. Stupor & mirabilia audita sunt. Ioannes Pitseus ita illud opus indicat: Determinationes notabiles Oxoniæ & Londini publice lectas pro libro reuelationum S. Brigittæ, libros VII. Stupor & mirabilia audita sunt. Atqui his verbis, Stupor & mirabilia, [cum S. Brigittæ viduæ fuerint:] &c. inchoatur Prologus in libros reuelationum S. Brigittæ Suecicæ. Inter scripta Thomæ Stubbes, qui Pitseo Stubs, Leandro Alberto Stolbez appellatur) recensent Balæus ac Pitseus, In reuelationes Brigidæ librum vnum. Beata & venerabilis Domina. Sed ad Suecicam quoque Birgittam, Stubbei ætate florētem, pertinere arbitramur. Præclare Leslæus lib. 4 de reb. gestis Scotor. Imperire hanc nostram cum Brigitta Suetica, cuius nomine reuelationes multæ inscribūtur, quidam confundunt. Quo magis miramur Thomam Dempsterum non modo his auctoribus tribuere expositionem reuelationum S Brigidæ Virginis, sed & quos indices in reuelationes S. Brigittæ, & in prophetias eiusdem composuisse Alanus de Lynna circiter annum MCCCCXX memoratur apud Balæum ac Pitseum, ipsum ad S. Brigidam Scotam referre.
[89] Ceterum huius scripta (præter Regulam, de qua egigimus § 4 num. 31) enumerat terna Colganus append. 3 cap. 2 quæ penes se extare testatur Hibernico sermone, [Quædam S. Brigidæ V. scripta.] videlicet Poëma de virtutibus S. Patricij; Pharetram Diuini amoris, pia desideria continentem, Epistolam rhythmicam ad S. Aidam filium Degilli, qua peregrinationem ei dissuadet. Meminit huius epistolæ idem Colganus Not. 49 in partem 2Operis tripartiti de Vita S. Patricij.
§ XII S. Brigida Sanctorum donis honorata. nonnulla de S. Gilda quæsita.
[90] Ex aliorum Sanctorum Vitis nonnulla de S. Brigidæ gestis hic annectenda videntur, quæ sunt ab eius Actorum scriptoribus prætermissa. [varia a SS. data S. Brigidæ:] Primum dona ei quædam vel collata a Sanctis, vel obtenta diuinitus, impensosq; honores, ex ipsorummet Actis dabimus.
[91] S. Albæus, siue Helueus, Imalecensis, siue Imleacensis, aut Emelicensis in Momonia Episcopus, (quem tradunt cum aliis quibusdam ante S. Patricium Christi religionem Hibernis prædicasse, [a S. Albeo Ep. oues 100.] ac longißimam ætatem vixisse, vt XII Septembris dicetur) is aliquando, vt in eius Vita (quam ex MS. Inisensi nobis Hugo VVardæus cōmunicauit) refertur, peruenit ad campum Lyffe nomine, vbi S. Brigida, in ecclesia quæ Cilldaria dicitur, manebat: cumque se mutuo in caritate non ficta salutassent, dixit Brigida ad S. Helueum: Ecce ego, o Pater, oues, quibus vestirētur ancillæ Christi, non habeo. Cui Helueus ait: Esto secura, o Brigida; [precibus obtentæ,] nam oues habebis. Tunc pius Pater, promissionem complere cupiens, orauit ad Dominum, & exauditus est pro sua reuerentia. Dederat enim ei Dominus centum oues albas, [nec pastore egentes:] quas ipse S. Brigidæ contulit. Et hæ pastore non indigebant, sed per se ad pascua ibant, & similiter redibant ad ouile.
[92] Alio quoque tempore, cum S. Helueus & Brigida apud Currach Liphe essent, dixit ei Brigida: Vinum non habeo pro sacrificio altaris. [item vasculum vini,] Cui Helueus ait: Affer mihi vasculum, vt vinum accipias. Respondit Brigida: Vas tibi, vbi illud reponere valeam, non habeo. Tunc vas vitreum vino plenum de cælo missum est in S. Heluei sinum: hoc vas cum vino dedit ipse Brigidæ. In MS. codice Kilkenniensi ita posterius hoc miraculum narratur: Perrexit S. Albeus ad visitandam S. Brigidam, quæ fuit in campo Lyphy, & mansit apud eam aliquantis diebus, vacantes mysterijs Dei, & loquentes Diuina verba inter se quotidie. Cum autem in oratione essent in vno loco, [oranti e cælo demissum:] aliquo die vas vitreum de cælo, plenum vino, iactatum est inter eos, sed propinquius fuit S. Albeo. Accepit autem S. Albeus illud, & dedit S. Brigidæ: tunc gratias egerunt Deo. Et venit inde S. Albeus ad fines Mumeniensium, accepta licentia a S. Brigida. Locus qui hic Currach Liphe, in MS. Salmanticensi Curreth Liphi appellatur.
[93] Brandani duo apud Hibernos seculo Christiano sexto floruisse memorantur, alter Finlogæ filius, de cuius septennali nauigatione mira scribuntur; vti ad eius Vitam XVI Maij dicemus: alter senior aliquanto, Neimi aut Neini filius, illius monasterij fundator, quod Scotice Birra nuncupatur, vt scribit S. Adamnanus in Vita S. Columbæ lib. 3 c. 3 & in titulocap. 11. Est autem Birra, vt scribit Vsserius in Regis Comitatu. Hic Brandanus, vt in eius Vita quam dabimus XXIX Nouembris, narratur, [a S. Brandano Birrensi missa ei Eucharistia in Paschate,] S. Brigidæ mirabili modo Eucharistiam transmisit. Erat apud Brandanum laicus quidam infidelis, qui non credebat quod verum corpus & sanguis Domini esset panis & vinum, quæ super altari offeruntur. Nocte vero Paschæ, cum Brandanus corpus Christi offerret, venit ipse laicus, vt sacrificij partem de mensa acciperet, vidit manus supra & calicem plenum sanguine, & perterritus noluit accipere. Sāctus autem Brandanus illud sanctum sacrificium misit per Angelum Dei ad S. Brigidam. Ipsa enim deuouit, [Angeli ministerio:] quod in illa nocte Paschæ sacrificium ab aliquo non acciperet, nisi a S. Brandano. Fuit votum illud sanctæ Virginis vehemens desiderium, sacra mysteria percipiendi a Brandano, cuius audierat famam sanctitatis, cum is esset multo quam illa iunior ætate.
[94] Brandani huius æqualis fuit S. Gildas cognomento Sapiens, qui tanta floruit existimatione virtutis, vt Rex Hiberniæ Ammericus, siue Ammireus, aut Ammireach, (qui anno DLXVI monarchiam suscepit ac triennio administrauit) eum in Hiberniam euocarit, ad disciplinam Ecclesiasticam, quænonnihil lapsa fluxerat, restituendam. Huius quoque, non admodum ætate prouecti (quippe qui anno Christi CCCCXCIII natus, vti ex ipsiusmet scriptis XXIX Ianuar. ostendimus, vix tricesimum explerat ætatis cum Brigida deceßit) huius ergo cum illa famam sapientiæ virtutisq; percepisset, eius præclaris initijs gratulata, aliquod sibi ab eo munusculum mitti, veluti pignus sanctitatis eius pactæq; secum amicitiæ, petijt. Quod ita in S. Gildæ Vita cap. 2 num. 10 refertur: Audiens autem B. Brigida, quæ ipso tempore insignis erat in Hibernensi manens insula, & monasterio Virginum præerat Abbatissa, Virgo præclara, famam B. Gildæ; misit ad eum nuntium cum verbis deprecatorijs, dicens: Gaude Pater Sancte, ac semper in Domino polle: obsecro te, vt aliquod indicium tuæ sanctitatis mihi transmittere digneris, vt semper apud nos tua vigeat perenniter memoria. [tintinnabulum a S. Gilda, ab ipsomet fusum;] Tunc S. Gildas, percepta sanctæ Virginis legatione, propriis manibus formulam fecit fusili opere, & tintinnabulum composuit secundum petitionem ipsius; & per nuntium, quem miserat, ei transmisit. Quod illa gaudens suscepit, ac velut cæleste munus ab eo sibi transmissum, libenter accepit.
[95] Postrema hæc in Vita MS. S. Gildasij, quam Rotomago missam citauimus, § 4 ad eius natalem XXIX Ianuarij, licet integram tunc dare haud duxerimus operæ pretium; in ea ergo hæc postrema de transmisso per nuntium tintinnabulo ita efferuntur: Tunc S. Gildasius sanctæ Virginis percepta legatione, propriis manibus formulam fecit opere fusili, & tintinnabulum paruissimum eius petitioni composuit, & perfectum, ad littus maris accessit, & in vndas proiecit, dicens: In nomine Domini nostri Iesu Christi hoc fretum maris pertransi, vt citius ad vestigia beatæ Virginis Brigidæ vndis & vento proueharis. Quod statim ad nutum B. Gildasij factum repertū est: & in eodem loco, vbi Virgo sacrata super littus maris adstabat, trans mare continuo repertum est. [quod per mare ad eā adnatasse fingitur.] Quod illa gaudens suscepit, & a B. Gildasio missum agnouit, & velut cælitus in pignore salutis ab eo libenter accepit. Inter hæc B. Brigida ad monasterium redijt, & hoc miraculum puellis ac Virginibus suis patratum a Domino nuntiauit: & vna cum ijsdem Virginibus oratorium ingressa, pro magnitudine S. Gildasij, simulque perceptione sui pignoris, Domino gratias retulit. Ita rudis Scriptor, aut antiquæ Vitæ interpolator, quod trans mare missum ad Brigidam a Gilda legerat audieratue, in mare coniectum, ac per vndas illico in Hiberniam Diuina virtute delatum, est interpretatus.
[96] [vnicus Gildas fuit an. 493 natus:] Porro quod S. Brigida Gildam Patrem appellet in de liquido confici censet Ioannes Colganus append. ad Vitam S. Gildæ cap. 2 grandæuum eum tunc fuisse ac proinde diuersum ab eo Gilda, qui de excidio Britanniæ scripsit: hunc enim natum eo anno, quo clades Saxonibus illata in obsidione Badonici montis, quam ipse cum Vsserio & VVestmonasteriensi, Galfridum secutis, contigisse anno DXX putat; nos CDXCIII, id est, anno XLIV ab aduentu Saxonum in Britanniam, vti disertis verbis Beda, multo ceteris qui ab Vsserio citantur antiquior, testatur lib. 1 Eccl. hist. gentis Anglor. cap. 16. Fertur Caradocus Lancaruanensis Vitam scripsisse senioris alicuius Gildæ, quem Albanium vocat, multoq; antiquiorem fuisse contendit eo quem iam retulimus XXX annis ante S. Brigidæ mortem natum. At qui huius Vitam centum fere & quadraginta ante Caradocum annis composuit monachus Ruitiensis, vnicum agnouit Gildam. Cui nos quoque subscripsimus, donec librum Caradoci videre contingat; sententiam ingenue mutaturi, si constiterit duos extitisse Gildas Britannicos: quod quidem congesta a Colgano argumenta, pleraque ex Vsserio, non euincunt. Sunt vero ista: Gildam appellari a recentioribus quibusdam scriptoribus, [quæ seniorem alium Albaniū extitisse suadet argumenta,] S. Patricij discipulum; quod in nostrum quadrare non poßit, natum ipso anno quo deceßit Patricius, aut etiam serius, secundo statui ab Alberto Magno de Morlaix, in historia Sanctorum Britanniæ Armoricæ, æqualem S. VVinvvaloci, siue VVinvvaloci, qui circa annum CDLX floruerit. 3. venisse in Gallias regnante Childerico, qui anno CDLXXX decessit. 4. Patrem reuerentiæ gratia appellari a Brigida. 5 Tintinnabulum a se fusum detulisse ad AnastasiumPapam, qui an. CDXCVIII decessit, cum vix quinquennis esset Gildas alter. 6 S. Cadoci æqualem fuisse, ac sub eo scholas rexisse anno CDLXIII. 7. Venisse ex Hibernia cum frater eius Huelus ab Arturo Rege esset occisus anno DVIII. nec de iuniore illo Gilda accipi id posse. 8. Rexisse scholas Armachæ in Hibernia, & quidem anno CDXCVIII. 9. Prædixisse S. Dauidis Episcopi Meneuensis sanctitatem, priusquam is ederetur in lucem: at qui floruisse Dauidem viuente etiamnum Patricio. 10 Et in VVallia operam dedisse S. Finianum Cluainerardensem Episcopum, qui annos XXX extra Hiberniam peregrinatus, celeberrimam deinde scholam aperuit, quam plurimi Sanctorum Hibernicorum frequentarunt. 11. Acta vtriusque discrepare. 12. dici vnum iuxta Glastoniam obiisse, in Gallia alterum.
[97] Non est animus, singula curatius expendere ac refutare: neque interest, vtrius donum fuerit nola illa ad Brigidam missa. Tamen quod alibi videri nobis diximus, vnicum fuisse Gildam, [refelluntur:] qui istis Albanius quiq; Badonicus, ceteris Sapiens appellatur, adeo non apparet cur mutare opinionem debeamus, vt etiam non parum ea confirmetur. Dicatur enim sane S. Patricij discipulus, qui in Ire, siue Hibernia, Diuinas litteras didicit, traditamq; a Patricio institutionē hausit. Nonne SS. Augustini ac Thomæ Discipuli vocantur, qui se eorum sectari tueriq; doctrinam profitentur, præsertim si idem quoque ceperint vitæ institutum? Nam quod Albertus seniorem Gildam velit, eumq; gente Hibernum, Ruitiense monasterium condidisse anno CCCXCIX, dein CCCCV Grallonis Regis exequiis interfuisse cum S. VVinvvaloeo, iam Abbatem, antea Regis Cancellarium; neque satis probatur, & Gildam fateri oporteret CLX minimum annos vixisse. De S. VVinvvaloeo ad III Martij quæremus. Neque incuria monachi Ruitiensis, scribentis sub Childerico Merouæi filio venisse Gildam in Gallias, Colgano suffragatur, si, vt Albertus auctor est, etiam senioris Theodosij ætate apud Conanum Armoricæ Regem agebat. Vnde vero accepit Colganus Anastasio II. Papæ tintinnabulum a Gilda donatum? Alexandro habet S. Cadoci Vita XXIV Ianuarij, & S. Gildæ apud Capgrauium. Cum ergo nullus aliquot ante ac post Gildam seculis Alexander Romæ sederit ipseq; mendose expressum esse nomen Pontificis fateatur Colganus; etsi fortaßis primam solum litteram efformatam fuisse concedamus, vnde librarius Alexandrum fecerit; vnde tamen constat; Anastasium potius restituendum, quam Agapetum, qui Gildæ nostri vixit ætate? Cadocum anno DLXX deceßsse scribit Harpsfeldius, ipseq; id sibi magis persuaderi ait Colganus, quam quod alij tradidere, CDXCI vel D. supparem igitur Gildæ nostro fatetur.
[98] Qui ab Arturo intersectus Huelus Rex, non ille senioris alicuius fuit Gildæ frater; vt ex ipsismet Caradoci verbis, ab Vsserio relatis, perspicue colligi potest. Ita ergo scribit: Contemporaneus Gildas vir sanctissimus fuit Arturij Regis totius maioris Britanniæ, quem diligendum diligebat, cui semper cupiebat obedire. Confratres tamen XXIII resistebant Regi rebelli prædicto, nolentes pati Dominum; [frater eius Hovvelus ab Arturo R. occisus:] sed crebro fugabant & expellebant assaltu & bello. Huel maior natu, belliger assiduus, & miles famosissimus, nulli Regi obediuit, nec etiam Arturio. Affligebat eumdem, commouebat inter vtrumque maximum furorem: a Scotia veniebat sæpissime, incendia ponebat, prȩdas ducebat cum victoria ac laude. Vnde Rex vniuersalis Britanniæ, audiens magnanimum iuuenem talia fecisse, & æqualia facere, persecutus est victoriosissimum iuuenem, & optimum (vt aiebant & sperabant indigenæ) futurum Regem. In persecutione autem hostili, & in conuentu bellico, in insula Mynau interficit inimicum prædatorem. Post illam interfectionē Arturus victor remeauit, gaudens maxime quod superauerat suum fortissimum hostem. Hic habemus Huelum, siue Hoelem, aut Hovvelum, fuisse Gilda seniorem, & adhuc iuuenem occisum ab Arturo. Iam siue anno DXVI regnum capeßiuit Arturus, siue DVIII, qui cogitari potest, quod illi volunt, natum Gildam anno CCCCXXVII, & fratrem eius natu maiorem, octoginta annis post iuuenem adhuc, & optimum futurum (vt sperabatur) Regem, ab Arturo interfectum?
[99] Omnia in Gildam nostrum apte conueniunt. Natus anno CDXCIII, litteras in Britannia didicit: cum XIII aut XIV esset annorum, in Galliam profectus est: [vbi studuerit ac docuerit Gildas?] vnde septennio post reuersus, docuit annis aliquot in Britannia: dein Hiberniam petiit, ac variorum Doctorum scholas obiuit: atque ipso tempore, quo cum Arturo bellum Hovvelus gerebat, (quæ fortaßis illi e Britannia excedendi occasio fuit) in metropoli Armacana docendi munus cum laude sustinebat. Testatur ipse Caradocus apud Vsserium: Gildas Brittonum historiographus tunc (cum Hovvelus interfectus est) remanens in Hibernia, studium regens & prædicans in ciuitate Armacha, audiuit fratrem suum ab Arturo Rege interfectum. Reuersus in Britanniam, Regiq; conciliatus, anno vno apud S Cadocum docuit; ac sacerdotio, siue isthic, siue antea in Hibernia, initiatus, Euangelium late per Britanniam prædicauit, ingenti animarum fructu. Hoc autem tempore misisse ad eum, iam XXVII aut XXVIII natum annos Brigida videtur.
[100] Audiuit eum in Britannia docentem siue post reditum e Gallia, circiter annum Christ. DXIV, [eius auditor S Finianus.] seu potius cum post Hovveli cædem reuertisset ex Hibernia, S. Finianus, qui XXX natus annos ex Hibernia discessit, ac XXX aliis peregre exactis, ad suos rediit, scholamq; Cluainerardæ in Media aperuit: ac tanta extitit eruditionis eius fama, vt vndique ad eum audiendummonachi, Sacerdotes, Episcopi confluerent. Viuebat adhuc S. Finianus anno DLXV, cum ex Hibernia S. Columba, siue Columkillus discessit, vt recte animaduertit Colganus: quare nihil neceße est antiquiorem aliquem Gildam comminisci, cum eius, qui anno CDXCIII natus est, ipse auditor esse potuerit. Acta demum Gildæ vtriusque non ita diuersa sunt, quin vni conuenire, vt iam ostensum est, omnia possint. Nam quod iuxta Glastoniam dicitur senior obiisse, id propter reliquias eo allatas fortasse creditum, vt de S. Brigida antea diximus. An S. Dauidis necdum nati sanctitatem prædixerit Gildas, disquiremus ad I Martij, vbi illius Vitam dabimus, in qua solum dicitur vates ille fuisse vir sanctus, verbum Dei populo proponens. Sed & de ipsius ætate Dauidis isthic agendum, qui S. Cadoci consobrinus fuisse memoratur, ac Brochmaëlis, vltra annum DC adhuc superstitis.
[101] Hactenus de S. Gilda, missoq; ad S. Brigidam tintinnabulo. Alio obsequij genere huius memoriam, iam cælo receptæ, honorauit S. Fintanus monachus Rheinouiensis, [S. Fintanus festo S. Brigidæ carnem distribuit egenis,] vt in eius Vita XV Nouembris refertur: In festiuitate S. Brigidæ Virginis non modicam pauperum turbam, vt sibi moris erat, collegit: carnem totam, quam habuit, iuxta numerum aggregatorum in particulas incidi præcepit. Hoc autem facto, ecce tanti pauperes, vt ederent, improuisi venerunt. Vir autem beatus in aduentu eorum Deo gratias egit: & particulas, quas ad numerum aggregatorum prius parari iussit, in Dei largitate confisus, qui quinque panibus quinque millia virorum exsatiauit, distribui fecit: sed licet numerus geminaretur egenorum, & nihil de carnibus vel ab illo vel a quoquam alio adderetur; [diuinitus multiplicatam.] vnicuique tamen sua particula ex eadem caruncula inueniebatur.
§. XIII S. Brigidæ in varios Sanctos beneficia.
[102] Deinceps quæ ipsa Sanctis aliis beneficia impendit Brigida, ab Actorum eius scriptoribus omissa, exequemur. Ac primum S. Tigernaco procuratum baptisma ita in huius Vita refertur: Cormocus, vir nobilis, e Lagenia oriundus, ex filia Echadi Regis, cui militabat, filium susceperat: quem mox pater in humero suo ferens ad patriam suam velociter intendit adire. [S. Brigida S. Tigernacum absentem agnoscit,] Cumque ciuitatem B. Brigidæ pater cum infantulo ingrederetur, antequam ad eius aspectum attingerent, mox eos beata Virgo, Spiritu reuelante, intellexit, & familiæ suæ intimauit, dicens: Modo ad nos hospites adueniunt honorabiles, quos hilariter suscipere debemus. Ipsa vero Virgo sancta eis obuians, [dein per S. Conlaidū baptizari curat,] in sinum suum puerum amplectens, S. Collaidum Episcopum baptizare fecit. Cui Virgo beata nomen imponens, dixit: Multorum Regum nepos est, Tygernacus vocetur. Quo peracto ad patriam pater cum puero perrexit, ibique eum nutriendo diligenter educauit.
[103] Paullo deinde inferius: Fundato igitur monasterio, relictisque tu eo Fratribus, ad Matrem spiritualem, quæ eum olim de fonte baptismatis leuauit, videlicet Brigidam, [post Episcopum consecrari:] Kildarensi monasterio iam tunc commorātem, profectus est. Quæ mysticis commonita signis, ac Spiritu ei reuelante, quod filius eius spiritualis pastorali dignus esset honore; conuocatis Episcopis eum ad pontificatus ordinem prouehi fecit. Tantumque a Clero Hiberniensis Ecclesiæ, & a populo, præfatæ Virgini condonatum priuilegium, vt quemcumque ipsa ad ordinandum eligeret, omnibus vnanimiter eligeretur.
[104] Ex his corrigas licet quod Colganus append. 5 cap. 2 scribit, S. Conlaidum primum anno 500 Episcopum Kaldariensem esse factum. Nam si es, iam Episcopus, S. Tigernacum baptizauit, neceße est id ante annum CCCCLXXX contigisse, cum an. DVI obierit S. Kertennus, [quando vtrumque contigerit?] siue Mac kartinus, Clochorensis in Tiroenia prouincia Episcopus; cui S. Tigernacus succeßit, Sedemq; in Clunensi oppido posuit. Neque enim, opinor, minorem XXVI annis Episcopali dignitate ornatum fuisse concedet Colganus: non igitur post annum demum D baptismo lustratus est infans, quem tamen iam pontificio inauguratumvisisse legitur S. Duachus, siue Dubtachus, Armacanus Archiepiscopus, quem Colganus anno DXII, Vsserius, ex veterum Annalium fide, DXIV vult deceßisse. Vt nodum hunc solueret Colganus, dum quæ de S. Tigernaco narrauimus, ex nostro Salmanticensi codice recitat, consulto S. Conlaidi nomen dißimulauit; ab Episcopo, inquiens, baptizari eum fecit. at MS. habet: ab Episcopo Conlatheo baptizari eum fecit. Nos alio vsi exemplari sumus, in quo Collaidus, pro Conlaido scriptum erat.
[105] In Vita S Finiani Cluanerardensis, quam dabimus XXIII Februarij, [S. Finiano aurum offert,] ista habentur de Brigida: Posthæc antem venit S. Finianus ad Kyldate ad S. Brigidam; vbi aliquo spatio legendo & sermocinando laborauit. Accepta autem discedendi licentia, S. Brigida annulum aureum sibi obtulit: sed quia omnia despiciebat temporalia, annulum respuit. [prædicens for vt egeat:] Tunc S. Brigida dixit: Paullo post erit tibi opus auro. S. Finianus respondit, & dixit: Deus meus, cum voluerit, & quando opus fuerit, aurum de suo thesauro mihi dabit. [tunc recusatum] Benedictione recepta S. Finianus inde recessit. Post hæc S. Finianus venit ad locum, qui dicitur Fforthorcha Arbrecht; & cum ibi in quodam fonte manus lauisset, [postea egēti cælitus datur:] annulum, quem ei S. Brigida apud Kildare obtulit, super palmam inuenit. Veniens autem ad eum Casyn filius Naiman, & seipsum & agros suos Finiano deuotione dedit: & de Rege ex eo vnciam auri exigente conquestus est coram S. Finiano. Annulus igitur prædictus, vnciam pōderans æquam, Regi datus est pro terra: & sic tota terra illa libere S. Finiano remansit. Qui hic Casyn filius Naiman, in MS. Salmanticensi Cassanus, filius Nemain, appellatur: testaturq; Colganus Sanctis adscribi in Martyrologijs ad I Martij, quo tamen die eum omisit. Quæ porro hic memorantur, gesta esse videntur, priusquam in Britanniam abiret Finianus; vnde non nisi post Brigidæ mortem reuertit, iuxta ea quæ superiori § dicta sunt. Nisi fortaßis, quod in 1 Vita cap. 17 num. 105 & in 4 lib. 2. num. 69 transmissum simili modo S. Hinnæ Virgini aurum dicitur, ad Finnianum perperam translatum, aut ad illam quod huic contigerat.
[106] Alium salubri consilio adiutum a S. Brigida narrat ex Cataldi cuiusdam Hagiologio Colganus append. 2. num. 46. Erat quidam monachus Fermorensis, B. Brigidæ familiaris, [absentia per visum mirabile cognoscit:] qui hospitij caussa aliquando ad monasterium sanctæ Virginis declinauit. Ad illum autem tunc mensæ accumbentem pulsato ostio Brigida ingressa, ait: Habesne, Frater, synedrū, siue Cōfessarium? Et cum ille respondisset se habere, illa subiunxit: Nunc ergo ora pro eo. Quare hoc? inquit Frater. Interiit, inquit Brigida; & cum tu ad dimidiam circiter refectionis partem peruenires, ego aduerti ipsum occubuisse. Quomodo hoc? inquit monachus. Respondit Brigida: Quando mediam refectionem absolueras, vidi te tamquam acephalum, sumptumque cibū per tuū tamquam decollati hominis guttur in ventrem descendisse: quia a puncto horæ, quo Confessarius occubuit, corpus tuum sine capite tamquam truncus appatuit. [suadet eligendum Confessarium:] Vnde non pergas quidquam amplius degustare, antequam nouum assumas synedrum: quia cadauer abscisso capite est homo absque Confessario, seu Patre spirituali.
[107] S. Aidano, siue Medoco, cuius Vitam dedimus XXXI Ianuarij, succeßit anno Christi DCXXXII, vt VVareus & Vsserius scribunt, S. Molingus. [S. Molingo in periculis adest inuocata.] Eius Vitam dabimus XVII Iunij, in qua narratur a Regibus Nepotum Neyl varia suis gentilibus Lageniensibus impetrasse, ac multa adiisse discrimina, quibus est mirabiliter ereptus. Huc spectat fortaßis, quod ex alia eius Vita refert Colganus append. 2 numer. 22 hisce verbis: Et hoc sciens sanctus senior Moling indicauit sociis, vt velocius viam irent orantes Dominum. Et ipse incepit sanctum carmen Scotica lingua, in quo multos Sanctos orando & laudando nominauit, incipiens a virginitate, & finiens in eadem, id est, faciens in primo memoriam beatissimæ Virginis Brigidæ, & memoriam Dei genitricis Mariæ in postremo: & cum finiret Sanctus canticum suum, fere ipse cum suis sociis captus est a persequentibus. Desperantes iam comites, S Molingi de incolumitate corporum suorum, ipse vero confidens in Christo, lucida nebula a Deo de cælo inter inimicos & Sanctum cecidit: & amplius nullo potuerunt modo videre vel persequi Sanctum Dei: [S. Molingi canticum pro fausto itinere.] & sic sanctus Antistes Molingus cum socijs de regione Nepotum Neill euasit Illud scilicet canticum S Molingi semper honorifice in Hibernia habetur, quod cantant boni homines iter aggredientes: & per gratiam S. Molingi, ceterorumque Sanctorum, quorū in illo memoria canitur, a diuersis periculis omnipotens Deus liberat illos.
[108] Aliud S. Brigida, cum S. Aidano, beneficium cælitus infirmo cuidam contulit, quod ita in citata S. Aidani Vita narratur: Fuit quidam homo infirmus annis triginta in finibus Aquilonalium Lageniensium, nomine Finanus: hic in visione in festivitate S. Maedoc vidit currum mirabilem de cœlo descendentem ad ciuitatem S. Moedoc Fearna; in quo erat senex sanctus, [S. Finano apparet cū S Aidano, & mortem prædicunt.] pulcherrimus facie, in clericali habitu, & clarissima Virgo palliata cum eo; & ipsi sibi invicem dabāt honorem, quasi seruus Domino. Ille vir interrogauit eos, qui essent? Respondit Clericus ei: Ista est beatissima Virgo Brigida, Domina Hiberniæ: ego autem sum seruus Christi Mædoc. Festum iam meum crastina die celebratur, & festum huius Virginis beatissimæ post cras colitur. Iam vero venimus, vt benedicamus loca nostra, & eos qui suis donis & oblationibus honorificant diem exitus nostri. Tu vero lætus, & paratus esto; quia crastina die migrabis ad cælum. Surgens ille homo de extasi, ascendit currum, & exiuit ad ciuitatem beatæ Virginis Brigidæ, nomine Killdara, positam in campo Liffe in terra Laginensium, narrans omnibus visionem suam. Et sicut prædictum est ei, die tertio feliciter post victoriam infirmitatis ad cælum migrauit. Hunc S. Finanum, cognomento Lobhar, id est, Leprosum, scribit Colganus, non I aut II Februarij, quo obiit, sed XVI die Martij coli.
§ XIV Miracula suspectæ fidei, S. Brigidæ adscripta.
[109] Nonnulla quoque S. Brigidæ adscribuntur, quæ non satis cum illius ætate congruere videntur. S. Aidus, Bricci filius, memoratur ei familiaris, ac tamen iunior extitisse S. Canico, [S. Aidus iunior S. Canico, nato an. 527.] qui Brigidam numquam vidit, quadriennio post eius mortem natus. Aidus enim, vt in eius Vita dicitur, in domo matris suæ alitus in terra Mumunensium puerulus; denique adhuc iuuenis factus, gregem porcorum in siluis quærens, S. Brandanum Birræ inuenit in aliquo loco scribentem Euangelium, & S. Kennechum superuenientem. Loquentes autem & salutantes Sancti inuicem, viderunt puerum proximantem. Quem vt vidit Brandanus, surrexit obuiam ei, & cum gaudio magno suscepit eum. Kennechus autem accusabat Sanctum Dei, in aduentu parui resurgere &c. Et clarius in Vita S. Aidi ex codice Kilkenniensi Colganus XXVIII Februarij: Quodam die ambulans beatus puer Ædus solus in eremo, inuenit in quadam cellula secreta & remota insula duos sanctos seniores Abbates, S. Brandanum Birræ & Cainnicum legentes Euangelium. ac deinde: Sanctus autem Cainnicus increpauit B. Brandanum, eo quod in aduentum pueri ignoti surrexit.
[110] Postea tamen, quasi iam Episcopus fuisset viuente Brigida, ista narrantur: [fingitur S. Brigidam dolore capitis liberasse;] Et ideo, vt periti dicunt, quicumque dolore capitis vexatur, inuocato nomine S. Aidi sanatur. Nam S. Brigida cum grauissimo dolore capitis laboraret, inuocans nomen S. Aidi Episcopi, statim sanata est a dolore capitis vsque in diem mortis suæ, sicut illa dicere solebat: Inuocatio nominis S. Aidi a grauissimis capitis mei doloribus sanauit me. Idem recitat Colganus ex codice Inisensi, siue Insulæ Sanctorum: quod tamen ad XXVIII Februarij fatetur plus examinationis postulare. In ea autem Vita, quam isthic edidit ex codice Kilkenniensi, solum dicitur: Quædam sancta Virgo, habens nimium dolorem in capite, inuocauit nomen S. Aidi posita longe ab eo, & illico sana facta est a dolore capitis vsque ad mortem suam.
[111] In eadem, quæ penes nos est, MS. Vita ista habentur: Alio autem tempore S. Aidus perrexit ad S. Brigidam, & dixit ad eam: [itē Euangelium ab ea accepisse, cælitus obtentum,] Ego non habeo Euangelium, numquid potes illud præstare? Quæ respondit: Non est hoc facile mihi. Tunc S. Brigida surgens extendit manus suas in oratione: & orantes simul vnanimiter, dimissum est Euangelium in sinum S. Brigidæ; & dedit illud in sinum S. Aidi Episcopi, gratias agentes Deo, & laudantes & benedicentes Dominum. Alia fortaßis iunior Brigida fuerit.
[112] Nec maiorem apud nos obtinet fidem, quod ex S. Brandani Cluanfertensis Vita narrat Colganus, mirabile sane, ac portentis quæ in septenni nauigatione vidisse memoratur, haud dißimile. Erat is S. Brandano Birrano, de quo antea egimus, aliquanto iunior, [S. Brādanus quādo obierit?] vt ex huius Vita patet, vbi ista habentur: Tunc iunior Brandanus dixit ad seniorem de Birra. Vsserius scribit Birranum anno DLXXI obiisse, alterum DLXXVII, vel summum DLXXXIII. Ad hunc certe quidem annum pertigisse debuit, si, quod in eius nauigationis historia refertur, monachum in remota insula reperit, qui isthuc a S. Patricij decessu profectus, XC ibidem annos exegerat. Sed quod ait Vsserius Brandanum XCIII annorum tunc fuisse, vnde consequens esset anno CDXC in lucem prodiisse, haud satis nobis probatur. Nam in quaria S. Patricij Vita apud Colganum ista habentur cap. 79. Beatus autem Apostolus Patricius inter cetera dona plenus Spiritu prophethiæ erat: & prophetauit de Sanctis, [natus post S. Patricij mortem,] qui in illis regionibus post eius obitum forent; & nomina eorum, & tempora in quibus nascituri essent, reuelauit: sicut de S. Senano, qui post XL annos natus est, & de S. Brendano, qui CXX anno post beati viri obitum, oriundus fuit; &c. Idem de Brendano refertur in opere tripartito, par. 3 cap. 47. Sed manifestum est, mendum irrepsisse in numeros; [forte 513.] alioquin natus demum fuisset anno DCXIII. Colganus restituendum putat XII anno ante beati viri obitum, id est CDLXXXI. At diserte scribitur, qui post eius obitum forent. S. Senanus quidem in Vita I S. Brigidæ dicitur ea superstite sanctitatis opimone floruisse: quod haud vsquequaque certum est, vt ad cap. 17 Vitæ illius notabimus; quod enim isthic ad eum misisse munus dicitur Brigida, id in Senani Vita alteri Brigidæ de familiaMac-Tailidarum tribuitur. At S. Brandanus fortaßis XXX anno post S. Patricij obitum, ipso nempe quo & Brigida decessit, natus est: facile enim X in C deformatur. Quid si C illud incuria librarij additum, solumq; antea XX scriptum fuit? In Vita certe quidem S. Columkilli, venisse ad eum dicuntur quatuor monasteriorum Sancti fundatores de Scotia Congellus, Cannecus, Brendanus, Cormacus: atqui Cannecus, siue Canicus, anno DXXVII, [æqualis SS. Cōgalli & Columbæ:] Congallus DXVI natus dicitur, vti ad eorum Vitas XI Octobr. & X Maij referemus: fueruntq; ambo S. Columbæ æquales & amici. Cum ergo Brandanus cum iis connumeretur, & quidem tertio loco, an verisimile est tanto prouectiorem vtroque extitisse?
[113] Vtcumque tamen illa se habeant, ea promamus quæ de Brigida narrantur in S. Brandani Vita apud Colganum append. 2 ad S. Brigidæ Vitam nu. 18. Quodam die cum esset Sanctus senior super mare, [dicitur audisse belluam voce humana implorantem S. Brigidæ auxilium,] vidit duas belluas aliquando bellantes, aliquando vero veloci cursu natantes. Sed vna bello mirabili persequebatur alteram: & bellua quæ erat fugitiua, cum esset pene capta & superata, e regione S. Brendano humana voce dixit: Commendo me in defensionem S. Patricij Archiepiscopi Scotorum. Altera similiter humana voce dixit: Defensio eius in nullo te inuabit modo. Fugitiua dixit ei: Commendo me in defensionem S. Brendani prȩsentis modo. Persecutrix dixit: Defensio vere Brendani nihil tibi proderit. Iterum fugitiua dixit: [aliamq; acquiescētem,] Commendo me in defensionem sanctissimæ Virginis Brigidæ. Tunc persecutrix illico reuersa est, dicens: Amplius non audeo te persequi, quia te commendasti in defensionem S. Brigidæ. Postea illa misera euasit incolumis. Sanctus autem Brendanus laudem S. Brigidæ fecit, dans gloriam Deo. Et peruentens ad Hiberniam, exiuit ad S. Brigidam; narransque ei de supra dictis belluis, interrogauit illam, & dixit: Quid timent te, Virgo Dei, belluæ marinæ, plusquam alios Sanctos? Virgo Dei respondit illi? Quomodo est frequentia intentionis tuæ ad Deum? Ait S. Brendanus: In septimo gressu meo, quando minus sit, cogito Deum: aliquando vero longo interuallo nihil aliud cogito nisi Deum. Dixit ei S. Brigida: Ergo aliquando terrena cogitas, aliquando Deum. [quia Sancta semper de Deo cogitabat:] Ego autem vere a quo die posui in Deum mentem meam, numquam reflexi eam in terrena. Quanto iam homo intendit in Deum, & amat eum, tanto timent hominem animalia. Et ædificatus S. Brendanus in hac sententia beatissimæ Virginis Brigidæ, benedictioneque data ad inuicem, iuit in viam suam.
[114] Verum quale illud est, belluas non solum humana voce loqui, sed ipsum agnoscere Brandanum, absentemq; Brigidam& pridem vita functum Patricium: Sed demus, etsi tanti miraculi caussa appareat nulla, Deum tamen, qui asinæ loquela olim Balaamum commonuit, eadem ratione voluisse hic Brandanum erudire; [quatenus id probabile?] aut certe per somnium visumue imaginarium aliquod, illi istud esse obiectum, at qui potuit Sanctus Senior appellari, qui Brigida moriente, vel XIII dumtaxat, vt vero propius remur, vel XXXIII, vel demum ex Colgani mente XLII erat annorum? At tota ea narratio ex earum est genere, quæ plurimæ in Sanctorum Hibernicorum Actis, incerta fama posteritatis, ab nimium credulis rudibusq; scriptoribus, in monumenta litterarum relatis, habentur. Audierat quis, vel feras Brigidæ imperio mansuefactas, ad eamq; velut supplices confugisse, vel belluinæ sæuitiæ homines opem illius imploratam sensisse; quæ certum est euenisse: inde commentus est, veras belluas eius auxilium verbis expetiisse, eoq; esse seruatas. Quod tamen additur, propterea ei etiam belluas fuisse subiectas, quia aßidue mentem habuerit in Dei contemplatione amoreque defixam; & ipsius pietati, & infinitæ Dei erga Sanctos suo caritati munificentiæq; consentaneum est.
§. XV Lectiones de S. Brigida, ex veteri Breuiario Aberdonensi, an. MDIX excuso.
[I] S. Brigida, quam Deus præsciuit ad suam imaginem & prædestinauit, [S. Brigidæ parentes:] de bona ac prudentissima prosapia Scotica orta, patre Dubthaco, & matre Brocca genita; a pueritia sua bonarum rerum studiis inoleuit. Electa enim a Deo puella, moribus sobrietatis ac prudentiæ plena, in meliora semper crescebat. Transmissa a matre, vt de lacte vaccarum, sicut aliæ fæminæ, butyrum congregaret, totum pauperibus erogauit: & cum ceteræ fructum vaccarum collectum reddidissent, [eleemosyna diuinitus compensata:] ipsa flamma Dei accensa, ad Dominum se conuertit: Deus autem pro sua Virgine butyrum restituit affluenter. Denique cum parentes eius eam desponsare volebant, ipsa castitatem elegit; & coram sanctissimo Episcopo votum emittens, fundamen ligneū, quo altare fulciebatur, [castitas frondente ligno arido testata;] manu tetigit: quod lignum ad commemorationem pristinæ Virginis vsque ad præsens tempus viride, ac si non esset recisum & decorticatum, sed in radicibus fixum, virescit, & languidos curat vsque in hodiernum diem.
[II] S. Brigida Virgo religiosa, videns sibi instare tempus desponsationis, Dominum rogauit, vt aliquam deformitatem sibi immitteret, & vt saltem hoc modo procorum instantiam vitaret. [oculi iactura seruata:] Tunc vnus oculus eius crepuit, & liquefactus est in capite suo. Accepto ergo sacro velamine, Brigida cum aliis virginibus sacris velatis & Deo deuotis, in oppido Medi extitit; vbi Dominus eius oratione plurima dignatus est facere miracula. Hospitem quemdam, Marcum nomine, sanauit. Decem & octo Ecclesiis de vno modio cereuisiam a Cœna Domini vsque ad finem Paschæ sufficienter ministrauit. [miracula plurima:] Leprosæ cuidam petenti lac, cum non haberet, aquam frigidam porrexit; sed in lac aqua conuersa est: ea que hausta puella sanata est. Deinde leprosum curauit, duos cæcos illuminauit. Contigit vt caussa cogente iter faciens, in vadum laberetur: & fracto capite sanguis emanauit, quo mulieres duæ mutȩ linitæ vocem receperunt. Post hoc vas pretiosum Regis a manu rustici lapsum dissiluit: &, ne rusticus damnaretur, a Brigida integrum restitutum est. Cumque mulier leprosa quædam poma negaret, Brigidæ precibus pomarium funditus exaruit, & poma nouiter intus relicta penitus euanuerunt. Hinc iter faciens in curru, vidit pauperem quemdam cum familia sua multo sudore ligna ferentem; & miserta dedit illi equos suos, & illa cum puellis suis iuxta viam consedit; & ait: Fodite sub cespite propinquo, vt aqua prorumpat propter peregrinantes. [fons elicitus:] Mox cespite eiecto fons prosiliens emanauit. Hoc facto Dux inde transiens Brigidæ duos equos dedit.
[III] Appropinquante die Paschæ dixit Brigida puellis suis: Quæ lauabit infirmas nostras sorores? Cumque illæ, vtpote iuuenculæ, omnes recusarent; [infirmæ lauando sanatæ:] Brigida intrauit, manu illas lauans, & ab infirmitate sanauit, quarum vna paralytica erat, alia dæmoniaca, alia leprosa.
[IV] In domo quadam aliena S. Brigida manente, casu contigit vt omnes exirent: [paralyticus ac mutus curatus:] & venerunt quidam petentes panem, & Brigida circumspiciens dixit pueto prope cubanti paralytico & muto, quod tamē ipsa ignorabat: Puer, scis vbi sit clauis? Et respondit: Scio. Dixit ei Brigida: Surge, & ministra illis. & factum est ita. In domo vna duodecim infirmos curauit.
[V] In concilio magno mulier quædam vno Episcopo crimen sui partus imposuit: cui cum B. Brigida os ligno Crucis signasset, [calumnia ab innocēte depulsa:] illa intumuit a vertice capitis vsque ad plantam pedis, nec tamen veritatem confessa est. Dixit Brigida: Dic infantule, quis est pater tuus? Et ille respondit: Episcopus pater meus non est, sed quidam in extrema parte Concilij vltimus & turpis & vilis. [cingulo eius facta miracula:] In diebus illis venit ad S. Brigidam quædam Virgo quærens eleemosynam ab illa; cui Brigida: Accipe vaccam, & abduc. Cui illa respondit: Vacca mihi nihil prodest; venient latrones & auferent eam mihi. Brigida dixit: Accipe cingulum, & eo aqua intincto spargens sanabis infirmos. Quo accepto abiit, & ab infirmis sanatis lucra multa contraxit, & pauperibus Christi distribuit.
[VI] In tempore famis Brigida perrexit ad Episcopum Iborum, vt ab eo peteret fruges. [inobedientia diuinitus castigata.] Ille tempore Quadragesimȩ, cum alium non habetet panem, durum lapidem cum lardo proposuit; & illa cum Episcopo comedit. Duæ autem illius puellæ nolentes carnes comedere, absconderunt. Sed illæ versæ sunt in serpentes duos. Vnde grauiter a Brigida corma Episcopo increpatæ sunt. Tunc eis pœnitentibus, illis orantibus, serpentes sunt mutati in panem. Post multa talia admiranda Brigida migrauit ad Dominum.
VITA I S. BRIGIDÆ
AVCTORE ANONYMO,
ex MS. Ecclesiæ S. Audomari, & aliis.
Brigida Virgo Scota, in Hibernia (S.)
BHL Number: 1455
Avctore Anonymo, ex MSS.
CAPVT I.
S. Brigidæ genus, natiuitas, infantia, præsagia sanctitatis.
[1] Fvit quidam vir nobilis, Laginensis genere, Dubtachus, qui emit ancillam nomine a Broetsech. Hæc erat formosa forma, & moribus bonis, & bona seruitute. [S. Brigida serua matre,] Concupiuit autem illam dominus suus Dubtachus, & dormiuit cum ea: quæ concepit ab eo in vtero. Hoc autem sciens propria vxor Dubtachi, contristata est valde; & dixit viro suo: Eiice & vende ancillam istam; [heræ exosa,] ne progenies ipsius meam progeniem superet. Sed vir nolebat vendere ancillam, valde amans eam: in omnibus enim moribus perfecta erat.
[2] Quadam autem die sederunt ambo in curru, vir ille & ancilla, & exierunt secus domum cuiusdam magi. Audiens autem magus sonitum currus, dixit seruis suis: Videte, quis sedeat in curru: currus enim sub Rege sonat. Tunc serui dixerunt: [(sanctitate eius prædicta a mago,] Neminem cernimus nisi Dubtachum in curru. Magus dixit: Vocate illum ad me. Vocatoque eo, magus ait: Mulier, quæ post tergum tuum sedet in curru, an habet conceptum in vtero? Dubtachus respondens ait: Habet. Magus dixit: O mulier, de quo viro concepisti? Illa respondit: De domino meo Dubtacho. Qui ait: Hanc ergo mulierem valde custodi; mirabilis enim erit conceptus illius. Dubtachus respondit: Compellit me vxor mea, vt hanc famulam vendam; timet enim semen illius. Magus dixit: Vxoris tuæ semen semini famulæ seruiet vsque in finem seculi. Ad ancillam vero magus dixit: Constans esto animo, quia nullus tibi poterit nocere: gratia enim infantulæ liberabit te. Claram namque filiam paries, quæ sicut sol in vertice cæli, lucebit in mundo. Dubtachus dixit: Deo gratias ago, quia huc vsque filiam non habui, sed filios tantum. Reuersi sunt ergo Dubtachus & ancilla eius in domum suam. Dubtachus vero plus dilexit ancillam suam post sermones magi. Tunc vxor irata cum fratribus suis, vrgebat valde Dubtachum, vt venderet ancillam in regione longingua.
[3] In illis autem diebus, Deo instigante, duo sancti Episcopi, ex Britannia venientes, intrauerunt in domum Dubtachi, [& S. Mele Ep.] quorum alter vocabatur b Mel & alter Melchu. Dixitque Mel ad vxorem Dubtachi: Quare tristis es? famulæ tuæ partus præcellet te & semen tuum. Sed tamen illam ancillam sicut filios tuos ama, quia progenies illius tuo semini multum proficiet. Cum ergo vxor perduraret in furore; venit quidam c magus d de nepotibus Neil, Deo inspiratus, & emit ancillam Dubtachi: sed tamē ille non vēdidit partum, quem habebat illa in vtero. Perrexit ergo magus cum ancilla ad suam regionem: & in illa nocte in qua intrauit in domum suam, [ac globo igneo præostensa)] venit quidam hospes sanctus vir, orans Deum per totam noctem, videbatque sæpe in nocte globum igneum in loco in quo ancilla dormiebat; & hoc mane Poëtæ narrauit.
[4] Quadam autem die magus ille e Regem suum & Reginam inuitauit ad cœnam, sed Regina illa erat vicina partui: Tunc amici & serui Regis interrogabant eumdem magum, quando oporteret Reginam prolem parere. Magus dixit: Si die crastino, orto sole nasceretur, neminem in terris haberet æqualem. Sed Regina ante horam genuit filium. Mane autem facto, & orto sole, venit ancilla magi ad domum, portans vas plenum lacte nuper emulso: & cum posuisset vnum pedem trans limen domus, [nascitur, supra limē domus:] & alterum pedem foris, cecidit super limen sedens, & genuit filiam. Sic enim prædixit propheta, quod nec in domo nec extra domum ista ancilla pareret: & de lacte illo calido, quod portabat, corpus infantis mundatum est.
[5] Post hæc autem ille magus cum ancilla perrexit ad regionem f Connacthorum & habitauit ibi, quia de Connacthis erat mater illius magi, pater vero de g Muminensibus. Quadam autem die exiit ancilla ista ad mulgendas vaccas procul, [futuræ eius magnitudinis præsagiū,] & reliquit filiam suam solam dormientem in domo. Tunc domus illa accensa igne apparebat: & cucurrerunt omnes, vt extinguerent ignem, & cum appropinquassent domui, ignis non apparauit; & viderunt puellam lætantem in domo, pulchra facie & genis rubicundis; [visa ardere domus,] & dixerunt omnes: Hæc puella plena est Spiritu sancto. Die autem quadam, magus & ancilla & ceteri cum eis sederunt in loco quodam, [& tegmen capitis:] & subito viderunt pannum contingentem caput puellæ flammæ incendio ardere, & porrigentibus illis manus suas velociter, ignem non viderunt.
[6] Die quoque quadam idem magus dormiens vidit duos h Clericos, vestibus albis indutos, effundere oleum super caput puellæ, ordinem baptismi complentes consueto more. [baptismus & nomen in visione indicata;] Vnus autem ex illis dixit: Hanc virginem vocate Brigidam. Nocte quadam hic magus erat vigilans suo more, astraque cæli considerans, & per omnem noctem vidit columnam ignis ardentem, consurgentem ex domuncula, [columna ignis supra domum:] in qua ancilla cum filia sua dormiebat: & vocauit ad se aliquem virum, qui & ipse similiter vidit.
[7] Quadam autem die audita est vox infantis orantis Deum, & expandentis manus ad cælum; salutauitque eam vir vnus, & illa respondit: Meum erit hoc; meum erit hoc. Audiens ille dixit: Vere prophetia est, qua respondit infans, quia hæc loca illius erunt in æternum. Quod postea completum est: [infans orat, & prophetat:] nam i parochia magna est hodie S. Brigidæ in illis regionibus. Hoc autem audientes habitatores regionis illius, congregauerunt se ad magum illum, dicentes illi: [ideo pellitur e Conactia:] Tu mane nobiscum, puella vero, quæ prophetat quod regiones nostræ illius erunt, recedat a nobis. Magus respondit: Ancillam meam cum filia non relinquam, sed potius terram vestram deseram. Tunc magus cum k suis omnibus perrexit ad patriam suam, quæ est in regionibus Muminensium, vbi habebat hæreditatem patris sui.
[8] [cibos magi fastidiens,] Sancta autem puella cibos fastidiebat magi, atque vomebat quotidie. Hæc magus considerans scrutabatur caussam nauseæ, eamque inueniens dixit: Immundus ego sum, puella autem ista plena est Spiritu sancto; cibum autem meum non capit. Deinde elegit vaccam albam, & destinauit eam puellæ; quam mulgebat aliqua fæmina Christiana, Virgo valde religiosa, & bibebat puella lac illius vaccæ, [a pia Virgine, vaccæ lacte nutritur.] sanoque ventre non vomebat illud: & illa fæmina Christiana nutriebat puellam.
[Annotata]
a MS. Audomar. Brostech Ratisp. Brosech. Cæsaris insul. Broeseech, alij Brosoach, Brotseach, Brocseach: & hoc Colgano Not. 8 ad 4 Vitam magis probatur: idemq; Append. 4 cap. 2 de eius familia agit.
b De vtroque hoc sancto Antistite agemus 6 Febr.
c Idem hic infra, & in aliis MSS Poëta appellatur.
d Colganus Not. 5 ex Hibernica Vita ait, magum hunc venisse de regione Hi-mac-cuais in Media, loco qui Tocharmaine dicitur: ab eo autem venditam Brotsecam mago alteri Vltoniensi.
e Regem Conalliæ Murthemne in Vltonia, fuisse ait idem Colganus.
f MS. Ratisp. Connactorum.
g Ita MS. Ratisp. at Colg. Mumuniensibus. MS. Aud. Muginensibus.
h In Vita e MS. VVardæi diserte dicuntur fuisse Angeli. Negat ab iis baptizatam Colganus, sed baptismum solum in somnio præostensum, nomenq;, quod imponi ei deberet, indicatum.
i Colganus Not. 8 scribit in diœcesi Alfinnensi, in Connactia, olim amplum & opulentum monasterium ordinis S. Brigidæ fuisse.
k MS. Ratisp. cum filiis omnibus.
CAPVT II
S. Brigidæ mirifica in pauperes liberalitas. obtenta matri libertas.
[9] Cvm autem creuisset puella sancta, ministrabat in domo, & quodcumque manus eius tetigisset, [hero matris famulatur, cum eius quæstu: redit ad patrem:] vel oculus vidisset de cibis, amplius crescebat. Post hæc intrauit in cor eius cogitatio, vt rediret. Hoc autem sciens magus, misit nuntios ad patrem illius, vt dicerent ei: Accipe filiam tuam liberam. Tunc ille gauisus est valde, & venit ad domum magi, & duxit inde filiam suam, & secuta est eam nutrix sua Christiana.
[10] Nutrix autem eius dolens misit S. Brigidam & aliam puellam cum ea ad domum cuiusdam viri, vt postularent potum cereuisiæ ægrotanti; & nihil inde sumentes, ad propriam domum reuersæ sunt. [nutricem aqua in cereuisiam versa sanat:] Tunc S. Brigida declinauit ad puteum, & impleuit vasculum suum aqua, & facta est cereuisia optima: & cum gustasset nutrix sua, surrexit sana.
[11] Non multo post tempore quidam hospes venerabilis venit ad domum patris sui; [carnis particulas dat cani,] cui pater disposuit carnem coquere, & dedit filiæ suæ quinque particulas ad coquendas eas. Ille autem egressus est foras, & hospes intus dormiebat. Tunc venit auidus canis in domum, & Brigida dedit ei particulam vnam, & iterum veniens dedit ei alteram. Et hoc hospes videbat, sed tacebat. Illa vero putabat illum dormire, Postea venit pater eius in domum, & quinque particulas integras inuenit. Hospes autem narrauit ei quæ vidit. Et dixerunt ad inuicem: Indigni sumus, vt hunc cibum manducemus, sed melius est vt detur pauperibus.
[12] Religiosa quædam vidua, in proximo vico habitans, postulauit a patre eius, [integro manente numero:] vt S. Brigida secum exiret ad synodum, a quæ collecta fuerat in Campo Liffi; & a patre permittitur. At illæ egressæ sunt viā. Tunc vir quidam b sanctus in synodo, [adit synodum,] dormiens vidit visionem, & surgens ait: Vidi Mariam & quemdam virum stantem cum ea, qui ait mihi: Hæc est Sancta Maria, quæ habitat inter vos. [vbi sancto viro ostensa in viso vt S. Maria:] Et cum hæc vir sanctus narrasset in synodo, statim superuenit vidua cum S. Brigida. Tunc Sanctus dixit: Hæc est Maria, quam vidi; quia formam illius manifeste cognosco. Tunc omnes glorificauerunt eam quasi in typo Mariæ.
[13] Post hæc exijt S. Brigida, vt visitaret matrem suam, [matrem visit:] quam reliquit supradicto mago. Sed mater eius in illo tempore separata procul a domo magi erat, & duodecim vaccȩ cum illa ad colligendum butyrum. Et postquam venit S. Brigida ad matrem suam, distribuit butyrum quotidie pauperibus & hospitibus, [dat butyrū pauperibus, velut Christo & Apostolis:] & diuidebat butyrum in XII partes, quasi XII Apostolis; & vna fiebat maior pars, quam Christo illa dedit, dicens: Omnis hospes Christus est. Alio die venit magus, & vxor eius, habentes vas magnum, vt impleretur butyro. Videns autem S. Brigida vas magnum, confusa est verecundiæ rubore facies eius. Non enim habebat butyrum, nisi mensuram diei vnius, & mensuræ semis alterius. Quibus domum ingressis læto animo ministrabat Virgo, [aliis ministrat:] & pedes eorum lauabat, cibumque apponens largiter refecit eos. Post hæc ingressa in penus suum, [modico butyri magnum vas implet;] adorauit Dominum, & protulit inde modicum butyri quod habuit. Videns hoc vxor magi, spreuit illud, ac subrisit, dicens: Parum est hoc, quod protulisti. Virgo respondens ait: Implete vas, butyrum habebitis. Tunc per potentiam Dei de hoc modico butyro vas magnum impletum est. Cū autem videret magus hoc miraculum, ad S. Brigidam dixit: Hoc vas plenum ignoto butyro tuum fiat, & XII vaccæ, quas mulsisti, tuæ sint. [sicq; mago conuerso, matri libertatem impetrat:] S. Brigida dixit: Tuæ vaccæ tecum sint; matrem meam mihi liberam relinque. Magus ait: Ecce offero tibi butyrum, & vaccas, & matrem tuam. Tunc magus credidit Domino, & baptizatus est. Sancta vero Brigida omnia oblata sibi a mago dedit pauperibus, & reuersa est cum matre ad patrem suum.
[14] Posthæc cogitabat Dubtachus filiam suam vendere, [quidquid potest dat pauperibus,] quia multa furta faciebat: omnia enim quæ videbat, pauperibus occulte dabat. Quadam autem die assumpsit eam secū in curru, vt irent ad c Regem. Cumque venissent ad aulam Regis, reliquit Dubtachus currum iuxta eam, & exiit ad Regem: venitque pauper ad S. Brigidam, [etiam gladium patris] & dedit illi gladium regalem patris sui, quem dedit ei Rex. Tunc Dubtachus dixit ad Regem: Eme filiam meam, vt seruiat tibi. Rex respondit: Qua caussa vendis eam? Dubtachus dixit: Quidquid inuenerint manus eius, [volentis eā vendere:] furantur. Dixitque Rex: Illa veniat ad nos. Exijt autem Dubtachus ad eam, dicens: Vbi est gladius meus? Illa respondens dixit: Ego dedi illum Christo. Iratus est autem pater volens interficere Virginem. Rex vero ait ad eam: Cur dedisti gladium meum & patris tui pauperibus? Respondit illa: [Rex mirifico eius ap phthegmate delectatus,] Si teipsum & illum Deus meus a me postulasset, si potuissem, vos, cum omnibus quæ habetis, darem illi. Tunc Rex ait: Ista filia, vt video, Dubtache, d magna est ad emendum mihi, & maior est ad vendendum tibi. Tunc Rex tribuit Virgini alium gladiū, vt daret eum patri suo. [alium ei donat.] Reuersus est ergo Dubtachus ad domum suam lætus cum filia sua.
[Annotata]
a MS. Aud. qui collectus. Sic & alij rudioris æui Scriptores.
b Colganus Not. 9. ait fuisse S. Ibarum siue Hibarum Ep. qui in insula Beg. Eryn, id est, parua Hibernia, habitauit, coliturq;23 April,
c Dunlangium Regem Lageniæ, fuisse ait Colganus.
d MS. Ratisp. & Colg. maior est.
CAPVT III
Virginitas Deo deuota, velo accepto. variæ rerum metamorphoses.
[15] Non longo post tempore venit quidam a vir honorabilis ad Dubtachum, vt peteret filiam suam in coniugem: & hoc placuit patri & fratribus: Brigida vero respuebat eum. [ne cogatur nubere, orat vt deformis fiat:] Cumque grauiter compellerent eam, vt viro iungeretur, rogauit Dominum vt aliquam deformitatem super corpus suum daret; vt cessarent homines eam quærere. Tunc vnus oculus illius crepuit, & liquefactus est in capite suo. Illa autem magis elegit oculum perdere corporalem, quam animæ, & plus amauit pulchritudinem animæ, [oculum amittit:] quam corporis. Hoc autem videns pater eius, permisit eam velatam esse: & oculo restituto sanata est accepto velamine.
[16] Sancta ergo Brigida acceptis secum b tribus puellis, perrexit ad fines Nepotum Neil, ad duos Episcopos, Mel & Melchu, qui discipuli S. Patricij fuerūt, & in oppidis c Medi illi habitauerunt: & habebant quemdam discipulum, nomine d Maccalle, qui dixit ad Mel: Ecce Virgines sanctæ foris sunt, quæ volunt velamen virginitatis de manu tua accipere. Tunc introduxit eas ante Episcopum; [columnā ignis super caput eius apparente;] intuensque illas Episcopus Mel, subito apparuit columna ignis de vertice Brigidæ. Lectis ergo orationibus, Brigida capite submisso pedem altaris ligneum manu sua tenuit, & ab hac hora pes ille viridis sine vlla putredine, [tactu lignū semper viride reddit:] & sine defectu, manet in æternum: oculusque eius sanatus est, dum velamen acciperet. Aliæ vero octo Virgines acceperunt velamen simul cum S Brigida: & illæ Virgines cum suis parentibus ad Brigidam dixerunt: [velum accipit ab Ep.] Noli nos relinquere, sed mane nobiscum: & locum habitandi in his regionibus accipe. [oculum recipit:] Tunc mansit cum illis S. Brigida.
[17] Quadam autem die venerunt ad Brigidam cū puellis suis tres viri religiosi & peregrini, & illa refecit eos cibo & cocto lardo. Illi autem viri comedentes cibum, absconderunt tres partes, nolentes lardum cōedere. Crastino autem die salutans eos Brigida dixit illis: Videte qualem cibum habetis remanentem. [occulta cognoscit:] Qui cum adspexissent, viderunt has tres partes lardi, quod tres panes essent. [lardum in panes mutat:] Altero autem die duo ex his viris exierunt ad opus e necessarium, tertius vero iunior in domo remansit. Quem cum vidisset S. Brigida dixit ei: Cur cum fratribus tuis non existi ad operandum? Ille respondit: Quia vnam manum non habeo. Videns autem Brigida manum eius, [mancum sanat:] quia mancus erat, sanauit eum: & statim exijt post comites suos ad operandum.
[18] Cum autem dies Paschæ appropinquaret, voluit S. Brigida cœnam facere omnibus Ecclesiis, quæ circa se in circuitu oppidorum Medi fuerant. Illa tamen materiam cœnæ non habuit, nisi vnum modium f tantum, quia penuria panis illis temporibus in illa regione erat. [coquit cereuisiæ perparum,] Fecit autem cereuisiam de illo modio in duabus peluibus: alia enim vasa non habebat. Diuisa est ergo illa cereuisia per modios, & portata est a Brigida decem & octo Ecclesiis, quæ in circuitu eius erant; & de his in Cœna Domini & in Pascha, [quod plurimis sufficit:] & in septimana vsque ad clausulam Paschæ sufficienter omnibus abundauit.
[19] [sanat leprosum, aqua benedicta aspersum,] In eodem Pascha ad S. Brigidam quidam leprosus venit, postulans ab ea quamdam vaccam. Illa autem vaccam non habens, dixit ei: Vis vt rogemus Deum, vt a lepra tua sanus fias? Ille respondit: Hoc mihi omnibus donis melius est. Tunc S. Brigida benedixit aquam, & aspersit corpus leprosi; & sanatus est, gratias agens Deo, & mansit apud Brigidam vsque ad mortem suam.
[20] Alia autem die vna de puellis S. Brigidæ dolore ægrotabat, [item ægrā, aqua in lac mutata;] grauiterque dolens pusillum calidi lactis postulauit; sed nulla vacca apud eos erat. Hoc audiens S. Brigida, ad alteram puellam dixit: Imple phialam aqua frigida, & da ægrotanti bibere. Et cum hoc fecisset, factū est vasculum plenum lacte calido, quasi in illa hora emulsum fuisset. Cum ergo bibisset infirma, sanata est.
[21] [duas paralyticas, aqua & sale benedictis;] Duæ Virgines de genere S. Brigidæ, quæ paralyticæ erant, & in proximo habitabant loco, miserunt ad eam, vt veniens curaret eas. Exiit ergo ad eas, & benedixit salem & aquam: quæ sumentes sanatæ sunt.
[22] Duo denique Brittones cȩci cum ministro leproso, qui eis ducatum præbebat, [leprosum, & duos cæcos, aqua benedicta:] venerunt ad Sanctā crebro nominatam Brigidam, & steterunt ad ianuas ecclesiæ, in qua illa erat, quærentes ab ea sanitatem. Quæ dixit eis: Expectate paullisper, intrateque hospitale, & comedite, & nos precabimur pro salute vestra. Illi autem indignati dixerunt: Infirmos generis tui sanas, nos autem quasi aduenas negligis pro Christo curare. Tunc illa accepto opprobrio exiit ad eos de ecclesia portans secum benedictam aquam: de qua vt eos aspersit, continuo mundatus est leprosus, & illuminati sunt cæci, laudantes Deum & gratias agentes.
[23] Quadam vero die venit quædam mulier, vaccam portans in oblationem Brigidæ: [absens inuocantes se iuuat:] sed vitulus eius errans in silua densissima remansit; vnde non poterant vaccam minare sine eo. Tunc vna voce clamauerunt dicentes: O Brigada adiuua nos. Et statim facta est vacca mitis, & sana mente, rectoque itinere pergebat vsque ad Brigidam. Tunc dixit illis: Nolite solliciti esse de vitulo; adueniet enim post matrem suam, sequens vestigia illius.
[24] Alia autem die, postquam consummata est septimana Paschæ, [aquam in optimam cereuisiam conuertit:] dixit S. Brigida puellis suis: Si deficit cereuisia, quam parauimus solemnitati Paschæ? Sollicita enim sum de Episcopo nostro Mel, & de hospitibus Christi. Responderunt puellæ dicentes: Deus mittet. Et cum hæc dixissent, venerunt in domū puellæ vas aqua plenum in humeris portantes; & dederunt illud Brigidæ, vt benediceret solito more. At vero Brigida putans quod cereuisia esset in vase, ait: Deo gratias agimus, qui dedit cereuisiam istam Episcopo nostro. & sic conuersa est aqua illa in cereuisiam, ad instar vini optimi facta fuit statim.
[Annotata]
a Hunc quidam, teste Colgano, volunt fuisse Dubtachum Lugarij filium, celebrem poëtam, qui solus cum S. Erco in aula Leogarij Regis S. Patricio assurrexit, & baptismum perijt Id siverum est, debuit admodum ætate fuisse prouectus cum Brigidam in coniugem expetijt; cum tamen Chilienus cap. 1 nu. 9 huius procum iuuenem fuisse dicat, qui iure parentum vnica cura fuit.
b Chilienus num. 12 dicit septem fuisse.
c MS. Aud. Midi.
d MS. Aud. Macca. vide Not. 9 ad c. 1 Vitæ per Cogitosum.
e Colg. manuum.
f Addit Capgr. brasij. Est brasium, hordeum veltriticum, aut spelta, aqua primum macerata, dein exsiccata, tum commolita; vnde cereuisia coquitur. Vide Vossium de vitijs sermonis lib. 2 cap. 3.
CAPVT IV
S. Brigidæ miraculosa curatio, & aliorum per eam.
[25] Eodem tempore S. Brigida dolore oculorum cruciabatur Hoc audiens Episcopus Mel, [laborat oculis:] misit ad eam, vt veniret ad se, quatenus ambo ad quærendum med cum pergerent, qui curaret eam. Cui Brigida dixit: Corporalem medicinam quærere nolo; sed tamen quod tu vis faciemus. Factum est autem, dū Episcopus Mel & Brigida iter agerent ad quærendum medicum, [de curru cadens læditur.] cecidit S. Brigida de curru suo in vado cuiusdam fluminis, & vulneratum est caput eius lapide, & sanguis vehementer fluebat: de quo, mixto cum aqua, sanatæ sunt duæ mulieres mutæ, [eius sanguine duæ mutæ curatæ:] & solutæ sunt linguæ earum. Accidit autē post hȩc, vt ille a medicus, quem quærebant, occurreret eis in via. Qui cum manu tetigisset caput Virginis, dixit: O Virgo, medicus caput tuum sanauit, qui multo melior me est. Nullum locum inuenit, ex quo effunderet sanguinem. [diuinitus sanatur:] Illum medicum semper quære, qui potest morbum ex te repellere. Tunc Episcopus ad eam dixit: Nequaquam iterum ego hortabor te, medicum quærere corporalem.
[26] Post hæc autem Episcopi sancti Mel & Melchu cum S. Brigida perrexerunt in campum b Tehtfe, quia illi Episcopi c monasterium grande ibi habuerunt. Cumq; Sancta cum suis ibidem moraretur, quadam die Rex Tehtfe haud procul ab eis fuit in conuiuio, & rusticus quidam accessit, vt tolleret de mensa Regis vas quoddam pretiosum facturæ mirabilis, [vas fractū precibus redintegrat:] & materiæ ptetiosæ: & hoc vas apud veteres vocabatur Septiformis calix. Illud autem vas cecidit de manu rustici, & confractum est. Tunc iratus Rex iussit eum alligari, vt occideretur. Hoc audiens Episcopus Mel, perrexit vt rogaret pro misero. Sed Rex non dimisit eum. Tunc Mel portans fragmenta vasis confracti, venit ad S. Brigidam; & illa rogauit Deum, & restauratum est vas, & redintegratum est, & miser liberatus est. Fama vero S. Brigidæ totam regionem illam impleuit.
[27] Erat autem in illa regione quædam Virgo sancta, d Brigida nomine, quæ misit ad S. Brigidam, vt ad domum eius veniret. [qua aqua loti eius pedes, ægra sanatur:] Tunc Brigida perrexit ad domū illius, & illa suscepit eam cum gaudio magno, & lauit pedes eius; & de illo lauacro pedum eius sanata est quædam Virgo, quæ in domo iacebat ægrotās, & statim surrexit, & ministrabat cum ceteris. Et cum appositus esset cibus, cœpit S. Brigida diligenter mensam intueri. Tunc Virgo sancta Brigida ad Brigidam dixit: [videt dæmonem,] Dæmonem sedentem in mensa e vestra aspicio. Dixitque Brigida: Si possibile est, volo videre illum. Respondit S. Brigida: Non illud est impossibile, sed prius signentur oculi tui, vt possis sustinere, ac faciem eius aspicere. Signatisque oculis, [atque alteri, signatis eius oculis, ostendit;] vidit inimicum tetra & nigra figura, capite ingenti, & per omnes fores eius flamma & fumus exhalabat. Tunc S. Brigida dixit ad eum: Loquere nobis dȩmon. At ille respondit dicens: O sancta Virgo, f non possum tibi loqui, nec tua præcepta contemnere, quia tu præcepta Dei non contemnis, & pauperibus eius & minimis affabilis es. Dixitque Brigida: Qua caussa huc venisti? Dæmon respondit: [itemq; alteri, a qua per pigritiā is fouebatur:] Apud Virginem hic habito, & caussa pigritudinis eius locum in ea habeo: g venienteque Virgine huc vt benediceretur, remansi hic. Tunc vocata est ad eas illa Virgo, & signauit Brigida oculos eius, & vidit horridum monstrum; & illa timuit & tremuit. Dixitque ad eam Brigida: Vide quem nutrire solebas multis annis. Et ex illo die liberata est illa Virgo a dæmone.
[28] Quadam autem die in campo Tehtfe quȩdam mulier munusculum pomorum attulit S. Brigidæ: & in eadem hora, priusquam mulier de domo exiret, [arbores maledicēs, steriles reddit:] venerunt leprosi postulantes ea. Tunc Brigida dixit: Diuidite illis hæc poma. Hoc audiens illa, rapuit ad se sua poma, dicens: Tibi & tuis Virginibus hæc poma attuli, non leprosis. Hoc displicuit S. Brigidæ, & dixit: Male agis prohibens eleemosynam dare: idcirco ligna tua fructum non habebunt in æternum. Tunc illa foras egressa conspexit hortum suum, & nullum pomum inuenit, quem in eadem hora plenum pomis reliquerat, & sterilis in æternum permansit.
[29] Alio autem tempore S. Brigida iter per campum agebat Tethbe, sedens in curru. Tunc illa vidit quemdam maritum cum sua vxore, & tota familia, & cum multis pecoribus, [equos iis egenti donat:] laborantes & portantes onera grauia; qui in ardore solis lassi fuerunt. Tunc miserta illorum dedit eis equos currus sui ad onera portanda. Illa autem remansit iuxta viam sedēs cum puellis suis; dixitque illis Brigida: Fodite sub cespite propinquo, vt erumpat aqua foras; veniunt enim alij, qui habent escas, & sine potu sitiunt. [absentia cognoscit:] Tunc foderunt, & erupit fluuius. Post paullulum autem per eamdem viam venit alius Dux cum multa turba peditum & equitum: & ille audiens, [riuum elicit:] quod S. Brigida de equis fecit, obtulit duos equos ei indomitos: sed statim domiti facti sunt, quasi semper essent sub curru. Post hoc venerunt per eamdem viam discipuli & familia S. Patricij Episcopi, dixeruntque ad Brigidam: [equos indomitos sibi datos, illico cicures reddit:] Nos in via laboramus, cibum habemus, sed potus nobis deest. Tunc comites Brigidæ dixerunt: Nos vobis præparauimus potum, fluminis aquam. Prædixit enim S. Brigida vos esse venturos. Tunc omnes comederunt & biberunt, in commune gratias Deo agentes, & Brigidam glorificantes.
[30] Duo leprosi viri secuti sunt S. Brigidam euntem cum turba multa: quos illa, vt solita erat, benigne suscepit. [manus, quæ rixantibus obriguerant, sanat:] Rixabantur vero miseri, & se inuicem percutiebant. Manus illius, qui prius percutiebat proximum, incuruata non potuit iterum erigi. Alterius quoque dextera ad percutiendum sursum erecta, recuruari in sinum nō potuit. Riguerunt igitur manus miserotum manentes immobiles, donec S. Brigida aduenit. Tunc illi leprosi pœnitentiam egerunt, sanauitque Brigida manus eorum.
[31] Alio quoque tempore currus S. Brigidæ h eductus est, [currui suo ægrum imponit, & sanat:] vt in eo vir infirmus veheretur, qui in extremo vitæ confinio anhelabat. Cumque in curru S. Brigidæ portaretur, venerunt vespere ad locum vbi Sancta fuit. Et in illa nocte melius habuit infirmus, & in crastino die benedicens Deum, [currum & equos dat leprosis:] ambulauit. Succurrentes venerunt leprosi, postulantes illum currum. Et datus est eis cum equis suis.
[32] S. Brigida rogata ad aliam Ecclesiam in regione Tethbe exijt, vt ibi celebraret diem Paschæ. At vero Domina Ecclesiæ illius puellis suis in die Cœnæ Domini dixit: Quæ ex vobis lauacrum hodie faciet senibus & infirmis nostris? [paralyticā lauans sanat:] Et omnes iuuenculæ nolentes excusauerunt. Tunc S. Brigida dixit: Volo vt ego miseras & infirmas abluam. Erant autem in vna domo quatuor egrotæ, vna paralytica quæ iacebat immobilis, alia vero energumena dæmone plena, tertia cæca, quarta leprosa. Tunc Brigida prius cœpit lauare paralyticam, & illa ait: O Brigida, roga Christum vt sanet me: & orauit Brigida, & statim illa sanata est.
[33] Alia quoque Ecclesia in eadem regione rogauit S. Brigidam, vt ibi maneret aliquibus diebus. Sed casu accidit, vt omnes familiæ exirent, remansitque Brigida cum solo puero muto & paralytico. [mutum & paralyticū curat:] Nesciebat vero Brigida, quod mutus ille & paralyticus esset. Et in eadem hora venerunt laici quærentes cibum: dixitque Brigida ad puerum iacentem: Nosti vbi est clauis coquinæ? Ille dixit: Scio. Brigida dixit: Surge, & da mihi eam. Tunc surrexit, & dedit ei clauem, & ille ministrabat cum ea cibum hospitibus illis. Aduenit familia & mirabatur puerum loquentem & ambulātem: & narrauit quomodo sanatus est. Tunc omnes gratias Deo egerunt.
[Annotata]
a Dunelmensis cap. 12. num. 74 ait Episcopum fuisse, nomine Eth, qui genera morborum, & remedia curationum, doctrina simul & exercitatione callebat. Superius ostendimus, non fuisse S. Aidum, siue Ædum, Bricci filium; etsi is ad dolorem capitis pellendum inuocetur.
b Colg. ex MS. Rat. Thebe, notatq; eam regionem, quæ olim Theffa, nunc Angaliam dici & Longfordiam, confinem Mediæ occidentali ad Arctum, Sinanno amne irriguam.
c Hoc monasterium etat Ardachadh, quod postea in Sedem episcopalem euectum est. ita Colgan.
d MS. Rat. Brig. Colg. Briga. & dubitat num ea sit Briga Mater ancillarum Christi in prouincia Lagenia quæ 9 Martij in campo Liffe haud procul Kildaria colitur; an Brigida de Kilbrige in dioecesi Lismorensi, cuius etiam extet prope Kildariam ecclesia: hanc ait 21 Ianuarij in Calendario Casselensi memorari. At neutro die Brigæ Brigidæue ipse tomo 2 meminit. Notat alibi Brig virtutem Hibernice significare, vnde & Brigidæ videtur ductum nomen.
e Colg. ex MS. Rat. nostra.
f Colg. Non possum non tibi loqui.
g Colg. & MS. Rat. Sed te huc veniente, vt benediceretur.
h MS. Audom. conductus.
CAPVT V
Iter ad S. Patricium: ibi innocens defensus, conuersus Gentilis, adiuti alij.
[34] Tvnc sancti Episcopi Mel & Melchu ad S. Brigidam dixerunt: Vis vt nobiscum pergas in campum a Breg, ad S. Patricium salutandum? Brigida respondit: Ego volo ipsum alloqui, vt benedicat me. [it ad S. Patriciū:] Tunc perrexerunt in viam sancti Episcopi & Brigida. Subrogauit eos quidam Clericus, habens multam familiam, & vaccas, & currus, & onera multa, cum irent in campum Breg: sed nolebant Episcopi, ne tardaret iter eorum de multitudine pecorum eorum & onerum. Dixitque ad eos Brigida: Ite ante nos. Nam & ego remanebo, & compatiar istis. Tunc remansit illa, [rogantibus rusticis comitem se iungit;] & dixit familiæ: Cur non ponitis onera in carras? Illi aiūt: Quia frater noster paralyticus & soror cæca in carris iacent ægroti. Nocte itaque veniente comederunt & dormierunt: sola vero Brigida ieiunauit & vigilauit. [cæcam, & paralyticū, ieiunio, vigiliis, precibus sanat:] Mane autem facto, effudit illa rorem matutinum super pedes paralytici, & statim ille sanus surrexit, & cæca fæmina illuminata est. Tunc onera imponunt in carris, & iter cœptum agebant, gratias Deo agentes.
[35] Cumque ambularent in via, viderunt quemdam plebeium, qui nimio labore solus mulgebat vaccas; dixitque Brigida: Interrogate eum, cur solus laborat sine adiutore ? Ille dixit: Quia tota familia mea in dolore est. In vna enim domo XII ægroti iacent. Tunc dixit Brigida puellis, vt cum eo mulgerent vaccas. [item ieiunio & aqua benedicta, 12 ægros:] Tunc plebeius rogauit vt prandium pro labore acciperent. At illæ acceperunt, & comederunt iuxta ripam cuiusdam fluminis, præter solam Brigidam ieiunantem. Tunc S. Brigida benedixit aquam, & aspersit domum plebeij, & sanauit omnes ægrotos qui in ea iacuerunt.
[36] Inde via recta venerunt ad locum, qui vocatur b Cultui, vbi sanctus Episcopus cum multorum Episcoporum conuentu sedebat; & in illo concilio maxima quæstio fiebat. Quædam autem, quæ in peccatum cecidit, dicebat infantem, quem genuit, esse cuiusdam Episcopi de discipulis S. Patricij, nomine c Broon; ille autem negabat. Tunc omnes in concilio audientes mirabilia & opera S. Brigidæ, dixerunt quod hæc quæstio per illam dsanari posset. Adducta itaque est mulier cum suo infante in sinu ad Brigidam extra concilium. Dixit autem Brigida ad illam: [mulierem crimen S. Brono Ep. imponentem,] De quo concepisti infantem hunc?Illa respondit: De Episcopo Broon: Brigida dixit: Non sic existimo. Tunc Brigida ad S. Patricium humilians dixit: Pater, tuum est hanc quæstionem soluere. Patricius respondens ait: Mea filia carissima Brigida, tu reuelare digneris. [S. Patricio iubente.] Sancta itaque Brigida signans os illius fæminæ signo Crucis Christi, statim intumuit totum caput eius cum lingua; [arguit.] sed nec illa pœnituit. Tunc Brigida linguam infantis benedixit, dicens ei: Quis est pater tuus? Ille respondit ambulās: Non est Episcopus Broon pater meus, sed quidam homo, [infante, ab ea signato, verum patrem prodente:] qui sedet in parte concilij vltimus, ac turpis vilisque. Tunc omnes gratias egerunt Deo, & Brigida magnificata est: & mulier pœnitentiam egit.
[37] Die illa vesperascente abierunt omnes huc illucque in villas; Brigida vero cum suis ad aquam perrexit. Tunc quidam plebeius inuitauit eam, dicens: Habeo domum nouam; [a quodam inuitata,] volo vt cum tuis prima introëas in eam ad consecrandam. Exiit S. Brigida cum eo, & ministrabat ei cum maximo gaudio, (ipse enim vidit virtutem, quam illa die Brigida in concilio fecit) & apposuit cibum. Tunc S. Brigida puellis suis dixit: Ostendit mihi Dominus, quod iste vir gentilis est. Responditque vna de comitibus suis dicens: [diuinitus agnoscit esse Gentilē,] Verum est quod dicis. Nam ille prȩ cunctis S. Patricio & suis discipulis valde resistit, & baptizari renuit. Tunc Brigida dixit ad eum: [eumq; conuertit:] Non possumus cibos tuos comedere, nisi prius baptizatus fueris. Tunc a Deo compunctus credidit cum domo sua, & baptizatus est ab Episcopo Broon discipulo S. Patricij.
[38] Sequenti autem die dixit Patricius ad Brigidā: Ex hac die non licet tibi ambulare sine Sacerdote: [eius auriga a S. Patricio ordinatur Sacerdos:] auriga tuus semper tuus Sacerdos fiat. Ordinauit autem Sacerdotem, nomine e Natfrohic: & ipse in tota vita sua auriga S. Brigidæ fuit. In illis diebus venit ad S. Brigidam quidam laicus, portans matrem suam paralyticam in humeris suis: & cum ille peruenisset ad locum, vbi erat Brigida in curru suo, deposuit matrem suam in terram sub vmbra S. Brigidæ. [ipsa vmbra sua paralyticam sanat:] Et cum illa tetigisset vmbram, surrexit, dicens: Gratias ago Deo, quia quādo tetigi vmbram tuam, O Sancta Dei, sanata sum statim, nihil dolens.
[39] Cuius temporis interuallo venerunt ad S. Brigidam quidam viri, deducentes hominem dæmoniacum vinculis alligatum. Qui cum cognouisset quod ad Brigidam duceretur, cecidit in terram, dicens: Non me portabitis ad Brigidam. Dixeruntque ei: Numquid scis locum, in quo Brigida sedet? Ille respondit: Scio, & statim noui, & ad illam nō ibo; dixitque illis proprium nomen loci, in quo Brigida fuerat; & non potuerunt illum mouere de terra. [energumenum adiens, eminus dæmonem fugat:] Tunc consilio facto perrexerunt alij ex ipsis ad Brigidam, & rogauerūt eam vt veniret ad illum. Venitque Brigida cum eis. Et cum vidisset dæmon Brigidam ad se de longe venientem, ab homine fugit: (dæmones enim quando S. Brigidam ad loca eorum venire aliunde videbant, timebant & fugiebant) & sanus factus est ille homo, & gratias egit Deo.
[Annotata]
a Iocelinus in Vita S. Patricij 17 Martij, campum Breagh appellat, speciosum atque spatiosum. Hibernice Mag breagh. aberat is non longe a Temoria regia vrbe; circa Boandum, siue Boinum amnem, qui infra Droghedam, siue Pontanam vrbem in mare influit. In 4 Vita mentio fit campi Bregh in regione Midiæ: qui idem, ni fallor.
b Colgan. Tailten vocat, situm q; ait in Boreali tractu Mediæ, olim publicis regni conuentibus celebrem.
c Colitur S. Bronus Ep. 8 Iunij, Colgano teste.
d Colg. finiri.
e Alij Natfroich. Colg. Natfraich, aitq; in Sanctos relatum coli II Decemb.
CAPVT VI
Fiducia in Dei ope, vario euentu probata.
[40] Eodem tempore hospitabatur S. Brigida in ecclesia S. aLasræ: quadam autem die ad vesperum venit S. Patricius cum turba magna vt hospitaretur in illa Ecclesia. Tunc familia loci illius commota est, dixeruntque ad Brigidam: Quid faciemus, quia non habemus cibos ad tantam turbam? Dixitque ad eos S. Brigida: Quantum habetis? Qui dixerunt: Non habemus nisi XII panes, & modicum lactis, & vnam ouem, quam coximus in escam tibi & tuis. Dixitque Brigida: Sufficienter hæc nobis plurimis erunt. Recitabuntur enim nobis sanctæ Scripturæ, per quas carnales escas obliuiscemur. Tunc ergo ex illo modico cibo comederunt duo populi simul, id est, Patricij & Brigidæ, & satiati sunt: [paucis cibis plurimos satiat, ita vt multa superessent:] & dimiserunt maiores reliquias quam ante fuerunt materiæ, quæ S. Lasrea obtulit. Et postea obtulit Lasrea Sancta & suum locum S. Brigidæ in æternum.
[41] Ibidem quoque cum S. Brigida hospitaretur, venit quidam maritus, rogans vt S. Brigida benediceret ei aquam, qua conspergeretur vxor sua: ipsa enim vxor odiuit illum maritum. [aqua benedicta cōiuges recōciliat:] Tunc Brigida benedixit aquam, & aspersa est domus illius, & cibus & potus, & lectulus de aqua, vxore absente, & ex illa die dilexit maritum nimio amore, quamdiu vixit.
[42] In illis diebus venit ad S. Brigidā quædam Virgo Dei de nepotibus b Gais, quærens eleemosynam ab omni domo. Dixitque ad eam Brigida: Sagum meum portabis vel vaccam ab aliquo mihi cōmodatam. [zonam donat mendicæ,] Illa dixit: Non prodest mihi ista recipere; venient enim latrones in via, & auferent ea ex me. Dixitque Brigida: Zonam meam portabis. Dixisti enim mihi, multos morbos habere in regione vestra, & per zonam meam intinctā in aqua, in nomine Iesu Christi sanabis eos, & dabunt tibi victum & vestimentum. Tulit ergo zonam, & primum exijt ad alium puerum ægrum, [qua illa morbos curat, & ditescit:] quem dilexerunt parentes eius, & sanauit eum. Et data sunt ei vestimenta bona. Et sic faciebat per omnes annos vitæ suæ. Sanauit enim omnes languores, & accipiebat multa lucra, & de illis lucris emit agros, & diues effecta fuit, & pauperibus tribuit.
[43] Ante diem cuiusdam solennitatis venit ad S. Brigidam in cCella Roboris vna discipularum eius, quam Brigida nutriuit, portans illi eleemosynam. Cūque assignasset donum, dixit: Reuertar ad domum meam, vt veniant parentes orare tecum per noctem istam; [Orationi vacantiü bona spondet a Deo custoditum iri,] ego autem remanebo ad custodiendam domū & pecora. Brigida dixit: Non sic, sed tu mane hic, & parentes veniant huc: substantiam autem vestram & domum Dominus seruabit. Veneruntque parentes, sicut illa dixit, & simul omnes celebrauerunt festum apud S. Brigidam. Media vero nocte fures venerunt ad domum eorum, scientes habitatores exisse ad S. Brigidam & furati sunt boues. Cumque venissent ad amnē Liffi, [iisq; mirabiliter seruari boues suos impetrat,] inuenerunt flumen repletum abundatia aquæ, & non potuerunt minare boues trans flumen. Cumque laborarent per maximam partem noctis, consilio facto alligauerunt omnia vestimenta sua su per capita boum, similiter & arma sua: & de medio flumine retro reuersi sunt, portantes spolia inimicorum suorum super capita sua, currentesque per campum Liffi, & viri nudi post eos. Non ergo ad propriā domum reuersi sunt, [confusis furibus:] sed recto cursu ad ciuitatem Brigidȩ primo diluculo venerunt: & cognouerunt multi illos boues, & fures. Tunc fures dederunt laudem Deo, & pœnitentiam egerunt apud S. Brigidam in sua ciuitate. Plebeius vero exultans cum bobus suis ad domum suam exiit, & Deo gratias egit.
[44] Alia quoque puella ante cuiusdam festi diem, pari cum eleemosyna ad S. Brigidam venit, [alterius domum & vaccas diuinitus ita custodiri obtinet:] & accepto munere eius dixit: Vadam ad domum meam, quia non reliqui in ea nisi nutritorem nostrum, qui est senex valde & paralyticus, & non est qui mulgeat vaccas vel domum custodiat. S. Brigida dixit: Mane hic hac nocte; Deus custodiat domum tuam, & vaccæ inmulsæ fiant. Tunc illa mansit, & crastina die, sumpta Eucharistia rediit, vaccasque & vitulos separatim in agris comedentes sana mente & sine tædio inuenit, senemque vidit sine somno, qui hucusque non vidit noctem, nec dormiuit, nec interuallum temporis sensit, ac si in illa hora ab eo puella exisset.
[45] In illo tempore S. Brigida cœnam magnam fecit in honorem solemnitatis Domini; sed hanc cœnam diuisit pauperibus. De hoc vero familia ipsius contristata est: plebsque, vt consueuerat, ad diem festum venit. Tunc Brigida orauit Dominum. Ecce in eadem regione quidam plebeius homo, diues valde, cœnam Regi suo vehebat in plaustro ad diem festum. [cibos suis paratos dat pauperibus; alij inopinato submittūtur:] Illeque errauit in vijs suis, & nebula texit eum, & viam ante cognitam non agnouit; donec recto cursu ad ianuam S. Brigidȩ peruenit. Hoc sciens S. Brigida exijt obuiam illi, & interrogauit viam eius. Ille autem admonitus a Deo, obtulit hæc omnia S. Brigidæ, dicens: Ob hanc caussam fecit me Dominus errare in propria mea patria, aliam vero Regi faciam. Hoc Rex cum audisset, illum plebeium cum suis omnibus obtulit, vt seruiret S. Brigidæ in æternum. Plaustrum quoque alterum plenum ciborum ad supplementum sanctæ solennitati idem Rex ad S. Brigidam misit, quibus ingens cōuentus totius plebis saturatus est valde.
[46] Regina quædam ad S. Brigidam cum donis bonis venit; in quibus erat argentea catena fabrefacta, quæ habebat in summitate formam hominis. Hanc autem catenam puellæ rapuerunt, & absconderunt in thesauris suis. Brigida vero omnia pauperibus diuisit. Quadam die venit ad Brigidam pauper; [catenam argenteam dat pauperibus;] & illa nihil habens, exijt ad thesaurum puellarum, & inuenit catenam prædictam, & eam dedit pauperi. Hoc autem puellæ agnoscentes, venerunt ad Brigidam dicentes: Perdidimus per te, quæ Deus misit nobis; omnia enim das pauperibus, & nos inopes relinquis. Tunc Brigida dixit illis: Quærite statim catenam, vbi ego iugiter oro in ecclesia; [quæ post in templo inuenta, in memoriā seruata:] forsitan ibi inuenietis. Cumque quærerēt eam, inuenerunt catenam eiusdem formȩ, ostēderuntque Brigidæ. Tunc Brigida dixit eis: Nonne dixi vobis, Quærite illam? Et puellæ hanc catenam semper secum seruauerunt in testimonium virtutis, & non vendiderunt vnquam.
[Annotata]
a Ita MSS. Rat. & Aud. Ast infra eadem MSS. Lasream vocant cum Colgano, qui & Lassaram; aitq; plures eius nominis sanctas Virgines coli ab Hibernis.
b Colg. Guais. & Not. 22 ait rectius Mac-huais dici, esseq; Mediæ districtum Hi-Mac-huais, quem tenuisse ait posteros Coliæ Huasij Regis, vnde & nomen.
c Id est, Kildaria, de cuius etymo & significatione egimus § 5.
CAPVT VII
Itineris pericula propulsata. annona cælitus multiplicata.
[47] a Coalianus Episcopus & Propheta Dei, qui habitabat in dextera parte Liffi campi, venit in curru ad S. Brigidam, & moratus est apud eam aliquantis diebus. [visitur a S. Coaliano: abeuntis currum benedicit,] Quadam autem die volens redire ad locum suum dixit ad Brigidam: Benedic diligēter currum nostrum: & illa benedixit. Auriga vero illius Episcopi iungens currum, brosetos oblitus est ponere contra rotas. Tunc currus ipse velox pertransiuit campum. Cumque post magnum spatium diei Episcopus conspexisset currum, [qui miraculose seruatur:] vidit illum rosetos non habere. Tunc ille exiliuit de curru, Et corruens in terram gratias egit Deo, & benedixit S. Brigidam, commemorans benedictionem eius.
[48] Quadam autem die venit S. Brigida per campum Liffi, & alia sancta Virgo simul secum sedens in vno curru. Auriga autem prædicabat illis verbum Dei. Dixitque illi Brigida: [iubet aurigā prædicare, currum Deo curæ fore; & hic progreditur, equo iugū excutiēte,] Noli verso vultu a nobis prædicare, habenas tuas post tergum tuum pone. Equi nostri recto itinere ibunt ad domum nostram. Et ita factum est. Exierunt enim equi rectam viam per campū. Cūque auriga diligenter prædicaret Virginibus, & illȩ intentis auribus, & animo curioso audirent; vnus equus abstulit caput suum, & collum a iugo, & ambulauit liber post currum illis nescientibus. Tunc Rex, qui sedebat secus viam in sublimi loco, dixit omnibus circum sedentibus & mirantibus: Brigida sedet in isto curru, equorum oblita, Dominumque solum animo intendit. Tunc equus audiens clamorem turbæ admirantis, venit ad currum, [dein vltro resumēte:] & imposuit collum sub iugo eius solus. Tunc clamor Regis & plebis attollitur, & miranda virtus per totam regionem diuulgata est, & glorificauerunt Deum & S. Brigidam.
[49] Leprosus quidam cde nepotibus Neil venit ad S. Brigidam, quærens ab ea vaccam. Dixitque illa armentario: Da illi vaccā. dixitque armentarius: [vaccam dat pauperi, & vitulum,] Qualem vaccam illi dabo? Tunc elegerunt optimum vitulum, & dimittentes illum, occurrit ei cum gemitu magno optima vaccarum, & intantum se inuicem dilexerunt, vt pene nullus posset separare eos. [quem illa vt suum amat,] Vacca etiam illa, cuius vitulus portatus est, alterius vaccæ vitulum dilexit vicissim vt suum. Dixit ad Brigidam ille leprosus: Non possum solus vaccam minare ad prouinciam meam. Dixitque Brigida ad aurigam suum: Vade cum leproso: erat autem in illa hora auriga coquens carnes in cacabo. dixit auriga: Quis coquet carnes istas? [facitq; päcto temporis per bidui iter deduci:] Brigida dixit: Tu ipse ad eas velociter veni. Et ita completum est, sicut dixit. Exijt autem auriga cum leproso iter dierum duorum in vno puncto temporis, & in eodem puncto confestim reuersus est, & inuenit carnes ipsas in cacabo necdum coctas esse. & omnes mirati sunt, quod auriga potuit iter duorum dierum in vnius horæ puncto transcurrere. Sed Deus hoc donauit voluntati S. Brigidæ.
[50] Erat inopia panis in campo Liffi in alio tempore: Brigida autem rogata est a familia sua granum, & ad campum d Gesilli pergere ad S. e Yborum Episcopum, vt peteret ab eo fruges. [adit S. Iborū Ep.] Brigida vero obediuit voluntati rogantium, & exiuit in viam. Sanctus autem Yborus gauisus est gaudio magno in aduentu S. Brigidæ: sed tamen ille non habebat cibos in aduentu hospitum, nisi f panem siccum, & carnem suillam. Tunc panem & lardum Yborus Episcopus & S. Brigida in tempore Quadragesimæ ante Pascha manducauerunt. [ab eo appositum lardum edit in Quadragesima, quod versum inobedientibus in serpētes:] Duæ Virgines de comitibus S. Brigidæ partes suas de lardo non manducauerunt; & ille partes versæ sunt in duos serpentes. Hoc quando nuntiatum est S. Brigidæ, illas Virgines grauiter coram Yboro Episcopo increpauit, & iussit eas foras manere, & ieiunare cum lacrymis; dixitque Brigida: Ieiunemus & nos cum illis, & oremus Dominum; & ita fecerunt. Et versi sunt isti duo serpentes in duas g Eucharistias in Pascha & in Natalitiis Domini. Dixitque Yborus Episcopus S. Brigidæ. Qua caussa huc venisti in tempore Quadragesimæ? Respondit Brigida: Vt quæram a te annonam panis. Tunc Yborus Episcopus subridens dixit: O Brigida, si tu videres & scires quantum de frugibus haberemus, modicum donum granorum tecum non pottares. Dixitque Brigida: Non puto sic: [Ibori horreum frumento replet, Dei virtute:] sed XXIV plaustra in horreo vestro consistunt. Et ita nutu Dei creuit. Minimum Yborus habuit, & iuuenta sunt ibi XXIV plaustra, sicut Brigida dixit. Et diuiserunt inter se XII plaustra Yboro; & Brigida cum XII plaustris reuersa est ad domum suam.
[Annotata]
a Ita MSS. Vita 4. lib. 2 cap. 3 num. 15 Conlianum vocat: Colg. Coelianum; aut potius Conlaidum, vel Conlaethum. alij, Conleum, vt discemus ad Prolog. Vitæ per Cogitosum, litt. c. De eo plenius 3 Maij.
b Colg. rosetas, & interpretatur paxillos ferreos, siue embolia, aut obices, qui axis extremitati infiguntur, ne rota excidat. consentit Vita metrica cap. 7 nu. 48. Neglexerat obice currum adfirmare.
c De Media interpretatur Colganus, quam tunc Australes O Nellos possedisse ait, Aquilonares Vltoniam.
d Campum hunc, Mag gesille vocatum, ait Colganus esse in regione Hifalgiæ non longe a campo Liffe. Est alioquin apud Ioannem Spedum in topographica descriptione Lageniæ. Gesell locus in Regis Comitatu, ita dicto a Philippo Rege, a quo & primarium oppidum Philipetovvne, nunc Kingestovvne. Olim regio ipsa Offalia dicta, teste Cambdeno.
[]
e De S. Ibaro, vel Hibaro, aut Yuaro, siue Yboro, agemus 23 April. In Vita 4 lib. 2 cap. 4 nu. 18 dicitur prædicator fidei multis in locis in Hibernia fuisse ante Beatissimum Patricium.
f In Breuiar. Aberdon. dicitur durum lapidem cum lardo propofuisse; hyberbolice.
g MSS. Rat. & Audom. habebant, Eucharistiæ. alij, teste Colgano. Euchias. Putat ipse locum corruptum. Videtur indicari, asseruatos hos panes, vt ad miraculi memoriam, & eucharistiam, siue gratiarum actionem, ostenderentur in Paschate & Natalitiis.
CAPVT VIII
Leprosis aliisque ægris sanitas ac varia beneficia collata.
[51] Rex quidam venit ad Brigidam ad solennitatem celebrandam Pentecosten. Et cum ibi celebraret noctem illam, [visitur a Rege:] surrexit valde diluculo, vt iret ad domum suam. Currebant velociter in curribus, & in equitibus. Sancta vero Brigida, post expleta diei solennia, venit ad mensam, & largus cibus apponitur cunctis. Iam vero leprosus superbissimus, diaboli magisterio, S. Brigidæ cibum, [superbi leprosi voluntati paret:] vt solebat, respuit, nisi Brigida sibi daret hastam Regis supradicti, qui primo mane reuersus est ad domum suam. Tunc omnes leproso dixerunt: Vidisti hastam heri, cur non postulasti statim tibi dari? Ille dixit: Quia hodie cœpi concupiscete. Tunc S. Brigida & omnes rogauerunt illum, vt comederet: & non impetrauerunt. Brigida quoque abnuit cibum sumere, donec leprosus proteruus comederet. Tunc misit Brigida equites post Regem, vt rogarent ab eo hastam suam. Illi currebant, & transeuntes vnum montem, inuenerunt Regem in vado cuiusdam fluminis, & indicauerunt suam quæstionē. Tunc lætatus est Rex, & dedit eis hastam suam, dicens: Si S. Brigida omnia arma mea postulasset, [iter quorumdam suis meritis moratur:] statim impetrasset. Tunc equites illi missi a Brigida interrogauerunt, vbi moratus esset Rex ab initio diei vsque ab hanc horam. Dixitque illi vnus e suis comitibus: Non morati sumus sed semper velociter iter cucurrimus. Scimus enim quod S. Brigida nutu Dei retinuit nos, vt cito solueretur imminens quæstio leprosi. Tunc omnes laudauerunt Dominum & Brigidam; & Rex velociter exiit in viam suam, non vt ante. Et missi confestim reuersi sunt ad Brigidam cum hasta Regis, & illa gratias egit Deo.
[52] Cum esset S. Brigida in ecclesia quadam, & sedisset iuxta ianuam loci illius, vidit ad ripam fluminis ambulantem hominem valde incuruum sub onere; misertaque illius, dixit puellis: Eamus ad hominem, & cum eo onus portemus. Euntibus autem, dixit illi Brigida: Da nobis onus, quod te grauat, & valde te incuruat, Respondit ille & dixit: Non onus incuruat me, sed dolor antiquus a iuuentute mea. Ille autem homo interrogauit nomen Virginis. [ieiunio & precibus curuum sanat,] Et dictum est illi, quod S. Brigida esset. Ille dixit: Deo gratias ago, quia quæsitam inueni. Et ait illi: Volo, vt die ac nocte ieiunes, & roges Deum, vt erigatur corpus meum. Dixitque Brigida: Veni ad hospitium, & requiesce in eo hac nocte; & faciam quod vis. Tunc S. Brigida in illa nocte ieiunauit, [iussū prius in flumine lauari:] & orauit Dominum pro eo. Mane autem facto, illa exiit ad hospitium, & dixit incuruato homini: Vade ad aquam fluminis, & laua te in nomine Saluatoris, & roga Deum, erigesque ceruicem; & ne descendas donec dicam tibi. Et sicut illa dixit, ita fecit ille, & sanatus est, & gratias egit Deo, qui se erexit incuruatum annis decem & octo.
[53] Post hæc autem exiit S. Brigida cum S. Patricio Episcopo ad Aquilonalē partē Yberniæ. Quadam autē die S. Patricius verbū Dei prædicabat suis hominibus: sed illa hora S. Brigida obdormiuit, & postquam euigilasset, dixit illi Patricius: O Brigida, cur obdormisti in verbo Christi? Hæc vt audiuit, veniam petens genua flexit, dicens: Parce mihi, Pater, parce mihi, Domine sancte. Nam in hac hora somnium vidi. Et dixit Patricius: Narra nobis illud. Dixit Brigida: Ego ancilla tua vidi a in via aratra arantia hanc insulam, & seminatores seminauerunt sanctum, & statim illud creuit, & maturescere cœpit, & riui lactis noui impleuerunt sulcos: & seminatores illi induti erant vestibus albis. Post hæc vidi alia aratra, & aratores nigros, [præuidet hæreses in Hibernia futuras sub finem mundi, visionem exponente S. Patricio.] qui bonam illam messem euerterunt, & sciderunt vomere, & zizaniam seminauerunt, & flumina aquarum repleuerunt sulcos. Dixitque Patricius: O Virgo, veram & mirificam visionem vidisti. Nos sumus boni aratores, qui quatuor Euangeliorum aratris corda humana scindimus, & seminamus verbum Dei & lac rudis doctrinæ. In fine vero seculi venient mali doctores, malis hominibus consentientes, qui nostram doctrinam subuertent, & pene omnes homines seducent.
[54] Alio quoque die quidam leprosus venit ad S. Brigidam, rogans vt cum ea sua vestimenta lauarentur aqua; dixitque ei Brigida: Faciam quod petis. [inobedientem lepra ad horam puniri impetrat: alium leprosum sanat:] aitque leprosus: Non habeo alia vestimenta, nisi propria mea lauentur. Dixitque Brigida ad vnam puellarum suarum: Da vestem tuam leproso, donec vestes eius mundentur. Sed illa puella inobediens, fœtore nimio & lepra percussa est spatio vnius horæ. Alia vero puella dedit b segnum suum leproso. Tunc leprosus postquam exuit se vestimentis suis, mundatus est a lepra sua.
[Annotata]
a Deest hoc MS. Rat. & Colg. At Iocelinus in Vita S. Patricij, ait hanc visionem contigisse in illa triduana concione, quæ sequenti cap. nu 59 refertur; & quidem in loco Finnabhair, id est, albo campo. Ait vero cum adstantes vellent eam excitare, vetuisse id Patricium. Deinde plenius visionem exponit, vidisse Sanctam homines candidatos, aratra, boues, segetes, cuncta candida: deinde omnia illa maculosa, [Quadruplex status Hiberniæ a S. Brigida præuisus.] postmodum omnia nigra: ad vltimum oues, & sues, canes & lupos discordantes ad inuicem & confligentes. Sanctus autem Patricius visionem exponebat, totumque candorem præfatum ad mundi statum tunc temporis præsentem, pertinere dicebat Omnes enim in eo Prælati & subditi, erant in fide ac bonis operibus, secundum Euangelicam doctrinam & Apostolicam, fertiles & feruidi. Maculosa quoque ad tempus sequentis generationis spectare, in quo fide quidem canderent, sed eam prauis operibus denigrarent. Nigredinē subsequentem asserebat tempori generationis secuturæ congruere, in quo vitam suam homines non solum iniquis operibus profanarent, sed etiam fidei Christianæ abrenuntiatione. Discordiam ouium, suum, canum & luporum, pronunciabat controuersiam innocentum & immundorum Prælatorum, bonorum & prauorum, affuturam in diebus posteræ generationis, post annorum scilicet curricula plurimorum. Hæc Iocelinus. Eadem paullo breuius habentur in Vita S. Patricij tripartita, dicunturq; contigisse in quodam colle Finn-abhuir dicto, in regione Lemaniæ: quæ regio, vt ait Colganus, campestris est, in Tironia prouincia, diœcesi Glocharensi.
b Ita MS. Audom. at Rat. Colg. & 4 Vit. sagum habent.
CAPVT IX
Gesta apud S. Patricium. eius præuisa sepultura.
[55] In illo tempore cepit S. Brigida cum puellis suis locum ecclesiæ, ac deinde Quadragesimæ a penuria panis imminebat. Quadam autem nocte octo viri fures venerunt, vt furatentur quatuor equos, quos Brigida cum suis habebat. Tunc Virginum vna, [sinit equos a furibus noctu abduci,] quæ erat sine somno, dixit ad Brigidam: Equi nostri furto tollentur. Dixit Brigida: Sine, ego sentio; plures & fortiores nobis sunt qui auferant eos. Tunc fures ablatis quatuor equis exierunt ad domum cuiusdam viri habitantis in proximo loco in plebe, & introierunt in horreum, & inuenerunt in eo quadraginta modios seminis ventilatos, & furati sunt totum hunc numerum modiorum, portantes in quatuor equis, & propriis humeris suis, & venerunt ad habitaculum Virginum: putantes enim se ad propriam domum venisse, intrauerunt in paruum tugurium, alligantes equos in angulo secreto, & somno graui dormierunt post vigilias. Facto autem mane, ecce viri venerunt, a quibus grana rapta sunt, ad habitaculum Virginum, dixeruntque ad Brigidam: Fures furati sunt grana nostra, & duximus vestigia furum & equorum vsque ad ianuam vestri, [quos ipsimet reducunt, inscij, cū frumento aliunde sublato; sed liberātur ipsi a S. Patricio:] Oramus ne celetis eos. Tunc exiit Brigida ad fures, & suscitauit eos, dicens: Cur furtum attulistis ad nos? Illi autem dixerunt: Quia putabamus ad nostram domum venire. Tunc S. Brigida misit ad S. Patricium Episcopum in proximo manentem. Venitque ad eos statim Patricius, & fures liberati sunt, & pœnitentiam egerunt, & alij obtulerunt sua grana Brigidȩ cum suis Virginibus. Sciebant enim quod a Deo donata essent Virginibus.
[56] S. Patricius quadam die prædicabat verbum Dei turbis & S. Brigidæ. Tunc viderunt nubem magnæ claritatis descendentem de cælo in terram, caliginosam die pluuiali, & coruscantem fulgure immenso, & stetit modico spatio temporis in loco propinquo iuxta turbam illam. Et post hæc exiit ad arcem b Lethglasse, vbi sepultus est Patricius, [huius sepulturam portento designatā, ipsa exponit,] & diutius ibi morata, illic euanuit. Et non audebant turbæ interrogare Patricium Episcopum, quid significaret ista visio mirabilis; sed S, Brigidam interrogauerunt. Dixitque Brigida: Interrogate Patricium. Audiens Patricius dixit: Tu & ego æquales sumus, reuela eis hoc mysterium. Dixitque Brigida: Nubes, vt putamus, c spiritus est Patris nostri S. Patricij, qui venit ad visitanda loca, vbi corpus eius requiescet post exitum & sepelietur. Nam in loco propinquo modice corpus eius requiescet, & post hæc portabitur, vt sepeliatur in arce Ladglaisse, & ibi vsque ad diem iudicij corpus eius permanebit. [& linteamen ad eā parat:] Tūc dixit Patricius ad Brigidam, vt suis manibus faceret linteamen, quo corpus eius post exitum tegeretur, optans vt ex illo linteamine ad vitam æternam resurgeret. & sic Brigida fecit linteamen, & in eo S. Patricij corpus inuolutum est, & in loco constat.
[57] Erat quidam homo nobilis & diues atque bonus in campo d Methae, qui habebat dolorem grauissimum & pestem, & non potuit curari a medicis: misitque ad S. Brigidam, vt veniret ad se, & illa venit. Cum ergo domum illius vidisset a longe, stetit & dixit: A quacumque parte ventus venerit ad domum istam infert secum maledictionem & morbum ad virum istum. [videt quēdam ægrotare ob maledicta,] Hoc audiens ille dixit: Nulli hominum feci malum, nec Clericis, nec fabris. Tunc armentarius eius dixit: Audiui omnes in circuitu tuo quasi vno ore te maledicentes, eo quod agricola tuos agros sepibus muniens commutauit omnes vias, planas & rectas, incolis in asperas & inplanas & spinosas. [in eum cōgesta ob vias commutatas; quibus restitutis sanatur:] Hoc audiens S. Brigida ait: Hæc est caussa dolorum. Tunc omnes viæ conuersæ sunt in vias planas, & omnes viatores benedicebant illi. Et homo sanatus est, Deoque & Brigidæ gratias egit.
[58] Quadam autem die S. Brigida sedebat in latere oppidi e Maceni cum puellis suis, & vidit duos viros plenum vas aquæ secum portantes. Cumque appropinquassent, postulauerunt a Brigida aquam benedici, [aquam benedicit,] & illa benedixit aquam & viros. Euntibus autem illis, contigit vt vas caderet in terram super latus suum, [quæ vase lapso, nec fracto, non effluit,] & non fractum est illud vas, neque effusa est aqua, quam S. Brigida prius benedixit. Iussit autem S. Patricius aquam illam seruari & Ecclesiis omnibus illius regionis diuidi, [seruata morbos sanat:] vt ad Eucharistiam sanguinis Christi mitteretur, & vt aspergerentur ægri de illa aqua in sanitatem. Et ita factum est: & laudauerunt Dominum & Brigidam.
[59] Misit quoque S. Brigida ad S. Patricium, vt sibi prædicaret verbum Dei. [3 dies continuos audit concionantem S. Patriciū:] Dum ille cum discipulis suis, & illa cum puellis suis in vnum conuenirent, Patricius per tres dies & noctes non cessauit loqui, nec sol occidit eis, sed omnes putauerunt vnam esse horam. Quidam autem ignarus rerum aliunde superuenit, & S. Patricio dixit: Quid tanto tempore hic sedetis? Patricius respondit: Quæ est hora diei nunc? Ille respondit: Per tres dies hic mansistis. Dixit Patricius: Per quadraginta dies & noctes hic fuissemus, nisi aliquis extrinsecus venisset: nullam lassitudinem vel esuriem sentiremus, Diuina donante gratia. Tunc ad sua reuersi sunt.
[Annotata]
a Colg. repetit tempore; deest in vtroque MS.
b MS. Audom. Ledchladus. & infra, Ladglaisse. Ratisp. Ledchtadus, & mox Ledglaisse. 4 Vit. Leathglaysse, & Leathlaidhi. Ea Dunum est, vrbs Vltoniæ, vbi SS. Brigidæ, Patricij, [Dunum op.] Columbæ sepulchrum, vt ante diximus: olim dicta Dundalethglas.
c Vita 4 habet Angelus. Iocelinus in Vita S. Patricij scribit concionem illam habitam in loco non longe distante a Dunensis ciuitatis matrice ecclesia: disseruisse vero Sanctum de gloria Sanctorum, & mansionibus lucifluæ patriæ: lucem autem copiosam cælitus emissam, perfudisse quemdam locum in cœmiterij Orientali parte. Virgo vero, Sancto iubente, palam in auribus omnium asseruit illam claritatem designasse, [S. Patricij sepultura cælitus demōstrata.] atque sanctificasse locum sepulturæ cuiusdam clarissimi Deoque carissimi Sancti, ibidem in proximo funerandi. Sancta etiam Ethembria affuit, quæ prima omnium sanctimonialium in Hibernia fuerat a S. Patricio in virginitate consecrata; & quis esset ille Sanctus, secretius inquisiuit a Brigida. [mors eius a S. Brigida S. Ethembriæ prædicta:] Illa vero respondit illum esse Patrem & Apostolum Hiberniæ S. Patricium, illo in loco nuper tumulandum, sed processu temporis exhinc transferendum: se etiam felicem fore pronuntiauit, si eius sacratissimum corpus obuolueretur linteamine, quod propriis manibus nendo & texendo ad idem obsequium ipsa præparauerat. Hæc Virgo in aure conuirginali suæ protulit, [sindon ad eam parata,] nec verbum illud absconditum aliquem audisse putauit. … S. Patricius edoctus diuinitus, desiderium cordis Brigidæ, orisque alloquium, & præparationem vestis agnouit: illique vt domum reuerteretur, ac vestem deferret, corpusque suum, ob spirituale indicium mutuæ dilectionis, [diuinitus S. Patricio indicata.] in Christo obuolueret, imperauit. Qua ratione ipsa deinde vestem attulerit, ita refertur in 4. Vita S. Patricij apud Colganum nu. 93. & in append. 2 ad Vit. S, Brigidæ cap. 1. Per multorum spatia annorum B. Brigida in cellula sua cum ingenti cura & diligentia linteamina contexuit. Consummatoque opere illo, suis puellis dixit: Volo nunc iter agere ad campum Bregensem, cuiusdam necessitatis gratia. Venit ergo B. Brigida quinque virginibus comitantibus vsque ad lapidem Ailbe, ibique lassatæ sederunt, leuantesque oculos viderunt quinque currus, quos soli aurigæ præcedebant, quasi onera vecturi. Quoniam S. Patricius prope moriturus, dixerat ad suos: Quinque currus totidemque aurigas mihi parate, qui vsque ad lapidem Ailbe recto calle pergant, & quid illic inuenerint, nobis afferant. Nam de aduentu. S. Brigidæ, beato viro est reuelatum.
d MS. Ratisp Manchæ. Vita 4. Machæ. Colganus ait Magmacha Hibernice nuncupari, esseq; circa Armacham vrbem.
e Itidem hic Rat. Manchæ. alij Machæ.
CAPVT X
Reginæ proles, Conaldo Duci securitas & victoria obtenta.
[60] Post hæc omnia venit S. Brigida ad campum Breg: cumque ibi habitaret in ecclesia, venit ad eam vxor filij a Conalli Regis, vt rogaret pro se, quia sterilis erat, secumque portauit phialam argenteam. Sed tamen Brigida non exiit ad salutandam illam extra ecclesiam, sed puellam misit. [Reginæ filiū impetrat, sed prædicit sanguinarium fore:] Tunc puella ad Brigidam dixit: Cur Dominum non rogas pro Regina, vt filium habeat, cum sæpe roges pro vxoribus plebeiorum? Brigida dixit. Quia plebeij cuncti seruiunt Deo, omnesque Patrem poscunt. Filij vero Regum serpentes sunt, & filij sanguinum, filiique mortis, exceptis paucis electis a Deo. Sed tamen quia adiurauit nos Regina, vade, & dic ei, quoniam semen habebit, sed tamen sanguineum, & maledictæ stirpis erit, & b multos Regum tenebit. Et sic fecit.
[61] Quadam antem die occurrit S. Brigidæ quidam insanus de loco in locum transcurrens furore agitatus, qui affligebat omnes ambulantes per loca illa. dixitque ad eum S. Brigida: Prædica mihi verbum Domini Iesu Christi. [insanum iubet sibi prædicare, qui paret:] Insanus dixit: O Brigida Virgo, tua iussa implebo. Ama Deum, & amabunt te omnes; honora Deum, & honorabunt te omnes; time Deum, & timebunt te omnes. Et cum hæc dixisset, cum clamore fugit.
[62] In illo tempore, venit ad Brigidam in via ambulantem c Conaldus filius Neil, & dixit ad eam: O Sancta Brigida Virgo, benedic me diligenter, ne me occidat frater meus d Corpreus, qui me odit. Dixitque Brigida: [duos fratres hostiliter dissidentes benedicit,] Benedicam tibi. Tua familia præcedat, & sequemur eos. Non enim decet nos ambulare cum eis. Tunc illi præcesserunt. Et cum omnes per collem ascenderent, dixit vna ex Virginibus ad Brigidam: Heu Brigida, quid faciemus? Ecce Corpreus post nos venit; & isti duo fratres nunc mutuo se iugulabunt. Ait Brigida: Non sic faciet nobis Deus noster. Et cum venisset Corpreus dixit: o Brigida Sancta benedic me, quia in his locis timeo fratrem meum Conaldum. Tunc simul omnes transierunt, nec se inuicem agnouerunt. Excæcauit oculos eorum Deus, [nec inuicē agnoscūt:] ne se agnoscerent propter S. Brigidam. Et benedixit illis Brigida, & osculabantur se inuicem Conaldus & Corpreus, non agnoscentes se. Et abiit vnusquisque in viam suam, & magnificauerunt omnes nomen Dei & Brigidæ.
[63] Iterum alio tempore venit ad S. Brigidam supradictus Conaldus suis satellitibus circumdatus, sub stigmatibus malignis, & dixit ad Brigidam: Tua benedictione indigemus; nam volumus ire in regiones longinquas, [cædem spirantes, & ad hoc stigmatis superstitiosis insignitos, benedicit;] vt & ista vincula nostra soluantur: est enim solutio, inimicos iugulare & interficere. Dixitque Brigida: Rogo Deum meum omnipotentem, vt ista signa diaboli deponatis, vt vultis, & in nullo lædamini, & nullum offendatis. Et Christus velociter hanc voluntatem compleuit. Exierunt enim in regionem e Cruthiniorum, & expugnauerunt ibi quoddam castellum, & incenderunt illud, sicut visum est eis; & putabant multos hominum se interfecisse & decollasse, & venerunt ad patriam suam cum sonitu & iubilatione grandi & capitibus inimicorum. [qui pro hostibus vmbras cædūt:] Et cum illuxisset dies, capita & sanguinem non viderunt; neque in vestimentis, neque in armis vllus cruor apparuit; dixeruntque ad inuicem cum stupore: Quid nobis contigit? vbi sunt quæ cernebamus? Tunc miserunt legatos ad castellum quod succenderant, vt interrogarent, si quid illis accidisset. Legati vero interrogauerunt habitatores illius castelli dicentes: Vtrum aliquid vobis noui accidit? At illi dixerunt: Non, nisi stipulas incensas hodie mane inuenimus, destructumque castellum, atque lapides ex vndis vndique comportatos reperimus, neminem autem vidimus, neque sensimus, quis hoc fecerit. Legati autem reuertentes, hæc Conaldo anuntiauerunt.
[64] Tunc Conaldus cum suis stigmata sua deposuerunt, nec contra Deum & Brigidam venerunt. Et Brigidæ placuit hoc, [stigmatis depositis,] dixitque ad Conaldum: Quia stigmata tua pro me deposuisti, in quocumque periculo innocaueris me, defendam te; & sanus euades. Et hoc promissum impletum est. [iis victoriam impetrat,] Nam in capite anni exiit Conaldus cum exercitu multo in regiones inimicorum, & ibi cædem maximam fecit, & cum magno triumpho reuersus est in patriam. Cumque fatigatus esset, in aliud castellum intrauit. Tunc socij eius dixerunt ei: Si in hoc loco manserimus, venient inimici nostri & interficient nos. Dixitque Conaldus: Lassus sum, hinc exire non possum. S. Brigida promisit mihi, quod me defenderet in omni periculo. [& in periculo tuetur] Credo, quia quod illa promisit, verum est: in manus illius me committo cum meis comitibus in hac nocte. Statimque in illa nocte inimici post eos venerunt: & cum venissent prope ad illud castellum, vbi erat Conaldus, tres viros ad considerandum castellum miserunt, & illi castellum intrauerunt, & ibi viderunt magnum populum sedentem in habitu Clericali, & ignem in medio eorum, & libros apertos coram eis: sic enim posuerat exercitus capita occisorum, vt vnusquisque caput positum ante se haberet. Ideoque visi sunt viri quasi libros apertos scrutantes. Et reuersi sunt exploratores illi talia renuntiantes. [diuinitus delusis vana specie exploratoribus:] Et iterum tres alios viros sagaciores miserunt, & ipsi viderunt similiter Clericos cum libris apertis, sicut priores viderant. Tunc exercitus inimicorum reuersi sunt in regionem suam, & legati ad reportanda capita retro, qui hæc Conaldo nuntiarunt.
[Annotata]
a Multa hic affert Colganus de Nielli Magni Hiberniæ Regis filiis Conallo, siue Conaldo Gulbanio, (a quo Tir conallia Vltoniæ prouincia, vnlgo Tir-conell) & Conallo Crimthannio, qui in Media & Bregensium finibus late dominatus. Huius nurum fuisse hanc Reginam censet Colganus, Fergussij vxorem, quæ precibus S Brigidæ Diermitium filium, Regem Hiberniæ celeberrimum, obtinuit; cuius itidem filios posterosq; nonnullos recenset.
b Colg. & 4 Vita. multos annos regnum tenebit.
c Hunc quoque Conaldum Crimthannium fuisse censet Colganus, quia Gulbanium ait occisum, cum S. Brigida vix esset duodennis.
d Restitit hic olim S. Patricio, eiusq; socios cædi flagellis curauit, quare maledictione eum perculit Sanctus, vti in huius Vita fusius narratur. Postea tamen, vti & Leogarius eius frater, Temoriæ Rex, videtur fidem amplexus: cur enim alioqui benedici sibi a S. Brigida peteret? alibi Carbreus & Corbreus appellatur.
e Colg. Crutheniorum. additur in 4 Vita: quæ est Aquilonaris pars Britanniæ. Pictos enim Britanniæ populos ait Colganus olim ab Hibernis Cruithne vocatos: & Not. 14 ad 4 Vit. citat ex Annalibus quibusdam hæc ipsa verba: Obiit in regione Cruthiniorum, id est, Pictorum. Sed qui potuere illi nocte vnde Britannia in Hiberniam renauigare, eodemq; die legatus ipsorum in Britanniam appellere? Potius gens Hibernica fuere hi Cruthenij: nisi forte in ora Antrimensis prouinciæ tunc erat Conallus, quæ nunc certe Mac-conellis Scotis paret, nescio an ab hoc Conallo repetentibus originem.
CAPVT XI
Cædes impeditæ. superstitio damnata. alia miracula.
[65] Alio tempore rogata est S. Brigida, vt exiret ad Regem qui erat in campo Breg, & liberaret alium virum qui vinctus fuerat cum Rege. Dixitque Brigida ad Regem: Dimitte mihi virum vinctum, & dabo tibi pretium pro illo. Rex respondit: [agit pro reo, frustra;] Si mihi dedisses totum campum Breg, non dimitterem illum, sed statim iugularem eum. Vixque obtinuit Brigida, vt vita vnius noctis concederetur ei. Tunc Brigida in illa nocte in proximo loco sedit cum cognatis & amicis illius vincti, eratque sine somno. Dixeruntque socij sui ad Regem: Nisi in hac nocte vinctus occidatur, non potest cras occidi, quia Brigida eum liberabit. Statuimus ergo consilium, vt per vim rapiamus eum de manibus tuis, & sine consilio tuo occidamus eum; & tu eris inculpabilis. Sed istum dolum cognouit Brigida, [mox, in somnis monitum,] ideoq; in principio noctis visio apparuit vincto, viditque Brigidam ei astantem, quæ dixit ei: Ecce mali homines cogitant te occidere in hac nocte: & cum traheris ab eis ad iugulandum, vocabis nomen meum sæpissime, & cum catena de collo tuo ablata fuerit, vt iuguleris, declinato ad nos in dexteram partem, & inuenies nos statim. Et vigilauit homo, & statim venerunt illi, & rapuerunt vinctum de manibus Regis, solueruntque catenam, vt iugularetur. Ipse autem absolutus exiit ad Brigidam: ipsi vero, vt putabant, interfecerunt virum, & amputauerunt caput eius. [mirabiliter liberat:] Crastino autem die caput & cruor non apparuit. Tunc omnes admirabantur stupidi. Orto autem sole misit Brigida ad Regem, vt dimitteretur ei vinctus. Rex vero audiens hæc, pœnitentiam egit, & dimisit vinctum liberum.
[66] Quadam die venerunt, ad Brigidam a quidam viri otiosi & vani, habentes stigmata diabolica in capitibus suis, & quærentes aliquem iugulare, & postulauerunt benedici a Brigida: & illa rogauit eos vicissim, vt onus graue cum b operibus leuarent. At illi dixerunt: Non possumus dimittere stigmata nostra, nisi aliquis sufferat ea, [superstitiosa stigmata Cruce signat,] ne cadant in terram. Et accepit, & multum mirabatur signorum formas, & signauit ea signaculo Christi. Illi autem abierunt in viam suam. Quærentes autem sanguinem effundere, repererunt quemdam plebeium, [& post inanem cædis speciē,] & iugulauerunt eum & decollauerunt. Plebeius vero ille exiit sanus ad domum suam, & illi quærebāt caput eius vel corpus aut sanguinem, & non inuenerunt; dicebantque ad inuicem: S. Brigidæ caussa interficimus, [abijci impetrat:] & non interficimus virum. Et diuulgatum est hoc factum per omnem regionem. Et reliquerunt illi sua stigmata, glorificantes Deum, & S. Brigidam magnificantes.
[67] Rex quidam cum mulieribus in campo Liffi ad S. Brigidam venit, vt benediceretur ab illa, & illa benedixit eum diligenter. Rex cum reuersus fuisset in viam suam, [Regem benedicit,] nocte post sequenti lassus in itinere dormiuit cum suis omnibus comitibus & custodibus. Venit ergo quidam vir, qui inimicus Regis erat, & intrauit in castellum, & in domum, & tenens candelam de candelabro, quæsiuit Regem, & inuenit eum dormientem; & gladium eius super ceruical iuxta se arripiens, [& liberat a morte,] gladium in cor illius tribus vicibus fixit, & statim in fugam perrexit. Tunc omnes sentientes effusionem sanguinis surrexerunt, & fecerunt planctum magnum, putantes Regem esse mortuum. Rex vero dormiebat somno graui, & postea euigilans consolatus est eos, & pusillum vulneratus sanus remansit, dicens: S. Brigidæ benedictio, quæ hodie me benedixit, illa custodiuit me. Crastino quoque die cum multis muneribus ad S. Brigidam venit, [ac inimico reconciliat:] & illa fecit pacem inter Regem & inimicum qui eum iugulauit, & inter genera eorum in sempiternum, Deo donante per merita S. Brigidæ.
[68] Post hæc voluit S. Brigida exire in regiones c Mumminensium ad peregrinandum simul cum Episcopo d Erco, discipulo S. Patricij, quia genus Erci de Mumminensibus erat. Cumque intrassent in viam, dixit Brigida ad Episcopum Ercum: [videt prælium in alia prouincia cōmitti;] Demonstra mihi, venerabilis Pater, sub qua parte cæli gens tua consistat. Et cum ille demonstrasset, dixit ei Brigida: Nunc ibi bellum geritur inter vnam gentem & aliam gentem. dixitque Ercus: Credo, quod dicis, verum esse. Nam quando ab eis huc veni, dimisi eos discordes. Dixitque Brigida: Gens tua nunc in fugam vertitur. Tunc vnus de familia Erci increpauit eam, dicens: Quomodo potes videre bellum per magna spatia terrarum? Arguitque illum Ercus Episcopus, ne blasphemaret Spiritum sanctum dixitque Ercus ad Brigidam: Oro te, [efficitq; vt & duo alij videant:] signa oculos meos, & pueri istius, vt videamus quæ vides. Tunc signauit oculos eorum, & viderunt bellum oculis suis propriis. Tunc puer Episcopo voce lacrymabili dixit: Heu, heu! Domine mi, ecce modo, videntibus oculis meis, duo fratres mei decollantur.
[69] Via postea optata perrexerunt ad e montem, ibique Brigida cum Episcopo in medio itinere fame & siti laborauerunt, [suis esuriētibus cibos impetrat:] nimia lassitudine fatigati, dixitq; vnus puerorum: Magnam misericordiam faceret, qui nobis solatium dedisset. Respondit Brigida: Ego corde auido volo vobis solatium præstare. Si ergo vultis cibo & potu satiari, expectate hic adiutorium Saluatoris: video domum, in qua eleemosyna paratur cuidam Ecclesiæ offerenda in Dei domo: huc itaque veniet hac hora. Ecce enim prandium in sarcinis modo est paratum. Adhuc illa loquente, venerunt qui eleemosynam portabant. Et illi cognoscentes, quod Ercus Episcopus & S. Brigida sedissent illic, & fame laborassent, lætati sunt valde, & obtulerunt eis suam eleemosynam, dicentes: Accipite eleemosynam, quam vobis misit Deus. Non enim habemus meliorem Ecclesiam quam vos. Tunc gratias Deo egerunt, [fontem elicit:] comederuntque illic: sed tamen potum non habebant. Dixitque Brigida: Fodite in proximo terram. Et fodientes inuenerunt fontem lucidum, & ipse fons manet illic vsque hodie sub nomine f Brigidæ. Tunc omnes Deum & S. Brigidam glorificabant.
[70] Deinde venerunt ad Campum g Femini, & ibi inuenerunt magnam synodum, [multos infirmos sanat:] & aliquantis diebus detenti sunt in synodo. Narrauit ergo Episcopus synodo multas virtutes Brigidȩ. Tunc pestilentia grauis vastabat plebem, omnesque rogauerunt Brigidam, vt visitaret infirmos. Dixitque Episcopus: Loca pestilentiæ non ingredietur Sancta Dei, sed vestros ægros ducite ad eam. Tunc adduxerunt ad eam claudos & leprosos, & dæmoniacos, & omnes infirmos, & in nomine Iesu Christi Brigida illos omnes sanauit.
[Annotata]
a De his Capgrauius: Nouem viri nefariis votis & iuramentis in Kalendis Iulij hominem interficere quemdam se adstringentes, prædicatione S. Brigidæ ab errore suo reuocari nullo modo potuerunt. Brigida tamen pro obcæcatione cordis eorum Deum rogante, contemplantur imaginem instar viri quem disposuerant iugulare. Quam continuo suis lanceis & gladijs confodientes, quasi post triūphum sui aduersarij, cum armis cruentatis ad Brigidam ingressi; veritate cognita ad pœnitentiam conuertuntur.
b Colg. opibus, putatq; potius legendum cum apicibus, vel capitibus.
c MS. Rat. Mominensium. Colg. Mumunensium; & postea Muminensium.
d [S. Ercus Ep.] Hic est ille Ercus, siue Hercus, qui S. Patricio ad Leogarium venienti, primus assurrexit, contra Regis mandatum; ac deinde baptizatus, postea Episcopus Slanensis est factus, & coli dicitur 2 Octob. alibi 2 Nouemb. Est Slania vrbs, olim episcopalis, ad Boinum, siue Boandum flumen, supra Pontanam.
e In 4 Vita vocatur mons Ere.
f [Fons S. Brigidæ miraculosus.] Tres enumerat Colganus fontes S. Brigidæ nomine appellatos, ad quos etiamnum miracula patrantur, vt propterea ipsi etiam hæretici ad eos confluant.
g Mag-Femhin, in regione Desiorum in Momenia, vt ait Colg.
CAPVT XII
Peruicaces repressi: alij periculis erepti.
[71] Post hæc exijt S. Brigida ad alium hominem, qui erat propinquus mari, haud procul ab illo loco vbi Episcopus Ercus habitabat. Et mansit cum suis puellis aliquot annis, vt narratur. Non longe autem ab eis quidam anachorita habitabat, qui facies mulierum deuitabat, totus Deo deuotus & perfectus. Postea ille anachorita voluit ire ad quamdam insulam, & ingrediens viam inuenit secus locum Brigidam. Comites itaque illius anachoritæ dixerunt: Eamus ad S. Brigidam, [Eremitæ nolens fæminam videre, non sinit suos Brigidam adire:] vt nos benedicat. Respondit anachorita: Scitis votum meum, quod nullam volo videre fæminam? Tunc surrexerunt de suis sedibus, in quibus interim sederunt hæc loquentes, & obliti sunt omnia onera sua super viam, & venerunt iter totius diei. Facto autem vespere sederunt in quodam hospitio, & tunc recordati sunt suorum onerum, [ideo sarcinas amittunt,] & dicebant: Ideo onera nostra perdidimus, quia non declinauimus ad Brigidam, vt benediceret nos; & pro hac culpa in hac nocte ieiunabimus. Mane autem facto reuersi sunt ad Brigidam, & inuenerunt in domo eius onera sua. [quas Brigida colligit, & postridie reddit,] Suis namque puellis iussit Brigida dicens: Ite, & adducite onera seruorum Dei, quæ sunt in via nobis proxima, ne pereant. Reuersis itaque illis ad Brigidam, transierunt tres dies & noctes in Dei laudibus, & in prædicatione verbi Dei. Deinde anachorita & sui exierunt in viam, & exijt Brigida cum eis. Videns autem S. Brigida onera grauia, miserta est eis. [iisq; vehēdis equos procurat:] Tunc in illa hora viderunt duos equos de monte descendentes ad se, & imposuerunt onera sua super eos. Et cum venirent pene vsque ad finem itineris, dixit illis Brigida: Dimittite equos, quos tenuistis. Tunc equi fugerunt, & nemo eorum nouit vnde essent, vel cuius fuissent.
[72] Brigida reuersa est ad domum suam: anachorita autem ad insulam suam exiit. sed laicus quidam intrauit in illam insulam cum vxore sua & filiis & filiabus suis. Anachorita autem deuitās videre mulierem rogauit laicum, vt exiret de insula, sed non impetrauit. Dicebat enim laicus, quod haberet agrum in illa insula ex paterna hæreditate. Tunc misit anachorita ad Brigidam, vt veniret ad se. At illa venit, & ieiunans rogauit laicum, [nolentē suo consilio acquiescere,] & impetrare non potuit. Crastina autem die venit ingens aquila & rapuit infantem vxoris illius laici. At illa vxor plorans & flens venit ad Brigidam; dixitque illi Brigida. Noli flere, quia viuit infans; dimisit enim eum aquila in littore quodam super terram. Tunc exijt vxor, & sic inuenit infantem, venitque ad Brigidam, & pœnituit. Laicus vero durus permansit, & iuxta littus habitauit. Crastina autem die subito venit ventus, [gemino miraculo eum cogit:] & illum trans mare in proximum portum leuiter vexit. Tunc ille laicus compūctus corde pœnitentiam egit, & deuouit se Deo & Brigidæ, non intraturum iterum insulam, nisi permisisset anachorita ei intrare.
[73] Alio quoque die hospites religiosi venerunt ad littus maris. Tunc dixit Brigida cuidam viro de familia sua, qui erat piscator, & solebat iugulare tauros marinos: Vade ad mare, si forte possis afferre aliquid hospitibus. Tunc ille exijt, [piscatorem procul abreptum, meritis suis seruat, & subito reuehit, cum præda elapsa:] & assumpsit secum hastam marinam. Statim vero occurrit taurus marinus, & misit hastam iaculatam, & infixit eam in taurum. Funis enim pendebat, & hasta fixa in capite, funes vero circa manus viri erant obnixæ. Taurus autem grauiter vulneratus traxit secum virum in sua naui per mare; & non cessauit taurus donec protinus perueniret a ad Britanniæ littora; tunc funis scissus est contra saxa littoris, & vir remansit in sua naui in littore. Taurus vero reuersus est cum hasta in mare, & venit recto itinere ad littus loci illius, in quo erat S. Brigida, & ibi mortuus est. Vir autem ille prospera nauigatione in suam nauim peruenit hora sexta, & inuenit taurum mortuum cum hasta in littore, & regressus domum indicauit illic suam nauigationem. Tunc omnes gratias Deo egerunt, & Brigidæ.
[74] Post hæc venit S. Brigida cum puellis in campum b Clioch, & habitauit ibi in quodam loco. Tunc venit ad Brigidam quædam ancilla fugiens dominam suam. Domina autem illius secuta est eam, volens secum reducere illam. Brigida vero rogauit dominam vt dimitteret ancillam; [nolenti ancillam sibi relinquere, manus arescit;] sed domina noluit, ancilla enim multas vestes texebat. Tunc domina illa tenuit manū ancillæ suæ, & traxit violenter a latere Brigidæ eam, & hoc Brigidæ displicuit. Et cum perrexissent paullulum a S. Brigida, manus dextera dominæ aruit, cum qua tenuit manum ancillæ. Videns autem domina, quia non potuit mouere manum suam, [quam sanat:] fleuit, & pœnitentiam egit, & dimisit ancillam liberam Brigidæ, & sanata est.
[75] S. Brigida rogata est vt iret ad quemdam Regem in campo c Blioch, ad liberandum virum qui erat in vinculis cum Rege: & exijt Brigida, & intrauit in domum Regis, & non inuenit Regem in domo sua, sed amici eius erant in ea, id est, vir qui nutriuit Regem, cum sua vxore & filijs; & vidit Brigida citharas in domo, & dixit: Citharizate nobis citharis vestris. Responderunt amici Regis: Non sunt nunc citharistæ in hac domo, [benedictione quibusdam peritiam canēdi cithara confert:] sed exierunt in viam. Tunc alius vir, qui erat cum comitibus S. Brigidæ, ioculari verbo illius amicis dixit: Vosmetipsi citharizate nobis, & benedicat S. Brigida manus vestras, vt possitis complere quod illa præcipit vobis, & obedite voci eius. Dixeruntque amici Regis: Faciamus, benedicat nos Brigida. Tunc arripiunt citharas, & modulantur rudes citharistæ. Tunc venit Rex ad domum suam, & audiuit vocem carminis, & dixit: Quis facit hoc carmen? Respondit ei vnus: Nutritius tuus & nutrix tua cum filijs suis, iubente illis Brigida. Intrauitque Rex in domum, & postulauit benedici a Brigida; dixitque ei Brigida: Tu vicissim dimitte mihi virum vinctum. Tunc Rex gratis donauit ei vinctum. [vincto libertatem obtinet:] Amici vero Regis fuerunt citharistæ vsque ad diem mortis suæ, & semen eorum per multa tempora Regibus venerabiles fuerunt.
[76] Duo leprosi venerunt ad S. Brigidam, rogantes vt salui fierent. Tunc orauit S. Brigida, [sanat leprosum,] & benedixit aquam, & dixit eis, vt alterutrum se lauarent in aqua sancta, & sic factum est. Et statim sanatus est vnus, & suis vestibus lotis induitur. Dixitque illi Brigida: Laua & tu socium tuum. Ille autem videns quia mundatus est, & vestimenta haberet lota, noluit tangere lepram alterius, sed de sua salute gloriabatur. Dixitque ei Brigida: Quod tu voluisti, vt ille tibi faceret, te decet similiter ei facere. Ille vero negauit, & contradixit. Tunc Brigida surrexit, & mundauit leprosum, [item aliū, eū abluens; priore ob superbiam, lepra correpto:] & dedit ei vestimenta munda. Qui vero prius sanatus est, ait: Modo sentio scintillas ignis esse super humeros meos. Et statim totum corpus eius lepra percussum est propter superbiam, alter vero sanatus est propter humilitatem suam. Et gratulatus gratias egit Deo, qui se per merita S. Brigidæ sanauit.
[77] Quadam die S. Brigida cum suis Virginibus ambulabat in loco campestri & vidit quemdam d iuuenem scholasticum currentem velociter, & ait illi: O iuuenis, quo tu curris tam cito? Ille respondit dicens: [pro quodā orans, ad rellgionem inducit:] Ad regnum Dei curro. Dixit ei Brigida: Vtinam merear currere tecum ad regnum Dei: ora pro me, vt istud valeam. Respondit Scholasticus: Tu roga Deum, vt cursus meus non impediatur, & ego pro te vicissim rogabo, vt tu & mille comites tecum vadant ad regnum Dei. Tunc S. Brigida pro iuuene rogauit Deum, & in illis diebus ipse pœnitentiam egit, & fuit religiosus vsque ad mortem suam.
[78] Duo igitur leprosi ad Brigidam venerunt quȩrentes eleemosynam. Illa autem nil habebat quod eis daret, vnam vaccam quam habebat dedit eis. Quorū vnus gratias egit Deo, [duobus leprosis dat singulas vaccas;] alter vero superbus & ingratus extitit, dicens: Nisi mihi soli detur vacca, dimidium illius non portabo. Tunc Brigida dixit ad humilem leprosum: Tu hic mecum paullisper expecta hoc quod Dominus nobis mittat; & ille superbus vaccam habeat. Tunc exijt ille cum vacca, sed solus non potuit eam minare. Tandem labore fatigatus, reuersus est ad Brigidam, & multis conuicijs calumniabatur S. Brigidam, dicens: Quia non ex corde donasti vaccam tuam, ideo solus non potui eam minare: dura es nimium & immitis. Sed S. Brigida consolabatur eum, [sed alter ingratus & superbus cum vacca perit:] & non potuit eum lenire, & hoc displicuit S. Brigidæ, & ait ad eum: Filius perditionis es, vaccam minabis, sed tamen tibi non proderit. Eadem die vir quidam venit ad S. Brigidam cum vacca in oblatione, & tunc duo leprosi minauerunt duas vaccas, & exierunt ad quamdam aquam, & illud flumen rapuit superbum cum sua vacca in profundum, & absorptus est; neque vnquam inuentum est corpus eius: humilis vero euasit cum sua vacca.
[79] Post hæc venit S. Brigida in campo e Clioch in fines Laginensium, vt illic pauperes seminis sui adiuuaret. Cumque venisset in curru suo per campum f Femini, inuenerunt quemdam virum sepientem agrū, dixitque auriga Brigidæ: Concede nobis, vt S. Brigida transeat in curru per agrum tuum, & postea circumdabis sepem agro tuo. Respondit ille vir: Non, sed ite per circuitum agri. Tūc dixit Brigida: Faciamus quod ille dixit, ne aliquid offensionis contingat, caussa illius viri. Tunc auriga cogebat equos transire sepem. Vidēs autem hoc vir ille furibundus, [lapsa e curru læditur,] cædebat equorum nares: equisque calcitrantibus S. Brigida & auriga ceciderunt de curru, & læsi sunt, & steterunt equi in vno loco. Tunc ait Brigida: Nonne dixi tibi, vt hunc virum vitaremus, quia vidi virum pestilentiæ esse & mortis? Tunc vir ille cœptum opus aggreditur, paruipendens scelus quod fecit, & statim corruit in terram & mortuus est. [eo qui lapsus caussa fuerat, subito extincto:]
[Annotata]
a Vita 4. ad littus cuiusdam insulæ in mari positæ longe.
b Colg. Cliach. alij Cliath. Vita 4 Cliach in Momonia positum.
c MS. Rat. Clioh. Colg. Cliach.
d Is erat S. Nennidius, siue Nennius, de quo plura referuntur in 4 & 5 Vita, & a Colgano to. 2 ad 18 Ianuarij.
e MS. Rat. Clich. Colg. Cliach.
f Ita MS. Rat. & Colg, ast Audom. Femin.
CAPVT XIII
Annona egentibus obtenta. in via errantes adiuti.
[80] Venit ergo S. Brigida ad extremos fines Laginensium, & intrauit in prouinciam a Labrati, & ibi habitauit in quodam loco. [leprosam aqua benedicta aspersam sanat:] Tunc venit ad eam quædam fæmina cum filia sua leprosa, vt sanaretur ab illa. Tunc Brigida orans ieiunauit, & aquam benedixit, & iussit filiam leprosam aspergi de aqua, & statim mundata est a lepra sua, & gratias egit Deo & Brigidæ.
[81] Religiosi quidam viri ad Brigidam venerunt, & prædicauerunt verbum Dei. Post hæc dicit Brigida ad cocam suam: Præpara prandium optimum hospitibus. Respondit coca dicens: Quale prandium dabo eis? dixit Brigida: Da eis panem & butyrum & cepas & fercula multa. [orans, cibos hospitibus impetrat, ad 7 dies;] Respondit coca: Dabo sic; sed tu prius exi ad ecclesiam. Nihil enim eorum quæ dixit habuit coca. Dixitque Brigida ad cocam: Scopa pauimentum coquinæ, & claude eam, & vade ad domum tuam, & ora in ea: & ego ibo ad ecclesiam. Hora autem sexta vocauit Brigida plausu, & dixit illi: Adest tempus, vt reficiantur hospites: vade ad coquinam, & quodcumque inueneris, in ea, da eis largiter. Tunc illa aperiens coquinam, inuenit omnes escas quas dixit Brigida, & non defecerunt illæ escæ per septem dies, & erant sufficientes tam hospitibus quam omni familiæ Brigidæ: & nemo nouit, vnde erant istæ escæ, aut quis eas attulit, præter Brigidam & cocam suam.
[82] Alio tempore Virginum chorus venit ad Brigidam habentes quæstionem, [item olera aquatica ad suos fontes:] & dixerunt ad eam: Cur in hoc loco olera aquatica non sunt, quibus sancti homines vti consuescunt? Pro hac caussa sequenti nocte S. Brigida Dominum rogauit. Mane autem surgentes puellæ viderunt fontes supra modum mensuræ his oleribus abundantes: & transeuntes per longa spatia locorum, inuenerunt in illis locis nimiam multitudinem olerum istorum, quæ ante inuisa erant in illis locis: & donauit ei Deus sicut rogauit.
[83] Fama S. Brigidæ crescente per multas regiones, quidam homines venerunt ad eam de longinquo, & illi munera portabant ad eam in curribus & in equis, sed casu venerunt in siluas condensas: venit nox super illos, & ignorantes viam errauerunt in siluis, neque poterant currus portare in silua. [absentia cognoscit:] Tunc S. Brigida laborem illorum cognouit, & pro eis Dominum rogauit, & dixit puellis suis: Accendite ignem, & calefacite aquam hospitibus. [nocte in silua errātibus lucē diuinitus præferri impetrat:] Nox vero illa erat tenebrosa. Tunc princeps virorum illorum ambulantium vidit ingentem lampadem, quæ antecedebat eos in via, vsque dum peruenerunt ad domum. Tunc Brigida exijt obuiam illis, Deoque communes gratias egerunt, & manserunt ibi tribus diebus, Dominum laudantes. Posthæc reuersi sunt illi per eamdem viam, qua venerunt illa nocte supradicta, & viderunt loca aspera & implana, & non potuerunt currus portare in humeris suis, & maximo labore euaserunt; quia nemo nouit peritorum esse viam in illis locis, sed Christus in nocte supradicta illa loca fecit plana & lucida propter S. Brigidam rogantem.
[84] Simili modo quidā Episcopus, nomine Broon, quem supra diximus, venit cum mulieribus ad S. Brigidam, & cum curribus & equis, & cum multo populo comitantium. Venerunt & ipsi in siluas condensas, & errabant ignorantes viam, sicut scripsimus accidisse. Tunc nox hiemalis cecidit super eos. Sancta vero Brigida hoc sciens, dixit puellis suis: [pro aliis errantibus orat,] Oremus pro hospitibus Dominum, qui laborant venientes ad nos, vt misereatur Deus laborum eorum. Mira valde dicturus sum. Tunc hospites illi in media via protinus viderunt locum Brigidæ, sicut putabant, videruntque lætam Brigidam cum suis puellis, in occursum eorum cum pace. Quæ subito duxit eos in magnam domum cum curribus & equis, [qui sibi videntur ab ea magnifice excipi;] & detractis calceamentis abluit pedes eorum, abundantiaque ciborum refecit eos: stratis quoq; lectis hospites collocauit, & omnia quȩ necessaria sunt hospitibus, fecit eis Brigida cum puellis suis, sicut senserunt. Mane autem facto, dixit Brigida puellis suis: Properemus in obuiam hospitibus errantibus iuxta nos, qui hac nocte in silua manserunt. Tunc festinauerunt, & inuenerunt hospites in silua sedentes, [quod postridie factum:] & cum ingenti lætitia deduxerunt eos in domum suam, & compleuerunt omnia iura hospitij, quæ ostensa sunt hospitibus in nocte, & simul gratias Deo egerunt.
[85] Sanctus Episcopus Broon reuersus est ad suam regionem, & portauit secum chrisma a S. Brigida. Ille autem habitabat iuxta mare: quadam autem die Episcopus laborabat in littore maris, & vnus puer secum, & positum est chrisma super saxum in littore, [eius chrisma ab æstu maris intactum:] & venit mare ad plenitudinem suam. Tunc puer recordatus est chrismatis, & fleuit. Dixitque Episcopus: Noli flere, credo enim quia chrisma S. Brigidæ non peribit. Et completum est sic. Chrisma enim siccum super saxum fuit, & non mutatum est fluctibus maris; & decrescente mari inuenerunt illud, sicut positum est.
[Annotatum]
a MS. Rat. Labrathi. 4. Vita, Labraithi. Colg. Not. 50 Labraide, & conijcit Hiskenselach nunc dici, ab Enda cognomento Kinselach, filio Labratij, vel Lauradij, F. Bressalij Belach, Lageniæ Regis.
CAPVT XIV
Angeli custodis tutela & familiaritas. Victoriæ Regi benefico promissæ.
[86] Post hæc venit S. Brigida ad domum patris sui Dubtachi, volens post longa tempora visitare parentes: & pater eius gauisus est valde in aduentu ipsius, & rogauit eam, vt in domo sua maneret illa nocte, [ter ab Angelo excitata,] & illa mansit. In hac autem nocte venit Angelus Domini, & suscitauit Brigidam, & iterum veniens suscitauit eam: tertia autem vice paullo grauius excitauit eam, dicens: Surge cito, & suscita patrem tuum, & suam familiam, & tuas puellas: nam hostes appropinquant, & volunt occidere patrem tuum cum sua familia, sed propter te non vult Deus hoc. Exite nunc; [patrem cū suis ab hoste liberat,] nam statim domus ista comburetur. Et cum omnes exirent, hostes statim venerunt, & succenderunt domum. Tunc pater ipsius dixit: O Sancta Brigida, tua benedictio nos custodiuit in hac nocte a morte præsenti. Dixitque illi Brigida: Non solum in hac nocte, [quodam vim inferente punito:] sed vsque ad senectutem sanguis non effundetur in habitaculo vestro. Nam cum quidam voluisset percutere quamdam Virginem, riguit manus eius quam extenderat, & non potuit manum retrahere, donec illam Virginem dimisit.
[87] Crastina autem die dixit vna puellarum suarum ad S. Brigidam: Vtinam Angelus adiuuaret te semper, sicut fecit in nocte transacta. Ait Brigida: Non ista nocte tantum, [semper ope Angeli fouetur, quotidie cælestes cātus audit, & Missas SS. absentium;] sed per omnem ætatem meam auxilium eius habeo in omnibus. Nam quotidie lætitiam præstat mihi, dum per ipsum cælestium sonos carminum & spirituales cantus organorum quotidie audio. Sanctorum quoque Missas, quæ Domino procul in terra celebrantur, quasi prope per ipsum essem, quotidie audire possam; & meas orationes nocte ac die offert Deo, & in præsentia & in absentia semper audit me. Quod duobus exemplis nunc tibi demonstrabo. [ab eo benedictam aquam dat leprosæ,] Quodam autem tempore rogauit me mulier quædam leprosa & infirma, vt et aquam deferrem, & in ceteris necessariis misericorditer ministrarem. Vas itaque cum aqua benedixi, & dedi ei, dicens: Pone illud inter te & parietem, ne aliquis præter te tangat illud, donec reuertar. [omnem saporem præbentem:] Angelus vero meus benedixit illam aquam in præsentia mea, & conuersa est in omnem saporem, quemcumque leprosa volebat. Nam quando volebat vel concupiscebat mel, saporem mellis habebat aqua; quando vinum, siue cereuisiam, vel lac, aut alios liquores, eadem aqua in sapores eorum per mulieris infirmæ voluntatem vicissim vertebatur. Item cum ego parua puella essem, [paruula ab eo adiuta, etiam ludens:] feci altare lapideum ludo puellari, venitque Angelus Domini, & perforauit lapidem in quatuor angulis, & subposuit quatuor pedes ligneos. Hȩc duo de Angelo meo, o puella, tibi monstraui, vt Dominum nostrum glorifices.
[88] Eodem tempore S. Brigidam pater suus rogauit, vt iret ad Regem Laginensium, vt gladium, quem ille Rex patri suo pro tempore donauerat, in perpetuum daret. [petit a Rege patri dari gladium,] Exiit itaque S. Brigida ad Regem in campum Liffi. Cumque illa sedisset ad portam ciuitatis ipsius, venit ad eam vnus seruorum Regis, dicens: Si me absolueris ex iugo Regis istius, seruus tuus ero in perpetuum cum omnibus meis, & ego & cognati mei Christiani erimus. Dixitque illi Brigida: Petam pro te. Tunc Brigida vocata est ad Regem, dixitque ei Rex: O Brigida, quid vis a me? ait illa: Vt detur gladius tuus patri meo, [sibi seruū:] vt vnum de seruis tuis mihi dimittas. Dixit ei Rex: Quid mihi dabis pro his duabus magnis petitionibus? Ait Brigida: Si vis, vitam æternam dabo tibi, & semen tuum Reges erunt per secula. [promittit ei longam vitam & victoriā;] Dixitque Rex: Vitam, quam non video, non quæro: de filiis, qui post me erunt, non percuro. alia vero duo da mihi, vt longæuus fiam in præsenti vita quam diligo, & in omni loco & bello victor existam. lugem enim pugnam habemus contra nepotes Neil. Dixitque ei Brigida: Hæc duo tibi dabuntur, longa vita & victoria in omni bello. Nec multo post exiit ille cum paucis hominibus in campum Breg: cumque vidisset multitudinem hostiū, dixit ad suos: Vocate Brigidam in auxilium, vt Sancta impleat sua promissa. [secutusq; euentus, non sine prodigio,] Et clamauerunt ad cælum. Tunc statim Rex vidit S. Brigidam præire ante se cum baculo suo in manu dextra, & columna ignis ardebat de capite eius vsque ad cælum. Tunc hostes in fugam versi sunt. Rex vero cum sua familia gratias Deo & Brigidæ egerunt. Post hæc ille Rex triginta bella gessi, & vicit omnia, nouemque certamina in Britannia prospere egit, & a multis Regibus merces ei dabatur, vt cum ipsis pugnaret, quia erat inuictus. Factum est autem post mortem ipsius, [etiam post mortem, in exangui corpore:] venerunt Laginenses, & inierunt consilium, dicentes: Ponamus corpus mortuum Regis nostri inter nos in curru, & pugnemus circa cadauer contra hostes: & ita fecerunt. Tunc nepotes Neil in fugam versi sunt. Donum enim diuinum per S. Brigidam in Rege permansit.
CAPVT XV
Raptus. occultorum cognitio. fluminum miraculosa traiectio.
[89] Alio quoque die quidam vir sanctus venit ad domum, in qua sola Brigida orabat, & inuenit eam stantem, & manus in oratione tendentem in cælum; & nihil aliud videbat, nec audiebat. [in extasin rapta] Eadem hora clamor magnus habitatorum loci illius insonuit: nam ad vaccas vituli ipsa hora irruerunt; sed hæc Sancta non audiuit, in mentis excessu Deo intenta. Tunc vir ille reliquit eam in hac hora, ne conturbaret orationem eius. Alia vero hora reuersus est ad eam, & dixit: o Sancta Dei cur non cucurristi ad clamorem plebis? Ait illa: Clamorem istum non audiui. Dixit ei vir ille: Quid aliud? Respondit Brigida: [Romæ Missam audit: inde ordinem Missæ petit,] In vrbe Romana iuxta Petri & Pauli corpora audiui Missas, & nimis desidero, vt ad me istius ordo & vniuersa regula deferatur a Roma. Tunc misit Brigida viros sapientes, & detulerunt inde Missas & a regulam. Item post aliquantulum tempus dixit Brigida ad illos viros: Ego sentio, quod quidam commutauerunt in Roma Missas, [in quo mutatum aliquid, diuinitus intelligit:] postquam venistis ab ea; exite iterum. At illi exierunt, & detulerunt vt inuenerunt.
[90] Quadam autem die pluuiali venit Brigida ad domum suam. Et cum cessaret pluuia, radius solis venit in domum per parietem, & posuit Brigida vestimentum suum super illum radium, putans quod funis esset. Tunc alius prædicauit verbum Dei in domo illa, & Brigida intendebat verbo Dei, & vsque ad vesperam, [suspendit vestem in radio solis,] & ad magnam partem noctis inebriata est mens eius verbo Dei, & oblita est præsentia. Radius vero ille, super quem posuit Brigida vestimentum suū, vsque ad dimidium noctis permansit. [ad mediā noctem durante,] Tunc vnus eo rum, qui erant in domo illa, dixit ad Brigidam: Tolle vestimentum de radio solis. At illa dixit: Putabam quod funis esset non radius. Alij quoque venerunt eadem nocte ad campum Liffi, [& foris parente:] & dixerunt se vidisse radium istum illustrantem campum, donec venerunt ad S. Brigidam media nocte. Tunc omnes gratias Deo egerunt, & S. Brigidam laudauerunt.
[91] Post hæc exiit S. Brigida, vt peregrinaretur in regione quadam cum simul secum comitantibus, & habitauerunt in campo b Au. Quadam ergo die accessit ad altare, vt Eucharistiam sumeret de manu Episcopi & calicem desuper intuens, vidit in eodem c formæ prodigium, id est, vmbram hirci vidit in calicem. [furtū pueri mirabiliter cognoscit:] Vnus quippe de pueris Episcopi calicem tenebat. Tunc Brigida noluit ex hoc calice bibere. Dixitque ei Episcopus: Cur non bibis ex hoc calice? Brigida autem manifestauit ei quod in calice vidit. Tunc Episcopus puero dixit: Quid fecisti? Da gloriam Deo. Puer autem confessus est se fecisse furtum in caprario, & vnum occidisse hircorum suorum, & ex parte comedisse. Dixitque ei Episcopus: Pœnitentiam age, & funde lacrymas cum fletu. Et iussis obediuit, & pœnitentiam egit. Item vocata Brigida venit ad calicem, & nihil in calice vidit hirci illius. Lacrymæ enim illius culpam soluerunt.
[92] Alio tempore in eadem regione quædam d decrepitana infirmabatur ad mortem, veneruntque ad eam omnes Virgines loci illius, vt vigilarent, [adest moribundæ:] & orarent cum ea in domo, & S. Brigida venit cum eis. Tunc quædam ex Virginibus ait: Tollantur vestimenta de ea, ne sub ipsis mortua fiat, & ne laboremus lauantes ea in tempore niuis & frigoris. Hoc S. Brigida prohibuit dicens: Paruo tempore nobiscum erit, [aliarū laborem in mundādis mortuæ vestibus subleuat] facite misericordiam ad paruam horam. Egrediente vero anima illius vetulæ de corpore, visa sunt vestimenta extra domum, & nemo vidit quis ea foras portaret. Caritas enim cordis Brigidæ vtrumq; voluit, vt infirma illa vetula non nudaretur vestibus in magno frigore, & ne laborarent lauantes eas: vtrasque enim liberauit a frigore. Tunc omnes Deum & S. Brigidam laudauerunt.
[93] Cumque S. Brigida ibidem habitaret in quadam ecclesia, stagnum aquæ frequentabat. Quadam autem nocte, in qua erat nix & glacies, omnibus dormientibus venit Brigida ad stagnum cum quadam puella, [in gelido stagno noctu orat;] & erat in illa nocte in stagno orans, & flens; & quod semel fecit in illa nocte, hoc semper omnibus noctibus voluit facere, & in consuetudinem vertere. Sed Christi misericordia hoc fieri diutius non passa est. [illud postea noctu exarescit, die plenū:] Alia autem nocte stagnum inuenerunt siccum sine aqua, & non inuenerunt nisi arenam tantum. Prima veto hora diei venientes ad stagnum, inuenerunt aqua plenum, vt semper per erat: similiter secunda nocte iterum aruit stagnum; diebus vero plenum fiebat, ita vt Deus manifestaret omnibus magnam virtutem Virginis Brigidæ.
[94] Orta est igitur magna quæstio apud Laginenses de absentia Sanctæ, vt ad suam gentem rediret. Tunc Brigida venit cum eis. Cumque ad flumen e Sinne venirent, inuenerunt ibi iuxta f Vadum Lua duas plebes sedentes ex vtraque parte ripæ, id est, nepotes Neil & Conactorum gentes. Tunc puellæ S. Brigidæ postulauerunt ab omnibus, vt trans flumen portarentur, & non impetrauerunt. Quidam vero pessimus homo dixit ad illas: Date mihi vnum sagorum vestrorum, & in mea naui trans flumen portabo vos; dixeruntque puellæ: Non, sed nos nunc ibimus in flumen, & benedictio S. Brigidæ custodiet nos. Eadem hora dixerunt puellæ S. Brigidæ: [fluuium cruce signatum, cū suis transit sine naui:] Signa istud flumen in nomine Iesu Christi, vt mitior & humilior efficiatur nobis. Tunc S. Brigida flumen benedixit: & duobus populis adstantibus, vt diximus, cum puellis suis flumen intrauit, & vsque ad genua Virginum non peruenit alueus ingentis fluminis, quod etiam fortissimi viri sine naui non poterant transire. Omnes itaque Deum & S. Brigidam laudauerunt. Et priusquam S. Brigida intraret flumen cum puellis suis, ingressi sunt in parua rati alij Clerici, g qui se confitebantur in imperitia nauigandi, & dixerunt ad Brigidam: Poterit ratis ista portare vnam puellarum tuarum nobiscum. Tunc Brigida iussit vni puellarum suarum, vt ante se præiret cum eis trans flumen. Dixitque puella: Benedic me diligenter, quia timeo a te separari in flumine. Dixit ei Brigida: Vade in pace, Dominus custodiat te. Tunc nauigauerunt, & in medio fluminis mersa est nauis sub aqua cunctis videntibus. [puellā benedicens periculo submersio nis eripit:] Puella vero in periculo posita, clamauit nomen S. Brigidæ in auxilium, & benedixit eam Brigida, & orauit pro illa sedente super aquas. Et portauit eam aqua in sua sede ad portum, cum siccis vestimentis. Tunc omnes confessi sunt mirabilem Deum omnipotentem per Sanctam Brigidam Virginem.
[95] Dum ergo S. Brigida venisset ad patriam suam, cum magno honore & gaudio totius plebis suscepta est. Quodam autem tempore erat panis inopia Virginibus Brigidæ in loco in quo habitabant. Tunc quidam homo, qui habitabat in Orientali plaga campi Liffi, [mittit suas vt frumē tum ferāt,] venit ad Brigidam, vir bonus & largus, & dixit ad eam: Veniant mecum puellæ tuæ, vt afferant tibi aliquantos modios farinæ. Tunc perrexerunt puellæ cum eo, & postea ab illo cum oneribus reuersæ sunt. Cumque ad amnem Liffi venissent, inuenerunt illum plenum vltra ripas: abundantia magna aquarum erat, & non poterant a crine transire vndis tumescentibus. Tunc Virgines quid agerent stupida mente ignorabant. Ergo prostrauerunt se in terram iuxta ripam fluminis, [easq; mirabili modo trans flumen deferri impetrat:] & inuocabant vna voce S. Brigidam in auxilium. Continuoque simul ab eo loco, in quo erant, in alteram ripam huius fluminis translatæ sunt cum oneribus suis: sed quomodo, aut qualiter translatæ sunt, ignorabant. Tunc venerunt puellæ ad S. Brigidam, & narrauerunt miraculum quod factum est de ipsis: & ipsa præcepit eis vt nemini dicerent hoc: sed tamen celari non potuit.
[Annotata]
a Ordinem ac ritus sacrorum. De legatis a S. Brigida Romam missis, mirifica obliuione captis, ac cæco a morte liberato, agit ex nescio cuius Æugussij festologio Colganus Append. 2 cap. 43. Nescio quam illa fidem mereantur.
b Vita 4. Hay. Colg. Air, notatq; olim Mag-ai, nunc Mag-air, vel Machaire Connacht dici. Est enim in Connacia ampla planities, in Comitatu Roscoman, quem duo fluuij Succus & Sineus includunt. Plures ibi ecclesiæ, in diœcesi Alfinnensi, S. Brigidæ dicatæ.
c Ita MSS. at Colg. deforme. Capgrauius ita hoc prodigium narrat: cum Eucharistiam de manu Episcopi sumeret, vidit in calice, quem puer Episcopi tenebat, deforme prodigium, hirci videlicet, vmbram. & renuens de calice bibere, visionem Episcopo dixit. Tunc Episcopus puero ait: Quid fecisti? Da gloriam Deo. Puer autem confessus est, se furtum fecisse, & vnum hircorum suorum occidisse, & partem comedisse; & cum pœnitentiam cum lacrymis egisset, vocata Brigida nihil de hirco in calice vidit. Hæc Capgrauius: quæ eo protuli, [Balæi apostatæ impudens mendaciū.] vt appareat Balæi hæretici scurrile mendacium, Script. Brit. centur. 1 in append ad cap. 41 (vbi de Fastidio Episcopo agit) ita scribentis: Miraculis, his diebus (inquit Capgrauus) laborabat hypocrisis: non tamen potuit adulterium occultare, quod tunc pro summa sanctitate coluerat. Nam dum sacra litaret Episcopus cælebs in Mona insula. Bronus vel Brino nomine, Brigida mulier sancta in eius calice (…) hirci vmbratici deforme prodigium vidit. Quod ex eius fornicatione ac martimonij sacerdotalis contemptu, circa annum 510 prouenisse, dictus Capgrauus interpretatur. Hæc ille, homo impurissimus, quem tamen Guilielmus Xylander senem doctrina & pietate pollentem, Cœlius Secundus Curio bonum & doctissimum senem prædicant: quasi bonitatis, doctrinæ, pietatis nomine fas sit impudentiam, maledicentiam, mendacium honestare.
d Ita MSS. & Colg.
e Ita MS. Aud. at Rat. Sinna. Colg. Sinann. Ptolemæo, Senus. [Senus fl.] aliis Sena, Sionna, Sinannus, accolis Shannon: nobilissimus Hiberniæ fluuius, Mediam a Nelli filiis habitatam, a Conacia diuidens.
f Alij, Luain. Hic nunc oppidum est, Sinæo flumini appositum, vulgo Athlon, O-Kelliorum baroniæ Athlonæ, [Athlō op.] ac totius Comitatus Rescomanensis primarium, quod & castrum habet præsidio munitum, & pontem pulcherrimum viuo e saxo.
g Colgan. qui in se confidebant in peritia nauigandi.
CAPVT XVI
Tentationis superatæ fructus. varia in ope miseris ferenda miracula.
[96] S. Brigida habebat quamdam alumnam, nomine a Darlugdacham, quæ quadam die non bene custodiens oculos suos vidit virum, & concupiuit eum, & ipse similiter amauit eam. Post hæc vero Virgo quadam nocte conduxit illum virū: & ipsa nocte erat Virgo hæc in lectulo cum S. Brigida. [S. Darlugdachæ, quæ ob male custoditos oculos tentata,] Cum autem paullisper dormiret S. Brigida, surrexit Virgo: & cum exisset de lectulo; irruit in eam mira perturbatio cogitationum, & magnum certamen habebat in corde, timoris & amoris. Timebat enim Deum & S. Brigidam, & vehementi igne amoris viri vrebatur. Orauit ergo Dominum, vt adiuuaret illam in tali angustia. Tunc inuenit a Deo bonum consilium, & impleuit duos b ficones suos carbonibus ignis, & intinxit pedes suos in eos. Sicque factum est, vt ignis ignem extingueret, [pedes sibi vsserat,] & dolor dolorem vinceret. Deinde vero ad lectulum reuersa est. Hæc autem omnia sensit B. Brigida, sed tamen tacuit, vt puella paullisper temperaretur & probaretur. Crastino autem die puella confessa est suum peccatum. Dixitque ei Brigida: [eos sanat, & continentiæ donum spondet:] Quia viriliter dimicasti in hac nocte, & pedes tuos in præsenti combussisti, ignis fornicationis iterum in præsenti non nocebit tibi, & ignis gehennæ in futuro non comburet te. Tunc B. Brigida sanauit pedes eius, ita vt nec signum combustionis appareret in eis.
[97] Alia die S. Brigida messores suos in messem suam vocauit: & in ipsa die pluuia magna erat, & per totam prouinciam illam pluuiis abundanter effusis, [messores suos a pluuia seruat immunes:] sua messis sola arida sine pluuiarum impedimento fuit. Et cum omnes messores regionis illius a suo opere propter pluuiam prohibiti essent, sui messores, sine vlla vmbra caliginis, tota die ab ortu solis vsque ad occasum per Dei potentiam opus exercebant incessabiliter cum serenitate.
[98] Alio autem die c tribus aduenientibus Episcopis & cum ea hospitantibus, [ad hospitalitatem, lactis copiā a Deo impetrat:] dum non haberet S. Brigida vnde eos cibaret, adiuta multiplici virtute Dei, vaccam vnam contra consuetudinem in vna die tribus vicibus mulsit: & quod solet de optimis tribus vaccis exprimi, mirabiliter de vna vacca expressit. Hanc autem vaccam sciens quidam d puer, rogauit S. Brigidam, vt donaret illi eam: & ita fecit. Et postquam inde minauit eam, similis aliis vaccis effecta est: & sicut aliæ vaccæ fuerunt, talis fuit vacca illa. e
[99] Quadam autem die venit quædam mulier ad S. Brigidam, [cuidā oculos & visū confert:] dicens ei: Quid faciam de filio meo, quia pater eius illum propter cæcitatem, quam patitur, vult occidere f? A natiuitate enim cæcus est, g tabulatam faciem habens. Tunc Brigida miserta mulieri, iussit faciem pueri in aqua propinqua lauari. Et statim sanus factus est puer, qui vocabatur h Cretanus: quem dicebant homines loci illius vsque ad mortem dolorem oculorum habuisse: sed tamen sanos oculos semper habebat.
[100] Alio autem die quidam alacer in forma pauperis venit ad S. Brigidam, [7 verueces dat ficto pauperi,] sciens illam misericordem esse in pauperes, & iocularibus verbis postulauit ab ea veruecem de grege; & illa donauit ei. Et ille iterum veniens septem vicibus, & septem verueces in nomine Domini postulans per astutiam in forma pauperis ab ea, [nec minuitar grex:] vt voluit, impetrauit. Vespere autem facto, dinumeratoque grege, certus numerus inuentus est: iterum additis septem veruecibus gregi, non amplius quam certus numerus inueniebatur. Quodam namque tempore leprosi a B. Brigida cereuisiam postulauerunt. Illa vero videns quia non haberet cereuisiam, aquam ad balneum portatam benedicens, [aquā benedictione in cereuisiam conuertit;] in optimam cereuisiam conuertit, & abundanter sitientibus porrexit. Alio autem tempore S. Brigida, per potentissimam Dei virtutem, cuiusdam mulieris tumescentem vuluam benedixit: & euanescente i conceptu, sine partu & dolore eam sanam ad pœnitentiam restituit. Illa vero sanata est, & Deo gratias egit. Quadam autem die cum quidam ad B. Brigidam veniret, [petram in salem:] sal petens, illa non habens in promptu sal, accepit lapidem, & benedixit, & fecit sal de eo, & poscenti largita est; & fecit eum domum cum gaudio redire.
[101] Alio vero tempore S. Brigida k grandem partem lardi cum alia carne perdidit. Et cum pars illa esset inquisita, [carnem a cane intactam post mensem recipit:] non alicubi, sed in loco vbi canis solebat esse, mense transacto intacta & integra reperta est. Non enim canis ausus est comedere depositum B. Brigidæ: sed custos parcens lardo, & l idoneus contra suum solitum morem, Diuina refrænatus virtute, edomitus extitit. Alio quoque die cum pauper cibo indigens eam rogaret, illa ad virum qui carnem coxerat perrexit, vt pauperi aliquid quæreret. Sed ille stultissimus famulus, [carnē crudam gerit veste non maculata:] qui carnes coxerat, partem carnis nondum coctam in sinum dominæ suæ proiecit. Et sic illa, non fuscato colore candidæ vestis, sed manente in suo naturali colore, pergens pauperi tribuit.
[102] Alio vero tempore cum aper ferus, singularis & siluestris & fugitiuus esset, ad gregem porcorum B. Brigidæ mansuetissime peruenit. Quem ipsa inter suas sues cernes, [aprum benedictione mansuetū reddit:] benedixit, ac deinde impauidus ac familiaris permansit in grege porcorum eius: quia & bruta animalia & bestiæ sermonibus & voluntati eius resistere non poterant; sed domita & subiecta placida sibi seruitute, vt voluit, famulabantur. Alio autem tempore S. Brigida fortissimum virum, nomine Lugnidum, nimia esione sanauit: quem asserunt in vno prandio bouem manducare & porcum cum pane sufficiente: quanta enim virtute eminebat tanta esione præcellebat. Hunc similem aliis hominibus esione effecit, [enormem voracitatē curat:] nulla virtute priuata.
[103] Quadam vero nocte fuit m quidam vir cum sua vxore in hospitio cum S. Brigida; [mulierem sterilem benedictione curat:] & ille rogauit eam, vt signaret vuluam vxoris, vt filium haberet: & ita fecit. Et statim vxor eius dormiente illo cum ea concepit: & inde natus est n Echenus præcipuus Sanctus. In illa nocte, lunulam argenteam mulieris illius quædam ancilla furata est, & fugit. In crastino vero die multis hominibus sequentibus eam, lunulam illam in amnem magnum proiecit. Tunc piscis miræ magnitudinis eam statim deglutiuit. [amissa eidem mirabiliter restituit:] Piscatores quoque in illa hora ipsum piscem retibus suis ceperunt, & illico S. Brigidæ illum in domo obtulerunt: pisce vero aperto, S. Brigida mulieri suam lunulam reddidit. Tunc vir supradictus, cum vxore sua prægnante, gratias Deo & B. Brigidæ egit: & Brigida in viam suam perrexit.
[104] Alio vero tempore venit S. Brigida ad Virginem religiosam. Illa autem non habens aliud, [piæ hospiti absumpta restituit integra:] parauit ei cœnam de vitulo vnius vaccæ suæ, & ligna telæ suæ incidit, & coxit vitulum. Audiens autem hæc S. Brigida mane restituit ei vitulum, & ligna telæ renouata inuenta sunt, vt antea fuerunt. Alio quoque tempore missalia vestimenta o Conlaidi Episcopi pauperibus dedit, quia aliud quod daret non habebat. [sacras vestes dat pauperi:] Et statim in hora sacrificij Conlaidus vestimentum suum quæsiuit, dicens: [similes diuinitus recipit:] Corpus & sanguinem Christi non immolabo sine meis vestimentis. Tunc B. Brigida orante similia vestimenta Deus præparauit. Omnes vero videntes glorificabant Deum.
[Annotata]
a De hac sancta Virgine agemus hoc ipso die, quo ab Hibernis colitur.
b Videtur genus aliquod calceamenti significari.
c Colganus ex quodam Festologio miraculum hac hyperbolice exaggeratum recenset: venisse octo Episcopos, Brigidam comperto ex coqua sua Blathnata nihil cibi potionisve suppetere, ad nota præsidia orationis confugisse, iussamq; ab Angelo, vaccas denuo mulgendas curare: tantam hinc manasse lactis copiam, vt non vasa modo omnia, sed & locum etiam quemdam depressum impleuerit, qui inde Loch-lamnachta, id est, lacus lactis, [S. Blatha, siue Flora.] appellatus est. Blathnatam Virginem, coquam S. Brigidæ, Sanctis accenset Colganus, aitq; Blatham quoque vocari, Latine Floram, & in quibusdam Martyrologiis 29 Ianuarij referri.
d Colg. pauper. Vita 4. auarus.
e Addit MS. Rat. Et quæcumque vacca fiebat apud Brigidam, talis fiebat qualis supradicta fuerat.
f Addit MS. Rat. nam penitus abortiuus est.
g Planam nimirum tabulæ instar, nullis prominentibus partibus.
h In 4 Vita Crimthanus vocatur.
i Hac de replenius ad cap. 2. Vitæ 2 nu 12.
k Addit MS. Ratisp suam mentem de terrestribus ad cælum eleuans.
l Ita MSS. at Colg ieiunus.
m MS. Rat. Charus. Colg. Icesus, & in Notis Icasus, vel Ecesus, aut Ecceas. Vocabatur enim, inquit, Manius cognomento Ecceas, id est, poëta.
n De S. Echeno, siue Etchenio, vel Eciano, agemus 11 Febr.
o S Conlaidus, siue Conleus, aut Conliadus, Episcopus erat Kildariensis, vt supra dictum, & plenius infra in 2 Vita.
CAPVT XVII
Varij generis miracula; pleraque in miserorum leuamen. mors S. Brigidæ.
[105] Alio quoque tempore S. Brigida vestimenta in scrinio super mare misit, vt deuenirent per longissimum maris spatium ad a Senanum Episcopum in alia insula in mari habitantem. Et ille, [vestes in scrinio per mare mittit S. Senano;] reuelante Spiritu sancto, Fratribus dixit: Ite quantocyus ad mare; & quidquid illic inueneritis, huc vobiscum ducite. Illi autem abeuntes inuenerunt scrinium cum vestimentis. Senanus ergo videns vestimenta, gratias egit Deo & S. Brigidæ. Quo enim homines ire non poterant: sine magno labore, ibi scrinium solo Deo gubernante perrexit. Alia quoque die S. Brigida massam argenti proiecit in flumen, [Virgini argentum per flumen:] vt per illud veniret ad Virginem, nomine b Hinna, quæ paullo antea respuit ipsam massam portare; & sic postea, Domino afferente, massam accepit.
[106] Quadam die reus quidam perductus est ad iugulandum a Rege, [argentum diuinitus accipit, quo reum liberat:] c Mora autem iugulationis. S. Brigida orans, argentum a Deo in sinu accepit, & Regi pro eo dedit, & reus de morte liberatus est. Die quoque alio vnam tunicam pauperibus diuisit duobus, vtrique dimidiam tunicam: & vtriusque pars integra tunica effecta est. [dat vestes medias, quæ integræ fiunt:] d Non ergo hoc silendum est, quod e puellam quamdam a paterno stupro liberauit. Nam cum illa virginitatem suam Deo vouisset, & pater eius coëgisset eam, vt sumeret in coniugem, nocte nuptiarum præparatis epulis, relinquens patrem, & parentes, ad S. Brigidam confugit. Quam mane pater insecutus est. [virginem a coacto cōiugio liberat.] Sed videns S. Brigida equitatum eius procul, signum sanctæ Crucis eleuauit contra illum: & omnes terræ fixi sunt. Quod vt ipse vidit, mox pœnitentiam egit, & cum suis solutus est: & sic puella liberata a carnali sponso, [persequētes reddes immobiles:] desponsata est Christo, sicut vouit in corde suo.
[107] Quidam vero Rex respuit Principem, quem volebat S. Brigida in alia ciuitate fieri: [a Rege spreta vindicatur:] & Rex statim de curru cecidit, & capite ad terram colliso mortuus est. Quodam vero tempore patiente B. Brigida paupertatem, & aduenientibus hospitibus ad eam, vrticas transmutauit in butyrum, [mutat vrticas in butyrum, cortices in lardum:] & cortices arborum in lardū. Alto quoque tempore promisit mago, qui ei suam hæreditatem dedit, in hora mortis suæ obuiare: quod ita vt promisit fecit. Nam cum ille in lecto suo proximus morti iacuisset, dixit familiæ suæ: Cito ergo disponite omnia quæ ad mortem meam necessaria sunt. [mago (vt promiserat) moribundo apparet, eūq; conuertit:] Video enim S. Brigidam in veste candida ad me cum multis venientem. Sicque vere baptizatus est, & Christo credens defunctus est.
[108] Quadam nocte B. Brigida, & alia quædam Sancta, nomine f Daria, de Christo inuicem colloquebantur, & non senserunt noctem; quia vbi Christus sol iustitiæ præsens fuit, [loquens de Christo, noctem non sentit:] ibi nihil tenebrosum esse potuit. Tunc Daria dixit ad Brigidam: Benedic oculos meos, vt valeam mundum videre, sicut desidero; illa enim oculis orbata fuit. Tunc benedixit oculos suos, & statim aperti sunt. [S. Dariæ benedictione visum confert,] Sancta vero Daria dixit ei: Iterum reclude oculos meos; quanto enim quis mundo absentior fuerit, tanto Deo præsentior erit. Tunc Beata Brigida iterum reclusit oculos suos, sicut rogauit. [post volēti adimit:]
[109] Quadam nocte lignum quoddam miræ magnitudinis sola a suo loco transmouit, [immane lignū transfert:] quod prius plurimi homines mouere nō poterant. Angelo enim Domini ei auxiliante, vsque ad locum, quo volebat, illud perduxit. Quodam vero tempore quædam mulier cū filia muta ad ecclesiam, vbi S. Brigida manebat, perrexit, & vocauit ad se Virginē, [mutæ vocem impetrat:] nomine Darlugdacham, dicens ei: Adiuna me, vt filia mea g ab infirmitate sua sanetur. Tunc illa duxit puellam ad B. Brigidam. Et dixit Brigida puellæ: Vis virgo permanere? Nesciebat enim, quod muta esset. Statimque respondit puella: Quodcumque mihi præceperis, [siluestres anates ad se euocat:] ego faciam. Et sic postea in virginitate permanens, vsque ad mortem suam eloquentissima fuit. Quadam die vidit B. Brigida anates in aqua natantes, & interdum per aëra volantes, & eas accersiuit ad se.e. Quæ obedientes voci eius, sine vlla formidine ad eam volitabant: quas manu tergens, & amplectens per aliquod tempus redire permisit.
[110] Alio tempore cum rusticus quidam, nulla suffultus scientia, per Regis palatium videret vulpem, putans quod non mansueta & familiaris esset, [vulpe Regis occisa periclitantem,] & quod varijs artibus docta Regi & suis comitibus spectaculum præstaret, vidente multitudine occidit eam. Tunc alligatus est, & ad Regem perductus; & iussit illum occidi, (nisi alia vulpes ei similis in omnibus calliditatibus restituta esset) & vxorem & filios, & omnia quæ habebat in seruitutem redigi. Cum autem S. Brigida rem gestam didicisset, misericordia permota, currum sibi iungi præcipiens, & pro misero precibus ad Dominum profusis, perrexit in viam quæ ducit ad palatium Regis. Tunc Dominus eius misertus h aliam vulpem ei transmisit. & ipsa in currum ad eam intrauit, & iuxta eam se constituens, [simili diuinitus obtenta,] mansuete in curru cū ea sedit. Cum ergo ad Regem venisset; precabatur eū vt reus a vinculis solueretur. Ille autem respondit ei, se numquam eius misereri, nisi aliam vulpem priori similem in omnibus calliditatibus reddidisset. Tunc ipsa vulpem, quam ei Deus transmisit, protulit: & ipsa maiores calliditates agens, varijs artibus coram omnibus lusit. Rex vero placatus reum dimisit liberum abire. Sancta vero Brigida, reo absoluto, [liberat:] ad domum suam rediit: & vulpes dolosa in turbas se callide mouens, ad loca deserta, & ad suum antrum refugit. i
[111] Alio tempore quidam vir ad eam venit, & dixit ei: Nuntij tui mecum ad meam villam veniant; vt tibi aliquos de meis porcis adducant. Villa vero, vbi vir manebat, itinere k quatuor dierum a mansione S. Brigidæ aberat. Tunc, vt rogauit, nuntios cum eo misit. [oblatos a quodam sues, lupis deducentibus accipit:] Sed transacto vnius diei itinere in monte confinali porcos, quos in longinquo opinabatur esse, obuios ad se venire, & a lupis coactos, & ad se directos per viam conspexit. Et cum intellexisset porcos, quos lupi a cāpo Femini minabantur de siluis maximis, suos esse, & pro reuerentia S. Brigidæ a lupis illæsos conseruatos, dedit gloriam Deo. Tunc vero lȩtus suscipiens porcos, dedit illos nuntiis S. Brigidæ. Et sic altero die hi qui missi fuerant a S. Brigida, cum porcis ad dominam suam reuersi sunt, ei factum quod contigit narrantes, & Deum in omnibus glorificantes.
[112] Alio autem tempore B. Brigida, quadam necessitate cogente, mel a Domino postulauit: & in pauimento domus suæ abundanter, quod petijt, inuenit. [mel diuinitus accipit:] Quoddam flumen de loco suo ad alterum locum mutauit: l quod vsque nunc, sicut ipsa disposuit, currit. Plurima vero Dominus per suam sanctam famulam fecit miracula, quæ non sunt inter hæc, [flumen ab alueo abducit:] propter fastidium lectoris, scripta.
[113] Cum autem eius exitus de hoc sæculo appropinquasset, alumnam suam, nomine Darlugdacham, vocauit, & ei diem obitus sui prædixit. Quod vt ipsa audiuit, præ tristitia cum magistra sua mori voluit. Beata vero Brigida dixit ei: m Post obitum meum vno anno feliciter viues: [prædicit S. Darlugdachæ tempus mortis eius:] & anno transacto in die obitus mei morieris: vt nobis, quæ simul in hoc seculo viximus, simul recolatur dies anniuersarius. Quod postea, vt prædixit, enenit.
[114] Sancta vero Brigida, bono certamine certato, & cursu felici consuminato, de hac luce migrauit ad regnum cælorum: [ipsa moritur.] quæ Angelorum atque Archangelorum illuc agminibus ducta, & inter choros Patriarcharum & Prophetarum & Apostolorum, & Martyrum, & Confessorum ac Virginum, collocata, nunc gaudia cum Christo possidet sempiterna: cui cum Deo Patre & sancto Spiritu manet honor & laus & gloria per cuncta seculorum secula, Amen.
[Annotata]
a Colitur S. Senanus 8 Martij. in eius Vita ab alia quadam Virgine, Brigida quoque dicta, hæ sacræ vestes ad eum missæ, sed diuersa nonnihil ratione, memorantur: estq; id perquam probabile, vel propterea qued S. Senanus æqualis fuisse dicatur S. Medoci Fernensis, qui puer Amnirco Regi obses datus post annum DLXVI, natus proinde nonfuit cum S. Brigida Kildariensis decessit:qui tamen in 4 Vita lib. 2 cap. 11 num. 69 senex, appellatur.
b Existimat Colganus hanc esse S. Kinnam, siue Kinniam, aut Cinniam, quæ hoc ipso die primo Febr. colitur. Simile de S. Finniano superius relatum: an alterutro loco forsitan mendum est?
c Colg. In hora.
d Addit MS. Ratisp. quæ hic desunt: In alia die S. Brigida digitis suis petram durissimam perforauit: [S. Brigida lapidem digitis perforat.] necessitatem enim maximam habuit, quam nunc tacemus caussa breuitatis.
e MS. Rat. filiam cuiusdam Principis. Neque incestus meminit, ad quem a patre sit sollicitata; sed solum vt sponso nuberet, adactam.
f Plures Darias publica religione celebres enumerat Colganus, tres alias Hermannus Crombachius noster in historia Vrsulana; omnes ab hac cæca, sed in rebus Diuinis perquam acutum vidente Virgine, diuersas.
g Addit MS. Ratisp. alumna tua.
h Pulchre MS. Rat. vnam de suis vulpibus feris.
i Addit idem MS. & equitibus canibusque insequentibus incolumis euasit. Et omnes videntes admirati sunt virtutem Dei per Brigidam.
k Ita MSS. at Colg. quatuordecim. quod tamen in Notis minus probat.
l MS. Rat. & prima vestigia illius vsque in hodiernum diem hominibus apparent.
m MS. Rat. Successrix mea eris anno vno, & in die obitus mei morieris, vt vna nobis solennitas fiat.
VITA II
AVCTORE, VT CREDITVR, COGITOSO,
Ex MSS. Cameracen. VVibling. Treuir. &c.
Brigida Virgo Scota, in Hibernia (S.)
BHL Number: 1457
Avctore Cogitoso ex MSS.
PROLOGVS AVCTORIS.
[1] Me cogitis, Fratres, vt sanctæ ac beatæ memoriæ Brigidæ Virginis virtutes & opera, more doctorum, memoriæ litterisque tradere aggrediar. [Auctor, excusata imperitia,] Quod opus impositum, & delicatæ materiæ arduum, paruitati & ignorantiæ meæ & linguæ minime conuenit: sed potens est Deus de minimis magna facere, vt de exiguo olei & farinæ pugillo domum impleuit pauperculæ viduæ. [3 Reg. 17 & 4. Reg. 4.] Itaque iussionibus vestris coactus, satis habeo meam non defuisse obedientiam. Et ideo pauca de pluribus, a maioribus ac peritissimis tradita, sine vlla ambiguitatis caligine, ne inobedientiȩ crimen incurram, patefacere censeo: ex quibus quanta qualisque Virgo virtutum bonarum florida, [post alios,] cūctorum oculis innotescat: non quod memoria & mediocritas, & rusticus sermo ingenioli mei, tanti muneris officium explicare valeret; [Vitam S. Brigidæ scribit.] sed fidei vestrȩ beatitudo, & orationum vestrarum diuturnitas meretur accipere, quod non valet ingenium ferre dictantis.
[2] Hæc ergo egregiis crescens virtutibus & fama bonarum rerum, [cuius celebre monasteriū Kildariæ;] ad eam de omnibus prouinciis totius Hiberniæ innumerabiles populi de vtroque sexu confluentes, & vota sibi vouentes voluntarie, suum monasterium (a caput pene omnium Hibernensium Ecclesiarum, & culmen præcellens omnia monasteria Scottorum, cuius parochia per totam Hibernensem terrā diffusa, a mari vsque ad mare extensa est,) in campestribus b campi Liffi supra fundamentū fidei firmum construxit: & prudenti dispensatione de animabus eorum regulariter in omnibus procurans, & de ecclesiis multarum prouinciarum sibi adhærentibus sollicitans, & secum reuoluens quod sine summo Sacerdote, qui ecclesias consecraret, & Ecclesiasticos in eis gradus subrogaret, esse non posset; illustrem virum & solitarium c, & omnibus moribus bonis ornatum, per quē Deus virtutes operatus est plurimas, [vbi & Sedes episcopalis,] conuocans eum de eremo & de sua vita solitaria, & ipsi obuiam pergens, vt Ecclesiam in Episcopali dignitate cum ea gubernaret, atque vt nihil de ordine sacerdotali in suis deesset Ecclesiis, arcessiuit. Et sic postea vnctum caput, & principale omnium Episcoporum, & beatissima puellarum principalis, felici comitatu inter se & gubernaculis omnium virtutum, suā rexerunt principalem Ecclesiam: & amborum meritis sua Cathedra Episcopalis & puellaris, acsi vitis fructifera diffusa vndique ramis crescentibus, in tota Hibernensi insula inoleuit. Quam semper d Archiepiscopus Hibernēsium Episcoporum, & Abbatissa, [imo olim archiepiscopalis.] quam e omnes Abbatissȩ Scottorum venerantur, felici successione, & ritu perpetuo dominantur. Exinde ergo, vt supra dixi, a Fratribus coactus, Beatæ huius Brigidæ virtutes, tam eas quas ante principatum, quam alias, quas in principatu gessit, studio breuitatis, licet præpostero ordine virtutum, compendiose explicare conabor.
[Annotata]
a Præstantissimam ecclesiam intelligit, non quæ ceteris omnibus præesset: nisi de solis fæminarum monasteriis accipiatur, aut de Lageniæ Ecclesiis, vt mox dicemus.
b Magliffe, id est, campus Liffi, vel Liffei, (amnis, sese in mare ad Dublinium metropolim exonerantis) planities est ampla & fertilis, in qua Kildariense cœnobium.
c Addit MS. VVibling. Conleum nomine. Colganus Not. 6. Conlaethum vocat, alibi Conlaidum, & Coeltanum. IacobusVVaræus in Catalogo Epp. Darensium Conlæthum: Sed quod ait Lonium, & Iuorum perhiberi ante eum illi Ecclesiæ præfuisse, ex hac S. Brigidæ Vita videtur refutari. De eo actum in præcedenti Vita cap. 7 num 47
d Lageniæ solius Archiepiscopus fuit Kildariensis Antistes, cum totius Hiberniæ Metropolita esset Armacanus.
e Dubitat Colganos, an omnes Abbatissæ, ac sanctimoniales Hibernicæ ac Scoticæ amplexæ sint S. Brigidæ Regulam.
CAPVT I
S. Brigidæ adolescentis benignitas in pauperes; virginitas Deo deuota: vtrumque miraculis comprobatum.
[3] Sancta itaque Brigida, quam Deus præsciuit ad suam imaginem & prædestinauit, a de bona ac prudētissima b prosapia, in Scotia orta, patre c Dubtacho & matre d Brotsech genita; a sua pueritia, [S Brigida Claro genere orta,] bonarum rerum studijs inoleuit. Electa enim a Deo puella, moribus e sobrietatis ac pudicitiæ plena, in meliora semper crescebat. Et quis sua opera ac virtutes, quæ etiam in hac ætate gessit, plene enarrare valeat? [a pueritia sobria & pudica:] Sed hæc pauca de innumerabilibus, exempli caussa posita, demonstrabimus.
[4] Exinde hæc, cum tempus maturum aduenit, in opus coaguli, vt de turbato vaccarum lacte butyrum congregaret, a matre transmissa est: vt sicut aliæ fæminæ hoc opus exercere solebant, ipsa quoque æquali modo perageret; [lac & butyrum dat pauperibus;] & cum ceteris in tempore placito vaccarum fructum ac pondus mensuratum butyri solitum plenissime in vsum redderet. Sed hæc moribus pulcherrima & hospitalis Virgo, obedire magis volens Deo quam hominibus, pauperibus & hospitibus lac f largiter & butyrum distribuit. Et cum secundum morem opportunum aduenit tempus, vt omnes redderent fructum vaccarum; ad eam peruentum est. Et cum cooperatrices eius monstrabant sua opera completa; [sed ne matrem offendat,] quæsitum est a beata supradicta Virgine, vt & ipsa similiter assignaret suum opus. Et ipsa matris timore pauida, cum non haberet quod monstraret, quia totum pauperibus erogauerat, crastinum non procurans tempus; & inextinguibili flamma fidei accensa ac firma, ad Dominum se conuertens, orauit. Nec mora: Dominus vocem Virginis audiens ac preces, [precibus butyri copiam a Deo impetrat.] largitate Diuini muneris, sicut est adiutor in opportunitatibus, adfuit: & pro sua in se Virgine confidente, affluenter butyrum restituit. Mirum in modum illa hora post orationem Virgo sanctissima nihil de suo opere deesse ostendens, sed super omnes cooperatrices abundans, se monstrauit complesse suum officiū Et cum plenissime inuentum in oculis omnium tanti muneris miraculum innotuit, laudantes Dominum, qui hoc fecit, tantam fidei virtutem in virginali pectore constitisse admirati sunt.
[5] Et ecce non multo post, cum eam sui parentes, more humano, viro desponsare vellent, illa cælitus inspirata se Virginem castam exhibere Deo volens, ad Episcopum sanctissimum beatæ memoriæ g Mackalle perrexit. Qui cæleste intuens desiderium & pudicitiam, & tantum castitatis amorem in tali Virgine, [velum ab Episcopo accipit:] pallium album & vestem candidam super ipsius venerabile caput imposuit. Quæ coram Deo & Episcopo ac altari genua humiliter flectens, & suam virginalem coronam Deo omnipotenti offerens, [lignū tangens, facit vt perpetuo virescat:] fundamentum ligneum, quo altare fulciebatur, manu tetigit: quod lignum in commemorationem pristinæ virtutis vsque ad præsens tempus viride, ac si non esset excisum & decorticatum, sed in radicibus fixum, virescit, & vsque hodie languores & morbos de omnibus expellit fidelibus.
[Annotata]
a Addunt Canisius & Colganus: a Christianis nobilioribusque parentibus. Atque ex hisce verbis concludit Stephanus Vitus serua matre natam non esse; quod alij tradunt. Ex adulterio quidem natam nemo prius conficiet, quam polygamiam apud Scotos, ante fidem susceptam, non viguisse docuerit. Dunelmensis infra pellicem appellat cap. 6 num. 33 quia, vt ex cap. 1 num. 5 liquet, Christianam fuisse credidit.
b Addunt ijdem, Ethech. testatur Colgan. Not. 9 in aliis MSS. legi Ecthec; mauult ipse Ethach vel Echthach, a recto Eochaidh, quod Latine Euchadius efferunt, alij Euchedius, vel Eusebius. Genealogiam Dubtachi, siue Dubtachij, patris S. Brigidæ, deducit idem Append. 4 cap 4 per vndecim generationes vsque ad Fedlemidium Regem, de quo in Vita 4 ex MS VVardæi cap. 1.
c Canis. Dubrocho.
d Ita MS. VVibling, & alij supra ad cap. 1 Vitæ 1, lit. a. MS. Preudhomij & Canisius Brocca, MS. S. Maximini, Broeca Capgrau. Broisegh. Mombrit. Crocha. Colgan. Brocessa; sed mauult, Brotseach.
e Canis. sobria, ætatis ac.
f Ita MSS. S. Maximini, & Preudhom. Alij, largitur.
g Sur. Machillum. MS. VVibling. Machillem. Vincentius Bellou S. Antonin. MS. S. Maximini, Machillam. Dunelm. Machilenum. Canis. Macca. Colg. Maccalle, atque in Notat. ex aliis MSS. Mackelle, & Maccille, Latine Maccalleum vocat; traditq; coli 25 April. & diuersum esse a Macchilla, siue Machaldo, Episcopo Manniæ, siue Sodorensi, qui longo post tempore quam Brigida velum acceperat, a S. Patricio conuersus,in Manniam missus est, vbi post diuturnam pœnitentiam, Episcopus est factus. Monet tamen Colganus, dici a nonnullis velum Brigidæ impositum a S. Patricio, aut S. Melo Ep. quod cum Vita non congruit.
CAPVT II
Varia mortalibus collata diuinitus, Brigidæ precibus, & benedictione.
[6] Nec prætereundum mihi videtur, commemorare de illa virtute, quam hæc famosissima famula Dei ac diuino incessanter famulatui tradita, operata est. Nam cum illa aliquando in a caldaria lardum aduenientibus hospitibus coxerat, [lardi partem dat cani,] cani adulanti ac flagitanti misericorditer illud tradidit: & cum lardum de caldaria tractum, ac postea hospitibus esset diuisum, [quæ diuinitus suppletur:] acsi non esset demptum, plenissime repertum est: & valde qui hoc viderunt admirantes puellam incomparabilem virtute fidei, & merito bonarum virtutum dignis laudibus diuulgarunt.
[7] Et eadem messores ac operarios conuocauit in messem suam: & facta illa messorum conuentione, nebulosa ac pluuialis dies illa accidit conuentionis, & pluuiis largiter ex nubibus effusis, per totam illam in circuitu prouinciam, ac riuulis guttarum affluentia per conualles & rimas terrarum currentibus, sua messis sola arida sine pluuiarum impedimento & perturbatione perstitit. [messores a pluuia protegit:] Et cum omnes messores ipsius vndique regionis pluuiali essent die prohibiti, sui sine vlla vmbra caliginis vel pluuiæ illa die tota ab ortu vsque ad occasum solis messuræ opus, Dei potentia, exercebant.
[8] Ecce inter ceteras virtutes ipsius, hoc opus dignum admiratione videtur esse. Aduenientibus enim Episcopis & cum ea hospitantibus, cum non haberet vnde eos cibaret, adiuta Dei multiplici virtute, [lactis copiā diuinitus impetrat, in cibum hospitum:] solito more abundanter, vt sua poscebat necessitas, vaccam vnam eamdemque tribus contra consuetudinem in vna die vicibus mulsit: & quod solet de optimis tribus vaccis exprimi, ipsa, mirabili euentu, de vna sua expressit vacca.
[9] Ecce & hanc virtutem beatitudini vestræ insinuare censeo; in qua mens pura virginalis & manus cooperatrix Diuina in vno apparent conuenire. Nam hæc cum suas opere pastorali pasceret oues, [oues pascit:] in campestri & herboso loco, largitate nimia pluuiarum perfusa, humectis vestibus domum rediit: & cum vmbra solaris per foramina domus intrinsecus intraret, illa vmbram obtusa oculorum acie, [vestem in radio solis suspendit:] arborem fuisse transuersam & fixam putans, desuper suam complutam vestem posuit. Et tamquam in arbore grandi & firma, in ipso tenui solari vmbraculo vestis pependit. Et cum ipsius omnes habitatores & vicini hoc ingenti fuissent miraculo perculsi, hanc incomparabilem dignis laudibus extollebant.
[10] Et hoc silentio opus non est prætereundum. Cum enim hæc Sancta Brigida in agro iuxta gregem ouium pascendum, cura pastorali esset sollicita; [verueces 7 dat ficto pauperi,] alius nequam adolescens callide subripiēs, & ipsius largitatem in pauperes probans, & mutato semper habitu ad eam septies veniens, septem ab ea verueces in vna detulit die, & in secreto abscondit. Et cum grex ad vesperum de more ad caulas fuisset dirigendus, [nec minuitur grex,] duabus vel tribus vicibus diligentissime adnumeratus, sine damno sui, mirum in modum totus integer repettus est numerus. Et admirantes qui conscij facti fuerant, virtutem Dei manifeste factam per Virginem, septem quos absconderunt verueces ad suum dimiserunt gregem. Et ille gregis numerus nec plus nec minus sed vt ante integer repertus est. [nec iis restitutis augetur:] His & talibus innumerabilibus virtutibus famosissima hȩc famula Dei in ore omnium super omnes non immerito, sed dignis laudibus, excellentissima visa est.
[11] Mirabili quoque euentu ab hac venerabili Brigida leprosi cereuisiam flagitantes, cum nō haberet illa, videns aquam ad balnea paratam, & cum virtute fidei benedicens, in optimam conuertit cereuisiam, [benedictione, aquam in cereuisiam conuertit;] & abundanter sitientibus exhausit. Ille enim, qui in Cana Galilææ aquam conuertit in vinum, per huius quoque Beatissimæ fidem aquam mutauit in cereuisiam. b Dum autem de hac virtute dictum est, de alia admirabilem commemorationem facere aptum videtur.
[12] Potentissima enim & ineffabili fidei fortitudine, quamdam fæminam, post votum integritatis, [Virginem lapsam ab infamia liberat;] fragilitate humana in iuuenili voluptatis desiderio lapsam, & habentem iam prægnantem ac tumescentem vterum, fideliter benedixit: & euanescente in vulua conceptu, sine partu & sine dolore eam sanam ad pœnitentiam restituit. Et secundum quod omnia possibilia sunt credentibus, sine vlla impossibilitate innumera quotidie miracula operabatur. c
[13] Quadam enim die cum quidam ad eam, salem petens, veniret, [lapidem in salem mutat:] sicut ceteri pauperes & egeni innumerabiles venire solebant pro suis necessitatibus; ipsa beatissima Brigida in illa hora salem factum de lapide, quem benedixit, in opus poscentis sufficienter largita est. Et sic ab ea salem portans lætus propriam domum rediit.
[Annotata]
a Colg. Canisius, MS. S. Maximini, caldario.
b Sequentia vsque ad, Et secundum quod omnia possibilia &c oiuisit Canisius.
c Censet Colganus vel fœtum animatum non fuisse, vel non eius exinanitionem petiisse Brigidam, sed solum vt puella infamiæ periculo eriperetur: adfertq; similia exempla. Certe Bernardini Realini, e Societate Iesu viri sapientis ac sancti, precibus, memorat Vitæ illius auctor cap. 8. puellæ, longe inde degentis, septimo iam mense tumescentem vterum repente substrictum, nullo dolore, nulla eiectione, simulq; vbera exaruisse; vt ipsa, consorsq; flagitij frater, infamiæ periculum euaderent. Qua id ratione euenerit, nouit qui famulo precanti id tribuit Deus.
CAPVT III
Alia a Deo collata ipsi beneficia, per ipsam aliis.
[14] Et hoc potentissimum opus eiusdem Diuinum iungendum esse mihi videtur inter cetera, quo Saluatoris instar, imitatrix diuini Numinis, a excelsissimam operata est virtutem. Nam secundum exemplum Domini, & hæc oculos cæci nati aperuit. Sua enim nomina & opera membris Dominus largitus est suis: quia cum de semetipso loquitur, Ego sum lux mundi, nihilominus suis dicit Apostolis: Vos estis lux mundi. [Ioan. 8. 12, Matth. 5. 14, Ioan. 14. 12] Et de iisdem intulit, dicens: Opera quæ ego facio, & ipsi facient, & maiora horum facient. Interdum enim, quem naturalis partus cæcum protulit natum, [cæco visū confert;] fides eiusdem Brigidæ, grano comparata sinapis & consimilis eidem, oculos simplices & lucidos ingenti miraculo aperuit. Hæc itaque tantis virtutibus illustris, humilitate cordis & puritate mentis, & morum temperantia, ac spiritali gratia plena, tantam auctoritatem in diuino cultu & celebre nomen præ omnibus coætaneis Virginibus habere meruit.
[15] Et quadam die cum vna ex adhærentibus sibi extrinsecus fæmina, cum filia annorū duodecim ȩtatis, ex naturali procreatione muta, ad eam veniret visitandam, cum digna reuerentia, vt omnes solebant, se inclinans, & humili collo ad eius pacificum osculum procedens; [mutæ loquelam:] ipsa omnibus affabilis Brigida ac felix conditis sale diuino sermonibus eam salubriter allocuta est: ac Saluatoris exemplo, iubentis paruulos ad se venire, filiæ manum retinens manu sua, nesciente illa quod esset muta, & voluntatem ipsius interrogans, vtrum velato capite permanere Virgo, an nuptus tradenda esse vellet; matre ipsius admonente quod sibi filia nulla daret responsa; respondens matri dixit, se non dimissuram manum filiæ, nisi prius sibi responsum redderet. [Marc. 10. 14] Et cum filiam secunda vice interrogaret de re eadem, respondit filia sibi, dicens: Non aliud, nisi quod tu volueris, agere volo. Ac sic postea aperto ore, sine linguæ impedimento, & soluto ipsius vinculo, sana loquebatur.
[16] Et quibus hoc eiusdem opus b nullis multorum auribus antea inauditum scrupulum non moueret? Cum enim hæc animo esset intenta cælestium meditationi, vt semper solebat, suam de terrestribus ad cælestia eleuans conuersationem; quamdam non paruam, sed grandem, [lardū cani relictum, mense post integrum recipit:] lardi partem cum cane dimisit. Et cum esset inquisita, non alicubi, sed in loco vbi canis solebat esse, mense transacto intacta & integra reperta est. Non enim canis ausus est comedere depositum beatæ Virginis, sed custos patiens lardi & idoneus, contra suum solitum morem, Diuina refrænatus virtute & domitus, extitit.
[17] Excrescente quotidie miraculorum numero, quæ vix enumerari possunt, quantum misericordiæ & pietatis, & in pauperes eleemosynarum, opportune & importune postulantes, [carnē crudam gerit veste non maculata:] operata est! Nam cum aliquis indigens cibo pauperum eam rogaret, illa ad eos qui carnes coxerant, vt ab illis aliquid pauperi deferret, festinauit. At illorum vnus stolidissimus famulus, qui carnes coxerat, insipienter partem nondum carnis coctam in albatum ipsius sinuatæ vestis receptaculum transiecit: & sic illa non c suffuscato mantili, sed in suo candido colore manente, portans pauperi tribuit.
[18] Nec non & hoc de eius gestis felicibus admirari debet. Confluentibus enim ad eam vndique pauperibus & peregrinis, ingenti fama virtutum & nimiæ largitatis tractis, accedens inter eos ingratus quidam leprosus optimam de armento vaccam cum optimo vitulo omnium vitulorum simul sibi dari poscebat. Nec ipsa eius audiens preces distulit: sed mox illam quam optimam didicit de omnibus vaccam, [dat vaccā leproso, & alierius vaccæ vitulum,] & alicuius vaccæ vitulum elegantem & optimum, roganti infirmo voluntarie donauit, & misericorditer suum cum illo transmittens currum, per iter longum & latissimum campum, ne molestiam in vacca minanda infirmus longo fessus itinere sustentaret, [quem vt suum lābens sequitur:] vitulum post tergum eius in curru poni præcepit. Et sic eum vacca lingua d lambens, & tamquam proprium diligens, nemine eam cogente, vsque ad loca destinata consecuta est. Videtis, carissimi Fratres, quod & bruta contra consuetudinem ei famulabantur animalia.
[19] Et quodam interuallo temporis alij nequissimi fures, qui nec Deum nec homines verebantur, de alia prouincia ob latrocinium venientes, [boues recipit,] & per amnem grandem facili meatu pedum egredientes, boues ipsius furati sunt. Sed eos eadem reuertentes via, impetus ingentis fluminis inundatione aquarum subito facta conturbauit. Non enim flumen instar muri erectum scelestissimam boum fraudem B. Brigidæ per se transire permisit; [abigeis submersis:] sed eos fures demergens & secum trahens, boues de eorum manibus liberati, loris in cornibus pendentibus, e ad proprium armentum ac boekium reuersi sunt.
[20] Ecce & hic Diuina virtus apparet. Cum quadam die ipsa sanctissima Brigida, cogente aliqua necessitate vtilitatis, conuentionem plebis visitaret, in curru sedens binis vehebatur equis. Et eum in suo vehiculo meditatione theorica, cælestem agens in terris vitam, suum, vt solebat, dominatorem oraret; de alto procidens loco alter bruto animo equus saliens sub curru & irrefrænatus f habenis fortiter se g extorquens, & de iugo semetipsum absoluens, equo altero solo sub suo remanente iugo, exterritus, [equo iugū excutiēte, ipsa cum curru in præcipitio seruatur:] per campestria cucurrit: & sic manus Diuina iugum pendens sine præcipitio sustentans, & vidente turba ob testimonium virtutis Diuinæ, secuta in suo orans vehiculo, cum vno equo sub curru posito, ad plebis conuentionem discursu placabili inlæsa peruenit: & signis & virtutibus suam confirmans doctrinam, sermonibus salutaribus & sale Diuino conditis plebem hortata est.
[Annotata]
a MS. VVibling. & Mombr. excelsissima.
b Alij, nonnullis. abest a VVibling.
c Canis. & VVibl. suffocato.
d Ita Canis. at MSS: VVibl. & Preudh. tangens.
e Canis. ad proprium armentorum adbubulum. Illud, ac boekium deest VVibl. & Momb.
f MSS. S. Max. & Preudh. a viris.
g MS. S. Max. & Can. excutiens.
CAPVT IV
Feræ cicures ad eius obsequium.
[21] Et hoc virtutibus ipsius videtur nobis esse deputandum. Cum aper ferus, singularis & siluestris, territus & fugitiuus esset, [aprum benedictione cicurem reddit:] ad gregem porcorum Brigidæ felicissimæ concitus cursu præcipiti peruenit: quem ipsa a ventum inter suos cernens sues benedixit. Deinde impauidus, aesi familiatis, cum ipsius permansit grege poteorum. Ecce videtis, Fratres, quod & bruta animalia & bestiæ sermonibus & voluntati eius resistere non poterant, sed domita & subiecta sibi famulabantur.
[22] Nam cum aliquando aliquis inter ceteros offerentes ei munera, de longa veniens prouincia offerret sues pingues, & alios secum missos ire ad suam villam quodam longo terrarum interuallo positam rogaret, vt ab eo sues acciperet; per longum itineris spatium dierum trium vel quatuor amplius prolixum; [sues a quodam accipit,] cum eo suos missos transmisit comites: & transacto vnius diei itinere, in monte confinali regionum, qui proprio vocabulo nuncupatur b Cabor, sues suas, quas in longinquis opinabatur esse regionibus, obuias contra se venire, a lupis c directas per viam & coactas, contemplati sunt. [a lupis tridui itinere deductos:] Et cum illi vicinius erant, & intellexisset suas esse, cognoscens sues proprias, & videns agrestes lupos, qui ob maximam B. Brigidæ reuerentiam de siluis maximis & campo Liffi latissimo, idonei pastores in coactis & minandis suibus laborabant; aduenientibus missis relinquentes eas inlæsas; mirabilique d hoc euentu intellecto, & consueto more discesserunt. Et sic altero die ij qui missi erant cum suibus, factum mirabile narrantes, domum reuersi sunt.
[23] Item de eiusdem mirabilibus gestis hoc factum videtur nobis minime prætereundum enarrare. Quadam enim die cum aliquis nulla suffultus scientia, vulpem per Regis palatium ambulantem videret, putans illam obcæcatis sensibus suis feram esse bestiam; & quod in aula Regis familiaris & mansueta esset, variis artibus docta, agilitate corporis & subtilitate animæ, [liberat capite periclitantem ob cicurem Regis vulpem occisam,] Regi & suis Comitibus grande præstans spectaculum, ignoraret; vidente multitudine, occidit eam: & tunc ab his qui viderunt factum alligatus & defamatus ad Regem perductus est. Et Rex iratus rem discens gestam, nisi sibi vulpes similis in omnibus calliditatibus, quas sua vulpes operabatur, restituta esset, illum iussit occidi; & vxorem & filios suos & omnia quæ habuit in seruitutem redigi præcepit. Et cum rem gestam sancta ac venerabilis Brigida didicisset, tanto misericordiarum & pietatis affectu permota, currum suum sibi iungi præcipiens, & ex intimo corde dolens pro ipso infelici, qui iniuste iudicatus est, precibus ad Dominum profusis, & per planitiem campi equitans, perrexit in viam quæ ad Regis ducebat palatium. Nec mora: Dominus exaudiens ipsam suas fundentem assiduas preces, vnam de suis vulpibus feris ad eam venire transmisit; [simili diuinitus obtenta,] quæ cum velocissimo cursu per campestria veniret, & beatissimæ Brigidæ currui appropinquaret, leuiter se eleuans in currum intrauit, & sub receptaculo vestis Brigidæ se constituens, sobrie cum ea in curru sedebat. Et cum ipsa ad Regem veniret, vt ille miser improuidus, qui reatu suæ ignorantiæ tenebatur, liber & absolutus de vinculis egrederetur, cœpit precari. Et cum Rex eius precibus consentire noluisset, obtestans se non illum dimissurum, nisi talem vulpem, tantæ mansuetudinis & calliditatis, qualis vulpes sua fuerat, restituta sibi esset; ipsa suam protulit in medium vulpem, [ac Regi data,] quæ coram Rege & omni multitudine totos mores & subtilitatem docibilem alterius agens vulpis, in eadem forma prioris palam omnibus variis lusit artibus. Tunc Rex hæc videns placatus, & eius optimates cum ingenti plausu multitudinis admirantes mirabile factum, illum solui & liberum abire, qui fuerat antea reus delicti, iussit. Nec multo post cum S. Brigida, solutione & libertate facta, ad suam remearet domum; hæc vulpes inter turbas dolose se torquens, [quæ postea aufugit:] & callide mouens, quæ alteri videbatur similis, fugitiua ad loca deserta & siluestria ad suum antrum, multis equitibus & canibus se persequentibus illudens, ac per patentes campos fugiens, incolumis euasit. Et omnes admirantes hoc quod factum fuerat, priuilegio sanctitatis & prærogatiua virtutum multarum semper pollentem maioribus gestis venerati sunt.
[24] Et cum e in alia die anates pectore carnali in aqua natantes, & per aëra interdum volitantes, Beata vidisset Brigida, eas ad se venire accersiuit. Quæ pennigero volatu, & tanto ardore obedientiæ, eius vocibus, tāquam sub humana cura essent consuetæ, sine vlla formidine multitudinis ad eam volitabant. Quas manu tangens & amplectens, [siluestres anates ad se aduocat:] & per aliquantulum temporis hoc idem faciens, redire ac volare suis in aëra alis permisit, collaudans creatorem omnium rerum inuisibilem per creaturas visibiles, cui omnia subiecta sunt animantia, & cui omnia viuunt, vt quidam ait, officio gerendi. Et ex omnibus manifeste intelligi potest, quod omnis natura bestiarum & pecorum & volucrum subiecta eius fuit imperio.
[Annotata]
a MS. S. Max. venientem VVibl. euentu.
b Ita MS. Preudh. & Canis. at MS VVibling. & Mombrit. Gabor. MS. S. Max. Tabor. Colgan. Grabor.
c Ita MSS. S. Max. & Preudh. Alij direptas.
d Momb. hoc agentes intellectu, & mansueto more. Colgan. hoc agentes intellectu & inconsueto more.
e MSS. S. Max. & Preudh. illa.
CAPVT V
Cædes impeditæ. Angeli præsens auxilium.
[25] Et hoc eiusdem miraculum omnibus seculis celebrandum, auribus fidelium insinuandum est. Nam cum semina saluberrima verbi Dominici ex more suæ consuetudinis omnibus seminaret, vidit nouem viros in forma quadam speciali vanæ & diabolicæ superstitionis, & plausum habentes vocis ridiculæ ad insaniam mentis maximam. In quorum viis contritio erat & infelicitas, qui antiquo hosti, [cædem spirantes frustra monet,] qui in illis regnabat, votis scelestissimis & iuramentis sitientes effusionem sanguinis, antequam Calendȩ a illius mensis superuenirent venturi, aliorum iugulationem & homicidia facere disposuerunt. Quibus reuerentissima & affabilis Brigida melliflua verborum copia prædicauit, vt mortiferis erroribus relictis sua crimina per cordis compunctionem & veram delerent pœnitentiam. Qui hebetudine mentis suæ, nisi prius vana sua complessent vota, illud facere resistentes, in viam suam perrexerunt: & pro hac re fusis ad Dominum precibus assiduis, decoratæ Virginis, volentis, Domini exemplo, omnes saluos fieri & ad agnitionem venire veritatis; egredientes illi nefarij, imaginem instar viri, [efficit tamē, vt viri imaginem, non virum ipsum, decollent:] quem debuissent iugulare, contemplantes, continuo suis iugulantes lanceis, & gladiis decollantes, quasi post triumphum de suo aduersario & inimico, cum armis sanguineis & cruentis reuersi, multis apparuerunt. Mirum in modum, cum neminem occiderent, illis visum est sua complesse vota, atque cum nemo deerat de illa prouincia, de quo illi triumpharent; nulla dubietas pro hac re alicui persistens, largitas muneris diuini per Sanctam Brigidam facta omnibus innotuit. Et sic illi, qui antea erant homicidæ, per pœnitentiam ad Dominum conuersi sunt.
[26] Et in hoc opere per decoratam Brigidam cultu inenarrabili sacræ religionis, Diuina manifestata est potentia. Illam enim b Lugidus quidam, valde validus & virorum fortissimus, [enormem voracitatem tollit,] duodecim virorum opera per semetipsum tanta fortitudine sui corporis in vna, cum vellet, laborans die, & cibaria quibus duodecim sufficienter viri vesci possent, similiter comedens; (sicut enim illorum opera solus facere, sic & cibaria æquali modo vnus contra plures comedere poterat) deprecatus est, vt pro se Dominum oraret omnipotentem, vt eius ingluuiem, qua superflua deuorabat, temperaret, nec antiquam virtutem sui corporis per hanc amisisset caussam. Et sic ipsa Brigida illum benedicens, & pro illo Dominum orans; [manentibus viribus:] ipse postea victu vnius viri satis contentus, ac, vt antea solebat, laborans sicut duodecim operarij operabatur, in eadem antiqua permansit virtute.
[27] Item inter eius opera præclara, hoc item egregium opus & excelsum compertumque omnibus explicare debemus. Arbor quædam grandis & maxima, ad aliquem parata vsum ab iis, qui artificia exercere solebant in silua lignari, securibus excisa est. Ad quam conuentio virorum fortium propter eius molestiam, [immēsam arborem alio transfert,] & ingentem molem, & loca difficillima, in quibus ramorum cum fragore suorum ruit, vt deponerent, & traherent cum multis bobus & artificum machinis ad locum destinatum, vt necessitas rei poscebat, congregata est. Et cum nec multitudo virorum, nec vires boum & variæ c artificum artes, mouere vel trahere eam arborem nullo modo poterant; recedentibus cunctis ab ea, per fortissimam fidem B. Brigidæ grano sinapis similem, (per quam fidem, vt Magister cælestis organo Euangelicæ vocis docet, montes mouentur, [Angeli ope:] & possibilia sunt omnia credentibus) eam grauissimam arborem d Angelica virtute per Diuina e mysteria nullo mortalium auxilio leuantes, sine vlla difficultate ad locum, quem voluit S. Brigida, destinatum detulerunt, ac per omnes prouincias tanta Diuinæ virtutis huius excellentia diuulgata est. [Marc. 11. 23 & 9. 22]
[Annotata]
a Canis. Colg. Bellouac. Iulij. S Antonin. Iunij.
b Colg. Luguid. Canis. Luguidinam. Bellou Luguidina. Momb. Lugdemais. MS. S. Max. indicat adolescentem fuisse.
c MS. VVibling. magorum.
d Can. & MS. Preudh. Euangelicæ virtutis.
e Colg. & Mombr. ministeria.
CAPVT VI
Res variæ eius precibus restitutæ.
[28] Et nostro occurrit animo non excludere & hanc virtutem silentio nostro, quam inter innumerabiles virtutes eadem operata est Brigida venerabilis. Quidam enim vir secularis, & gente nobilis, & dolosis moribus, [fæminam seruitutis & adulterij periculo erip it,] exardescens in alicuius fæminæ concupiscentiam, & quomodo eius concubitu frui posset callide cogitans, ac suam a sentem argenteam pretiosamque in depositum sibi commendans, quam dolose retraxit, illa ignorante, & iecit in mare, vt cum ipsa non posset reddere, sibi esset ancilla, & eius postea vteretur, vt vellet, amplexibus. Machinatus est hoc perficere malum nulla alia re ac redemptione placatus fieri posse dicens, [monili, quod in mare abiectum,] nisi aut propria sibi sente argentea reddita, aut ipsa fæmina in seruitutem ei redacta, pro caussa culpabili fragilis concupiscentiæ vteretur. Et hæc timens pudica fæmina tamquam ad ciuitatem refugij tutissimam, ad Sanctam confugit Brigidam. Quæ cum talem comperisset caussam, vel quid pro hac re agere debuerit cogitaret, cum necdum verba complesset, [subito in ventre piscis reperto:] superuenit ad eam quidam cum piscibus de flumine tractis: & cum illorum ilia piscium illico fuissent excisa, sentis illa argentea, quam ille crudelis iecit in mare ob caussam supra dictam, in medio vnius ex piscibus reperta est. Et sic postea secura mente eam sentem secum portans, & ad conuentum multitudinis pro hac culpa cum tyranno infami progrediens, & monstrans sibi suam propriam sentem, multis testantibus, qui eam agnoscere poterant, non aliā esse sed ipsam, de qua talis sermo ferebatur; adhærentem sibi fæminam pudicam de manibus tyranni crudelissimi liberauit. Et sic ille postea confitens suam culpam, S. Brigidæ humiliter sua subdidit colla. Et illa ab omnibus gloriose, peracto hoc ingenti miraculo, gratias agens Deo, & omnia in eius gloriam faciens, domum rediit propriam.
[29] Et his miraculis gloriosum eius & clarissimum cum aliqua b fideli fæmina hospitium iungi debet: quo prosperum iter faciens S. Brigida in Dei voluntate, in amplissimo campo Breg, cum declinasset ad vesperam dies, ad habitaculum eius veniens cum ea pernoctauit. Quæ obuiis manibus & gratulanter eam suscipiens, & gratias omnipotenti Deo agens de felici aduentu reuerendissimæ Brigidæ c tamquam Christi; cum non haberet propter suam inopiam, vnde ignem nutriret & cibū coqueret, vnde tales hospites cibaret; incidens ligna telaria, in quibus texturam telarum operabatur, in pastum ignis; [vitulum comestum, & ligna combusta, piæ hospitæ integra postridie restituit:] vitulum suæ vaccæ quem occidit, super struem istorum ponens lignorum, igne assauit, cum bona voluntate: Et cœna in Dei laudibus facta, & nocte adsuetis transacta vigiliis, expergiscens post illam de mane noctem, vt nullum de receptione & refectione S. Brigidæ vllius rei sustineret damnum ipsa hospitalis, quæ vitulum suæ amiserat vaccæ, alterum in eadem forma vitulum cum sua inuenit vacca, quem vt priorem ipsa dilexerat: & telaria ligna similiter sibi præ ceteris reparata, in tali forma in quantitate, in qua priora fuerant, contemplata est. Et sic S. Brigida, felici progressu, & mirabili facta virtute, domui & habitatoribus valedicens, pacifice in viam suam perrexit prosperam.
[30] Et ecce in tanta miraculorum multitudine hoc eiusdem opus præclarum admirari solet. [vt pauperibus tribus succurrat,] Tribus enim leprosis & infirmitatibus oppressis, postulantibus munus aliquodcumque ab ea accipere, vas largita est argenteum. Er ne illis esset caussa discordiæ & contentionis, si illi inter se diuiderent, d cuidam in ponderibus auri & argenti comperto, dixit, vt inter illos tres hoc vas ponderaret tribus æqualibus partibus. Et cum excusare se cœpisset, dicens ponderari se æqualiter non posse, ipsa felicissima fæminarum Brigida, [vas argenteum in 3 partes æquales confringit:] apprehenso vase argenteo, ipsum allidit contra lapidem, & confregit in tres, vt voluit, æquales & consimiles partes. Mirum in modum cum postea ipsæ tres partes ipsius vasis argentei in pondere essent emensæ, nulla pars alia minor vel maior, quæ aliam superaret, licet vno obolo, de his inuenta est tribus partibus. Et sic ipsi infirmi pauperes, sine vlla iniuriæ aut inuidiæ caussa, inter se læti cum suis recesserunt domum.
[31] Secundum enim Iob beatissimi exemplum numquam inopes a se recedere sinu vacuo passa est. Nam vestimenta transmarina & peregrina Episcopi e Conlæi decorati culminis, quibus in solemnitatibus Domini, & in vigiliis Apostolorum, sacra in altaribus & in sanctuario offerens mysteria, vtebatur, pauperibus largita est. Et cum tempus solemnitatis aduenit secundum consuetudinem, [vestes sacras dat Christo in forma pauperis;] vt ipse summus Pontifex populorum, suis indutus esset mutatoriis vestibus, S. Brigida, quæ priora vestimenta illius Episcopi Christo in forma pauperis posito donauerat, alia similia per omnia vestimentis prioribus, tam texturis quam coloribus, quæ in illa hora a Christo, [similes cælitus recipit:] quem per pauperem induebat, perlata sibi in curru duarum acceperat rotarum, tradidit pro aliis. Voluntarie autem alia pauperibus vestimenta obtulit, & hoc pro eis opportune recepit. Nam cum ipsa esset viuum & felicissimum summi capitis membrum, potenter omnia quæ desiderabat operabatur.
[32] f Nam & hoc eiusdem opus egregium non est prætereundum enarrari. Quidam enim compulsus quadam necessitate, indigens mellis sextarium eam precatus est. Et cum ipsa Brigida mente doleret, [mel, vt egenti succurrat, a Deo impetrat.] dum non haberet paratum mel, quod illi roganti donaret, murmur apum sub pauimento domus, in qua tunc ipsa fuerat, exauditum est. Et cum ille locus, in quo suis apes vocibus sonabant, perfossus & scrutatus fuisset, repertum est in eo quantum sufficiebat in opus poscētis. Et sic ille ab ea recepto mellis munere, quantum sibi necessitas poscebat, ad sua gaudens reuersus est habitacula.
[Annotata]
a Mombr. fibulam. & postea, gemmam.
b MS. S. Max. ait nobilem fuisse, quæ cum audisset quod Brigida in campo maneret, eam ad domum suam inuitauit. De hoc autem campo actum est in præcedente Vita.
[]
c Ita MSS. Preudh. & VVibling. at Ganis. & Colg. Virginis Christi.
d MS. S. Max. vni eorum.
e Canis. & Mombr. Conleath. MS. S. Max. Collei. Colg. Conlaith; fateturq; in MSS. quibusdam haberi Conleach: sed mauuli Conlaidh, vel Conlaedh.
f Deest hic paragraphus Canisio.
CAPVT VII
Fluuij mutatus alueus. lapis molaris prodigiis clarus.
[33] Item & hoc Sancta fulsit Brigida miraculo. Cum Regis illius patriæ, in qua ipsa fuit, edictum per plebes & prouincias, quæ sub eius erant ditione & iugo, inualesceret, vt de omnibus eius regionibus & prouinciis omnes populi & plebes conuenirent, atque ædificarent a viam latam & firmam ramis arborum, b & munitionibus quibusdam firmissimis in c grunna profunda & pene intransmeabili & in locis humentibus atque in paludibus, in quibus grandis currebat fluuius; quæ constructa quadrigas & equites & currus & plaustrorum rotas & impetum populorum atque concursum vndique hostium sustentare posset; conuenientibus multis populis per cognationes & familias, diuiserunt viam illam, quam ædificare debuerant, in partes proprias, vt vnaquæque cognatio & familia suam sibi creditam construxisset partem. Et cum illa pars fluminis difficillima & laboriosa in sortem alicuius ex ipsis nationibus cederet euentu; ipsa natio durissimum deuitans laborem, per suam fortitudinem S. Brigidæ infirmiorem coëgit nationem, [vt quosdam iniusto labore grauatos liberet,] vt hanc operaretur difficilem partem in structuram viæ, & suam quam faciliorem euentu habebant partem eligens ipsa crudelis & iniusta natio ædificaret sine vlla fluminis perturbatione. Atque cum ad S. Brigidam sui secundum carnem cognati d venissent querelosi, prostratique a fortioribus sine vllo iure dispensationis; ipsa illis probabiliter dixisse fertur: e Abite: voluntas Dei est & potestas, vt ille fluuius transeat de loco quo est, & vbi vos dura opprimunt opera, in illam quam ipsi elegerunt partem. [flumē alio transfert,] Et cum de mane ipsius diei omnes surrexissent ad opera populi, fluuius ille quem querebantur, visus est reliquisse suum antiquum locum & conuallem, vbi inter ambas currere solebat ripas, & transmutasse de parte vbi S. Brigidæ natio compulsa operabatur, in illorum fortium & superborum partem, qui alios pauciores & infirmiores se iniuste & durissime operari compellebant. [priore al ueo sicco remanēte.] Et in testimonium virtutis vestigia fluminis & vallis vacua, vbi vndans & emanans antiquo currebat fluuius tempore; ipsoque ad alterum flumine recedente locum, ipse locus siccatus sine vllis apparet fluitantibus aquis.
[34] Non solum autem hæc in sua vita carnali, antequam sarcinam deponeret carnis, virtutes operata est plurimas, sed & largitate Diuini muneris in suo monasterio, vbi eius venerabile requiescit corpus, alias semper operari virtutes innotescit; quas non solum audiuimus, sed etiam oculis nostris vidimus. Nam Præpositus maximi & clarissimi monasterij S. Brigidæ, de quo in huius opusculi principio breuem fecimus mentionem, operarios & lapidum cæsores quærere lapidem & incidere molarem per loca quæcumque, [Lapis molaris in monte aptatus,] vbi posset inueniri, transmisit. Et illi sine vlla prouidentia viarum difficilium arduam ascendentes viam, ad cacumem petrosi montis perrexerunt: & eligentes lapidem grandem in ipso montis altissimi cacumine, & cædentes eum de omni parte in rotundum & perforatum molarem lapidem formauerunt. Et cum Præpositus de monasterio inuitatus ab eis venisset cum bobus ad illum montem, in quo lapis molatis formatus fuit, atque cum boues secum propter arduam montis ascensionem trahere & cogere non posset, durissimum iter cum paucis illum sequentibus vix ascendere potuit. Exinde ille cum suis comitibus & operariis dum cogitaret, quomodo illum molarem deportaret lapidem de iugo altissimi montis, cum boues in illo prærupto montis sub oneribus & iugis esse nullo modo potuerint; tum facta desperatione, aliis ex eis dicentibus illum deserere lapidem, & eos in vanum laborasse qui illum formauerunt; ille Præpositus prudenti dispensatione & consilio suis operariis fideliter dixit: Nequaquam hoc ita fiat; sed hunc leuate lapidem molarem viriliter & submittite in præcipitium de alto isto montis cacumine, [per præcipitium innoxie deuolutus, ope S. Brigidæ;] in nomine & virtute S. Brigidæ, quia nos nullis artificiis & viribus per ista loca petrosa & difficillima hunc grandem lapidem molarem possumus portare, nisi ipsa Brigida, cui nihil impossibile est, secundum illud quod omnia possibilia sunt credenti, illum portauerit vsque ad locum, ex quo vites boum trahere ipsum possint. [Marc. 9. 22] Et sic fide firma præcipitantes illum ac solum relinquentes in vallem, paullatim de monte descendens, aliquando petras deuitans, aliquando f transiliens, & in locis currens humidis in radice montis positis, in quibus nec homines, nec boues stare potuerant, pro illorum profunditate, mirabili comitatu vsque ad loca plana, sine vlla fractione g, vbi illorum boues erant, progressus est. & sic inde ex bobus vsque ad molinum vectus artificiose cum altero iunctus est lapide.
[35] Et vt plus iste molaris lapis, qui in nomine Beatæ directus est Brigidæ, omnibus adhuc innotesceret, addidit & hoc inauditum antea & præclarum miraculum. Nam cum quidam paganus & gentilis de molino vicino suo habitaculo dolose per alium simplicem virum, ignorante molinario, qui opus molituræ exercebat, suum granum ad hoc misisset molinum, cum inter huius molares transiectū & fusum fuisset lapides, illum supradictum lapidem molarem nullus impetus fortis fluminis & directus, & nulla aquarum vis violenta, & nulla artificum conamina mouere ac trudere in circuitum volubilem & solitum ambitum potuerunt. Et dum illi qui hoc viderunt, [sed ad magi granum molendum verti nulla vi potest;] de hac re contristarentur, nimio perculsi stupore; tunc granum illud magi esse comperientes, minime dubitabant, quod ille lapis molaris, in quo S. Brigida virtutem operata est Diuinam, granum gentilis hominis in farinam comprimere respuisset. Et in illa hora tollentes foras granum ipsius pagani, & suum granum monasteriale subter molarem illum lapidem ponentes, cursus solitus & quotidianus sine vllis impedimentis repentino reparatus est molæ.
[36] Et post interuallum temporis accidit vt h istud molinum igne combureretur. Nec & hoc paruum fuit miraculum, cum ignis domum totam consumeret, [ab incēdio illæsus seruatus,] & alterum lapidem, qui iunctus supradicto lapidi fuit; hunc tantum specialem B. Brigidæ lapidem nullo modo tangere & comburere ausus est: sed sine vllius ignis molestia, magno molini incendio, permansit solus incolumis. Et postea hoc viso miraculo i vectibus ad monasterium perductus est, & iuxta portam interioris ornati castelli, quo ecclesia ambitur, [miraculis clarescit:] vbi multi conueniunt populi ob venerationem S. Brigidæ virtutum, in ipsa porta honorifice positus est. Et de fidelibus hunc Brigidæ lapidem tangentibus, per quem ipsa supradictas virtutes fecit, morbos expellit & languores.
[Annotata]
a MS. VVibl. statuam. forte stratam.
b Addit Canis. petris in fundamento positis.
c Colganus scribit grunnas esse loca bituminosa & vliginosa in quibus cespites ad struendum ignem, [Grunna.] vt in depressioribus quibusdam Belgij locis, eruuntur. Canisius gronnam vocat.
d Canis. fuissent religiose prostrati.
e MS. VVibling. Habere fiduciam.
f MSS. Preudh. & S. Max. trahens ac saliens. Colg. super eas saliens.
[]
g Addit MS. Preudh. tramitis.
h MS. Preud. Iste molinus. & ante, ad hunc molinum.
i Alij, vectus ad monasterium supradictus.
CAPVT VIII
Kildaria vrbs. S. Brigidæ ecclesia, sepulchrum.
[37] Nec & de miraculo in reparatione ecclesiæ facto tacendum est, in qua gloriosa amborum, hoc est, Archiepiscopi Conlei & huius Virginis florentissimæ Brigidæ corpora, a dextris & a sinistris altaris decorati, [Ecclesia Kildariōsis (in qua sepulchra SS. Conlei & Brigidæ,)] in monumentis posita, ornatis vario cultu auri & argenti & gemmarum pretiosi lapidis, atque coronis aureis & argenteis desuper pendentibus, ac diuersis imaginibus a cum cælaturis variis & coloribus, requiescunt. Et in veteri noua res nascitur actu: hoc est, Ecclesia crescente numero fidelium de vtroque sexu, [innouata & ampliata:] solo spatiosa, & in altum minaci proceritate porrecta ac decorata pictis tabulis, tria intrinsecus habens oratoria ampla & diuisa parietibus b tabulatis sub vno culmine maioris domus. In qua vnus paries decoratus, & imaginibus depictus, ac linteaminibus tectus per latitudinem in Orientali ecclesiæ parte, a pariete ad alterum parietem ecclesiæ se tendit. [in ea discreta loca] Qui in suis extremitatibus duo habet in se ostia, & per vnum ostium in dextra parte positum intratur ad sanctuarium ad altare, vbi c summus Pontifex cum sua d regulari e schola, & his qui sacris deputati sunt mysteriis, sacra ac Dominica immolat sacrificia. [1 Episcopi & Cleri, 2 Abbatissæ & sanctimonialium,] Et per alterum ostium, in sinistra parte parietis supradicti & transuersi positum, Abbatissa cum suis puellis & viduis fidelibus tantum intrat, vt conuiuio corporis & sanguinis fruantur Iesu Christi. Atque alius partes pauimentum domus in duas æquales diuidens partes a pariete Occidentali vsque ad transuersum in latitudinem parietem extentus est. Et hæc tenet ecclesia in se multas fenestras, & vnam in latere dextro ornatam portam, [3 laicorū virorum,] per quam Sacerdotes & populi fideles masculini generis intrant in ecclesiam; & alteram portam in sinistro latere, per quam Virgines & fæminarum fidelium congregatio intrare solet. [4 fæminarum:] Et sic in vna basilica maxima populus grandis in ordine & gradibus & sexu & locis diuersis, interiectis inter se parietibus, diuerso ordine & vno animo omnipotentem orant Dominatorem.
[38] Et cum valua antiqua portæ sinistralis, per quam Sancta solebat Brigida in ecclesiam intrare, ab artificibus suis esset cardinibus sita, [porta nimis breuis,] totam concludere portam instauratam & nouam non potuit, quarta enim portæ pars sine conclusione, & patefacta apparebat: Et si addita & iuncta ad valuæ altitudinem quarta pars fuisset, tunc totam concludere portam posset altam & instauratam. Et cum artifices alteram maiorem nouam facere valuam deliberarent, quæ totam concluderet portam; aut tabulam facere iunctam in vetere valua, vt postea sufficere posset; prædictus doctor & omnium præuius artificum Hibernensium prudenti locutus est consilio: In hac superuentura nocte orare Dominum iuxta S. Brigidam fideliter debemus, vt ipsa nobis de mane quid in hoc opere acturi simus præuideat. Et sic orans iuxta monumentum Brigidæ gloriosæ noctem transegit: [ope S. Brigidæ ab architecto implorata,] & mane surgens, oratione præmissa, valuam antiquam trudens ac ponens in suo cardine, ianuam conclusit totam. Nec aliquid defuit de eius plenitudine, nec vlla in eius magnitudine superflua pars reperta est. Et sic illam Brigida extendit in altitudine valuam, [extēditur.] vt tota porta illa ab ea sit conclusa, nec in ea vllus locus patefactus videatur, nisi cum valua retro retruditur, vt in ecclesiam intretur. Et hoc virtutis Dominicæ miraculum omnium oculis videntium illam ianuam & valuam manifeste patet.
[39] Et quis sermone explicare potest maximum decorem huius ecclesiæ & innumera ciuitatis, quam dicimus, miracula? si fas est dici ciuitas, dum nullo murorum ambitu circumdatur: conuiuentibus tamen in ea populis innumerabilibus, dum ciuitas de conuentu hominum in se multorum nomen accepit, maxima hæc ciuitas & metropolitana est; in cuius suburbanis, [Kildaria vrbs refugij, cū suis suburbiis:] quæ Sancta certo limite designauit Brigida, nullus carnalis aduersarius, nec concursus timetur hostium: sed ciuitas est refugij tutissima cum suis omnibus deforis suburbanis in tota Scotorum terra omnibus fugitiuis. In qua thesauri seruantur Regum, & decorati culminis excellentissima esse videntur. Et quis dinumerare possit diuersas turbas & innumerabiles populos de omnibus prouinciis Hiberniæ confluentes? [magnus ad eam populorum concursus.] alij enim propter epularum abundantiam, alij ad spectaculum turbarum, alij propter sanitates de suis languoribus, alij cum magnis donis & muneribus conuenientes ad solemnitatem natiuitatis S. Brigidæ: quæ in die Calendarum Februarij mensis dormiens, secura sarcinam deiecit carnis, & Agnum Dei in cȩlestibus mansionibus secuta est.
[40] f Veniam peto a Fratribus hæc legentibus, imo emendantibus, qui caussa obedientiæ coactus, nulla prærogatiua scientiæ g suffultus, [Epilogus Auctoris.] pelagus immensum virtutum B. Brigidæ, & viris peritissimis formidandum, in his paucis rustico sermone dictis, virtutibus de maximis & innumerabilibus paruulū in re cucurri. Orate pro me, h Cogitoso, nepote culpabili, & vt oratione vestra pio Domino me commendetis exoro: & Deus vos pacem Euangelicam sectantes exaudiat.
[Annotata]
a MS. Preudh. cancellatis.
b MS. VVibl. interponit, &.
c Metropolita Lageniæ.
d MS. S Max. seculari.
e MSS. Preudh. & VVibl. stola.
f Cetera desunt in MS. VVibl.
g Canis. sufflatus.
h Cetera desunt, ipsumq; Cogitosi nomen, in MS. Preudhomij. in S. Maximini vero ita efferuntur sequentia: & audaciæ meæ indulgete, pro me misero Dominum deprecantes, Amen.
VITA III
Auctore Chilieno monacho,
edita a Ioan. Colgano ex MSS. Italicis.
Brigida Virgo Scota, in Hibernia (S.)
BHL Number: 1458
Avctore Chilieno.
PROLOGVS AVCTORIS.
[1] [S. Brigidæ patria Scotia, felix insula,] a Finibus occiduis describitur optima tellus,
Nomine & antiquis Scotia scripta libris.
Insula diues opum, gemmarum, vestis, & auri:
Commoda corporibus, aëre, sole, solo.
Melle fluit, pulchris & lacteis Scotia campis,
Vestibus, atque armis, frugibus, arte, viris.
Vrsorum rabies nulla est ibi: sæua leonum
Semina nec vnquam Scotica terra tulit.
Nulla venena nocent, nec serpens serpit in herba,
Nec conquesta canit garrula rana lacu.
In qua Scotorum gentes habitare merentur:
Inclyta gens hominum, milite, pace, fide.
De qua nata fuit quondam sanctissima Virgo
Brigida, Scotorum gloria, nomen, honor.
Turris ad igniferi pertingens culmina cæli,
Lumen mexhaustum, celsa corona Dei.
Fons benedictus ouans, Scotorum corda reformans,
Recreat ipsa ipsos, curat, alit, vegetat.
Scala parata viris, pueris excelsa, puellis,
Matribus & sanctis, tendit ad astra poli.
Dubtacus eius erat genitor cognomine dictus,
Clarus homo meritis, clarus & a proauis;
Nobilis, atque humilis, mitis, pietate repletus:
Nobilior propria coninge prole pia.
Scripserunt multi virtutes Virginis almæ, [genus nobile,]
bVltanus doctor, atque c Eleranus ouans.
Descripsit multos Animosus nomine libros, [Vita a multis scripta.]
De vita & studiis Virginis, ac meritis.
Ordiar a minimis; nec non maiora sequentur:
Sed prato pleno floribus apta legam.
Ordine si cæli fulgentia sidera cernens,
Altiuago cursu scire quis illa queat;
Littore quis minimas numero discernat arenas,
Turbida quas terris sparserat vnda maris;
Hic numerare potest virtutes rite puellæ,
In qua perpetuus manserat ipse Deus.
[Annotata]
a In Vita S. Donati Ep. Fæsulani 22 Octob. prima 6 disticha huius Prologi, ipsi S. Donato tribuuntur. Ita enim loquitur illius Vitæ Auctor, de Hibernia agens: Quantæ autem fortunæ vel dignitatis sit, seu etiam quam amica sit pacis, breuiter B. Donatus versificando collaudans sonando: Finibus occiduis &c. Vter ab altero mutuatus sit Auctor, non quærimus.
b Hunc Auctorem I. Vitæ facit Colganus, aitq; coli 4 Septemb. quo die, illius meminerunt alia quædam Martyrologia.
c Aleranum, siue Aieranum, aut Eleranum, idem coli ait 11 Aug.
CAPVT I
Brigidæ sanctitatis præsagia: virtutes & miracula in adolescentia: spretis nuptiis, ac velo accepto; dicata Deo virginitas.
[2] Qvadam namque die genitrix dum forte sedebat
In curru prægnans, [Sanctitas a vate prædicta;] nec tunc enixa puellam,
Dumque frementis equi spumantia colla tenebat,
Puluerulenta quidem vestigia longa sonabant.
Audierat sonitum vates stridere rotarum,
Dixerat: Ecce venit, Rex est qui præsidet axi:
Sed Comitissa tamen carpentum sola regebat.
[3] Venerat & tempus pariendi, venerat hora,
Vt mater sanctam genuisset viscere prolem.
Lectus erat præsens, quo hæc alma puerpera…
Decubuisse thoro fertur: quam a blattea flamma
Texerat emisso radio flagrante superno.
Mater & ipsa modum rerum seruabat, [cælesti lumine præ ostensa,] & horam:
Et tacuisse tamen fertur, nescire quid ignis
Significaret opus, vel quæ præsagia veri
Ostendisset ibi: [sæpius:] tacito sed corde volutat.
Sæpe etiam rutilis tectorum subdere flammis
Cernebant fabricam, paruæ & cunabula Brigdæ.
[4] Tēpore in hoc nutrix recubans cum febribus ægra,
Illius ac teneros vastabat pestifer ignis
Artus, perturbat vitalia viscera morbus.
Faucibus ex siccis dixit: (vix verba sonabat)
Quærite ceruisiam: mihi medo magna voluptas.
Brigida tunc fuerat inuenis & pulchra puella,
Mittitur ad vicos; [aquā vertit in cereuisiam,] quærendo quippe liquorem,
Virgo Dei properans vna comitante sorore.
Quidam ceruisiam, quamuis celabat, habebat,
Virginibus sacris stultus donare negabat.
Cum repedare domum cœperunt. Brigida fontem
Conspexit, liquidis calicem compleuerat vndis.
Nam quia sæpe Deus præsens est numine Sanctis
Qui latices gelidos b cællæ conuertit in vndas;
Virginis ob meritum species mutatur aquarum: [qua pulsæ febres;]
In siceram versa est. Porrexit Virgo dolenti.
Inscia mirifici biberat cum fæmina facti
Potum, tunc penitus discessit frigida febris.
Sæpe etiam pueris infirmis atque puellis, [alias in lac, vinū, cereuisiā:]
Haustum qui lactis quærebant, illa petenti
Frigida donabat de fontis pocula rore:
Sed Deus ipse suum naturam vertit aquarum
In lactis gustum, siceram vel forte Lyæum.
[5] Ceruisiam si forte
suis cernebat ocellis, [lac,
butyrum, cereuisiam tactu multiplicat:]
Aut lactis modicum tetigisset, siue butyrum,
Crescebat nimium, turbæ superare nequibant.
Qualis erat pueris, famulis, hæc ipsa puellis,
Talis amore pio cunctis pulcherrima Virgo
Pauperibus fuerat, miseris & larga pupillis:
Omnibus illa viris dignos præbebat honores,
[viri faciē numquam aspicit:]
Nec tamen ipsa virum in faciem conspexerat vllum.
[6] Pastor oues patris aliquas, vel forte suillas
Perdebat: pedibus cecidit sed Virginis almæ.
Illa rogare pio patrem cumpuncta dolore,
[opilionis
& subulci culpas deprecatur, & amissa restituit:]
Curabatque piis pueros defendere verbis,
Qui male tradebant siluis animalia patris
Furibus atque lupis. Tunc Brigida sancta puella
Integrum pecudum numerum (mirabile dictu)
Consignabat ouans: raptum nil senserat vllus.
[7] Quadam forte die fuerat prædicta puella
Pratis, dum rutilos flores carpebat, amœnis,
Lilia cum rosulis portabat mixta canistro,
Turbidus irruerat collectis imbribus æther,
Algida virgineam conspersit guttula pallam,
[madidam vestem in radio solis suspendit:]
Et vestis tenero pendebat frigida collo.
Illa domum repedans, fragrantes sparserat herbas,
Sol radiosque suos detexit lumine claro,
Respexitque oculis, discessit turbidus imber
Dum rutilante polo, radiosque immiserat, intus
Instar funis erat, tectum penetrauit opacum.
Vestem Virgo Dei radio famulante reponit:
Et radius madidam gestabat vertice pallam.
Pactum cum Christo pepigit sanctissima Virgo,
Vt radius solis vestem portaret inanis.
[8] Cum fuerat Sancta in media testitudine templi,
Orans ad Patrem deuoto pectore Virgo,
Pauperibus curam pietatis dogmate seruans;
Venerunt grauibus multi clamoribus orbi,
Virgineas aures pulsantes vocibus, escam
Quærebant pariter: descendit sobria Virgo,
Alloquitur puerum contracto poplite claudum,
[claudum, mutum, surdū sanat inscia:]
Auribus & surdum, qui tunc commercia vocis.
Gutturis, & linguæ perdebat perpete morbo.
Inscia Virgo mali deprompsit pectore verba:
Concite curre puer, fer nunc alimenta petenti.
Talibus alloquitur verbis tunc Sancta sedentem.
Et manifesta Dei virtus comitata loquelam
Virginis: & claudus, surdus, contractus abibat
Sanus, iam propriis portatur gressibus idem:
Et triplex morbus puerum dimisit euntem.
Plebs omnis Christum laudat per Virginis actum,
Quæ tantos variis sanat virtutibus ægros.
[9] Proximus huic fuerat iuuenis, qui iure parentum
Vnica cura fuit: pulsabat Virginis aures
Per se, perque patrem, per fratres atque sorores,
Munera muneribus promittens addere plura,
Aurum, purpureas, argenti pondera, vestes,
Diuitiasque domus, millenos, prædia, seruos.
Omnia sancta Dei despexit munera Virgo,
Sordida ceu terræ calcantur stercora nigræ.
[nuptias respuit,]
Illa: Habeo sponsum solum de Virgine natum,
Fæmineumque thorum nescit pater illius vnquam,
Pulchrior astriferis, excelsior ordine cælis,
[Christi amore:]
Mentibus Angelicis formosior, altior astris:
Cuius odore pio soluuntur vincula mortis.
Ille mihi lapides pretiosos clauserat auro:
Obtulit ipse meo pulchra & monialia collo:
Auribus atque meis gemmatum tradidit aurum,
Contextam cycladem, thalamum commiscuit auro,
Thesaurumque suum mihimet monstrauit opimum,
Marga-meis-ritas aptauit auribus istas,
Annulo & ipse suo memet signauit ab omni
Amplexu sibimet castum seruare cubile.
[10] Dixerat, & tristi detersit lumina vultu.
Ecce sui fratres verbis affantur iniquis,
Compelluntque patrem tristem sponsare puellam.
Dicere Virgo parat verbis sanctissima contra,
Et Christi thalamis castum seruare pudorem. [fratri importune eas vrgēti maledicēs, oculum per Angelum erui procurat:]
Talibus auditis cœperunt ludere verbis:
Fratribus ex ipsis surrexerat impius vnus,
Et Christi famulam deuoto pectore stantem
Perculit: ipse oculum peruersus perdidit vnum:
c E capite exsiliens lumen cum sanguine mixtum
Fluxerat in terram: percusserat Angelus ipsum.
Sancta dehinc fratrem miserum maledixerat ipsum,
Progeniemque suam dixit seruire futuram.
Dixerat, & mœstam fratres rogitare sororem
Pro peruente oculo, pro fratris casibus ægri
Cœperunt. [restituit:] Pariter compuncta est pectore Virgo,
Restituitque oculum, collecto fragmine, vulsum.
Defuit vnda loco: meritis (mirabile dictu!)
Virginis & venam terrarum cespite vulsam
Christus aquæ dederat, [fontem elicit:] lumenque reformat amicum.
Abluit illa caput, geminis gestabat in vlnis.
O memoranda diu, multos veneranda per annos
Sancta Dei! Populi Christo præconia laudis
Persoluunt omnes: iuuenis tremefactus abibat.
[11] [proco aliā designat sponsam:] Sed tunc Sancta Dei depromens pectore voces,
Alloquitur iuuenem, sponsalia multa ferentem:
Aspice nunc, iuuenis, præcelso in culmine castrum
Temporibus priscis vicina gente locatum:
In quo rite manet vir prudens atque superbo
Sanguine progenitus, cui pollet magna potestas:
Vnica nata sibi de casta coniuge proles,
Delitiæque patris præstanti corpore virgo.
Illa parata tibi, iuuenis, formosa puella:
Hæc tibi dicta, tuis assumens auribus audi,
Hæc tibi casta domus generis quoq; pulchra propago.
Crede, recede modo … sic tua fata manebunt.
Perrexit iuuenis, verbis tunc Virginis almæ
Confidens animo: rerum præsagia cernit
Prophetica mente prædicens omnia Virgo.
[12] Tempus & hora volat, Virgo crescebat in annis,
Plurima signa dabat Christo dictante per annos.
Et quoniam hoc patris verbum peruenit ad aures,
Quod sua sponte Deo seruiret filia Christo,
Noxia quod fragilis contempsit gaudia mundi;
Præsulis hinc proprios disponit mittere missos
Ad cellam, pariter sancta comitante puella.
Illis forte viris venientibus, vnus in agris
Occurrit mediis ollis; [velum cū 7 aliis accipit,] Benedicite, dixit,
Quid vos, quid cupitis? quam in partem pergere vultise?
Vt consecretur deuoto pectore Virgo,
Nubat vt ipsa Deo, sacro velamine sumpto,
Dubthacus ipse pater transmisit Virginis almæ
Præsulis vsque domum, dixerunt singuli in vnum.
Talia dicta dabant. Respondens ille viator:
Ipse ego ductor ero vester: nunc cernite templum.
Intrantes pariter, steterat tunc Præsul ad aram.
Virginibus septem stipatur Virgo beata
Æqualis voti, numerum assignata figuris
Brigida Sancta Dei pedibus voluebat, & orat:
Pontificem precibus, lacrymis & voce precatur:
O Pater alme, tuis cernis cum sistimus aris,
Nunc benedic famulas deuoto pectore stantes.
Et sancto nostras signabis chrismate frontes.
Tempore quo Præsul fundebat chrismatis vndas,
Virgineasque simul benedixit pollice pallas;
Et cum Sancta caput curuabat poplite flexo, [flamma supra caput apparente:]
Amplectendo pedem retinens altaris & orat;
(Mira loquor!) … de sancto vertice flammæ
Ascendere polo: signum dixere parentes
Virginis. Antistes miratur talia Melchon.
O Benedicta Deo sacro velamine Virgo,
Sancta mei memorans, [pedem altaris tactu incombustibilem reddit:] dixit, sis Brigida velo.
Talibus alloquitur verbis, dimisit euntem.
Altera namque suæ virtutis signa reliquit,
[13] …
Flammis consumptum, cinerem sic vsque redactum:
Sed bene pes quartus, manibus quem Virgo tenebat,
Manserat altaris, tetigit non impetus ignis:
Magna Dei virtus seruabat fissile lignum
Ignibus illæsum: nec soluit longa vetustas.
Altaris quartus seruatur pes, tribus vstis.
[Annotata]
a Blatteum pro purpureo aut rutilo, vsurpauere alij scriptores, annis trecentis, eoq; amplius hoc Poëta vetustiores:
b Ita habebant MSS. vt fatetur Colganus; ipse, quod de aqua agitur in vinum a Christo conuersa, Lycei reposuit. Nolim temere id mibi licere.
c Putat idem hic aliqua desiderari. Nobis non videtur.
CAPVT II
Hospitalitas, etiam absentibus & errantibus
exhibita. curationes animorum & corporum.
[14] Qvadam forte die visendum illa Sorores
Venerat & sanctas, cellam diuertit ad vnam,
In qua tunc sanctæ vernabant flore puellæ.
Suscipiunt Sanctam, pariter seruire parabant.
Voluebat pedibus, manibus sic oscula figunt,
Dulcia formosis spectabant prandia mensis.
Sed tamen interea præsens apparuit ipsi
Spiritus immundus, flammantia lumina torquens,
Dentibus infrendens; flammæ caua guttura sulcant: [dæmonem videt,]
Nigris insultans ac tortis cruribus astat.
Brigida Sancta Dei rogitans horribile monstrum:
Cur, maledicte, tuis peruertis artibus illos,
Quos Christus proprio mercatur sanguine seruos?
Cur loca sancta Dei perturbas? cur populorum
Liuidus antiquis serpis per corda venenis?
Cur, maledicte, domos intrasti pestis in istas?
Inflammare cupis? dixit clarissima Virgo.
Vnica Virgo meis consentit sæpius actis.
Hæc est quæ calidum præstat mihi vespere lectum,
Virgineoque thoro tota clam nocte recumbo,
Tartareus rapido dixit tunc angelus ore.
Conticuere omnes; fuerat quod non potuere
Cernere, sed vocis sonitus peruenit ad aures
Sanctarum pariter. Dixit tunc prima Sororum:
Heu mihi, quis loquitur? vellem videre loquentem.
Virginis obtusos benedixit Brigida visus.
Viderat ac timuit, vultum latitare volebat.
Venerat illa timens, quam diximus ante, puella, [& Antistitæ ostendit,]
Quæ in lecto calido nigrum refouebat amicum,
Nullis temporibus Sanctorum visere templa,
Nec malesuasa choris constanter stare volebat. [ac Virgini sæpe eum fouenti:]
Sancta dehinc miseram castigans valde puellam:
Cur tu spiritibus præstas loca sola malignis?
Aspice nunc illum, qui te cognoscit amicam.
Cur te non pudeat nigris seruire figuris?
Illa tremens pauidum diuertit ab hospite vultum: [hac correcta,]
Heu mihi, tunc, miseræ! faciam quid nescio, dixit.
Et pedibus supplex cecidit tunc Virginis almæ.
Illa manus trepidæ porrexit, sustulit ipsam,
Imperat vt fugiat prudenter Virgo draconem. [illum fugat:]
Ille fugit, putridum tectisque reliquit odorem:
Virgineusque chorus soluit pro munere grates.
Virginis ob meritum, Christo, laudesque frequentant.
[15] Tempore transacto Præsul venerabilis illuc
Venerat ad Sanctam, properans per longa viarum,
Sole sub obscuro: siluis sed semita fallit.
Vespere iam facto tentant confinia noctis:
Nox ruit, & grauidæ voluuntur montibus vmbræ,
Spes fugit & lecti, in siluis habitare facultas,
Aut repedare domum; nec quid speraret, habebat:
Omnibus ille suis deprompsit pectore voces:
Heu male & vmbriferi descendunt æthere nimbi,
Quid faciemus, ait? Sanctam rogitate puellam.
Ecce sub obscuris siluarum frondibus ignis
Emicuit, liquidas pulchro qui lampade flammas
Sparserat; & nitidas niuea cum veste puellas
Viderat ad dextram siluis cum lumine claro:
Lampadas igniferas portantes dignius ibant.
Virgineas senior subito per deuia turmas
Admirans, [nocte in siluis errātes lumine, cibo, quiete recreari diuinitus impetrat:] loquitur Doctor clementius, inquit:
Quæ vos igniferæ, quæ fertis lumina nocte,
Et manibus tremulas gestantes ordine flammas?
Quid vos? quidue velit hæc lux? quis lampadas istas
Transmisit? Teneræ, testor, dictate puellæ.
Respondere omnes: Brigida dictante magistra
Nos ad vos venimus: nunc vobis, ite, paramus
Tecta repleta epulis, vestris & fruge caballis.
O manifesta Dei virtus! monstrantur in ipso
Templa parata loco subito, & triclinia tecta
Surgunt ista eremo, nec non & prandia pulchra.
Fercula læta leuant, mensasque & vina parabant,
Lignea tapetibus sternunt sedilia pictis:
Candida nunc transtris pendent mantilia pulchris:
Lectorum numerum consignant ordine primo,
Vt proprium dominum quisque vnum lectus haberet:
Dulcia formosis ornant conuiuia tectis.
Et magnos mediis ponunt tunc ædibus ignes.
Post data iam requies pueris quam, nocte Sorores
Discessere: oleum lectis, & lumina linquunt.
[16] Altera namque die, Phæbus dum illuminat orbē
Bis-senis radiis, lustrat pelagusque polumque,
Ac terræ pariter tremulas disperserat vmbras;
Mane sub arboreis cernunt se frondibus esse,
Cespite gramineo sine tecto nocte manere.
Surrexere omnes, nec tunc ibi tecta videbant:
Sermones geminant, pulsabant vocibus auras.
Nec dubium fuerat, Christum per Virginis almæ
Tunc merita, hos magnos eremo misisse paratus,
Angelicis manibus, fiammasque dedisse ministras.
Pandit iter pueris Præsul per deuia siluis,
Virginis ad cellam: Domino præconia laudis
Persoluunt pariter, Christo pro munere grates.
Conscia Virgo fuit virtutis; [hospites benigne excipit, iisq; pedes lauat:] docta laboris,
Hospitium pueris dignum tunc Virgo parabat.
Postquam rite cibo Sanctorum membra refecit,
Præsulis & pedibus tepidas asperserat vndas,
Illa sitim propter post Scotica pocula ponit.
Sancta dehinc verbis cælestia dogmata dixit:
Tunc Dominum cæli laudabant vocibus omnes,
Plurima qui Sanctis semper miracula præstat.
[17] Et post sol rutilum diuertens vertice currum,
Alteriusque caput cum lustrans inchoat anni,
Bis sex confectis transacto tempore signis;
Sancta dehinc proprios disponit visere fines.
Vir mediis vnus currebat percitus agris, [ægram sola vmbra sanat:]
Qui matrem collo portabat cruribus ægram;
Quæ manibus propriis escam deducere labris
Nec poterat: putridus vexabat corpore morbus.
Sol oriensque dabat splendentia lumina terris:
Brigida sancta Dei vehitur per compita curru:
Virginis inque vmbram matrem iactauerat ægram.
Mira loquor! vetulam firmatis gressibus illam
Viderunt propriis confestim currere plantis.
Nec mora, nec requies; per campos fæmina currit,
Donec & hæc pedibus prostrata est corpore toto
Virginis, atque daret magnas pro munere grates.
[18] Altera magna suæ virtutis fulsit imago.
Horridus ad Sanctam leprosus venerat vnus,
Algida pernigro conspersus vulnere membra: [fœtidissimum leprosum,]
Scabrosa & sanies putrida de carne fluebat,
Vlcere calcetenus turritum vertice corpus,
Atque venenosis torquentur viscera fibris,
Sordida & annoso sulcantur phlegmate labra:
Cui caput horrenda scabie sub casside candet,
Et pectus pariter suspiria longa fatigant.
Cum tamen ille suo oppressus sic perpete morbo,
Ardet auaritia, magnaque cupidine rerum,
Et dolor interius serpit præcordia mentis.
Dixerat ad Sanctam: [sed auarū,] Pro Christi nomine vaccam
Semper habere volo: poteris si sancta puella
Nunc dare lactantem, dignetur vestra voluntas;
Vt mihi post misero seruetur lactis in vsum:
Et tibi multa dabit pro paruo munere Christus.
Illa piis cupido verbis blanditur egenti:
Frater amice, mei spectemus munera Christi.
Nam mihi nulla modo seruatur a bostare vacca.
Sed quia sæpe Deus largitur multa petenti,
Sustine paullisper, venientem suscipe vaccam,
Vbera candidulo spumantia lacte ferentem.
Tunc ait ille: Volo, si vestra est, ire, voluntas:
Non spectare modo potero. Tunc sancta puella
Dixerat ad miserum lepra & male tabe fluentem,
Et plenum pupulis & rugis corpus habentem:
Cum sis scamosus, plenisque intercute membris, [sanat:]
Viscera valde tibi torpescunt nigra venenis;
Si tamen alma fide credis suffragia Christi,
Forsitan vt vestræ mundet contagia carnis:
Sed prius hæc precibus deuota mente rogemus b …
[19] In quo turba fuit sanctarum iure Sororum,
Illuc aduehitur cum multis Virgo puellis
Curru: nam precibus rogitabant semper vt illas
Viseret, & verbis dextra & benediceret omnes.
Tunc humilis populus dextras tendebat ad astra. [qua ei pedes loti aqua,]
Dulcibus & sanctas cantabat vocibus odas,
Obsequium calido præstabat rite lauacro.
Febribus infestis vexatur valde Sororum
Vna domi; trepidis ardebat languida membris:
Affer amica mihi, testor te, protinus vndam,
In qua quippe pedes loti sunt Virginis almæ:
Nunc salus vt veniat membris de rore salubri;
En volo de sanctis tota vt perfundiar vndis.
Dixerat ægra suis, esset dum proxima morti
Anxia, sicca sitis labris vix verba sonabat.
Fæmina duxit aquam, sparsit, dedit, atque fouebat.
Frigida nam calidam potuit conuincere pestem
Guttula; cum tetigit corpus benedicta, lenauit. [ægra sanatur:]
Surrexit pedibus, confestim Virgo cucurrit.
Nec mora nec requies fuerat; veneranda puella
Donec ad obsequium Sanctarum edocta veniret,
Atque parata suis seruiret mixta puellis:
Debita cumque aliis persoluit iussa ministris.
Vociferare loco cœpitque ignobile vulgus,
Magnis & trepidis repleuit vocibus auras.
[20] Illa rogata suis venit cum Virgo puellis
Ad cellam quondam sacratæ Virginis vnam,
Tempore Paschali ad celebrandum Brigida festa.
Proxima Cœna fuit Domini, qua Sancta solebat
Mandatum Christi calido complere lauacro,
Et propriis manibus miserorum membra fouere.
Quattuor, heu, [die Cœnæ Domini ægras lauat,] miseræ magno languore Sorores
Obsessæ fuerant diuerso & perpere morbo:
Vna leprosa fuit, perfusa & corpore toro:
Alterius miseræ paralysim membra tenebant:
Tertia cæca fuit, poterat nec lumen habere:
Spiritus immundus peruasit publice quartam.
His domus vna fuit: nulli cum talibus ægris
Conuersare libet, nec se vult iungere quisquam.
Virgo volebat aquis miserarum membra fouere
Ipsarum calidis, & corpus sorde lauare:
Nec tamen hoc potuit, persistit dura voluntas:
Singula quæque sibi quærebat vasa parari,
Altera in alterius nolebat quippe lauacro
Perfundi. Ecce solent fastidia stulta leprosi
Semper habere mali. Dixit sanctissima Virgo:
Omnia persoluam, quæ vultis quærere vobis,
Tantum permaneat vestræ concordia pacis.
Dixerat illa, piis confortans Brigida verbis
Infirmas, validis prostratas corpore morbis.
Ducitur e lecto paralytica prima lauanda:
Illa dolore nimis clamabat vocibus altis:
Heu mihi quis reddet dignam languore salutem,
Neruorum & laterum membris como solutis,
Præstabitque meis sanctum illud visere templum
Vt possim pedibus! [& lauādo paralyticā sanat;] tribuat clementia Christi.
Talia dicta dedit: calidis infunditur vndis.
Virgo dehinc miseram dextra parcente lauabat,
Et geminis corpus sustentat blandius vlnis,
Et manibus sanctis torpentia membra fricabat.
Fit virtus: alacrem subito contracta vigorem
Sensit habere suum: pedetentim sensile corpus
Cepit gratuitam membrorum valde salutem:
Surgens & propriis firmatis gressibus ibat,
Et dignas Domino persoluit fæmina grates.
[21]Tres aliæ miseræ postquam videre misellam
Virginis ante oculos sanatam, seque mouentem,
Clamabant pariter: Nobis, sanctissima Virgo,
Si tua sancta manus percurrat membra lauacro,
Corporis atque animæ poteris conferre salutem.
Vocibus his omnes pulsabant Virginis aures.
Illa repleta Deo tres istas abluit vndis,
Vnam post vnam, quartam quoque: sic in eodem
Vase peregit opus, [tum cæcā,] pietatis munere Virgo.
Pax fuit infirmis, & virtus magna salutis.
Morborum rabies cunctis excussa puellis.
Orba lauatur aquis: [leprosam,] oculis dicessit apertis.
Horrida lepra fugit, tremulis dum spargitur vndis.
Spiritus immundus tandem dimisit habentem. [energumenam:]
Mira loquor! miseræ confestim quattuor ægræ
Vnius ex merito curantur Virginis omnes.
[Annotata]
a Bostar, boum stabulum, aut locus vbi stant boues. Gerardus Ioannee Vossius lib. 2 de vitiis sermonis cap. 2. plures citat auctores hac voce vsos. [Bostar.]
b Videntur aliqua omissa.
CAPVT III
Animorum asperitas benigne repressa.
[22] Illis temporibus quidam præcepta secutus,
Dulcia cum domibus diuersis rura reliquit:
Ille timore Dei compunctus, perque locorum
Aspera cum pueris pergebat Doctor onustus,
Desertumque locum, ac eremi secreta petebat.
Hi subito ad cellam diuertunt Virginis vnam.
Illa manebat ibi cum sanctis Sancta puellis,
Tempore, quo venit prædictus quippe Sacerdos.
Mos erat antiquis, quocumque est fæmina, Sanctis,
Transirentque locum, tunc nemo videre volebat
Vultus fæmineos: hæc secum verba loquuntur.
Hanc tunc ob caussam haud voluere videre Beatam.
Deposuere loco pendentia pondera collo:
Consilium capiunt paullisper membra fouere.
Post (data iam requies) pergebant luce diei,
Donec sol oculos nigro velamine claros
Abscondit, [Eremitæ amissas sarcinas, Dei ope, seruat,] tremulæ & descendunt montibus vmbræ.
Deseruere domos sanctarum hi ergo Sororum
Hoc propter studium: tetigitque obliuio mentes:
Sunt onerum Fratres obliti namque suorum.
Confusi penitus iterum post damna reuersi,
Immemores socij, quærebant signa suorum;
Nec tamen illa sui. Tandemque ad Virginis almæ
Cellam venerunt tristes: sed gaudia corda
Implebant; subito demonstrat nam omnia Virgo
Perdita quæ fuerant. Christus (mirabile dictu)
Virginis ob meritum seruabat cuncta virorum
Pondera. [& restituit:] Tunc pariter lætantes Brigida, Fratres,
Dulcia perpetuæ tractabant munera vitæ.
[23] Insula nam fuerat mediis in fluctibus vna,
Ad quam, si vellet, potuisset ille Sacerdos
Pergere, ad vsque diem mortisque habitare valeret.
Tertia iam nigras dispersit collibus vmbras
Lux, ait ipse Pater: Nobis nunc, sancta puella,
Auxilium petimus, nos omnes valde rogamus,
Quo peregrinus ego tendam? quo vertere possum?
Da pietatis opem, nostri miserere laboris.
Si potes, esset opus nobis præstare caballos,
Sarcina sic humeris grauis vt soluatur onustis, [equos ad eas portādas diuinitus impetrat,]
Littora ad vsque maris deduc nos proxima saluos.
Illa repleta Deo respondit sancta puella:
En comitabor ego vobiscum: prospera Christus
Præstabit, pueros pergendo soluet onustos.
Perrexere simul: virtus manifesta videtur.
Ecce per obscuras agresti tramite siluas
Cernitur ex eremo confestim cursus equorum.
Brigida Sancta Dei deprompsit pectore voces:
Credite mi, pueris Christus miserebitur ollis:
Sarcina vestra modo, quæ vos hic valde fatigat,
Apponatur equis: leuius tunc ire potestis.
Ibant hinc spatium: dixit benedicta puella
Littora proppe videns: Vestrarum pondera rerum
Soluite; fas erit haud vltra retinere caballos; [qui dimissi disparuere:]
Vos propter Christus mihimet donauit ad horam:
Ante videbat eos nullusque in finibus illis,
Postea (mira loquor) haud vllo tempore visi.
[24] Venit ad vsque maris portum pius ille Sacerdos,
Transiuit naui: placuit tunc insula visa,
Vtque habitaret ibi voluit. Tamen ipse colonus
Restitit in faciem: Hæc sunt mea rura, recede.
Dixerat hæc verbis durato pectore stultus. [rustico, ne Eremitam ab insula arceat, frustra suadet:]
Sancta rogare virum verbis iam cœperat illum,
Vt partem minimam Christo concederet agri.
Virginis ille malus contempsit verba colonus,
Auribus obstrusis, non hæc audire volebat,
Turgida valde tenens durato pectore colla.
Nullam nam hic potero (dixi tibi) tradere partem:
Ite, tenete viam: nec plus modo spargere verba
Est opus, (& dorsum detorsit) dixerat: Ite.
Virgo Dei tristi detorsit lumina vultu,
Hæc secum tacito paullisper corde volutans.
Ecce sub axe poli confracto carcere venti
Magno Neptuni turbabant flamine regnum. [vento trās mare deferri impetrat, illæsum;]
Aeolus ille malus pauit, nec strinxit habenas:
Per mare, per terras saltum dedit impiger Eurus:
Implicat ecce hominem, totum rapit altius illum,
Nubila ceu Zephyrus raptim cum spargit ab alto;
Non aliter laxis falco est dimissus habenis,
Viderat ex altis prædam dum rupibus idem,
Ille fugit, liquidum pennis post verberat æthra,
Vix oculis capitur, prædam capit vnguibus idem:
Sic leuat, & miserum ventus sic abiicit altus
Aëre; transque fretum aduersum maris expulit illum,
Littora post posuit, summisque in montibus vltra.
Corpore confracto, flatus vix corde remansit,
Viscere turbato pulsant suspiria pectus.
Heu mihi nunc misero! dixit: (vix verba sonabat)
Quis furor ille fuit? vel quæ dementia mentis?
Virginis haud potero verbisque resistere sanctis.
[25] Altera namque fuit magni sibi caussa doloris.
Vnica cura fuit natus, quem iure parentes
Dilexere nimis; fuerat cum solus in agro,
Sole sub ardenti dormiuit parnulus ille. [filiolum ab vulture, itideni innoxie:]
Heu male somnus erat; percusserat vltio patrem,
Viscera nec liquit: vultur malus ille marinus
Viderat extemplo, torsitque hastilia paruo,
Vnguibus ac auidis transfixit; veste pependit.
Littoreis miserum portabat rupibus illum.
Quid moror? ipse Deus præsens est numine Sanctis.
Restituit puerum patri bene corpore sanum:
Insula tota datur: lætatur valde Sacerdos,
Splendida per totam dispersit gaudia terram:
Brigida Virgo Dei clamat præconia vocis,
Vt Christo referant millenas publice grates.
[26] Venditor vnus erat quondā, quem vana voluntas
Torserat, vt lapidem donaret veste volutum
Sanctæ: namque salis præsens mentita figuram
Petra: sed ipse Deus, qui culpam fraudis iniquæ
Nouerat, ille salis naturam vertit in ipsam.
Omne quod ille malus lucrum sperabat habere
Vendendo populis, perdit tunc petra reperta.
Ille dedit lapidem durato pectore stultus
Virginibus: [lapidem in salem mutat, salem in lapides.] Christus salis efformauit in vsum.
Sal modo petra fuit pro pœna criminis olli.
Brigida Sancta Dei cunctam (mirabile dictu!)
Duritiem lapidis, mordentis vertit in vsum
Tunc salis, & gustum; præbebat petra saporem:
Vnde Sacerdotes, matres, seu turba virorum
Laudant innumeras virtutes iure puellæ,
Et Domino pariter persoluunt vota Tonanti.
CAPVT IV
Egentium, reorum, ægrorum solatia.
[27] Pauper ad vsque domum diuertēs Virginis almæ
Venerat, hanc inopem refouens & tēpore vitam:
Omnibus ille suis rebus, quoque vestibus orbus,
Alloquitur sanctam, clamans hac voce, puellam:
Brigida Sancta Dei, mihi si succurrere fas est,
Potu, veste, cibo, miserando membra reforma.
Sancta virum placidis clamantem Brigida verbis
Solatur miserum, pietatis viscere dixit:
En ego rite tibi deuoto pectore vestem
Largior: ecce vnam si vis educere vaccam
Optima vaccarum tibi nunc donabitur vna:
Insuper atque meum sagum portabis habendum. [pauperi stipem poscenti]
Dixerat hæc Virgo. Respondit talia pauper:
Munera vestra modo mecum non ducere possum:
Ad patriam propero nudus: hinc inde pericla,
Est via difficilis, circumstant quaque latrones:
Tu miserere; potes, pro Christi nomine, testor.
Dixit & illa: Volo: compuncta est pectore Virgo
Corpore virgineo detraxit Sancta, solebat
Cingere quo filum lateralia viscera Virgo:
Munera parua modo, zona qua cingimur ipsa,
Nos tibi magna damus; præstabit gaudia Christus.
Suscipe, nunc nostri, Frater, fer pignus amoris:
Per me magna Deus virtutum signa colonis
Fecerat in nostris Killdaræ finibus ista, [dat zonā,]
Omne genus morbi, [qua miracula antea facta;] fragilis quo valde tenetur
Gens humana modo, vel quo perserpit otigo,
Omnis imago mali; millenas pellere curas
Hæc poterit; poterit non vlla resistere tabes:
Corporibus serpant hominum contagia mille,
Prosternet passim: perdant si membra vigorem,
Præstabit, nec opus medicam vlli quærere curam.
Præstitit ille meus, qui me dilexit, amicus:
Tangere si manibus dignabar membra dolentis,
Auxilium miseris Christus præstabat opimum;
Omne malum fugit, regnabant iura salutis.
Hoc modo (crede mihi) si tu vitalibus vndis
Hæc mea fila lauas; dederis, cui languor inhæret;
Credo, fauente Deo, morborum rixa recedet,
Inuida caussa mali, præsens dolor omnis abibit.
Hæc ait Sancta Dei lacrymans pietatis amore
Virginis ac Christi, præcordia rore timoris
Intima inardebant, intus cor vulnere amoris.
[28] Ergo Dei sponsæ portans nec parua misellus
Munera, perrexit, patriamque ad vsque tetendit
Pauper iter gaudens: multos post vixerat annos:
Plurima tunc populis præstabat dona salutis:
Nulla nocere mali potuit vis aspera morbi, [is ea aquæ intincta plurima quoque facit:]
Non oculis capitis vitium, non auribus vllum,
Dentibus, aut linguis, gingiuis, faucibus arctis,
Impediunt cholera aut febris, seu vulnera ferro,
Vlcera nigra calent, membris fœtentibus humor,
Phlegmata, vel sanguis fracturus ossa malignus;
Non poterat languor, vis nulla resistere morbi
Vndis prædictis filorum Virginis almæ.
Quid moror? omne malum detersit paupere filum
Portante ad patriam, vincit medicamine cunctos:
Pauper & ille fuit numquam temporibus illis,
Maiores natu superabat diuite gaza,
Diuitias cumulat multorum spolia, seruos;
Diues & æris erat, dum vixit pluribus annis:
Virginis hinc terram dispersa est fama per illam.
[29] Tempore quo pulchris ornatur vestibus annus,
Omnis ager nitidas gignit cum floribus herbas,
Fructifera & viridis vestitur frondibus arbos,
Altis nec rapidi cribrantur nubibus imbres,
Turbida nec siccas perrumpunt flumina ripas;
Sed noua vernabant æstatis tempore cuncta,
Aëris ex liquido descendunt vbere mella,
Candida cum rosulis nascuntur lilia pratis;
Tempore in hoc sanctis Virgo comitata puellis,
Ascendit currum, vehitur post tergora equorum.
Concilium habuit quondam Patricius almus,
Ad quod Pontifices ex multis vrbibus ibant;
Cum quibus illa suis perrexit Sancta puellis;
Tempore quo rutilus torrentia sol Geminorum
Sidera perlustrat, ardent confinia Cancri,
Fit calor in terris, feruet sol igneus astris;
Dum peragebat iter, miseros cernebat euntes,
Orbos, contractos: mediis tunc æstibus illi
Carrucis clamant defessis vocibus omnes; [cæcum, & claudum,]
O pia Virgo Dei nostri miserere doloris.
Auribus vt sonuit sanctæ vox Virginis illa,
Audierat, steterat, miserando manserat illic,
Noctem perduxit vigilando, multa precando: [post vigilias & preces,]
Et bene mane nouo, nocturno vt nectare solis
Impleuit palmas, cæcorum lauit ocellos,
Membra fouebat aquis claudorum lurida puris,
Ecce salus manibus distillans, inuida morbis, [rore lotos sanat:]
Virginis: inde oculis cæcorum lumina clausis,
Claudorum gressus reparantur lege salutis:
Dissiliere, viam carris tenuere relictis,
Deseruere pares, quos præcursare parabant:
Cæcus & ipse videt, claudus fuit ocyor Euro.
Gaudebant pariter: dignas persoluere grates
Curabant; oculos, dextras cum voce leuabant.
Illa piis monitis his dixit verba salutis.
[30] Hinc iter inceptum sanctis comitata puellis
Pergit, pacificum cursum direxit equorum:
Sol oculos vertit, nigrum penetrale cubile
Noctis ingreditur, post tergum clausit apertum,
Ille caput nitidum tinctis abscondit amictis:
Dulcis & inde quies: [suis noctis in prato dormiētibus, vigilas:] post somnus valde Sorores
Suauior oppressit, teneras cum floribus herbas
Collegere sibi: nitidis blandire pupillis
Cœperunt pariter: vigilat sed Brigida pernox.
Dimisere quidem, donec sol aureus ortus
Bis senis radiis perlustrat lumine cælum,
Omnibus & rutilum demonstrat cardine vultum.
Surgebant omnes pariter per aperta viarum.
Hinc iterum rectis properando gressibus ibant
Fluminis ad ripam cuiusdam, nomine a Bannæ
Vnum forte virum non longe a fluminis vnda
In prato solum viridi vidisse puellæ
Dicuntur trepidæ: quem iuxta armenta locabant,
Parceret vt populo, miscebant gaudia fletu.
Tunc iter arreptum sanctis de more puellis.
b. . . . . . . . . . .
Illa repleta Deo multis comitantibus ibat.
[31] Omnicolor fuerat vas quoddam Regis in aula:
Mirabatur opus, veterumque insigne virorum:
Pocula multa simul septem compacta metallis,
Auricolor vitrum sociato fulget electro:
Commixtura latet calicum, [Regis
vitreā phialam fractam,] sed ductilis illa
Spargebat nitidis crispantia lumina gemmis,
Verberat atque oculos speculantis flamma nitoris:
Priscæ facturæ fuerunt nam pocula quædam.
Talibus antiqui pateris conuiuia Reges
Dulcia per populos ornabant, more vetusto.
Deliciosa quidem, fragilis sed valde figura.
Quadam forte die, cum Rex recubabat in ostro,
Discurrunt famuli, dum ponunt fercula mensis,
Omne genus potus pueri dum rite reponunt,
Adposuere simul vas miræ valde figuræ.
Venerat ad præsens stultus tunc plebius vnus,
Admiratus opus, calicem tunc forte tenebat:
Labitur in mensam subito, delapsus ab alto
(Heu) cecidit, pulchris disperso fragmine gemmis
Frangitur, & minimis lucent mantilia crustis:
Mensa fuit rutilis calicum conspersa metallis.
Talia facta diu multum stupuere ministri:
Rex bene lætus erat, calicis sed fractio torsit:
Iusserat (heu) miserum duris per colla catenis
Turpiter, ac manibus strictim post terga reflexis,
Carceris obstrictum tenebrosi in ima retrudi,
Donec stauraret vas tale & fusile factum.
[32] Venerat ad Regem Præsul venerabilis vnus,
Caussis proque suis dicendis, [cum
pro eo qui fregerat, frustra deprecatus, esset Episcopus,] siue rogandis:
Audierat calicis fracti tunc publice damnum,
Et iuuenem miserum pro culpa in carcere vinctum:
Tunc voluit Regem motus pietate rogare,
Vtque sibi hanc noxam, quam stultus fecerat, almo
Pectore donaret pro Christi nomine gratis.
Rex ait: Haud parcam, testor hanc, credite, dextram:
Ipse qui calicem pretiosum fregerat illum,
Hunc ego tormentis variis affligere dicam,
Aut canibus rabidis rodendum, aut figere furcis,
Pastum siue feris, tradetur furcifer ille
Ignibus arsurus calidis, aut subdere flammis,
Aut capite auulso, corpusque volucribus esca
Seruetur: calicem aut reddet, seu perdere vitam
Nunc sciat, haud dubiū; nec plus mihi verba reformes.
Præsul ad hæc iterum respondens, Sit tuus, inquit;
Tu mihi si calicis saltem fragmenta relinquis
Portare ad cellam, sacris referenda puellis;
Hoc volo. Cumque cupit, Rex cessit fragmina vasis:
Ille dolore tamen cordis confligitur inde.
Ad cellam Sanctæ properans diuertit habenas,
Omnia, quæ fuerant, referens ex ordine Præsul
Virginibus Christi: suspiria longa parabat.
Brigida Sancta Dei lacrymas …
Hæc ait, (heu) misero magna est perpessio carnis
Quæ infertur: penitus matris pietate dolebat.
Præsul & hæc iterum, [ipsa pulcre redintegrat,] repetens ex ordine rerum,
Dixerat, & calicis memorati frusta resoluit
Virginis ante oculos: hæc sparserat atque reliquit.
Illa piis manibus complectens fragmina mille
Illius calicis, quem demens soluit ab alto;
(Alterius partem nam traxit fractio partis)
Fixerat vt fuerant, ponebat, cuncta locabat,
Singula quæque tenens, vnum coniunxit ad vnum.
Quid moror? his frustis calicem formauit acutis;
Pontificis manibus vas pulchrum iure volutum
Gausape purpureo tradebat dignius ille.
Præsul adit Regem, manibus dum pocula portat,
Vnius & calicis septem sunt vascula dicta.
Septem namque pede surgebant pocula ab vno.
Rex bene millenas gessit pro munere grates: [& reum liberat:]
Soluitur ille miser, post culpam gratia plena
Redditur, inde magis Christusque in Virgine præsens
Creditur, & fecit qui talia signa, fuisse:
Vox simul vna sonat, plebisque ad sidera scandit;
O pia virgo Dei, clamabant; gratia Christi!
Virginis extollit virtutes regio tota.
[Annotata]
a Banna, siue Bann, egregius & limpidus amnis, eaq; salmonum feracissimus; in Comitatu Dunensi ortus, in lacum Eaugh sese effundit, ac post 30 fere milliaria (ea longitudo est lacus) inde effluens, superbo alueo versus Oceanum Rorealem tendit; vti Cambdenus tradit in Descript. Comitatus Colranensis.
b Desunt hic aliqua.
CAPVT V
In feras aboresque imperium. Signi Crucis efficacia.
[33] Fæmina cara Deo, Christi sanctissima sponsa
Brigida, quæ populis virtutum signa reliquit,
Omne genus rapidum, [aues ac feras ad se aduocat:] siluis quodcumque ferarum
Nascitur obscuris, vel quod volat omne volucrum,
Aëra per liquidum pennis rapit Eurus in altum;
Illius ad vocem vel nutum cuncta venibant:
Illa piis manibus tractabat quando volebat;
Obsequiumque sibi præstabant sæpe libenter.
Morborum rabies facili sermone fugabat.
[34] Vna dolore graui conquesta est fæmina ventris,
(Languida possedit præcordia frigidus hydrops)
Viscera plena ferens: crescebat sordidus humor:
Illius (heu) talem partum male venter habebat:
Liuida nam nigro vitalia valde veneno
Turgebant miseræ; vox tantum fauce sonabat:
Heu mihi quid faciam ? nil possum proxima morti:
Nunc venit ecce dies, quid prodest viuere pœnis?
Hæc ait, & pedibus Sanctæ ruit, asserit ore:
O benedicta prius quam mater te genuisset,
O pia Virgo Dei, miseræ nunc verba precantis
Auribus exaudi, torpentia membra foueto.
Credo equidem, precibus membrorū namq; meorum
Accipiam vestris perfectam valde salutem
Corporis atque animæ, Christum iuge si rogitetis. [hydropitā signo Crucu sanat:]
Dixerat, & palmas lacrymans vtrasque tetendit,
Virginis ante oculos voluebat corpore toto.
Virgo dehinc miseram voluentem puluere membra,
Porrectamque loco, transuerso corpore flentem,
Turgentes papulas, & morbum ventris habentem,
Atque illam tristem Christum sibi sæpe vocantem,
Et caput in pedibus Sanctæ vestemque tenentem
Aspexit, doluit, tetigit, dextraque leuauit,
Erigit, & signum sanctæ Crucis indidit illi
Pollice sacrato, verbis benedixit, & vnxit.
Mira loquor! subito membrorum quippe suorum
Fæmina consequitur perfectam valde salutem:
Haud secus vmbra diem solis cum cœperit ortus
Mane nouo rutilum demonstrat cardine vultum,
Nigra fugit trepidæ noctis (ceu diximus) vmbra;
Fugerat omne malum, diffuso fonte salutis.
Virginis ex manibus stillabat gratia Christi.
[35]
Plurima de minimis fecit miracula caussis
Brigida Virgo Dei: dictis hæc gessit, & actis.
Arboreum fructum siluæ quo tempore portant,
Autumno grauido fruges dum parturit annus,
Floret ager spicis, & vitis dulcibus vuis,
Arboris in ramis cernuntur pendula poma;
Malos pomiferas, & prunos fæmina habebat
Quædam: nam proprij cultrix erat vtilis horti. [nolentem quæ ipsi tulerat pomadari pauperibus, multat arbore sterilitate:]
Illa repente sua dextra pendente canistro,
Venerat ad cellam, portabat mitia poma,
Virginibusque Dei fructum dedit illa laboris.
Brigida Sancta Dei confestim poma recepta
Tradi pauperibus dixit, quod sæpe solebat.
Vt vetula audierat, tunc talia verba sonare,
Quæ prius attulerat pomorum munera gratis,
Condoluit nimio cordis confusa dolore:
Despectam fieri se Sanctis nam illa putabat.
Impatiens igitur magnas exarsit in iras,
Irrita dona tulit, violenter traxit ab illis
Pauperibus Christi. Rem turpem gessit auara,
Et dixit, tumidis iactans conuicia verbis:
Cum tibi, Virgo Dei, portabam dona salutis,
Cur aliis propere hæc despecta dante dedisti?
Altera magna dabat cum prunis fæmina poma:
Tunc hæc pauperibus largita est sancta puella;
Et benedixit ei, promisit præmia facti.
Tempore præsenti florens, & vere futuro
Hoc tibi pomiferum portabit plurima lignum
Poma, erit & numquam sterilis, sed fertilis arbos.
Sic ait, [aliam suarum fœcunditate muneratur:] & vetulam dimisit pectore lætam.
Illa maligna stetit durato in crimine collo
Improba, quæ miseris abstraxit poma pupillis.
Dixerat ad stultam, quæ tunc tulit ante recepta
Munera pauperibus, tristesque reliquit egenos:
Stulta recede modo, nec te pudet esse superbam,
Pomarioque tuo, quod plenum cernis in horto,
Inuenies nullum dependens arbore pomum.
Nec erit, vt fuerat, fructus tibi dignus in æuum.
Accidit ambabus, quod dixit conscia veri.
[36] Tempore non longo post hæc per compita curru
Pluribus hæc iterum seu campos Brigida turbis,
Vndique cum magno circumstipata paratu,
Publice transibat, sanctis comitata puellis.
Dum peragebat iter rectum sanctissima Virgo;
Obuia tunc illis veniebat turba pedestris,
Matres cum pueris, iuuenes cum matribus ægris,
Fessis cum patribus, poterant nec ponere gressus:
Nam miseris grauior pendebat sarcina collis,
Atque calore nimis corpus sudabat onustum.
Cumque auriga loco detersit cautus habenas,
Læderet, aut miseros calcaret nullus equorum;
Vtque dehinc iterum flectendo rectius iret,
Impiger vrsit equos. [equos dat onustis & fessis:] Currum cum ergo viderent
Defessi miseri, steterant, & voce sonabant:
O nimium felix, qui dorso fertur equorum,
Pergere & auxilio tantum nunc posset equino!
Dixere hæc pariter: compuncta est sancta puella;
Vnde repleta Deo, lacrymans cum murmure vocis,
Iussit equos propere cum curru in calle resisti,
Pauperibusque dari portandis atque vehendis.
Nec satis aurigæ accessit tunc prona voluntas:
Vincitur ille tamen magna pietate puellæ.
Accipiunt homines onerati quippe caballos
Virginis, aurigam, currum, vestesque; Sorores
Turbam diuersam, populi Fratresque sequuntur.
[37] Tempore sicca sitis æstiuo strinxerat aruis:
Brigida (nec fuerat potandi fluminis vnda)
Sole sub ardenti procedit turba Sororum.
Venerat ad Sanctam reliquis prudentior vna,
Murmurar: Ecce fames; nil potus, nulla ciborum
Fragmina turba tenet: campis quid posset habere?
Quid faciemus? [fontem e terræ elicit:] ait, vel vos quid dicere vultis?
Fustibus illa loco vestris nunc, dixit, eodem
Ite, cauate, viri, terram, iactate parumper:
Fons erit ille meus. Sponsus meus auctor aquarum:
Flumina dura silex Domino mundante refundet.
Præcisa est numquid quondam de cuspide virgæ?
Panibus hic quinis satiauit millia multa.
Legerat hac eremo fontem nunc Christus habendum:
Ille erit & rapidis (dixit) fons frigidus vndis.
Defluit ecce liquor, subito prorumpit in amnem:
It populus, cupide claro de fonte bibebat.
[38] Publica strata fuit via; iuxta hanc Sancta sedebat:
Protinus ecce Comes multa comitante caterua,
Ac peditum ac equitum, seu multo milite vulgi,
Curribus, ac domitis lasciuis cumque caballis,
Venerat, & turbam rogitat tunc rure sedentem.
Atque vbi cognouit sanctam sedisse puellam;
Applicuit currum, properans descendit ad illam:
Alloquitur blande, iungitque hæc verba salutans:
O pia Virgo Dei, quid nunc in finibus istis,
Aduentus vester præfert? quo pergere vultis?
Hic currum video: vestri qua parte caballi?
Aut viduis grauibus donasti, [equos indomitos sibi a Duce datos, cicures reddit:] aut forte leprosis?
Accipe sancta meos meliores Virgo caballos:
Hic habeo iuuenes, quos nullus subdere curru
Indomitos poruit, fortes & valde superbos.
Si tibi nunc fuerint mites, hos semper habeto;
Sic autem domiti, vestris tunc vsibus apti
Donantur penitus. Hæc dixit verba sedenti.
Gratulor ecce Deo, respondit sancta puella,
Munere gratuito. Aurigam tunc iussit equorum
Fræna tenere manu, modicumque ostendere tantum.
Cumque auriga illas dextris gestabat habenas,
Ecce dedere leues saltum (mirabile dictu!)
Gaudendo, & rapidi pariter de rure caballi,
Donec eos iuuenis dextra parcente teneret,
Mitia colla iugis portandis, atque ferendis
Poneret, & positi sub curru lentius irent,
Agni, siue vt oues humiles, nec membra mouerent.
Præterea fontem currentem cespite vulso
Miratur populus: liquido de rore bibebat:
Fercula detulerat secum diuersa ciborum,
Prandet turba simul: remanent fragmenta ciborum.
Vox confusa sonat, vulgus pulsauerat auras
Laudibus: & populus populum cum pace reliquit.
[39] Solis in alterius signis confinia currunt,
Cunctis transactis momentis atque minutis,
Limite cælesti saltat sol, inchoat horam:
Brigida cum solis steterat tunc Sancta puellis,
Orabant pariter, Christum sibi voce precantes. [vactæ opimæ ei destinata,]
Infirmus fuerat vir quidam nobilis vnus:
Corpore nam calida feruebant viscera febri.
Diues habebat opes æger, quod perderet, auri
Copiam & argenti, multarum pondera rerum,
Centones, stimulos, pecora, ac ingentia rura.
Omnia præsentis illis hæc gaudia mundi
Quid prosunt miseris, positis in limine mortis?
Ille salutis amans propriæ, crescente dolore
Dixerat ad famulos: Talem transmittite vaccam
Virginibus Christi meliorem, semper habendam.
Sed tamen hanc miseri nolebant perdere serui.
Altera quæ fuerat peior, absente patrono,
Mittitur, & fraudis lucent figmenta malignæ. [sed a seruis macra mutatæ,]
Nocte sequente etenim Christi fit maxima virtus:
Signum peruersis, magnumque apparuit illis.
Ecce repente mali septem pro crimine fraudis
Occidere lupi vaccam, quam diximus ante,
(Mira loquor, trepidus dum hæc miracula narro!)
Mane nouo, rutilis dum sol respexit ocellis
Concaua terrarum, montes, & prædia, siluas;
Vmbra fugax latitat, superantur luce tenebræ,
Clara exorta dies; pastorque armenta reuisit,
Inuenit medio, [interfectores lupos 7 emorifacit:] septemque ingentia campo
Corpora tunc rapidum subito percussa luporum:
Mane repente simul vaccam conspexit eamdem
Exanimemque feris: crudelia vulnera cernit,
Quæ fixere mali tantum, nec sumere carnem
Præsumpsere lupi: circumdant vndique prædam,
Liuida pendebant exertis dentibus ora.
Hæc memoranda diu virtus in finibus illis:
Virginis vna bouis mors septem facta luporum.
CAPVT VI
Pietati vacantium seruata res. dissidentes conciliati.
[40] Virginis alterius dum quædam proxima cella,
Nobilis, vt fertur, præclaro & nomine dicta,
Adforet, & propriis constructa ex more vetusto;
Insiliunt, capiunt intrantes nocte latrones,
Exagitare boues inuentos sæpius, illi
Ruptis seu muris, & prædam quippe colonum
Illi humeris portare suis, se subdere siluis;
Quæ potuere mali fecerunt omnia fures,
Furantes pariter tenebroso tempore noctis: [abactos noctu boues]
Fluminis ad ripam diuertunt, nomine Liffe,
Gurgitis exiguique vadum transire volebant.
Sed tunc proceras crescebat flumen ad alnos,
Virginis ob meritum. Stabant, & sarcina collo
Pendebat misero: mordebat corda virorum
Anxia cura boum: sed nec potuere pedestri
Ordine vada viri transire: ad fluminis vltra
Littora nocturnis spatiantur longius horis,
Tandem consilium ceperunt tardius: illis
Corpora nuda patent; detractis vestibus omnes,
Collectique simul, stricto cum fune ligatam
Imposuere boum prædam (quam diximus ante)
Cornibus expansam, ac vrserunt amnis in vndas.
Brigida Sancta Dei, memorans promissa puellis,
Sensit damna domus, [vi arcana, traiectu fluuij, subito tumefacti, arcet,] præsens in littore stabat.
Flumina bella parant aduersum armenta bouina:
Protinus ipsa viri, cum sunt post terga sequuti,
Fluctibus in mediis, extensis nempe lacertis,
Nuda humeros, per dorsa comas; tunc ipsa per vndas,
Vellera barbarum natantia multa videres:
Tergora cæsa mali nigris signantia nodis,
Cornibus pedibus portabant pensa bouinis.
Vt solet vnda maris summis cum fluctibus altum
Erigit ad cælos, splendentia sidera lambit,
Tota tremit tellus, subitis casura ruinis,
Cum ruit, & rapto in spumantia flumina vento,
Littora lata tegit, spargit loca, marmora, ligna;
Non secus illa armenta ruunt super ipsa latrones,
Littora prima petunt, linquunt post terga rebelles,
Vestes illorum portant, & cominus ibant:
Tandem hinc inde boues nudato pectore fures
Per montes, valles, siluas, ac arua fatigant.
Haud secus arcitenens venator saltibus altis
Cum canibus rabidis sequitur vestigia cerui;
Labitur ille, leues cursu præuertit & auras:
Nec mora, [sequentibus eos nudis furibus:] nec requies, donec se saltibus altis
Abscondit, canibus capitur nec retibus vllis.
Non secus ergo boues post se posuere latrones,
Vestibus ac armis spoliatos, tecta petentes,
Quo populus multus, steteratque ignobile vulgus,
Virginis ad cellam solennia sacra colentes.
Venerat alma dies, iam noctis terserat vmbras
Phœbus, ab axe poli conspexit talia, risit
Currere mane boues, nudosque videre latrones,
Cominus & prædam totam rediisse colonis.
[41] Altera cum fuerat vicinis partibus vna,
Venerat ad Sanctam simili ratione puella:
Dulcia namque suæ voluit pia verba magistræ
Auribus intentis, parili quoque corde tenere.
Illa puella nimis dilexit quippe Sorores.
Dixerat hæc: [puellæ secū excubantis vaccas & domum seruat,] Vtinam vobiscum hac nocte manerem!
Liquerat illa suam nullis custodibus ædem,
Vaccas & vitulos sparsos errare per agros,
Excepto misero, quem morbus quippe vetustus
Flexerat in lectum, grauiorque ac longa senectus,
Nilque tuendo domi fas huic, nec cura peculi.
Sancta, Tuente Deo, dixit, hac nocte puella
Rite manere potes: rerum nunc vlla tuarum
Perdere non timeas: Christus tua tecta tuetur.
Mansit. Cras iterum perrexit visere recta.
O memorandi Dei virtus! O magna potestas!
Nox ibi nulla fuit: [vt ne nox quidē sentiretur:] semper præsentia solis,
Longa dies fuerat bis denis quattuor horis.
Illa puella senem solum tunc æde sedentem
Inuenit, vitulos cum vaccis rure libenter
Pascentes pariter: nec dum suxere vitelli,
Obliti lactis matrum sunt quærere gustum,
Temporis in magno spatio. mirabile dictu!
Nox obscura fuit, quo mansit quippe puella,
Clara dies vitulis sentitur sole corusco
[42] Quadam forte die caussis poscentibus ibat
Brigida Sancta Dei multis comitata puellis:
Turba sequuta fuit diuersi maxima sexus,
Leprosique simul comitantur valde superbi,
Quos omnes propria matris pietate fouebat.
Mouerat ita duos peruersa mente leprosos,
Rixabantur item totis ex viribus illi,
Extendere manus, proprios traxere capillos:
Extulit vtque prior dextram, percussit euntem:
Reddidit hoc melius conuertens se impiger alter:
Fortiter exertis certant vtrimque lacertis, [leprosorū manus, quæ ad percutiendum eleuatæ, obriguerant,]
Duris alternas facies concidere pugnis.
Vidit vt illa, piis verbis compescuit illos.
Mira loquor! primus qui fratrem percusserat ante,
Non iterum potuit curuatam tendere dextram.
Eleuat ad cælum dextram non segnius alter,
Redderet vt talem, si posset, fortirer ictum:
Non tamen, vt voluit, potuit sic cædere fratrem;
Duruit illa manus porrecta ad sidera rursum,
Suspensam potuit nulla arte reflectere dextram.
Diriguere manus leprosis, nil potuere,
Donec Virgo Dei succurrit sancta duobus.
Hæc ait: O miseri, fratres vos, sanguine Christi,
Merce empti pretiosa estis, deponite rixam,
Pœniteatque malum, gessistis quod modo: Christum
Offendit nimium: sanctamque resumite pacem. [sanat]
Promisere simul, nil plus committere culpæ:
Soluuntur dextræ, redeunt sua membra saluti:
Pacificati iterum, Sanctamque sequuntur euntem,
Et magnas Christo reddunt pro munere grates.
[43] Proxima cella fuit constructa in finibus illis
Sacris Virginibus, fuerant quæ carne propinquæ,
Moribus ornatæ dignis, & corpore castæ:
Venerunt pariter deuota mente Sorores, [superbis leprosis dat currum & equos:]
Subnixis precibus Sanctam tunc valde precantes,
Dignetur venire, suam benedicere & ædem,
Ipsarum fuerant quæcumque & in ædibus illis.
Clementer Christi consensit Virgo puellis:
Ascendit currum, vehitur per compita lata.
Venerat vnus homo festinans obuius illis;
Dixit: Habete modo pacem, saluete puellæ:
Nuntius ipse ego sum, vobis annuntio verum,
Quod iacet infirmus vester nunc patruus, inquit:
Tempora nunc penitus venerunt vltima vitæ:
Mittite vos currum, (veniet namque) atque caballos.
Excusant, dicunt nullum se habuisse paratum.
Tollite, ferte meum, respondit Brigida, currum.
Mittitur inde viro currus, cum dixit, egenti.
Ducitur ad præsens, fuerat qui ad fata paratus;
Cespite gramineo deponitur lenius æger.
Venerunt grauidi capræ tunc pelle leprosi,
Voce simul reproba & pulsabant Virginis aures,
Currum poscentes queruli, currusque caballos.
Virginibus fuerat sermo contrarius illis:
Si vobis detur currus, quo possumus ægrum
Ferre domum nostrum ? tristes dixere puellæ.
Respondere simul magno clamore leprosi:
Ibimus ingrates, nil vestri quærimus vnquam.
O pietatis opus! tam magna & mira voluntas!
Virginis ardebat cor Christi & pectus amore:
Leprosis cupidis currum concessit habendum,
Largiturque ipsis deuota mente caballos. [ægrum sanat:]
Mira loquor: præsto, quem iam prædiximus, æger
Sanatur, morbi nil sentit, nilque doloris:
Laudibus eximiis clamat præconia Christi:
O Deus excelsus, Rex regum, summa potestas
Conditor altithronus terræ, maris, aëris, ignis,
Angelicus populus, hominum æque ac turba ferarum
Te laudent, canimus tibi laudes, te veneramur.
Sic ait, & pedibus sequitur tunc ipse puellas.
[44] Illis temporibus quidam, sua quem oderat vxor,
Venerat ad Sanctam, sacramque petiuerat vndam:
Quam pia Virgo aquulam largitur sanctificatam.
Fæmina stulta suum contempsit sæua maritum,
Oderat atque nimis, negat & consortia tecti:
Noxia nam miseræ turbant fastidia mentem. [mulierem a marito auersam,]
Inde Sacerdotem, liquidas qui spargeret vndas,
Quas pia Virgo prius proprio benedixerat ore,
Transmisit propere: tunc has præsente marito
Ædibus atque thoris, valuis, mensisque ciborum
Sparsit: & inde domum venit post ipse Sacerdos.
Fæmina quippe virum nimio dilexit amore
Posthæc illa suum, nullis temporibus illum
Liquerat. [aqua benedicta in amorem reducit,] Ante diem surrexit forte maritus,
Transieratque fretum vicinum nauibus, actus
Solus amore sali, salsisque laborat in vndis.
Vxor at illa domi, somno depressa, remansit:
Nesciuit quonam discessit, quando maritus:
Surrexit subito: rectum, loca proxima, vicos,
Compita lata satis, circum quoque fæmina currit,
Littora ad vsque maris vestigia creuit euntis,
Cum caput atque oculos tollit, [constantē, & pæne immoderatum:] conspexerat vltra
Fæmina stulta virum, solumque in littore stantem.
Feruida vada maris ventis sufflantibus Austris
Fluminis vndarum fluctus, & montibus altis,
Erexere simul crispantia verbera spumis:
Inlidunt ripas superas, & marmora mergunt,
Aëra confundunt, splendentia sidera tangunt.
Ignis amoris erat vehemens, pectuscula carpit
Illius vxoris, torsitque amentia mentem:
Et magis atque magis gliscit per viscera virus.
Si non continuo perituræ proximus vnus
Nauibus esset homo, qui raptam tolleret vndis,
Et miseram manibus mergentem prenderet alto,
Protenus in mediis peritura hæc pergeret vndis.
Talis amor fortis fuerat cum pace duorum:
Coniugis atque viri dulcis dilectio mansit
Semper ad vsque diem mortis : mirabile dictu!
Pluribus hæc populis virtus comperta refertur:
Virginis ob meritum Christus firmauit amorem.
CAPVT VII
Effusa in egenos liberalitas, diuinitus remunerata: currus a lapsu in itinere seruatus.
[45] Illis temporibus magna & cum murmure turba
Accessit, cupiens celebrate solennia sacra
Sanctorum festi. Et tunc dandarum indiga rerum
Brigida Sancta Dei vententem forte videbat;
Dixerat illa suis, miserans pietatis amore:
Has ego, si possem, vellem nunc pascere turbas:
Finibus ex longis venerunt quærere victum.
Vos igitur pueri nostri, vos inde puellæ,
Ite parate cibos: [multos exigua dape satiat:] pascamus panibus istos.
Copia farris erat prouisio tota puellis.
Cetera quid referam ? diuersis fercula turbis
Apposuere satis deuota mente ministri.
Omnes appositis saturati, ignobile vulgus,
Matres cum pueris, iuuenes cum patribus ægris,
Laudibus eximiis palmas ad sidera tendunt.
[46] Virginis hoc factum famuli cœpere maligni
Blasphemare magis, tristesque fuere puellæ.
Fugerat ad solitum confestim Brigida templum,
Illic ipsa Deum deuoto corde rogabat. [suis murmurantibus, exhausto penu,]
Nobilis ad Regem cum plaustris plebeus vnus
Venerat: ille viam per rectam lentus, onustus,
Cumque iter arreptum peragebat præscius ante,
Atque vehebat opes cum multas Regis ad aulam,
Sanctorum festis cœnam portabat habendam;
Errabat propriis cum plaustro plebens agris.
Ecce sub astriferi collectis culmine cæli
Nox ruit, & terram contexit nubibus; ambit
Nebula spissa boues, descendens montibus altis,
Inuoluitque viros pariter per rura viantes. [alimenta impetrat, Regi parata,]
Cognita namque fuit seruis via lata per arua,
Sed tenebrosa viros offendit nebula cæcos,
Donec ad ipsam ædem veniunt, qua Sancta manebat.
Obuia Virgo viris perrexit protinus illis:
Conscia namque fuit virtutis: dulcia verba
Deprompsit pueris. Respondens plebeus inquit:
Hæc tibi cuncta Deus transmisit munera, Virgo:
Accipe corde pio sumens munuscula nostra.
Nam statui ad Regem cum plaustris pergere nostris,
Et cœnam Domino dignam transmittere nostro:
Sed Deus in mediis diuertit ruribus istis
Ad tua claustra boues. Sic est modo nostra voluntas.
Possumus in duplo, si quærat, reddere Regi.
Omnia nostra simul, si vult hæc tollere, tollat.
Hæc tua semper erunt: tantum benedicite, dixit.
Miserat ille viros ad Regem dicere caussas
Ordine prædicto. Stupet & Rex talia signa.
Munera confestim transmisit maximus Heros, [& ab hoc muuera:]
Villam magnificam, qua tunc Rex ille manebat,
Etquæcumque prius fuerant donaria, Rex tunc
Virginibus Christi semper concessit habenda.
Plebeus ille bonus, quem nos prædiximus ante,
Traditus est Sanctæ cum tota gente parentum;
Seruiuit sanctis post hæc sine fraude puellis.
[47] Tempore post iterum non longo, e finibus illis
Venerat ad Brigidam quædam Regina, rogatque
Hæc gemibunda suis pro culpis rite piandis:
Obtulit ac pulchram deuota mente catenam,
Vertice cui summo fuerat formata figura
Humani capitis: [catenam pretiosam a Regina datam,] subtilis lucet imago
Filis argenti pretiosa, ac textilis hamis
Sphærula in alrernis fuluis præfulgida gemmis.
Hoc decus eximium artificis Regina puellis
Obtulit. hanc rapiunt thesauris iure locantes,
Brigida pauperibus ne furtim traderet ipsam:
Namque solebat opes, quas posset, sæpe misellis
Spargere: & hoc famuli damnum timuere tenaces,
Quadam forte die cum rauca voce leprosi,
Quærentes pariter vestes, alimenta, cibosque,
Qualibus hi possent inopem defendere vitam,
Venerunt, queruli pulsabant Virginis aures.
Sancta tacere piis solatur Brigida verbis:
Sed magis atque magis clamabant vocibus omnēs.
Virgo dehinc miseros compescuit alma superbos:
Illico nam loculos, quos tunc habuere puellæ,
In queis seruabant loculis, quæcumque dabantur, [dat leprosis:]
Scrutabatur: ibi pretiosam valde catenam
Inuenit; manibus festinans abstulit ipsam,
Pauperibus Christi furtim porrexit habendam.
Post data quam fuerat miseris prædicta catena,
Nec fuit inuenta in thesauris; inde Sorores
Condoluere nimis, sanctæ dixere Magistræ:
Quare laboramus? quid sic seruimus inanes?
Nos propriis manibus valde sudando fatigas, [suis mœrentibus,]
Omnia nostra malis dispendis Virgo leprosis.
Pauperum an ergo tibi sola est cura? vllane nostri?
Sancta piis verbis solatur Virgo Sorores:
Linquite stulta modo verborum spicula, pacem
Semper habete bonam, nobis patientia regnet:
Ite, videte locum, quo nos orare solemus,
Fundere sæpe preces Christo, Sanctisque frequenter
Ante altare Dei; recubans fortasse reliqui:
Quærite forte iacet: cessent conuicia vestra. [similem diuinitus impetrat.]
Dixerat illa. At quidam se vidisse puellam
Tradentem miseris testatur voce catenam.
Maxima cum fuerat quærendi cura Sororum,
Doctior vna fuit reliquis; hæc Virgo puellis
Ocyor, inde prior templum penetrauit apertum.
O memoranda nimis virtus ostensa refulsit!
Argenti nitidam nacta est altare catenam
In terra & rutilam congaudens ante iacentem,
Persimilem forma, gemmis, ac arte priori.
[48] Venerat ad Sanctam quidam de plebe propinqua
Sanctus, a Conlaidus proprio cognomine dictus.
Hic voluit dignam sanctamque videre puellam: [visitur a Conlaido:]
In curru vehitur, puero comitante. Patronum
Suscepere omnes deuota mente Sorores.
His prius hospitium calidumque ex more lauacrum,
Tecta parata epulis, sedes, flammasque ministrant.
Postquam rite cibo refouebant resouebant corpora lauto,
Brigida Sancta Dei, timidis deducta puellis,
Hospitibus Christi pietatis debita soluit:
Dulcia pacifico depromunt pectore verba.
Et postquam ille dies lætus cum Virgine paucos
Manserat, & verbis docuit cælestibus omnes,
Dignaque perpetuæ plantauit semina vitæ,
Cresceret vt Christo messis post multa futura;
Ad cellam propriam voluit repedare patronus:
Iussit habere suum carpentum iure paratum,
Iungere colla iugis puero mandauit equorum.
Sed puer (heu) stultus neglexerat obice currum
Adfirmare, rotam penitusque oblitus in axem
Ponere cum fuerat; nescitur caussa pericli.
Proceduntque foras senior sanctæque puellæ:
Ascendit currum senior: [abeuntis currum benedicit, cuius rotæ, etsi non firmatæ obicibus, non excidunt:] Benedicite, dixit,
Nunc iter hoc nostrum, dextramque extendite sanctā.
Brigida Sancta Dei pietatis viscere plena
Tunc benedixit eos, signum Crucis addit & illis.
Axis solus erat, currusque sine obice abibat,
Nec rota tunc cecidit, Christo custode, per arua.
O manifesta Dei virtus! o magna potestas!
O benedicta manus, signisque stupenda puellæ!
Talibus auditis animusque ardescit amando,
Pascitur interius cordisque intentio nostri
Dulcibus in verbis, tendit fere ad alta volando,
Effugit ad Superos, sordent terrestria visu,
Virginis hæc sanctæ dum nunc annuntio facta.
[49] Virtuti simili virtus hæc ipsa priori,
Non minus ædificat: si possem dicere, dicam.
Tempore transacto pietatis cura momordit;
Visere disposuit cuiusdam Virginis ædem
Brigida Sancta Dei: [visit quādam Sanctam:] paucis comitata puellis
Ascendit currum, directo tramite tendit:
Venit adusque locum, quo quædam Virgo manebat
Sancta, ac lætanter dignis suscepta puellis:
Virginis aduentus fuit exultatio cunctis:
Plurima nam populis præstabat gaudia multis.
Lilia formosis sparguntur candida tectis,
Miscentur rosulæ violis, & floribus albis,
Deliciasque parant, & dulcia pocula ponunt.
Sed tamen illa prius Sanctorum dogmata dixit:
Arida rore satis cælesti corda reformat.
Postquam digna quies fuerat finita puellis,
Paucorum spatium transactum dulce dierum,
Iussit habere suum carpentum rite paratum;
Nam Sancta ad cellam propriam repedare volebat.
Ascendere simul currumque auriga, puellæ.
Cum per aperta loca ad cellam transire volebant;
Brigida Sancta Dei, radio flammante superno,
Dixerat aurigæ: Verbum depromito sanctum,
Auribus & nostris Dominum nunc dicito Christum:
Ad nos inde tuum placeat conuertere vultum,
Post tergumque tuas strictas firmabis habenas:
Hoc iter en nostri cognoscunt rite caballi.
Ille obedire volens vultum conuertit ad illas,
Dulcia verba Dei, seu præmia magna futura
Dixit habere bonos: [equo vno iugum ex cutiente,] quæ sunt mala, pœna peruret.
Dumque iter arreptum carpebant inde per arua,
Fluminis ad ripam venientes nomine b Beruæ;
Protinus vnus equus, qui currum vexit earum,
Fluminis in medio, cum laxas sensit habenas,
Bigæ suppositum detraxit ab effide collum:
Restitit alter equus, cum curru solus abibat,
Æquali cursu, [vehitur curru non euerso,] currumque per arua ferebat:
Nec cecidit currus, nullusque pericula sensit:
Aures intentas in verbo & corda tenebant.
Rex quidam fuerat sublimi in colle locatus,
Desuper hic multa cum turba forte sedebat:
Miranturque omnes, cum talia facta viderent,
Clamabant pariter. Vulgi strepitumque sonosque
Sensit equus pascens, saltum dedit, ocyus ibat;
Nec mora nec requies, ventos præuertit & ipsos:
Post currum sequitur, donec se subderet ipsi.
Nemo coëgit equum tunc bigæ subdere colla.
Dextera summa Dei tenuit per compita currum,
Nec currus cecidit; fertur quippe absque caballo
Virginis ob meritum: [Christo seruante:] Christus super aëre currum
Sustentare manu dignatus. magna potestas!
[Annotata]
a Fatetur Colganus, in MS. fuisse Gellanus. In 1 Vita cap. 7 nu. 47 Coalianus appellatur. Vide isthic notata.
b Hic esse Birgus videtur, qui vulgo Barrovv appellatur. Is in Reginæ Comitatu ortus, aliis auctus fluuiis, [Berua fl.] in mare Vergiuium delabitur, infra VVaterfodiam, ad Momonæ ac Lageniæ fines. Apud Colganum in Notis ad Vitam primam S. Patricij, dicitur S. Fiecus Spleptensis, in sua ciuitate Sleibti, iuxta flumen Berbha in campo Albe, suæ vitæ sanctissimum finiuisse cursum. Quæ verba e veteri Vita S. Patricij, necdum edita, citari a VVaræo testatur Colganus, additq; locum illum esse in Comitatu. Reginæ.
CAPVT VIII.
Miseratio egentium. futura præscita. castigata inobedientia. annona diuinitus obtenta.
[50] Si modo leprosos, variosque in corpore morbos,
Contractos pedibus, oculis sine lumine captos,
Quos pia Virgo Dei curauit, dicere vellem;
Excedunt numerum, tempus fugit, altera linguam.
Leprosus fuerat tectis in Virginis vnus, [moroso leproso dat vaccam,]
Moribus infestis, cupidus, cum murmure vanus:
Quæque videre malus poterat, hæc habere volebat:
Ardet auaritia, cæcaque cupidine rerum:
Da mihi præcipuam vaccarum, da vitulorum,
Da mihi ductorem, qui nunc per compita vaccam
Ducat cum vitulo (solus nam agitare nequibo)
Dixit, habere volo seruandam lactis in vsum. [cum ductore,]
Brigida Sancta Dei respondit corde sereno:
Vultis & hic mecum vestitum, & corporis escam?
Ac donare volo vaccam: si vestra voluntas,
Tolle, recede modo, pax sit tibi, frater amice.
Coxerat vnus ibi carnis alimenta pupillis:
Iusserat illa viro miserum iuuare leprosum;
Cumque illis dederat vaccam melioris in agro
Formæ, nec vitulus fuerat cum respuit ipsam.
Alterius vaccæ vitulum quærebat habendum:
Hunc mihi da, dixit, cum aliis sit corpore maior:
Si non, ecce boues vestrisunt, semper habete…
Virginis hæc merito, vt fertur, [& alterius vaccæ vitulo,] (mirabile dictu)
Alterius vaccæ vitulum quærebat, amabat,
Cum tunc leprosus cum misso Virginis ibat,
In curru pariter vitulum portabat eundo; [quem hæc vt suum sequitur & amat,]
Vacca parata fuit, sequitur vestigia currus,
Per montes, valles, siluas, & flumina currit,
Ardet amore nimis vituli, hæc oblita suorum.
Nec potuere viri spatium hoc ire diebus
Binis vel trinis: potuit tunc vacca leprosi.
Inde reuersus homo, qui carnes coxerat ante,
Nec carnes coctas, [& hora vna bidui iter cōficit:] quamuis tunc ignibus illas
Liquerat, inuenit: tunc vna haud transiit hora.
Altera vacca suum penitusque oblita vitellum,
Cœpit amare illum, liquit quem vacca leprosi.
O memoranda diu cunctis hæc magna potestas!
Paruis in caussis virtus quam magna videtur!
[51] Tempore quo Sanctus moriens Patricius almus,
Qui docuit sancto Christi bene dogmate plebem,
Atque suæ vitæ transactis plenius annis,
Cursum finiuit, cælorum regna petiuit;
Genti Scotorum qui quondam semina vitæ
Seuerat, astrigeno mundans baptismate corda;
Nouit Sancta diem Diuino Brigida nutu,
Qua Pater ipse fuit moriturus. [præscit diuinitus obitum S. Patricij:] Virgo puellis
Dixerat; Ecce dolor, luctus, nunc tristia quæque
Pectora nostra tenent, populi iactura salutis,
Finibus occiduis lux est superata tenebris,
Præsulis interitu Scotorum lumen obibit.
Nos igitur nostri deflentes funera Patris,
Vltima portemus deuotæ munera mentis:
Patris linteolo corpus volo voluere mundo, [parat sindonē eius corpori inuoluendo:]
Quod propriis manibus contexi sindone facta.
Dixerat hæc lacrymans, currum mandatque parari,
Et pueris, famulis, electis atque puellis
Iusserat ire, prius quæ sunt sibi dicta, parare.
[52] Nil aliud cum aderat, iussit pietatis amore
Quadam nocte suis porcinas sumere carnes.
Contemsere duæ stulte præcepta Magistræ, [carnem inobedientibus in angues versam, diuinitus cognoscit:]
Arboris in gremio carnes posuere suillas.
Brigida mane nouo culpans hinc Sancta puellas,
Vos male fecistis carnes abscondere, dixit:
Ite, videte modo. Cum tunc abiere puellæ,
Conspexere duas magnas sub frondibus angues:
Pectora picta leuant linguis crispantibus ora,
Lucida turgentes scamoso pectore colla.
Hoc timuere, ac se pedibus voluere puellæ
Virginis, & precibus culpam concederet ipsa
Subnixis, curuæ… clamasse feruntur.
Illa rogare suum cœpit sanctissima Virgo
Sponsum, mutaret serpentum quippe figuram
In formam panis, seu quam velit ipse ciborum.
Ac post Virgo Dei signauit sancta dracones.
Mira loquor! [in panes mutari impetrat:] tumidos conuertit Sancta chelydros
In formas panum, similesque colore duorum.
Angues oblatas factas tunc mente viderunt,
Hinc magis & trepidæ stupuerunt valde puellæ;
Mirantur pariter tundentes pectora palmis.
Hos igitur manibus nitidos de robore panes
Detulerat secum seruandos inde Sacerdos,
In Pascha Domini, vel festis munera Christi
Hæc sumenda, Dei seruis, sanctisque puellis.
[53] Post hanc virtutem properans per compita, quinis
Virgo sancta Dei surgens cum curribus ibat,
Donec ad excelsam, [adit S. Patricium, iam mortuum,] qua tunc Patricius, vrbem
Peruentum fuerat; quo luctus plebibus ingens,
Præsulis ob mortem. Christus per Virginis almæ
Reddidit hoc lacrymas magnum ac mirabile signum:
Surrexit Præsul, iterum de morte reuixit.
Hinc dolor, [qui reuiuiscens,] hinc luctus cessant, hinc gaudia surgunt,
Concursus populi diuersis partibus vrbis,
Virgineoque choro fuit exultatio magna.
Brigida Sancta Dei præcessit lentius, infit:
O Pater alme tuis nos omnes instrue verbis,
Arida rore tuæ doctrinæ corda reforma,
Præsentis vitæ sparge & documenta futuræ.
En ego seruitij portaui munera nostri,
Vobis quod manibus nostris conteximus ephod. [eam instruit,]
Tu mihi, Sancte Pater, dixisti texere talem,
Vt vestrum munda voluatur sindone corpus.
Respice pastor oues, vententes suscipe seruos.
En ego cum pueris deuotis atque puellis
Venimus. Atque Pater respondit lentius, inquit:
Pax tibi Virgo Dei. [& benedicit:] Post hæc secretius ambo
Nescio quid sibimet, vel quæ sunt verba locuti;
Scit Deus ipse suus: heu, Patriciusque remigrat,
Regna superna petens: Sancta memorata reuersa est.
[54] Virginis vsus erat pro Christi semper amore
Tradere pauperibus victum, vel quidquid haberet:
Omnibus hospitibus plus hæc seruire volebat,
Rerum quam fuerat donandi prona facultas.
Quadam forte die cum sanctis Sancta puellis
Laudibus in Christi steterat, cum stare solebat:
Ecce Sacerdotes venerunt tramite longo
Cum pueris miseris, lassis, nec non lutulentis;
Hospitij sibimet quærebant debita solui,
Corpora fessa cibo, [hospitibus escas a Deo abūde impetrat,] potu, flammisque foueri.
Cum pia Virgo Dei Sanctos venisse videret,
Ite, parate cibos, tantus tractetur & hospes,
Dixerat. Vna Soror respondens mitius inquit:
Quid dare, vel quantum debemus, dicito nobis?
Sed tamen in domibus nostris pats nulla ciborum,
Quam dare possit homo: dedimus, nil quippe remāsit.
Nec dubitare Soror poteris; namque omnia Christus
Dat, dedit, atque dabit, sic omnes credere debent:
Mundetur scopis, claudatur cella ciborum.
Hæc ait: atque iterum post paruam temporis horam,
Tu bene curre Soror, da nunc alimenta petenti,
Dixit. Aperta domus; quæ cumque inueneris intus
Tradere pauperibus ne tardes, hospite Christo. [& pauperibus,]
Gaudent nunc pariter venientes atque Sorores.
Quid moror in verbis? virtus manifesta refulsit.
Copia tantorum fuerat inuenta ciborum.
Fercula Virginibus Christus dedit ac peregrinis:
Omnes vicini sunt circumquaque vocati,
Atque insensibilis puerorum turba locata.
Nobilis ac escæ conuiuia magna parantur. [ad plures dies:]
Septem continuiis durauit & esca diebus;
Nec tamen hæc populis, sed tantum signa ministris
Cognita tunc fuerant; post hoc manifesta per omnes.
Virginis ac merito manna hæc pluit: inde refertæ
Turbæ laudantis Dominum vox vna sonauit.
[55]
Vitam Sanctorum voluit pia Virgo priorum,
Montibus & siluis eremi secreta petendo,
Æquiparare satis: fontes quærebat aquarum.
Dum peragebat iter cum sanctis sancta puellis, [multos infirmos sanat:]
Venit ad vsque locum, quem plenum fontibus vnum
Dulcibus & herbis, quo tunc habitabat, & ægros,
Orbos, ac claudos, Christi virtute leprosos
Sanabat penitus: populorum turba frequentum
Venerat, abscondi poterat nec flamma sub vmbris,
Luxerat at cunctis sub solis lumine claro.
Cumque habitabat ibi cum sanctis Virgo puellis,
Noctibus in psalmis, hymnis, totisque diebus
Inuicta teneræ durabant mente puellæ.
Vespere flumineas quærebant fontibus herbas,
Antiqui soliti queis vitam ducere Sancti,
Frigida cum cirspis sumebant pocula & herbis.
Nec tamen in liquidis inuentum fontibus illis
Id genus herbarum. [herbas in cibum Sororum] Hinc cœpit turbatio mentis
Murmure non paruo tectis resonare Sororum.
Brigida Sancta Dei, cum talia verba sonare
Audierat, precibus insomnem ducere noctem
Curabat lacrymans, sponsus sibi Christus Iesus
Terserat ipse oculos: fontem (mirabile dictu!) [a Christo, ipsi lacrymas detergente, impetrat:]
Mane nouo placitis impleuit protinus herbis:
Tunc habuere satis herbas in flumine crispas,
Quas prius hæ querulæ quærebant fonte puellæ.
Virginis hæc meritis virtus manifesta refulsit:
Mirantur populi, lætæ gaudentque Sorores.
CAPVT IX.
Raptus. cædes impedita. traiectio fluminum miraculosa. tentatio sopita.
[56] Qvadam nocte suis præcepit Sancta puellis,
Fortiter in precibus deuota sistere mente.
Ipsa repleta Deo, secreto intenta superno:
Cumque diu tacitis oculos ad sidera verbis,
Auribus attonitis in templo Sancta leuabat;
Ecce, Tacete modo, dixit. [orans, Christum & cælestes choros videt,] Magnalia Christi
Cernere quis poterit? numquid non cernimus ipsæ?
Nunc video cæli, terræ, maris, aëris alti
Concana lata loca & spatium penetrabile sursum
Est plenum pueris indutis vestibus albis:
In medio Christus, Rex regum, summa potestas,
Et palmas manibus retinentes cantica dicunt;
O sanctus Dominus, sanctus, sanctusque Sabaoth.
Sedibus excelsis. Genitori, gloria Nato; [& audit cantantes:]
Organa dulcisono resonant cælestia cantu.
Hoc pueri pariter cantantes, hoc seniores,
Angelici populi respondent, Alleluïa.
Intima valde meam demulcet visio mentem:
Gaudet quo populus cælestis, nescio cantum.
[57] Cum sol mane nouo croceam de pectore pallam
Sustulit, & rutilum noctis de limine vultum,
Viderat atque oculis terrarum concaua claris,
Manserat in terris nec nubila noctis imago,
Clara dies faerat; [visitur a S. Ibaro:] Præsul venerabilis illam
Ibarus ad cellam, vir sanctus, venerat alma
Dicere Missarum populis solennia cunctis.
a . . . . . . . . . .
[58] Quadam nocte suis fuerat cum Virgo puellis,
In domibus patris mansit, cogente parente.
Virginibus Christi semper contrarius vsas:
Omnes namque auide fugiunt ludibria vulgi.
Consensit tamen, & compleuit iussa parentum.
Cum noctis medio somnus grauis inruit artus, [excitata ab Angelo,]
Angelus astiterat recubanti nocte puellæ,
Protinus ac tetigit, dixit bis terque, Leuate;
Turba superba modo crudeli mente parata,
Nil pietatis habens, cum multis aduenit armis.
Surgite, namque tuum properant occidere patrem,
Et quoscumque viros poterunt conuincere Marte:
Nam Deus ipse tuus non vult tibi ferre dolorem.
Ite repente, venit hostis: hæc tecta dabuntur
Ignibus, [patrem & domesticos periculo mortis eripit,] ardebunt: nil vestri tangitur igne:
Vestibus & vestris si quis vult iungere vestes,
Saluantur pariter, poterunt nec vrere flammæ.
Angelus hæc iterum dixit: Heu surge puella,
Exi, tolle moras, nullumque hic linque tuorum,
Patrem, nec famulos, vel quos nunc continet ædes.
Currite per siluas, vel quo vos proteget vmbra.
Surrexit tristis memorans hæc verba puella,
Ac retulit patri lacrymans: fit planctus in aula,
It clamor cælo, fugiunt & cuncta relinquunt.
Vix potuere viri muros transire volantes;
Gens inimica prius circum loca quæque ruebat:
Intrantes, intus nullum tunc quippe virorum
Inueniunt, solum vestes videre sacratas.
Omnia tecta simul rutilis consumere flammis
Incepere mali, pariterque ardere leguntur.
Sed quia seruorum vestes simul atque parentum
Ante suis sacris sacræ iunxere puellæ; [eorum vestibus ab igne & direptione seruatu:]
Nec furor his hostis potuit, nec flamma nocere:
Cuncta Sacerdotum cernentes esse putabant.
Postquam tecta viri flammis combusta relinquunt,
In tectis nullum potuerunt tradere morti.
Tunc genitor natæ retulit pro munere grates.
[59]
Illis temporibus gentis Rex istius vnum
Vinclis constrictum afflixit: tunc Virginis ille
Postulat auxilium, quo posset liber abire.
Arca pupillorum, miserorum fida patrona,
Pro misero supplex Regis perrexit ad aulam
Brigida Sancta Dei. [captiuum liberat,] Cum Rex audiuerat illam
Affore præ foribus, iussit sub tecta veniret.
Protinus vt faciem Regis conspexit in aula,
Pauperis hæc miserans curauit dicere caussam.
Rex ait, hunc tibi si concedam mente serena;
Quæ mihi, Virgo Dei, præstabis munera? Dixit
Illa: Dei dono dabitur tibi vita futura,
Et tua progenies post te tua regna tenebit.
Talibus ille ferus, stultus Rex, atque superbus,
Indignus donis, dixit se nolle futura.
Credere quis poterit post mortem viuere quemquam?
. . . . . . . . . .
Viuere per multos optarem strenuus annos, [Regi pollicita longā vitam & victoriam:]
Hostibus esse meis terror, & plurima bella
Vincere, nec vinci penitus congressibus vllis.
Rex ait hæc stultus. Respondit Virgo loquenti:
Ista minora petis, quæ sunt bona valde relinquis:
Sed, mihi crede, Deus concedet cuncta roganti:
Plurima bella tibi largitur Rector Olympi
Vincere; victor eris, victus nec ab hostibus vllis
Terrenis: bellis gentes superabis iniquas,
Et tua regna reges, pugnis clarusque triumphis.
[60] Germanus frater, cum talia verba loquentem
Audierat Sanctam, dixit tunc corde gementi:
O vtinam mihimet promissio Virginis almæ
Hæc fieret! aures præberem, [huius fratri æternā gloriam. & in terris regnum spondet:] seruulus essem
Virginis, & sacri vellem baptismatis vnda
Perfundi, si essem dignus sic munere Christi.
Brigida Sancta Dei respondens lentius inquit:
Hæc tibi credenti præstabit magna potestas,
Tempora longa prius, cum hoc regno vita futura,
b Et tua progenies post te tua regna tenebit,
Donec ad extremum, veniet post terminus æui.
Omnia Virgo Dei quæ dixit, facta fuerunt.
[61] Brigida Sancta Dei fuerat cum sola cubili,
Longius illa suis Romam conspexit ocellis: [Missam Romæ audit:]
Fertur Apostolicum tunc & vidisse sepulchrum;
Adstitit ante aram, Missasque audiuit ad illam:
Corpore non fuerat, sed mentis lumine cernit.
Officium sanctum placuit sibi semper habendum. [inde libros & cātum petit,]
Vnde Sacerdotes Romam transmisit ad vrbem,
Sacra adferre noua, & quodcumque audiuerat illic,
Virginibus cupiens hæc tradere lege perenni.
Libros compositos, cantumque, & munera multa
M sit Apostolicus Brigidæ, concessit habenda.
Tradidit illa suis, discendi vertit in vsum. [& suis præscribit:]
Illis temporis c bis senos legimus esse
Pontifices summos Romæ viuente puella.
[62] Magna Dei virtus, res paruula facta videtur.
Fæmina pauper erat quædam tunc febribus vsta,
Et magis atque magis gliscebat caussa doloris.
Donec & extremi venit iam terminis æui. [moribūdæ pannos lauari Angelico ministerio. impetrat:]
Brigida Sancta Dei prædixit quippe puellis:
Hæc moritura modo est; pannosque lauate Sorores.
Ventus tunc fuerat, descendit turbidus imber.
Excusant teneræ (frigus timuere) puellæ.
Mira loquor! vetulæ pannos exire videbant
Omnes qui fuerant, nullus portauerat ipsos.
Atque iterum lymphis lauatos, atque reductos
Cernebant pariter. Sanctæ timuere puellæ.
Conscia Virgo fuit virtutis, facta videbat.
Ignotum populis signum hoc mirabile, factum
Angelicis manibus firmamus, nec dubitamus.
[63] Altera valde mihi virtus miranda videtur,
Quæ fuit in magna d Sinanni fluminis vnda;
Intra quam Kelltra est, conuentus rite virorum
Prudentum, sacro Benedicti dogmate florens.
Venerat illa suis illuc cum Sancta puellis,
Vnica spes miseris, infirmis cura salutis.
Dum afforet illa, fluunt Fratres hinc, inde Sorores;
Conuenere omnes transite ac nauibus amnem:
Heu male tunc miseræ venerunt tarde puellæ,
Fluminis ad ripam clamabant vocibus vltra. [vt suæ vastū flumen sine naui transeant, a Deo obtinet:]
Turbida valde fuit Sinanni gurgitis vnda
Imbribus assiduis, sine lintre imperuia cunctis.
Casu tunc multis transibat nauis onusta,
Currebant iuuenes, saltabant, atque puellis
Hæc dixere simul: Vos nos audite Sorores,
Tollite nunc vestras, nobis committite pallas,
Vt nos in nostris portemus nauibus omnes.
Derisere satis iuuenes de puppe puellas;
Verbis inlicitis pulsant, & littore linquunt.
Brigida Sancta Dei adstantes tellure Sorores
Clamabat, Trepidæ vires assumite, dixit,
Inde venite modo, me stantem cernite ripa,
Nilque timete mali; Christus in flumine spectat:
Christus erat populis portus ac ductor in vndis.
[64] Fluminis hæc hominem cernebat littore curnum
Sperabat penitus quod caussa hoc ponderis esset.
Venerat illa suis cum sanctis Sancta puellis,
Ipsa leuare onus voluit, si pondus haberet.
Dixerat ad miserum curuatum corpus habentem:
Quæ te caussa mali curuauit dicito, frater?
Si graue pondus habes, da nobis; tollimus illud:
Corpore tunc melius poteris procedere recto.
Pondera nulla meos deflectunt corporis artus,
Sed dolor antiquus humeros depresserat, inquit.
Si sis carne miser, [curuum erigit, iussum in flumine ablui:] dixit tunc sancta puella,
Christus aquas dedit, qui purgat fonte salubri.
Nunc descende, precor, ac lymphis ablue corpus,
Flumine in hoc; Dominus præstat tibi quippe salutem.
Quid moror? intrepidus descendit amnis in vndas,
Seque lauabat aquis, corpusque, orante puella,
Protinus hinc alacrem cœpit renouare vigorem
Illius, ante fuit gibbus qui pluribus annis.
Virgo virum nouit: sanus iam venit ad illam,
Supplex cum precibus Christum benedixit, abiuit.
[65] Illis temporibus fuerat penuria panis,
Atque fames populos perstrinxit pessima multos.
Brigida Sancta suas transmisit grana puellas
Quærere frumenti, vel quæ Deus ipse dedisset.
Nobilis vsque domum cuiusdam diuitis ibant: [suas imperceptibiliter trans flumen deferri impetrat:]
Ille dedit pueris saccos similagine plenos,
Virginis ancillas dimisit denique onustas.
Cumque reuertentes iterando forte venissent,
Non potuere suis pedibus transire per amnem:
Nulla ratis fuerat, qua possent ire per vndas:
Deposuere loco tristes sua pondera in ipso,
In facies cecidere suas, Dominumque rogantes,
Virginis ob meritum, clamabant vocibus omnes:
Brigida Sancta Dei, nobis succurre misellis.
Mira loquor! subito portantur longius vltra
Saccis cumque suis: sensit hoc nulla Sororum.
Cum caput atque oculos de terra forte leuarent,
Tunc flumen plenum penitus post dorsa viderunt.
[66] Brigida quam quondam dilexit Sancta puellam,
Cunctarum fuerat formosior illa Sororum:
Corpore virgo, tamen mente corrupta manebat:
Nam iuuenem magno formosum carnis amore
Dilexit nimium, & secretum corde reseruans,
Virgine cum sancta semper dormire solebat.
Duxerat insomnem pensando fæmina noctem,
Surrexit tandem, superabat praua voluptas:
Ignis amore graui feruebat corde puellæ.
Tunc ait: [puellæ ad tentationē superandā pedes sibi vrenti,] O Genitor, Genitoris Filius almus,
Tu mea Christe salus, titubanti porrige dextram;
Nunc tua consilia inspira, mea destrue stulta:
Regnet virginitas, discedat praua voluntas.
Audierat Christus miseramque in nocte precantem,
Consilium dederat, firmatque in Virgine mentem.
Tunc teneras plantas posuit carbonibus ignis,
Et Christum rogitat tacitis in pectore verbis.
Mox arsere pedes miseræ super igne puellæ:
Improbus ibat amor, cordis dolor intima carpsit:
Ad lectum manibus corpus vix debile traxit.
Senserat, obticuit permittens omnia Sancta.
Tunc ait ad miseram, confirmans ipsa puellam:
O benedicta, malum superasti fortiter hostem,
Iuferni flammas extinguens ignibus istis.
Nec erit vlla tibi post hoc tentatio carnis: [spondet victoriā,]
Ignibus vsta iaces, victa est iam praua voluptas.
Inferni pariter superasti fæmina pœnas.
Et dolor ipse pedum discedet, nulla manebunt
Vulnera plantarum: [& pedes sanat:] mihimet, Virguncula crede.
Inde secuta salus membrorum plena puellæ:
Virginis ob meritum tetigit medicamine Christus. e
[Annotata]
a Aliqua hic desiderantur.
b Reges, [Reges Lageniæ,] quorum hic mentio fit, ait, Colganus fuisse Illandum & Alildum, filios Dunlongi. Illando fratrem successisse, huic longam nepotum seriem, vltra quinque secula propagatam, quorum omnino quinquaginta enumerat. Ea vis sanctissimæ Virginis appreciationi fuit.
c Sane vsque ad Hormisdam, cuius tempore mortua est S. Brigida, inde a Sixto III, sub quo, vt summum, aut potius sub S. Leone nata, non nisi nouem Pontifices fuerunt. Serius fortasse & natam & mortuam credidit Auctor; nam inter Hormisdam vsque ad Vigilium sex sederunt, annorum 20 spatio.
d Ad Vit. 1. cap. 15 nu,. 94 not. e diximus Sinnam, Sinam, Sinann, Sionnam, Senum, Shannon dici.
e Cetera deerant in MS. Casinensi.
CAPVT X.
Futura, dormienti ostensa. a
[67] Qvadam forte die Sanctus Patricius almus,
Gemma Sacerdotum, synodali cardine sedit:
Plurima verba Dei, Sanctorum dogmata Patrum
Dixerat, & populum firmabat lege salutis,
Vt messis Domini centena fruge recepta,
Cresceret in melius, rore aspergenda superno.
Brigida Virgo Dei cum fessis sancta puellis,
Venerat ad synodum Sanctorum, [in concione rapta,] iure vocata
Soluere vota Deo, sanctis obedire patronis.
Cum residebat ibi, somnus leuis attigit artus:
Vix sua paullisper conclusit lumina Virgo,
Mystica, quæ vidit, tunc Sanctis somnia dixit:
Pratis florigeris me solam stare putabam,
Respexi populum venientem Solis ab ortu:
Candida turba fuit, florebat vestibus albis,
Hanc aratris quatuor terram vertebat, [videt secuturas hæreses,] & istis
Albis cum bouibus mittebat semina sulcis:
Candida tunc sulcos implebant flumina lactis:
Crescere cernebam subito de semine semen.
Talia cumque diu signa admiranda viderem,
Conspexi populos Septem-de parte-trionis,
Nigris cum bouibus venientes, vultibus atris,
Campos obscuris rumpebant semper aristis,
Spargere cœperunt, vertebant semina terram
Vomere transuerso confundunt culta priorum
Seminibus nigris, implebant semina terram.
Iam bene prima meam demulcet visio mentem:
Heu! male posterior conturbat cuncta priora.
[68] Dixerat illa seni. Sanctus clementius ipsam
Consultatque piis pertractans omnia verbis:
Te modo, Virgo Dei, contristat visio rerum
Ordine turbato, variisque satoribus ipsis,
Albis vel nigris bouibus, qui semina sulcis
Miserunt, dubia & quam signant cuncta figura.
Sed tamen in paucis quæ sunt ea soluere verbis
Hæc ego si potero, tibimet nunc, filia, dicam:
Tempora nostra modo designat visio prima; [visionem explicante S. Patricio:]
Quod nos corda hominū colimus nūc vomere verbi,
Semina mittentes doctrinæ Euangeliorum:
Quattuor hinc messes sanctarum fruge animarum
Crescere centena cernentur rure beato,
Angelicis populis implebunt horrea Christi.
Proh dolor! euenient post nos mala tempora secli,
Cælica tunc ouibus tollentur pocula verbi:
Pastores cupidi, qui plus sua lucra sequentur,
Non frumenta satis, sed b lolia subdere sulcis
Curabunt: nobis tunc Christus gaudia vitæ
Præstabit. Dixit post Præsul, Pax tibi Virgo.
[69] Illis temporibus cum sancto perpete Patre
Corpore, corde pio credens bene Virgo manebat,
Dogmata Sanctorum diuini nectare verbi,
Desuper ex c astris venientia, fonte superno
Hauserat, atque bibit magna dulcedine rerum,
Brigida Sancta Dei: dormiuit, somnia vidit:
Spiritus ille, facit qui quæ secreta adaperta,
Lucidat obscurum, solida & qui peruia reddit,
d Virginis ipse satis fundendo corda repleuit.
Illa duos lapides magnos in monte leuatos, [in somno videt lapidem rore mollitum crescere, alterum duratum cōminui:]
Atque ipsos pariter per visum nocte videbat,
Sancti Patriclj in conspectu stare putabat:
Ros leuis ex alto descendit desuper illos,
Cumque diu trepidis fundebat pluuia guttis,
Vnde magis lapidum perduruit alter eorum,
Aspera. . . . . . . . . . .
Et minor ex minimis decrescens ipse lapillis,
Donec & ad nihilum paullatim iure redactus.
Sed lapis alter erat mollitus rore superno,
Crescebat nimium, circum loca lata tenebat,
Et magis atque magis montes transcenderat altos:
Lampadas in lapidis præclaras vertice summo
Conspexit, superos quæ lustrant lumine cælos.
Visio magna fuit, mentemque repente videntem
Turbabat trepidam tunc sanctæ Virginis: illa
Obstupuit lapidum diuersum cernere casum.
[70] Mane nouo, nigras cum sol disperserat vmbras,
Nil fuit in terris absconsum tegmine noctis;
Surrexere omnes cum clara luce puellæ:
Brigida Patricio festinans visa referre
Somnia, præterita quæ vidit nocte, Patrono.
Sanctus ad hæc dixit: [quæ S. Patricius de Regis conuersione, alterius induratione exponit:] Quæ tu pia Virgo videbas
Mentis per visum, præclara luce videbis:
Namque duo fratres, regali germine cretos
Quos honor antiquus gradibus sublimibus ornat,
Sanguine nobilium genitos & flore parentum,
Cras venient: ipso præsenti rure videbis:
Queis nos verba Dei dicemus sancta superni,
Dulcia perpetuæ miscentes pocula vitæ.
Sed tamen vnus erit durato pectore stultus,
Instar sic lapidis, duroque adamante maligno
Durior effectus, semper maledictus abibit.
Alter amore Dei conuertet corda fideli,
Et benedictus erit, Christi præcepta sequendo,
Magnus erit, populis regnabit, regna tenebit,
Et sua progenies posthac sua regna tenebit,
Donec ad extremum veniet tunc terminus æui.
Sic ait ille Dei seruus, sic acta probarunt,
Omnia sic fuerant, quæ vidit Brigida casta
[71] Qualis erat virtus quam gessit tempore in illo,
Quamuis parua quidem, magna est, quia mira videtur.
Ad Sanctam stultus leprosus venerat vnus,
Est conuersatus. . . . . . . .
Dicere præsumpsit, vestem, quam corpus habebat,
Induuiasque suas miserans si Virgo lauaret.
Sancta tamen stulto pietatis viscera flexit.
Dixerat illa: Tuas mihi nunc concede lauandas
Vestes: hoc leue quid pro Christi nomine ducam.
Tunc tamen haud alias vestes leprosus habebat:
Subsidium petiit quo posset membra fouere.
Illa rogare satis vnam tunc Sancta puellam
Cœperat, vt propriam præstaret fæmina vestem.
Abnegat illa suam tristis virguncula pallam. [leprosum sanat:]
Sternas si vestris mea dorsa magistra flagellis,
Exuuias nostras nunquam præstabo leproso.
Dixerat, & duram torsit cum murmure frontem.
Mira loquor: refluens lepra, quam leprosus habebat,
Inuasit merito peruersam corde puellam: [inobedientem Virginem lepra percutit.]
Sanus & ille redit leprosus corpore toto,
Virgineamque cutem percussit candida lepra.
Tunc timuere omnes, qui talia signa videbant,
Laudabantque Deum, tundebant pectora palmis,
Virginis & pedibus lætantes oscula figunt.
[72] Brigida Sancta Dei post hæc temporibus illis
Virginibus sanctis cellam construxerat vnam;
In qua cum fuerat, psalmis vigilabat & hymnis,
Ieiuniis multis Christum sibi corde colebat:
Illis temporibus fuerat penuria panis
Multis (vt fertur) vicinis, atque puellis.e
[Annotata]
a Sequentia edidit Colganus e MS. codice Em. Card. Antonij Barberini.
b Ita habuisse MS. testatur idem; edidit tamen ipse lodea.
c Sic idem correxit, quod in MS. erat Austro, alludente fortassis Poeta ad illud Cantic. 4. 16 Veni Auster, perfla hortum meum, & fluant aromata illius.
d Clarius hanc S. Brigidæ visionem narrat auctor Vitæ tripartitæ S. Patricij his verbis: Enarrauit etiam tunc Virgo sancta aliam suam visionem, qua vidit duos lapides, vnum magnum & alterū paruum; & vtrumque superfuso imbre conspersum: maiore autem decrescente, minor incrementum imbris contactu sumebat, argenteasque reddebat scintillas & coruscationes. Auditam autem visionem vir Dei sic interpretatus est: Illi duo lapides, sunt duo filij Eochadij, filij Crimthanni, Bressalius & Carbreus. Bressalius enim natu maior prædicatam sibi salutis doctrinam, quæ est cælestis gratiæ imber, respuet: & hinc maledictioni subiectus, cum suo semine decrescet. Carbreus autem, [Pietate crescunt familiæ, impietate decrescūt.] cognomento Damh-airgid, eius frater, Diuinæ gratiæ rore irrigatus, propositam fidei veritatem sine resistentia amplectetur, & Dei benedictione ditatus in gentem crescet magnam. Quæ omnia, vt veritatis Propheta prædixit, euenerunt. Nam ipse Sanctus postea Bressalium prædictum, nolentem viam salutis amplecti, iaculo maledictionis feriit: eiusque fratrem Carbreum, in Christum prompte & deuote credentem, cum sua progenie, impertita benedictione ditauit & muniuit. Huius Carbrei soror fuit S. Cinnia, de qua antea actum. Colganus plures ex ea familia Sanctos recenset.
e Cetera desiderantur.
VITA IV BIPARTITA
AVCTORE ANONYMO,
ex MS. Hugonis VVardæi Ord. Minor.
Brigida Virgo Scota, in Hibernia (S.)
BHL Number: 1460
Avctore anonymo, Ex MS.
PROLOGVS AVCTORIS.
[1] Tribus iam, Fratres mei, mea mens impugnatur, videlicet amore, pudore, & timore. Amor enim scribendi, me cogit commendare Vitam præclarissimæ Brigidæ in chartis, ne magna charismata virtutum, quæ Dei gratia ei contulit; vel plurima miracula, quȩ eadem per eam patrauit, abscondita vel inaudita essent. Pudore autem prohibeor; ne, vt reor, meus sermo valde incultus, aut sententia insubtilitatis meæ, sapientibus legentibus seu audientibus displiceret. Timore vero magis trudor, [Auctor excusata imperitia, caussam scriptionis indicat.] quia periculum est imbecillitati meæ hoc opus dictare, quoniam obtrectatorum iniquorumque sugillationes timeo, ingeniolum meum tamquam dapes probantes. Sed quia cum Dominus iussit pauperibus populi res offerre viles ad construendum tabernaculum, nonne nos debemus ad ædificandam Ecclesiam offerre? Quid Ecclesia, nisi collectio iustorum? Quomodo vita prudentium ædificatur, nisi documentis & exemplis prudentium? Igitur amori cursum dimittam, pudorem calcabo, & susurronibus indulgeo. Sed te, lector prudens, & auditor intelligens, adiuro, vt non positionem vel textum versorum curans, miraculis Dei & a beatitudini famulæ eius intendas. Omnis enimuero agricola vesci debet fructibus sulcorum agri sui.
[Annotatum]
a MS. habebat beatitudine. correxit Colganus, beatissimæ.
LIBER PRIMVS
CAPVT I
S. Brigidæ genus, natiuitas, educatio, varia sanctitatis præsagia.
[2] Fvit gloriosus Rex in Hibernia, nomine a Feidlimidh, qui dicebatur Feidlimidh Reachtmar, eo quod magnas in suo regno in Hibernia leges fecit: Reacht enim Scotice, Latine sonat legem. Ipse Rex habuit tres filios, quorum nomina dicuntur, b Fiacha Suighe, Eochaid Fionn, Cond Keudchathach, [S. Brigidæ pater regij sanguinis;] qui in summa & maxima fertilitate Hiberniam in c Temoria regnauit. Defuncto d patre suo, Fiacha Suighe habuit tres filios; scilicet e Rossa, Ængus, Eogan: qui expulsi ab Arthuro prædicti Connij filio a Temoria, regionem f magnam in confinio Lageniensium & Momoniensium gladiis suis apprehenderunt; sed ipsi Momonienses vocantur. Eochaid Fionn autem perrexit ad Lagenienses, & in multis locis Rex Lageniensium dedit ei terras: & ibi habitant nepotes eius vsque huc; iam ipsi inter Lagenienses numerantur, & Lagenienses vocantur.
[3] De quibus fuit Dux quidam magnus & potens, nomine Dubtachus, qui emit ancillam, quæ vocabatur Broseach: ipsa erat multum formosa & moribus honesta. Amans eam Dominus Dubtachus, fecit eam concubinam suam, & dormiuit cum ea, & concepit illa ab eo. Hoc sciens propria vxor Dubtachi, contristata est valde, & dixit viro suo: Vende ancillam tuam Broseach, [mater serua,] quam fecisti concubinam tuam: timeo enim si progenies ipsius superauerit progeniem meam. Sed Dominus Dubtachus noluit hoc facere, valde amans eam: in omnibus enim moribus illa fæmina erat perfecta.
[4] Quadam postea die sedentes in curru Dux Dubtachus & sua ancilla Broseach, sequentesque eos comites sui, peruenerunt prope domum cuiusdam magi. Audiens autem ille magus sonitum currus, dixit seruis suis: Videte quis sedet in curru; sonat enim currus sub Rege. [(filiæ claritate prædicta a mago,] Tunc serui dixerunt ei: Nullum virum cernimus in curru, nisi Dominum Dubtachum. Magus dixit eis: Vocate illum ad me. vocatoque eo, ait illi magus: Mulier, quæ post tergum tuum sedet in curru, an est prægnans? Dubtachus respondens ait: Iam ita est. Magus dixit: O mulier, de quo viro concepisti? Illa respondit: de Domino meo Dubtacho. Magus dixit ad Dubtachum: Hanc mulierem valde custodi; mirabilis enim erit conceptus eius. Dubtachus ait: Compellit me vxor mea, vt hanc vendam: timet enim semen huius. Magus dixit: Vxoris tuæ semen semini famulæ huius seruiet vsque in finem seculi. Ad ancillam vero ait: Constans esto animo, quia nullus tibi nocere poterit; gratia enim infantulæ te liberabit: claram namque filiam paries, quæ sicut sol in vertice cæli, sic lucebit in mundo vsque in finem seculi. Tunc Dubtachus ait: Deo gratias ago, quia hucusque filiam non habui, sed tantum filios. Deinde reuersi sunt Dubtachus & concubina sua cum comitibus suis in domum suam: Dubtachus vero multum dilexit illam propter sermones magi.
[5] In diebus iam illis, Deo instigante, duo sancti Episcopi ex Britannia in domum Dubtachi venientes, quorum alter vocabatur g Maol, & alius Maolchu; ipsi erant discipuli S. Patricij Archiepiscopi, [& a S. Melo Ep.)] qui tunc prædicabat verbum Dei in Hibernia. Videns Episcopus Maol vxorem Dubtachi tristem esse, ait ei: Quare tristis es? & addidit sciens caussam eius prophetice: Famulæ vestræ partus præcellet te & omne sementuum. Sed tamen illam sicut filiam tuam ama, quia progenies illius tuis proficiet multum. Sed tamen illa adhuc in furore mansit.
[6] Ipsa iam irata cum fratribus suis, qui erant viri fortes & potentes, [heræ inuidia] vrgebant valde Dubtachum, vt venderet æmulam suam in regionem longinquam. Tunc quidam poëta de Aquilone Hiberniæ, nutu Dei, venit, & timens Dux Dubtachus iram vxoris suæ, quæ erat nobilis, & fratrum eius furorem, consensit vendere illam: [venditur:] & ipse Dux inde erat multum mœstus. Et poëta prædictus emit illam fæminam in ancillam. Sed Dubtachus non vendidit partum illius; perhibens quod illa haberet filiam mirabilem in vtero. Perrexit ille postea cum ancilla in regionem suam. Venit quidam hospes sanctus, [ipsa Brigida iterum globo igneo,] qui orabat Deum per totam illam noctem, videbatque in illa nocte sæpe globum igneum in loco in quo ancilla mater S. Brigidæ dormiebat. & hoc mane poëtæ Domino eius narrauit, & ille inde gauisus est.
[7] Ipso tempore ille poëta parauit cœnam magnam Regi suo: & ipse Rex cum Regina veniebat ad cœnam. sed Regina erat partui proxima. Tunc amici & serui Regis interrogabant quemdam h Prophetam, quando bona hora esset, [& vaticinio prænuntiata,] vt Regina pareret prolem suam. Ille ait: Si die crastino, orto sole nasceretur, neminem in terris haberet æqualem. Sed Regina ante illam horam contra voluntatem suam genuit filium. Mane autem facto, & orto sole, venit ancilla illa, mater S. Brigidæ, deforis ad domum proximi domini sui, [nascitur in domus limine,] portans vas plenum de lacte nuper mulso: & cum posuisset vnum pedem trans limen domus, & alter pes foris stans, cecidit super limen, sedens, & repentissime sine vi doloris parturiendi, Dei gratia, filiam pulcherrimam facie genuit. Sic enim ille Propheta dixit, quod nec in domo, nec extra domum, ipsa fæmina prolem pareret. Et de lacte illo calido, quod portabat illa, corpus bonæ infantulæ lotum est.
[8] Signa iam maxima illico secuta sunt; dono Dei S. Brigidam, quorum hoc vnum est. [moxq;puerum mortuū contactu resuscitat:] Ipso iam die natiuitatis suæ, quidam infantulus præterita nocte natus, subita morte præuentus est. Et aliquo euentu cum esset Sancta Dei prope illum, tetigit corpus eius extinctum; & subito sanctissimæ infantulæ tactu ille infans viuus surrexit. Hoc omnes videntes dicebant, quod merito illa filia prædicata esset a Prophetis. Villa illa, in qua S. Brigida nata est, i Fochart Muirthem ne vocatur, quæ est in prouincia Vltorum, scilicet in regione, [locus natiuitatis, posterorum religione celebris.] quæ dicitur Conaille Muirtemne. Ipsam villam modo habet S. Brigida, in cuius honore monasterium Canonicorum in ea est. Ibi illa Ecclesia & cœmiterium eius est, vbi fuit domus & curia, in quibus nata est B. Brigida. Lapis vero, super quem nata est sanctissima Christi sponsa, post tergum ipsius sanctuarij constat, & ab incolis istius terræ colitur honorifice, eo quod multa signa super eum per merita S. Brigidæ patrantur.
[9] Sancta iam puella cibos communes Magi, domini matris suæ, respuebat, atque vomebat quotidie. Ille enim homo poëta & magus erat. [Magi cibos fastidiens,] Hæc magus ipse considerans, perscrutabatur caussam nauseæ; eamque sciens, dixit: Immundus ego sum; puella autem illa est plena gratia omnipotentis Dei, ideoque cibum meum non capit. Ille enim tunc erat gentilis & incredulus cum domo sua, quia nuper antea fides Christi peruenit ad Hiberniam: & tunc statim ipse non credidit, sed post tempus, sicuti audietis. Deinde magus ipse elegit vaccam albam sine macula, & destinauit eam sanctæ puellæ, [vaccæ cādidæ lacte] videns Dei gratia albedinem in ea: contigitque vnam fæminam Christianam ibi esse, quæ erat multum religiosa, & fertur Virginem fuisse eam; quam fecit magus ille, vt nutriret S. Brigidam. [a Christiana Virgine nutritur:] Et ipsa mulgebat prædictam vaccam, & de lacte eius nutriuit S. Brigidam, quia beata infans libenter istius vaccæ lac recepit. & diligenter ancillam Christi nutriuit Christiana fæmina, valde amans illam.
[10] [defertur in Conaciā:] Post hæc iam ipse magus cum omni domo sua perrexit ad regionem Connaghtorum, quæ est pars quinta Hiberniæ, & habitauit ibi. Fuit enim mater eius de Connachtis, pater vero de Momoniensibus, Caussa iam magicæ artis suæ circuibat totam prouinciam illam, aliasque prouincias, & habebat magnum honorem in eis.
[11] Quadam quoque die dimissa est beatissima Brigida sola in domo dormiens: tunc domus illa accensa igne apparebat: & circumuenerunt omnes, [in præsagium sanctitatis, visa ardere domus in qua iacebat.] vt extinguerent ignem, & cum appropinquassent domum, ignis non apparuit, sed domus incolumis inuenta est. Viderunt, excitantes illam, puellam pulchra facie, & genis rubicundis, & dixerunt omnes: Hæc puella vere plena est Spiritu sancto.
[12] Die autem alio magus & mater S. Brigidæ, cum nutrice sua & ceteris, foris in quodam loco sedentes, subito viderunt pannum contingentem caput puellæ iuxta sedentis, [& tegmen capitis:] flammæ incendio ardere: & porrigentibusillis manus suas velociter, illico ignem non vidernnt, sed pannum intactum, & ex hoc significatur gratia Spiritus sancti ardens in Sancta Dei.
[13] Quadam denique die idem magus dormiens vidit duos Clericos, [baptismus per Angelos, & nomen in visione indicatum:] vestibus albis indutos, effundere oleum super caput puellæ, ordinemque baptismatis complentes consueto more. Vnus autem ex illis dixit ad magum: Hanc Virginem vocate Brigidam. Ipsa autem erit plena gratia coram Deo & hominibus, & nomen eius celeberrimum erit per totum orbem. Hisque dictis discesserunt Angeli. Nocte iam quadam idem magus erat vigilans suoque more astra cæli cōsiderans; [columna ignis supra domum:] & per totam illam noctem vidit columnam ignis ardentem, consurgentemque altius ea domuncula, in qua B. Brigida dormiebat, & vocauit ad se alium virum in testimonium, qui & ipse similiter vidit. Hoc vero mane omnibus narrabant.
[14] Quadam quoque die, cum adhuc infantula tenerrima B. Brigida esset, orauit intente ad Deum, expandens manus suas ad cælum. [infantula erat, ac prophetat,] Tunc quidam vir ad illam venit, salutauitque eam. Ita ei beata puella respondit. Meum erit hoc. Mirans vir ille, inde narrauit mago. Respondens magus dixit: Vere prophetia est, quod respondit infans; quia hæc loca erunt illius in æternum. Quod postea completum est: nam parochia magna est hodie S. Brigidæ in istis regionibus. Hoc audientes habitatores regionis, congregauerunt se ad magum, dicentes ei: Tu mane cum domo tua nobiscum; puella vero hæc, quæ prophetat quod regiones nostræ suæ erunt, [ideoq; cogitur e Conacia emigrare:] recedat a nobis. Magus ait: Non ita fiet. Sed potius terram vestram deseram propter eam. Ipsa enim magna in cælo est, & quod ipsa prophetauit, post tempus ita erit. Tunc magus cum suis omnibus deseruit prouinciam Conachtorū, & venit ad prouinciam suam, quæ est in regionibus Momoniensium, vbi habebat hæreditatem patris sui. Cum iam creuisset quidem corpore, sed plus fide, spe, & caritate sancta puella fideliter ministrabat. k . . . . .
[Annotata]
a VVardæus interpretatur: Felix Legifer. Hunc Colganus initio secundi a Christi ortu seculi vixisse scribit Not 3
b Fiacha, Latine a variis Fiachus, Fiacus, Fiecus, Fiochus appellatur: Eochaidh vero, Eachadius, Euchadius, Eochadius, Eutichius, & Equitius, a voce Each vel ech quod Hibernis equum significat: Cond autem Constans, Constantinus, Conon. Cognomen Keudchatach verterat VVardæus, Centibellis; Colganus, a centum præliis, in quibus fertur victor extitisse.
c Huius regiæ vrbis sæpius mentio fit in Vitis SS. Hibernicorum.
d Colg fratre.
e Hi VVardæo dicuntur, Rossæus, Æneas, Eugenius.
f Colganus ait eam regionem Desiorum esse in Comitatu VVaterfordiensi; quæ tamen non est admodum magna.
g Hi sancti Antistites in prima Vita Mel & Melchu appellantur, quia, vt ait Colgan. diphthongi ao & ae, & apud antiquos oo, idem sonant Hibernice. Filij fuere sororis S. Patricij, vt 6 Febr. dicemus.
h Prophetam vocat eum qui futura prædicit, siue Diuini Spiritus instinctu, seu qua alia arte diuinationis, qualis hic videtur fuisse.
i Est nunc Fochart, Colgano teste, ecclesia parochialis, diœcesis Armachanæ.
k Multa hic desiderantur.
CAPVT IV
Beneficia miseris impensa, pleraque miraculose. gesta apud S. Patricium, innocens defensus.
[37] Alio autem tempore S. Brigida iter agebat per campum a Theba sedens in curru. [equos donat, iis indigenti:] Tunc illa vidit quemdam virum cum sua familia & vxore & cum multis pecoribus laborantes & portantes onera grauia, qui in ardore solis lassi tunc fuerant. Christi Virgo tunc miserta illorum, dedit eis equos currus sui ad onera portanda. Sancta autem in via cum suis comitibus sedens mansit; dixitque ministris suis sancta Virgo: Fodite in illo loco & erumpet inde fons, (aqua enim ibi antea non fuerat) venient enim citius ad nos, quibus necesse erit potum habere. Tunc illi foderunt, & illico fons erupit. Post paullulum venit per illam viam Dux cum turba multa equitum. [absentia cognoscit: eques indomitos sibi dates, illico cicures reddit:] Ipse audiens quod S. Brigida de equis suis fecit, obtulit ei duos equos indomitos, dicens: Sanctitas bonæ Virginis faciat sibi eos mites. & statim ita diuino nutu facti sunt domiti, quasi vnquam issent subcurro. Post hæc discipuli S. Patricij Archiepiscopi totius Hiberniæ venerunt per eamdem viam, & dixerunt ad B. Brigidam: Nos valde sitientes sumus, & comedere non possumus. Tunc comites gloriosæ Virginis dixerunt eis: Nos iubente Domina nostra potum vobis præparauimus: ipsa enim nobis prædixit, vos esse ventutos. Postea omnes de viatico suo comedebant, & gratias Deo in communi agentes, & suam sanctam ancillam glorificantes, bibebant.
[38] Inde duo leprosi secuti sunt S. Brigidam euntem cum turba multa, quos sancta Virgo benigne suscepit. Contigit eis ante Sanctam Dei rixari; & miseri se inuicem percutiebant: sed manus illius, [rixātibus arefactas manus, sanat:] qui prius percutiebat socium, incuruata semel, non potuit iterum erigere eam, alterius quoque dextera ad percutiendum sursum erecta, recuruari arefacta non potuit. Riguerunt itaque manus miserorum manentes immobiles, donec S. Brigida veniens pacem fecit inter eos. Tunc illi leprosi pœnitentiam agentes, Sancta Dei manus eorum pristinæ sanitati restituit: postea accipientes eleemosynam læti redierunt.
[39] Alio quoque die currus S. Brigidæ conductus est, vt in eo quidam infirmus veheretur, qui in extremo vitæ confinio anhelabat: cumque positus esset in curru, melius habuit, [infirmum currui suo impositum sanat: currum dat leprosis;] & veniens ad S. Brigidam hoc ei indicauit: & crastino die, benedicente eum Christi Virgine bene valens ambulauit. Hoc videntes quidam leprosi postulauerunt currum illum, & eis Christi Virgo donauit eum cum equis suis.
[40] Beatissima Brigida rogata, ad quoddam monasterium sanctimonialium in regione Theba exiuit, vt celebraret Pascha. Et beata Abbatissa illius loci in die Cœnæ Domini dixit ad omnes Virgines: Quæ ex vobis hoc die lauacrum faciet infirmis nostris? [ægras in Cœna Domini lauat:] Ceteris omnibus nolentibus, S. Brigida dixit: Volo ego, vt miseras & infirmas Sorores abluam. Et hoc placuit illi Abbatissæ scienti fuisse a Deo. Erant autem ibi quatuor ægrotæ in vna domo, vna paralytica, quæ iacebat immobilis; alia vero energumena, dæmonio plena; tertia cæca, quarta leprosa. Tunc S. Brigida prius cœpit lauare paralyticam, & ait ei: O beata Mater, roga Christum pro me, vt me sanet, [paralyticā precibus sanat:] & orante Christi sponsa pro ea, statim in ista hora sanata est.
[41] Manens B. Brigida in eadem regione in quadam cellula aliquibus diebus, casu remansit illa sola cum vno puero in domo, & ille puer mutus & paralyticus erat: nesciebat vero ancilla Dei, quod mutus & paralyticus esset. In eadem iam hora venerunt viatores quærentes comestionem. Tunc sancta Virgo ad puerum iacentem ait: Nosti, vbi est clauis cellarij? [mutum & paralyticū sanat ignara:] Ille aperta lingua illico ait: Bene scio. Cui ait: Surge, & affer mihi eam. Ad hanc vocem paralyticus surrexit sanus, & dedit ei clauem, & ipse ministrabat cum sancta Virgine cibos hospitibus largiter, secundum morem Scotorum. Deinde familiares venientes deforis domum, videntesque puerum loquentem & ambulantem, valde mirabantur. Tunc ipse narrauit eis, quomodo sanatus est. Hoc illi scientes, omnes gratias Deo egerunt, benedicentes ancillam eius.
[42] Aliquando sancti Episcopi Maol & Maolchu venientes ad S. Brigidam, dixerunt ei: Vis vt nobiscum pergas in campum Bregh, ad visitandum Patronum nostrum S. Patricium ibi manentem? Quæ respondit: [it ad S. Patriciū:] Ego multum volo ipsum alloqui, vt me benedicat. Tunc perrexerunt in viam sancti Episcopi & beata Virgo cum suis comitibus. Subrogauit eos quidam Clericus, qui habebat multam familiam & pecora & duos currus, volens ire cum Sanctis, ne quid paterentur in via. [rogantibus rusticis comitem se iungit:] Sed nolebant Episcopi, ne iter eorum propter multitudinem pecorum & onerum eius tardum esset. Dixitque ad eos sancta Virgo: Præcedite ante nos, ego iam manebo, & compatiar cum istis. Tunc euntibus Episcopis Sancta Dei remansit cum illis, & ait illis: Cur non ponitis omnia vestra in curribus? Illi aiunt: [paralyticū & cæcam, vigiliis, ieiunio, precibus, aqua benedicta, sanat:] Quia vnus paralyticus, & fæmina cæca in curribus iacent ægroti. Nocte illa veniente comederunt & dormierunt: sola Virgo sancta Brigida ieiunauit & vigilauit. Mane autem facto, Christi sponsa benedicens aquam effudit super paralyticum, & statim ipse surrexit sanus, & similiter cæca fæmina illuminata est. Tunc sancta Virgine iubente, onera imponunt in carris, & cœptum iter agebant, gratias Deo agentes. Deinde sancta Virgo, accepta licentia & benedictione ab illis, cum suis in viam suam exiuit.
[43] Et videntes quemdam plebeium iuxta domum suam circa pecora sua valde tristem, B. Brigida dixit suis: Interrogate eum, cur tam tristis sit. Ille dixit: Quia tota familia mea in dolore est, & nulla mulier mulgere vaccas potest. In illius enim domo duodecim in infirmitate iacebant. [itē ieiunio & aqua benedicta 12 infirmos:] Tunc dixit gloriosa Virgo puellis suis, vt mulgerent vaccas illius. Cum mulgerentur vaccæ illæ, ille homo rogauit, vt post laborem prandium acciperent: & ibi comedebant comites sanctæ Virginis, ipsa autem ieiunabat. Pransis illis omnibus Sancta Dei aquam benedixit, & aspersit domum illius, & omnes qui in infirmitate iacebant illic: & illico præsente Christi sponsa omnes valentes surrexerunt, & gratias Deo egerunt benedicentes ancillam suam.
[44] Postea S. Brigida cum suis via prospera venerunt ad locum, qui dicitur b Tailten, vbi erat S. Patricius Archiepiscopus cum sanctorum Episcoporum & aliorum Sanctorum conuentu: & cum honore debito B. Brigida ab illis suscepta est. Beata iam Brigida accepit S. Patricium prædicatorem Hiberniæ in Patrem, [S. Patriciū in Patrem accipit:] & ipse accepit eam in Filiam. Inuenitur enim, c quod ibi prius viderunt se inuicem. Ab illo scilicet die maior Sanctorum Hiberniæ mirabilis Virgo post S. Patricium omnium iudicio habetur.
[45] In illo quoque Concilio maxima quæstio orta est: quædam enim mulier, quæ in fornicationem incidit, dicebat infantem, [mulierem crimen S. Brono Ep. imponentē,] quem genuit, cuiusdam Episcopi, nomine Bron, fuisse, qui fuit alumnus S. Patricij: ille autem negabat coram omnibus. Tunc omnes in concilio audientes mirabilia & opera quæ Deus per S. Brigidam ostendit, dixerunt, quod hæc quæstio solui per eam possit. Tunc rogata S. Brigida ab omnibus, illa mulier extra concilium cum suo infante adducta est ad eam. Cui ait Christi Virgo: De quo viro concepisti hunc infantem? Illa respondit: De Episcopo Bron. Ad hoc, [iussu S. Patricij,] suasione diabolica, illa falsum testimonium perhibente, B. Brigida humilis ad S. Patricium veniens dixit: Pater mi, tuum est hanc quæstionem soluere. Respondens S. Patricius ait ei: Mea Filia carissima, tu reuelare dignare. Hoc audiens S. Brigida, illius fæminæ os signo sanctæ Crucis signauit. [confundit, signo Crucis tumefacta lingua & capite, infante ab ea signato, verum patrem prodente:] Et statim illa nolens verum dicere, totum caput eius cum lingua intumuit. Illico S. Brigida conuersa linguam infantis benedixit, dicens ei: Quis est pater tuus? Ille infantulus ante tempus loquendi, ait clara voce: Non est vtique Episcopus Bron pater meus, sed vilis ille, qui sedet vltimus concilij huius, est pater meus. Tunc omnes illum hominem cognoscentes, gratias egerunt Deo, pro liberatione innocentis Episcopi: & B. Brigida digne magnificata est, & illa mulier pœnitentiam egit coram omnibus.
[Annotata]
a Colganus ait regionem esse prope Mediam in Hibernia.
b Locus est, vt idem inquit, in Boreali parte Mediæ, olim publicis conuentibus & ludis isthic agi solitis celebris. Ita Auctor Vitæ 3. S. Patricij apud Colganum: Tunc S. Patricius perrexit ad locum Agonis regalis, qui dicitur Tailtin, ad alterum filium Neille Corpre.
c Non ergo antea velum a S. Patricio acceperat, vt quidam volunt.
CAPVT V
Occultorum cognitio. beneficientia. austeritas vitæ. iter in Conactiam.
[46] Die illo vesperascente, quidam homo, videns virtutes quas fecit S. Brigida ipso die, rogauit eam, dicens: Habeo domum nouam, volo vt tu cum tuis prima introeas in eam consecrandam. Exiit ergo Sancta Dei cum eo, & ipse ministrabat cum gaudio magno. Ipso cibum largiter apponente, [diuinitus cognoscit quemdam esse Gentilem,] S. Brigida prophetice dixit suis: Ostendit mihi Dominus modo, quod ille homo gentilis sit; & non debemus cibum eius sumere, cum non vult ipse baptizari. Respondit ei vna de puellis suis dicens: Verum est, quod dicis. Nam audiui, quod ille præ cunctis S. Patricio resistebat valde, & baptizari renuit. Tunc B. Brigida dixit ad illum: Non possumus cibos tuos comedere, [eumq; & domesticos conuertit.] nisi prius baptizatus fueris. Tunc a Deo ille compunctus, credidit toto corde, cum omni domo sua, & ab Episcopo Bron baptizatus est, discipulo S. Patricij, qui tunc erat cum S. Brigida.
[47] Sequenti autem die audiens S. Patricius dixit ad beatam Virginem: Ex hac die non licebit tibi sine Sacerdote ambulare. [deinceps semper Sacerdotem secū habet:] Sit tibi Sacerdos semper in comitatu tuo. Ordinauit tunc S. Patricius Sacerdotem nomine a Nafrohic, qui in tota vita sua feliciter in comitatu S. Brigidæ vixit. Deinde accepta licentia a S. Patricio, B. Brigida cum suis remeauit.
[48] In diebus illis veniebat ad S. Brigidam quidam homo portans matrem suam paralyticam in suis humeris: & cum ille ad locum, vbi sancta Virgo erat, venisset, [vmbra sola paralyticam sanat:] deposuit matrem suam in terra in vmbra sanctæ Virginis; & cum illa tetigisset vmbram Sanctæ, surrexit dicens: Gratias ago Deo, quod quando vmbram tuam, o Sancta, tetigi, statim sanata sum, nihil dolens. Tunc clamor omniū in laudem Dei ortus est.
[48] Deinde transacto temporis interuallo, quidam viri hominem dæmoniacum, fortibus vinculis alligatum, ad S. Brigidam deduxerunt: qui cum cognouisset quod ad Sanctam Dei deduceretur, cecidit in terram, semper dicens: Non me ducetis ad Brigidam. Illi dixerunt ei: Numquid scis, quo duceris, aut locum, in quo S. Brigida est? Ille respondit: Scio, & bene noui, [energumenū adiens eminus dæmonem, fugat:] & ad illam non ibo. Dixitque illis nomen loci, in quo erat S. Brigida; & nullo modo potuerunt mouere illum de terra: consilioque facto miserunt ad S. Brigidam, rogantes eam, vt pro Christi nomine dignetur venire ad illum. Christi iam sponsa humiliter cum eis exiuit. Et cum vidisset S. Brigidam dæmon ad se venientem, longe antequam ipsa veniret, effugit ab homine, (dæmones enim, quando S. Brigidam ad loca eorum aliunde venire sentiebant, timebant & fugiebant) & sanus factus est ille homo illa hora, & gratias Deo egit.
[49] Postea S. Brigida peruenit ad monasterium sanctæ Virginis Lasræ, & manebat ibi aliquibus diebus. Quadam autem die ad vesperam venit S. Patricius cum magno populo, prædicans in illa regione, ad idem monasterium, vt hospitaretur ibi illa nocte. Tunc familia istius loci commota dixit ad S. Brigidam: Pia mater, quid faciemus? [cibos benedicens auget, vt plurimus sufficiant:] quia non est in promptu nobis tantam reficere multitudinem. Dixit eis sancta Virgo: Quantum habetis? Illis dicentibus, quantum habebant; ait S. Brigida: Sufficienter habetis iam nobis plurimis: gratia enim Dei hæc augebit. Postea benedicente S. Brigida, illa cibaria administrata sunt duobus populis, id est, Patricij & S. Brigidæ; & ipsi saturati sunt, & dimiserunt maiores reliquias, quam quæ fuerant ante in illo apparatu, quem S. Lasra Sanctis præparauit; & suum locum Deo & S. Brigidæ in æternum obtulit.
[50] Ibidem quoque quidam vir, quem vxor sua valde odio habuit, [aqua benedicta efficit vt vxor maritum amet ante exosum:] venit ad S. Brigidam, rogans in Dei amore eam, vt inuocato Christi nomine vxor sua eum amaret. Tunc Christi Virgo benedixit aquam; & iussit domum illius aspergi ea in Christi nomine: & aspersa domus illius est, & cibus, & potus, & lectus, vxore absente, illa aqua. Veniens illa mulier domum, & videns maritum suum, illico nimio amore dilexit eum, & quamdiu vixit in eodem amore mansit.
[51] Quædam fæmina de nepotibus b Gayssij per regionem eleemosynam quærens, venit ad S. Brigidam; cui ait Sancta Dei: Do tibi sagum meum, vel vaccam quæ mihi nuper data est. [zonam donat mendicæ,] Illa dixit: Non prosunt mihi hæc accipere; venient enim latrones in via, qui auferent ea a me. Dixit sancta Virgo: Visne zonam meam? Dixisti enim mihi multos dolores esse in regione vestra, & per zonam meam intinctam in aquam, in nomine Filij sui, Deus sanabit eos; & dabunt tibi homines victum & vestitum. Tulit ergo illa fæmina sanctæ Virginis zonam secum, & primum abiit ad quemdam puerum ægrum, quem multum parentes eius diligebant: & statim eum sanauit, Dei gratia, per zonam sanctæ Virginis. [qua illa morbos curat, & ditescit:] Et sic illa faciebat per omnes annos vitæ suæ, sanans multos languores, & accipiens multa lucra: & de illis lucris emit agros, & diues fuit: quæ custodiens castitatem suam puram, & tribuens omnia sua Christi pauperibus, Sancta effecta est.
[52] Post hæc exiit S. Brigida cum suis, vt peregrinaretur in prouincia Conachtorum, [migrat in Conactiā:] nolens habitare in propria terra, id est, in regione Lageniensium; & habitauit ibi in campo Hay, ædificans cellas & monasteria per circuitum. Tunc acceptauit parochiam, quam prophetauit in sua infantia, dicens: Meum erit hoc, meum erit hoc.
[53] Accessit ad ipsum B. Brigida, vt Eucharistiam sumeret de manu cuiusdam Episcopi: & calicem desuper intuens, vidit prodigium, id est, formam hirci. Vnus tunc de ministris Christi tenebat calicem. Tunc S. Brigida noluit ex illo bibere. [videt hirci speciem in calice,] Dixitque ei Episcopos: Cur non bibis ex hoc calice? Brigida autem manifestauit Episcopo quod vidit. Tunc Episcopus illi ministro dixit: [ob occultū ministri peccatum:] Quid tu fecisti? da gloriam Deo, confitendo peccatum tuum. Ille iam confessus est, se comedisse carnes hirci furtiui. Dixitque ei Episcopus: Pœnitentiam age, & funde lacrymas; & ille iussis obediens pœnitentiam egit. Deinde B. Brigida venit ad calicem, & non vidit in eo monstrum: lacrymæ enim illius hominis culpam soluerunt. Postea corpore & sanguine Christi refecti sanctus Episcopus & gloriosa Virgo Brigida, læti de ecclesia redierunt.
[54] Alio tempore quædam vetula ibi infirmabatur vsque ad mortem: veneruntque ad illam omnes Sorores loci illius, vt vigilarent, & orarent apud eam; & sancta Mater Brigida venit cum illis. Et cum illa esset in agone mortis, volebant Virgines meliora vestimenta sua de ea tollere, ne sub ipsis moreretur. Hoc B. Brigida prohibuit, [vetat a moribūda vestes auferri:] dicens: Paruo tempore vobiscum erit; facite ergo misericordiam, ne videamini rapinam facere. Caritas & humanitas B. Brigidæ nolebat vestimenta tolli de ea, timens si ipsa frigus pateretur. Omnes videntes tantam beatitudinem religionis, Deum glorificabant.
[55] Cum gloriosa Virgo B. Brigida ibidem adhuc habitaret, stagnum aquæ gelidæ, quod erat iuxta monasterium, frequentabat. Quadam autem nocte, in qua erat nix & frigus multum omnibus, venit ipsa Mater ad stagnum cum vna puella, & erat illa nocte in illo stagno vsque ad gallorum cantus orans & flens: & quod in illa fecit nocte, hoc semper omnibus noctibus statuit facere, & in consuetudinem habere. Sed Christi pietas & misericordia hoc fieri diutius non est passa, sciens hoc esse supra vires Brigidæ Virginis. [noctu orat in gelido stagno: prohibetur id continuare, stagno noctu exsiccato.] Nocte enim sequenti euntes simili modo S. Brigida cum socia ad stagnum, non inuenerunt in eo nisi arenam siccam sine vlla aqua, & mirantes reuersæ sunt. Prima vero hora diei stagnum impletum est aquis suis. Similiter & in tertia nocte aruit stagnum in aduentu S. Brigidæ, & in crastino die repletum est eadem hora. Idem hoc fecit Deus, vt manifestaret, qualem affectionem habuit circa sponsam suam S. Brigidam; sicuti circa Ioannem Euangelistam, dilectorem suum ceteris liberans plagis pœnarum & dolore corporis. Omnes illud scientes magnificabant virtutem Dei in Virgine sua: rogantibusque eam ne hac re plus esset contra voluntatem Dei, & ipsa sciens illud fuisse factum caussa sui, cessauit ab hoc voto semper.
[Annotata]
a Colg. Natfroie.
b Idem, Guassij.
LIBER SECVNDVS.
CAPVT I
Reditus in Lageniam. Kildaræ initia. Pietati vacantium bona diuinitus defensa.
[1] Orta est iam magna controuersia apud Lagenienses de absentia S. Brigidæ. Ipsi enim scientes cursum totius Hiberniæ esse ad B. Brigidam, & plures virtutes & maxima miracula, quæ Deus per ipsam agebat, volebant vt tanta Dei gratia in sua regione esset: inde enim S. Brigida nata est. [redit in Lageniā:] Inito iam consilio, miserunt honorabiles personas, & fideles nuntios, quos ipsa negare non possit, rogantes eam vt dignaretur redire ad regionem suam. Gloriosissima autem Virgo sciens hoc esse a Deo, ordinatis locis in quibus tunc habitabat, venit cum illis. Cumque ad flumen a Syonna S. Brigida & sui comites venirent, ibi duos populos sedentes ex vtraque parte vadi Luain, id est, nepotes Neill, & Connachtorum gentes inuenerunt. Flumen enim Syonnan, quod est egregius fluuius Hiberniæ, diuidit regiones nepotū Neill & Connachtorum. Tunc comites S. Brigidæ ab omnibus nauigatoribus postularunt, & non impetrarunt, vt trans flumen portarentur: ipsi enim postulabant naulum super fluuium. Comites autem gloriosæ Virginis dixerunt: [signo Crucis facto, profundū amnē cum suis vado transit:] Non, sed nos nunc ibimus per flumen pedibus nostris: & benedictio S. Brigidæ dominæ nostræ nos custodiet, per gratiam Dei, qui mare rubrum & flumen Iordanis, seruis suis diuisit. Postea dixerunt ad S. Brigidam: Signa fluuium, Mater, in nomine Domini nostri Iesu Christi, vt mitior & minor efficiatur nobis. Tunc sancta Virgo flumen signo sanctæ Crucis benedixit: & duobus populis, vt diximus, circa flumen astantibus, Christi sponsa cum puellis suis flumen intrauit, & sui omnes secum; & vsque ad genua alueus ingentis fluminis non peruenit; quod & fortissimi milites sine naue non poterant transire. Omnes itaque videntes, S. Brigidam laudauerunt.
[2] Et priusquam B. Brigida flumen intraret cum suis; alij Clerici ementes paruam nauem, ingressi sunt in ea. qui dixerunt ad S. Brigidam: Potest illa nauis vnam puellarum tuarum nobiscum portare. Tunc beata Mater vni tenerrimæ puellæ, quæ multum timebat aquam; præcepit, vt ante se iret in illa nauicula trans flumen: dixitque ei illa puella, Benedic me diligenter, [vnam, benedicens, naui mersa, seruat:] Mater mea, quia timeo a te separari in flumine. Dixit ei sancta Virgo: Vade in pace, Deus custodiat te. Deinde nauigantes, in medio fluminis mersa est nauis sub aqua, cunctis videntibus; puella vero ista, in magno posita periculo clamauit nomen S. Brigidȩ in auxilium: benedicensque eam de tetra Christi sponsa, super aquas sedens illa puella ducta est in sua sede ad portum, & vestimenta sua erant sicca, quasi ab aqua intacta. Tunc omnes laudantes Deum mirabiliter confisi sunt in sanctissima Virgine Brigida.
[3] Dum autem venisset gloriosissima Virgo Brigida ad patriam suam, cum magno honore & totius prouinciæ gandio suscepta est, & cella assignata est illico ei, in qua ipsa Dei Sancta mirabilem vitam deinde duxit. Ibi magnum monasterium plurimarum construxit Virginum: [cœnobium construit Kildaræ,] ibique maxima postea ciuitas in honorem B. Brigidæ creuit, quæ est hodie Metropolis Lageniensium. Illa iam cella Scotice dicitur Killdara, Latine vero sonat Cella-quercus. [siue Ad quercum,] Quercus enim altissima ibi erat, quam multum amabat S. Brigida, & benedixit eam: [sacram deinde;] cuius stipes adhuc manet, & nemo ferro abscindere audet, & pro magno munere habet, qui potest frangere manibus aliquid inde, sperans per illud Dei auxilium, [vbi & vrbs structa:] quia multa patrata sunt miracula per illud lignum, per benedictionem B. Brigidæ. Et quo nomine cella dicebatur, eo & ciuitas vocatur.
[4] Ante diem cuiusdam solemnitatis venit ad S. Brigidam, manentem in prædicta cella, quædam iuuencula, portans Virgini eleemosynam: cumque assignasset donum, dixit: Debeo cito reuerti ad domum meam, quia parentes mei volunt venire & pernoctare tecum per istam sanctam noctem: ego vero ad custodiendum domum & pecora. [orationi vacantiū bona a Deo custoditū iri spōdet,] Cui ait Christi amica: Non sic erit, sed tu mane hic; & parentes tui venient post te huc: substantiam autem vestram & domum Dominus seruabit. Veneruntque parentes, sicut Sancta dixit; & simul omnes celebrabant festum istud apud S. Brigidam. Media vero nocte fures venerunt ad domum eorum, scientes habitatores exiisse ad S. Brigidam, & furati sunt boues. Cumque venissent ad amnem Liffij, habuerunt fluuium repletum abundantia aquæ, & non poterant minare boues trans flumen. Cumque laborarent per partem maximam noctis, [iisq; restitui abactos boues impetrat,] consilio facto alligauerunt omnia vestimenta & arma super capita pecorum, volentes ipsi natare post ea: & de medio flumine retrouersa animalia illa portauerunt secum spolia inimicorum suorum super capita sua, currentiaque per campum Liffij, viri nudi sequebantur ea: non quidem ad propriam domum boues reuersi sunt, sed recto cursu ad monasterium S. Brigidæ. Primo igitur diluculo peruenientes illuc boues cum persecutoribus, [confusis abigeis:] homines cognouerunt eos ambos. Tunc fures laudes Deo dederunt, & confitentes peccata, pœnitentiam egerunt, secundum iussionem gloriosæ Virginis Brigidæ. Ille vero homo exsultans cum suis ad domum suam exiit; & inueniens omnia sua integra secundum vaticinium S. Brigidæ, gratias egit Domino.
[5] Alia quoque puella ante alium diem festum pari cum eleemosyna ad S Brigidam venit, & accepto eius munere dixit: [alterius domum & vaccas ita custodiri obtinet:] Vadam ad domum meam, Domina, quia non est ibi mecum nisi nutritor meus, qui est senex valde & paralyticus, & non est qui mulgeat vaccas, vel domum custodiat. Christi autem sponsa dixit ei: Mane hic hac nocte sancta. Deus iam custodiet domum tuam, & vaccæ erunt immulsæ, & non nocebit eis. Tunc illa mansit ibi, & crastina die sumpta Eucharistia rediit: vaccas & vitulos separatim in agris comedentes sana mente & sine tædio inuenit. Et puella dicente, quod illa nocte mansit apud S. Brigidam, fatebatur ei senex, quia erant pecora hucusq; in pascuis; & quod ipse non dormiuit, neque vllum interuallum temporis sensit; nisi acsi illa hora qua puella ab eo exiisset. Mysterium huius rei Deus, qui fecit, ipse scit.
[Annotatum]
a De Seno, siue Sinæo, aut Sionna amne supra actum ad 1 Vit. cap. 15 nu. 94 deq; Vado Luain, siue Athlou oppido.
CAPVT II
Pater periculo ereptus. Angeli præsens tutela. Illando Regi promissa victoria.
[6] Post hæc gloriosa Virgo Brigida ad domum patris sui Dubtachi exiuit, volens post longum tempus visitare parentes suos. Et pater suus & omnes cognati sui gauisi sunt valde in aduentu ipsius: & rogauit eam pater suus, [ab Angelo excitata,] vt saltem illa nocte in sua domo maneret; & impetrauit. In illa autem nocte Angelus Domini venit & suscitauit B. Brigidam dormientem, dicens: Surge cito, & suscita patrem tuum dormientem, & suam totam familiam, & tuas puellas. Nam hostes appropinquant qui volunt occidere patrem tuum cum suis: sed propter te hoc non vult Deus. Exite hinc citius, nam domum istam inimici venientes statim comburent. Et cum omnes de domo exirent, [patrē cum suis hostiū iræ subducit,] hostes statim venientes succenderunt domum: dolebant enim quod inimicus euaderet ab eis. Tunc videntes rogum pater & alij, sanctæ Virgini dixerunt: Tua benedictio, S. Brigida, nos in hac nocte custodiuit a morte præsenti: modo scimus omnia, quæ prædicta sunt de te. Dixitque illi Brigida: Non solum in hac nocte, sed quamdiu vixeris, [& deinceps a cæde reddit domum eius securam:] sanguis non effundetur in habitaculo tuo. Quod ita postea probatum est: nam cum quidam quamdam ibi fæminam percutere volebat, riguit manus eius, quam extenderat, & non potuit eam retrahere, donec fæminam liberam dimisit.
[7] Crastina autem die vna puellarum suarum ad B. Brigidam dixit: Vtinam Angelus Domini te semper adiuuaret, sicut fecit in nocte transacta, liberans te & patrem tuum cum suis! Cui ait sponsa Christi: Non in ista nocte tantum, sed iam per omnem ætatem meam, [semper ab Angelis fouetur,] auxilium Dei mei per Angelos habeo in omnibus: nam quotidie lætitiam cordis mihi præstat, dum per ipsum sonos & spirituales cantus carminum & organorum cælestium quotidie audio. [quotidie cantus cælestes audit, & Missas procul celebratas:] Sanctas quoque Missas, quæ Domino procul in terris celebrantur quasi prope per ipsum Dominum essent, quotidie audire possum: & meas orationes nocte ac die offerunt Angeli Domino: & in præsentia & in absentia ipse semper audit me. Quod duobus exemplis nunc tibi ostendam. Quodam autem tempore rogauit me quædam mulier leprosa & infirma, [aquā dat leprosæ, ab Angelo benedictam,] vt ei aquam deferrem, & vt in ceteris necessariis misericorditer ministratem. Vas itaque plenum aqua benedixi, & dedi ei dicens: Pone istud inter te & parietem; ne aliquis præter te solam tangat illud, donec reuertar. Angelus vero meus benedixit illam aquam in præsentia mea, & conuersa est in quemcumque saporem leprosa volebat. Nam quando volebat vel concupiscebat illa mel, saporem mellis; quando iam vinum, [inde omnē saporem habentem:] siue cereuisiam, vel lac, vel alios liquores, in eadem aqua habebat: & per eius voluntatem vicissim vertebatur. Item cum ego parua puella essem, feci altare lapideum ludo puellari, Domino; venitque Angelus Domini, me præsente, & perforauit lapidem in quatuor angulis, [paruula ab eo adiuta, etiam in ludo:] & supposuit quatuor pedes ligneos. Hæc duo de Angelo meo tibi, o puella, demonstraui, vt Dominum nostrum Iesum Christum glorifices. Et ita gratia eius semper mecum permanet.
[8] Eodem tempore Dux Dubtachus, pater S. Brigidæ, dixit ad eam, Rogo te, sancta Virgo, vade ad Regem nostrum, & gladium, quem ipse ad tempus mihi concessit, in perpetuum donet: valde enim pretiosum munus est. Obediuit ergo Christi Virgo patri suo, & exiit ad Regem Lageniensium in campum Liffij manentem. Cumque Virgo Dei cum suis ad portam ciuitatis Regis sedisset, vnus seruorum Regis venit ad eam, dicens: Si me absolueris, Domina, a iugo Domini mei Regis, [petit a Rege patri suo gladium,] seruus tuus ero in perpetuum, cum omnibus meis, & semen meum post me, & ego & cognati mei erimus Christiani. Dixitque ei Virgo: Petam pro te. Tunc beata Virgo vocata est ad Regem. Dixitque ei Rex: Virgo beata Brigida, quid vis a me? Cui ait sancta Virgo: [sibi seruū;] Vt gladium tuum, quem pater meus habet, sibi dones in æternum, & illum seruum tuum cum suis mihi liberum offeras. Dixitque ei Rex: O Sancta, pretiosissimus est gladius, quem petis: sed quid mihi pro his duabus petitionibus magis dabis? Ait ei sancta Virgo: Si vis, vitam æternam inueniam tibi, & de semine tuo Reges erunt vsque in finem seculi. Dixitque ei Rex: Vitam, quam non video, non quæro: de filiis etiam, qui post me erunt, non procuro. Alia vero duo da mihi, id est, vt longæuus fiam in præsenti vita, quam diligo, & in omni bello victor vt existam: iugem enim nos Lagenienses pugnam habemus contra semen Cuind. [promittitq; ei longā vitam, & victoriā;] Dixit ergo beatissima Brigida Regi: Hæc duo dabuntur tibi, id est, longa vita, & victoria in omni bello. Deinde gloriosa Christi sponsa benedicens victoriam Regis, cum suis donis ad sua reuersa est.
[9] Nec multo post ille Rex cum paucis militibus in terram inimicorum, id est, nepotum a Cuind, scilicet in campum Breagh, perrexit Occurrit ei ibi turba parata hostium: cumque Rex vidisset multitudinem hostium, dixit ad suos: Estote fortes, & vocate S. Brigidam in auxilium: [vnde ille mox cum paucis multos vincit,] ipsa enim sua promissa adimplebit. Et clamantes in cælum clamauerunt nomen sanctæ Virginis. Et tunc illis inuicem irruentibus, Rex vidit quasi S. Brigidam præire ante se ad bellum, cum baculo in dextra, & columna ignis ardebat de capite eius vsque ad cælum. Et illico plures hostes in fugam conuersi sunt. Rex vero & sui peracta victoria, gratias Deo & B. Brigidæ egerunt. Post hæc Rex triginta bella in Hibernia gessit; & vicit omnia: octoque certamina in Britannia prospere egit. [& bella plurima feliciter gerit,] Et multi Reges donis datis amicitiam eius rogabant, scientes eum inuictum esse. Ipse Rex vocabatur b Iolland Mac-Dunluing, id est, qui fuit filius Dunluing; quique c Engusum filium Naidfraich Regem Momoniensium, quem baptizauit Patricius Prædicator Hiberniæ, occidit, cum vxore sua Ethne Huachach, filia Regis Crionhthain Regis Hikenselach & Lageniensium; quique d Olill-Molt Regem Hiberniæ iuxta Themoriam interfecit, & regnauit post eum: e & ipse moriens sepultus est apud S. Brigidam in suo monasterio.
[10] Factum est autem post mortem Iolland, qui vixit CXX annis, congregantes Nepotes Neill exercitum fines deuastare Lageniensium; [suis etiam mortuus caussa victoriæ.] inierunt Lagenienses consilium, dicentes: Ponamus corpus mortuum Regis nostri ante nos in curru contra hostes, & pugnemus contra circa cadauer eius. Et illis sic facientibus, illico nepotes Neill in fugam versi sunt, & cædes facta est in eis. donum enim victoriæ per S. Brigidam adhuc in corpore mansit.
[Annotata]
a Quam plagam Hiberniæ tenuerint posteri Coni, vel Cuindi, seu Constantini Cedchathach Regis Vltoniæ, hinc patet; nimirum campum Breag, siue Breg, quem ad cap. 5 Vitæ 1 diximus circa Boinnum amnem fuisse. Et vero Colganus ex Hibernis scriptoribus tradit Not 69 ad Vitam S. Patricij per Iocelinum, patuisse Coni regnum ad Liffi amnis ostium, siue Dubliniensem portum; latus Australe eiusdem portus possidente Eugenio Magno Mumoniæ Rege.
b Alij Illandum vocant; patrem eius Dunlangum, qui hic Dunluing. obiisse Illandum anno Christi 506 tradit Colganus.
c Cæsum Engussium idem tradit anno 489 per Murchertachum filium Ercæ, prælio tamen interfuisse Illandum Regem, fratremq; eius Alildum, quibus proinde ea quoque cædes ab aliis adscribitur. Engussius porro, siue Ængussius, qui in Vita 3 S. Patricij apud Colganum, appellatur Oengus, traditur Casseliæ baptizatus a S. Patricio. Hic est pius ille Rex, cui cum benediceret S. Patricius, pedem scipione imprudens lacerauit; cuius rei sensum is fortiter dissimulauit, mox ab eodem sancto Antistitesanatur. Eadem memorat Iocelinus in S. Patricij Vita, vtq; Rex ad fidem tam inflammato studio suscipiendam motus fuerit, idolis vltro aliquoties prostratis.
d De Olildo, siue Alildo per Crimthannum filium Erdei Kennselack, Regem Lageniæ, occiso, agit Colganus hic Not. 8 & 9 Eam cædem quidam aliis tribuunt, qui prælio interfuerunt, ad locum Oche in Media commisso an. 483 vt scribit Vsserius.
e Id de Crimthanno accipiendum ait Colganus, non de Illando.
CAPVT III
Verbi diuini & sacrarum rerum studium, diuinitus comprobatum. Liberalitas in egenos præsenti fœnore munerata.
[11] Alio quoque die quidam vir sanctus ad locum, in quo S. Brigida sola orabat, venit, & inuenit eam stantem, & manus in oratione tendentem ad cælum. Eadem hora clamor magnus mulierum & iuuenum in illa villa factus est: nam ad vaccas illa hora vituli foras irruerunt, & cum homines separarent eos a matribus, inde ortus est clamor: [Brigida in extasi Missas Romæ audit:] sed hæc Sancta non audiuit, in mentis excessu Deo intenta. Vir sanctus videns Brigidam non audientem clamorem, reliquit eam, ne turbaret orationem eius: & post horam reuersus ad eam, dixit: O S. Brigida, nonne audiuisti clamotem magnum, qui fuit in villa? At illa ait: Vere clamorem istum non audiui. Dixit ei ille Sanctus: Vbi fuit auditus tuus? Respondit: Deo teste, in vrbe Romana iuxta SS. Petrum & Paulum tunc Missas audiui; & nimis desidero vt ille ordo & vniuersa regula Roma ad me deferatur. [ritus Missæ Roma petit:] Tunc B. Brigida viros sapientes Romam misit, vt ipsi inde Missas & regulam Ecclesiasticam ferrent.
[12] Quadam autem die pluuiali Virgo gloriosa Brigida ad cellam suam de via venit, & cum post pluuiam sol luceret, radius solis domum per parietem domus intrauit, [vestē suspendit in radio solis,] & posuit S. Brigida vestimenta sua humida super illum radium, putans quod funis esset. Tunc in domo illa quidam Sapiens verbum Dei prædicabat; & B. Brigida multum diuinis verbis intendebat, & vsque ad magnam partem noctis mens Virginis inebriata diuina doctrina, oblita est secularia præsentia. [vsque ad mediā noctem permanente,] Radius vero ille, super quem posuit Virgo vestimenta sua, vsque ad mediam noctem permansit. Tunc vnus illorum, qui in illa domo erant, dixit ad Virginem sanctam: Vestimentum, O Domina, tolle de radio solis. Dei Virgo ait: Vere putabam, quod funis esset, & non radius. [& foris etiam lucēte, ac viam mōstrante:] Eodem die quidam venerunt per campum Liffij ad S. Brigidam, & nox cecidit super eos in campo, sed radius ille solis illustrabat illis viam: & ipsi dixerunt se vidisse radium illum illustrantem sibi campum, donec media nocte ad S. Brigidam venirent. Tunc omnes, qui ibi erant, in Dei laudibus voces erexerunt, & super S. Brigidam, per quam Deus talia egit, laudauerunt.
[13] Sanctissima Virgo Brigida cœnam in honore cuiusdam solennitatis Dominicæ egit: [escas suis paratas, dat pauperibus,] sed hanc cœnam ante festum pauperibus aduenientibus diuisit. De hoc iam familia Virginis contristata est: multi enim vocati de plebe a S. Brigida ad diem festum illum venerunt. Hoc videns Sancta Dei orauit ad Dominum illa nocte, & ecce in eadem regione quidam villicus, homo diues valde, cœnam Regi vehebat in plaustris ad diem festum eumdem: errauit ille in viis suis notissimis, donec recto cursu ad ianuam monasterij S. Brigidæ peruenit. Hoc sciens Sācta Dei diuinitus, exiit obuiam illi, & interrogauit viam eius. [alias insperato accipit,] Ille autem a Deo admonitus, obtulit totum suum apparatum S. Brigidæ, dicens: Ob hanc caussam fecit me Deus errare in propria mea regione: aliam vero cœnam Domino meo Regi faciam. Hoc cum audiuisset Rex, illum villicum cum suis omnibus obtulit Deo & S. Brigidæ, vt seruiret loco eius in æternum. Plaustra quoque altera plena ad supplementum sanctæ solennitatis idem Rex iterum ad S. Brigidam misit. Tunc S. Brigida Euangelicum promissum inuenit, quo dicitur, Centuplum accipiet. Quibus conuentus apud S. Brigidam solenniter refectus est. [a Rege cumulatas:]
[14] Regina quædam cum magnis donis ad B. Brigidam venit, in quibus erat argentea catena, quæ habebat in summitate formam hominis. Quibus assignatis Regina cum benedictione ad sua remeauit. Illam iam catenam puellæ tollentes de manibus S. Brigidæ, posuerunt in thesauro ecclesiæ. [catenā argenteam dat pauperibus,] Beata vero Mater cetera omnia pauperibus diuisit statim. Quadam iam die pauper ad S. Brigidam venit: & beata Virgo nil aliud habens, tunc exiuit ad thesaurum communem, & prædictam catenam tollens, dedit eam pauperi. Hoc autem agnoscentes puellæ locutæ sunt ad B. Brigidam: Perdidimus, O Mater, per te, quæ Deus per bonos Christianos nobis mittit; omnia enim das pauperibus, & nos inopes relinquis. Tunc B. Brigida volens sedare eas, [similem diuinitus impetrat:] dixit illis: Ite, filiæ, & quærite catenam, vbi ego eo in ecclesia; forsitan ibi inuenietis. Cumque exirent, inuenerunt illic catenam simillimam per omnia illi catenæ, & obtulerunt eam S. Brigidæ, petentes veniam. Tunc sancta Virgo dixit: Terrena date Deo; terrena & cælestia dabit vobis Deus. & puellæ illam catenam semper seruauerunt in testimonium virtutis.
[15] Conlianus Episcopus sanctus & Propheta Dei, qui habebat cellam in Australi parte campi Liffij, venit in curru ad S. Brigidam, & moratus est apud eam aliquot diebus. Quem B. Brigida primum Episcopum elegit in ciuitate sua Killdara. [currū benedicens seruat, absq; obicibus rotarum:] Die autem quadam rediens Episcopus ad locum suum, dixit ad sanctam Virginem: Benedic, Domina, currum & nostrum iter. At Sancta benedixit. Auriga vero Episcopi iungens currum, a rosetos oblitus est ponere cōtra rotas. Postea currus ipse velox pertransiit campum. Cumque post magnum spatium diei Episcopus currum conspexisset, vidit illum non habere rosetos. Tunc ipse descendens de curru, gratias egit Deo, & benedixit S. Brigidam, magnificans miraculum benedictionis eius.
[16] Quadam quoque die S. Brigida per campum Liffij, & alia sancta Virgo simul sedens in curru vno venit: auriga iam Virginis euentu sancto Presbyter erat, qui prædicabat Virginibus verbum Dei: plures non erant in via. [auriga prædicāte, currum seruat,] Dixitque illi S. Brigida: Noli verso vultu nobis prædicare. Habenas tuas post tergum tuum pone. Equi nostri recto itinere ibunt, Deo ducente, ad monasterium nostrum. & ita factum est. Exierunt enim equi rectam viam per campum. Cumque sanctus Presbyter prædicaret Virginibus, & illæ intentis auribus & curioso animo audirent; vnus equus abstulit caput suum & collum a iugo, [equo vno iugum excutiente,] & ambulauit liber post currum, illis nescientibus. Tunc Rex Lageniensium, sedens prope viam in colle sublimi, dixit omnibus circumstantibus, & illud admirantibus: Dico vobis vere, quia S. Brigida in isto curru sedet, non curans de equis, dum de sola anima intendit. Alter iam equus fortiter & apre currum trahebat. [mox vltro resumēte:] Sed ille equus audiens clamorem turbæ admirantis & currentis, venit ad currum, & imposuit collum sub iugo suo solus. Tunc voces Regis & exercitus sui in cælum attolluntur, & admiranda virtus ab eis per totam regionem diuulgata est, & glorificarunt Deum & B. Brigidam.
[17] Leprosus quidam de Nepotibus Neill venit ad S. Brigidam, quærens ab ea vaccam. Dixit Sancta armentario suo: Da illi vaccam. Ait armentarius: Qualem vaccam dabo ei? [pauperi dat optimū vitulum,] Sancta ait: Mihi placet, vt sit omnium optima. Tunc elegerunt vitulum elegantem, & dimittentes eum, ad armentum occurrit magno cum mugitu optima vaccarum, & in tantum se inuicem dilexerunt, vt nullus posset separare eos: vitulus autem ipse non erat illius vaccæ, sed alterius, [quem optima vacca, vt suum amat & sequitur,] tamen dilexit eum magno amore vt suum, propter voluntatem S. Brigidæ, quia ipsa voluit vt optimum pecorum suorum pauper Christi tolleret. Deinde ille leprosus dixit ad Sanctam Dei: Non possum ego solus vaccam cum vitulo minare ad prouinciam meam. Dixitque pia Mater ad quemdam ministrum tunc coquentem carnes in cacabo: Vade, & pecota vsque ad terrā suam cum leproso mina. Ille ait: Quis coquet carnes? Sancta inquit: Tu ipse velociter ad eas veni & ita completum est, sicut Sancta dixit. [& hora vna iter bidui facit, famulo iusso cito redire:] Exiit enim ille cum leproso iter duorum dierum in vna hora, & in eadem confestim reuersus est, inuenitque carnes in cacabo necdum coctas. Miratique sunt omnes de hac re. Sed Dominus omnipotens donauit hoc voluntati fidelis ancillæ suæ.
[Annotatum]
a Colgan. vt supra rosetas habet.
CAPVT IV
Gesta apud S. Ibarum. mira beneficentia, & mansuetudo.
[18] Alio tempore B. Brigida a familia rogata est, vt ad S. Hybarum Episcopum in campo a Gessill manentem iret, & peteret ab eo frumenta. Suis obediens B. Brigida iter arripuit. Sanctus autem Hybarus, qui seminator fidei multis in locis fuit ante Beatissimum Patricium, gauisus est gaudio magno in aduentu gloriosæ Virginis Brigidæ. Cœnantibus S. Hybaro Episcopo & S. Brigida cum suis, [lardi partes inobedientibus in serpētes mutatas.] & sumentibus carnes, duæ Virgines de puellis B. Brigidæ duas partes lardi, quæ contingebant sibi, respexerunt, nolentes carnem comedere; & illæ partes versæ sunt in duos serpentes. Hoc videns B. Brigida, illas Virgines grauiter coram B. Hybaro Episcopo increpauit, & iussit etiam eas manere foris, & pœnitentiam agere cum lacrymis. Dixit Sancta ad suas: Oremus & nos Dominum pro eis. Et data a Deo venia, [in panes vertit:] versi sunt illi serpentes in duos panes, quos Sancti consecratos comederunt.
[19] Deinde sanctus Episcopus ait ad sanctam Virginem: Qua caussa, Mater, ad me venisti? Respondit Virgo: Mei dicunt, quod frumenta sibi desunt. Episcopus subridens ait: O beata Virgo, non multum modo nobis abundat. Sancta Dei ait: [S. Ibari horreū diuinitus frumento repleri impetrat:] Non sic est secundum vaticinium, sed viginti quatuor plaustra ibi in horreo tuo consistunt. Et ita nutu Dei euenit, quod erant in illo horreo: non enim multum antea ibi erat. Iubente Episcopo id probari, inuenta sunt viginti quatuor plaustra ibi secundum vaticinium S. Brigidæ. & gratias Deo agentes, diuiserunt id inter se, duodecim iam plaustra dimissa sunt Episcopo, & B. Brigida cum duodecim reuersa est ad sua.
[20] Rex quidam ad solennitatem Pentecostes celebrandam apud sanctam Virginem venit: & cum celebraret noctem illam, mane post Missarum solennia cucurrit cum suis in curribus & equis ad castrum suum. Sancta Virgo post expleta diei solennia, venit ad mensam: sedentibus ante se communiter diuitibus & pauperibus, largus iam apparatus apponebatur cunctis. Tunc quidam leprosus superbissimus, diaboli magisterio, cibum respuit comedere, nisi B. Brigida sibi daret hastam supradicti Regis. Dixerūt omnes rogantes eum comedere: Leprose, vidisti hastam heri, [superbo leproso paret,] cur non postulasti tibi dari? Ille dixit: Quia hodie concupiui illam. Tunc S. Brigida, & omnes rogauerunt eum comedere, & non impetrauerunt. Beata iam Brigida abrenuit cibum sumere, paupere iam ieiunante ante se. Illico beata Virgo misit equites post Regem, vt peterent hastam suam. Illi currentes inuenerunt Regem transeuntem vadum cuiusdam fluuioli, & ei indicarunt suam quæsitionem. Et inde lætatus est Rex, & dedit eis hastam, dicens: Si domina nostra Brigida nostra arma omnia postularet, ego statim darem ei. Tunc nuntij S. Brigidæ interrogarunt, [& ei hastā Regis obtinet,] vbi Rex moratus esset tamdiu, quod non peruenit longius? Dixerunt illis comites Regis: Non sumus morati alicubi, sed velociter equitauimus, scimus tamen quod potestas Dei per B. Brigidam nos retinuit, [huius iter Deo morante:] vt cito solueretur Sancta Dei ab improbitate leprosi. Tunc omnes laudauerunt Deum & S. Brigidam, & Rex gaudens citius peruenit ad castrum suum. Nuntiis autem monstrantibus hastam Regis sanctæ Virgini, ipsa iussit dari leproso. Et gratias agentes Deo omnes cum ea refecti sunt solenniter.
[21] Cum esset aliquando Brigida in monasterio, & sedisset iuxta ianuam loci illius, vidit ad ripam fluminis proximi hominem ambulantem valde curuum, & ipse onus portabat. Miserta illius Sancta Dei dixit: Eamus ad hominem illum, & onus eius portemus. Cui ait Sancta veniens ad eum: Da nobis onus tuum, te enim valde incuruat. Respondens ille dixit: Non onus me incuruat, sed dolor antiquus a iuuentute mea. Illi iam interroganti, quæ esset Virgo, dictum est, quod S. Brigida erat. [curuum erigit,] Ipse homo dixit: Deo gratias ago, quia quæsitam inueni; & ait ad sanctam Virginem: Rogo te, sancta Mater, vt Deum ores pro me, vt erigatur corpus meum. [iussū prius in flumine lauari:] Dixitque beata Virgo: Intra hospitium, & requiesce in eo hac nocte, & faciam quod vis. Et illa nocte Sancta orabat Dominum pro eo. Mane autem facto, dixit ad eum hominem: Vade ad flumen, & laua te in nomine Saluatoris ibi, & roga Deum: & dico tibi, quod eriges ceruicem, & ne discedas inde, donec ego dicam tibi, quod eriges ceruicem. Et agens secundum iussionem sanctæ Virginis, sanatus est, & benedicens medicam suam, gratias egit Deo, qui se incuruatum annis octodecim erexit.
[Annotatum]
a Est is (teste Colgano) in diœcesi Kildariensi: quam fortassis ob caussam S. Ibarus a quibusdā Episcopus Kildariensis appellatur.
CAPVT V
Adita Vltonia, cum S. Patricio: huius præuisa sepultura, & futuræ post hæreses; aliaque.
[22] Post hæc cum Patricio Archiepiscopo ad Aquilonarem plagam Hiberniæ exiuit. [it in Vltoniam cum S. Patricio:] Quadam quoque die S. Patricius verbum Dei prædicabat ibi populo: sed S. Brigida obdormiuit illa hora. Et post prædicationem dixit S. Patricius ad B. Brigidam: O Sācta Virgo, cur obdormiuisti in verbo Dei? Hȩc vt audiuit Virgo, veniā petens genua flectit, dicens: Parce mihi, Pater, parce mihi, Domine sancte. Ego in illa hora somnium vidi. Ait ei sanctus Pontifex: Narra nobis illud, filia. Sancta Virgo ait: Ego ancilla tua vidi quatuor aratra arantia totam Hiberniam; & seminatores seminarunt semen: & statim illud creuit, & maturescere cœpit; & riui lactis noui impleuerunt sulcos, & seminatores illi erant induti vestibus albis. [præuidet hæreses futuras in Hibernia,] Post hæc vidi alia aratra & arantes erant nigri, qui bonam messem euerterunt, & sciderunt vomere, & zizania seminauerunt, & aquæ turbatæ impleuerunt sulcos. Dixit Episcopus Virgini: Beata Virgo, veram & mirificam visionem vidisti. [visionem explicante S. Patricio:] Hæc est interpretatio eius: Nos sumus aratores boni, qui quatuor Euangeliorum aratris corda humana scindimus; & seminamus verbum Dei; & lactis fidei Christianæ riui a nobis fluunt. In fine vero seculi, mali doctores malis hominibus consentientes venient, qui nostram doctrinam euertent, & pene omnes homines seducent. Deinde autem qui ibi erant cum S. Patricio & S. Brigida, Deum benedixerunt.
[23] Alio quoque die quidam pauper leprosus ad S. Brigidam venit, rogans, vt apud S Brigidam vestimenta sua lauarentur. Dixitque ei Virgo: Fiet tibi quod vis. Ait leprosus: Necesse est mihi nudus esse, [inobedientem ad horam lepra punitam,] quamdiu vestimenta mea humida erunt. S. Brigida ait ad vnam puellarum suarum: Da vestimenta tua leproso, quia alia habes, donec vestimenta eius mundentur. Sed illa puella renuit dare; & statim illa inobediens lepra percussa est: sed post spatium vnius horæ pœnitentiam agens, & orante S. Brigida pro ea, munda facta est. Alia vero puella dedit a segnum leproso suum: omnes enim timor accepit. [& alium leprosum, sanat.] Deinde leprosus postquam exuit se vestimentis suis ante S. Brigidam, mundatus est a lepra sua. Et omnes videntes talia, Deo laudes dederunt.
[24] Illa in regione tempore Quadragesimæ, S. Brigida cum puellis suis in quadam cellula mansit. Quadam autem nocte octo fures, viri fortes, venerunt vt tollerent quatuor equos, quos B. Brigida cum suis habebat. Tunc vna, quæ erat sine somno, dixit ad S. Brigidam: [sinit equos suos a furibus noctu abduci,] O Mater, equi nostri furto tolluntur. Cui Sancta ait: Sine, filia, ego iam sentio; sed fortiores nobis sunt, qui auferunt eos. Tunc latrones ablatis quatuor equis, exierunt ad domum cuiusdam plebeij, & furati sunt inde XL modios frumenti, ponentes in quatuor equis & in humeris suis, & putantes se ad propriam domum ire, reducti sunt Dei nutu ad cellam Virginum, & deponentes onera de equis, post laborem graui somno dormierunt b in angulo atro. Facto autem mane, ecce viri, quibus rapta sunt præterita nocte; [quos ipsimet inscij reducunt cum frumento aliunde sublato;] venerunt ad cellam S. Brigidæ, acceptis armis sequentes vestigia furum & equorum vsque ad cellam. Et veniente ad eos S. Brigida, dixerunt ad eam: Grana nostra rapta sunt præterita nocte, sed vestigia furum & equorum vsque ad ianuam loci huius secuti sumus. Oramus vos, ne quid huius rei celetis. Tunc reuersa Virgo beata vidit latrones dormientes, & suscitauit eos, dicens: Cur attulistis furtum ad nos? Illi iam expauescentes & mirantes, dixerunt: Quia putabamus, Domina, nos ad nostram domum venisse. Tunc S. Brigida misit ad S. Patricium in proximo manentem, vt veniens liberaret latrones. [sed liberātur a S. Patricio:] Venitque statim S. Patricius ad sanctam Virginem; & fures liberati sunt, & pœnitentiam egerunt: & illi homines suum frumentum B. Brigidæ cum suis Virginibus obtulerunt, scientes quod a Deo donatum esset eis. Et per hæc nomen S. Brigidæ in istis regionibus diuulgatum est.
[25] S. Patricius quadam die in terra Vltorum verbum Dei prædicabat turbis & B. Brigidæ. Tunc vidit populus nubem magnæ claritatis descendentem de cælo in terram, & coruscantem fulgore immenso, & stetit modico temporis spatio iuxta populum in propinquo: & postea nubes illa surgens, ad arcē c Leathglasse (vbi sepultus est ipse S. Patricius & B. d Brigida, & reliquiæ beatissimi Abbatis Columbæ post multos annos collocatæ in vno sepulchro) exiit, & diutius ibi morata, illic euanuit. [huius sepulturam portento nubis designatam,] Et non audebant turbæ interrogare S. Patricium quid significaret illa visio mirabilis; sed mitem Virginem Brigidam interrogauerunt. Dixitque eis Sancta: Interrogate Patrem nostrum Patricium. Audiens hoc S. Patricius ait: Tu & ego æquales sumus: reuela ergo eis hoc mysterium. Tunc dixit sancta Virgo ad turbas: In illa Angelus Patris nostri S. Patricij erat, qui venit ad visitanda loca, [ipsa exponit:] vbi corpus ipsius requiesceret, & sepeliretur post obitum eius. Nam vbi stetit nubes prius prope nos, ibi erit corpus Patroni nostri post obitum inhumatum per dies, e sed deinde ducetur, & sepelietur in arce Leathghlaisse, & ibi manebit vsque in diem iudicij. Tunc S. Patricius ad S. Brigidam dixit, [linteamen ad eam parat,] vt ipsa suis manibus linteamen faceret, quo corpus eius post obitum tegeretur, optans vt in illo linteamine ad vitam ȩternam migraret. Et sic fecit sancta Virgo. Et dixit ad S Patricium: De vno sepulchro ego & tu, Pater, & dilectus Dei f S. Columba (qui natus non fuit) resurrecturi sumus. Et in illo linteamine corpus beatissimi Patris nostri Patricij inuolutum est. [& prædicit se & S. Columbā apud eum sepeliēdos:] Et his dictis turbæ dederunt Deo laudes.
[26] Fuit quidam homo nobilis & diues atque bonus, in campo Macha, qui patiebatur dolorem grauissimum & pestem, & non potuit curari a medicis: misitque ipse ad S. Brigidam, vt dignaretur ipsa venire ad se. Cum ergo Virgo Dei domum illius vidisset a longe, dixit: A quacumque iam parte ventus venerit ad domum illam, [ægrotantē ob maledicta] infert secum maledictionem & morbum ad dominum domus. Cum hoc nuntiatum esset homini illi, ait: Videtur mihi, quod nulli hominum feci malum. Tunc stans ante se armentarius suus, dixit ei: [propter vias commutatas,] Audiui, Domine, omnes viatores quasi vno ore maledicentes te, eo quod agricolæ tui agros tuos sepibus munientes, omnes vias planas & rectas commutauerunt in asperas & spinosas. Audiens hoc S. Brigida, ait: Vere hæc est caussa dolorum tuorum. Tunc illo iubente, totæ viæ conuersæ sunt in vestigia pristina, & omnes viatores benedicebant illi. [iis restitutis, orans sanat:] & illico homo ille (S. Brigida orante pro eo) sanatus est ab omni dolore, & Deo & S. Brigidæ gratias egit.
[27] Quadam quoque die S. Brigida sedente cum puellis suis in latere oppidi Macha, venerunt duo viri ad eam portantes vas ligneum apertum, plenum aqua: & cum venissent rogauerunt Sanctam Dei, [aquā benedicit,] vt aquam benediceret. At illa benedixit aquam & viros. Euntibus autem illis, contigit vt caderet in terram vas ab eis, [quæ vase lapso, non effluit,] super latus suum, & non est fractum, neque aqua effusa est de eo, quamuis aperto, gratia benedictionis S. Brigidæ custodiente illam. Audiens S. Patricius illud miraculum, iussit aquam illam Ecclesiis regionis illius diuidi, [& seruata morbos sanat:] vt ad Eucharistiam sanguinis Christi mitteretur, & vt aspergerentur ægri ipsa in sanitatem. & sic factum est: & qui sanabantur ista aqua, laudabant Deum, & suam famulam S. Brigidam.
[28] Deinde cum cōuenirent in vnum locum sanctus Pater & S. Brigida cum suis; [3 diebus & noctibus audit cum aliis S. Patriciū prædicantem, nec noctem sentit:] beatus Pontifex Patricius per tres dies & noctes non cessauit prædicare verbum Dei populo, & nec sol occidit eis, sed omnes putabant esse vnam horam. Quidam autem homo, sciens eos esse ibi tamdiu, superuenit, & dixit: Cur tanto tempore, o Sancti, sedetis hic? Dixit ei Episcopus: Quæ est hora nunc diei? Ille respondit: Vere per tres dies & noctes hic estis. Tunc dixit Pater Patricius: Per XL dies & noctes ita fuissemus, nisi aliquis extrinsecus indicasset nobis, & nullam lassitudinem vel esuriem sentiremus, Diuina hæc nobis donante gratia. Tunc Sancti ad sua reuersi sunt.
[Annotata]
a Colgan. vti in 1 Vit. sagum.
b Colg. in angulo horrei.
c Supra diximus, hanc esse Dunum Vltoniæ vrbem.
d Translata eo fuit, antea sepulta Kildariæ, vt in Prolegom. diximus.
e Addit Colgan. aliquot scribit Iocelinus, XII diebus continuis S. Patricij corpus inhumatum mansisse, quia Clero controuersiis populorum (Vlidiæ & Ardmachiæ) præpedito, in loco cælitus designato, illud sepelire non permittebatur.
f Aliud S. Brigidæ de S. Columba vaticinium refert Colganus app. 2 c. 15. ex Vita S. Columbæ auctore O Donello lib. 1. cap. 9. Beata igitur Brigida Columbæ sanctitatem præuidens, huiuscemodi de eo vaticinium edidit: Orietur, inquit, in hac Aquilonari plaga virgula gratiarum omnium floribus ornata, quæ Diuina operante virtute, in magnam proceramque arborem excrescet, ramos suos vltra omnem Hiberniam, Albaniam, vltimumque hunc orbis horizontem explicatura. Arbor autem, quam dico, Columba erit; quem ex beata illa fæmina Ethue, velut e radice fœcunda egressum, diuini verbi prædicatio, & vitæ exempla per diuersas has regiones celeberrimum efficient; cuiusque ego (licet necdum nati) sanctimoniam & virtutum fragrantiam, veluti si re ipsa coram apparerent, subodoro. Alias etiam eadem Virgo prædixit D. Patricium, se ipsam, & Columbam Duni in vno eodemque tumulo condendos.
CAPVT VI
In Midia obtenta Reginæ proles. impeditæ cædes. signa superstitiosa dissipata.
[29] Post hæc accepit beatissima Brigida a S. Patricio Archiepiscopo licentiam veniendi ad suam patriam, & venit ad campum Breagh in regione Midiæ: & cum ibi habitaret in quadam cella, venit ad eam vxor filij Conalli, filij Neilli Regis Hiberniæ, vt rogaret pro se, quia ipsa sterilis erat: [visitur a Regina,] & habebat phialam argenteam in eleemosynam S. Brigidæ. Nolens iam Sancta Dei exire ad eam, vnam de puellis suis ad salutandam illam foris manentem misit. Rediens illa Virgo ad S. Brigidam, dixit: Cur, Domina, non vis venire ad Reginam, vt ores pro ea Deum, & filium habeat, cum sæpe roges pro vxoribus rusticorum? Cui respondit Sancta Dei: Ideo, quia rustici & pauperes seruiunt Deo, (nisi pauci) & Deum poscunt. Filij vero Regum serpentes sunt; & filij sanguinum, & fornicationum, exceptis paucis electis a Deo. [impetrat ei filiū, & qualis futurus prædicit:] Sed tamen quia ipsa adiurauit nos, vade ad eam, & dic ei: Habebis semen, quod sanguineum & maledictæ stirpis erit, sed tamen multos annos regnum tenebit. Et sit euentus probauit.
[30] Quadā quoque die occurrit S. Brigidæ quidam insanus, de loco in locum transcurrens, furore agitatus, qui affligebat omnes occurrentes per loca ista. Videns eum sancta Virgo dixit ei: Prædica mihi, o homo, [a furioso egregia documenta accipit:] verbum Domini mei Iesu Christi. Comites autem Sanctæ Dei valde timentes confidebant in sanctitate Dominæ suæ. Insanus iam factus mitis, ait Virgini: O B. Brigida, tua iussa implebo: Ama Deum, & amabunt te omnes boni: honora Deum, & honorabunt te omnes: time Deum, & timebunt te omnes. Et cum hæc dixisset, cum clamore fugit.
[31] Eodem tempore Conallus Neilli filius ad S. Brigidam in via ambulantem venit, & dixit ad eam: O sancta Virgo, benedic me diligenter, ne me occidat frater meus Carbræus, qui me multum odit propter regnum. Ait ad eum Sancta Dei: Tui milites ante me præcedant, & benedicam te sequentem eos: non enim oportet nos ire cum eis. Tunc illi præcesserunt, [duos fratres capitaliter dissidentes benedicit,] & cum accederent omnes per collem, vna ex Virginibus dixit ad S. Brigidam: Heu Mater, quid faciemus? Ecce Carbræus post nos, frater istius Domini, aduenit: & ipsi fratres se mutuo nunc interficient. Ait eis Sancta: Non sic faciet nobis Deus noster. Et cum aduenisset ille, dixit ad S. Brigidam: O sancta Virgo, benedic me, quia in his locis timeo fratrem meum Conallum. Tunc simul omnes cum Sancta Dei ibant, & nec se agnoscebant: cæcauit enim Deus oculos illorum, [neque inuicē agnoscunt:] ne se agnoscerent propter S. Brigidam, & separantes in diuersis viis Carbræus & Conallus osculabantur se inuicem, alter alterum quemdam suum amicum putās. Et postea hoc scientes, multum Dei nomen & S. Brigidæ magnificabant.
[32] Iterum alio tempore idem Conallus cum suis satellitibus circumdatus sub stigmatibus malignis venit ad S. Brigidam, dicens: Tua benedictione, O Sancta Dei, indigemus: nam volumus ire ad regiones longinquas terrarum deuastare & interficere inimicos. Respondit Sancta: Deum meum omnipotentem rogabo, vt ista vice a nullo lædamini, & nullus sit læsus a vobis: & ista signa diabolica deinde deponatis. Et hæc vota Virginis Christus velociter compleuit. Illi enim his auditis in regionem a Cruthuniorum, [efficit vt diabolicis stigmatis vtentes nulli noceant,] quæ est Aquilonaris pars Britanniæ, nauigarunt, & expugnauerunt quoddam castrum, & visum est eis quod incenderunt illud, & putarunt multos inimicorum se interfecisse & decollasse: & reuersi sunt ad patriam suam cum sonitu & lætitia grandi, portantes capita inimicorum Principum. Et cum venissent ad portum, capita vel sanguinem non viderunt; & nec in vestimentis, nec in armis vllus cruor apparuit. Et stupuerunt, & dixerunt ad inuicem: Quid nobis contigit? Vbi sunt, quæ cernimus? Tunc inito consilio remiserunt legatos ad castrum, quod succenderant, vt interrogarent, si quid eis accidisset. [vmbras pro hominibus cædentes:] Legati vero interrogauerunt habitatores istius loci, dicentes: Vtrum aliquid nouum vobis accidit? At illi dixerunt: Non, nisi stipulas hodie incensas inuenimus, destructosque de capite lapides vndique reperimus: neminem autem vidimus; neque sensimus, quis hoc fecit. Legati iam reuertentes, hæc Conallo renuntiauerunt. Tunc Conallus magnificans nomen Dei, cum suis tendit ad patriam suam, [stigmatis depositis, eos benedicit,] veniensque, vbi erat S. Brigida, narransque omnia hæc ei, posuit ipse & sui stigmata sua secundum iussionem Virginis. Quæ dixit ad Conallum. Quia stigmata tua respuisti propter me, in quocumque periculo inuocabis me, defendet te Deus per me, & incolumis euades.
[33] Et hoc promissum aliquando sic completum est: nam post tempus exiit ipse Conallus cum exercitu suo multo in regionem inimicorum suorum, & ibi magnam cædem fecit, & post victoriam gloriose reuersus est ad terram suam: cum non longe venissent a terra illa, cadebat super eos nox; & videns Conallus quoddam castellum desertum, [& in periculis tuetur,] intrauit illud. Tunc milites sui dixerunt ei: Si hic prope terram inimicorum manserimus, morti trademur: inimici enim nostri latenter nos sequentur, & irruentes interficient nos dormientes. Dixit eis dominus suus: Nox iam cadit, & lassus ego sum: scitote, quia beatissima Brigida promisit mihi, quod me defenderet in omni periculo se inuocantem; & credo, quia quod ipsa promisit, verum foret: in manus Dei per eam me cum comitibus meis in hac nocte commendo. Statimque inimici in illa nocte post eos venerunt, sequentes eorum vestigia: & cum venissent prope castellum vbi erat Conaldus, [delusis inani specie hostibus:] tres viros ad considerandum castellum miserunt: & illi castellum, vbi erat Conaldus, intrantes, viderunt magnum populum sedentem in habitu Clericali, & ignem in medio eorum, & libros apertos coram eis: sic enim posuerunt milites capita inimicorum suorum ante se, & visa sunt quasi libros apertos scrutantes. Reuersique exploratores talia dominis suis narrauerunt: & iterum alios tres viros sagaciores miserunt, & ipsi viderunt similiter Clericos cum suis libris apertis, sicut priores viderunt. Tunc exercitus inimicorum reuersus est ad regionem suam. Crastina autem die ipsi legatos post Conaldum miserunt, vt peterent ab eo capita, vt cum corporibus sepelirentur: qui legati hoc Conaldo nuntiauerunt: & acceptis capitibus reuersi sunt, nuntiantes dominis suis, quod Conaldus cum exercitu suo illic erat. Vtrique talia scientes, Deum & S. Brigidam glorificabant.
[34] Alio tempore B. Brigida, rogata a quibusdam, adiuit Regem in campo Breagh manentem, vt liberaret quemdam virum, qui erat in vinculis apud Regem: & promisit sancta Virgo precem pro illo dare Regi. Sed Rex nullo modo voluit dimittere eum, promittens quod ipse illo die occidendus esset. [agit pro captiuo, frustra:] Et vix obtinuit S. Brigida, vt concederetur illi spatium istius noctis. Deinde S. Brigida illa nocte perrexit cum cognatis & amicis illius vincti: omnibus dormientibus. sola Brigida vigilabat. Dixerunt sui ad Regem: Nisi in hac nocte ille captus occidatur, Domine Rex, nemo poterit eum cras occidere, quia S. Brigida eum liberabit. Statuimus ergo nos consilium vt per vim rapiamus eum, & sine tuo consilio occidamus, & tu eris inculpabilis. Et hunc dolum Sancta Dei diuinitus cognouit, & in prima vigilia noctis visio apparuit viro, qui erat in vinculis: vidit iam ipse S. Brigidam ei adstantem, & dicentem sibi: Ecce mali homines cogitant te occidere in hac nocte. Sed cum traheris ab eis ad iugulandum, vocabis nomen meum sæpius: & cum catena de collo tuo ablata fuerit, vt occiderent te, declina ad dextram tuam partem, & incolumis euades ad nos ab eis. Postea ipso euigilante, venerunt illi, [in somnis admonitū periculo eripit,] & rapuerunt eum de palatio Regis, & ducentes eum foras soluerunt catenas de illo. Ipse autem absolutus, statim euasit ab eis, & incolumis venit ad S. Brigidam. Ipsi se putabant interficere eum, & amputasse caput eius. Grastino autem die nec corpus, nec caput apparuit, [interfectoribus phātasmate delusis:] quippe quia phantasma videbant, etiam omnes admirabantur stupidi. Orto iam sole misit B. Brigida nuntium ad narrandum Regi quæ gesti fuerant. Rex vero hæc audiens pœnitentiam egit, & dimisit illi homini, propter sanctissimam Brigidam, omnem inimicitiam suam.
[35] Quidam die ad B. Brigidam quidam viri fatui venerunt, habentes stigmata diabolica in capitibus suis, qui quærebant sanguinem fundere: & cum postularent se benedici a S. Brigida, illa rogauit eos vicissim, [superstitiosa stigmata Cruce signat, ne noceant,] vt his vanis vti cessarent. At illi dixerunt: Non possumus ita stigmata nostra dimittere Et videns Virgo signorum formas multum mirabatur: & signavit ea signaculo Christi, non caussa benedicendi, sed ne homines per ea perirent. Illi autem abierunt, quærentes sanguinem effundere, & reperientes in via virum plebeium, visum est eis quod eum iugulauerunt & decollauerunt. Vir vero ille per medium illorum incolumis exiuit in domum suam, apparens eis phantasma. [& post vanam cædis speciem,] Illi postea quærentes caput eius, vel corpus aut sanguinem, nihil inuenerunt, dicebantque ad inuicem: Miraculum nobis contigit, [abiici impetrat:] a Deo factum S. Brigidæ caussa, putantibus occidisse virum, & non interfecimus. Et diuulgatum est factum ab eis per omnem regionem: ipsique postea sua stigmata, glorificantes Deum, & S. Brigidam magnificantes, reliquerunt.
[36] Dux quidam in campo Liffij ad S. Brigidam accessit, vt ab ea benediceretur. [Ducem benedicēs,] At Sancta benedixit eum diligenter Dux vero gaudens reuersus est ad castellum suum. Quidam vir audax, qui inimicus Ducis erat, intrauit illa nocte castellum occulte, omnibus dormientibus, & tenens candelam de candelabro, quæsiuit Ducem dormientem, [ter gladio confossum,] & inueniens eum vidit gladium super ceruical iuxta se, & accipiens ipsum gladium Ducis, in cor Ducis tribus vicibus fortiter fixit, & statim in fugam perrexit. Tunc omnes scientes effusionem sanguinis, surrexerunt, & fecerunt planctum, putantes Ducem esse mortuum. [immunem seruat,] Dux vero de graui somno euigilans, & pusillum vulneratus, sospes remansit, & consolatus est eos, dicens: Ponite planctum vestrum, quia benedictio S. Brigidæ, quæ hodie me benedixit, custodiuit me de hoc magno periculo. Crastina quoque die cum magnis muneribus venit ipse Dux ad S. Brigidam, agens ei gratias. [& hosti recōciliat:] Deinde gloriosa Brigida pacem inter ipsum Ducem & inimicum, qui eum iugulauit, & inter genera eorum in sempiternum fecit, per merita eiusdem Virginis, Deo donante.
[Annotatum]
a Colg. Crutheniorum, vti & in 1. Vita, vbi MS. Aud. habet Cruthiniorum.
CAPVT VII
Iter in Momoniam cum S. Erco Ep. varie adiuti egentes, puniti contumaces.
[37] Post hæc B. Brigida in prouinciam Momoniensium, volens loca sancta & Sanctos qui ibi erant, [proficiscitur in Momoniam:] visitare, exiuit, simul & Episcopus Ercus, qui fuit discipulus S. Patricij Archiepiscopi, quique natus de Momonia erat. Cum quodam die ambularent in via, S. Brigida dixit ad Episcopum Ercum: Demonstra, venerabilis Pater, sub qua parte cæli gens tua in Momonia consistit. Et cum Episcopus indicasset, sancta Virgo dixit ei: Nunc ibi bellum geritur inter tuam gentem & aliam. Dixitque ei Episcopus: Credo, quod dicis, sancta Mater, [videt prælium in remota prouincia commitere] verum esse. Nam quando ab eis ad te veni, dimisi eas discordes. Dixitque ei sancta Virgo: Gens tua, Pater, nunc in fugam conuertitur. Tunc vnus de discipulis sancti Episcopi, hoc non credens, proterue dixit ad S. Brigidam: Quomodo potes videre bellum per magnum spatium terrarum? Arguitque eum Episcopus, ne blasphemaret Spiritum sanctum, qui illuminabat sanctam Virginem corpore & anima, Dixitque ad beatam Virginem: Oro te, Sancta Dei, signa oculos meos, & huius Fratris, vt videamus quæ vides. [efficitq; vt duo alij videant:] Tunc signauit oculos eorum Christi sponsa, & viderunt bellum lucide, & ait ille discipulus. Erco Episcopo voce lacrymabili: Heu, heu, Domine mi, ecce iam modo, videntibus oculis meis, duo fratres mei decollantur. Et ita omnia euentus rei probauit.
[38] Deinde in quodam loco iuxta montem sanctus Episcopus Ercus & beatissima Virgo Brigida cum suis comitibus, itinere fatigati, esurientes sederunt. Tunc vnus puerorum dixit: Ille magnam misericordiam fecisset, qui nobis modo comestionem dedisset. Respondit ei S. Brigida: Ego vobis prædico, si vultis cibo & potu satiati, expectate hic parumper adiutorium Saluatoris. Video domum, [suis esurientibus cibos impetrat,] in qua eleemosyna hodie cuidam Ecclesiæ offerenda parata est, quæ huc venit hac hora: ecce modo in sarcinis est. Adhuc Sancta loquente, ecce venerunt qui eleemosynam portabant. Et illi cognoscentes, quod S. Brigida & B. Ercus Episcopus cum suis esurientes sedissent illic, lætati sunt valde, & obtulerunt eis suam eleemosynam, dicentes: Aspicite eleemosynam, quam vobis misit Deus. Non enim inuenimus Ecclesiam meliorem, quam vos. Tunc gratias Deo agentes comederunt illic. Sed tamen potum non habebant, quia de cibis tantum erat illa eleemosyna. Dixit eis S. Brigida: [fontem elicit:] Fodite terram illic: & illis fodientibus terram, fons lucidus illic erupit, qui vsque hodie manet, & Fons S. Brigidæ vocatur.
[39] Deinde cāpum Femyn intrantes, inuenerunt ibi magnam synodum Sanctorum, & detenti sunt in synodo. Narrauit autem sanctus Episcopus Ercus synodo virtutes, [infirmos plures curat:] quas ipse vidit factas per S. Brigidam. Audientes habitatores illius regionis S. Brigidam ibi esse, adduxerunt multos infirmos ad eam, vt curaret eos, inter quos erant claudi, leprosi, dæmoniaci; & orante Christi sponsa pro eis, statim illos Diuina potestas languoribus suis sanauit.
[40] Postea exiuit S. Brigida ad locū, qui erat prope mare, haud procul a loco in quo tunc sanctus Episcopus Ercus manebat, & mansit illic cum puellis suis longo tempore. Non longe ab eis quidam anachorita habitabat: ipse Deo deuotus & perfectus erat, & volens vitare facies mulierum, deseruit locum suum, & direxit iter ad quamdam insulam vallatam aqua. [Eremitæ nolentis ex itinere ad se diuertere,] Et ingrediens viam, venit prope cellam, in qua S. Brigida habitabat. Sui discipuli dixerunt ei: Eamus, Domine, ad S. Brigidam, vt nos benedicat. Respondit anachorita: Scitis, filij, votum meum, quod nullam volo videre fæminam. Postea surgentes obliti sunt aliqua necessaria de rebus suis. Facto autem vespere steterunt in quodam hospitio, & iterum recordati sunt rerum suarum, dicentes: [amissas ideo sarcinas diuinitus cognoscit, & colligit,] Ideo res nostras perdidimus, quia non declinauimus ad Sanctam Dei, vt benedicat nobis: & pro hac culpa orantes Deum in hac nocte ieiunabimus. Mane autem facto, reuersi sunt ad S. Brigidam, & inuenerunt apud eam res suas. Cum enim obliuiscerentur Fratres res suas, sancta Virgo sedens in cella, dixit suis: Ite, & adducite res seruorum Dei, quæ relictæ in via proxima sunt. [ac reddit,] Sanctus anachorita & sui apud S. Brigidam tres dies & noctes manserunt in Dei laudibus, & in prædicatione verbi Domini, Deinde reuersi sunt illi: & B. Brigida volens satisfacere eis, iter illius diei exiuit cum eis, Videns autem Sancta Dei, onera discipulorum anachoritæ grauia fuisse, miserta est eis. [iisq; vehēdis equos a Deo obtinet:] Tunc viderunt duos equos de monte propinquo descendentes ad se, & iubente S. Brigida imposuerunt super eos onera. & cum venirent ad finem itineris, dixit eis S. Brigida: Dimittite equos ad sua reuerti. Tunc soluti equi reuersi sunt: & nemo illorum nouit, vnde essent, vel cuius fuissent. Et ibi beata Virgo Brigida data benedictione ad inuicem, reuersa est ad cellam suam.
[41] Anachorita autem perueniens ad insulam intrauit eam: sed homo, cuius possessio erat insula illa, exiuit cum pecoribus suis & hominibus in eam, volens pecora sua per æstatem ibi pascere. Sanctus autem vir, deuitans videre mulieres, rogauit illum hominem, vt exiret de insula, sed non impetrauit. Dicebat enim ille homo, quod habebat illam terram in hæreditate paterna. Tunc misit anachorita ad S. Brigidam, [nolentem suo cōsilio, in fauorē seruorum Dei, acquiescere,] vt veniret adiuuare eum. At Sancta perueniens, rogauit illum hominem, & non potuit impetrare. Crastina autem die venit ingens aquila, & rapuit filiolum illius sursum in aëre. At vxor eius, mater infantuli, plorans & flens venit ad S. Brigidam, petens adiutorium. Cui ait Sancta: Noli flere, quia viuit infans: & dimisit eum aquila in littore super terras, [gemino miraculo cogit:] & sic infans inuentus est incolumis. Sed adhuc homo ille durus permansit, & in littore, nolens discedere, habitauit. Crastino autem die subito, Diuina potentia, ventus validissimus venit, & illum cum suis trans fretum in proximum portum leuiter vexit. Tunc homo ille compunctus corde, pœnitentiam egit, & deuouit se Deo & S. Brigidæ.
[42] Alio quoque die hospites religiosi venerunt ibi ad S. Brigidam. Tunc dixit Sancta Dei piscatori suo, qui solebat tauros marinos, id est, phocas, occidere: Vade ad mare, si possis adferre aliquid hospitibus. Tunc ille nauigans assumsit hastam, qua iugulauit belluas marinas. Et statim occurrit ei phoca: & eleuaus ille hastam, infixit eam in taurum. [piscatorem procul abreptum seruat,] Sed funis pendebat circa manum viti innixus hastæ, hasta vero in capite phocæ fixa erat. Taurus autem grauiter vulneratus traxit secum virum in sua nauicula in pelago, & non cessauit, donec peruenit ad littus cuiusdam insulæ in mari positȩ longe: & tunc funis scissus est, vbi vir mansit in sua nauicula in littore. Phoca vero pendente hasta in suo capite, reuersus est in mare, & venit recto cursu ad littus loci illius, in quo S. Brigida erat, & ibi mortuus est. [& subito reuehit, cum præda elapsa:] Vir autem ille confidens in Deo per sanctitatem Dominæ suæ tentauit nauigare, & prospera nauigatione, Dei nutu, venit sexta hora ad suum portum, & inuenit recto cursu ibi phocam mortuum cum hasta in littore, & ingressus domum narrauit omnibus illam suam nauigationem.
[43] Deinde S. Brigida cum suis in campum Cliach, in Momonia positum, exiuit, & habitauit illic in quodam loco ad tempus. Ibi ad Sanctam Dei quædam ancilla venit, fugiens dominam suam, quia non poterat mores eius sufferre. Domina autem eius secuta est eam, volens reducere eam. Sancta vero Brigida volens liberare miseram, rogauit dominam suam, vt dimitteret ancillā Deo liberam. Sed illa mulier noluit: [nolēti ancillam sibi relinquere, manus vt arescat efficit: quam dein sanat:] ancilla enim pretiosas vestes texebat. Et tunc illa domina manum ancillæ suæ tenuit, & traxit eam violenter de latere S. Brigidæ. Et hoc Sanctæ Dei displicuit. Et cum pertransisset paullum ancilla S. Brigidam, manus dextra dominæ aruit, qua tenuit manum ancillæ. Videns autem illa, quia non poterat mouere manum suam, fleuit & rediens egit pœnitētiam, & dimisit ancillam liberam S. Brigidæ: & illico manus eius sanata est.
[44] Alio tempore B. Brigida rogata est vt iret ad Regem illius regionis, qui tum erat in campo Cliach, ad liberandum virum qui erat in vinculis apud Regem. Et perueniens Christi amica ad domum Regis, non inuenit Regem ibi; sed nutritor eius cum suis amicis erat in domo. Et videns beata Virgo citharas in domo, [benedictione confert quibusdā peritiam canendi,] dixit: Citharizate nobis. Responderunt ei homines: Domina non sunt modo citharistæ in domo. Tunc quidam de comitibus S. Brigidæ ioculari verbo illis dixit: Benedicat sancta Virgo manus vestras, vt possitis complere quæ ipsa præcipit vobis, & obedite voci eius. Tunc nutritor Regis cum suis filiis dixit: Benedicat nos Sancta Dei, vt citharizemus ei. Et benedicente eos Sancta, acceperūt citharas, & modulanter rudes, quasi periti citharistæ, & dulciter citharizabant. Tunc Rex venit ad domum suam, & audiens sonum carminis, dixit: Quis facit hoc carmen? Occurensque vnus ei dixit: Nutritor tuus, Domine, & filij sui, iubente illis S. Brigida. Intrauit Rex domum, mirans de hac re, [captiuo libertatem obtinet:] & postulauit statim benedictionem sibi a sancta Virgine. Dixitque Sancta: Tu pro benedictione virum illum, quem tenes in vinculis, dimitte liberum mihi. Tūc Rex benedictione accepta a S. Brigida, gratis & benigne donauit ei captum. Nutritor vero Regis & filij sui, probi citharistæ vsque ad diem mortis suæ fuerunt, & nepotes eorum Regibus venerabiles citharistæ erant.
[45] Alio vero die duo leprosi ad S. Brigidam venerunt, rogantes vt salui fierent. Tunc Deum orauit Sancta, & benedixit aquam, & dixit eis, vt alterutrum se lauarent in aqua sancta. [leprosum aqua benedicta lotum mundat:] Et cum alter alterum lauaret, vnus statim mundatus est, & vestibus lotis induitur. Dixitque illi Virgo: Laua & tu socium tuum. Ille autem videns quia mundatus est, & vestes haberet lotas, noluit leprā alterius tangere, sed de sua salute gloriabatur. Ait ei Sancta: Quod voluisti vt ille faceret tibi, [item aliū;] te decet similiter ei facere. Ille vero negauit & contradixit. Tunc B. Brigida surrexit, & lauans leprosum, mundatus est inter manus eius, & vestibus lotis induit eum. [priore ob superbiam iterū lepra infecto.] Qui vero prius sanatus fuerat, ait: Modo sentio scintillas ignis super humeros meos, & statim totum corpus eius lepra percussum est propter superbiam suam. Alter vero humilis mundatus est; sicut legitur: Qui arrogat, deiicietur; & qui se inclinat, altus fiet. [Luc 14. 11] Et gratulabatur ille, gratias agens Deo, qui se per merita S. Brigidæ sanauit.
[46] Duo alij leprosi ad S. Brigidam venerunt, quærentes eleemosynam. Sancta autem nihil aliud habens, quod daret eis, vnam vaccam, quam habebat, dedit eis. quorum vnus gratias egit Deo: alter vero superbus & ingratus extitit, dicens: Nisi mihi soli detur vacca, medium eius non habebo. Dixit tunc Sancta ad humilem leprosum: Tu ergo hic mecum expecta paullisper, [duobus leprosis dat singulas vaccas;] donec nobis Dominus aliquid mittat; ille autem vaccam solus habeat. Exiit deinde cum vacca sua, sed solus non potuit eam minare: tandem labore fatigatus, reuersus est ad S. Brigidam, & multis conuiciis insultabat in eam, dicens: Ideo non potui eam minare, quoniam non ex corde donasti eam, dura nimium & immitis. Sancta autem consolabatur eum, & non potuit eum lenire. Et hoc displicente beatæ Virgini, ait ad eum: Filius perditionis iam es. Vacca modo tibi mitis erit, sed tum non tibi proderit. Tunc vero vir quidam ad S. Brigidam venit, habens vaccam in oblatione, quā Sancta Dei alteri leproso dedit. Deinde duo leprosi minauerunt duas vaccas suas: [sed vnus ingratus & superbus submergitur:] & cum venirent ad quoddam flumen, mersus est ibi proteruus leprosus, & absorptus est in profundum, neque vnquam inuentum est corpus eius. Humilis vero euasit incolumis cum sua vacca.
CAPVT VIII
Reditus in Lageniam annona sæpius a Deo impetrata. succursum in itinere errantibus.
[47] aMvlta alia B. Brigida in regionibus Momoniensium fecit, [redit in Lageniā:] & plura loca & monasteria ibi signauit. Post hæc iter arripuit venire ad ciuitatem suam in terrā Lageniensium. Cumque venisset in curru suo per campum b Feamhire, inuenerunt quemdam agricolam præparantem agrum suum. Dixit ei auriga sanctæ Virginis: Concede nobis, vt S. Brigida curru suo transeat agrum tuum, & postea circundabis sepe agrum tuum. Respondit ille vir: Non, sed ite per circuitum agri. Tunc dixit sancta Virgo: Faciamus, quod ipse dicit, ne aliquid offendat nos caussa illius viri. [lapsa e curru læditur,] Sed tum auriga cogebat equos transire agrum. Videns hoc vir ille, furibundus cædebat nates equorum, equisque calcitrantibus B. Brigida de curru cecidit, & læsa est; & de equis auriga cadens læsus est: & steterunt equi postea. Tunc ait Sancta: Nonne dixi vobis, vt vitaremus hunc hominem, quia eum virum pestilentiæ & mortis esse vidi? Et vir ille inceptum opus aggreditur, parui pendens scelus, quod fecit contra Dei famulam. Et vindicans Deus iniuriam ancillæ suæ, [extincto qui caussa erat lapsus:] ille vir statim corruit in terram, & ibi mortuus est.
[48] Deinde S. Brigida veniens ad fines Lageniensium, intrauit regionem c Labrachy: ibique quædam fæmina ad eam cum filia sua leprosa venit, vt sanaretur illa. Tunc sancta Virgo ieiunans orauit, [oratione & aqua benedicta leprosam sanat:] & benedixit aquam, & iussit leprosam aspergi ea: & statim aqua benedicta aspersa mundata est a lepra sua, & gratias egit Deo cum matre sua, & S. Brigidæ.
[49] Postquam S. Brigida ad suam ciuitatem peruenit, quidam religiosi viri ad eam visitandam venerunt, & prædicauerunt ei verba Diuina: Post hæc dixit S. Brigida ad Cellariam suam: Præpara prandium pro sanctis hospitibus. Respondit cellaria: Quale prandium? Ait ei Sancta: Multa fercula dentur eis. Respondit Cellaria: Fiet sic; sed tu, Domina, ito prius ad ecclesiam, & ora ibi: nihil enim eorum, quæ Sancta dixit, habuit Cellaria tunc. Nimia enim largitas caritatis B. Brigidæ diuidebat citius, quicquid donauerat ei Deus. Et dixit Sancta ad Cellarium, sciens caussam eius: Vade modo ad cellarium tuum, & signa illud, & claude ipsum, & rediens ora; atque ego ibo ad ecclesiam. Hora autem sexta vocabat S. Brigida Cellariam suam, & dixit ei: Adest tempus, [oratione ciborū copiam obtinet, hospitibus & pauperibus;] vt reficiantur serui Dei. Vade modo ad cellarium, & quæcumque inueneris ibi, da illis largiter. Aperiens iam illa cellarium, omnes escas, quas nominauit S. Brigida Mater, inuenit ibi. Et non defecerunt ei escæ per septem dies, & tamdiu erant sufficientes tam hospitibus quam omni familiæ & pauperibus Nemo tunc nouerat hanc rem præter ipsam S. Brigidam & piam Cellariam suam. Vnde illæ escæ erant, aut quis illas attulit, scientia Dei nouit.
[50] Alio tempore cum esset B. Brigida in quodam loco, vbi erant riuuli sine aquatilibus oleribus, quæ nascuntur in riuulis fontium sine humano labore, quibus vescuntur multi in occiduis pattibus Sancti, qui crucifigunt se in ieiuniis; chorus illius loci Virginum venit ad eam, habentes quæstionem, & dixerunt ad eam: Cur, Domina Mater, [item vigilia & oratione, olera aquatilia ad riuulos:] olera aquatica in his aquis non nascuntur, quibus sancti homines asluescūt? Sciens pia Virgo, quod vellent illa olera habere, sequenti nocte vigilans Dominum rogauit. Mane autem surgentes puellæ, viderunt riuulos supra vndam illis oleribus plenos, id est, d brisia, & sampsia, & ceteris oleribus abundantes: & transeuntes per longa spatia locorum, inuenerunt in illis locis magnam multitudinem olerum, quæ ante ibi inuisa erant, donata a Deo, sicut rogauit famula sua. Et ibi adhuc olera eiusdem generis, Dei dono, S. Brigidæ non deficiunt.
[51] Quidam homines de longinquis locis venerunt ad Brigidam, volentes se commendare ei, & ducebant secum munera multa in plaustris & equis: sed die quo putabant peruenire ad Sanctam Dei, [absentia cognoscit:] nox in silua densa super eos cecidit, & errantes non poterant plaustra præ tenebrositate ducere. Beata autem Brigida laborem eorum spiritu prophetico sciens, Deum rogauit pro eis, & dixit suis: Accendite ignem, & calefacite aquam, vt lauentur pedes hospitum venientium ad nos. [nocte errantibus in silua lumen præferri diuinitus impetrat,] Et mirabantur quod dixit homines ambulare in tenebrositate densa illius noctis. Tunc apparuit illis lampas ingens illuminans eis viam lucide, vsque dum venerunt ad monasterium S. Brigidæ, & sanctissima Virgo obuiam exiuir, Deoque omnes gratias egerunt: & soluentes sua vota, post tres dies reuersi sunt per eamdem viam, & vix maximo cum labore in die vacua plaustra duxerunt pro austeritate viæ; [& cāplanari vias asperas:] sed Christus in nocte illa loca plana & lucida fecit eis propter S. Brigidam se rogantem.
[52] Simili modo sanctus Episcopus Broon, cuius mentionem fecimus, cum curribus & equis & cum multo populo ad S. Brigidam visitandam venit: & accidit, sicut supra diximus, eis. Nox enim hiemalis longe a monasterio S. Brigidæ foris in densa silua cecidit super eos. Sancta Virgo vero hæc diuinitus sciens, dixit puellis: [pro aliis simili modo errantibus orat cum suis,] Oremus, filiæ, pro hospitibus sanctis, qui laborant venientes ad nos, vt misereatur Deus laborum eorum. Mira multum, Fratres carissimi, dicturus sum vobis. Tunc Episcopus Broon & sui comites, prope se quasi monasterium S. Brigidæ conspexerunt, & S. Brigidam lætam cum suis puellis in occursum viderunt. Quæ subito in magnam aulam paratam eos deduxit, & detractis calceamentis, abluit pedes eorum, abundantiaque ciborum & potuum refecit eos: [qui sibi visi sunt ab ea in monasterio magnifice excipi;] & currus eorum bene curauit: stratisque lectis collocauit eos; & omnia quæ necessaria sibi erant, præbuit eis sancta Virgo cum filiabus suis, sicut visum est eis. Mane autem facto S. Brigida in suo monasterio dixit puellis suis: Properemus obuiam Episcopo Broon cum comitibus suis, qui errabant præterita nocte in silua. Tunc Sancta cum suis festinauit: & inuenerunt hospites in silua sedentes. [quod postridie factum:] Et scientes quod Deus fecit miraculum in eis propter S. Brigidam, & narrantes quæ fuerunt gesta erga se, quasi nesciret Virgo, glorificantesque Deum cum ingenti lætitia, illi venerunt cum Sancta Dei ad monasterium suum. Ideo iam S. Brigida ad eos in siluam exiuit, quia sciebat quod illi putabant se esse in monasterio suo.
[53] Manensque ibi per aliquot dies Episcopus Broon, reuersus est cum suis ad regionem suam, & donauit ei S. Brigida vasculum chrismatis, [donat sua, etiā sacra, peregrinis;] quod pro magno munere Episcopus accepit ab ea. Sancta enim Dei suas magnas res peregrinis & pauperibus Christi donabat. Quodam quoque die ipse Episcopus transiens per littus maris, [S. Brono chrisma,] Frater, qui habebat illud vasculum, oblitus est in littore; & recordans venit, & indicauit Episcopo flens. Cui ait sanctus Episcopus: Noli flere, Frater, quia credo, quod donauit nobis beatissima Brigida, non poterit diabolus perdere. Sed mare ad plenitudinem ante suam venerat: rediens autem Frater non mutatum fluctibus maris, [quod fluctibus maris nō corruptum:] crescente & decrescente mari, a quo ibi dimissum est, & ibi viatoribus transeuntibus, vasculum inuenit, & gratias Deo egit. Et cum ostenderat sancto Episcopo, similiter ipse Deo & B. Brigidæ gratias retulit.
[Annotata]
a Existimat Colganus hic initium esse libri tertij. Ast Vsserius, qui sæpissime hanc Vitam citat, diserte asserit, libris duobus ab auctore veteri descriptam, vti § 2 nu. 14 retulimus.
b Colg. Femhin. in 1 Vita cap. 12 nu. 79 Femini appellatur.
c Vita 1. Labrati. Colg. Labraithi. addit in aliis codicibus haberi, prouinciam nepotum Laborasij.
d Conticit Colganus per brisiam nasturtium aquaticum intelligi: per sampsiam vero, vel amaracum, siue sampsychum; vel potius herbam, quam vulgo acetosam vocat, Hiberni Samhadh.
CAPVT IX
S. Ninnidio prædicta. S. Darlugdachæ lapsus, victoria.
[54] Qvodam die cum gloriosa Brigida paullulum a monasterio,in campo Liffij, ad Orientem plagam esset; quidam iuuenis scholasticus per propinquam viam venit, & videns ille S. Brigidam, eleuauit vestimenta, & cœpit velociter & a scurriliter currere. Et ait S. Brigida vni de Virginibus suis: Voca illum ad me. Et vix ille declinauit ad eam; cumque veniret ille, ait ei sancta Mater: Quo tu curris tam cito? Ille respondit dicens: Hodie oportet me intrare regnum Dei, & ad illud curro. Ait Sancta: Vtinam mererer currere tecum hodie ad regnum Dei. Ora pro me, Frater, vt perueniam ad regnum Dei. Respondit scholasticus: Et tu roga Deum Sancta, vt cursus meus sit assiduus in regnum Dei: & ego pro te vicissim rogabo, [S. Ninnidiū adhuc iuuenem inducit ad religionē,] vt tu & plurimi tecum ad regnum Dei vadant. Et tunc orante S. Brigida pro eo, repletus est ipse gratia Spiritus sancti, & conuersus egit pœnitentiam, & factus est religiosissimus vir vsque ad mortem suam, qui vocabatur Ninnidius, filius b Eathach, de partibus c Muli, & inter maiores Sanctos Hiberniæ nominatur. Cui ait S. Brigida: In die obitus mei de manu tua communionem corporis & sanguinis Domini nostri Iesu Christi accipiam. Et ait S. Ninnidius: [& prædicit se ab eo accepturā Eucharistiam in fine vitæ:] Vtinam tu viueres donec de manu mea Eucharistiam acciperes. Ideo iam dixit hoc, volens ipse diu peregrinati, & non videre iterum Sanctam Dei, vt ipsa maneret ad finem mundi. Sed Sancta affirmauit, quod foret vere, & acciperet ab eo communionem in die obitus sui. Posthæc benedicentes se salutaribus dictis, & commendantes se inuicem Deo, ad sua separatim recesserunt.
[55] S. Ninnidius volens ab illa die manum suam mundissimam seruare, de qua beatissima Brigida prædixit vt in die exitus sui Diuinum viaticum sumeret, fecit circa eam æream arctam manicam, cum sera & claui, ne illa corpus suum tangeret, neque de aliquo immundo tangeretur. Inde agnomen ipse habet: nam vocatur Scotice Ninidh d Lamghlan, quod sonat Latine Ninidius Manus-mundæ? deinde Sancti Seniores contra suam voluntatem ordinari eum curarunt, [quod, ipso licet inuito ordinato,] vt poterat de eo dici quod sermo Diuinus ait: Ecce Sacerdos magnus. Deinde transnauigauit ad Britonum regiones, volens semper Hiberniam deserere, sciens ipse quod verum esset, quod ait S. Brigida, [atque extra Hiberniam peregrinante.] dicens se non migraturam de hoc seculo, donec de manu eius communionem acciperet. Et intrans nauem, proiecit clauem manus suæ in pelagus, ne semper aperiretur. Sed contigit quod dixit Scriptura sancta: Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Deum. [Prou. 21. 30] Cum enim dies remunerationis sanctissimæ Virginis Brigidæ post multum tempus appropinquaret, nauigans tunc S. Ninnidius in Britannico mari, nutu Dei, vis ventorum ad Hibernicas partes eum compulit: [in eam tēpestate reiecto, inuentaq; claui, qua manū ære tectā obserarat,] & collatus est ei piscis magnus, & inuenta est in eo, cum esset partitus, clauis seræ manus S. Ninnidij: & B. Ninnidius hæc omnia videns prædemonstratione Diuina euenisse, compunctus corde, ait: Non oportet me amplius mortalem esse contra Dei viuentis & omnipotentis nutum. Et audiens ipse B. Brigidam infirmam esse, adiuit eam, & in hora dormitionis suæ corpus & sanguinem Domini nostri Iesu Christi, Filij Dei viui, de mundissima S: Ninnidij manu, [tandem contigit:] sicut ipsa prophetice prædixit, accepit. Reliqua autem series vitæ S. Ninnidij, & miracula, quæ Dei gratia per eum egit, in Vita sua habentur.
[56] Alio tempore quidam homo, qui habitabat in Orientali plaga campi Liffij, qui erat vir bonns & largus, venit ad B. Brigidam, & dixit ad eam: Veniant mecum-nuntij tui, Domina, & afferant vobis aliquantos modios frumenti. Cūque redissent ab eo cum oneribus, inuenerunt amnem Liffij vltra ripas e lue plenum, & non potuerunt transire aquis tumescentibus: [suos trans flumen insensibiliter transferri impetrat:] pons enim vel nauis non erat prope in locis illis. Vadum nimirum illius amnis, cum non sit lues, transeunt homines & animalia. Tunc sederunt super ripam, inuocantes B. Brigidam sibi in auxilium. Continuoque omnes simul trans amnem in alteram ripam, cum omnibus suis, Dei potestas, gratia S. Brigidæ, conduxit. Quomodo aut qualiter translati essent ignorabant. Deinde venientes ad S. Brigidam narrauerunt ei miraculum, quod factum est in eis. Beata autem præcepit eis, vt nemini dicerent.
[57] Quodam die vna de Virginibus, quæ dicebatur alumna S. Brigidæ, Darlughdacha nomine, non bene custodiens oculos suos, vidit aliquem militem, & in amore eius capta est; [S. Darlugdachæ, quæ male custoditis oculis tentata,] & ipse similiter amauit eam. Quadam nocte manente S. Brigida in quodam vico in plebe, erat inter ceteras cum ea illa Virgo Darlughdacha, & ille miles ad eamdem domum, in qua S. Brigida cum suis erat, venit. Et iacebant in vno statu separatim B. Brigida & Virgo Darlughdacha, & fecerunt inter se conuentionem miles & Virgo Darlughdacha. Cum ergo paullisper S. Brigida dormiret, surrexit illa Virgo ire ad conuentionem suam. Et procedens de lecto, irruit in eam mira perturbatio cogitationum, & magnum & inenarrabile certamen habebat in corde, [ne succūberet,] inter amorem & timorem; timebat enim Deum & nutricem S. Brigidam, & vehementissimo igne amoris viri vrebatur, Et conuersa ad se, orabat Dominum, vt adiuuaret eam in magna angustia. [plantas sibi adusserat,] Et inspirans in ea gratia Dei, impleuit duos ficones suos viuis carbonibus ignis, & intinxit duos pedes suos in eos: & sic factum est, vt ignis ignem extingueret, & dolor dolorem vinceret: atque ita in suum lectulum pedibus combustis reuersa est. Hæc autem euigilans B. Brigida vidit, sed tamen tacuit, vt puella tentatione probaretur. Crastina autem die beata puella suum peccatum confessa est. [victoriam tentationū spondet, & signo Crucis plantas sanat:] Cui sancta Mater Brigida ait: Ego vidi, filia, certamen tuum: sed quia vitiliter dimicasti, & pedes tuos in præsenti combussisti;ignis carnalis iterum non tentabit te, & ignis in futuro gehennæ non tanget te. Deinde accipiens B. Brigida beatæ Virginis pedes combustos, & signans eos signo sanctæ Crucis, sanauit eos, ita vt nec vestigium quidem combustionis appareret in eis, & quasi ignis non tetigisset eos.
[Annotata]
a Colganus ait hoc verbum in alio codice non haberi. Dunelmensis vult contractam inter Brigidam ac Ninnidium amicitiam, cum hic iam matura esset ætate.
b Colgan. & hic & 18 Ianuarij (quo die coli S. Ninnidiū tradit) Ethac legit, aitq; Eochadium, siue Eutichium esse, Aidi filium, Laogarij Regis nepotem.
c Idem intelligi hic ait insulam, vnam ex Ebudis, siue Hebridibus, quæ Ptolemæo Μαλεὸς, nūc Mula dicitur: coniicit in ea insula peregrinatum, vel ecclesiam ibi ædificasse, indeq; cognomen retulisse.
d Colganus ad 18 Ianuarij hoc cognomen S. Ninnidij scribi ait, nunc Lamh-ghlan, nunc Lamhiodhan, eadem significatione; Lamh enim manum Hibernice significat, ghlan & iodhan mundum. Eumdem ait alio celebrari cognomine Laobh-dhearc, id est, toruiaspectus: quod diuinat manasse a temere coniectus in speciosam Virginem oculis. An forte culpa agnita, toruum deinceps seuerumq; aspectum induit?
e Id est, eluuione aquarum, vt exponit Colgan.
CAPVT X
Annona cælitus obtenta ad hospitalitatem. mira largitas. varia miracula.
[58] Qvadam die B. Brigida messores suos in messem misit. Sed incipiente hora tertia per totam prouinciam pluuia densa apparuit, [messores a pluuia immunes seruat:] & inde tota die effluxit: & cum omnes messores regionis illius ita die pluuiali prohibiti essent, sola messis beatissimæ Brigidæ sine intermissione, & sine vmbra caliginis, tota die, potestate Dei, agente gratia sanctæ Virginis, cum serenitate incessabiliter metebatur.
[59] Alio die quidam Episcopus cum turba multa comitum visitauit S. Brigidam: & volens beata Virgo reficere eum, non habebat in promptu quod volebat illi ministrare. Sed multiplex Dei virtus, [ad hospitalitarem exercendam, diuinitus annenam accipit, iterum:] volens adiuuare eam, donauit ei repente vnde omnes sufficienter reficeret. Similiter duobus aliis Episcopis ad Sanctam Dei ipso die, non simul, aduenientibus, refectio inuenta est. Quamdam vaccam iam habebat sancta Virgo, quæ valde incredibiliter copiam lactis dabat. Hoc sciens quidam auarus rogauit Sanctam Dei illam proximo sibi dari. Et donauit ei caritatiua Mater illam vaccam. Sed priusquam ad suam possessionem duxit, [item lactis copiam ex vna vacca, & postea ex alia:] similis aliis vaccis effecta est. Deinde quidam homo donauit aliam vaccam S. Brigidæ, quæ in copia lactis, Dei dono, talis facta est, qualis supradicta fuerat.
[60] Alio quoque die quædam mulier venit ad S. Brigidam, dicens: Domina de hoc filio meo quid faciam? nam pene abortiuus est, & cæcus a natiuitate, habens tabulatam faciem; & ideo pater eius volebat occidere eum. Tunc B. Brigida mulieris miserta, [cuidā oculos & visum, aqua abluto, impetrat:] iussit faciem pueruli in aqua propinqua lauari: & statim factus est sanus, Domino donante salutem propter S. Brigidam. Ille vocabatur Crimthanus, qui vixit multum tempus.
[61] Dum esset quodam die S. Brigida foris in ericeto iuxta gregem ouium monasterij sui, quidam iocularis homo sciens eam misericordissimam esse in pauperes, [7 verueces dat ficto pauperi,] caussa ludi, & ioculari aliorum suasione, venit in forma pauperis ad eam, & veruecem pro caritate postulauit: & Sancta Dei iussit veruecem illi dari. Et ipse eadem die mutato habitu septem vicibus venit, & septem verueces in nomine Domini a Sancta postulans per astutiam in forma pauperis, vt voluit, impetrauit. Sed facto vespere certus numerus gregis inuentus est, [nec minuitur grex:] additis septem veruecibus a Deo abscondite innocenti gregi: quia quamuis non pauperes primos verueces tulerunt, tamen in Christi caritate quasi mendico donati sunt.
[62] Quodam die quidam leprosi sitientes de via cereuisiā anxie a B. Brigida postulauerunt. [aquam in cereuisiam benedictione conuertit:] Christi autem ancilla, videns quia tunc illico non poterat inuenire cereuisiā, aquam ad balneum portatam benedixit; & in optimam cereuisiaā conuersa est a Deo, & abundanter sitientibus propinata est.
[63] Alio die cum aper ferox multis canibus & venatoribus fugatus esset, ad gregem porcorum felicissimæ Virginis lassus venit: quem Sancta inter suos sues cernens, præcepit ei manere domitus cum eis: ac deinde ferus in grege porcorum Sanctæ Dei impauidus & familiaris permansit. [aprum iubet inter suos porcos cicurem manere:] Quia bruta animalia & bestiæ sermonibus & voluntati eius obediebant, & subiecta ac placida sibi seruitute famulabantur.
[64] Quodam tempore gloriosa Christi sponsa Brigida virum ferocissimum & fortissimum, nomine Luguidum, a nimia estione curauit: [enormem voracitatem curat:] quem asserunt in vno prandio bouem manducasse & porcum, cum pane sufficienti & potu. Quanto enim virtute eminebat, tanto estione præcellebat. Hunc ergo similem ceteris hominibus estione gratia Dei per S. Brigidam effecit, nulla virtute priuatum.
[65] Vir quidam cum sua vxore quadam nocte in vno hospitio cum S. Brigida pernoctabat: & ille rogauit Sanctam Dei, vt signaret sancto signo vuluam vxoris suæ, [mulierem sterilem benedictione curat:] quæ non habebat filium, vt filium haberet. Et beata Virgo signo Dei benedixit vuluam istius fæminæ. In illa iam nocte vir ille cum sua vxore dormiens, conceptus est a Sanctus præcipuus. Illa nocte lunulam argenteam mulieris illius viri quædam ancilla furata est: [amissum monile eidem restituit,] & hoc displicuit S. Brigidæ, timens si illa dixisset, quod a suis esset decepta. Et in crastino illa ancilla fugit, & multi secuti sunt eam: & non potens euadere, lunulam illam in amnem proiecit. Sed piscis miræ magnitudinis eam statim deglutiuit. [in pisce inuentum:] Piscatores quoque in illa hora piscem illum in rete apprehenderunt, & illico ad S. Brigidam illum in oblationem portauerunt, & lunula illa pisce inscisso inuenta est in ventre eius; & iussit Sancta dari dominæ suæ. Tunc vir ille cum vxore prægnante gratias egit Deo, benedicens sanctam Virginem.
[66] Alio die erat S. Brigida veste candida induta, & venit quidam mendicus petens aliquid carnis ab ea: & illico Sancta Dei ad coquum exiuit; [carnē crudam gerit veste non maculata:] & ille stulte crudam partem carnis in sinu sanctæ Matris proiecit: & portans ipsam in sinu suo mitis tribuit mendico. Sed in signum caritatis Virginis, vestis gratia Dei candida mansit, quasi fuisset sanguine intacta. Quodam die B. Brigida in quodam loco frustum carnis posuit volens conseruare pauperibus. Sed canis veniens ad illud sedit, [carnē deponit, quā canis intactam custodit:] nulloque modo tetigit: non enim ausus est canis comedere depositum sanctæ Virginis: sed custos parcens carni & idoneus, contra suum solitum morem Diuina refrænatus virtute extitit edomitus.
[67] Alio tempore S. Brigida quamdam Virginem religiosam visitauit, quæ Virgo vitam solitariam cum paucis ducebat, habens vnam vaccam cum vitulo. Illa vero Virgo volens parare cœnam B. Brigidæ, [piæ hospiti absumpta restituit integra:] & non potens aliter carnes inuenire, fecit vitulum vaccæ suæ occidi, & inde parari: & cum non essent ligna satis ad coquendum, ligna telæ suæ fecit comburi. Audiens hæc omnia B. Brigida, illa nocte ad Dominum orauit: & Dominus per orationem eius sua magna potentia omnia mane renouabat: vitulus eiusdem magnitudinis & formæ ludens & mugiens ad matrem suam venit, & ligna telæ inuenta sunt integra, sicuti ante fuerant.
[68] Venientes aliquando pauperes ad S. Brigidam, petebant eleemosynam: [vestes sacras dat pauperibus:] & Sancta Dei tunc non aliud habens, vestimenta Missalia Conlaidi Episcopi, quæ habebat in custodia, tradidit illis. Veniensque sanctus Episcopus hora sacrificij, quæsiuit sua vestimenta, dicens: Corpus & sanguinem Christi sine meis vestimentis conficere non valeo. Tunc orante ex corde B. Brigida, [oratione similes impetrat:] manifestauit Deus ibi suam clementiam propter caritatem sanctæ Virginis. Etenim in eodem loco simillima vestimenta Dei dono apparuerunt: quæ sanctus Episcopus accipiens, omnes videntes glorificabant Deum.
[Annotatum]
a Hic est S. Echenus, de quo 11 Febru. agemus.
CAPVT XI
Maris, fluminum, ferarum, Angelorum obsequium ei promptum. variæ metamorphoses.
[69] Alio quoque tempore B. Brigida Missalia indumenta parauit sancto Episcopo a Senano: & cum ab inuicem longa via valde essent, manensque tunc iuxta mare Sancta Dei, & dedit illa in scrinio, & iussit scrinium in mare mitti, confidens in corde quod Deus duceret id ad S. Senanum. S. Senanus habitabat in quadam insula in ostio pelagi posita, freto septa lato, in occidentali plaga Hiberniæ. [vestes mittit ad S. Senanum, procul distantē in scrinio eo adnatāte:] Et Diuina conductione illud scrinium per circuitum Hiberniæ ad prædictæ insulæ portum ad sanctum Episcopum per multa maris spatia nauigabat. Quo iam periti nautæ in magnis nauibus sine maximo labore nauigare non possunt, scrinium duorum Sanctorum, solo Deo gubernante, nauigauit. Et sanctus Pater Senanus quodam die, reuelante sibi Spiritu sancto, Fratribus suis ait: Ite quantocyus ad mare, & quicquid illic inuenietis, huc vobiscum ducite. Illi inuenientes ibi scrinium, ad suum senem duxerunt. Senanus autem Episcopus enarrans Fratribus donum S. Brigidæ esse, gratulatur Deo, [argentum S. Hymnæ Virgini, flumini iniectum:] & benedixit Christi Virginem. Sancta iam Brigida massam argenti donauit beatæ Virgini Hymnæ, sed non recepit Virgo. Hoc videns sancta Mater proiecit illam in quoddam flumen: & veniens per flumen massa ad cellam beatæ Virginis Hymnæ, sic postea, Deo ducente & concedente, accepit.
[70] Homo quidam ad occidendum reus perductus est, Rege iubente: moram autem iugulationis eius piissima Virgo Brigida faciebat, petens vitam eius. Tunc desuper purum argentum in sinum Virginis a Deo deiectum est, & Regi pro misero ipsa reddidit: [argēto diuinitus oblato reū liberat:] & sic reus a morte per Sanctam Dei liberatus est. Die quoque alia S. Brigida tunicam suam vnam diuisit duobus pauperibus, & vnusquisque dimidium tunicæ accepit, sed Dei gratia efficiente, [mediā tunicā duobus dat, quæ vtrisque fit integra: petrā digitis perforat: a Rege spreta, diuinitus vindicatur:] secundum velle cordis sanctæ Matris, illa hora plena tunica apud vnumquemque eorum facta est.
[71] In alio die B. Brigida digitis suis petram durissimam perforauit, maximam necessitatem habens, quam nunc tacemus, breuitatis caussa. Quidam Rex quemdam Principem de ciuitate sua repulit, qui fuit amicus B. Brigidæ: rogauitque Sancta Dei Regem pro eo, vt concederet ei Rex esse in suo principatu, & Rex respuit, & non audiuit eam: & ipso die, Diuino nutu, de curru suo Rex cecidit, & capite colliso mortuus est.
[72] Alio tempore cum multitudo hospitum conueniret, & minimus apparatus esset, [mutat vrticas in butyrum, cortices in lardum: mago (vt promiserat) moribundo apparet, eūq; conuertit:] B. Brigida vrticam in butyrum, & corticem arborum in lardum pinguissimum & dulcissimum commutauit, Dei gratia cooperante. Cuidam mago S. Brigida, qui suam hæreditatem Deo obtulit, obuiare ei in hora mortis suæ promisit. quod ita factum est, cum scilicet ille magus iacuisset in lecto expectans mortem, dixit familiæ suæ: Disponite cito omnia, quæ necessaria sunt: nam S. Brigidam in veste candida cum multis obuiare mihi video. Et tunc demum baptizatus est in Christo, & defunctus est credulus in Deo.
[73] Quodam die B. Brigida & alia Virgo, nomine Daria, colloquentes inuicem de Christo, [loquens de Christo, noctem nō sentit: benedictione visum confert S. Dariæ,] sed non senserunt noctem: vbi enim sol iustitiæ præsens fuit, nihil tenebrosum erat. Sed S. Daria oculis a natiuitate orbata erat; quæ ait ad S. Brigidam: Domina, benedic oculos meos, vt valeam mundum videre, sicut desidero. Tunc Sancta oculos eius benedixit, & statim aperti sunt: & respexit mundum, & ait S. Daria ad S. Brigidam: Reclude oculos meos: quanto enim mundo absentius fuerit homo, tanto præsentius Deo erit. [post petenti aufert:] Et signans S. Brigida oculos eius reclusi sunt, sicut ipsa rogauit.
[74] [immano lignum transfert,] Nocte quadam S. Brigida sola, Dei adiutorio adiuta, immobile pene lignum miræ magnitudinis ex loco suo transmutauit, quod in die plurimi homines mouere non poterant: Angelus enim Domini cum B. Brigida illud lignum ad locum, ad quem Sancta volebat, perduxit.[Angeli ope:]
[75] Quædam mulier aliquando cum filia muta ad ecclesiam S. Brigidæ perrexit, & veniens illuc vocauit ad se quamdam Virginem Darlughdacham nomine, cuius supra mentionem fecimus, dicens ei: Dispone, bona Virgo, vt filia mea sanetur per S. Brigidam. Tunc ducens Virgo filiam rogantis secum, [mutæ vocem impetrat ignara:] statuit eam ante conspectum B. Brigidæ, & non indicauit ei quod ita esset muta: & videns eam Sancta Mater, putans quod loquelam habuit, ait ei: Vtrum vis, filia, permanere in virginitate Deo, an nuptiis copulati? statimque illa soluta respondit: Quodcumque dixeris mihi, Mater, hoc volo facere. & postea in virginitate vsque ad mortem permansit sub cura S. Brigidæ, & eloquens multum erat. [siluestres anates ad se euocat:] Alia die videns S. Brigida anates in quodam amne natantes, & aliquando per aëra volantes, accersiuit eas ad se. Collecta multitudine, anates, voci sanctissimæ Virginis obedientes, sine vlla formidine mansuetissime ad eam volando venerunt: quas pia Mater per aliquantulum temporis nunc manu sua tergebat, nunc amplectebatur, deinde eas ad sua redire permisit.
[76] Quodam die rusticus quidam magna stultitia de vico ad palatium Regis perrexit, & vidit ibi vulpem familiarem discurrentem, & putans quod non mansueta neque familiaris esset, vidente multitudine occidit eam in palatio: [rusticum vulpe Regis occisa periclitantem,] & illa vulpes docta & astuta variis artibus ludendi erat, & spectaculum ludificum Regi & suis Comitibus præstabat. Tunc ille alligatus est, & perductus ad Regem. Iussit eum Rex tradi ad carcerem, vt in tempore apto occideretur; & vxorem & prolem eius, & omnia quæ habebat in seruitutem Regi dari. Et interpellantibus quibusdam pro eo, Rex iratus ait: Nisi vulpes alia in omnibus calliditatibus illius similis restituta fuerit, ita erit sicut ego dixi. Cum autem S. Brigida hæc audiuisset, & pro eo misero precibus ad Deum oraret, arripuit viam ad palatium Regis. [simili diuinitus obtenta,] Et sine mora Dominus eius vnam de siluestribus mansuetam vulpem ad eam transmisit, quæ illico in currum ascendens mitissima ad S. Brigidam, & sub veste eius se constituens, sobrie in curru cum ea sedebat. Cum vero Sancta Dei ad Regem venisset, cœpit eum precari, vt miser improuidus vinculis solueretur ad vitam. [Regiq; oblata,] Sed Rex nolens, ait ei, quod non dimissurus esset illum, nisi vulpem simillimam in omnibus calliditatibus alterius Sancta pro eo restituisset. Tunc Virgo Dei vulpem suam protulit in medium, quæ omnes mores & calliditates alterius agens, coram Rege & populis artibus lusit variis: & placatus inde Rex dimisit ei reum abire. [liberat:] Sed cum Sancta Dei ad cellam suam properaret, vulpes illa dolosa in turbas callide se immiscens foras in plateis, ad loca deserta, & ad suam spelūcam fugit, & equitibus & canibus insequentibus illam longe, incolumis euasit. Et omnes videntes hæc, mirati sunt virtutem Dei per beatam Virginem.
[77] Vir diues aliunde veniens ad S. Brigidam, ait ei: Veniant mecum nuntij tui, Domina, ad villam meam, vt tibi pingues sues perducant. Vir ille longe a ciuitate S. Brigidæ habitabat, spatio itineris viantibus quatuor dierum, [oblatos sues a quodam accipit, longo spatio a lupis deductos:] videlicet in Momonia, in terra Naudesi, in campo Femhin. Sed euntes nuntij S. Brigidæ cum illo, suos porcos in primo die inuenerunt incolumes nutu Dei a lupis fugatos. Pro reuerentia enim beatæ Virginis Brigidæ, per siluas maximas sues illæsas a lupis rapacibus fecit Deus minari. Et agnoscens vir ille sues proprias esse, miratus est valde cum omnibus, & assignauit eas nuntiis S. Brigidæ, dans gloriam Deo. Et sic crastina die illi cum porcis oblatis ad S. Brigidam veniunt, & narrantes miraculum auditum, coram Dei famula sciente, gratias Deo egerunt.
[78] Alia quoque die cum beata Virgo Brigida cogeretur necessitate, vt quæreret mel; adiutorium Dei postulans, apparuit ei mel in pauimento domus suæ multum purum & dulce. [mel diuinitus accipit:] Deus enim, quem Virgo semper in corde tenebat, citius audiuit eam. Hoc Virgo Dei videns, pro viribus suis gratias suo Conditori retulit. Quadam die gloriosa Christi sponsa Brigida quoddam flumen in alterum locum aptiorem de loco suo, Deo concedente, mutauit, & prima vestigia istius fluminis vsque in hodiernum diem omnibus sicca apparent.
[79] Cum iam beatissima Christi famula Brigida senectute venerabili premeretur, [fluuium a priori alueo abducit:] alumna sua Virgo probata Darlughdacha quadam die ait ei: Mea Mater & Domina, ad regnum Dei tecum statim migrare volo. Cui respondit sancta Mater, dicens: Non ita fiet: [prædicit S. Darlugdachæ tēpus mortis eius:] sed successeris mihi vno anno, & finito eo anno in die mei obitus morieris: & sub vna celebratione solennitas tua & mea coletur.
[Annotatum]
a De S. Senano eiusq; insulæ situ agemus 8 Martij: in cuius Vita, vt supra monuimus, dituntur hæc a S. Brigida alia, non Kildariensi, ad eum missa.
CAPVT XII
Epilogus scriptoris. S. Brigidæ mors, sepultura.
[80] Hic, Fratres carissimi, miraculis & virtutibus beatissimæ Matris Brigidæ scribendi vel narrandi terminum ponimus: quia dignum aliquid poni in chartis, quotidie nouum semper de ea sola iam inuenissemus. Non enim modo cessant, [post morte claret miraculis etiam æuo scriptoris:] neque cessabunt vsque ad finem seculi talia miracula per eam a Deo, qualia audistis per eam in vita sua. Per hæc autem pauca, quæ scripta sunt, lecturi & audituri qui sitis, qualis & quanti meriti apud Deum omnipotentem gloriosissima Virgo fuerit scire potestis.
[81] Ipsa iam siquidem sciens, quod tempus & dies remunerationis suæ instabat, [instante morte,] & prænoscens spiritu prophetico locum resurrectionis suæ; constituit suam ciuitatem & monasterium & loca quæ erant sub cura eius per Hiberniam, & dicebat suis, quod vellet sepulchrum & reliquias Patroni sui S. Patricij Archiepiscopi visitare ante mortem suam. [visitat sua monasteria:] Ipsa autem sciebat se non reuersutam quidem corpore, & iter faciens benedicebat totam Hiberniam ex omni parte, sicut præcepit S. Patricius Episcopus moriens, & dicens: Per triginta annos B. Brigida post mortem meam benedic Hiberniam.
[82] Et veniens sanctissima in Aquilonalem plagam Hiberniæ, videlicet in prouinciam Vltorum, Brigida, [ægrotat in Vltonia:] illico doloribus correpta est, & post breue spatium temporis inter multitudinem Sanctorum, ætatis suæ anno a LXXX, anno vero XXX post obitum S. Patricij Archiepiscopi, [moritur anno ætatis 80] regnante in Themoria regnum Hiberniæ Murchiartach Mac-Erc, cui successit in regno Tuathal Moelgarbh, primo autem anno regni Iustiniani Imperatoris, sedente in Sede Apostolica Papa Hormisda, anno quoque ab Incarnatione Domini DXLVIII, visitantibus eam Angelis Dei, felicissime obiit: & sepulta est in gloria & honore, in vno sepulchro cum beatissimo Patricio Archiepiscopo, [sepelitur Duni.] secundum voluntatem eorum, in ciuitate posita in regione Vltorum prope mare, nomine Dun-dale-thglas, quæ priscis temporibus Aras Kealtuic, filij Cuitheachyr Comitis Regis Vltorum Conchubhair, filij Nessa, vocabatur. Tamen gratia & honor & sedes S. Brigidæ in ciuitate Kildata, in terra Lageniensium, per seculum manet. Igitur sanctissima & gloriosissima Virgo Brigida migrauit de hac vita Calendis Februarij, post victoriam perfectam, inter choros. Patriarcharum, & Prophetarum, atque Apostolorum, & Martyrum, Confessorum, sanctarumque Virginum, & inter Angelorum, & Archangelorum agmina, ad coronas æternas Regis cælestis, in Ierusalem cælestem, & ad regnum sine fine, vbi sibi præstarentur æterna præmia a Domino nostro Iesu Christo qui cum Deo Patre & Spiritu sancto, viuit Dominator, & regnat Deus, per omnia secula seculorum.
[Annotatum]
a Egimus superius de S. Brigidæ ætate, & hic expressos Chronologicos characteres, correctione in quibusdam egentes, examinauimus.
VITA V
auctore Laurentio Dunelmensi
ex MS. Salmanticensi.
Brigida Virgo Scota, in Hibernia (S.)
BHL Number: 1461
Avctore Lavrentio Dvnelm. Ex MSS.
CAPVT I
S. Brigidæ serua mater sanctitatis præsagia.
Deerat principium.
[1] Verbis in virum amaris inuehitur: de venditione puellæ pertinaciter agit; vnum iurans futurum ex duobus, [S. Brigidæ matrem grauidā, vxoris instinctu, vēdere herus cogitat,] aut puellæ venditionem, aut suam ab eo separationem. Frangit denique virilem animum pertinacia mulieris: ascensoque curru puellam ex se grauidam secum assumit, & ipsam secundum terræ illius morem venditurus iter facit. Mos enim ab antiquis temporibus, Anglis, Hyberniensibus, & Scotis hic inoleuerat, vt, plusquam ceterarum mercium, nundinas hominum frequentarent: [antiquo more gētis:] magnamque penes eos erat laudem meruisse, multos homines vendidisse. Et quod ferarum immanitate crudelius est, mater in filiam, filius in patrem, frater in sororem, in socrum gener, in vxorem maritus, & naturæ simul obliti & gratiæ, hanc plerumque noxam exercebant. Sed postquam Anglia Dominos cœpit habere Normannos, numquam hoc Anglici passi sunt ab alienis, quod sæpe passi sunt a suis: & hac in parte sibi meliores inuenerunt extraneos, quam seipsos. Scotia autem & Hybernia Dominos habens de gente sua, nec omnino amisit, nec vt olim exercet hunc morem suum.
[2] Dubtachus igitur, vt eo vnde digressa est oratio se referat, iuxta mansionem magni cuiusdam viri transitum faciens, [filiæ sanctitas præ dicitur a quodā viro magno,] citatus ad eum intromittitur; illeque post multa, de muliere, quænam ipsa sit, & a quo imprægnata perquirit. Respondit Dubtachus, & hanc esse suam, & se caussam vteri eius intumescentis extitisse. Tunc ille, Filiam, inquit, ista tibi pariet castitate quidem magnam, caritate vero præcipuam; quæ profecto angustiores habebit terminos patriæ, quam famæ. Sicut enim stellas sui claritate sol exuperat, sic Virgines huius regionis suæ merito virtutis anteibit. Vnde conuenit vt te liberalem hæc inueniat, quæ publicum in vtero gaudium portat. Contra Dubtachus, Impedimento, ait, mihi est vxor mea, ne me liberalem, & humanum mea reperiat concubina: quia si ista non venditur, illa amittetur. Tunc ad prægnantem ille conuersus, Bono, inquit, animo te esse ratio bonæ spei monet: tradi siquidem in captiuitatem quandoque poteris, sed diu captiua permanere non poteris. Filia quippe, quam paries, suæ merito virtutis matrem absoluet vinculo captiuitatis. [matris per eam liberta;] Quibus Dubtachus auditis corde compunctus est, & domum rediit: multisque sermonibus vxori suæ pro iuuencula vix tandem satisfecit.
[3] Paucis vero postmodum diebus euolutis, Episcopi duo de Britannia domum ipsius hospitaturi venerunt: quos ille cum exultatione suscipiens, hilaritate vultus sui acceptiorem reddidit humanitatem hospitij sui. Optimum enim cibi vel potus condimentum, vultus bonus. Cumque dehinc mensa posita, puella superius memorata ministraret; vnus Episcoporum, Mel vocabulo, tristem eminus sedere videns vxorem Dubtachi, percunctatur, [item a S. Mele Ep.] quare ceteris exultantibus, sola domus Domina tristem animum profiteretur, vultu lugubri, & ore parum liberali. Quæ statim exclamans, Ego, ait, non sum domina, sed illa quæ ministrat vobis. Cui respondit Episcopus: Vera quidem ignoranter asseueras dominam hanc vocans: dominam enim vere in vtero gestat, non tantum sobolis tuæ, sed & totius Hyberniæ. Vt autem aliud, quod verum est, audias tres quidem filios peperisti, quartus tibi restat in vtero pariendus, qui sicut natiuitate vltimus, sic malitia erit primus. Post hunc autem spe nascendæ tibi prolis nulla traharis, quia deinceps ligaberis infortumo sterilitatis.
[4] His illa auditis, de stulta protinus efficitur insana, & verecundiam nesciens matronalem, neque maritalem magni faciens reuerentiam, inhonestis sermonibus malignam mentem interpretatur. Denique post multa in virum iaculata conuicia, [zelctypæ dominæ furore,] iurat Dubtachum illo ipso die vel ancillam amissurum vel vxorem. Non enim, inquit, vlterius sub ancillæ specie, dominantis locum hæc obtinebit; & ego, solo nomine domina, vilitate dehonestabor ancillari. Si vxor placet, hodie ancilla vendetur: si ancilla placet, hodie vxor amittetur. Cumque more furentis belluæ fremeret, & citius euomeret quod peius excogitare poterat, superuenit hospitandi gratia quidam de remotis Hyberniæ partibus, qui puellæ ministrantis admiratus prudentiam, obnixe cœpit deprecari, vt, si venalis esset, sibi potius quam alteri venderetur. Dubtachus autem, & vxoris importunæ perpessus insaniam, [venditur mater:] & hospitis benevolentiam captans, puellam, prout petebat, ipsi venumdandam exposuit. Quod cum audirent Episcopi, Hanc, inquiunt, vendere potes, quia iuris tui est: sed filiam, quam in vtero gestat, non vendas, quia iuris Dei est. Hoc ille libenter accipiens, sic quidem vendidit in seruitutem concubinam suam, quod seruitutis immunem esse voluit filiam suam.
[5] Et conuersus ad vxorem iratam, [rursus eius libertas prædicitur;] vultum eam induere lætiorem admonuit, dicens iuuenculam illinc semel abductam, secundo illuc numquam reuersuram. Quem vnus Episcoporum increpans, ait: Stultum valde est hoc loqui, quod nescias; & de incertis certam definire sententiam. Puella hæc, quam tu dixisti numquam hanc in terram reuersuram, scias quod non tam misera hinc abducitur, quam felix huc reuertetur. Clausum enim gestat in vtero, per quod vinculo seruitutis absoluetur. Post hæc itaque procul abducitur iuuencula sæpe memorata; præsidium quidem inter ignotos nullum sperans, nisi Domini; consolationem nullam sibi promittens, nisi pietatem Dei: quoniam ipse est, qui solus laborem & dolorem considerat, & in se sperantem, diuitem vel egenum, dominum vel seruum, ciuem aut exulem, nullum deserit. [filiæ sanctitas colūna ignea præmonstratur.] Illa vero nocte, quam primam exegit in noui domini peregrina domo, intempestæ noctis silentio ignea quædam columna de lecto eius visa est exurgere, & se vsque ad domus culmen erigere. Quod is qui viderat, mane facto domus domino nuntiauit, & hinc ei persuasit humaniter esse tractandam, circa quam euidenter ostensum est gratiam operari Diuinam.
CAPVT II
S. Brigidæ natiuitas. alia signa futuræ sanctitatis.
[6] Consequenti vero tempore Rex prouinciæ illius, & proxima partui Regina, ad eamdem domum inuitatur. Regina autem in vicinia commorantem audiens quemdam præscium futurorum, eum ad se euocatum interrogat, quo die, & quo diei tempore, nouam matrem eam præuideret futuram. Cui ille, Ante ortum, inquit, solis crastinum, hac in domo nascentur infantes duo: sed ille prior est dignitate qui posterior natiuitate. Tempus vero natiuitatis satis congruet nascituris: [tempore prædicto,] nam post occasum solis hodiernum vnus, qui & minor, orietur; & cras Aurora apparente alter natus apparebit, qui fulgore virtutum insignis, famæ suæ radios vsquequaque diffundet. Vix atrium domus ille egressus fuerat, & Regina subitis arrepta doloribus, exclamat: Quid sibi vult tanta partus mei festinatio? Quid infans in lucem prodire nititur? Si nasci properat, cur ita præproperat? An hoc congruere fata docent, [(frustra in illud partū suum conante protrahere Regina)] vt hac nocte Regina puerum edat degenerem, & aliqua ancillarum crastino prolem pariat generosam? Non ita erit: licet enim pariendi tempus immineat, licet mihi dolorem dolor augeat, licet fata velint, vt ante ortum crastinæ lucis mihi filius oriatur aut filia; ego tamen, nisi per latus exitum fecerit, antequam Auroram cras videro, puerpera non ero. Loquebatur illa sicut volebat; sed sicut volebat, non euenit. Nam ante noctis medium enixa est. Et quidem magnum documentum pauperibus esse potest, quod non quæcumque volunt Reges, possint.
[7] Igitur inter angustias pariendi, puella memorata ministerium obstetricis Reginæ exhibuit, & nascentem infantulum ipsa excepit, natum fouit, & abluit, curamque illius inter ceteras, imo præ ceteris officiosius habuit. Cumque mitigatis doloribus, cibo recreari Regina debuisset, illa cibum paratura egreditur. Iam vero vicinus solis ortus imminebat, cum ipsa egrediens filiam ante peperit quam ad Reginam perueniret: [nascitur Brigida:] natamque protinus infantulam ipsa lacte perfudit. Quod audiens ille præscius futurorum, multis hoc efferebat laudibus puerperium, dicens nuper natam Virginem magni meriti futuram ante Deum, quæ relinqueret omnes seculi voluptates propter Deum. Dicebat etiam per hanc filiam captiuæ totam Hyberniam esse liberandam a peccati captiuitate. [iterū eius sanctitas prædicitur:] Cuius verba effectum postmodum habitura, frequentia miraculorum, inter ipsa infantiæ eius primitiua crepundia cælitus exhibitorum, testimonio fuit. Ex quibus pauca subnectere memoratis congruum videtur.
[8] Quadam igitur die, cum in cunis infantili more fasciata quiesceret, negotio quodam inuitante mater eius & reliqua domus familia egrediuntur, solam ibi puellulam relinquentes. Et ecce post paullulum domus, in qua paruula quiescebat, speciem ignis intuentium oculis repræsentare cœpit; ita quidem quod simul & similiter ex omni eius parte ignis sæuire, imo quod ipsa in ignem conuerti tota videbatur. [inq; eiusdē rei præsagiū domus, in qua iacebat, velut igne lucet, foris,] Quod cum adspicerent & hi qui ad vnam partem, & illi qui operabantur ad alteram, relinquentes propter quod abierant, tamquam domum liberaturi, protinus aduolant. Verum vbi eo peruenerunt, speciem quidem ignis, sed nullum ignem inuenerunt. Stupentibus autem cunctis, & secum de re tali & tam inconsueta mussitantibus, pars ad relictum opus reuertitur, mater vero infantis quibusdam ex aliis eam comitantibus, domum ipsam ingreditur. [atque intus,] Qualis vero apparuerat extrinsecus, talis etiam intrinsecus apparet: & sicuti tectum, sic parietes & fundamenta, vnum colorem, vnam speciem, & vnum miraculum ipsis repræsentant.
[9] Auget dehinc eorum admirationem res mirabilior, facies videlicet Virginis incredibili claritate oculos reuerberans intuentium; Deo nimirum agente circa nuper natam Virginem, [maxime Brigidæ facies,] qualia quondam egerat circa legislatorem Moysen: quem cum in rubo, ignis formam non tamen ignis substantiam exhibente, suæ ministrum voluntatis elegisset; tanta postmodum vultum eius illustrauit claritate, [vt olim Moysis:] vt in faciem eius filij Israël intendere, non nisi velamine interposito, potuissent.
[10] Nec tamen vt eximio Prophetarum eam æquiparemus hoc dicimus, sed vt breuiter ostendamus muneris esse Diuini, id quod circa legislatorem actum est, & quod circa Virginem. Deus enim hanc elegit in salutem Hyberniensium, qui illum in saluationem Hebræorum. Et qui illum instituit quod ante Pharaonem loqueretur, ipse vt hæc in infantili ætate loqueretur, eius linguam in verba laxauit. Ne enim parum esset quod Virgo prætendebat in facie splendorem insolitum, ipsa præter solitum locuta est, priusquam naturaliter veniret ei tempus loquendi. Vnus autem ex his, quos domum ingressos prædiximus, [loquitur adhuc infans,] ad patrem familias accurrit, eique rei nouitatem indicauit. Qui licet professione Gentilis, acer tamen ingenio, multarumque rerum peritus, cogitauit non sine certi caussa mysterij, tale miraculum euenire. Vnde protinus eum, diligentius quid ipsa loqueretur inuestigaturum, remittit. Qui cum adueniens, quid locuta fuisset, percunctaretur; ipsa inquit: Hoc meum erit. Et item hoc ipsum ingeminans, tacuit. Cumque hoc ei, [& suū futurum locum illum prophetat:] cuius iussione illuc ierat, regressus nuntiasset, Non potest, ait, non fieri quod hæc Virgo, imo per hanc Virginem, prædixit Dei præscientia. Locus iste, in quo sumus, erit eius: & quæ nata videtur ex ancilla mea, futurum est; vt quandoque sit Domina mea; nec tantum mea, sed & totius posteritatis meæ. Nemo autem impossibile ducat hoc quod dicimus: potest enim Deus loqui quidlibet per os infantulæ, qui olim quod voluit per os asinæ locutus est.
CAPVT III
S. Brigidæ baptismus, educatio, sancta pueritia.
[11] Procedente nihilominus tempore memoratus ille paterfamilias nocte quadam, quiescendi gratia, sese lecto collocauerat. [tres Clerici nocte clauso ostio ingressi, eā baptizant:] Et ecce post noctis medium solus ex circumiacentibus intuetur tres viros in modum Clericorum artonsos, albis etiam indutos vestibus, domum ipsam introire. Videbat ille, & mirabatur, tales tam reuerendi vultus & habitus viros, tali hora ingredi domum alienam; eisque clauso ostio patere aditum: & quid quærerent, quid agerent, quidue dicerent, tacitus attendebat. Illi vero protinus accedentes ad Virginem, quæ secum attulerant protulerunt, & ipsam aqua perfundentes, totum ordinem baptismatis, sicut Catholica consueuit Ecclesia, super eam peregerunt. Quo ita peracto vnus trium ad eum, qui hæc singula conspiciebat, accedens, Virginem, inquit, istam Brigidam vocare debes. Et, [patri Brigidam appellandam indicant, & sanctā fore:] quoniam ante Deum præelecta, meriti erit singularis, prænomen habebit suæ merito sanctitatis, Sanctaque non solum ab huius terræ incolis, sed & a diuersis nationum populis, iure prædicabitur. Quo dicto sociis suis eum comitantibus egressus est.
[12] Stupefactus ille talibus & tam inauditis rerum euentibus, partem noctis, quæ restabat, ducit insomnem; diligentiori mentis intuitu, [benigne habetur ab matris hero, licet gentili,] & quæ viderat & audierat secum recogitans: tantoque diligentius, quid humanitatis Virgini faceret, excogitabat, quanto apertius apud Virginem Diuina fieri ipse videbat. Vbi autem dies illuxit, vxorem suam singula, prout gesta fuerant, edocuit: quæ similiter, quamuis implicaretur errore Gentili, tamen naturaliter mitis & moderata, bonum viri propositum, quod habebat ad Virginem, in melius incitauit precibus assiduis & exhortationibus bonis. Inde mulier vna nutriendæ Virgini idonea quæritur: quæsita tandem inuenitur: inuenta Virginis obsequio protinus adscribitur; [qui ei nuticē Christianam assignat:] vt vna cum matre eius illi assisteret, & nutricis loco curam illius officiosa sedulitate per omnia haberet: necessaria Virgini & Virginis matri simul & nutrici sufficienter inueniuntur, domus dominis paternum affectum circa infantulam habentibus. Matrem tamen illius nondum restituerunt libertati, quia necdum sunt gentilitate liberati.
[13] Creuit igitur Brigida, sed non tam ætate quam gratia: Deus enim (qui solus est, cui nemo dicere potest: Cur ita facis?) illud ei muneris concessit, vt vultum, quasi magnum aliquid futuri boni præsagiētem, infans repræsentaret Angelicum. Hilaritatem aspectus exhibet, membra decorem: quæ præterea circa ipsam esse videbantur, [vultu Angelico prædita, efficit vt herus ditescat:] quotidianis incrementis augmentum profitebantur. Vnde contigit sæpedictæ matris suæ dominum in breui plurimum locupletari. Quod & ipse, subtili sicut erat ingenio, intelligens, cibis eam postmodum ablactatam competentibus educari præcepit. Sed cum hoc fieret quod ipse præceperat, [eius cibos, quia gentilis, euomit;] acceptos cibos euomebat. Existimantibus autem matre simul & nutrice sua caussam huius rei nullam esse, nisi casum, alimenta similia prioribus sibi præparant & apponunt, bonum illis omen adesse suppliciter postulantes. Verum de iis hoc idem fit, quod factum fuerat de prioribus: sumptas enim escas statim omnes ipsa, stomacho velut indignante, reiecit, sicque magnum suæ matri dolorem intulit & desperationem. Licet autem Virgo multo tempore similia faceret, [sic tamen crescit,] corporis tamen incrementum & decorem sic accipiebat, quasi cibus ei per membra diffusus, profusius vtrūque multiplicaret.
[14] Quod si cuiuslibet auditoris admirationem res infrequens adducat in incredulitatem, audiat, &, si velit, [vti alia Virgo in Anglia 20 annis sine cibo vixit, sola Eucharistia:] videre pergat Virginem vnam in Australibus Angliæ partibus commorari, quæ in paterna domo sine perceptione alicuius cibi vigesimum annum agit: hoc tamen excepto, quod diebus tantum Dominicis communione Dominici corporis vegetatur, & quia gutturis arterias vix etiam illud transire potest, ad meatum faciliorem efficiendum, exiguum aquæ benedictȩ postea in potum accipit. Quinta nihilominus feria parum aquæ prægustat potius quam bibit: & præter similia iam per tot annorum curricula, nihil aliud vel comedit vel bibit, neque comedendi vel bibendi appetitum habuit. Vnde licet viribus destituta corporeis, possibilitatem amisit incedendi, mente tamen integra membrisque decora, facultatem loquendi non amisit. Et cum hoc quod mirabilius est, plures veritatis producat testes, quam vicus ille, in quo Virgo permanet, homines; illud in Brigida, quod minus est, quæ sine cunctatione maior est, tamquam impossibile discredi iuste non potest.
[15] Veruntamen in hac nostri temporis Virgine quod Deus facit, solus ipse nouit caussam quare ita facit. Brigidam vero probatum est cibum acceptum ob hoc nequaquam posse retinere, quia cibus Gentilis viri nequaquam conueniebat Virgini tam excellenter Christianæ. [vaccæ lacte nutritur Brigida,] Vbi enim ille hoc idem de Brigida subtili mentis intuitu peruidit, vaccam vnam ab armento suo separauit, & seorsum mulgendam ad opus eius ei dedit, cibos ex lacte illius illi præcipiens fieri singulares. Quod & factum est, ipsaque solitam alimenti iacturam ex tunc cessauit sustinere.
[16] Annis dehinc infantilibus emensis, sic ætatem præterit puerilem, quod nullam intrarit puerilitatem. Tota siquidem rebus insistebat honestioribus, [etiam in pueritia matura,] non minus aniles ineptias, quam ludos puellares abhorrebat, & in tenera facie maturitatem prætendebat matronalem. Mirabantur quidam in ea mentis prudentiam, alij verborum temperantiam, [prudens,] nec minus rerum fugiendarum odium, omnes vero faciendarum fortitudinem. Stupebant quoque viri seculares suum ab ea consortium deseri. Lasciuæ quoque mulieres se dolebant sicut indignas despici. Virgines vero Deo dicatæ, se a boni propositi Virgine gratulabantur frequentari.
[17] Cumque comitem, imo custodem omnium virtutum addisceret esse verecundiam, [verecūta,] hanc illa sic amplectebatur votis indesinentibus, vt non solum illius sermo, adspectus, vultus, opera, habitus & incessus publice profiterentur disciplinam, [sectās studiose puritatem cordis:] verum & in secretum cordis, nullius admitteret maculam inhonestæ cogitationis. Nihil enim ducebat inconuenientius, quam illud quod adspectibus hominum patet, honestare; & secretum cordis, quod Diuinum latere non potest intuitum, latibulum efficere cogitationum immundarum. Et vt multa breui concludam, sicut nihil fugiebat appetendum, ita nihil appetebat fugiendum.
CAPVT IV
Nouercæ in Brigidam odium. Nutrix miraculo curata.
[18] Cvmque postmodum fama talis filiæ paternum auditum pulsaret, simul & animum, in voces erupit exultationis & Diuinæ laudis, Deum corde & ore glorificans pro filia, quem in filia mirabiliter & multipliciter audiebat operari. [reuocatur ad domum paternam:] Ardet pater desiderio videndi filiam, iacturam sibi reputat illius absentiam, cuius præsentiam virtutum multitudo comitabatur. Missis itaque nuntiis reuocatur in venditionem matris eius olim facta conuentio: dolentibus dominis Virgo abducitur, & paternis tandem adspectibus exhibetur; ipsam quidem nutrice sua comitante, matre vero, sicut prius, in seruitute permanente.
[19] Pater ergo venientem filiam excipiens, sicut pater, tanto se habuit ad eam affectuosius, quanto veracius hoc probat intuitu, quod paullo ante perceperat auditu. Verum quoniam omnes quos hic amat Deus, quantum permittitur, impugnare solet vel per se vel per suos diabolus; nouercam Brigidæ tanta contra Brigidam inflammauit inuidia, vt ad eius læsionem animum indueret nouercalem. Denique singula quæ Virgo vel dicebat vel operabatur, illa hæc in malum sinistra interpretatione detorquebat: [verberatur a patris vxore:] & tam verbis quam verberibus sæpe in innocentem sæuiebat. Nec suis est contenta malitiis, secretis delationibus in apertum furorem pertraxit virum suum; & vitricum ex patre, persecutorem ex dilectore, malignum ex beneuolo, [patre quoque durū experitur:] malum ex bono ipsum facit. Quia tamen impetrare non potuit, vt ipsam in seruitute venderet, instare cœpit vt seruilibus officiis manciparet. Quid multa? [sues iubetur custodire:] fecit ei in domo sua quod fieri nolebat in domo aliena; subulci videlicet officium herili filiæ seductus imponens.
[20] Sancta vero Brigida reductis ad memoriam passionibus Christi, aduersus paternas iniurias, [fert omnia patienter:] & insidias nouercales, salubri cogitatione armabatur; reputans non esse condignas passiones huius temporis, ad superuenturam gloriam, quam in Sanctis suis Christus reuelabit. Porcorum etiam sic curam habens, quod amorem Dei non negligens, foris agebat quod domi facere consueuerat, aut Deum orare, aut aliquid in vsus indigentium operari.
[21] Cumque die quadam grex porcorum huc illucque vagando, paullulum elongaretur a Virgine, [duas sues furto sublatas,] duos malignæ mentis homines ibi transitum facere contigit: qui videntes opportunitatem, conceperunt dolorem, & perfecerunt iniquitatem, duas scilicet sues furto auferentes. Et cum deinde cœptum iter prosequerentur, vident procul illis obuium venire Dubtachum; quem vehementer extimescentes, [a patre recuperatas & absconditas,] quid pedibus possent, fugam ineuntes, probauerunt. Dubtachus autem veniens, & relictas a fugientibus sues inueniens, suas recognouit: ipsisque diligenter absconditis, filiam adiit, hilari vultu, & verbis pacificis animum celans iratum. Tandem vero verba tenduntur illuc, quo tendebat animo: Virginemque percunctatur, si numerus sibi commissi gregis integer esset aut imminutus. [ei ostendit a grege nō abesse:] Illa autem fidem integram in Deum habens, rogauit vt ipse videret, hoc quod scire volebat, qui cum sollicite numeraret numerum integrum, illas etiam sues quas absconderat inuenit: stupensque de facto domum rediit.
[22] Beata Virgo Brigida sicut inter aduersa patientiam, sic inter meritorum gloriam amplectebatur humilitatem, quidquid virtutis operabatur Deo tribuens, non sibi; [humilitate crescit in virtutibus,] sciens nihil boni fieri, nisi per Deum, nullum de bonis efferendum nisi Deum. Et quia non in vacuum gratiam Dei recipiebat, sed eidem in se operanti studiose cooperabatur, de bonis ad meliora, de melioribus ad optima quotidie promouebatur. Quanto vero Diuinæ maiestatis adspectibus sese repræsentabat humiliorem, [& miraculis clarescit:] tanto coram hominibus Diuina pietas etiam miraculorum gloria reddebat excellentiorem. Vnde & inter alia ipsius opera, istud eam egisse memoratur, quod nos quoque memoratu dignum iudicamus.
[23] Nutricem eius vehementis infirmitatis dolor inuasit: quem licet ex infirmitate pateretur grauem, tamen aliunde patiebatur multo grauiorem, [nutrici ægrotanti ministrat,] quod scilicet videbat Brigidam in paterna domo velut alienam seruilibus officiis dehonestari, quam viderat in domo aliena quasi filiam paternis affectibus honorari. Ita enim a natura comparatum est nutricibus, vt quibus præbent lac carnis, præstent etiam semper affectum mentis. Sancta vero Brigida pie compatiens suæ nutricis infirmitatibus, [eamq; solatur,] ei se nutricem exhibebat: lecto enim ipsius diebus & noctibus assidere, cibis etiam & verbis salutaribus refouere, & omnem ei pro viribus humanitatem exhibere satagebat. Tantumque potuit apud infirmantem deuotio ministrantis & caritas, vt patrem, parentes, & patriam, quæ quondam eius amore reliquerat, ei sola Virgo suppleret. Sufficiebat enim hæc vna plus illis omnibus, quia vna præ omnibus ipsam diligebat: [& necessaria ab aliis ei curat:] sed sine commodo ipsi ministrabat infirmanti, sed sine fastidio necessaria sibi largiebatur, sed sine suorum adiutorio, quia quod adipisci Virgo non potuit laboribus suis, largitionibus accipiebat alienis.
[24] Vbi vero necessitaribus Virginis defuisset homo, clemens aderat auctor & amator virginitatis Deus. In se enim adiutorem Deum habet, qui cordis & corporis virginitatem habet: quod & tunc temporis in Brigida probatum est. Nam cum nutrix ipsius sitis ardore fatigata, cereuisiam in potum sibi dari postularet; S. Brigida duas puellas quemdam vicinum patris sui cereuisiam rogaturas misit: in hoc eum æstimans nouerca sua futurum liberaliorem, quod si libenter cereuisiam dare nollet, competenter negaret. Quod & ita fecit. Cumque manu vacua puellæ redissent ad Virginem, [aquam in cereuisiā conuertit.] ipsa Deum tota mente concipiens, aquam protinus de vicino fonte protraxit, attulit, impressione signi salutaris benedixit, & in optimam cereuisiam, sicut post bibentibus probatum est, potenter conuertit: deinde suæ nutrici parum ex ea propinauit: nutrix infirma bibit, [qua nutrix conualescit:] & statim ab infirmitate conualuit. Tantaque fuit vtriusque, potus videlicet & curationis optatæ, conuenientia, vt de hac cereuisia bibisse, sospitatem sit accepisse. Quod quidem obstupescentes qui aderant, fidem Virginis, & virtutem huius operationis, vsquequaque dignis laudum præconiis extulerunt.
CAPVT V
Mater libertate donata. beneficentia miraculis comprobata.
[25] Verum quia omnis vita iniqui peccatum est, & malignus ex omni quod vel audit vel videt, sibi malitiæ commentatur materiam; nouerca Brigidæ auditam virtutis famam sibi reputat infamiam: [nouerta magis effarata] & suum æstimat dedecus, illius, quam persequi videbatur, decus. Vnde bono Virginis mulier iniqua labitur in deterius; virtutibus illius ista fit vitiosior, laudibus priuignæ in detestabiliora inuidens nouerca, protraxit Audito enim & quod foris de furatis suibus, & quod domi de nutrice sua infirmante prouenerat; eius inuidia permutari cœpit in odium, totumque suæ malitiæ virus aduersus innocentem euomuit. Iamque perexiguum reputat vnius officij vel dedecore vel labore Virginem onerare: & ob hoc nunc coci, nunc pistoris, modo subulci, nonnumquam opilionis, [variis & vilibus laboribus opprimitur.] aliquando messoris, sæpe textricis officium, & alia atque alia his viliora, tam domi quam foris, imponens, magnitudine laboris, & opprobrio seruilitatis, ipsam molitur opprimere.
[26] Sancta vero Brigida nullum opus seruile reputans nisi peccatum, exercitia laborum patienter admittebat prudenter prosequebatur, laudabiliter consummabat. Proinde tempore quodam viris aliquot hospitio receptis a patre suo, [parans hospitibus cibos,] Brigida cibis eorū præparandis accersitur; nec distulit iubentis imperiū facto complere. Caldariam enim ignibus superposuit, & caldariæ aquas, aquis vero frusta carnium, quot opus esse videbatur, imposuit. Et dum cœptis instanter assisteret, catulis fœta iacentibus canis vna venit ad Virginem, gestibus quibus poterat alimoniam petens. Quid tum ageret Virgo misericors? Numquid indigenti bestiæ prȩberet alimoniam? Sed carnium earumdem & quantitas & numerus nouercam non latebat. Negaret igitur ? Sed consolationem indigenti negare, nihil aliud esset quam sibi contraire. Semper enim pia, semper clemens, semper mitis & benigna, tanta semper redundauit misericordia, vt non solum in necessitates hominum, verum etiam compassionem extenderet in indigentiam bestiarum. Vnde pluris habens sibi innatam misericordiam, quam crudelitatem alienam, [duas partes carnis dat cani:] & magis esurienti bestiæ compatiens, quam insaniam nouercalem timens, partes memoratarum carnium (neque enim aliud habebat ad manum) esurienti largita est. Secundo quoque similiter venit; & qualem primo, talem nihilominus secundo sibi Virginem inuenit. Quemadmodum fauus melle redundans facili motu liquorem distillat dulcissimum; ita & hæc Virgo plena pietate naturali, facillime inopia flectebatur pietatis.
[27] Cumque postmodum pater eius cum suis hospitibus ad mensam resideret, [quæ integræ inlebete reperiuntur:] fercula carnium elixarum mēsæ iussit apponi. Fecit Virgo quod pater imperauerat: fidens enim Deo, carnes comedētibus eas apposuit, inuentæq; sunt & quantitate & numero excreuisse, quātum prius fuerant misericorditer imminutæ. Tali deniq; hospites iidē obstupefacti miraculo, (nam carnes quas antea ipsi imminut viderant, sine aliqua imminutione sibi apponi videbant) Dubtachum prout gesta fuerant edocuerunt singula. Ille vero recogitans, & quæ prius audierat, & quæ de Brigida tunc audiebat, tandem se meminit esse patrem, & nobilem filiam, seruilibus officiis emancipatam, amori habuit & venerationi. [honestius habetur a patre:] Indecens enim sibi visum est hominem velle dehonestare, quam Deus videbatur honorare, & affectu patrem a filia alienari, cui paternum affectum impendebant alieni.
[28] Sentiens itaque beata Virgo suum patrem animum sibi indulgere paternum, cœpit non tam de arridente sibi prosperitate gloriari, quam de suæ matris seruitute die noctuque sollicitari. Sciebat enim secundum Apostolum, quod si quis suorum, & maxime domesticorum, curam negligit, fidem abnegat, & est infideli deterior. [1. Timot. 5. 8] Vnde ad matrem suam inuisendam pium animum apponit: [eius venia,] propositum deinde patris auribus exponit; acceptaque licentia, se & sibi necessaria ad iter optatum componit. Denique suo desiderio satisfecit, [matrem inuisit cū nutrice & fratre:] iunctis sibi in itinere sociis, sua nutrice & quodam fratre suo. Quia enim quisquis talibus moribus viuere putatur, qualibus sociis delectatur, prudens hæc Virgo, prouidens bona non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus, neque domi neque foris alicuius admittebat societatem, quæ vel malis aliquam mali præberet suspicionem.
[29] Denique ad optatum locum beata Virgo perueniens, aduentu suo magnam domus dominis, magnam familiæ, maximam suæ nutrici contulit exultationem. Misertus est enim Deus illius, [hilariter excipitur a dominis matris:] & omnia eius opera dirigebat. Vbi vero secreto suæ matris est potita colloquio, diligentius inuestigare cœpit, quid laboris, sub qualibus dominis, & qua mercede toleraret: [reperit eā bene ab iis haberi:] audiuitque dominos liberales ei multum amorem pro paruo labore clementer impendere; laborem enim nullum sustinere cogebatur. Vaccas duodecim ad mulgendum gratis acceperat, quarum lac vel coagulabat in caseos, vel detorquebat in butyrum.
[30] Quibus auditis, Deo bonorum omnium auctori laudes & gratiarum actiones exsoluebat, & hunc pro matre filia laborem sibi rogare cœpit assignati. Cumque mater quiesceret, [eius laborē ipsa subit,] & filia laboraret, multitudo bonitatis & benignitatis eius multitudinem pauperum ad petendum ab ea alimoniam frequenter inuitabat. Illa vero nullum abire volens inconsolatum, singulorum necessitatibus pro suis viribus respondebat, [liberalis in pauperes:] dictum implens Sapientis: Si multum tibi fuerit, abundanter tribue: si autem exiguum, etiam de exiguo libenter impertiri stude. [Tob. 4. 9.]
[31] Sed quia nonnulli male loquendo de bonis, nonnumquam bene merentur de malis, matremfamilias adiit quidam assentator, Brigidam asserens non hoc facere quod facere sperabatur. Nam illud lac omne, quod in caseos deducere debebat & butyrum, [accusatur prodigalitatis:] ipsa vana mente & manu prodiga in vsus profundebat egenorum; ipse quidem existimans pro verbis huiuscemodi larga mercede munerari. Licet autem adulator iste, bona dicendo non bene neque sibi prodesse, nec obesse Virgini potuerit; mulieris tamen animum ad probandum quod audierat inclinauit. Quis enim suo non moueatur incommodo? Intrat denique operariam domum domina, simul & maritus eius, vas quoddam valde magnum butyro iubentes impleri. Sancta vero Brigida, licet multum peteretur, & parum haberet, illud tamen quod habebat, fiducialiter in vasculo quodam protulit, largam manum Diuinæ pietatis adesse petens, [modico butyri, Cruce signato, magnum vas implet:] factoque super hoc signo sanctæ crucis, magnum vas impletur ex modico, citiusque potuit illud impleri, quam illud posset euacuari.
[32] Cumque illud plenum suscipi postularet, respondit paterfamilias, Hoc, inquiens, ille suscipiat cui tu dare volueris. vas enim istud & has vaccas duodecim tibi tribuo, quodque ex iis omnibus tibi fieri libet, ecce facere licet. Et illa, Si mihi, inquit, hoc liceret quod magis libet, mea mater libertati restituta mecum abiret. Cuius petitioni libenter annuens, [matri libertatem impetrat:] Tuam, ait, matrem iugo seruitutis absolutam tibi trado: & eam ita dare placet, quod priorem donationem dedisse non displicet. Mater libera tecum abeat, & abducantur animalia: seruos & ancillas habe quot sufficiant animalibus, etiam quæ vobis in commune satisfaciant. Prȩter hoc Deus tuus erit similiter & Deus meus, [dominum matris cōuertit:] quoniam gentilem abhorrens vanitatem, Christianam affecto veritatem. Nec multo post sua dicta factis exequitur, & per lauacrum regenerationis & renouationis Iesu Christi, Christo Domino cum omni domo sua meruit incorporari. [vaccas 12 sibi ab eo datas, dat pauperibus:] Beata vero Brigida, ea quæ sibi data fuerant dans cuncta pauperibus, ad paternam domum cum gaudio magno & multo omnium fauore, suam matrem reuocauit.
CAPVT VI
S. Brigida seruitutis periculo erepta.
[33] Qvia vero nihil est inuidia, muliebri facilius ad incitandum, nihil etiam ad sedandum difficilius; nouerca Brigidæ simpliciter intueri non potuit suam pellicem iam redisse liberam, quam ipsa sine spe reuersionis venumdari fecerat in ancillam. [a nouerca matri libertatē inuidente,] Cogitat deinde facere Virgini, quod factum fuerat suæ matri, eique reddere vicem maternæ libertatis, graue iugum seruitutis. Quid multa? Tendit insidias ancillares domina nobilis, & de Virgine bona non bene sollicita, diligenter inuestigat, quod inuenire non potest, aut verbum eius turpe, aut opus inhonestum. Verum vbi res non procedit ad votum, (omnis enim vita Brigidæ virtus erat) de bono ipsius malum facere nititur, & virtutem eius in vitium interpretatur. [accusatur apud patrem, quod specie eleemosynæ, eius bona dissipet:] Calumniatur enim Brigidam nihil habentem multa pauperibus dare; & cum nihil haberet suum, eam furari dicebat alienum. Virum denique suum aggreditur bestia venenata, dicens, per filiam suam in solitudinem redigi domum suam. Ipsa enim, ait, vniuersa suppellectili spolians paternam domum, locupletat alienam, sæua quidem sub specie pietatis; & sic circa alios exercens misericordiam, vt patrem inducat, nisi præcaueatur, in magnam miseriam. Vnde præcaueri malum hoc oportet, antequam perueniat. Quia stultum est nolle tibi prouidere, nisi cum egere cœperis; neque cogitare velle de miseria, nisi quando fueris miser. Quid igitur agendum est? Vendatur hæc filia tua, ne tecum pereat tibi innitens familia. Quod si distuleris eam seruitutis iugo castigare, ipsa te non differet in opprobrium egestatis præcipitare. Hæc & iis similia vito mulier insusurrans, fraude fæminea effæminat virilem animum, eumque sua crudelitate inficit, & filiam seruire facit.
[34] Sic, sic olim vir ille desideriorum Daniel circumuentus ab hostibus, cum non posset accusari de opere bono, ille accusatur quod contra Regis imperium orabat Deum. [Dan. 6.] Hæc autem, quod contra salutem patris eleemosynas facit propter Deum. Vnde & ille traditur ad deuorandum sæuis leonibus, ista autem ducitur ad vendendum alienis hominibus. Sed quia fidelis vterque repertus est ante Deum, Deus vtrumque liberauit, illum scilicet ne deuoraretur, & istam ne venderetur. Cum enim Virginem ad vendendum duceret deceptus pater eius, [ducitur ad Regem, ei aut nobili alicui vēdenda:] diuertit currum ad Regis curiam, quem in castello quodam vicino perendinare fama referente cognouerat; nulli volens nisi Regi, aut alicui nobilium vendere nobilem filiam suam. Perueniens itaque pater, imo ex patre persecutor, ad optatum locum; filia pro foribus in curru relinquitur, & ipse ad Regem salutandum ingreditur.
[35] Cumque Rege salutato consideret, & multa audiens, multa etiam diceret, ipse sermo tandem inter eos habitus, de magnis ad parua descendit, de re militari ad exercitia rusticana, de affluentia diuitum ad inopiam pauperum, de quiete liberorum ad seruorum vexationem. Rege autem dicente, neutrum sine altero bene procedere: non enim terra excolitur, nisi pax defendatur; neque pax bene defenditur, nisi terræ fructus administretur defendentibus; constans etiam sit & seruos dominis, & dominos seruis indigere; subiecit Dubtachus: Ego foris Virginem vnam venalem habeo, quam si Regi emere placet, credo quod non vltimum inter ancillas Regis sibi locum parabit. Rex autem hoc audiens, & quænam ea esset inquirens; [ei venalis offertur.] respondit Dubtachus, hanc esse filiam suam. Et Rex ait: Si hæc filia tua est, quare ipsam vendere disponis? Omnem, ait, domus meæ suppellectilem furatur, & vt me pauperem faciat, de mea substantia pauperes ditat. Cum hoc Regi assidentes audissent, Bona, [mirantibus nobilibus:] inquiunt, fama filiæ tuæ, totam percurrens Hiberniam, magnæ eam æstimationis apud nos esse fecit. Et mirum est, quod tu solus vitij ream adstruis, quam plenam virtutibus ceteri affirmant. Nec mora: suis eam aspectibus Rex iubet exhiberi.
[36] Sancta vero Brigida, dum pater eius in palatio moras facit, pauperi cuidam eleemosynam petenti, gladium dedit patris sui. Postmodum igitur ipse venit, agnitoque quod de ense factum fuerat, [gladiū patris dat pauperi eleemosynā petenti:] nimis indoluit, & quia bonus erat, & quia memoratus Rex Laginensium ipsum ei dederat. Plus enim placet munus Regis, licet exiguum, quam aliunde grandis acquisita pecunia. Denique & mendicum persequi, & in filiam sibi sæuire pater ducens indecorum, eam introduxit ad Regem, suam ei iacturam insinuans. Rex autem in vultu iuuenili reuerendam grauitatem, moderantiam admiratus in habitu neque nimis nitido neque immoderate sordido; Quare, ait, ensem dedisti pauperi, [facti caussam Regi sapienter reddit;] quem ego dederam tuo patri? Et illa, Ne mireris, ait, hoc me dedisse quod potuit, quia si possem similiter in pauperibus meo factori, quidquid & tu Rex & pater meus habetis, erogarem. Æternales etenim diuitias thesaurizat, quisquis pro Deo pauperibus erogat temporales.
[37] Tunc Rex conuersus ad Dubtachum, Maior est, ait, hæc Virgo & melior, quam vt venundari possit, vel emi. Et cum omni vel auro vel argento sit pretiosior, ego pretium, quo comparetur, nullum habeo. Pro hoc autem bono gladio, [qui patri alium gladiū donat: insa sui iuris efficitur.] quem ipsa dedit inopi. optimum dabo tibi. Tu autem si credere velis consilio meo, ipsam relinques arbitrio suo. Cuius verbis instructus, & honoratus muneribus, ad sua rediit, filiamque suam, quo libuit, liberam ire permisit.
CAPVT VII
Virginitas deformitate defensa; velo accepto & miraculis stabilita.
[38] Cogitans autem B. Brigida nihil esse seruilius, quam accepta abuti libertate, seruitium euadens humanum, [austerius & sāctius viuit:] totam se ttastulit ad Diuinum: & quasi parum esset quidquid prius egerat, corpus suum attenuabat vigiliis frequentioribus &inedia grauiori; mentem vero feruentius dilatabat in contemplationem, & amorem Dei. Apium etiam imitata solertiam, quæ per hortorum vagantur amœnitates, & ex multis floribus succum varium colligunt, quem in vnum saporem mixtura quadam ac proprietate spiritus sui permutant; mansiones Virginum sanctarum hæc sancta Virgo circuibat: [virtutes alienas imitatur:] & quidquid vel in vna vel in altera videbat boni, transferebat hoc in vtilitatem suam: huius enim humilitatem, patientiam illius imitabatur: ab vna parsimoniam, misericordiam addiscebat ab altera: & vt multa paucis includam, quidquid erat omnium, faciebat esse suum. Tantum vero caritate redundabat, [ægris ministrat:] & indefessa pietate, vt vbi aliquam ancillarum Christi lecto ægritudinis detineri cognosceret, visitaret protinus infirmantem, nec ab eius ministerio ante separaretur, quam ipsa aut vires reciperet, aut vitam terminaret.
[39] Et cum die quadam ad vnam tanto festinaret velocius, quanto eam infirmari audieratv alidius, obuios habuit in itinere fratres suos, quorum vnus, vocabulo a Bacchenus, (cuius vt multa breui dicantur) matri similis, [fratrum vno volēte eam cogere ad nuptias,] alios inuitare cœpit ad malitiam, Hæc est, inquiens, soror nostra, quæ de loco ad locum discursando, nescio qua superstitiosa vanitate, virile consortium abominatur; illud refugit ad quod eam Deus fecit, & mente pertinaci sic viuit, & sic viuere disponit, vt nec auum patrem suum, nec auunculos esse velit fratres suos. Institutis Dei vanitatem suam anteponit, naturæ legibus præfert leges proprias: & ad nostrum tam dedecus quam dispendium, filiorum numerositati præponderat abominandam sterilitatis infæcunditatem. Sed, viri fratres, stultitiam hanc magnam compescamus, & non suæ voluntati, sed nostræ simul & suæ consulentes vtilitati, quæramus aliquem nobilium, (& certe repertu facilis erit) qui sit ei maritus, & nostro patri gener, nobis autem omnibus propugnator & amicus.
[40] Quam increpantes alij, Non est, inquiunt, virile, neque fratres decet, sæuire in sororem Virginem: maxime quæ pro terrenis cælestia, permanentia pro transitoriis, pro homine sibi sponsum elegit Deum. Et quoniam ei cuncta postposuit, [aliis tribus reclamantibus,] non impediamus hoc propositum, quod affectat Deum: nec inquietemus Virginem, quæ sectatur honestatem: nec hoc adoriamur, quod nobis turpe sit aut perfecisse, aut perficere non posse. Inhonestum enim est ab honesto proposito suam sororem fratres reuocare. Quod tamen si tentauerimus, & nostros conatus eius frustretur constantia, nonne turpissimum erit Virginem vnam non cessisse viris quatuor? Seruiat igitur nostra soror Deo, cui seruire proposuit: eiusque bonum diligamus bono nostro, quia si aliter facere tentauerimus, hoc omnino faciemus malo nostro. Hæc & his similia, tres illi quarto inculcantes, in ventum verba iaculari videbantur.
[41] Cumque nihil proficientes, in contentiones & conuicia mutuo prosilirent; S. Brigida Deum inuocans adiutorem obnixe supplicabat, vt & discordantes in fraternam pacem reuocaret, & sua protectionis dextera eam ab illis propugnaret. Nec mora: [a Deo impetrat, vt oculum amittat:] vnus oculorum eius velut ictu erutus apparuit, sanguinis etiam non modicum eius capite læso postmodum emanauit: vt fratrem, quem ad quærendum sibi maritum pristina forma prouocarat, hæc noua deformitas ab intentione tam insulsa reuocaret.
[42] Videntes autem illi tres, qui contra fratrem pro sorore contendebant, in sorore faciem taliter & tam celeriter immutatam, dolebant, & dicebant, illud ei nequaquam euenisse, si de contrahendo matrimonio, quod suæ aduersabatur voluntati, interpellata non fuisset. Querebantur etiam aquam se non habere, [fratribus 3 ei compatiētibus,] vt saltem sanguine perfusam faciem abluerent; & si medelam conferre non possent, quam volebant, humanitatem conferrent, quam valebant. Sentiens itaque Virgo Christi sibi Christum adesse defensorem, de sua consolatione sollicitos, inconsolatos relinquere noluit fratres suos: & non parum in omnipotentis magna confidens clementia, terram, vbi stabant, vt foderent imperauit. Omnibus iussa complentibus, ille protinus aquam ad petitionem ancillæ suæ de arida potentialiter eduxit, [fontē precibus elicit:] qui ipsam ad percussionem Prophetæ sui quondam in deserto mirabiliter de petra produxit.
[43] Tali igitur tres illi fratres applaudentes miraculo, in sororis obsequium animo deuoto præparantur, & manu satis officiosa, ablutaque diligentius sanguinolenta facie, oculum Virginis, & vnum & alterum incolumem inuenerunt. [eo abluta oculum recuperat,] Vnde protinus in gaudium & gratiarum actionem accensi, quartum illum fratrem non minus moribus quam natura filium matris suæ, ad congaudendum inuitant, dissimulantem increpant & accusant. S. Brigida verborum correptionem nullam videns afferre stulto correctionem, (stultum enim non quod auditur, sed quod sentitur corrigit) vnum illi maledicendo oculum eripuit. & sic insipiente flagellato, [& fratri obstinato maledicēs, oculum eripit.] iter quod inceperat, & opus quod proposuerat, nullo impediente peregit.
[44] Non multo deinceps elapso tempore, septem boni propositi Virgines iunctæ sunt ad memoratam Virginem, animo simili, & affectu salutari optantes, [cū 7 Virginibus,] & per eam & cum ea spiritualibus informari disciplinis. Vnum siquidem in ore multorum verbum erat, multipliciter & mirabiliter operari Spiritum sanctum per Brigidam, per quem Brigida semper erat in cunctis prospere agens. Illa vero sanctam earum amplectens voluntatem suæ voluntati consentire, [quibus cœnobialem vitam suaserat,] vtilissimum tam eis quam sibi iudicauit, vt sacri velaminis impositione Christo consignatæ agerent vitam, & haberent normam cœnobialem. Placet omnibus quod vni placuerat: & dilationem vel modicam magnam arbitrantes iacturam, ad beatæ memoriæ Machilenum Episcopum simul & simili feruore properant, ipsius benedictione consecrari Christo & signari postulantes.
[45] Episcopus autem earum vitam nesciens, & eas impetu quodam animi magis, quam inspiratione Spiritus sancti affectare credens vitam arduam Virgines delicatas; [adit Episcopum, volumq; postulat: quatergiuersante,] recusauit hoc facere, quod facere petebatur, sciens secundum Apostolum, nemini ciro manum imponendam, neque credendum omni spiritui, sed probandos esse spiritus si ex Deo sunt. Cumque videret sancta Virgo, quod Episcopus tuta timeret, spe & prece conuersa est ad orationum nota præsidia, consolatorem inuocans Spiritum consolationis, vt quem eis ipse inspirauerat affectum, [Deūorat:] ipse etiam perducere dignaretur ad optatum effectum. [1 Timot. 5. 22, 1 Ioan. 4. 1]
[46] Quid multa? Prope est Dominus omnibus inuocantibus eum, [mox columna ignea apparente super caput eius,] omnibus inuocantibus eum in veritate. Vt enim feruor ipsius interior signis exterioribus appareret, ignea super caput eius columna resplenduit quæ vsque ad tectum ecclesiæ excrescens, (in ecclesiam enim cum suis oratura Virginibus ipsa secesserat) intuentibus exultationi fuit & admirationi. Episcopus etiam hoc miraculum admiratus, suos inquisitione diligentiori percunctatur, quibus hæc Virgo parentibus edita, [Episcopus, intellecto Brigidam esse,] quo vocabulo nuncupata, quibus moribus ab infantia fuisset conuersata. Cui vnus ex Clericis, hanc esse Brigidam, filiam Dubtachi, mirabilium rerum operatricem, exposuit. Quod cum audiret Episcopus, & videret hanc ad se venisse, quam bona fama multo ante præuenerat; [ei & sodalibus velü imponit:] petere ipse iam cœpit, vt faceret quod facere petebatur: & mox eam cum suis Virginibus sacri velaminis impositione, Christo consignauit. Gaudenter enim hoc homo potest operari, ad quod cælestibus signis sese videt inuitari.
[47] Contigit autem inter ipsa benedictionum sacramenta, vt lignum quo sanctum altare sustentabatur, quod & nullis firmum radicibus, neque cortice velatum, vetustate consumi videbatur & carie, [ipsa lignū siecū tangens, viride reddit,] sancta Virgo manu tangeret. Ad cuius tactum tantam accepisse virtutem memoratur, vt & mox virescere videretur, & postmodum inter flammarum incendia, quibus eadem ecclesia consumpta est, [& post inter flāmas illæsum;] consumi nequaquam potuisset. Sic, sic, omnipotens Dominus, qualia prius egerat in veteri Testamento, talia iam nunc operatur in nouo, in vtroque suos amans, & suam eis piam potentiam & potentem pietatem administrans. Ipse enim filios Israë tendentes ad terram repromissionis, [antiquis innouatis miraculis:] in igne præcedebat: ipse etiam Brigidam festinantem ad terram æternæ hæreditatis, in igne sursum ascendente, de terrenis ad cælestia magis & magis appetenda prouocabat. Neque ligno memorato virorem alius contulit, & alius ex virga summi quondam Sacerdotis Aaron fructum produxit. Vnus Deus vtrumque fecit: huic ligno contulit virorem, vt Brigidam signaret esse Virginem; virga autem Aaron & viruit simul & fructum dedit, quia illa quæ per eamdem virgam præsignabatur, & Virgo simul & mater fuit.
[Annotatum]
a Colg. Baithenus.
CAPVT VIII
Cœnobium sanctimonialium institutum. misericordia egentibus exhibita.
[48] Episcopus igitur fidem Virginis admiratus & meritum, locum suo proposito, & professioni competentem ei præparauit: [loco ab Episcopo assignato,] & quot habebat socias, tot sibi vaccas dedit. Ipsa vero locum sibi datum cum suis ingressa sodalibus, sic viuere & vigilare, sic ieiuniis & laboribus insudare, sic orationibus & Diuinæ contemplationi studuit inhærere, vt priorem eius vitam hæc noua vita superaret. Et licet aliis dignitate præemineret & merito, sociam tamen humilitatem profitebatur; dictum implens Sapientis: Principem te constituerunt, noli extolli, [cum sodalibus sancte viuit,] sed esto in illis quasi vna ex illis. Exemplis autem ipsius & exhortationibus ceteræ ad bonum prouocatæ, licet magna professæ, digna faciebant tali professione. [Eccli 32. 1]
[49] Quarum conuersationi congaudens antedictus Episcopus, & eiusdem prouinciæ populus vniuersus, [victū subministra te Episcopo & populo;] quæque corporalem earum spectabant necessitatem, paratiores ad tribuendum, quam illæ ad accipiendum erant. Si quid vero superfuisset, hoc in vsus indigentium Brigida misericorditer, [quæ supererant dās pauperibus:] prout cuiusque necessitas exposcebat, erogare studebat.
[50] Quadam vero die sæpedictus Episcopus, eam cum suis ad cœnam inuitauit. Cumque mensa posita, & paratis omnibus cibum sumere debuissent, [ab Episc. ad cœnam inuitatur cum suis:] S. Brigida cœpit Episcopum deprecari, vt ante spiritualibus alimentis ipsarum mentem, quam carnalibus epulis ventrem reficeret. Quod libenter ille accipiens, ad informationem earum linguam protinus exercuit eruditam, sermonem Domini in monte habitum, materiam assumens sermonis sui. Et cum multa de virtutibus, [cum ipse rogatus de 8 beatitudinibus dixisset,] quibus beatitudo promeretur, multa etiam de ipsa beatitudine deseruisset, S. Brigida, sermone terminato suis ait: Ecce, dilectæ mihi in Christo sociæ, virtutes octo, quarum obseruantia beatos facit, nobis proponuntur, & nos Virgines octo sumus. Licet autem vna virtus sic connexa & quasi concatenata sit alteri, [singulæ singulas virtutes exercendat eligunt,] vt multas necesse sit virtutes habeat, quisquis perfecte vnam habuit; tamen ex iis omnibus vnam quam voluerit, vnaquæque nostrum specialius adimplendam eligat. Quibus ista sibi placere respondentibus, si tamen ipsa, quæ prima inter eas esse videbatur, prius virtutem quam vellet eligeret; ipsa nihil cunctata, misericordiam elegit. [ipsa misericordiā:] Et licet aliis etiam virtutibus sic diebus ac noctibus insudaret, vt eam ex virtutibus compactam iudicares; sic tamen studuit misericordiæ; quasi præter misericordiam virtutem vel omnino nullam, vel exiguam reputaret. Sic & aliæ quamcumque propositarum virtutum elegissent, feruentius & frequentius eidem insistebant: nec ante desistebant propositam adimplere virtutem, quam virtutis acciperent promissam remunerationem.
[51] Ita igitur in anima spiritualibus alimentis saginatæ, ad recreationem corporis corporales postmodum cibos, Episcopo inuitante, perceperunt. Et hic in omni vita mos Brigidæ postmodum inoleuit, [semper ante cibum, verbum Dei audit:] vt nulla die carni suæ corporales cibos indulgeret nisi prius animæ cibo, verbo videlicet Dei, pasceretur.
[52] Miraculis deinde crebrescentibus, fama Brigidæ in vniuersis Hyberniæ finibus magis & magis innotuit; quia lucerna posita super candelabrum abscondi non potuit. [multas sibi iūgit Virgines & viduas,] Confluunt itaque ad Virginem Virgines innumeræ, veniunt simul & viduæ, neque viduatas Virgini, neque veteranas iuueni, neque diuites, imo ex diuitibus sponte pauperes pauperi graue fuit subiugari. Vnde contigit in breui ancillas Christi multiplicari numero: sed hoc singulare studium & sollicitudo fuit Brigidæ, vt multiplicarentur & merito. Licet enim meritum esse non possit, [quas pie instituit:] vbi numerus non est, in numero tamen virtus non consistit, sed in merito: quia laudabile non est conuentum esse numerosum, sed religiosum; neque magni iudicatur simul habitare multos, sed hoc omnino magnum est simul habitate bonos. Quocirca & bene viuendo & patienter docendo, bonas ad meliora prouocabat; errantes autem ab errore, arguendo, obsecrando, increpando reuocabat. Pauperum etiam sic curam habuit, & sic in eos liberalis fuit, vt sui monasterij res priuata, [pauperes subleuat:] inopum res publica efficeretur.
[53] Contigit autem die sancto Paschæ ei de ecclesia egredienti, occurrere quemdam, & pauperem & leprosum: cui protinus suam exponere cœpit miseriam, [leproso ab ea vaccam potenti,] dicens paupertatem ægritudine, & suam ægritudinem paupertate plus grauari. Et quoniam, inquit, me natura pauperem creauit, infirmitas autem mihi vires ademit laborandi, magnæ pietatis est, & precor, vt bouem vnam lactantem indigenti largiaris. Licet enim valde sit miserum, vel nihil habero, vel leprosum esse; tamen lepra quos inuadit, non statim perimit: quibus autem omnia desunt alimēta, cito deerit & vita. Quod cum audiret Christi Virgo, & nunc reuocaret ad memoriam gaudium illud singulare, quod illo die resurgens a mortuis, de sua simul & nostra resurrectione nobis omnibus contulit homo Deus; nunc etiam recogitaret, istum ab hoc duplici gaudio, duplici mœrore, inopiæ scilicet & infirmitatis, retardari; visceribus misericordiæ super miserum cœpit commoueri. Quid vero faceret? si tantum eius indigentiam releuaret, restabat satis ex infirmitate quod doleret: si autem sola sibi propulsaretur infirmitas egestate remanente, dimidius consolari videretur magis quam totus. Quapropter & substantiam, quam pia Virgo petebatur, ei pariter conferendam cogitabat. Tandemque benignis eum allocuta sermonibus, [Crucis signo & aqua benedicta sanitatem confert,] Visne, ait, sanus fieri? Quod cum feruenti desiderio se semper voluisse responderet; aquam sibi beata Virgo fecit afferri: & cum eam impressione signi salutaris, & inuocatione Saluatoris, consecraret, super corpus infirmantis ipsam respersit. moxque deformitas onerosa satis & odiosa sibi visa est aufugere, optatusque decor in sanato corpore cœpit apparere. [& vaccā donat:] Deinde quod petierat ei præbens gaudentem & gratias agentem, ipsam a se sancta Virgo dimisit.
CAPVT IX
Signo Crucis producta auctaque cereuisia, & lac.
[54] Alio item tempore pauperum multitudo venit ad memoratam Virginem, cupiens & obnixe petens potu cereuisiæ recreari. Ad eam enim velut ad communem penum pro diuersis necessitatibus quotidie pauperum caterua confluebat; [multis ad eam confluentibus egenis,] iste panem expetens, ille potum, quidam lac, alij caseos vel butyrum, alij etiam vel farinam vel frumentum, nonnulli linum aut lanam, aut quodlibet operimentum, id petentes singuli, quo singulariter indigere videbantur. Et quia se undum veritatis eloquium, quærentibus regnum Dei & iustitiam eius, cetera, quæ corporalis expetit necessitas, [nullū vacuum dimittit,] adiiciuntur; ita Virginem misericordiæ semper consolata est Omnipotentis larga misericordia, vt nullum egenorum a se dimitteret aliquando inconsolatum. Nam cum sibi vel omnino nihil, vel non satis esset, quod indigentibus erogaret; clementia Diuina, per suæ largitatis copiam, [Deo illi sēper succurrente:] nunc vno, nunc alio modo supplebat ipsius inopiam. Numquam enim Deus alicui consueuit deesse, qui solius obtentu caritatis, proximorum necessitati conatur adesse.
[55] Vnde & hic cum beata & vere misericors Virgo cereuisiam peteretur a pauperibus, & nec haberet quod petebatur, neque tamen inconsolatos emittere pauperes ipsos voluisset; [cereuisiam rogata,] cogitauit quid faceret, quo mitteret, quemue cereuisiam ad sitim pauperum exstinguendam postularet. Et dum ipsa pro adimplendo pauperum desiderio, diuinitus sibi & consilium adesse desiderat & auxilium, aquas ad balnea præparatas (nam & tunc & modo balneis tam Hybernensium natio quam Scotorum frequenter vti solent) non procul intuetur. Ad quas protinus accedens, [aquā paratam ad balnea, Scotis & Hibernis familiaria,] Saluatorem omnium inuocare cœpit adiutorem, vt ipse, qui per seipsum potest quidquid fideliter postulatur a suis, eamdem aquam permutaret in cereuisiam, ne pauperes illi frustrati spe & petitione sua, tristiores abscederent quam venerunt. Spes namque quæ sola in miseris consolari potest, comitata fuerat venientes: qua si tunc frustrarentur, tanto grauiora tolerarent, quanto meliora sperare studuissent. Denique cum aquis iisdem signum sanctæ Crucis impressisset, & eas inuocato nomine Saluatoris benediceret, visæ sunt confestim aliquantulum densari, & in alium colorem permutari. Cum post egentibus exinde propinaret, [oratione & signo Crucis in cereuisiam conuertit:] optimam ori bibentium cereuisiam sapiebat. Ille siquidem per Virginem suam aquas conuertit in cereuisiam, qui eas olim in Cana Galilȩæ, inuitatus ad nuptias, per seipsum conuertit in vinum: & qui nuptialia celebrantibus gaudium contulit, tribuendo vinum quod defuit, ipse ancillæ suæ vt sitientem pauperum multitudinem lætificare posset, cereuisiam, prout petebatur, ex aqua dedit.
[56] Ecce autem dum cereuisiam ex aqua factam referimus, qua recrearetur sitiens multitudo pauperum; referendum occurrit, ad benedictionem ipsius cereuisiam multiplicatam, qua lætificata est conuiuans multitudo Clericorum. [recreatur Episcopi aduentu,] Quidam enim die a memoratus Episcopus solito more, sed insolita Clericorum stipatus multiplicitate, venit ad Virginem; lætamque in aduentu suo de aduentu suo domum inuenit. Omnes enim similium sui præsentia gaudent: nam & mali quoties conueniunt, vnus fit deterior ex altero: bonorum autem collegia mutua sibi bonitatis administrant incrementa. Vnde quoniam omnis intentio Virginis istius ad virtutes festinabat, non potuit in aduentu viri sancti non gaudere, cuius verba, vultus, habitus, & omnis vita virtutum incitamenta fuere. [eiusq; concione audita,] Qui cum Virginem sanctam & suas salutaribus verbi Dei refecisset alimentis, ad corporales ipsum epulas, & omnes Clericos ipsius, ipsa postmodum inuitauit. Mensam denique beata Virgo refectionis posuit, [eū & Clericos eius conuiuio excipit:] cibosque, quos & quales habebat, gaudenter apposuit. Cum vero præter aquæ potum, quem apponeret non haberet; exigua tandem in vno vasorum inuenta cereuisia, lætior efficitur, & de misericordia multum præsumens Diuina. (nemo enim amicus de suo tantum præsumere potest amico, [signo crucis modicū cereuisiæ in vase excrescere facit, eaq; plura vasa replentur:] quantum verus amator Dei præsumere potest de bonitate Dei) inuentæ cereuisiæ salutarem sanctæ Crucis infixit benedictionem. Nec mora: liquor vsque ad summum excrescens, vndique cœpit exundare: nec hospitibus quoties & quantum volebant potatis, illud vas euacuare potuerunt. Multa etiam vasa ex hoc vno tunc impleta memorantur, Domino nimirum augente cereuisiam per Virginis meritum, qui quondam oleum mulieri viduæ multiplicauit per Prophetam Elisæum. Episcopus autem, & qui cum eo venerant, cibo simul & potu recreati, discedunt, magis exultantes de meritis Brigidæ, & miraculo quod viderant, quam de refectione qua consolati erant.
[57] Alius etiam Episcopus, alio quodam tempore, de remotioribus Hyberniæ finibus venit ad Virginem quia vnguentum effusum nomen eius, religiosas hinc & inde personas ad colloquium eius inuitauit. Sermo autem inter Episcopum & Virginem de spirituali philosophia largior extenditur: & Virgo per Episcopum, [post longos de Deo sermones,] & Episcopus per Virginem collatione salutari, in contemptum transeuntium, & appetitum æternorum, in amorem proximi, & contemplationem Dei, magis & magis inflammantur. Neminem enim hoc audire tœdet quod amare libet. Numquam satis est etiam sæpe de eo vel audire vel proferre sermonem, cui sinceram exhibere studueris dilectionem. Vnde quoniam in mente Brigidæ perenniter hærebat prædulcis amor Dei, libenter & sine fastidio loquebatur & audiebat laudes Dei.
[58] Cum vero post longam inter eam & Episcopum habitam de Deo collationem, ad refectionem corporis eos & hora vocaret & tempus; vnam vaccam, quam lactantem habebat, sancta Virgo fecit adduci, vberibus ipsius consuetam sanctæ Crucis adhibens benedictionem. Moxque ad benedictionem eius, tantam Deus vaccæ vnius vberibus contulit lactis vbertatem, vt lac multo amplius ex vna mulgeretur, quam ex multis mulgeri putaretur. Adulterinas escarum compositiones, [signo crucis in vaccæ vberibus auctū Episcopo lac apponit, quod Hibernis pro deliciis esse solet:] & condimenta peregrina populus Hybernensis parui facit: humiles cibos panis & lactis & leguminum conuiuantes pro deliciis habuere. Fidem vero ipsius admirantes, & exultantes de merito, famam eius satis magnam, maiori merito superari, dignis laudibus extulerunt.
[59] Sed illa regiam semper viam incedens, sicut numquam declinauit ad sinistram, carnalibus succumbendo illecebris; ita nec ad dexteram aliquando deuiabat, extollendo se vel de virtutibus suis, [laudē humanam cōtemnit,] vel de laudibus & fauoribus alienis. Vtrumque enim, & carnis videlicet illecebras, & laudum humanarum phantasias, non opinione vulgari, sed merito suo ponderabat: & ob hoc vtrumque mentis prudentia & virtute fidei facile superabat. [vt vere inanem:] Carnis quippe voluptates magnas sane fæditates, & laudem humanam aurium inflationem magnam existimabat. Vnde in hoc tota erat, vt sancta esset, magis quam vt sancta diceretur. [Matth. 25. 29] Et quia omni habenti dabitur & abundabit, ab eo autem qui non habet, & quod videtur habere, auferetur ab eo; Brigidæ bonam habenti voluntatem supernæ pietatis largitas contulit suæ voluntatis adimplendæ facultatem. Nam & vere bona fuit ante Deum, & tamen ne thesaurus bonitatis eius absconderetur, proximorum vtilitatibus, signis supra memoratis, & hic infra memorandis, satis innotuit, quanta vel qualis fuit.
[Annotatum]
a Videtur hic esse Mac-callenus, de quo supra cap. 7 & 8
CAPVT X
Feræ, eius nutu, mansuefactæ, ad miserorum leuamen.
[60] Celebre est in Hybenia, quod vir quidam animo simplex & natura, palatium aliquando Regis Laginensium adiit, vel voluntate ductus, vel coactus necessitate. Cumque consisteret idem inter Curiales rusticus, & ad eorum lepores, vtpote res inconsuetas, stupidus redderetur; subito videt vulpem vnā palatium ingressam huc illucque discursare: [rusticū cicure vulpe Regis interfecta,] quam vel insecutione canum vel hominum violentia credens illuc esse coactam, magnum sperabat inter palatinos honorem sibi prouenturum, si eam ante rusticus occideret, quam illorum aliquis insequi fugientem tentaret. Quid multis morer? quod inconsulta mēte cōceperat, opere protinus adimpleuit inconsulto. Videntes autem officiales Regis, magna Regem hilaritatis caussa priuatum, (vulpes eadem variis saltibus & diuerso membrorum sinuamine multis lusibus docta fuerat quotidianam Regi excitare hilaritatem) speranti laudem, statim exhibent captionem; [vinculis constrictū,] cupienti gloriam, vincula & afflictionem infligunt ingloriam. Sic meretur simplex affectator astutiæ: sic proficit rusticus, prosiliens in facetiam: sic affligitur, palatinis honoribus immutare properans conditionem suam. Regi denique nuntiatur, & occisam esse vulpem suam, & vinculis coërceri vulpis occisorem. Ipse autem indigne ferens occisam in domo sua bestiolam suam, vinculis arctioribus reum iubet coarctari, Deum contestatus & caput suum, quod nisi vulpem in omnibus ludendi modis & motibus suæ similem sibi cito restitueret, distractis dissipatisque facultatibus suis, [mortiq; adiudicatum,] succensa domo, vxore etiam & liberis in sempiternam seruitutem adductis, grauem ipse sententiam mortis exciperet. Et quia verbum Regis vires habet, plus ipsius mentem dolor & totius boni desperatio, quam membra eius compedes & catenæ coarctant & affligunt. Nec tamen suarum descriptionem facultatum, & iacturam vitæ suæ tanti facit, quanti bonæ coniugis & dulcium liberorum indecentem seruitutem. Vitā enim gladio finire, semel mori est, liberos autem captiuari, nil est aliud quam quotidie mori.
[61] Factum itaque viri simplicis, & iudicium irati Regis, confestim multorum auribus insonuit: quia quanto quisque maior est, tanto minus illud etiam quod in secreto loquitur, secretum esse potest. Licet autem aliquos flecteret ad compassionem benignitas, & ab aliquibus etiam eliceret fletum misericordia, cito tamen arescit lacryma, præsertim in alienis malis. Beata Virgo Brigida, quæ veræ compassionis affectu dicere poterat cū Apostolo: Quis infirmatur, [miserata,] & ego non infirmor? [2 Cor. 11. 29] Quis scandalizatur, & ego non vror? quia etiam aliorum affectus in se trahens, sicut gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus nouerat, [Deū orat,] hominem pro bestia sic tractari, nimis ægre tulit. Moxque consurgens ad orationum consueta subsidia. Deum, in cuius manu corda sunt Regum, inuocat adiutorem, vt Regem ipse mitigaret, & duram illius sententiam emolliret. Deinde cum ascenso curru festinaret ad curiam, rogatura pro misero; [abitq; ad aulam;] duo quædam animo sollicite reuoluebat, magnam scilicet hominis compediti miseriam, & infinitam omnipotentis Dei misericordiam. Et licet inde laberetur in dolorem, spe tamen, quam habebat in Diuina pietate, erigebatur in consolationem.
[62] Nec defuit in se fideliter speranti Deus: voluntatem enim timentium se faciet. Dum enim eminus prospiceret, vulpem vnam siluis egredi, & rapido cursu per campestria intuetur ad se properare: quæ currui appropinquans leui saltu se in eum recepit, [obtinetq; a Deo in via vulpē māsuetam,] mansuetudinem exhibens domestici animalis. Proinde multas Deo laudes exoluens & gratiarum actiones beata Virgo, peruenit ad Regem, & a Rege gaudenter & gloriose suscepta est. Multam enim sæpe gloriam accipit ab hominibus, qui gloriam non requirit humanam; & hanc despiciendo, quam expetendo, citius promeretur.
[63] Verum vbi Virgo reatum ignorantiæ captiuo indulgeri petiit, Rex fixam ait stare sententiam, occidendum suæ vulpis occisorem, si vulpem citius non restitueret, quæ in omnibus ludendi modis illam coæquaret. Quibus auditis sancta Virgo Diuino munere sibi transmissam bestiolam protulit, [quā Regi offert,] quæ mira protinus agilitate, vario membrorum sinuamine nunc sursum, nunc deorsum, modo huc, modo illuc sese contorquens, in omni genere ludendi vulpem Regis adæquare visa est. Rex autem hoc spectaculo plurimum delectatus, illum, pro quo petebatur, [& reo libertatem obtinet:] non solum vinculis & compedibus absolutum, sed & omni calumnia liberum, petenti Brigidæ tradidit; ipsaque protinus inde recedens, vxori & liberis eius, eum nil minus cupientem quam curiam, restituit. Ita illo præter spem reddito, & Virgine domum reuersa, memorata bestiola, sicut pridie ludebat in domo regia, [sed postridie vulpes in siluas aufugit:] multoque genere ludendi Regis oculos aliquamdiu tenuit. Sed ibi inter ludendum palatij foribus appropinquabat, videns exitum patere liberum, repente foras exiliit, & siluarum latibula vicina cursu velocissimo petere cœpit. Quam iubente Rege, Palatinorum quidam equis post eam admissis insecuti cum canibus. frustra diem illum venando consumpserunt. Cumque circa vesperam, spem prædæ nullam superesse sentirent, conuocantes canes suos, manu vacua redierunt.
CAPVT XI
Simplicitas miraculis illustrata.
[64] Mirandis miranda succedunt. Quodam enim tempore, cum frugibus vsquequaque matul is tempus instaret messionis, S. Brigida de frugibus suis colligendis opetatios quosdam connenit, quos pro mercede patatos ad laborandum inuenit. [Brigida operas ad messem conducit,] Pretium deinde pro labore dignum paciscitur, & diem certam qua venirent nosse volentibus, dies laborandi certa constituitur. Sed cum die constituta summo mane, sicut fuerat piæ locutum, venissent; cælum nubibus & caligine cœpit obduci, nebulaque densiori aër iste sic obtenebrari, vt sol non tam oriti, quam in occasum declinasse videretur. Dehinc inundantia pluuiarum grandis & grauis erupit, nec ante noctis initium pluuialis immanitas terminum habere visa est. [& copiosa decidente pluuia,] Proinde & per omnem Laginensium prouinciam, quorquot se præparauerant ad fruges suas ipso die colligendas, coacti sunt, vndis vndique sæuientibus, domi residere, & inuiso diem illum otio feriari. [ab ea immunes seruat,] Sancta vero Brigida Diuinæ protectioni commendans suam messem & messores, sine contractu pluuiarum, a mane vsque ad vesperum illos operari fecit orationibus suis. Et mirabile spectaculum, quod in pluuis circumquaque sæuientibus, solus ager Brigidæ non solum imbribus intactus, verum etiam sine nubibus & nebula lucidus illic apparebat. Sed quid mirum, [Diuina ope:] si multum per Deum potuit, quæ fideliter in Deum credidit? Sic enim ipse testatur in Euangelio: [Marc. 9. 22] Omnia credenti possibilia sunt. Item etiam ipse suis dignatus est polliceri, Qui credit, inquiēs, in me, opera quæ ego facio & ipse faciet, & maiora horum faciet. [Ioan. 14. 12] Quod ergo veritas polliceri voluit, numquid hoc adimpleri vel noluit, vel nullo modo potuit? Sed si crebro per fideles tam viros quam mulieres hoc adimpleuit, numquid hoc per Brigidam noluit, quæ eum toto corde, tota anima, tota virtute dilexit? Quæ cum ab infantia castitatis & caritatis ardore sit singulariter inflammata, nihilque amauerat nisi Deum, aut in Deo, aut propter Deum; ambigi non debet, multis eam refulsisse miraculis quæ multis refulsit & meritis.
[65] Tempore quodam, exigente necessitate, moras faciens in agro suo S. Brigida, vtilitatibus insistebat monasterij sui. Vbi eam iuuenum aliquis magnæ calliditatis intuitus, iniquitatem meditatus est in corde suo, vt paupertate scilicet simulata, aliquam ouium suarnm, quæ iuxta pascebantur, abduceret: non tamen vt suæ necessitati consuleret hoc agendum iudicauit, sed vt eam quasi prodigam, & res suas insipienter profundentem irrideret. [paupertatē habitu & verbis simulanti ouem donat;] Quid plura? Vestem protinus & vultum pauperis induit homo diues: sicque baculo sustentans artus, quasi inedia & ægritudine fatiscentes, nutante gressu peruenit ad Virginem. Deinde trahens cordis alta suspiria, anhelitu tandem vix resumpto, verbis per interualla dimidiatis potius quam prolocutis, ouem vnam sibi dari precabatur. Cumque magnam egestatem vultu pariter & habitu, similiter & sermone profiteretur; facile sibi fuit in pectore Virginis inuenire pietatem. Accepit itaque quod petierat, & velut ex lȩtitia suscepti muneris factus aliquantulum fortior (spei enim gaudium vires præbet) ouem sibi datam abduxit.
[66] Et cum eam abscondisset in loco quodam satis opportuno, item in alteram formam & habitum transformatus venit. [& 6 alias, toties mutato habitu petenti:] Laborabat ita vecors in suam verecundiam: calliditatem stultus exercebat in confusionem propriam: fraudes miser commentatus est ad ignominiam suam sempiternam. Licet autem penes ipsam habuerit efficacem intercessorem, illam, quam prætendebat. & rerum & sanitatis indigentiam, humili tamen voce ouem vnam sibi dari postulabat, asserens aliquamdiu infirmitatis, semper vero se fuisse fatigatum incommmodis grauissimæ egestatis. Et quia beata Virgo visceribus affluebat indeficientis misericordiæ, nimis impium iudicauit cito non respondere tali miseriȩ: dedit igitur sibi ptotinus & alteram ouem. Quam ipse cum gratiarum actione suscipiens, simili diligentia qua priorem absconderat, abscondit & secundam. Nec timuit homo perfidus opus huiusmodi septies iterare: & pia Virgo, quod petebatur, totiens non distulit erogare.
[67] Videns autem Deus suæ Virginis bonam voluntatem, [quæ omnes reliquo gregi restituuntur:] & subdoli iuuenis peruersam machinationem; noluit hanc non habere quod egentibus erogaret, nec istum habere voluit, quo Virginem sanctam irrideret. Proinde cum ad vesperum oues Brigidæ cogerentur in caulam, quotquot mane exierant, ingredi videntur ad vesperam. Mirantur intuentes integrum esse numerum, nec mirari satis possunt illas septem oues ibi simul inueniri, quas ante viderant Brigida largiente abduci. Iuuenis autem ille, vbi quod absconderat non inuenit, doluit magnam astutiam suam tota die laborasse in opprobrium & ignominiam suam, quia dum illudere molitur alteri, materiam aliis dedit illudendi sibi. Sicque sua frustratus voluntate, tristis abscessit, tristior iam de acceptis ouibus quam amissis.
[68] Extitit item caussa & exegit necessitas, vt in agro suo sancta Virgo moras faceret: vbi dum hoc ageret quod agendum ante susceperat, subitis pluuiarum effusionibus intercepta est. [chlamydē ab imbre madidam,] Et sicut multoties euenire solet, quanto profundebantur effusius, tanto citius desierunt. Nec mora: in priorem commutatur aër iste serenitatem, quia sol, sine obiectu nubis & nebulæ seu pluuiarum, magnam emittere cœpit claritatem. Claritas autem hæc magna magnam Brigidæ obduxit oculorum caliginem. Cumque vestibus complutis, & caligantibus oculis, domum ipsa venisset, vidit solis radium ipsam domum translucere per fenestram, quem putans lignum esse per transuersum domus nuper ab aliquo positum; (quanto enim quisque foris solem intuetur clariorem, [suspendit in radio solis:] tanto domum quam ingreditur reputat obscuriorem: & quo magis in solem intendit, eo minus quod iuuenit attendit) S. Brigida solis radio suum pallium aquis infectum appendit. Et quid multis morer? Seruit sol Virgini, imo creatura famulatur suo Creatori. Muneris enim Dei est, quiquid virtutis ista potest, & quod sustinet solis radius vestimentum Virginis istius. O quam firmum & fidele præsidium, firmiter & fideliter amare Deum! Ecce Virgo ista sexu quidem fragilis, fideliter diligendo Deum, quam impossibilia viris etiam fortibus operatur per Deum! Quæ quia totam se contulerat in amorem ipsius, præter solitum paratam inuenit in obsequium suum facturam ipsius. Nec mirum, si solem obsequi fecerit Virgini suæ, qui in a expugnatione Gabaonitarum eum stare fecit ad imperium Iosue; & ter quiuis gradibus retrorsum ire compulit ad petitionem Regis Ezechiæ. Vnus Deus & hoc & illa fecit; sine quo nullus virorum nisi fragilis, & per quem fæminarum sexus fortissimus esse comprobatur.
[69] Verum nobis factum huius Virginis conferentibus cum iis quæ gesserunt Patres Testamēti veteris, occurrit etiam vxor Loth indignatione Dei conuersa in salis lapidem, & lapis vnus merito Brigidæ conuersus in salem. Quod qualiter actum sit, paucis expediam. Quadam die pauperum quidam venit ad Virginem, salis inopiam se habere conquerens. [benedictione lapidem in salem conuertit:] Sed cum illa non haberet salem quo consolari posset indigentem, lapidem vnum quantitate magnum, qualitate vero candidum, prope vidit; quem ad se protinus allatum benedixit, & deinde minutias ex eo abrasas pro sale, in salem Dei virtute conuersas inopi dedit. Verum cum abscederet, cœpit reprehendere sanctam Virginem, & seipsum, quod illa dederit, & ipse susceperit sectiones lapidis pro consolatione salis; præsertim cum ei non fuerit necessarium egredi pro lapidibus ianuam hospitij sui. Cogitans tamen Virginem visceribus misericordiæ singularem, sub specie pietatis numquam illudere desolatis, prius experiendum Virginis munus, quam abiiciendum iudicauit: & parum inde ori suo immittens, sicut formam salis suis repræsentabat obtutibus, ita palato saporem exhibebat. Qui testes ipsius miraculi multos habere volens, pluribus inde gustandum dedit. Et cum hoc idem ceteris, quod ei visum fuerat, appareret, secretum esse non potuit, quod ita per vnum experientiæ multorum innotuit.
[Annotatum]
a Melius oppugnatione dixisset. Oppugnata enim a quinque Amorrhæorum Regibus Gabaon, non tamen expugnata, sed illis a Iosue cæsis liberata, vti fusius narratur Iosue 10.
CAPVT XII
Curationes prodigiosæ, eius, & aliorum per eam.
[70] Erat in præfata Laginensium prouincia Mater ancillarum Christi, [visit S. Brigæ monasteriū,] nomine Briga, quam S. Brigida pro vitæ suæ merito sæpius inuisere consueuerat: & cum ad eam tempore quodam venisset hæc beata Virgo, sicut semper, suscepta est cum honore magno, & non modica exultatione. Lotis autem, pro more hospitum, pedibus ipsius, quædam ex Virginibus eiusdem loci, [vbi aqua qua loti ipsius erāt pedes, curata podagra:] suorum officio pedum, podagræ vitio, diu destituta, pedes infirmantesaqua eadem, qua pedes Brigidæ loti fuerant, lauit, & antequam possent siccari, sanari potuerunt.
[71] Sancta vero Brigida postmodum cum antedicta Matre monasterij & sanctimonialibus multa de carnalibus illecebris, [post pia colloquia,] de tentationibus diabolicis, quædam de tormentis infernalibus, non pauca de cælo, plurima de Deo, mutua collatione disserens; dum alias affectu caritatis informare ad meliora nititur, ipsa in eadem magis & magis inflammatur. hoc enim possessio spiritualis habet, quod minuitur si aliis inuidetur, & tunc maxime comprobatur augeri, quando maxime videtur aliis affectu caritatis communicari. Quia vero necessitas exigit naturalis, [mensæ assidens dæmonem videt,] spirituales etiā omninonon omittere cōpassionem corporis; multa iam diei parte peracta, ad mensam corporalium epularū accesserunt.
[72] Cumque Briga & Brigida consedissent, cœpit illa multum admirari, quod Brigida oculis irreuerberatis ex obliquo videret, (videbat enim dæmonem prope mensam residere) tandemque Virginem allocuta, Quid, [& ostēdit Brigæ, signatus eius oculis:] inquit, ita diligenter intueris? Cui cum exposuisset quod videbat. Et ego, ait, ipsum, si fieri potest, opto videre: statim S. Brigida signum salutis infixit oculis ipsius, ipsaque vidit hostem, non hospitem, iuxta mensam considere, ingenti capite, facie nigra, flammantibus oculis, & igneo anhelitu, grossisque genibus, & prominentibus talis. Quo viso S. Brigidam eum alloqui rogauit. Et cum hoc illa faceret, dæmon ait: Non possum non respondere tibi, quæ fideliter adimples præcepta Dei, quem profecto quia perfecte studes diligere, ego te non possum non timere. Tunc illa, Quare, [quærit cur homines infestet,] inquit, tu & cetera turba dæmonum odio habetis humanum genus? Et dæmon, Quia nullum, inquit, gloriæ cælesti succedere volumus, quam nos sine spe reuersionis amisimus. Cui beata Virgo sic ait: O quam procul est ab hac intentione vestra voluntas mea! Nam etsi ipsa cælum adire non possem, portas eius omnibus optarem aperiri, quas mihi scirem obserari. Et tamen quæ caussa fuit huc aduentus tui? Diu est, [& cur isthic sit?] ait, ex quo hic habito cum Virgine quadam mihi satis familiari, quæ inter alias vna mihi placnit, quæ sola meæ voluntati male viuendo consentiens fuit.
[73] Cum nomen eius ad Brigidæ iussionem ediceret, eam protinus euocari iussit. [signo crucis aperit oculos puellæ, vt dæmonē videat, cui sæpe parebat;] Deinde venientem ad se accedere præcipit, & super oculos eius signum faciens sanctæ Crucis, rogat vt aperte iam aspiciat, qualis ille sit, cuius diu voluntati libenter obedisset. Videns autem illa formam dæmonis, deformem nimis & horridam, seruitium tale & tam turpis domini diutius se exercuisse grauiter indoluit. Et mox conuersa ad Brigidam, flebilibus implorat vocibus eius patrocinium, contra tam horrondum inimicum: [eaq; emēdationem spondente,] vitæ prioris emendationem pollicetur: iurat se studiosius adhæsuram obseruantiæ regulari, si videret ipsius meritis istum incitatorem mali & incentorem effugari. Numquam enim adeo delectat occultus, quantum horretur manifestus. Et vtinam horreretur dum occulte mala suggerit! quia ab eis sine timore potest apertius adspici, a quibus despici, dum mala latenter suggerit, comprobatur. [illū abigit:] Videns denique beata Virgo virginem illam pœnitere de præteritis malis, & polliceri de futuris actibus bonis, eius miserta est, & potenti virtute præcepit, vt dæmon nequaquam reuersurus abscederet: qui dicto citius ab oculis earum euanuit. Sicque per vnius Virginis meritum curatæ sunt infirmitates duarum, multasque Deo gratias egerunt, illa quidem debilitate corporis, & hæc liberata a captiuitate mētis.
[74] Quia vero secundum Sapientis testimonium, Quem diligit Dominus, corripit; flagellat autem omnem filium, [vehemēti dolore capitis laborans,] quem recipit; dolore capitis S. Brigida cœpit postmodum vehementer affligi. [Prou. 3. 12] Reputans autem hoc flagellum Dei esse indicium amoris Dei, gaudebat & gratias agebat, illud Psalmistæ secum reuoluens: [Ps. 33. 20] Multæ tribulationes iustorum, & de omnibus iis liberauit eos Dominus. Sed cum Brigidam infirmari cognosceret supramemoratus a Episcopus, iussit vt secum ad alium quemdam Episcopum, nomine b Eth, iret: nam ille genera morborum, [ducitur ad Episcopum medicinæ peritum:] & remedia curationum, doctrina simul & exercitatione callebat. Sancta vero Brigida, licet infirmitatem corporis non solum patienter, verum etiam libenter toleraret, iter ad Episcopum cum ipso aggreditur, iudicans secundum Samuelis testimonium, meliorem esse obedientiā quam victimam; præsertim cum hac in caussa, vt dictum a quodam Sapiente, Ne despicias medicum, Dominus enim & illum fecit. [1 Reg. 15. 22, Eccl. 38. 11] Quia vero multa detinebatur infirmitate, parum itineris in die peragebat.
[75] Contigit autem eos domum cuiusdam viri introire, qui duas ex vna vxore filias adeptus, tali fortuna sibi videbatur infortunatus: nam vsum loquendi altera numquam habuit, altera in ipsis infantiæ temporibus amisit. Licet tamen neutra ipsarum loqui posset, vtraque pro viribus infirmanti Virgini ministrabat. Cumque mane facto currum ascendere sancta Virgo cœpisset, Dei dispensatione protinus in terram corruit, [cadens caput lædit:] sicque ruentis caput silex præacutus excepit. Vena autem vna capitis ipsius acumine lapidis incisa, multum sanguinis emanabat: quod altera muta conspiciens, vultu dolorem professa, velociter accurrit, & in obsequio sanctȩ Virginis tota fuit: cuius beneuolentiæ congaudens, [mutæ restituit vsū loquendi:] & miseriæ condolens, præcepit vt sanguinem de capite læso profluentem aquis infunderet, & sic eas suo collo circumfunderet. Fecit infirma quod iussum fuerat, & per infirmantem Virginem ab infirmitate Virgo liberata est. Nec vnius tantum sanitate contenta, Voca, ait, sororem tuam, [itē alteri:] quia similiter ægrotanti similis adhibenda est medicina. Quæ vocata protinus venit, & sicut illa, sic etiam ista sanata est.
[76] Et cum his ita gestis cœptum iter Episcopus & Brigida cum suis prosequerentur, obuium habuerunt Episcopum, quem optabant. [vulnere capitis aperta vena, sicq; minuto sanguine, cōualescita] Qui cum ad petitionem alterius Episcopi caput Brigidæ diligentius intueretur; Quis est, ait, qui venam istam ita percussit? Quisquis ille est, medicus sine dubio bonus est. Episcopus autem, quem itineris & ducem & socium Brigida habuerat, ei rem, prout gesta fuerat, enarrauit. Et ille, Non vobis, inquit, necesse fuit alteram post venæ huius incisionem quærere medicinam. Licet enim inanitio quædam remanserit ex præteriti doloris immensitate, ab infirmitate tamen antiqua sanata est: futurumque cito videbitis, quod sicut ægritudine liberata est, ita liberabitur ab hac, quam ægritudine contraxit, debilitate. His auditis ad sua quique redierunt: sicque puellis duabus per infirmantem Virginem ab infirmitate curatis, ipsa quoque plenæ restituta est sospitati.
[Annotata]
a Videtur S. Machilenum indicare, de quo sæpius antea egit; cum tamen in prima Vita cap. 4 nu. 25 dicatur S. Mel fuisse.
b Colganus, licet Vitam hanc edat ex nostro codice, Echenum vocat. Verum to. 2 ad 11 Febr. vbi eadem recitat, Echeum: aitq; eum esse, quem mater diu sterilis, a S. Brigida benedicta, peperit, vti in 1. Vita habetur cap. 16 nu 103. in 4. lib 2 cap. 10 nu. 65. At quomodo ad hunc iam eruditione clarum, & Episcopum, a S. Melo Episcopo duci potuit Brigida, cum S. Mel anno 488 mortuus dicatur; Echeus, siue Echenus, anno 577? superius tamen ostendimus, Episcopum hunc, medicinæ peritum, nonfuisse S. Aidum Bricci filium.
CAPVT XIII
Paralytico collatæ vires; infanti loquela, ad innocentis defensionem.
[77] Neo videtur prætereundum, die quadam viros aliquot ad Brigidam venisse, rogantes vt itineris & famis magnitudine fatigatos ciborum refectione citius recrearet. Fames enim laborantibus grauis socius, quam vnde propellerent, viam aggressi sine viatico, prorsus non habebant. [vt hospites famelicos reficiat,] Nihil autem facilius, quam in pectore Brigidæ pietatis dulcedinem inuenire. Vnde & istorum necessitati protinus subueniendum iudicauit, quos ad se venientes spes bona comitata fuerat. Sed cum suorum neminem adesse videret, nec haberet claues, quibus ostium cellarij sui posset aperire, nimis indoluit, vel ad modicum illis differri refectionem; quia illud modicum famem patientibus immensum erat. Cumque ad eam partem, qua cellarium erat, oculos tristis ipsa diuertisset, si claues alicubi videret; vidit puerum vnum in illa parte domus ægritudine maxima detentum recubare, cuius vniuersum corpus valetudo paralyseos in ipsis infantiæ temporibus ita peruaserat, vt præter oculos pene nullum in ipso membrum ex toto suum officium expleret. Manus enim sine sensu tangendi miser habebat; sine efficacia incedendi pedibus fruebatur; aures habebat, sed nihil penitus audiebat; [puerū paralyticum, quem domi alebat,] linguam insuper habere, sed sine linquæ ministerio videbatur: quem ita in nullo fere membrorum suorum sensibilem motum retentantem, & statuam lapidis exprimentem potius quam statum hominis, S. Brigida cibis ei ingestis educari faciebat. Hunc igitur ibi iacentem cum videret, eum alloqui cœpit; Vbi sunt, inquiens, claues nostræ, & clauis? Ille autem ad sonum vocis ipsius, auditum protinus emeruit, & linguæ vinculo simul absoluto, nescire, respondit. Videns itaque pia Virgo a Diuinam adesse pietatem, [miraculose restituit sanitati,] prosecuta est, & ait: In nomine Saluatoris nostri Dei surge velociter, & claues vbinam sint diligentius perscrutare: quas cum inueneris, cibos de cellerario nostris offer hospitibus, fame quidem & labore fatigatis. Quid postea? Fecit puer, quod sancta Virgo præceperat. [vt claues penuarij quærat, cibosq; afferat:] Sanus ergo de lecto surrexit ægritudinis, inuentisque clauibus, diligentiam ministrantis susceptis hospitibus exhibere studuit. Qui postmodum gemina refectione, gaudij videlicet, quod de viso miraculo conceperant, & ciborum, quos ex sanati manibus lubentius susceperant, pro voto recreati, Deum qui in Sanctis suis semper est mirabilis, multis laudum præconiis efferentes, cœptum iter peregerunt.
[78] Operæ pretium est etiam addere memoratis quod in cœtu sanctorum Episcoporū hæc sancta Virgo fecit. Tempore quodam in Hyberniæ partibus res aliqua grandis emergens, Episcopos Hybernienses cum magna litteratorum & laicorum etiam multitudine coëgit in vnum. Et sicut in magnis fieri conuentibus solet, [Concilium Episcoporum,] multi sine quibus susceptum negotium bene poterat terminari, inter alios confluxerunt, quos non alia illuc caussa inuitauit, nisi vt multitudinem viderent, & vt domum reuersi dicere possent: Ibi fuimus. Cumque S. Patricius, qui inter Episcopos primus videbatur, sermonis habuisset exordium; & ceteri postmodum Episcopi, secundum instituta Canonum, prout eorum exposcebat necessitas, sententias edicerent; fæmina quædam infamis & infrunita sine bono consilio venit in concilium, & infantulum, quem enixa fuerat, ante pedes sancti cuiusdam Episcopi, Bron vocabulo, proiecit, & ait: [fornicationis calūnia S. Brono illata turbatum,] Accipe hunc infantem, quem tu genuisti, cuius non erubuisti pater fieri. Turbatum est igitur huiuscemodi verbis illud omne collegium, Episcopis & bonis quibusque dolentibus, & sanctum Episcopum defendentibus; aliis autem, his scilicet qui in defensionem malitiæ libenter audiunt de bonis hominibus verba non bona, eidem insultantibus.
[79] Cumque turbatum audiret a quodam referente beata Virgo concilium, cogitauit hoc quod verum erat, dæmonis videlicet operatione defensores veritatis hoc conturbatos mendacio, vt dum propellere niterentur infamiam Episcopi vel in obliuionem vel in dilationem ponere cogerentur, [adit Brigida:] propter quam illo conuenerant, Dei caussam. Denique ad locum concilij, qui non procul aberat, iter accelerauit. Quo cum peruenisset, magnam bonis aduentu suo læticiam, & aduersæ parti pudorem intulit & confusionem. Nam hoc idem & boni sentiebant, & mali, Brigidam scilicet finem mendacio celerem imposituram. [a S. Patricio introducta,] Proinde sanctam Virginem cum in concilium Sanctus introduxisset Patricius, eam iuxta se considere fecit, & pudicis auribus verba mulieris impudicæ retexuit. Vultus autem omnium in Virginem conuersi, cultricem veritatis vigilantibus oculis aspectant, & arrectis auribus oraculum veritatis exspectant. Iubet igitur impudicam aduocari mulierem. Et cum adesset, semel & secundo studuit ipsam adhortari, [hortatur impiā mulierem ad pœnitentiam:] ne mendaciis occideret animam suam, dum famam lædere moliretur alienam. Sed illa doctrinam sanam insana mente contemnens, exclamat, & ait: Profiteor hoc verum esse, quod antea confessa sum, & in hoc testem inuoco Deum, quod infantem istum Episcopus iste generauit. Et cur palam audire refugit, [quam impudentius obstrepentem,] quod in secreto operari delectabile fuit? Si turpe purat Episcopum filium generasse, cur non similiter turpe putauit Episcopum prolem generare? Sit satis mihi quod filium eius in vtero meo portaui nouem mensibns, quod cum angustia pariendi, quod curam illius iam per tres aut quatuor menses habui. Iam tempus est, vt huius infantuli pater ipse sit & nutritius, debet enim particeps esse laboris, qui particeps fuit etiam delectationis.
[80] Vix verba compleuerat, [ideoq; intumescēte corpore diuinitus punitam,] & mendacem linguam tumor subitus inuasit, qui per caput & omne corpus ipsius inualescens, monstrum magis quam hominem, prodigium potius quam mulierem, repræsentabat. Sancta vero Brigida linguam benedicens infantuli, Quis est, ait, pater tuus? [(infantis lingua benedicta, & patrē verbis prodente, ac pomo oblato)] Nonne Episcopus iste tibi pater est, cui hoc adscribit tua misera mater? Ille autem aperta voce, & verbis respondit absolutis: Pater meus non est Episcopus, sed vilis quidam rusticus: neque locum hic habet inter Clericos, aut etiam nobiles laicos, sed vulgaribus turbis admixtus, inter sibi consimiles eminus sedet. Illa vero pomum præbens infantulo, Surge, ait, & vadens hoc pomum defer patri.
[81] Quod cum ille fecisset; acclamatur a Clericis, conclamatur a laicis, mulierem esse tradendam ignibus, quæ magnam intentare sancto viro non timuisset infamiam. Sed tumultum concitantibus, Brigida indicto silentio, Oportet, inquit, seruum misericordis Domini misericordiam amplecti: pium enim offendit Dominum suum, qui impius esse studet in conseruum suum. [conuictam calumniæ, incendioq; adiudicatam] Dominus & Deus noster asserit, se nolle mortem peccatoris, sed vt conuertatur & viuat: & nos peccatores hanc peccatricem insequi debemus vt non viuat? Procul sit hæc crudelitas ab omnibus, qui egent misericordia Dei, quia iudicium sine misericordia illi fiet, qui non facit misericordiam. [Ezech 33. 11] Vnde consilium videtur, [liberat,] non quidem vt hanc peccatricem occidamus peccatores, sed vt auctorem vitæ ei vitam ad pœnitentiam indulgere deprecemur. Deinde miseram intendens mulierem, [& signo Crucis sanatam, ad pœnitentiā hortatur:] solitam sibi sanctæ Crucis adhibuit medicinam: ad cuius virtutem tumor omnis ab ea confestim euanuit, & pristina sibi facies & forma restituta est. Cui & ait. Dignam age & vitæ & verborum tuorum pœnitentiam, vt sicut Dei misericordia liberata es a tumore corporis, sic etiam a peccatorum nexibus absolui merearis. Terminatis deinde caussis, propter quas in vnum conuenerant, ad voluntatem suam, solutum est tunc omne colleginm, omnibus in Virgine sua Deum mirabiliter operantem multa laude prædicantibus.
[Annotatum]
a In 1 Vit. cap. 4 nu. 33 dicitur Brigida ignorasse hunc puerum mutum ac paralyticum fuisse: gestum enim id in ecclesia quadam regionis Tethbe, ad quam ipsa diuerterat.
CAPVT XIV
Annona diuinitus obtenta: quæ absumpta erat, restituta.
[82] Item occulto Dei iudicio aëris intemperies & elementorum inclementia præter solitum in Hybernia sæuiens, [famis tempore,] terram frugibus sterilem reddidit, sicque ex penuria frugum fames inualuit. Graue autem illud erat, quod fames in præsenti tolerabatur, & in futuro frugum abundātia nulla sperabatur. Quid enim metet, qui nihil habet quod seminet? Cum autem non solum cellarium suum, sed prouinciam suam frugibus egere S. Brigida cognosceret; Episcopum vnum, a Eburium nomine, circa Quadragesimam adit, petens ab eo quod aliis præbere consueuerat, ciborum videlicet alimoniam. Sed cum in horreis etiam ipsius, præter frumēti quatuor aut quinque modios, ipse nullas fruges inueniret, [Episcopi iussu cum suis carnes comedit in Quadragesima:] carnes dedit, præcipiens vt carnibus ipsa cum suis Virginibus in ipso Quadragesimæ tempore vesceretur, cum plane nihil aliud illic ad edendum inueniretur. Quæ discretionis virtute præcipua, donum Episcopi cum gratiarum suscepit actione, & secundum ipsius imperium suis Virginibus carnes in Quadragesima apponi præcepit.
[83] Vnde ex ipsis duæ vim discretionis ignorantes, & parsimoniam pluris æstimantes quam obedientiam, carnibus abstinere, non sine inani quadam gloria decreuerunt: [duas partes, quarumdam inobedientia, in serpentes versas,] & vtraque partem suam pauperibus opportuno tempore tribuendam, absconderunt. Cum postmodum venirent arbitrantes ex inobedientia se facturas eleemosynam, inuenit vtraque suam partem conuersam in serpentem: quo reperto plurimum exterritæ, ad S. Brigidam velociter accurrerunt, quod acciderat indicantes. Ipsa vero de pernicie propriæ voluntatis, & virtute discretionis multa illis edisserens; postea cum illis ad locum, quo fructus latebat inobedientiæ, accessit, & videns verum esse quod audierat, bestiis hiantibus signum salutis apposuit: [signo Crucis formæ priori restituit:] sicque formam illis exuens bestialem, in duos illos panes conuertit, quorum vnum retinuit, alterum Episcopo memorato dedit.
[84] Episcopus autem audiens quod acciderat, iussit vt ad eum ipsa veniret frumentum, quod habebat, vel dimidium acceptura vel totum. [precibus multiplicari diuinitus frumentum impetrat:] Venit igitur, & horreum intrauit Episcopi: sed recogitans non esse dimidiandum, quod ad familiam Episcopi non sufficeret simul totum, Diuinam petit adesse pietatem, vt Episcopi bona voluntas, & sua magna necessitas sic impleretur, vt dum sibi indigentiam Episcopus propulsaret, ipse non pateretur. Et oratione completa, plaustrum vnum fecit applicari, quousque ad summum impleto alterum protinus admoueretur. Et fit de secundo quod factum fuerat de primo. Sic etiam tertium post secundum, & vnum post alterum vsque ad plaustra viginti quatuor impleta sunt: ex quibus duodecim abduxit, & totidem Episcopo dimisit. Factum est vt Episcopus parum dando, plus acciperet; & dum consulere niteretur alteri, consultum inueniret sibi.
[85] Quia vero etiam extra suæ terminos prouinciæ meritum suum & misericordiam frequens fama prouexerat, multos tam de remotis quam de vicinis ad eam finibus, pro variis necessitatibus, [multis ad eam confluentibus,] pauperes aduexit. Libenter enim hoc expetitur vnde liberalitas speratur. Nec est inuitantis efficacior vox præconis, opinione liberalitatis. Sancta vero Brigida vno paupere discedente, aduenientem non fastidiebat alterum, sed vnam vniuersis, singulis se exhibebat vniuersalem. Nam licet in omnes extenderet affectum, tamen secundum necessitates indigentium moderabatur manum suam, præbens abundanter plus egentibus & moderate mediocribus; quamuis paruum munus dici non debeat, quod magna caritas administrat.
[86] Audito igitur tres leprosi, qualis & quam liberalis Brigida esset in pauperes, [tribus leprosis vas argēteum vno ictu in tres partes æquales diuisum, donat:] simul & simile consilium inierunt, quo scilicet ipsam pro eleemosyna expetenda adierunt. Quos videns & itineris & infirmitatis magnitudine fatigatos beata Virgo, de consolatione eorum statim cogitare cœpit, & vas quoddam proferens, quod habebat, argenteum, ipsis dedit: præcauens tamen ne donum suæ liberalitatis esset eis caussa discordiæ & disceptationis, vas illud in lapidem satis durum impegit: quod dictu mirabile est, in tres æqui ponderis partes, vno ipsum ictu, sicut optauerat, confregit; quæ semel & secundo diligentiori lance trutinatæ ponderis vnius omnes inueniuntur. Sicque citius hoc peregisse potuit meritum Deo dilectæ Virginis, quam perita manus cuiuslibet artificis. Accepta igitur quisque trium parte sua, gaudentes & gratias agentes ad propria redierunt.
[87] Rursus extitit in Hybernia pauper vnus, quem noxa quædam ita fecerat obnoxium, vt aut mellis sextarium dare, aut detrimentum sui corporis deberet sustinere. Cogitat itaque pauper quid agat, quo suæ voluntatis effectum peragat, & in necessitate magna multa meditatur consilia. Tandem vero neque votis desidibus, neque petitoribus mutis, rerum affluentiam cogitans prouenire, in hoc suæ meditationis summam ponit, vt pauperum rempublicam, pectus videlicet Brigidæ, fidenter adeat; & ei, quæ pauperum caussis & aurem & animum libenter apponere consueuerat, suæ necessitatis caussam exponat. Proinde comes itineris assumitur spes bona, [paupere mellis sextarium poscente, alioquin grauiter plectendo,] fructus vero peruentionis inuenitur res desiderata. Venit ad Virginem, & ei quemadmodum res secum agebatur intimauit: rogat pro se, vt liberalitatem eius experiatur in se, quæ nulli deesse cum peteretur, multis adesse consueuerat, etiam cum non peteretur.
[88] Videns igitur pia Virgo pauperis necessitatem magnam, & recogitans quod de sua liberalitate concepisset spem bonam, facile quidem ad compassionem flectitur; sed inopia mellis a consolatione pauperis retardatur: & dum æstuaret pectus illud mellissuum pro mellis sextario, [apes & mel sub pauimento domus suæ reperit:] murmur apium auditur sub pauimento domus, in qua Brigida pauper inuenerat, & de sua necessitate, sicut est prædictum, conuenerat: quod statim pertusum est ad iussionem Virginis: inuentaque, quantum pauperi sufficiebat, mellis portione, pauper quod petierat accepit, sicque lætus abscessit.
[89] His accedit, aliquando caussam extitisse, quod Brigidam a sua mansione solito longius elongaret grandis via, & grauis labor. Sed ei nullum arduum nullumue opus laboriosum, quo aut iuuari proximum aut placari sperat Deum. [iter agens diuertit ad pauperculam,] Cumque iter ageret, diuertit die quadam, hospitandi gratia, in domum cuiusdam pauperculæ mulieris, melius ducens apud inopem cum quiete, quam in domum cuiuslibet diuitis hospitari, quæ quanto ditior, eo tumultuosior inueniretur. [a qua benigne excipitur:] Anus autem illa censum exilem vultu læto & liberali dissimulans, ligna telis conficiendis idonea (textricis enim opus exercere consueuerat) ipsa statim incidit, suis hospitibus ignem accendens, tanto magis commodum, quanto minus fumigantem: vitulum etiam, quem habebat vnicum, occidit, & in opus hospitum suorum cibum inde præparauit. Inde mensam posuit, qualem habuit, & quales habere potuit cibos apposuit. Vultus autem hilaris, & animus eius liberalis pro variis condimentis; officiosa sedulitas pro ciborum copiis, benigna deuotio pro deliciis accipiebantur a comedentibus.
[90] Cumque cibo qualicūque & potu recreati Deo gratias, & suæ hospiti retulissent; S. Brigida secretis precibus Deum cœpit deprecari, vt ipsa caussa non fieret, qua pene vacua bonis domus penitus euacuaretur, quaue pauperrima mulier paupercula remaneret. Et quid postea? [ei vitulū occisum postridie viuum restituit,] Inuenitur mane facto vitulus ibi priori similis: & ne solum hoc apud Deum posse videretur oratio supplicantis & meritum, inueniuntur etiam in eadem domo ligna telaria, quæ magnitudinem priorum & formam exprimerent, [& ligna textoria, combusta:] magnamque spectantibus admirationem exhiberent. Quod si res solum attendatur quæ facta est, videtur incredibilis; si vero simul potentia Factoris attenditur, nonne hoc ei perfacile est, qui omnia potest? Ille enim ad petitionem suæ Virginis hoc fecit, de quo vera fide canitur: Quia omnia quæcumque voluit, fecit. [Ps. 134. 6] Videns igitur, vt cœpta prosequar, beata Virgo Factorem suum suam adimplesse voluntatem, in hymnis & confessionibus benedicebat eum, hospitique suæ vale dicto & iter quod proposuerat, prospere peregit & opus.
[Annotatum]
a Hic in 1 Vit. cap. 7 nu. 50 Yborus appellatur; alibi Ibarus & Hibarus, vti supra monuimus.
CAPVT XV
Mors diu ante præscita, pie obita.
[91] His igitur & huiusmodi virtutibus effulgens hæc beata Virgo, reuelante Deo, didicit quartum post hunc annum futurum sibi vitæ temporalis extremum: [intelligit se quarto post anno moriturā:] quem ipsa cum gaudio & desideriis spiritualibus exspectans, vigiliis & orationibus, ieiuniis arctioribus, & largioribus eleemosynis, ad superna præparabatur. Licet enim ab infantiæ cunabulis, pro viribus & virtute sibi diuinitus collata, bonis operibus festinauerit ad exitum bonum; sic tamen cælestibus iam nunc intentam, imo magis confectam, desideriis exitus vitæ vicinus exhibuit, vt eius hæc vita pusillanimem superet æstimationem. [diligenter se ad mortem præparat:] Diligenter enim in mentem & memoriam reuocabat, quod mortem vel bonam vel malam nihil efficit, nisi quod præcedit mortem. Vnde sic viuere & vigilare studuit in huius vitæ via, vt non confunderetur cum loqueretur inimicis suis in porta. Nec suam circa se tantum consistere voluit sollicitudinem: nam & suarum saluti diligenter inuigilabat, illud annitens magna sollicitudine, quam habebat de eis, & crebris exhortationibus, quibus agebat cum eis, multis etiam precibus, quibus supplicabat pro eis; vt quæ retro oblitæ, [suarum salutem curat:] in anteriora se semper extenderent, & in carne non ea quæ carnis sunt, sed quæ Spiritus, affectarent.
[92] Ita igitur & sui curam habens & suarum, die quadam necessitate perurgente, fores egressa est mansionis suæ. Videns autem vir quidam ab olim altaris functus officio, nomine Nunneod, [Sacerdote preces eius implorantem.] cogitare cœpit quantæ pietatis in proximum, & quanti meriti esset hæc beata Virgo ante Deum, currensque velociter beatam Virginen pertransibat. At illa reuocans volitantem rogauit, vt quo, quare sic festinaret, ediceret. Magnæ, inquit, cuiuscam ciuita is tactus desiderio, ad ipsam sic propero, & similis promiseris, quod tuis adiutus orationibus ipsam intrabo, iussis tuis obtemperans, rem tibi reserabo. Virgo autem Deo fidens, postulata promisit: & Sacerdos restitit, & ciuitatem, quo tendebat, cælum esse fatebatur. Caussamque cursus tam volucris hanc esse intulit, vt hac arte orationum eius efficaciter suffragium acciperet, quo ad patriam, ad quam tendebat, perueniret. [post preces reddit de salute certum,] Illa vero, cuius visceribus inhærebat indeficientis vena misericordiæ, audiens talem eius petitionem, ad compassionem protinus inclinatur: ibique post orationem completam sutrexit, & his eum allocuta sermonibus, ait: Ecce, vir bone, quod diligenter expetiit tua bona voluntas, ad petitionem ancillæ suæ tibi misericorditer indulsit clementia Diuina. Felix enim quandoque peruenies ad Deum: sed conuenit vt aliquid ante patiaris propter Deum. Nam sine labore præmium affectare nemo probus solet. Vnde moneo; hortor, & rogo, vt peregrinaturus proficiscaris in terram alienam, [sed in pariētiæ materiā suadet illi voluntariū exilium:] & gratis exul, aduena patienter, libenter peregrinus, voluntarie pauper, vbi Deus prouiderit, effici patiaris; certum hoc habens, nisi per magnos labores, ad magna præmia non posse perueniti. Præmonitum etiam & præmunitum esse te volo, quod antequam temporalis vitæ diem clausero supremum, [prædicit se ante mortem ex eius manibus communicaturam:] Angelicum de reuertendo percipies oraculum. Viam enim vniuersæ carnis ingressura, tuis e manibus vitalia Dominici corporis & sanguinis percipiam Sacramenta: sicque expeditius transibo in locum tabernaculi admirabilis, vsque ad domum Domini. Cumque meis obsequiis obsequium inter alios exhibueris, felix & ipse subsequeris.
[93] His ille verbis in spem magnam solidatus, [is Romam profectus,] Romam petiit, & ad limina sanctorum Apostolorum in magna ciborum, in maxima vitiorum continentia, vitam duxit peregrinam. Et cum tertius peregrinationis eius annus transiret in quartum, Angelus Domini, sicut prædictum fuerat, apparuit, [postea Angeli monitu redit,] & vt cito repatriaret imperauit. Qui eius iussis obtemperans, Hyberniam venit, & beatam Virginem a terrenis ad cælestia iamiam migraturam inuenit. [eaque sacramentis munita & mortua, ipse paullo post moritur.] Cuius e manibus postmodum ipsa accepto illo salutari & singulari viatico, viam vniuersæ carnis ingreditur, terra quidem paradisum, transitoriis æterna, felici commercio permutans. Nec multo post idem Sacerdos, sarcinam deponens, appositus est ad patres suos. Decessit autem Venerabilis Brigida prima die mensis Februarij, suæ benignitatis & misericordiarum remuneratorem in perpetuum possidens Deum: qui in vnitate trinus, & vnus in Trinitate viuit, & gaudet, & gloriatur, ipse quidem vita, gaudium, & gloria Sanctorum omnium, per omnia secula seculorum. Amen.
DE S. DARLVGDACHA,
siue DARDVLACHA,
VIRGINE SCOTA, KILDARIÆ IN HIBERNIA.
An. DXXIV.
[Commentarius]
Darlugdacha, siue Dardulacha, Virgo in Hibernia (S.)
Avctore I. B.
[1] Brigidam secuta Dardulacha, siue (vt habent plerique codices MSS.) Darlugdacha, discipula sua & alumna, eodem primo Februarij die, [S. Darlugdachæ natalis.] vti hæc optarat, illa euenturum spoponderat, sed non eodem anno. De ea Henricus Fitzimon noster in Catalogo præcipuorum SS. Hiberniæ an. MDCXIX excuso, ita scribit: Dardulacha Virgo. Breuiarium Frisingæ 1 Febr. An Derludacha? in MS. Bodec. Darlugdaca appellatur, in MS. Hugonis VVardæi, e quo quartam S. Brigidæ Vitam dedimus,, Darlugacha, & Darluagdacha.
[2] Thomas Dempsterus in historia Ecclesiastica gentis Scotor. quam octo post Catalogum illum vulgatum annis edidit, haud satis felici vsus coniectura, ita scripsit lib. 4. cap. 391. S. Dardulacha Virgo Scota & peregrina in Germania excessit; soror, [an ea in Germania occisa, soror SS. Guniforti & Guiniboldi?] vt existimo, SS. Gunifortis & Gunibaldi, vt ex eorum historia colligo, quam habet Sanctuarium Papiæ. Vtcumque sit, hæc maximo deuotionis affectu colitur Frisingæ, vt ex Breuiario Frisingensi constat. Frustra hic stipem captat Hirlandus. Scotia excessit cum fratribus duobus & vna sorore an. CCCCXX. Colitur die 1 Februarij, ex auctoribus laudatis. Hæc ille; qui deinde lib. 7 nu. 575 & 576 agens de SS. Guniforti & Gunibaldo, eos ait, duabus sororibus in Germania coronatis martyrio, in Italiam venisse, & hunc Comi, illum Papiæ martyrium fecisse an. CDXVII. An triennio prius, quam soluerent e Scotia? De SS Guniforto & Guiniboldo, duabusq; eorum sororibus, e quibus Dardalucha non fuit, agemus XXII Augusti.
[3] Dempsterum sequitur, alio fortassis quopiam eius commentario perlecto, Ferrarius; citat certe in generali SS. Catalogo, biennio ante illam historiam edito, itaq; sanctam illam Virginem prædicat: Frisingæ in Bauaria S. Dardulachæ Virginis. [an Frisingæ culta?] Colganus quoque Frisingæ in Bauaria celebrari scribit. In moderno Breutario Frisingensi nulla eius extat memoria. In veteri lectio erat vna de S. Brigida, in qua isthæc habebantur: Post hæc aliaque miracula multa, cum de hoc seculo B. Brigidæ exitus appropinquasset, rogauit eam alumna sua Daludarcha, vt secum de hac vita egredi mereretur. Cui S. Brigida respondit: Sequeris me in vno anno, & in die exitus mei morieris, vt vna solennitas nobis sit. Et sic factum est. Nihil hic de Dardulachæ apud Bauaros veneratione; neque eius meminit in Bauaria sancta Raderus: Lectionem illam vel a Stephano Vito nostro, a quo & nos, Fitzimon acceperat vel ipse legerat: alij non recte, quod erat, assecuti. Longius aberrat Camerarius, 1 Decemb. ita scribens: S. Dardulacha. Vide tabulas Frisingenses & alios.
[4] Melius Franciscus Lahierius noster hoc die: [in Hibernia mortua:] In Hibernia vel Scotia S. Dardulacha Virgo. Plura Martyrologia nobis adhuc incognita, & alios Hibernicos Scriptores citat Colganus, e quibus egregium illius concinnat elogium.
[5] Non sunt illius res gestæ peculiariter commendatæ litteris, quod quidem adhuc compererimus. Memorabile illud, quo pacto a præcipiti planeq; iam deliberato in incestum lapsu, diuinitus concussa roborataq; retraxerit pedem. Ita illud in S. Brigidæ I. Vita refertur cap. 16 nu. 96 S. Brigida habebat quamdam alumnam, [male custodiens sculos,] nomine Darlugdacham: quæ quadam die non bene custodiens oculos suos, vidit virum, & concupiuit eum; & ipse similiter amauit eam. Posthæc vero Virgo quadam nocte conduxit illum virum: & ipsa nocte erat Virgo hæc in lectulo cum S. Brigida. [spiritu luxuriæ tentatur:] Cum autem paullisper dormiret S. Brigida, surrexit Virgo: & cum exisset de lectulo, irruit in eam mira perturbatio cogitationum, & magnum certamen habebat in corde, timoris & amoris: timebat enim Deum & S. Brigidam, & vehementi igne amoris viri vrebatur. Orauit ergo Dominum, vt adiuuaret illam in tali angustia. [vincit tētationem, pedes sibi adurens,] Tunc inuenit a Deo bonum consilium: & impleuit duos ficones suos carbonibus ignis, & intinxit pedes suos in eos. Sicque factum est, vt ignis ignem extingueret, & dolor dolorem vinceret. Deinde vero ad lectulum reuersa est. Hæc autem omnia sensit B. Brigida; sed tamen tacuit, vt puella tantisper * temperaretur & probaretur. Crastino autem die puella confessa est suum peccatum. Dixitque ei Brigida: Quia viriliter dimicasti in hac nocte, & pedes tuos in præsenti combussisti, ignis fornicationis iterum in præsenti non nocebit tibi, [quos sanat S. Brigida] & ignis gehennæ in futuro non comburet te. Tunc B. Brigida sanauit pedes eius, ita vt nec signum combustionis appareret in eis.
[6] Diuersa paullum phrasi hoc Darlugdachæ certamen narratur in 4. S. Brigidæ Vita lib. 2 cap 10 nu. 58. vbi vir ille, cuius ei exitialis fuit conspectus, miles fuisse dicitur, cumq; quadam nocte maneret S. Brigida in quodam vico in plebe, ad eamdem venisse domum, perpetrandi scilicet facinoris occasioni intentus: Darlugdacha in vno strato cum S. Brigida, sed separatim decubuisse: hæc autem euigilasse, & generosam alumnæ pugnam spectasse; postridie autem pedes adustos signasse signo sanctæ Crucis, [signo Crucis.] itaq; sanasse. Epiphonema est Colgani: Licet callidi hostis insidiis violentam nimis passa fuerit tentationem, inuiolatæ tamen pudicitiæ candorem seruauit, & glorioso agone defendit. Quod de pudicitia corporis, non mentis, videtur intelligi oportere. Rectius MS. cœnobij Bodecensis Canonicorum regularium, vnam de pedissequis Brigidæ iuuenculam, nomine Darlugdagam, amore cuiusdam iuuenis, se nihilo minus ardentis, accensam, eiusdem Brigidæ meritis, Diuinitatis inspectu, laqueum fornicationis, iam licet irretitam, transsiliisse: at postremi eius agonis S. Brigidam per Spiritum non ignaram fuisse. Metrica Brigidæ Vita cap. 9 nu. 66. ita pronuntiat:
Cunctarum fuerat formosior illa Sororum:
Corpore virgo, tamen mente corrupta manebat.
Quos vero B. Darlugdacha prunis impleuit ficones, videntur rudia fuisse calceamenta, forsan e ligno excæuato, vt pauperum apud nos.
[7] Cautior deinceps atque in studio virtutis feruentior Darlugdacha, ita S. Brigidæ cara fuit, vt per eam, sibi huius opem infirmi deposcerent. Ita I. Vitæ cap. 17 nu. 109. Quædam mulier cum filia muta ad ecclesiam, vbi S. Brigida manebat, perrexit, & vocauit ad se Virginem, nomine Darlugdacham, dicens ei: Adiuua me, vt filia mea ab infirmitate sua sanetur. Tunc illa duxit puellam ad B. Brigidam. &c. Vita 4 cap. 11 nu. 75 habet: Dispone, bona Virgo, vt filia mea sanetur per S. Brigidam. Tunc ducens Virgo filiam rogantis secum, statuit eam ante conspectum B. Brigidæ, & non indicauit ei, quod ita esset muta.
[8] Demum ita Brigida adhæsit Darlugdacha, vt ne morte quidem ab ea vellet seiungi. Quod ita in S. Brigidæ I. Vita narratur cap. vltimo nu. 113: Cum autem eius exitus de hoc seculo appropinquasset, alumnam suam, nomine Darlugdacham, vocauit, & ei diem obitus sui prædixit. Quod vt ipsa audiuit, [cū ea mori cupiens,] præ tristitia cum magistra sua mori voluit. Beata vero Brigida dixit ei: Post obitum meum vno anno feliciter viues; & anno transacto in die obitus mei morietis: vt nobis, quæ simul in hoc seculo viximus, [intelligit se post annum secuturam,] simul recolatur dies anniuersarius. Quod postea, vt prædixit, euenit. Vita 4. lib. 2 cap. 11 nu. 79 ita habet: vt vna nobis solennitas fiat. aliud MS. Et sub vna celebratione solennitas tua & mea coletur. MS. Budicense: Post hæc carnis incommodo, tempore præcognito, tangitur: spiritu tamen, & hoc plus solito, vigens, de grege, quem Christo pauerat plusquam de se sollicitatur. Ergo prædictam Darlugdagam, indiuiduam suæ sanctitatis alumnam, aduocat; eique, licet secum migrare, multis sibi lacrymis inundantibus, malenti, cœtum Sororum, Iudici districtissimo, eidemque pastorum pastori, reconsignandum commendat: [iussa interim cœnobio Kildariensi præesse.] Noli, inquit, filia dulcissima, noli de mea absentia tristari. Breue adhuc tempus, Sororum excubiis inuigilans, Christo militabis. Anno vertente, hac eadem die mihi in Paradisi gaudiis adiungeris.
[Annotatum]
* al. MSS. tētaretur.
DE S. CARTERIO PRESBYTERO APVD BITVRIGES IN GALLIA.
[Commentarius]
Carterius Presb. in Gallia (S.)
I. B.
[1] Andreas Chesneus in Antiquit. Galliæ, agens de prouincia Bituricensi, cap. 3 inter oppida quæ Exoldunensi tribunali subsunt, recenset S. Chartier, vti & Paullus Merula Cosmographiæ par. 2 lib. 3 cap. 25. Id a S. Carterio habet nomen, cuius ita meminit Philippus Labbe nosterin Hagiologio Franco-Galliæ 1 Febr. Bituricas, vico Lucaniaco, S. Carterij Presbyteri & Confessoris. Nihil præterea de eo comperimus. Alium dedimus S. Carterium Presbyterū Cæsareæ Cappadociæ nobili martyrio coronatum VIII Ianuarij. Alium dabimus 11 Nouemb. qui Sebastæ sub Licinio, [Carterius Presb. Conf. diuersus ab eo qui 8 Ian. & 2 Nou.] cum pluribus aliis, martyrij palmam tulit. Sed hic miles erat, Martyr vterque; ne quis alterius allatas fortassis in Galliam ex Asia reliquias, venerationem isthic obtinuisse, ac nomen loco fecisse arbitretur.
DE S. SEVERO EPISCOPO ABRINCENSI IN GALLIA.
Secvlo VI.
Commentarius præuius.
Seuerus Ep. Abrinc. Rotomagi in Gallia (S.)
Avctore I. B.
[1] Cvius in Metropolitana Rotomagensi basilica asseruantur S. Seueri Episcopi reliquiæ agiturq; Kalendis Februarij solennitas; [S. Seuerus colitur Rotomagi,] eum illius vrbis Antistitem fuisse existimarunt nonnulli, nullo certo testimonio. Nam Demochares cap. 20 de diuino sacrif. quarto eum loco recenset his verbis: Seuerus subrogatus 325. Auitiano nimirū, qui concilio Arelatensi, Volusiano & Aniano Coss.an. Chr CCCXIV subscripsit. Plura paullo, at non magis testata, Natalis Taillepedius Ord. Minor. in Compendio antiquit. Rotomag. cap. 16. S. Auidiano in archiepiscopatum successit S. Seuerus an. CCCXXV. Sancte munus illud, ad quod diuinitus erat vocatus, administrauit. Extat eius nomine parochialis ecclesia in suburbiis vltra pontem atque in maiori Beatæ Virginis basilica corpus eius reuerenter asseruatur, insigni capsæ impositum. Post hunc Ioannes Chenu Biturix: Seuerus subrogatur CCCXXV.XV annis, tempore Constantini & Constantij, sub Marco Papa & Iulio floruit. Denique Claudius Robertus: IV S. Seuerus CCCXXV, alius a Rauennate, & Abrincensi. Habet ecclesiam sui nominis suburbanam.
[2] Reclamat Ecclesia Rotomagensis, vt infra ostendemus, neque quem veneratur Seuerum, [non eius vrbis Episcopus,] suum fuisse Præsulem agnoscit. Atque olim quidem, vt ex Breuiario an. MDLXXXVII excuso patet, Rauennatem esse, quem coleret, existimabat; deq; eius Vita lectiones octo recitabat, quippe cuius in omnibus Martyrologiis nomen extaret. At nunc secundi nocturni lectiones sunt de S. Seuero Abrincensi, [sed Abrincæ:] retenta veteri oratione, quæ vtrique quadrat, Rauennati magis, ea ita habet: Deus qui B. Seuerum ad sacerdotalis officij dignitatem mirabiliter sublimasti; fac nos, quæsumus, ipso intercedente, ad summa virtutum gradibus proficere, & ad societatem eius celsitudinis peruenire.
[3] Fuit igitur hic Seuerus Abrincæ, in eadem Rotomagensi prouincia, ad Britanniæ Armoricæ confinia sitæ, Episcopus. Quo tempore vixerit, [quando is vixerit?] quibusve sub Regibus, Vita non prodit: solum indicat, fuisse adhuc eo tempore in Constantiensi districtu Gentiles, eosq; Christianis infestos, licet in illos morte ac suppliciis non animaduerterent. Vnde coniicimus circa Clodovæi, 1 eiusve filiorum tempora vixisse, atque ante S. Paternum sedisse fortassis inter Nepum, aut Nepotem, qui Concilio Aurelian. 1 subscripsit, & Perpetuū, qui Aurelianensi II. an. 533. quo fere tempore eremiticam in iis partibus vitam egere SS. Paternus & Scupilio, cum adhuc Gentilium vigerent superstitiones, vt patet ex S. Paterni Vita XVI Aprilis.
[4] Vitam S. Seueri accepimus a Frederico Floueto nostro, ex veteri codice monasterij S. Seueri, [Vita vnde? quando scripta?] quod situm est in diœcesi Constantiensi, non procul a Viria amne. Auctor quo tempore vixerit, haud satis liquet: nam cap. 2 nu. 5 de quercu loquens, quæ ex S. Seueri baculo excreuerat, scribit: Hodieque cum senio defecta corruerit, truncusque in terra iaceat & putrescat, nemo eam securi incidere, nemo vel eius corticem manu præsumit detrahere. Et cap. 1 nu. 2 de ilice, Corbeceni profanis sacrificiis frequentata: Quælicet multo temporis spatio confecta ventorum rabie corruerit, adhuc tamen supersunt plutimi, qui eam se vidisse profiteantur, ac eam, quæ superest adhuc, ilicem ex eius radice processisse. At cap. 6 nu. 21. Dies autem resolutionis eius etsi minus in notitia habeatur, quippe cum &c. recolitur tamen pridie Nonas Iulij, scilicet die qua reliquiæ Rotomago in hunc locum delatæ sunt. Hoc vero sub Guilielmo accidit, qui an. MLXXIX ex Abbate Cadomensi Archiepiscopus Rotomagensis creatus, obiit an. MCX. Ergo arborem vtramque oportet circiter DC annis stetisse: nisi quis postrema hæc dicat postea adiecta ad Vitam, quæ ante Danorum irruptionem scripta erat Non idem tamen Vitæ illius interpolator & scriptor Translationis, [ab alio Trāslatio.] cum ille pridie Nonas Iulij allatas Rotomago reliquias scribat; hic IV Nonas Februarij. Prior tamen alumnus monasterij S. Seueri videtur fuisse, cum in hunc locum delatas scribat: fortassis etiam alter.
[5] Natalis igitur, vt cap. 6 nu. 21 dicitur, ignotus. Agitur Rotomagi officio duplicit; Februarij; [natalis eius 1 Feb.] quo fortassis die sub Richardo I Duce, & Roberto Archiepiscopo, isthuc eius reliquiæ allatæ sunt. Successit VVillelmo a Flandris interfecto, Richardus I an. CMXLII XVIII Decemb. obiit an CMXCVI, Robertus eius filius Archiepiscopus Rotomagensis obiit an. MXXXVII. [alibi 7 Iul.] Abrincensis vero Ecclesia S. Seueri natalem celebrat Officio duplici, secundæ class. VII Iulij. atque eo die Saussaius insigne illius elogium habet quo vitam eius omnem breuiter complexus est. At I Februarij hæc de eo habent Carthusiani Colonien. in Addit. ad Vsuard. Item B. Seuerij Episc. & Confess. cuius corpus in basilica Metropolitana B. Mariæ Rotomagensi populis hac die reuerenter ostenditur. [nomen in Martyrologiis.] Eadem fere habet Molanus, Canisius, & pluribus verbis idem Saussaius, qui tamen recte Seuerum appellat. Breuius Galesinius: Rothomagi S. Seueri Ep. & Confessoris. Idem tamen, vti & Ferrarius, in Notis censet Rotomagensem Præsulem fuisse. vti & Ghinius, ita scribens: Rothomagi S. Seueri Ep. & Confess. qui an. Domini CCCXXV quartus Episcopus ibidem ordinatus, sedit annos sexdecim; cuius corpus in Metropoli basilica B. Mariæ in capsa venerabili conditur, & populis hac die reuerenter ostenditur.
[6] Aliquæ S. Seueri reliquiæ, ac S. Sinerij, Episcopi itidem Abrincensis, [Reliquiæ missæ Parisios.] qui XVIII Septembris colitur, missæ ab Archiepiscopo Rotomagensi & Canonicis, Canonicis, Parisios ad Ludouicum XII piissimum Regem, an. MDCXXXIX. Exemplum publici instrumenti ea de re confecti, ab eodem Frederico Floueto accepimus.
[7] B. Ægidij, alteriusq; anonymi Sancti, in eadem S. Seueri ecclesia sepulti, [B. Ægidij, eius discipuli, & alterius Sancti, natalis ignotus.] nusquam in Martyrologiis reperimus nomen. In Sanctorum numero iam olim habitos, colligere est ex historia Translationis cap. 2 nu. 6 vbi ista habentur: Duorum autem vtrimque Sanctorum sepulchra iacebant; vnum B. Ægidij quondam discipuli, atque in Dei opere cooperatoris, aliud vero alterius Sancti, cuius nomen etsi nescitur, meritum tamen per Numen manifestatur. In Vita autem cap. 4 nu. 14 vbi de S. Seueri discipulis est sermo, de Ægidio ista leguntur: Inter quos quidam, Ægidius nomine, venerabilis vit enituit, qui beati viriin sancto proposito socius atque cooperator præcipuus extitit; suique Doctoris vestigia sequens per omnia cælestis disciplinæ subesse magisterio satagebat. Dubitare fortasse quis possit, an non ille Ægidius sit, qui Episcopus Ecclesiæ Abrincatinæ subscripsit concilio Aurelianensi V.
VITA AVCTORE ANONYMO
ex veteri MS. monasterij S. Seueri.
Seuerus Ep. Abrinc. Rotomagi in Gallia (S.)
BHL Number: 7668
Avctore anonymo, Ex MSS.
CAPVT I
S. Seueri ortus. equarum custodia.
[1] Vir a igitur Seuerus venerabilis, loco b Constantiensis, parentibus ingenuis, non autem diuitibus, oriundus fuit. Neque vero puritati illorum præiudicabat fuga diuitiarum; [S. Seuerus tenuibus parentibus natus,] cum vere diuites non terrenæ diuitiæ, sed amor cælestis faciat patriæ. Sufficiens tamen non deerat eis huius vitæ sumptus, ex quo pauca sibi, plura vero darent pauperibus Christi: [sed piis & liberalibus in pauperes:] tantaque circa eos Christi feruebat caritas, vt semper foris adesset largitas, nec etiam voluntaria deesset paupertas. Filium autem, nomine Seuerum, genuerunt, quem in Dei timore educauerunt, eumque educatum cuidam patrifamilias, c Corbeceno nomine, adhuc Gentili, ad seruiendum tradiderunt.
[2] Ille vero puerum sibi traditum equarum custodiæ tradidit suarum: qui fideliter depositum seruauit, fideliterque seruando ex paruo & pene nullo multiplex reddidit. [equas custodit viri diuitis, sed Gentilis,] Habebat autem idem Gentilis in decliuo montis d mansum quoddam contiguum, quod hodie Vetus-castrum dicitur, super fluuium Beuroniam situm; vbi frequenter conueniebat, quoniam & nemorum vicinitate, & pomorum amœnitate, & ceruorum caprarumque venatione admodum delectabatur; ibique gregum illius alebatur multitudo; quæ loca vndequaque vasta ambiebat solitudo. Atque ibi cum suis equitibus, & familia multa nimis, certo tempore anni morabatur, præcipue venationis & hiemis. Eius quippe ditioni circumiacens parebat regio, Constantiensis videlicet, e Baiocensis, & f vallis fluuij qui Viria dicitur: alias autem ad alia loca festinabat. Et quia Gentilis Gentilium adhuc etiam ritibus agebatur, habebat in vicinia domus suæ ilicem prægrandem, ritui dæmonum deputatam; sub qua vitulorum caprarumque, [ad ilicem diis sacrificantu:] diis suis immolatorum, fundebat cruorem: quæ licet multo temporis spatio confecta ventorum rabie corruerit, adhuc tamen supersunt plurimi, qui eam se vidisse profiteantur, ac eam, quæ superest adhuc, ilicem ex eius radice processisse.
[3] Habebatur autem ferme ad duo miliaria ecclesiola quædam B. Martini, quæ Ad-septem fratres hodie nuncupatur: altera quoque e regione, in honore B. Quintini constructa: ad quas pauci Christiani eo tempore, non sine Gentilium metu, in festiuis, [circa ecclesiam Christianorum pascit:] præcipueque Dominicis, diebus conueniebant. Gentiles enim licet Christianos eatenus g morti non traderent, tamen illudebant eis, &, vt fieri assolet ab inertioribus, quando soli inueniebantur, afficiebantur verberibus. Illuc itaque B. Seuero moris erat sæpius conuenire, quasi sub obtentu fertilioris herbæ; quoniam gregum suorum custodiæ deputatus, Deique seruitio, pro tempore & posse, intentus, & suo temporali domino, ac æterno veroque Regi, parere satagebat. Vbi frequenter in strata publica residens, [valde misericors,] prætereuntibus necessitatem patientibus, cuncta, quæ habebat vel habere poterat, necessaria erogabat.
[4] Accidit autem die quadam, vt pæne omnibus, quæ habebat, pauperibus distributis, nec iam haberet quod vlterius daret, præter femoralia tantum; accidit, inquam, vt anus quædam transiens eleemosynam peteret. Cuius inopiæ vir sanctus compatiens, sed quod impenderet non habens, cœpit animo angi, quia non habebat quidquam suum, quod petenti pauperculæ posset largiti. Cumque illa attentius, [pauperi equam cil pullo donat,] vt id genus hominum solet, vt sui misereretur insisteret, Dei famulus ad equarum gregem oculos forte deflexit, vnamque de iis, quam meliorem esse putauit, eligens, quærenti pauperi cum pullo tradidit, eamque citius recedere præcepit. Qua recedente, relatum est Regi, Rex iratus reduci viduam cum equa præcepit, penes se vtramque seruari. Dehinc armentarium euocat per nuntium, iubet vt reddat ad numerum, quem sibi commiserat gregem equarum. Itur. ad armentum, in partes diuiditur, partes numerantur, nulla deesse inuenitur: fecitque omnipotentis Dei larga benignitas, vt omnes cum adessent, vna deesset. Nec enim fuit Deo difficile, vnum pro altero supplere: cum quod prius fuerat, maneret, & quod deerat, nouum fieret. Viduæ igitur equa cum pullo redditur; pastori sancto credendi maior fides adhibetur. Vnde factum est, [sed diuinitus suppletur numerus.] vt & in dominum de commendato fidei sancto viro maneret integritas, & in fidem dati muneris seruaretur veritas.
[Annotata]
a Hinc coniicere fortassis licet, fuisse huic Vitæ præfixum Prologū.
b Est Constantia ciuitas Galliæ, olim Castra constantia: ditio, vrbis tribunali subiecta, Pagus Constantinus passim apud Historicos appellatur.
c Hunc verisimile est nobilem Francum fuisse, illi prouinciæ præfectum. infra Rex appellatur.
d Alibi dictum sapius, mansum villam esse, siue domum rustici habitationi idoneam, addito agello, quem colat.
e Ea Baiocassium regio vulgo Bessin Gallis dicitur, vrbs ipsa Baioca.
f Massonus de fluminib. Gall. Vironus, seu Viria, regia sedes Prætorij Cadomensis, eodem nomine, quo vrbs, [Viria fl. & opp.] fluuium habet, qui in mare labitur apud Vadum S. Clementis. De circumiecta regione, quæ Vallis-Viriæ, Gallice Vau de Vire dicitur, agit Chesnæus in Antiquit. Galliæ lib. 7 cap. 14
g Fuit ea Francorum, cum primum Gallias inuaserunt, moderatio, vt indigenis liberam constare religionem vellent: qua ratione eos sibi facilius conciliarunt. Immitiores alij hoc in genere barbari, VVandali, Gothi, &c. ac moderni hæretici.
CAPVT II
S. Seueri liberalitas in pauperes. miracula.
[5] Alio quoque tempore vir Domini Seuerus nimio laboris & æstuantis solis affectus tædio, dum in cespite virenti paullisper requiescere vellet, defixit humi a parte capitis virgam quernam, quam pro deducendis animalibus manu ferebat. [baculum humi defigit,] Cum paullum obdormisset, sollicitus de grege suo cito surgens, virgam, quam ad caput suum humi defixerat, radicatam inuenit: [qui statim in arborē crescit,] quæ in arborem maximam crescens paullatim, ad ostendendam beati viri, quam a Deo promeruerat, gratiam, multo tempore in omnium oculis mansit. Vir itaque sanctus cernens erga se Dei misericordiam, prostratus humi, profusisque lacrymis, pro suis beneficiis gratias ei reddidit. Arbor vero in tantam ab incolis habita est reuerentiam, vt omnes eam, ac si in se numen aliquod haberet, venerarentur, & ad eam in diebus festis vnanimiter gaudentes conuenirent. Nec immerito: vt enim Deus ostenderet, qualem in conspectu suo iam tunc B. Seuerum haberet, [nulli impune violatam,] quicumque ramos arboris illius disrumpere attentabat, aut protinus sensum funditus amittebat, aut protinus deorsum ruebat. Auis quoque, quæ in eius ramis pernoctabat, mane iuxta inueniebatur mortua. Quod si forte bos aut caper de hedera, qua colligabatur, aliquid contingebat, [ne bestiis quidem,] illico coram astantibus expirabat. Hodieque cum senio defecta corruerit, truncusque in terra iaceat & putrescat, nemo eam securi incidere, nemo vel eius corticem manu præsumit detrahere. Quod ideo Deus fecit, [nec in trunco:] vt & ipse in suo Sancto glorificaretur, & viri iusti laus & memoria frequentior haberetur.
[6] Patris vero ac matris suæ tantus erga eum erat affectus, vt relicto solo patrio, domo, propinquis, locum, ad quem filius conueniebat frequentius, [parentibus vestes suas donat egētibus.] incolerent. Erant autem ambo graues ætate, rebusque suis in vsus pauperum pene omnibus distributis viduati, pauperem sponte ducebant vitam; adeo vt humanæ vitæ fructibus, cibo videlicet & veste carerent. Quos indigere B. Seuerus æquanimiter non ferens, vestibus, quas pro sui seruitij mercede a suo temporali domino recipiebat, eos induebat, malens nudus Abrahæ sinum adipisci cum Lazaro, quam in inferno comburi cum diuite purpurato.
[7] Procurator autem domus regiæ, huiusmodi beati viri videns intentionem, zelo ductus dominum adiit, virum Dei diffamaturus, tum quia sectam gentilem penitus abhorreret, & eorum contubernia sedulo fugeret, tum quia vestes ab eo sibi datas Christianis egentibus, vsque ad femoralia, largiretur. Rex itaque Corbecenus ira permotus hoc audito, Dei seruum obseruari præcepit, vt si forte vestes, quas sibi iterato dari iubebat, [aliisq; pauperibus:] cuiquam vllatenus traderet, nemo sibi deinceps vestem daret, nemo eum in domum reciperet, sed nudus in sudo remaneret. Beato itaque Seuero vestibus sibi datis, protinus in pauperum vsus solito distributis, de agro nudo redeunti, occurrit puer familiaris id explorare sedulus, [ideo domo herili exclusus sūmo frigore,] præcurrensque, Dei famulum nudum aduentasse domum nuntiauit. Iubet Rex crudelis Dei seruo fores regias claudi, eumque eo loci, quo venerat, cum iniuria repelli. Inhorruerat autem asperior solito hiemis intemperies, altaque nix terræ superficiem occupauerat.
[8] Dei autem omnipotentis famulus, cum se videret ab omnibus vndequaque depelli, omnesque in se fremere more bestiali, iamque sui nullo modo velle misereri, humano solatio destiturus, spem in semper miseranti Christo habens, adiit sibi commendatarum gregem equarum, stansque e regione cœpit nudus subaëre Dominum deprecari. Quem multimoda misericordis Dei cernens pietas, affuit auxilio, iuuit beneficio. Grex quippe equarum, Dei imperio, de loco quo longius stabat semotus, pastorem suum adiit, hinc inde versis ad eum vultibus circuit, flatibusque in eum emissis frigus sentire non permittit. Nix quippe nutu Dei locum, [equarum halitu fouetur.] quo vir Dei cum sibi fideliter ministrantibus degebat equabus, deuitans, forinsecus prætendens littoris formam, intrinsecus locum diffusum relinquebat. Quod vbi nuntiatum est Regi, festinus accurrit, vidit, mirari cœpit, miratus est, Deum omnipotentem in suorum operibus Sanctorum collaudauit, moxque virum Dei nouis & melioribus indumentis vestiri præcepit.
CAPVT III
Corbecenus Princeps cum suis conuersus per S. Seuerum.
[9] [honoratur ab hero,] Sic itaque furore & inuidia in amorem & reuerentiam versis, cœpit quem prius abiecerat venerari, eumque iam non in pastoris, sed in patris loco cœpit amplecti; totiusque suæ domus custodiam, si vellet, ei delegare peroptabat. Sed Sanctus Dei, qui iam ad stiuam Dominici aratri semel manum apposuerat, indignum reputans post tergum respicere, videlicet vt temporalem honorem Diuino prȩferret operi, quod sibi offerebatur humiliter respuit; vitamque de cetero solitariam ducere se velle dicens, recedendi licentiam tēporali domino petiit, vt posset vacare Deo soli.
[10] Rex itaque Corbecenus, cum beati mentem viri in amorem superni Regis exardescere penitus cerneret, cunctaque terrena postponere, vt meditetur cælestia, eum deuote petiit, [quem fide imbutum] vt Christianæ religionis sibi sacramenta manifestaret, dicens se velle Deum illum sequi, qui tales famulos haberet, per quos & ipsis elementis imperaret. Vir igitur sanctus audito eo, pro quo Dominum frequenter exorauerat, vt sui notitiam patefaceret, quemdam boni testimonij Presbyterum non longe manentem expetiit, eique Regis petitionem insinuauit, secumque venire monuit. Ille vero signo Crucis elato, cum libro Euangelij, sequente se multitudine fidelium, Regem adiit, eumque humili cum deuotione, & cum deuota humilitate salutauit: moxque data benedictione, Christianisque omnibus, qui aderant, respondentibus, Amen; B. Seuerus Dei repletus gratia, Regem eiusque pueros & Incarnationis Christi mysterium & fidei Christianæ sacramentum luculenter edocuit. [cum suis baptizari procurat,] Tantam autem gratiam famulo suo tribuit omnipotens Deus, vt omnes continuo ritu gentilitatis derelicto, & gratiam & nomen appeterent Christianitatis. Quo Presbytero quadraginta dierum indicto ieiunio, quadragesimo die, in melius adunata Ecclesia, Rex primus accessit, [post ieiunium 40 dierum, eūq; suscipit de sacro fonte:] nomenque Christi publice confessus, regiisque vestibus exutus, cum lacrymis baptizari petiit, & promeruit: eique in baptismate B. Seuerus pater est effectus, qui ei ad hoc dux & monitor fuerat præuius; cuius exemplum quam plures prosecuti, religionis nostræ dignitas… & idolorum inanis superstitio penitus despiciebatur.
[11] Gaudebat itaque B. Seuerus de tanta suæ sationis segete, eratque ei ad cumulum beatitudinis, quod primus in eadem regione fixerat aratrum prædicationis Dominicæ, [neophytos instruit] vnde fructus vberes cælesti horreo videbat excreuisse. Lætabatur quod ei caussa salutis fuerat ac remedium, a quo frequenter vitæ præsentis seruitij receperat stipendium: [verbis & exemplis:] tractabatque coram Rege de fidei intergritate, vitæque munditia, atque cordis sinceritate; paullatimque eorum animos ab enormi idololatriæ superstitione ad morem informabat supernæ patriæ, quotidianæ insistens prædicationi; assiduæque dum vacaret orationi, seipsum aliis & formam & exemplum præbebat imitandæ religionis: eratque mirum videre, nomen illic Christi modo prædicari publice, vbi nuper erat timor vel audire. Fiebatque in dies partis diabolicæ detrimentum, quatenus ea decrescente, fidelis populi redderetur augmentum.
CAPVT IV
S. Seueri vita solitaria, discipuli.
[12] Cvm igitur Dei omnipotentis famulus, in eorum iam cordibus propensius fidei germina pullulare, fructumque iam centuplicatum in bonis operibus reddere, idolorum templa penitus destrui, ecclesias Christi vbique videret construi; [de eorum profectu] remotioris vitæ ex multo tempore desideriis accensus, conuocatis quos Christo lucratus fuerat, desiderium suum eis patefecit, talique sermone eorum corda dolentia confortauit: Gratias go Deo omnipotenti, [gratiis Deo actis;] quoniam vos per præuaticationem primi parentis, ac per ignorantiam ipsius vestræ actionis, facti filij diaboli fueratis: nunc vero facti per adoptionem filij Dei, quod in vobis vitiatum fuerat, Baptismatis lauacro reparastis, vosque hostiam sanctam & immaculatam exhibuistis: eratis enim aliquando tenebræ, nunc autem lux in Domino. [eosq; hortatus ad constantiam,] Vnde, fratres & filij, fidem quam in baptismate suscepistis, quamque coram Sacerdote confesti estis, moribus teneatis, & opere perseueranter exerceatis. Incipientibus enim regnum promittitur, sed perseuerantibus redditur. Recolite quam misera & fragili carne circumdemur. Recolite quam breui vita in hoc labili tempore fruamur, vt ait Propheta: Dies mei sicut vmbra declinauerunt, & ego sicut fœnum arui. [Psal. 101. 12] Ponite præ oculis extremum iudicij diem, vt ait a Salomon: Memorare nouissima tua, & in æternum non peccabis. [Eccli. 7. 40] Et ego, Carissimi fratres, aliquando vobiscum remoratus sum, vestrisque profectibus multo tempore, per Dei gratiam intentus. Videns iam ad plenum corda vestra Christi caritate feruescere, [statuit ire in solitudinem.] pro meis peccatis & ipse sollicitus, metuens trucis gehennæ supplicium, vt Deo attentius valeam inhærere, secretiorem locum deliberaui expetere. Commendo autem vos Deo, qui vos ad agnitionem sui nominis venire fecit: quatenus per adoptionem filij eius conformes factos, ipsius Christi faciat vos cohæredes.
[13] Quod cum audissent qui aderant, omnes pariter cum lacrymis rogare cœperunt, [omnibus dolētibus,] vt se, quos Christo per prædicationem nuper genuerat, non desereret. Cui Rex Corbecenus, Vides, ait, Pater, in te solo summam salutis nostræ consistere: quoniam nostra similiumque insania & persecutione, Christiani ex finibus nostris effugati, vix pauci nimis, nec ipsi capaces cælestis doctrinæ, remanserunt. Vnus eras, quem Diuina nobis reseruauit pietas, qui aptus cælo nouos procreare filios, [hero rogāte ne longius abeat,] religionis castimoniæque teipsum nobis formam præberes. Vnde non multum credo prodesse, si te vnum dum velis saluare, plures videas, imo patiaris, deperire; quos possis, si velis, admonendo ad rectam perducere viam. Nuper enim idolis deditis difficile est vsitati morem sacrificij non repetere, nouoque Dei seruitio libera colla subigere. Vnde & ego, qui præcipue indigeo cælestis ritus doctore, tuam benignitatem obnixius exoro, vt si tui huiusmodo non potest mutari intentio, vel vicina nobis tibi placeat habitatio, quatenus si quid aut… vel operis in nos ortum fuerit, ad te velut ad fontem sitibundi recurramus. Habemus autem loca varia voluntatibus hominum congrua: tuum est eligere, nostrum autem, electa tuo nomini assignare.
[14] Audiens Dei famulus, magno pro eius suorumque deuotione repletus gaudio, priuato assensum præbuit, sibique de proximo locum elegit, eumque suo nomini adscribi fecit. Erat autem ibidem locus milliario a Regis castro, in siluestris montis … situs, quem vasta solitudo ambiebat, vicinus quer cui quondam de eius Sancti virga pastorali procreatæ: [in propinquo loco ecclesiam construit:] ad quem Dei famulus perueniens, primum in honore beatæ Dei Genitricis Mariæ construxit ecclesiam. In qua commorans, cælesti iugiter intentus theoriæ, assidue vigiliis, ieiuniis, orationibus vacabat. Cuius exemplo multi & nobiles viri secularia relinquentes, cælestia toto desiderio sequentes, post Dominum crucem suam baiulare gaudentes, pauperem cum eo vitam ducere elegerunt. Inter quos quidam, Ægidius nomine, venerabilis vir enituit; [discipulos admittit, & in his B. Ægidium:] qui beati viri in sancto proposito socius atque cooperator præcipuus extitit; suique doctoris vestigia sequens per omnia cælestis disciplinæ subesse magisterio satagebat. Crescebat interea multimoda conuersationis eorum opinio, qui cum nihil haberent, nihil tamen appetebant, quotidiano labori inseruientes, vt haberent, nulli obnoxij, illud parum vnde viuerent, eratque satis inde locuples, panis scilicet & aqua, quotidiana ad vesperam refectio: indumentum necessitati tantum deseruiens, nihil terrenum concupiscere, inuicem ad vocem iubentis obedire, alienos se ab hoc seculo facere, malorum iniurias patienter tolerare.
[Annotatum]
a Rectius scripsisset, Sapiens. Non enim est Salomonis, sed Ecclesiastici.
CAPVT V
S. Seueri episcopatus. eius abdicatio.
[15] Beatus autem Seuerus, aliis humanæ necessariis vitæ studiis intentis, infra ecclesiæ suæ ambitum se continebat, nec nisi visendorum gratia infirmorum vspiam progrediebatur. Adepto autem, [fit Sacerdos,] Fratrum totiusque populi rogatu, sacerdotio, digne, prout poterat, nostræ salutis hostiam sæpius immolare Deo procurabat; seque pariter per compunctionem lacrymarum in holocaustum Deo immolabat. In quo Dominici gradu officij supernum & humanum fauorem & gratiam multimode promeruit, & promerendo diuinitus ad celsiorem gradum hoc ordine peruenit. Erat in vicino ciuitas quæ hodie nuncupatur Abrinca, in supercilio montis versus Occidentem posita, [dein Episcopus Abrincensis, inuitus:] quæ sui Pastoris morte viduata, successorem a Deo ieiuniis & orationibus quærebat. Hæc, vt fama refert, cum sanctitatis beati viri celebre nomen audisset, Diuina inspiratione commonita, omnes vnanimi fauore, concordique electione, eumdem Dei famulum, vt præesset, inuitum plurimumque resistentem coëgerunt. At ille cum voluntati, imo Dei ordinationi obsistere nullatenus valeret, inuitus episcopatum suscepit.
[16] Sed talem se, qualis antea fuerat, exhibuit: vacabat orationi, lectioni, ieiunio, vigiliis; plenus auctoritate, plenus & caritate: [magno zelo & humilitate id munus gerit.] sic præsulatus inter populos vtebatur dignitate, ne solitudinis obliuisceretur continentiæ. Erat peruicax in habitatione, blandus in alloquio, seuerus in correptione, bonos vt in melius proficerent monebat, prauos vt a malo desisterent terrebat: incredulos vt ad fidem Christi conuerterentur suadendo mouebat: credere vero nolentes penitus a tota regione eliminabat. Quanti autem fallentis mundi gloriam habuerit, quantumque secularium honores vilipenderit, indicio esse poterant & habitus vilitas, & sermonis vultusque deiectio: qui etsi vili tegebatur indumento, forma tamen quoddam generositatis specimen prætendebat. Pallebat vultus ieiunio, corpus afficiebatur squalloribus, in corpore tamen squallido membrorum præeminebant lineamenta: adeo vt si hominem sanctum ignorares, formæ reuerentia indicaret.
[17] Fecit autem plurima in episcopatu miracula, quæ ad nostram minime peruenerunt notitiam: quantum tum enim in ipso fuit, omnes eius vita latuit: quippe qui de rebus a se gestis, [claret miraculis:] nec laude donari, nec mercede temporaliter remunerari desiderabat. Et quoniam adhuc eo tempore in a episcopio plutimi vanissimo tenebantur idolorum errore, erat ei iugis contra hanc vanitatem diabolicam disceptatio, quatenus ad rectam fidem conuerteret, quos vana dæmonum illusio euertisset: adeo vt sicubi idolum aut templum idolis consecratum reperisset, [idola euertit,] festinus accurreret, ac sine respectu aut funditus illud euerteret, aut Dei omnipotentis nomine, expulso dæmone, consecraret: nullusque tantis tantorum, quæ fiebant ab eo, signorum fulgoribus audebat resistere. [& Gētiles conuertit:] Sicque factum est, vt intra breue temporis spatium lumen veræ fidei omnibus sui præsulatus illucesceret per eum, adeo vt omnes Christi nomen profiterentur publice & sub tali Pastore sui erroris tenebras gauderent se ponere.
[18] Cum his & aliis diuinis rebus operam daret attentius, timens ne pastoralis curæ graui pondere, sibi inopinato ruinæ pararetur occasio, successorem sibi a populo dari expetiit. [dimisso episcopatu,] Cuius petitioni cum faciliter populus non vellet acquiescere, quippe quos eius præsentia fouebat, absentia contristabat; cui subesse gaudebant, quem sibi non præesse dolebant; protestatus est, ad priorem vitam & locum omnino se velle redire, idemque velle nullo modo mutari posse; eosque, quorum verbo & exemplo instruerentur, plurimos habere: prioris gregis detrimentum sui absentia fieri: eorum, qui aderant, fidem Ecclesiasticam, si abesset, in nullo violari. [redit ad monasterium:] Cui cum resistere nollent, inuiti assensum dederunt. Accepta itaque licentia recessit, suique cordis amicam adiit solitudinem.
[19] Fratres autem, quasi Patre recepto, gratias Deo reddiderunt, eiusque præsentia roborati certatim in bono opere seipsos præuenire satagebant. [vacat contemplationi:] Vir autem Domini, velut ab humeris magno reiecto pondere, cœpit Diuino operi expeditius intendere, arctiorisque vitæ tramiti insistere, totum post se, retentis necessariis, reiecit seculum. [Luc. 18. 14] Et Diuina teste Scriptura, Qui se humiliat, exaltabitur, cœpit interea magnis miraculorum signis declarari; adeo vt euntium & redeuntium agmina sanctum virum visitantia, aut saltem petentia, velut apum examina frequentare videres Fratrum habitacula. Aduenientium autem circa corporum sanitatem a Deo tantam promeruerat gratiam, [infirmos sanat,] vt cuiuscumque grauedine incommodi depressus accederet, eius precibus pristinæ sanitati redditus hilaris rediret. Cæcis visum, claudis gressum, mutis loquelam, surdis auditum reddebat. In fugandos quoque ab obsessis corporibus dæmones ei Diuinæ virtutis aderat præsens operatio. Multi quoque antequam beati viri attingerent limen, fugato dæmone reddebantur incolumes. Animarum quoque morbis & Diuinæ documento Scripturæ, & orationem gratia subueniebat; adeo vt quique aduenientes, [& ad pietatem erudit.] eius verbis mente compuncti, multumque meliorati, & præterita deflerent, & iterum flenda committere nollent.
[Annotatum]
a Episcopium pro diœcesi positum, vti & mox præsulatus.
CAPVT VI
S. Seueri vltima monita. obitus.
[20] Cvm igitur his multisque aliis vir beatus sanctis operam daret operibus, præsciret, confectus iam senio, Diuina reuelatione diem suæ vocationis, vt a Domino sui laboris reciperet mercedem, coronam videlicet æternæ gloriæ immarcescibilem, [obitum suum diuinitus prænoscit, & ad eum se parat:] ne imparatus a iusto Iudice inueniretur, quem semper timuerat offendere, ne offensum aliquando timeret, iugimeditatione & assidua oratione, eius faciem satagebat præuenire. Vnde futurum, conuocato, quod Christo lucratus fuerat, agmine, & sui exitus diem prædixit, & vt pro se Domino preces funderent monuit, eosque pro sua lamentantes resolutione, iusta compescuit correptione, dicens: Beneficiorum Dei videmur esse ingrati, cum ei, quod eius per dispensationem fieri nouimus, voluntatique resistimus. Seruus enim, [suos monet, ne doleant,] qui scit voluntatem Domini sui & non facit, vapulabit plagis multis. Vnde cum Sanctos Dei certa pro factis post mortem gloria maneat, pro eis dum moriuntur lamentari, suæ non eorum vtilitati potest non immerito adscribi. In Christo enim mori multo melius est, quam in carne viuere. Et quia mihi viuere Christus fuit, & mori lucrum, ideo gaudens & gratias reddens, mortis expecto diem, plurimum in misericordis Dei bonitate confidens, vt qui immeritos & non credentes morte sua redimere voluit, credentes & suæ militiæ emeritos milites ab antiqui hostis inuasione dignetur vendicare. Commendo autem vos Deo, qui suos super vos aduertat oculos, [sed diligētes sint in studio virtutis,] quatenus itinere recto vna perducat ad patriam, quam per primi parentis perdidimus incontinentiam; vt eius reddat gratia, quod nostra amisit negligentia; neve nos, quos vt suos filios vocauit ad regnum, quasi semper inutiles depellat in supplicium. [Iacobi 5. 16] Precor autem vos, vt & Apostolici memores præcepti, quod dicit, Orate pro inuicem vt saluemini, pro me Deo preces fundatis, ne mihi manus inimicorum misericordiæ nescia occurrat, [& pro se orent.] neve suo impetu deterreat, quæ licet in quolibet Sanctorum parum aliquid de suo reperiat, ipsa tamen sua efferata crudelitate & sua immaniter violat & aliena violare etsi non valeat, tamen præsumit furiosa; tantoque magis est timenda, quanto minus est exoranda: cui cum per nos minime resistere valeamus, exorandus est Christus, cui resistere non valet; vt per eum eius sæuitiæ & crudelitatis manus effugere valeamus; quem Christum si aliquando placatum habuerimus, nullos irruentium furores timebimus.
[21] His ita finitis, dato cunctis pacis osculo, ad propria dolentes multumque gementes remisit: ipse vero totus iam interioris hominis agebatur exercitiis, atque in magna positus contritione carnis & spiritus, cupiebat dissolui & esse cum Christo. Non multo post denique vir beatus graui febre corripitur, quæ in dies singulos magis ac magis eius… depascens, quanto magis corporis rigorem minuebat, [febri corripitur:] tanto magis animæ vigorem suppeditabat. In infirmitate tamen positus, non minus a Dei cessabat laudibus, omnemque a se mundani actus remouebat strepitum, vt soli supremo Iudici intentus, in eius manus redderet spiritum, cuius sola propitiatione & auxilio se ab iniquorum manibus posse defensari credebat: rogabatque cum gemitu & lacrymis, vt eum absque timore semper in vita recordatus fuerat. Postremo autem die, [Sacramētis munitus moritur,] Dominicis præmunitus sacramentis, Fratribus adstantibus vniuersis & flentibus, inter psalmorum orationumque verba, sine dolore maximo, vt visum est, quasi in somnum resolueretur, spiritum exhalauit. [nescitur quo die:] Dies autem resolutionis eius etsi minus in notitia habeatur, quippe cum irruentium turbine barbarorum post eius mortem Fratres omnes fugerunt, ita vt illic nemo remaneret, multoque tempore locus idem humano destitueretur solatio: recolitur tamen pridie Nonas Iulij, scilicet die qua Reliquiæ Rotomago in hunc locum delatæ sunt. Fecerat autem sibi fieri in ecclesia beatæ genitricis Mariæ, quam ipse construxerat, sepulturam, [sepultus claret miraculis.] in qua positus fuerat a maioribus, quasi viueret miraculorum signis se viuere manifestauit, quantique esset in cælo meriti, virtus sanitatum de sepulti puluere exhibita, viuentibus ostendit. Per omnia benedictus Deus, qui viuit & regnat in secula seculorum, Amen.
CAPVT VII
Aliud S. Seueri miraculum in vita.
[22] aEt quoniam donum ac Dei nostri potentia nec minor est in magnis, nec maior in minimis, sed vbique & in toto & in parte omnipotens, cui dum fideliter seruitur, potiora quam petantur largitur, qui mari terminōs posuit quos non transgreditur, quo iubente vires ignis hebescunt; ipse B. Seuerum in igne comburenti incombustum seruauit: quatenus per hoc tribus pueris in ardenti camino Regis superbi Deum laudantibus, vt ætate, sic & merito coæquari non incongrue videretur. Quodam enim tempore anus quædam paupercula, ardenti furno panes ad coquendum inferebat: quos dum mitteret, missorium, quod pala dicitur, pani suppositum in furno remansit. atque combustum est. Anus vero dum suum se missorium videret amisisse, nec aliud, quod pro eo suppleret, in promptu habere, plurimos vero panes superesse, cœpit, [Olim furnum calētem, vt viduæ succurreret, intrarat illæsu.] vt illi & ætati & sexui moris est, gemebunda conqueri, duo in damno pertimescens, quod non haberet vnde panes coctos retraheret, vel coquendos immitteret. Cuius vocem lacrymosam B. Seuerus dum prætergrediens audisset, aduolans de itinere, requisito & cognito vnde doleret, motus pietate, plenusque fide, protinus accessit, ardentemque furnum, sui securus, irrupit, panesque relictos a foris suscepit, & per furnum ad coquendum disposuit, quos paullo post coctos, cum aliis quos non miserat, viduæ non minime gaudenti reddidit, illæsusque de furno, adeo vt nec in carne nec in veste læsura quælibet denotari posset, exiuit: qui exiens, quod fecerat miratus, timuit, & timendo Deum, in quo poterat, quod per se non posset, laudauit; eique fidelius de cetero seruiuit, & seruiendo ad maiora pro eius amore toleranda seipsum contra se erexit.
[Annotatum]
a Videtur hoc miraculum cum eo quod nu. 5 narratur, iungendum. & forte plura id genus a librario omissa.
TRANSLATIO I ET II
auctore anonymo, ex eodem MS.
Seuerus Ep. Abrinc. Rotomagi in Gallia (S.)
BHL Number: 7669
An. Ch. MLXXXIX.
Avctore anonymo, ex MSS.
CAPVT I
S. Seueri templum a Danis combustum, restauratum.
[1] Qvaliter idem venerabile beati viri corpus de loco prioris sepulturæ Rotomago fuerit delatum, ibique decenter in argenteo loculo sit locatum, vti a maioribus accepi, posteris scribere libuit.
[2] Post obitum itaque beati Confessoris Seueri, Christiana religione multo magis ac Diuini cultus ardore refrigescente, dilectioneque nuper vnanimi studio mentis peruersæ in odium simultatemque recidente, elegit peccantium enormitas, vt digno huius terræ incolæ multarentur supplicio, qui se a Dei sponte, vt nequiter viuerent, retrahebant seruitio. Inde vt hanc velut a radice vitiatam nationem totam Dei digna extirparet vltio, [Danis Galliam vastantibus,] gentem quamdam misericordiæ & pietatis nesciam … a gens cum classibus magnoque belli apparatu mare transiens, huius incolas terræ in luxu vitam quiete ducere offendens, inopinato eos aggressi bello, quos capere poterant, alios ignibus, alios fluminibus, alios præcipitiis tradentes, morti dabant. Quo terrore natio tota perterrita, sua omnia secum deferentes, fugam non reditum inierunt; adeo vt loca prius delectabilia, suisque populis plena, feris tantum & auibus permitterentur habitanda. Quibus fugæ præsidium petentibus, tantus hostium timor incidit, vt ipsimet ecclesias cum domibus, & domos cum rebus non differendis igni traderent, ablatis secum, [multa corpora SS. alio delata;] quoium patrociniis gaudebant, Sanctorum corporibus. Vnde fit vt terra hæc Sanctorum suorum viduata corporum præsentia, minus in eorum patrocinio gaudeat, quæ ipsorum vt corporibus sic animabus parem factorum efficaciam imputat. Quosdam etiam tanta hostium subito inuasit irruptio, vt sui voti minime compotes, neque superuenientibus resistere valentes, solum mortis euasisse periculum rerum & locorum non vltra videndorum eis fieret grande pretium. Et quoniam Danis adhuc idola pro Deo colentibus, Deique omnipotentis cultoribus inimicis, Christianæ religionis norma nondum fuerat propalata, [templa euersa;] nulla eis Sanctorum ædium aderat reuerentia, nullus in destruendis Sanctorum corporum reliquiis timor & pietas. Vnde sancta loca in eremi vastitatem redacta, per multum temporis & cultu Diuino & humano caruerunt. obsequio. [S. Seueri combustū:] Inter quæ B. Seueri Confessoris Christi egregij locus & loculus ab infandis hostibus igni traditus, atque a solo funditus est euersus, adeo vt nec protectionis loci potentia, cum quos proregeret non haberet, haberetur in memoria; nec locus in veneratione esset, cum qui venerarentur non adessent.
[3] Terram itaque totam indigenis vacuam efferata crudelitate occupauerunt, eamque diu suæ impietatis graui ditione oppresserunt. Donec tandem & ipsi cognita veritate Omnipotenti fera spontanea subigerent corda, eique, cui hactenus detraxerant, [iis tādem, ægre licet, conuersis,] religioni apponerent diligentiam: & quia a parte Septemtrionali eos venisse, Danosque vocari diximus, deinceps dicti sunt Normani: Man quippe homo dicitur, North venti est nomen. Normani itaque a North venientes, vel sub North degentes dicuntur. Qui fide suscepta, vti barbaræ mentis erant, & effrænatæ conditionis, non cito nec leuiter ad Diuinum cultum inflecti poterant: donec tandem miserantis Dei gratia, signorum assiduitate, & frequenti prædicatione dulcorati, paullatim illa belluina feritate seposita, cœperunt habere venerationi quam prius addixerant vanitati; ecclesiæque Dei ab ipsis quondam destructoribus cœperunt reædificari. [cœpta rursus fieri miracula:] Cœpit quoque Deus interea in Sanctis suis ad corroborandam viuentium fidem mira facere, eorumque sepulchra signis euidentibus manifestare.
[Annotatum]
a De Danorum in Galliam irruptionibus fuse in Francicis & Normannicis agit Chesnæus.
CAPVT II
S. Seueri corpus Rotomagum translatum.
[4] Accidit autem ipso eodem tempore, duos Rotomagi Clericos orationum gratia B. Michaëlis montem expetere, [Clerici duo ad S. Seueri ecclesiam, tenuiter restauratam, diuertunt.] eosque prope B. Seueri ecclesiam itum & reditum frequenter habere, ibique eos aliquamdiu sub obtentu deuotionis pernoctare: quæ videlicet ecclesia, tum quidem vili tecta stramine, vimineisque parietibus contexta, signorum tamen frequentia, quæ ibi sui Patroni fiebant meritis, frequentabatur a populis. Nuper enim ab infidelibus disrupta, sed ab eisdem factis fidelibus a dapsiliter restaurata, inter siluarum fruteta, ferarumque latibula, multorum tamen signorum insignia, habebatur. [corpus eius auferre statuunt,] Illic ergo cum Clerici duo illi frequenter pernoctassent, huc illucque perambularent locumque sine habitatore, excepto Presbytero quodam, vidissent, cupiditate rapiendi corporis illecti, cœperunt tempus & horam quærere quibus ad finem quæ mente conceperant, possent perducere. Quorum b simultates Presbyter astutus præuidens, multaque solertia & sibi & loco præcauens, [impediuntur Presbyteri diligentia:] cathedram sibi fieri præcepit, in qua clauos semipedales vndique insui fecit, vt si forte aliquando suarum tempore excubiarum somno grauaretur, sicque peruigil in prospectu sanctum habens corpus, etiam si nollet, assistere cogeretur.
[5] Quibus exploratores visis, animo turbati, & sua spe frustrati, Rotomagum redeunt, & quæ per B. Seuerum Dei famulum signa fieri viderant, [Rotomagenses, recognita,] Archiepiscopo Cleroque per ordinem tangunt: qui diffinito consilio, Principi terræ Richardo Guilielmi filio Legatos mittunt, suppliciter petituri, quatenus sui ducatus matrem Ecclesiam B. Seueri corpore insigniret; quod inter vastæ solitudinis fruteta positum, etsi miraculis coruscare & digno ministeriorum seruitio audierant carere. Quibus Comes Richardus auditis, [annuente Richardo 1 Duce Normanniæ,] multumque super hac re dubius, cum & huiusmodi petitioni vellet acquiescere nec voluntati Sancti vellet contraire; in vno quippe formidabat periculum, in altero vero diligebat affectum; statuit communi suorum Primorum iudicio decernendum, & quidquid vtilius decreuissent, id faciendum. Statuit autem concilium, in locum adirent præceptum, & ne aliqui hominum resisterent, licitum vt si loci prouisori placeret, sanctum corpus deferrent. [mittunt, qui id auferant:] Vnde Legati magno gaudio exhilarati domum redeunt; quod audierant edictum nuntiant: eliguntur de omnibus duo boni testimonij Clerici, cum quibus & alij multi, iussione Principis, ingenti cum festinatione & gaudio & strepitu ad locum veniunt.
[6] Porro indigenæ, pro quo Legati venerant comperto, nec quo resisterent consilio reperto, in lacrymas versi, dolebant sibi auferri, cuius oratione se confidebant protegi. Rogauerunt autem, vt ibidem aliquid de sancto corpore relinquerent, [hi, repressis accolis,] vt & ipsi eorumque posteri,… cui post Deum suarum vota precum committerent. Legati vero conuiciis eos insequentes, & quosdam resistere præsumentes verberibus percellentes, extra ecclesiæ ambitum cum iniuria agentes expulerunt. Quibus expulsis vnanimiter cum lacrymis incumbunt orationi: qua completa, cum magno tremore & reuerentia accedunt ad Sancti sepulchrum, quod ante altare positum, terræque infossum, summitatem tantum suæ prætendebat crepidinis: ibi enim a fidelibus metu paganorum, in loculo saxeo positus, terræ vili multi terra pretij communis habebatur. Duorum autem vtrimque Sanctorum sepulchra iacebant;, vnum B. Ægidij quondam discipuli, [sepulchrū inter duo alia Sanctorum situm,] atque in Dei opere cooperatoris; aliud vero alterius Sancti, cuius nomen etsi nescitur, meritum tamen per signa manifestatur: ad quorum medium, vbi B. Seuerum iacere signis euidentibus fuerat approbatum, accedentes, alij psallebant, [refodiunt;] alij terram fodiebant, alij fossam terram foras proiiciebant: denudatoque sepulchro lapidem superpositum rastris & fustibus impellebant; quo a dextra parte leuato, tantus tamque suauis de eodem sepulchro odor emanauit, vt omnes, qui aderant, eo replerentur, [e quo suauis odor expirans, ægros sanat:] & repleti suis infirmitatibus sanarentur. Nec tantum odor ille intra ecclesiam, verum etiam extra positos omnes repleuerat, & a quibus sensus eorum continuo ægritudinibus … reddebatur.
[7] Aperto denique loculo vident velut hominis dormientis corpus extensum, pannis mundissimis obuolutum, vnguentis pretiosis delibutum, quod in superficie candidum, [corpus integrum, decēter inuolutum,] iam in carnis demutatæ parte præsignabat, quod post in resurrectione totum futurum erat. Paratoque feretro sericis hinc inde vestibus adornato, perfusi lacrymis, manibusque corpori sancto applicitis, leuauerunt illud, ita rigidum ac si eo die fuisset humatum. Et quoniam feretrum tantum ossibus paratum, extenso corpori erat incongruum, habita deliberatione illud per medium cultro incidunt, nouisque ac melioribus pannis reindutum in loculo gestatorio ponunt; statimque cum magno vocis & cordis tripudio, illud suis humeris imposuerunt.
[8] Exeuntibus autem illis de ecclesia, affuit furens turba rusticorum, [auferunt:] inde ferentibus sanctum corpus auferre volentium. Sed visa armatorum multitudine, in fugam versi, opus cœptum dimisere. At illi citato gradu via publica tota die gradientes, sole iam ad occasum vergente venerunt in vicum, qui milliario distat ab c Eureceyo, vbi hospitium subituri, in ecclesia luminaribus accensis cum custodia sanctum deposuere feretrum. Deinde cibo accuratius refecti, [vbi noctu quieuerat, tolli non potest,] nocteque partim vigiliis, partim data sopori, mane præmissis hymnis accedentes, sanctumque corpus nequidquam leuare gestientes, in ipso conatu suo deficientes, incolarum conuocata multitudine, multo attentius manus apposuere; neque mouere, quem sancti Spiritus suaque ipsius voluntas fixerat, potuere. Vnde animo consternati, & in quam partem se verterent, penitus ignorantes, tandem id initum consilij, vt promissis placare tentarent, quæ promissa non fallerent. [nisi voto nuncupato tēpli ædificandi;] Promiserunt igitur, vnde attulerant se esse relaturos: promiserunt illic relicturos; neque moueri potuit. Promiserunt in sui nomine ecclesiam ibi se constructuros; & tanta leuitate motum est, [idq; per totam viā:] acsi pondus expers ponderis esset. Idque factum per totum vsque Rotomagum itineris spatium, vt nulla vi, nulla ratione posset de loco quo noctu deponebatur, moueri, donec ei iuramento firmaretur, illic suo nomini ecclesiam debere fabricari.
[9] Quæ vero miracula in eius translatione, in omnium oculis Dominus fecerit, non est nostræ euoluere facultatis. Infinita quippe multitudo vtriusque sexus de agris & vicis adueniens occurrebat, alij sanitatum gratia, alij deuotionis affectu: [plurima fiunt miracula:] & quisquis fideliter Sancti petebat patrocinium, optantis votum velox præueniebat remedium. Qui vero per se non valebant accedere, aliorum manibus delati, tacto sancto feretro, per se redibant sanitati redditi.
[10] Tandem ventum est in vicum tribus ab vrbe distantem millibus, [occurrit Archiepiscopus cum supplicatione:] vbi deposito feretro felix rei gestæ euentus suo Præsuli mandatur per nuntium. At ille gaudens non modice, accito Clero & populo, dictoque omnibus, vnde agebatur, negotio, cum hymnis & laudibus, crucibus & thuribulis, obuiam pergit: veniensque, facta oratione, manum apposuit, vt sanctum leuaret feretrum, nec potuit; hortatusque suos, manus vt apponerent: nec euentu prosperiore lætati sunt multi, quam vnus. Vnde turbati, [eleuare corpus non valet, nisi voto simili facto:] nondum quæ Legatis euenerant cognitis, hæsitabant prius, quid facerent: donec tandem per ipsos voluntate Sancti cognita, facta in præsenti donatione, ecclesiam in eius nomine se obligauerunt construere.
[11] Inde feretro manibus vix appositis, tanta facilitate motum est, quatenus quod portabatur vix portari putaretur. Portantibus autem illis, iamque ciuitatem appropinquantibus, tota obuiam ruit ciuitas, collaudans Dominum, qui sibi talem accommodaret Patronum, cuius præsentia roboraretur, [in ecclesia Cathedrali honorifice reconditur.] & orationibus fulciretur. Sicque in excelsum voce iubilationis elata in matrem ecclesiam B. Mariæ, lætantium humeris defertur; illicque sericis, atque in loculo decenter auro & argento contexto repositum, plurimum vere petentibus præstat beneficium. Factumque est, vt Dei seruus idem qui mundo temporaliter vilem se & abiectum pro Dei amore exhibuerat, quique in stramineo tugurio, vili tectus vestitus tegmine, cum pauperibus pauper & ipse latuerat, nunc iam & in cælis ante Dei conspectum exaltatus, & in terris pennas in metropoli ecclesia sublimatus habuerit, exemplumque viuentibus, seipsos temporaliter humiliandi, vt æternaliter exaltentur, præbuit.
[Annotata]
a Quomodo dapsiliter, si vimine contexti parietes?
b Simultatem posuit pro conspiratione, agitatoq; simul consilio.
c An Ebroicensem, siue Ebroicacensem pagum intelligit? an vrbem ipsam, quæ Gallis Eureux dicitur?
CAPVT III
Aliquæ S. Seueri reliquiæ ad eius monasterium relatæ.
[12] Et quoniam locum hunc, in quo Deo specialiter seruierat, nequaquam sui immunem relinquere voluit, hoc modo quasdam de suo corpore reliquias illuc referri … Tempore igitur Domini Guilielmi, a prius Abbatis Cadomi, postea vero Rotomagensis Archipræsulis, Fratres monasterij S. Seueri, quod in Valle Viriæ situm est, [Fratres monasterij S. Seueri, eius corpus visunt:] deuotionis gratia Rotomagum adeunt, quatenus eiusdem sui Patroni & loculum viderent, & se illi quasi præsenti præsentes committere possent. Quorum affectum cum idem Præsul agnouisset, honorifice eos suscepit, susceptis plenam caritatis gratiam impendit, & impendendi maiora promittendo sibi, si peterent, spem tribuit. Cuius promissione benigna prouocati, incidit horum animis, quatenus aliquid reliquiarum corporis pretiosi ab eodem Pontifice peterent: sed ab eo quem tantum honorari, coli, amari audierant & viderant, non se facile posse, [aliquas eius reliquias petunt:] quod optabant, assequi pertimescebant. Et quoniam nullum in repulsione damnum, nonnullum fore credebant in petitione profectum, cum fiducia Dominum Archipræsulem adeunt: suam petitionem suppliciter pandunt. At ille capite deorsum inclinato, quidnam responderet diu deliberato, talia se vel tentare respondit nequaquam audere; cum in multis codicibus legerit, plurimis nocuisse, Sanctorum reliquias tetigisse; [tergiuersante primum Archiepiscopo,] quibusdam etiam, vidisse. Prætendunt illi, Dei Sanctum minime suum priorem odisse locum, quippe quem viuens condiderat, quem sibi proprium dedicauerat, quemue signis tantis tamque frequentibus illustrabat, mortuum abdicare, sic amatum non amare, videbatur incredibile. Poscunt denique sibi licentiam dari, per se sanctum corpus adire, si possint de eo aliquid auferre; si vero non possint, at possunt ei tantum, Episcopo scilicet, gratias debere, cum fide viua accensus annuat. Petitioni eorum spondet parere, si non nesciret Sancto Dei suam sponsionem nequaquam displicere.
[13] Mane igitur sequentis diei, paucis suorum ad se vocatis, cum prædictis Fratribus, præmissis orationibus Missarumq; solenniis, sanctarum thecam reliquiarum deponi fecit, ipseque cum magno timore primus accessit, lacrymisque perfusus patefecit, corpusque sericis inuolutum euoluit. [tandem obtinent,] Cuius caro etsi in puluerem fuerat redacta, cutis tamen adhuc remanebat integra. Sumpsit igitur Archiepiscopus os quod vulgo Cauila colli dicitur, cum parte pellis, post quoque medij digiti, quod rati manus adhæret, simulque cuncta pallio inuoluta, Fratribus prædictis tradidit deferenda. Fratres vero cum maximo gaudio & honore, tali suscepto pignore, lætabundi redeunt, donaque auro & argento pretiosiora Fratribus suis detulerunt: qui & ipsi non minimum lætati, [& ad suos deferunt,] sanctis reliquiis non vilis thecam pretij parauerunt; in qua eas cum multis aliis deposuerunt, diemque susceptionis earum IV Nonas Februarij celebrem agi instituerunt; [coluntq; 2 Febr,] eoque die tota circumquaque regio, ob petendum tanti Patris patrocinium, lætabunda confluit, eiusque solennitati gaudet interesse: cuius precibus ab omni aduersitate eripi, chorisque cælestium spirituum, non suo sed eius merito, confidit ascribi.
[Annotatum]
a VVillelmus II Dux Normaniæ, postea Rex Angliæ, duo Cadomi monasteria ædificauit, in mulctam id mandante Pontifice,cum ei initi cum consanguinea coniugij veniam faceret: vnum Virginum fuit, alterum virorum; huic præfuit primus Abbas Lanfrancus: cui ad Cantuartensem Cathedram euecto, hic Guilielmus suffectus.
CAPVT IV
Epilogus hortatorius.
[14] Et quoniam non sibi, sed nobis, eius solennia colimus, videamus quales simus, [Hortatur Auctor,] qui tanti Patris solennia frequentamus. Non enim, vt ait Scriptura, speciosa laus est in ore peccatoris. [Eccli. 15. 9] Si enim, vt verum est, supra numerum peccauimus, eius laudes attrectare cur præsumimus? [Psal. 32. 1] Denique si, quod dicitur, rectos decet collaudatio, quæ peccatorum erit gloriatio? Verum ne peccatores desperarent, in eodem subditur psalmo: Misericordia Domini plena est terra. [& 5] Terræ quippe nomine censentur peccantes, qui terrenis inhiantes, dum mente ad cælestia ire deberent, sollicitudini mundanæ cupiditatis propensius inhærent: quorum vita vel ratio adhuc studet & sudat, [vt etiam peccatores misericordiam Dei implerent,] vt habeat vnde venerabilior fiat; ad hoc laborat, vt pluribus præsit, & diuitiis gaudeat. Sed & istis misericordiæ plenam porrigit … si quod fuerint, non esse voluerint: nulli enim, si velit, pietatis suæ viscera Deus non impendit, & vt velit impellit, & compulso quasi semper volenti mercedem remunerationis semper largitur: nolenti vero, imo contradicenti, quantum ex libertate prouenit arbitrij, aufert gratiam, & auferendo cordi permittit illabi duritiam, vt non velit nec possit, quod velle & posse potuisset, si fidei gratiam agnoscere potuisset. [Rom. 9. 18 & 16] Cuius enim vult Deus, ait Apostolus, miseretur, & quem vult indurat. Et alibi: Neque volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Vnde, Fratres, salutis nostræ solliciti simus, quoniam peccatis resistentibus nostris, an electi simus nescimus. Verum mandatorum Dei obediendo præceptis, id agamus, vt veraciter sciamus, ne indigni gratiæ Dei in fine inueniamur, & æternis tradamur incendiis. Recurramus ad misericordiæ fontem, in ablutionem menstruatæ patentem. Mundemus lacrymis, quod fœdauimus peccatis.
[15] Si vero malis nostris obtenebrati, ad ipsum veritatis lumen per nos accedere nequimus, intercessores quæramus, per quos veniam mereamur: [& Sanctorum patrocinium,] interpellemus eos, qui dum vixerunt, Deo attentius seruierunt, vt nobis in præsenti seculo dignentur patrocinari, quos in futuro iudices sumus habituri, qui & ipsi fonte misericordiæ inebriati, non negabunt præsentibus, quod voluerunt habere commune cum pœnitentibus. Magis enim consortes quam districti volunt esse iudices: cum quibus & hunc Patrem nostrum B. Seuerum pro nobis intercederet poscamus, [præcipue S. Seueri.] & per ipsum ad Christum legatione fungamur, vt nobis esse suis precibus faciat pacatum, quem male viuendo fecimus iratum. Rogemus vt suo gregi sibi deuote famulanti subueniat, qui suo temporali domino equarum gregem fideliter custodiuit, & custodiendo meritis augmentare promeruit: & qui pietatis affectu, vt nudos vestiret, nuditatem non abhorruit, vestem iustitiæ impetret poscenti familiæ. Porro qui viduæ clamanti equam cum pullo miseratus tradidit, & pro ea alteram diuinitus suppleri promeruit, ipse nobis obtineat, vt Deus in nobis bonum, quod deest, suppleat; & malum quod adest, miseratus auferat: extinquat vero in nobis vitiorum sentinam, qui furni ardentis non sensit incendia. Amen.
TRANSLATIO III S. SEVERI
ROTOMAGO PARISIOS.
Seuerus Ep. Abrinc. Rotomagi in Gallia (S.)
An. Chr. MDCXXXIX.
EX INSTRVMENTO CAPITVLI ROTOMAG.
Christianissimo & inuictissimo Domino nostro, Domino Lvdovico Dei gratia Francorum & Nauarræ Regi, humilimi Oratores Canonici & Capitulum sanctæ Metropolitanæ Ecclesiæ Rotomagensis, Su biectionem & promptissimæ deuotionis obsequium. Vt primum ex Illustrissimi & Reuerēdissimi Domini Archiepiscopi nostri litteris intelleximus, [Ludouico XIII Regi, petenti ab Eccl. Rotomag. reliquias,] augustissimam Maiestarem tuam erga domesticam huius Ecclesiæ sanctimoniam pietatis zelo succensam, ex thesauro, quem habemus in vasis fictilibus, partem aliquam religioso affectu concupiscere; pro tam salubri desiderio gratias Deo agentes, illud exultantibus animis studuimus adimplere. Cuius rei gratia, maturis inter nos deliberationibus habitis, ex variis Sanctorum Reliquiis in eiusdem Ecclesiæ secretario quiescentibus, in duo potissimum corpora beatorum Christi Confessorum & Pontificum Severi & Sinerii oculos coniecimus, vnde sacra pignora in hunc finem excerperemus. Itaque infra scripta die ad id constituta, peractis quotidianis Missarum solenniis, conuenientes in prædictum secretarium, vbi diuersi generis capsæ, immortalibus opibus plenæ, ex armariis, in quibus religiose asseruantur, prius eductæ & decenter dispositæ fuerant, felices vtriusque Sancti exuuias per carissimum Concanonicum nostrum Ioannem le Preuost Presbyterum, tunc Hebdomadarium, planeta aliisque sacris vestibus indutum, comitantibus & adiuuantibus carissimis etiam collegis Nicolao Throsnel & Dionysio le Feure Presbyteris, Diaconali & Subdiaconali cultu paratis, e propriis conditoriis successiue depromi, & super mensam in modum altaris velis & luminibus adornatam, cum thurificatione & precibus sanctæ actioni congruentibus, reuerenter exponi fecimus hoc ordine: Primum e peruetusto tabernaculo variis metallis eleganter obtecto, gemmisque & cælaturis decorato, B. Severi nomen in inscriptionibus Gothico charactere per gyrum exaratis exterius præferente, [missa sunt ossa S. Seueri Ep.] depromptum est corium quoddam ingens, antiquum, sanum tamen, mundum, & solidum, potissimam corporis eiusdem Sancti partem cum cute firma adhuc & integra complectens. Quo super mensam prædictam reuerenter explicato, supplices cum tremore & gaudio intuiti, mirati, & venerati sumus pretiosum illud beatȩ immortalitatis seminarium, in quo Diuina benignitas futuræ Resurrectionis gloriam diutissima tot seculorum incorruptione præsignat: statimque prima colli vertebra vnanimi omnium consilio detracta & seposita, studiose, vt prius, obuolutum recondi curauimus. Deinde S. Sinerii corpus ex alio veteri tabernaculo, [& S. Sinerij Ep.] ex ære fusili elaborato, (quod ob multiplicem Reliquiarum ibidem inclusarum copiam Omnium Sanctorum feretrum nuncupatur) vbi separatim in sericis & versicoloribus perantiquæ texturæ pannis, cum variis inscriptionibus, compositum, diem retributionis expectat; pari cum reuerentia eductum, detectum, perspectum fuit; excerptoque inde quodam osse calcanei figuram exhibente, in eodem Omnium Sanctorum tabernaculo reconditum. Quæ quidem veneranda duo pignora seorsim purpureo serico inuoluta, schedulisque signata, in hac atcula, sera claueque munita, collocauimus, augustissimæ Maiestati tuæ sedulo transmittenda. Ad quorum venerationem vt augustissima Maiestas tua ex ampliori eorumdem Sanctorum notitia fiducialius animetur; veraciter & syncere testamur in Domino, duos istos misericordiæ viros, in generationibus gentis suæ gloriam adeptos, in diebus suis haberi in laudibus: & Beati quidem Sinerii Depositionem in Diptycha nostra ad XIV. Kal. Octobris a multis sæculis esse relatam: Beati vero Severi festiuitatem quotannis Kalendis Februarij apud nos celebrari. Quo die gloriosi Pontificis merita coram sacris eius lipsanis, quæ tum fideli populo in variis thecis reuerenter ostendi solent, [vtriusque natalis:] ex ambone sub Crucis titulo, per diuini verbi præcones a Canonicis vicissim ad id selectos, solenni ritu explicantur. Præterea fidem facimus, vtriusque gesta in quibusdam Ecclesiarum extare codicibus, & in compendium redacta Diœcesano Breuiario contineri: [S. Seueri Actorum compendium:] quorum ex serie constat, par illud eximiæ sanctitatis, vt cælestis modo gloriæ, & sepulturæ consortio, ita quondam natalis soli vicinia, professionis genere, sacerdotij successione, fuisse coniunctum. Siquidem ambo Constantiensem huius Prouinciæ agrum cunabulis, monasticā vitam exemplis, Abrincensem Ecclesiam infulis illustrarunt. Severvs, humili loco natus, ex vili armentorum custode primum Euangelij prædicator, dominique sui (quem infidelem adhuc cum tota familia miraculorū magnitudine Christo peperit) institutor ac magister, deinde relicto sæculo anachoreta, & monachorum Pater, tum singulari eius prouidentia, qui Dauid seruum suum de post fœtantes accepit in Regem, ad pastoralis officij culmen euectus, cum gregē sibi creditum in intellectibus manuum deduxisset, & gentilitatis reliquias e diœcesi sustulisset, in pristinam demum solitudinem reuersus, incorruptæ carnis sarcinam moriens in oratorio a se in honorem sanctissimæ Dei genitricis extructo deposuit. Sinerivs, S. Paterni (qui a Childeberto primo Rege Abrincensi Sedi præfuit) honore meritisque successor, [ac S. Sinerij:] cum multis & ipse virtutibus claruisset, post felicem exitum ad eiusdem Paterni & b B. Scubilionis eius socij corpora sepultus est in monasterio quod Sisiacum appellabant. Vtriusque vero corporis certam indubiamque possessionem nobis tum diuturna traditio, tum domestica documenta confirmant. Ac Severi quidem Translationem ex agro Cōstantiensi Rotomagum ante annos sexcētos & quadraginta, [vtriusque corpus translatū Rotomagum.] Ricardi primi Normannorst Ducis opera, factam, illustria miracula commendarunt. Corpus enim, quod antea bellorum metu humi defossum diutius iacuerat, integrum repertum est: & quoties in itinere pernoctandi caussa deponebatur, ita firmum consistebat; vt nulla vi de loco dimoueri posset, quin prius sacri vectores oneris ad nouæ ibidem ecclesiæ constructionem voto se adegissent. In cuius rei argumentum extant etiamnum templa eius nomine iis in locis ædificata. Svscipiat igitur augustissima Maiestas tua ex inopiæ nostræ promptuarus apophoreta plena gratiæ & sanctitatis, & in modica Reliquiarum parte integra Sanctorum corpora se possidere glorietur, eorumque munita præsidiis, cælestium benedictionum continua sentiat incrementa. Ne vero rei, velut a nobis gesta est, superius descriptæ vlla ambiguitatis obrepat occasio, præsentis scripti paginam nostris omnium, qui interfuimus, ac Notarij nostri subscriptionibus, annulique Sanctæ Mariæ impressione duximus roborandam. Actvm in prædicto secretario sub corporali præsentia & testimonio Sanctorum, Anno Regis Regum Domini nostri Iesv Christi millesimo sexcentesimo trigesimonono, quarto Idus Ianuarij.[Donationi reliquiarū subscribū Canonici]
Ego Nicolaus le Royer Cantor & Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes Baptista Godart Thesaurarius & Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes Caresmel Archidiaconus & Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ludouicus Sausson Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioānes Sequart Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Anselmus Marette Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Nicolaus Barbey Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes le Vendangs Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes le Mercyer Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes Briffault Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Iacobus le Cheualier Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Carolus Brasdefer Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Iacobus Mallet Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes le Preuost Canonicus gloriosas Sanctorum Reliquias immeritis meis manibus deprompsi, & subscripsi. †
Ego Petrus de la Mare Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Bartholomæus le Roux Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes Aubourg Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Nicolaus Throsnel Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Dionysius le Feure Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Petrus Picot Canonicus interfui & subscripsi. †
Ego Ioannes Patry Presbyter, Notarius venerabilis Capituli, interfui, relegi, & subscripsi.
���I. PATRY. ��� Locus † Sigilli.
Ego Franciscvs miseratione Diuina Sanctæ Rotomagensis Ecclesiæ Archiepiscopus, [&Archiepiscopus.] Normanniæ Primas, Confratrum nostrorum Acta synodice atque hierarchice facta, fideliter scripta, religiose oblata, sanctissimo Domino nostro Regi Lvdovico Decimotertio, per venerabilem Thesaurarium Ecclesiæ nostræ, & ex supra scriptis Canonicis duos, Magistros Brasdefer & le Preuost, sancte offerenda approbaui, sigilloque ac subscriptione communiui, & Episcopale sacrarum Reliquiarum depositum claue inclusa obsignaui, nostrisque nominatis dignissimis deputatis reuerenter deferendum tradidi, post consuetas solennesque Translationis cærimonias, Gallioni in Arce nostra, Anno cælestis gloriæ Sanctorum, ac Regis cæli incarnati millesimo sexcentesimo trigesimonono, Regis nostri Christianissimi vigesimonono, dedicationis Regni Reginæ Sanctorum omnium, ab Augusto mense secundo, die decimaseptima mensis Ianuarij. Scriptum ac subscriptum manu nostra.
Fr. Archiepiscopus Rotomagensis.
De mandato Illustrissimi ac Reuerendissimi Domini
Domini mei. ��� Esprit. †
Cum sigillo e laqueis pergamenis pendente.
[Annotata]
a Childebertus 1. Clodonei I. filius fuit, regnauitq; ab an. Chr. 510 ad 558.
b Colitur S. Scubilio cum S. Paterno 16 April.
DE S. PRÆCORDIO PRESBYTERO CORBEIÆ ET VALLIACI IN GALLIA.
Secvlo VI.
[Praefatio]
Praecordius Presb. Corbeiae in Gallia Belgica (S.)
I. B.
[1] Corbeia nobilissimum Galliæ Belgicæ ad Somonam amnem, riuumq; Corbeiam, monasterium est, de quo 11 Ianuarij ad S. Adelardi Ab. Vitam, & XXVI ad S. Bathildis Reginæ, actum pluribus. Dedit illud multos cælo Sanctos, multorum aliunde allatas reliquias pie asseruat: in his, S. Præcordij Scoti Presbyteri, qui Valliaci, siue Vasliaci, ad Axonam flumen vixit, ibiq; CD per annos tumulo conditus iacuit miraculis clarus. Ferrarius in gener. Catal.SS. pro Valliaco Vigliacum scribit; fatetur tamen ab aliis Vasliacum appellari: [S. Præcordij sepultura Vasliaci,] sed fallitur dum scribit pagum esse, cum cœnobio Benedictinorum, in Burgundiæ Comitatu. Oppidum enim est diœcesis Suessionensis iuxta Axonam: Velia videtur a Papirio Massono appellari in Descript. Galliæ per flumina, vbi de Axona hæc tradit: Idem fluuius decurrens per agrum Reteliorum, Regiteste ipsum oppidum alluit, deinde Castrum-Porciani, postremo Veliam properans, [ecclesia,] præclaram Suessionum vrbem alluit. Extat etiamnum, vt testatur Ioannes Colganus, in suburbanis oppidi Vasliacensis, insignis ecclesia S. Præcordij dicata nomini. [natalis 1 Febr.]
[2] Natalis S. Præcordij Kalend. Februarij consignatus est a Molano in Addit. ad Vsuard. his verbis: In Vasliaco natalis S. Præcordij Confessoris. Eadem habet Canisius: eadem Ferrarius; nisi quod pro Vasliaco Vigliacum scribat, vti monuimus. Breuius MS. Martyrol. Ecclesiæ S. Gudilæ Bruxellis: Et Præcordij Presbyteri. [ætas,] Vixisse eum sexto seculo inde constat, quod S. Remigio Ep. Remensi, qui (vt alibi dicemus) an. DXXXII decessit) familiaris extiterit. [Translatio 5 Iun. circa an. 940.] Reliquiæ, vt mox dicetur, Corbeiam translatæ sunt sub Berengario Abbate, qui, vt scribit Claudius Robertus, Walberto, ad Nouiomensem Cathedram an. DCCCCXXXII euecto, suffectus, an. DCCCCXLII. XIII Nouemb. decessit. Facta est ea Translatio v Iunij; quo die in quodam MS. Martyrol. hæc leguntur: Monasterio Corbeiæ Exceptio corporis S. Præcordij Confessoris.
[3] Historiam breuem Vitæ & Translationis S. Præcordij ex manu exaratis codicibus descripserat Nicolaus Belfortius Canonicus regularis cœnobij S. Ioannis Vinearum apud Suessiones, [huius historia.] a quo eam hic damus. Extat eadem apud Colganum in Actis SS. Hiberniæ, ex eiusdem Belfortij exemplari descripta, sed minus accurate, vt perspiciet qui vtramque contulerit.
VITA ET TRANSLATIO
AVCTORE ANONYMO,
ex MSS. eruta a Nic. Belfortio.
Praecordius Presb. Corbeiae in Gallia Belgica (S.)
BHL Number: 6914
Avctore anonymo, Ex MSS.
[1] Omnis decor Corbeiæ tum diuina tum humana creuit prouisione. Hinc ei fuit a amplitudo illa terrarum, quæ modico incremento potuisset pene sufficere in regnum, [Corbeiæ olim opes.] & ea quæ adhuc ecclesiæ superest præsens veneratio reliquiarum, de quibus suis locis continetur relatio: nunc subiungenda est S. Præcordij admodum mirabilis Translatio, quam ita fuisse constat ex antiquitate.
[2] Inter villas Ecclesia Corbeiensis, Valliacus habetur, in pago Suessionico, ita glebis & vineis fertilissima, vt abundantia ciuium, non vicus, sed dici possit ciuitas plenissima. Axonæ enim contigua fluuio, aquis & pratis superba est. Ad hanc igitur quondam casu aduenit quidam ex b Scotorum genere, virtuteque clarus, & per omnia venerabilis vitæ: [S. Præcordius Scotus, Valliaci degit, S. Remigio familiaris,] ibique habitando mansionem adamauit, & tamdiu mansit donec ex toto remansit, ac feliciter ibi defunctus est. Porro tanta claruit perfectione & honestate morum, vt efficeretur B. Remigio familiaris, qui tunc sanctitate fulgens Episcopus erat metropoleos Remensis: c cuique profecto erat carissimum, vbicumque erat, Dei sacrificium. Nec fefellit: [a morte clarus miraculis.] quia quantus fuit in vita, mors pretiosa probauit. Cumque longo confectus senio, vitam feliciter clausisset in Christo, ibidem honorifice sepultus est in vna ecclesiarum: crebrisque beneficiis & leuamentis, populorum fauorem sibi conciliauit, ad sepulturam suam concurrentium.
[3] Huius venerationis frequentatione Presbyter quidam, nomine Tihardus, cernens ecclesiastica augeri & crescere, omni institit arte, mercede & ingenio, quatenus ipsa ecclesiastica suis vsibus deuenirent. Et adeptus votum, paullo post, vt alienis affluens diuitiis, cœpit non ferre seipsum: sed mercede conduxit sibi Presbyterum quemdam, & officij ac tanti thesauri commisit ei custodiam. Is ergo deuote adimplebat custodiam, [eius reliquias Sacellanus custodit,] & supplebat officium, & iam quadam simulatione benignitatis conciliabat sibi amicitiam incolarum: donec, tandem licet sero, cognitus est ex malis fructibus suis. [Iob. 5. 6] Quamquam perhibente Scriptura nihil in terra fieri sine caussa, minister fuerit, licet nescius, d supernæ dispositionis. Quid ergo fecit? Cuiusdam noctis crepusculo, ecclesiam, cuius custos erat, intrauit; dissimulationis caussa lucernam, vt solitus erat, ante corpus sanctum accendit & obserato ostio discessit, venit domum, [clam in Angliam defert.] expectauit horam. Cumque nox tenebras diffunderet, primo conticinio iterum ecclesiam intrauit, lucernam, quam prius accenderat, extinxit, & furto audenti amplexus sancti corporis loculum, quem quiuis alius Sacerdos tangere vix audebat, cum summa diligentia fugam arripuit, & properans ad littus maris accessit. Tunc male sibi securus, & plebis insecutiones timens a tergo, nautas coëgit sperare diem tranquillum, & quas horridi fluctus minarentur perturbationes spernere. [abit in mediterranea.] Cum autem prospere appulissent omnes ad portum Anglorum, præteriens Presbyter maritimas mansiones, vt qui necdum satis securum se crederet, tandem in quodam vico sortitur habitationem, & incolarum familiaritatem breui obtinuit: sicque etiam Reliquias in ecclesiam permissus est inferre, & in sua custodia habere.
[4] Cum autem mane surrexisset Tihardus, & ecclesiam de more adisset, inuenit, & miratur vacuam & patentem: & introgressus diu expectabat cum populo Presbyterum euntem & non redeuntem. Denique domi ille requiritur, & quia non erat, nec inuenitur, & abesse renuntiatur. [Tihardus Presbyter,] Cœpit Tihardus animaduertere, & inspecto Patroni sui loculo, miseranda percellitur confusione, quod talem thesaurum amisisset. Tamen adstitit, & tristis officium celebrauit, non tantum de e damno quantum metuens de periculo. Statim vero vt auditum est, [tumultuante populo,] quod celari non poterat, omnis populus conuolat ad ecclesiam, & Tihardum sceleris conscium clamitat, excusantem infidelitatis & malæ custodiæ accusat: nec ante potuit tumultus sedari, quam pacisceretur se Presbyterum subsequi, & reliquias referre, si quouis modo posset assequi.
[5] [eum insequitur,] Sumpto itaque viatico, vestigia Presbyteri non tum pede quam lingua sequitur: & forre eadem hospitia, quæ & ille, vsque ad littus maris sortitur. Quo vbi deuenit, naulum dedit, transfretauit, eumdem portum, quem & ille, Anglorum attigit: nescius quo iret, voluntate Dei & Sancti, quo ille deuenerat, & ipse deuenit. Requirens illum inuenit f inuento ignouit: [reperit,] & monitus ab eo, quia si ea de caussa aduenisset, aliquamdiu consensit habitate cum eo: rem tamen caute dissimulans artem arte deludere volebat, & opportunitatem expectare. Sed frustra: quia ille ex suo facto alterius mentem ponderabat. Quid multis? Quadam die dum Presbyter balneis lauaretur, & Tihardus famulo vt famulus obsequeretur; clauem cum cinctorio clam rapuit, & figuram talem habere cupiens, ceræ diligenter impressit. [reliquias clam aufert,] Cum haberet similem, explorata opportunitate reserat capsellam, & vacuat suspirato sibi diutius thesauro, festinusque littus maris repetit; quia clauem reliquiarum secum habebat, a talibus non cauente sibi Presbytero. Tum ille repertis quibusdam g viris in littore nequicquam congruum nauigationi ventum præstolantibus, cœpit eos ad transfretandum hortari, sibi notam esse videlicet Dei misericordiam, [feliciter reuehit in Galliam,] & ex eius fiducia spondere illis prosperam nauigationem. Quibus verbis illi fidem accommodantes, artemonem h erexerunt: & a littore Anglico statim citius quam sperauerant, recepti sunt in Gallico.
[6] Ingressi portum gratias Presbytero referebant, quasi eius meritis tantum euasissent periculum. Ipse quoque Presbyter lætatur S. Præcordij reliquias se referre, cuius præclaris meritis tam lætos habuisset successus. Vnde etiam modum egressus lætitiæ, festinabat illos tanto nuntio lætificare, quos olim dimiserat non modico affectos mœrore. [Folliaci deponit. arca clausas:] Quia vero plus iusto festinare aliquando magis impedit, quam subueniat, & Deus, qui cœpit, rem ipsam, non Presbyter, disponebat, errore diuinitus immisso, cœpit deuiare, donec Folliacum deueniret prædium Corbeiensis Ecclesiæ. Quod recognoscens, vtpote qui sæpe illuc veniret, ingressus est domum amici sui cuiusdam, nomine Serani. Cumque post amicas salutationes pariter fuissent conuiuati, Tihardus in crastinum discedere volens, rogauit hospitem suum, vt arcam præstaret in qua sarcinulæ suæ deponerentur, donec parentes suos reuiseret, postea ad ipsum rediturus. Impetrauit, reliquias deposuit, claue muninit, clauem secum tulit, ad suos venit, tristes inuenit, reditu suo lætificauit. Percontatus ab eis, an Sancti reliquias retulisset, aut a quoquam retineri sciret, Scio, inquit, vbi habentur, sed non nisi grandi pretio abstrahentur. Illi vero, Non deerit, inquiunt, pretium: tanrum ne amittamus Patris nostri præsidium.
[7] Interea dum Presbyter spes suas pascendo inaniter securitate reliquiarum, nec minus sponsione pecuniarium …; voluit Deus manifestare, cuius meriti ille esset, quem rustica & vilis arca clausum Folliaco teneret. Cuiusdam quippe noctis tenebroso silentio dum Seranus inscius tanti hospitis, somno indulgeret; [cælesti lumine collustrūtur:] cum magno strepitu dissiliit arca vbi erant reliquiæ, & instar fulguris, visa est domus perseueranter coruscare. Surgunt & accurrunt domestici: & pectora percutientes, a longe stant nec audent accedere. Seranus ipse surgens eadem hora Corbeiam petit, [re Berēgario Ab. nūtiata,] quæ Folliaco habetur contigua: & pulsans ad cameram Domini Abbatis Berengarij, nullo dubitante quin noua nuntiaret, sine mora admittitur. Requisitus quod sic hora ipsa accurrisset, rem omnem pandit ex ordine. Abbas auditis quæ dicebantur, monachorum & Clericorum sapientiores, ac laicorum nobiliores adesse mandat: quorum vna fuit sententia, debere adiri vicum, sanctasque reliquias ad monasterium deferri cum digna reuerentia.
[8] Itur ergo ad locum, &, sicut rusticus dixerat, inueniunt splendorem magnificum. Inde proni accedentes, [deferūtur Corbeiā,] & non sine timore reliquias tantæ virtutis leuantes, imponunt ferendas cuidam venerabili Clerico, & ipsi cum laudibus subsequuntur retro. Quicumque sit, religiose defertur: quis enim sit, adhuc tunc ignoratur. Sed si nomen latuit; cuius meriti, cito patuit, quem Deus tali miraculo mirificauit. [pluuiam exoptatam impetrāt:] Denique cum spatio trium mensium pluuiæ penuria aresceret tota terra Ambianensium, mox vt reliquiæ Sancti de domo sunt expositæ, cælum obducitur tenebrosa nube: nec prius portitores peruenerunt ad ecclesiam, quam viderunt & senserunt profluentem pluuiam. Nonis itaque Iunij illatus in ecclesiam i S. Ioannis Euangelistæ, ibi k non sine signis aliquanto tempore requienit. Adhuc enim apud translatores suos ignotus nomine, non meritis, in principali loco non est compositus, dilatione requirendi nominis. Postea autem fabricata auro & argento theca repositionis suæ, ad ecclesiam S. Petri translatus, & inter ceteros locatus est cum digna reuerentia & honore, nomine etiam, cuius ignorantia monachi tristabantur, notificato, huiusmodi Diuina dispositione.
[9] Presbyter namque prædictus, dum a parochianis suis onustus pecunia illuc rediit, vb tantum gaudium dimiserat, nihil inuenit, præter dolorem & gemitum. Quem enim suis lugentibus instabat vendere, audit Corbeiensibus gratis a Christo datum esse. Cum aliquamdiu inops cōsilij mansisset, nihilominus Abbatem adire vult, & reliquias reposcit. Abbas vero, Cuius, inquit, reliquias requiris? Attille, S. Præcordij Confessoris, quas de domo hospitis mei Serani tu istis. Abbas exultans de audito Sancti nomine, Non ego, ait, tuli a te; sed mihi Deus eum misit gratia dignationis suæ. Tum Presbyter, Heu, inquit, quam cito amisi, pro quo maris periculo me commisi. [frustra eas repetit Tihardus simoniacus,] Miser quid faciam? Cur tanti Patroni amisi gratiam? Non es, ait Abbas, priuandus mercede: reddet enim tibi qui te voluit esse ministrum translationis suæ: modo quoque a nobis non immuneratus abibis. Ita donatus ab Abbate competenti pecunia, tristis & lugens rediit ad sua, iureiurando obtestans, quod sicut ab Anglica terra eum rapuit, ita raperet a Corbeia, si anno integro aduiueret: sed Deo permittente, eodem anno defunctus est. [breuiq; moritur:] Ita Corbeienses de Præcordio suo adhuc exultant: cuius præcordialis amor conciliet eos Deo deorum, qui viuit & regnat in secula seculorum.
[10] Postquam igitur S. Præcordius, quod sibi delegerat, suscepit Corbeiensis ecclesiæ hospitium, & cum sancto martyre l Gentiano sortitus est locum; cœpit florere Corbeia multis miraculorum signis: & maxime postquam ad statuendam pacem m facta est collatio sanctarum reliquiarum Ambianis. [facta ad eas miracula:] Ibi enim notum fecit Deus, quam mirabilis sit in Sanctis suis, & quantis Sanctorum meritis præemineret Corbeiæ locus.
[11] Denique non multum temporis processit spatium, & in omnem terram exeunte, Corbeiam vndequaque confluunt quibuscumque erat cura corporis sui aut animæ. Inter quos Ambianensis quidam adducitur, ligatus super currum funibus & vinculis, & ante monasterium S. Ioannis Euangelistæ ligatus ex carro deponitur, atque in monasterium ingredi a viginti fortissimis viris impellitur. Sed vanus erat labor eorum: multi enim erant cum illo, pessima scilicet legio dæmonum, quibus in corpore suo parauerat hospitium. Impellitur, [energumenus vi ad eas introductus,] & obstat: trahitur, & passum pedis non ampliat: omnibus manat sudor, & ipse solus non laborat. Misera fortitudo, quæ nec cibum, nec potum sumpserat mense integro. Solemnitas S. Præcordij erat ipsa nocte, vesperæ celebrabantur debita veneratione. Intererat Castellanus, & cum eo aliqua multitudo monachorum suorum. Qui vt vidit, Succurrite illis, (clamat ad suos milites) mirum enim video, vnum vincere plures. Taliter obiectis viribus multorum, obstantem & renitentem ducunt, imo trahunt, ea scilicet hora qua Chorus cantabat S. Præcordij responsorium. Cum peruenissent ante altare, velit nolit, cogunt eum in terra procumbere, & pedibus superpositis quasi dæmonem, non hominem, conculcarent, miserum monebant, Deum & Sanctos orare. Cum aliquamdiu sic iacuisset sub pedibus virorum, antequam finisset Chorus responsorium, [liberatur.] non immunis ab ipsa oratione psallentium, vt candela sibi daretur, obsecrabat fratrem suum. Statim a viris erigitur, candela ipsi defertur, ad feretrum S. Præcordij ducitur, & candela superposita ex manu eius, subter feretrum collocatur. Ipse post paullulum obdormiuit, ac postea euigilans, cibum, quem a mense non sumpserat, requisiuit. Curritur in refectorium, defertur ei panis & vinum. Manducauit & bibit, & aliquantulum cibo releuatus iterum obdormiuit. Felix somnus, in quo dormiente illo, vigilauit per Christum S. Præcordius. Tota denique ipsius celebritatis nocte cum dormisset subtus feretrum, in crastino tandem a somno corporis & mentis se excutiens, ante omnes sanus & sanæ mentis adstitit, & gratias referens Deo, S. Præcordio & reliquis Sanctis, vt solueretur, rogauit. Soluitur corpore, quem Deus soluerat mente, & testis ad omnes astabat erroris & infirmitatis suæ, etiam lingua non silens laudes diuinas. Cum redusset Ambianum, diffunditur fama tantæ virtutis: ad requirendum S. Præcordium funditur maxima pars populi totius ciuitatis, laudatur Deus in opere tanto, mirabilis in Sancto suo.
[Annotata]
a Colgan. ampliando illa terrarum tanta prouisio.
b Hunc, vt alios SS. Scotos, Hibernum fuisse pronunciat Colganus, non probat.
c MS. habebat: cui etiam cuique profecto est carissimus, vbicumque erat Dei sacrificium. Colg. qui etiam cuique profecto erat carissimus, vbicumque erat Dei sacrificium.
d Annotat hic ista Belfort. Nunc plane istud apparet: nam Sacramentarij nostro isto tempore Valliiacum possederunt, qui haud dubie S. Præcordij corpori minime pepercissent.
e Colg. Domino, non recte.
f Idem: inuentum agnouit.
g Idem perperam, vicis.
h Idem, exercent, non placet.
i In præf. ad miracula S. Adelardi 1 Ianuar. nu. 1. Tres enim in ea principales habentur ecclesiæ, in quibus corda fidelium sanctæ Trinitatis confessio bene possit vnire: prima Petrum præfert piscatorem, secunda piscatis Euangelistam Ioannem, tertia euāgelizatis Stephanum Protomartyrem.
k Colgan. non segnis.
l De S. Gentiano 11 Dec.
m De hoc ritu plura habes in Miraculis S. Adelardi 1 Ianuar. cap. 8 nu. 15 & seqq.
DE S. TVIANO ABBATE IN BRITANNIA ARMORICA.
[Commentarius]
Tuianus Ab. in Britannia Armorica (S.)
I. B.
Coresopitensis Ecclesiæ in Britannia Armorica antiquum Breuiarium typis excusum, 1 Febr. post tres Lectiones de S. Ignatio, & nouem de S. Brigida ista subdit: Eodem die de S. Tuiano Abbate, de communi vnius Confessoris, non Episcopi. Nihil de eo alibi a nobisobseruatum. Inciderat dubitare num fortassis S. Tudinus, S. Winwaloei sodalis, S. Corentini discipulus is foret: verum hic in eodem Breuiario in Vita S. Corentini diserte Tudinus, non Tuianus appellatur.
DE S. PICTO EPISCOPO.
[Commentarius]
Pictus Ep. (S.)
I. B.
Pictum Martyrem ex plurium Martyrologiorum veterum fide retulimus IX Ianuarij. De hoc, vnicum vetus Romanum, [S. Pictus ep. ignotus.] siue S. Hieronymi, 1 Febr. Et depositio Picti Episcopi. Ignotus is nobis. Quem enim Baronius to 9 Annal. ad an. 721 nu. 5 ait subscripsisse synodo Romanæ Pictum Episcopum Scotiæ, is to. 3 Concilior. appellatur Fergustus Episcopus Scotiæ Pictus; ita vt Pictus gentile sit, non proprium viri nomen. Et recentior est, quam vt Hieronymiano Martyrologio videatur a S. VVillebrordo adscribi potuisse. Dempsterus hist. Eccles. Scotor. l. 6 nu. 533 constare ait Episcopum Pictorum fuisse. Antiquior noster hic; cuius tamensedis, aut etiam gentis fuerit Episcopus, haud scimus.
DE S. SORO EREMITA APVD PETROCORIOS IN GALLIA.
SECVLO VI.
[Praefatio]
Sorus Eremita apud Petrocorios in Gal. (S.)
I. B.
[1] Natalem S. Sori ita in Martyrol. Gallicano Kalendis Februar. consignauit Andreas Saussaius: Ipso die, Lemonicis commemoratio S. Sori Confessoris, admiranda humilitate, [S. Sori natalis,] continentia, aliisque præclaris sanctæ conuersationis dotibus illustris. In Breuiario Lemouicensi præscribitur hoc die festum S. Ignatij, peragendum, vt in Romano, ritu semiduplici, cum commemoratione S. Sori.
[2] [Vita,] Huius Vitam nobis Lutetia transmisit Andreas Chesnæus, Regis Christianissimi Cosmographus, descriptam e vetusto Bibliothecæ Thuanæ codice, cui titulus Historia Ecclesiastica. adscriptus ante Præfationem erat hic versus:
Aruernis genuit, quem præsens pagina pandit.
Auctor diu post eius obitum vixit, [quando scripta?] vt patet ex præfat. Satius tamen ducimus dicere vel exiliter, quæ nouimus, quam cum his qui per tot tempora, iam iamque transacta, beati viri destiterunt adscribere gesta &c. ac nu. 16 citatGesta Francorum. nu. 9 se maiorum relatu didicisse, quæ narrat, scribit. at nu. 12 videtur aliqua alia eius gesta habuisse; ait enim, Vt ex ipsius patet gestis; quod de S. Gamtramni gestis non potest accipi, in quibus illud non habetur, nisi aliqua sint scripta, quæ nondum lucem aspexerunt.
[3] Quo tempore vixerit, licet ex S. Guntramni ætate Sanctique Aredij colligere. [ætas.] Hic anno Christi DXCI decessit, vt patet e S. Gregorio Turon. lib. 10 cap. 29. Guntramnus biennio post, DXCIII, XXVIII Martij. Quo anno e viuis migrarit S. Sorus, nusquam indicatum legimus.
VITA AVCTORE ANONYMO
ex MS. bibliothecæ Thuanæ
eruta ab Andrea Chesnæo.
Sorus Eremita apud Petrocorios in Gal. (S.)
BHL Number: 7824
Avctore anonymo, Ex MSS.
PRÆFATIO AVCTORIS.
Constat veterum fuisse morem, vt sui temporis viros per scripturarum suarum monumenta posteritati commendarent, eorumque dicta memoratu digna vel facta, aut literis traderent, aut picturæ committerent; aut certe ære seu marmore laborioso, spectabili opere, effigiarent: id studij habentes, vt quæque ad sui notitiam vel vtilium conditu digna, vel æstimarentur imitanda, ea ad successorum suorum producerentur notitiam; quatenus nec suo tempori indeuoti, nec posteritati apparerent inofficiosi. En miror, cur tantum adtendamus priorum incassum functum laborem. Nobis quidem a Saluatore promittitur, nec calicem aquæ frigidæ fratri porrectum perdendum. [Matth. 10. 42] Fortium Christi militum facta cur silentij carcere premenda committimus? Ea vero præsenti ac succedenti ætati profutura schedulis saltem vilibus tradamus, [Acta SS. scribenda.] ac mediocri stylo chartulis pro posse mandemus. Accedit ad hoc, quo & animo incitamur, ne cum torpenti seruo damna pattamur dispendij pro retenta pecunia domini. Vnum enim e pluribus Christi fortissimis bellatoribus Dominus suæ Ecclesiæ adtribuit, Sorvm nomine, cuius inclytam vitam multorum, vtilitati profuturam ordiri adgredimur. Et quamquam tanto operi existamus impares, [Auctor tenuitatem suam excusat.] vtpote quibus & pertenuis adest facundia, & ingenij perangusta copia; satius tamen ducimus dicere vel exiliter quæ nouimus, quam cum his qui per tot tempora, iamiamque transacta, beati viri destiterunt adscribere gesta, tenacitate muti silentij soluere quoquo modo pœnas. Et hoc vt fiat, dat etiam Dominus ausum loquendi, qui iubet aperire ora, & ne elinguia remaneant Spiritus sui gratia promittit implenda. Ipse ergo nobis orandus est vt qui serui sui adiutor extirit ad bona peragenda, quæ præcepit, sit nobis in adiutorium ad ea narranda quæ per seruum suum misericorditer gessit. Hæc igitur excusabilibus verbis dicta sufficiant. Nunc ad narrationem veniendum est, quia & valde stultum est in præfatione effluere, in ipsa vero historia succingi.
CAPVT I
S. Sori ortus, seculi fuga.
[2] Hic igitur sanctus vir Sorus territorio ortus Aruernico, parentibus secundum seculi dignitatem non infimis. Diuinis tamen legibus, & orthodoxæ fidei deditis, altus est. Quibus Dominus tantæ gratiæ munus conferre dignatus est, vt eis inter præcipuos suorum ad fines sobolem Deo dicatam, & ab vbere omnipotenti Deo consecratam gignerent. Natus itaque B. Sorus, Christiana lege edoctus, nutritus in fide Catholica, æuum infantiæ gerebat cum industria. [Sorus pius adolescens] Exin adolescentiæ annos ingressus, totusque mirum in modum in Dei opere conuersus, meditabatur iam in ætate iuuenili, quod postea deuotus impleuit. Nullis itaque næuis pectus fuscari contendens, iam non tardus, nonque surdus auditor Euangelij, Diuini executor mandati, Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, & tollat crucem suam, & sequatur me: vt cum Petro Domino dicere posset Apostolo: Ecce nos reliquimus omnia, & secuti sumus te; confestim vt libera vsus est ætate, dictu citius pedem extulit, rumpensque moras, iunctis sibi duobus commilitonibus eiusdem viæ, eiusdemque amoris sociis, a Amando atque b Cypriano, relicta patria parentibusque, Aruernicum excedens solum, Dominici exsecutor edicti, Dimitte, inquit, omnia quæhabes, [cum 2 sociis abit in desertum:] & habebis thesaurum in cælo: & veni, sequere me; Petrogoricum ingressi pagum, vna mente parique consensu eremiticam adgressi sunt ducere vitam. [Matth. 16. 24 & 19. 27, Marc. 10. 21]
[3] Aliquamdiu igitur pariter commorati, vti sese talium opinio habet, [hi ad se cōfluentes instruunt:] ad famam Sanctorum cœpere confluere quamplurimi, alij imitationis gratia, alij audiendi, pariterque videndi, quæ gerebantur. At hi nequaquam obliti priorum propositi, dum aliquamdiu fatigationem patiuntur vndique confluentium, quod dente discretionis interius ruminabant, adinuicem conqueruntur, frustra se deseruisse sua, si talibus implicarentur negotiis, & retrogradis aratro terram sulcantes vestigiis infigerent culta iuuencorum. Castigabant itaque corporis sensus a sinistris affectibus, & studebant venustare mentem sacrorū actuum exhibitionibus. Studioque illis erat & opere sese reddere conspicuos & sermonibus falsos. [sancte viuunt:] Eratque in eorum operibus intuentium admiratio, atque in eorum sermone audientium oblectatio. Reddebat namque eos castitas floridos, fides inuictos, mentis puritas simplices, splendor vitæ laudabiles. Eratque illis humilitas, non in modo solum verborum, vel habitu, sed omnis eorum actus ita erat cōditus, vt quisquis eos aspiceret quasi penna spiritali eos virtute Diuina pictos putaret.
[4] Interea deuotissimi Christi famuli nimio in Domini flagrantes amore, nec satis sic suo fieri cernentes desiderio, temotius sibi habitaculum inquirēdum iudicarunt: ad quod non eos fluctiuaga incitabat leuitas, sed Domini larga voluntas, & inexplebilis Christo placendi pia cupiditas. Itaq; cernens beatus vir Sorus confluentium inibi anx etatem, [vlterius secedunt,] sciens quia in tumultu hominum sæpe deesse contingit conuentum Angelorum, ingentique desiderio anachoresis stimulatus, euocat quam citius socios, allocutusque eos, indicat desiderium mente conceptum, simulque hortatur singulos sigillatim deinceps degere debere anachoretas. [seorsim victuri:] Nec mora, dictu citius animati beati viri Amandus, & Cyprianus, sanctusque Sorus, iter arripiunt, quo Domini eos pietas & velle duxerit.
[5] Dumque sanctis sermonibus pia refouent corda, inter eundum deueniunt ad quendam locum, vocabulo, vt ita dixerim, [sociis dormiētibus,] quia ita necesse est, parum Latino vtamur verbo, Petras-erectas: ibique gressum figentes, paullisper subsistunt. Conciteque tam lassitudine cogente, quamque Deo disponente, socij profundo somno obdormiunt. At beatus vir Sorus vbi eos obdormisse conspexit, percitus gradum extulit, atque huc illucque peragrans, sicubi aptum sibi reperisset locum, sollicite perscrutari cœpit. Et subito dum curiosus loca quæque pererrat inter opaca nemorum, & lustrans abditissima ferarum, obuium se eius conspectibus aptissimus tulit locus; [auiam rupem speculatur Sorus:] quique tam secretus tamque habilis sancto sese contulit viro, vt nemo mortalium habitandi gratia, seu diuertendi caussa, prius ibidem accesserit. Qui, sicut perspicue patet, Dei nutu illi erat destinatus. Rupis namque desuper eminens præbebat obsequium, propter quam fons viuaci vena riuulum euomens, amœna loci illius partim inrigabat, ceteram planiciem c Visera fluuius ab vndoso satis recluserat sinu. Quibus vir beatus conspectis, inæstimabili suffusus gaudio, in terram se protinus dedit, & misericordiæ Domini, tanquam qui hæc sibi præparauerit, gratias reddidit, totis supplicans nisibus, vt qui locum præparauerat, fructus quoque operis cælestis sibi ibidem agere sineret. Moxque pede percito ad socios regressus, ita eos sopore reperit fessos, vt nemo illorum nec quando vir Dei abscesserit, nec quādo quidem regressus fuerit, omnimodo cognouerit. Tuncque summa dissimulatione eos latere volens, e latere se contulit, ac paullisper quieuit.
[6] Transacto itaque fere duarum horarum spatio, abscedente pigritiæ somno, excussis palpebris concite expergefiunt. Initoque consilio inter dulcia patriæ cælestis colloquia semet hortantes, diu multumque inter dulces lacrymas amaraque suspiria, cum diu luctati ab inuicem, caritate & nimiis amoris amplexibus interneuientibus diuelli non possent, [ab inuicē diuellendis] (quippe vnus erat spiritus & cor vnum in Domino) tandem vir beatus altioris ingenij, verens ne in ipsis amoris vinculis fraus inimica quiddam operaretur sui; scilicet ne si diutius pariter morarentur, concepta dudum conamina impedirentur, simulque quia iam ardebat animus visa repetere, & cœpta non deserere, ait Fratribus: O, inquit, carissimis & cunctis mortalibus mihi præferendi, olim quæ mente concepimus, celerius, quæso, exequamur, ne dum simul degimus, Apostoli dictum incurramus: Impedimenta, inquit, mundi fecerunt eos miseros, sed potius laboris atque sudoris iam bene edocti fraterna ex acie iter arripiamus, & sola manu vel brachio contra potestates aëris huius, ceu palȩstrici d agonothetæ, oleo peruncti paternæ traditionis, iamiamque intrepidi adgrediamur. Et quia quos caritas iungit, emensio terrarum non separat, vt caritas dilectionis, iuxta Apostolum, semper maneat in nobis, pro eiusdem caritatis dulcedine aliquid e eulogiarum pariter sumamus. [Hebr. 13. 1] [laridum neulogiā argitur:] At cum nec panis in promptu, nec aliud quid, vnde id fieri posset, requisitum inueniretur, conspecto eminus beatus vir Sorus, particulam adipis suilli, quod vulgo lardum dicitur, improuise reperit. Quam particulatim partiens, singulas singulis sacris pro benedictione particulas reclusit in pugnis.
[7] Dies erant sanctæ Quadragesimæ. Hoc peracto, continuo ab inuicem discessum est, & vnus ex pedissequis, qui tum inibi confluxerant, [id cuidam edere obieiunium, spreta caritate, recusanti vertitur in colubrū;] quasi pro reuerentia sacrorum dierum, dum inuictæ caritatis indiscrete perpendit vim, portionem, quam a Sancto acceperat sumendam, latenter in sinu præripuit, quæ statim in colubrum versa est, totumque eius corpus gyris suorum circumdedit anfractuum. Sanctus fortuitu iam Sorus discesserat, & iter ad antrum paullo ante repertum pedetentim regressurus, sociis abscedentibus, pedem extulerat. Et ecce miser pauitās, post tergum Sancti accurrens, clamat se dignis inobedientiæ & caritatis non habitæ pœnis affici. Quem beatus vir miseratus, paullulum gressum figit, miserumque præstolatur. At ille pronus totum se in terram dedit, confitens impudentiæ suæ negligentiam habitam, multumque deplorans veniam & vitam consequi, cui mors e vicino erat incursans. Sanctus autem protinus edito crucis signo, inimicum humani generis, amicam sibi bestiam ingressum per fratris inobedientiam, ceu quondam in primo parente, Domini Saluatoris vsus exemplo, [sed in priorem formā restituit Sorus.] confestim expulit, & in benedictionem pristinam, fugata maledictione conuertit: fratremque monuit, caritatem semper habendam, semperque seruandam, quia hæc est quæ operit multitudinem peccatorum. Fugato itaque serpente, in statum priorem oblationem reformatam sanctus vir benedixit, eique sumendam tradidit. Qua sumpta & grates innumeras redditas, is qui venerat frater recessit.
[Annotata]
a Hic esse videtur S. Amandus, vel Amantius, cuius in Vita S. Iuniani, eius discipuli, 16 Octob mentio fit.
b Colitur S. Cyprianus Ab. 9 Decembr. Meminit eius S. Greg. Turonen. de Miraculis Confess. cap. 100. Quatuor illius nominis Sancti eo tractu coluntur: S. Cyprianus Ep. Carthagin. M. cuius reliquiæ Moissiacum allatæ, [4 SS. Cypriani in Aquitania.] quæ vrbs Cadurcorum est in ipso Languedociæ limite, ad Tarnem fluuium, haud longe ab eo loco vbi hic Garumnæ miscetur. Alter est S. Cyprianus Nicomediæ cum Iustina V. martyrio coronatus: a quo suburbium Tolosanum nomen S. Cypriani, siue S. Subrani accepit; quod isthic eius ac S. Iustinæ reliquiæ aliquæ in S. Nicolai æde asseruantur. Tertius itidem Martyr cum S. Sauino colitur prope Pictauos in monasterio sui nominis. Quartus est hic sanctus Abbas, a quo fortassis nomen accepit S. Cypriani oppidum ad dextram Dordoniæ, siue Duranij, aut Duranonæ amnis ripam, in Sarlatensi diœcesi, siue inferiori Petrocoriorum regione.
c Aliis Vesera & Veseris dicitur: oritur in Lemouicibus, atque ad Limolium Petrocoriorum oppidum Duranio excipitur.
d Agonistæ voluit dicere, siue pugiles. Nam Agonothetæ sunt munerarij, siue instructores certaminis.
e Simile fere factum memoratur 6 Ianu. in Vita S. Melanij cap. 4 nu. 21 & 22. vbi Annot. g diximus eulogia non semper significare Eucharistiam, sed cibaria resue alias, in signum communionis & caritatis dars aut mitti solitas, præsertim ab Episcopis aliisue sacris hominibus. [Eulogia.] Ita 4 Ian. in Vita S. Rigoberti cap. 2 nu. 7 Præmisitque suas ei eulogias. & paullo post de iisdem eulogiis agens: Episcopi benedictionem gratissime suscipiens. 3. Ian. in Vita 1. S. Genouefæ cap. 3. nu. 11. Ecce eulogias illi a S. Germano directas. 12 Ian. in Regula S. Cæsariæ § 4 nu. 25 Si aliquam transmittere voluerit eulogiam panis. Hic læridum datur pro eulogia.
CAPVT II
S. Sori solitaria vita, fiducia in Deum.
[8] Sanctus vero Dei interius vaste patentes solitudines adiit, atque in eo, vt prædictum est, loco, arctissimo se specu tradidit: ibique diebus ac noctibus perpetuans, vt cum Psalmista dicere posset, Factus sum sicut passer solitarius in tecto, pene per XL annos mirabili atque imitabili vita vixit, [austere viuit.] cui nihil aliud quam Christus viuere erat, & mori lucrum. [Ps. 101. 8] Pallebant ora ieiuniis, & mens acrius cælestia meditabatur, sciens quia bona est oratio cum ieiunio. Fiebatque vira eius speculum imitari volentibus, & cunctis audientibus auidus: & quod difficile est, & facile loquebatur, & pure. Cibus autem eius, panis arctus & aqua brenis erat, vt vox eius Psalmistæ concineret dicenti: Potum meum cum fletu temperabam. [ibid. 10] Et cum Ezechiel, Panem, inquit, meum in festinatione comedebam, & aquam meam in conturbatione bibebam. [Ezech. 12. 18] Operabatur tantum vnde arduum haberet victum, [operans manibus,] sciens quia qui non operatur non manducet. Et cum opere orationi vacabat, vt Scripturæ vita eius congrueret dicenti. Leuate corda vestra cum manibus ad Deum: Et cum Iob, Ego, inquit, deprecabor Dominum, & ad Deum ponam eloquium meū, qui facit magna & inscrutabilia, & mirabilia absque numero. [Thre. 3. 41, Iob 5. 8] In primis cellulam sibi lento vimine construxit, ne incursus obuiantium ferarum, quæ ibi satis abundeque confluebant, incurreret, vt de ipso dici posset: Quoniam bestiæ agri pacificæ erunt tibi. [& 23] Postea vero cum iam diu delitescere nequiret, & fama eius circumquaque ferretur, verens hominum confluentium conuentum, [in arcta specu.] arctius sibi interius inter rimulas rupis in modum fornicis exiguæ a specu construxit, in qua nisi incuruus stare non posset: in qua etiam sedile instar subsellij composuit, ac e regione capitis in circuitu clauos infixit, vt si quando lassitudine cogente inter sedendum somnum obriperet, [somnolentiam apte vincens:] defluenti quaquauersum capiti inliso, citius somno excitus, ad nota confugeret præsidia orationis, ne aliquibus inimici falleretur insidiis. Fecerat etiam ostiolum ante specu, quod numquam, nisi quando orationis gratia noctibus egrediebatur, cuiquam patebat. Iuxta quod foramen perexignum in modum fenestræ oblique composuit.
[9] Iam vero cumque plurimi ad eius magisterium festinarent, [turbas instruit:] cauens, & secum multa voluens, vtrumnam melius esset solitam solummodo vitam ducere, an verbi pabulum vndique confluentibus præbere, vt quod iamdiu solus exercuerat multorum profectibus militaret; ante ipsam cellulam altare subposuit, ibique sacri Ordinis Sacerdotem delegit, quatenus conuenientibus, & sacri sermone verbi, & diuini officio mysterij populis percepto, quasi duplicatum de negotio beatus vir lucrum referret. Vti autem maiorum relatu didicimus, ipse per insertam quam diximus, cellulæ fenestram Sacerdoti sacra mysteria celebranti, quod sibi in munere a quibusque largitum esset, proferre solitus. erat. [discipulos admittit;] Vnde, quia ita necesse erat, sanctus vir ministros in vsus congruos habebat, ex quibus vnus dicebatur Principius, alter vero Bonitus; qui, sicut cunctis est viuentibus consuetudinis, victum abunde requirebant & vestitum.
[10] Accidit ergo vt dies instaret Dominicus b sanctæ Quadragesimæ, cum, sicut omnibus ipsa dies in cibo potuque est infestior diebus, famuli viri Dei grauiter secum conqueri cœperunt, non superesse quicquam vnde eadem die iucundius ac salubrius transigerent, [quos de cibo sollicitos] cunctis in circuitu parantibus esui quæ essent congrua. Eos autem vir beatus leniter compescuit, ac, sicut semper, caritatis & fidei monitis instruxit, & vt spe firma consisterent sollicite admonuit: Potens est, inquit, filioli, manus Domini etiam in hac, qua degimus, eremo seruis suis præbere cibum, qui quinque milia viros in deserti regione paucis refecit e panibus. Numquid non recordamini, quid Psalmista de murmure populi in deserto mussitantis pro penuria carnis dicit? [Ps. 77. 30] Adhuc, inquit, esca eorum erat in ore ipsorum, & ira Dei ascendit super eos. Et Apostolus, Neque murmuraueritis, inquit, sicut quidam eorum murmurauerunt, & a serpentibus perierunt. [1 Cor. 10. 10] His & talibus salubribus eos reficiens verbis, [fiduciam docet,] ipse orationi incumbit, de Dei fisus larga pietate dicentis: Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic monti, Transi hinc, & fiet. [Matth. 17. 19.] Et ecce extemplo Sancto orationi intento, ceruus miræ magnitudinis saltum egressus, atque ex supercilio montis saltum emittens, ante Beati cellulam fractis torosis ceruicibus corruit, atque exanimis effectus, nec vocis mugitum dedit. Confestim itaque puer Sancti cursu concito nuntiat Patri munus a Deo collatum, atque quid exinde fieri iuberet ediceret. [ceruo precibus obiēto;] Tum vero Sanctus tota ad Dominum mente conuersus, ingeminat laudes, qui numquam derelinquit sperantes in se: simulque famulos increpitans, fidei deinceps innitendum, & in prospetis & in aduersis præsentem semper de se præsumentibus adesse Deum. Vocato itaque vno e c paresitis, iubet diligenter a bestia pellem detrahere, [cuius pelle vestitur,] sibique in vsum indumenti præparari, in monumento ponēs, vt & ipse fidelem retributorem laudibus attolleret, & intuentium animos fide plenissima roboraret, vt numquam deinceps cordibus eorum torpor diffidentiæ insisteret. Quo indumento, quousque in corpore mansit, vsus est: [subtas catena:] sub quo etiam catenam collo a pectore ita indidit, vt nec obtutibus pateret intuentium, & maneret intrinsecus sancta conscientia occultum. Exin carnes supradictæ belluæ orphanis & viduis partiendo distribuit, suis quantum necesse esset ad victum diurnum retēto.
[Annotata]
a Specu pro specus positum.
b An Dominica tam finitæ sanctæ Quadragesimæ, siue Pascha indicatur? Nam ipsis monachis in Gallia, iuxta Canonem 17 Concilij Turonensis II, anno Chariberti, & Gunthramni, 6, Christi 566, aut jequente habiti, a Pascha vsque Quinquagesimam, id est, Pentecosten, exceptis Rogationibus, nullum erat ieiunium. An vero Dominica hæc erat instantis sanctæ Quadragesimæ, quæ nunc Quinquagesima dicitur? Plus enim tum indulgeri poterat, cum alioquin ab Epiphania ad Quadragesimam ter in septimana a monachu ieiunaretur, vt in prædicto Canone præscribitur. An deniq; cum iuxta Canonem 11 Concilij Aurelianensis IV anno 541 habiti, solueretur Dominicis diebus per Quadragesimam ieiunium, qui etiamnum mos obtinet, ita licitum fuit carnibus vesci?
c Paresitus pro lanione, haud alibi, quod sciamus, vsurpatum.
CAPVT III
S. Guntramnus Rex a lepra mundatus per S. Sorum.
[11] Itaque sancto viro magis magisque in virtutibus succrescente, cœpit longe lateque fama eius respergi. Cœpit namque maximis elucere signis, [clarescit miraculis.] cæcis visum reddere, surdis auditum præstare, mutis vocem reformare, cunctisque languidis ad se concurrentibus medicinæ remedia præstare. Et quia tempus non sinit, & fastidium lectorum pariterque auditorum cauemus, pauca de plurimis perstringamus. Interea dum sanctus vir orationibus, ieiuniis vigiliisque perseuerat, pergit Dominus glorificari in Sanctum suum, nec patitur abdito celari modio tantam claritatis accensam lucernam, quam supra sanctæ Ecclesiæ candelabrum decreuerat præponendam.
[12] Igitur, vt ex ipsius pater a gestis, hic Beatus temporibus extitit b Gontranni quondam potentissimi ac sanctissimi Regis; qui sanctis deditus operibus, vt in fine claruit, etsi aliquo infectus næuo, purgari meruit c elephantiaco percussus morbo. Denique hoc, vt diximus, dum diu laboraret tabo, [Guntrānus R leprosus, Angeli monitu, eum adit:] monetur per Angelum in sopore noctis, Beatum expetere Sorum morantem territorio Aquitanorum, & Petrogorico pago, ipsumque suæ salutis fore auctorem: illique a Deo collatum, pristinam Regi conferendam mentis ac corporis sospitatem: sibique nihil salutis superesse, nisi ad Dei hominem quantocyus properaret. Quā Rex ammonitione sollicitus nimiumque recuperandæ sanitatis cupidus, iubet ocyus præparari qualiter negotium expleret concitus. Et, vti dignum erat Regiæ clientelæ, parantur quæ tanto erant itineri congrua, quatenus apparatus copiosus & Regiæ sufficientiæ non deesset, & quod viro Dei in munere deferret omnimodis abundaret. Itaque emenso tanto tertarum spatio, deuenitur ad locum, vocabulo Vriacum, duobus fere milibus a beati viri cellula semotum. Tum subrectis palpebris, reductisque eminus oculis, totus præ gaudio exultans, [per 2 millia passuū adrepit:] iubilum mentis extulit. Nam despumanti, &, vt ita dixerim, aurato percitus desiliens equo, terræ pronus decubat, palmisque ac genibus reptans, ad specum vsque beati viri, non tam declinis, quam deuotus & spe nimia credulus deuenit. Tua sunt hæc, Christe, miracula, tua magnificentiæ opera, cui sapit omne quod brutum est, cui mite est omne quod sæuit. Ecce etenim Rex præpotens, ac dudum tremendus, cuius Duces inclyti, Tyranni etiam superbo sanguine creti, vestigia lambere erant cum gaudio timoris soliti, Pauperis tui, cui cum bestiis feris commune erat tam degendi grauitas quamque & victus vnitas, a cunctis longius remoto mortalibus, præposterato ordine, ianuis humilis recubat, & benedici ab eo expostulat, quem hactenus in tota sua vita nec ipso nomine nouerat. Tibi laus, tibi gratiarum actio, qui ponis humiles in sublimi, & mœrentes erigis sospitate. Qui suscitas de puluere egenum, & de stercore eleuas pauperē.
[13] Igitur, vt dicere cœperam, Rex solo decubat, ac totis nisibus cum collega Dauid proclamat: Adhæsit pauimento anima mea, viuifica me secundum verbum tuum. [Ps. 118. 25] Iubet vtique sanctus vir Regem surgere concite, ac caussam tanti itineris tantique sudoris, licet bene sciolus, percunctatur, & quis se in illa humili specu indicauerit, inquirit. Responsum refert, Angelicam ammonitionem indicat: secum non leuiter actum, vt ipse veniret, tanti morbi fessum grauedine in prospectu haberi, nec necesse requiri quid quæreret, quidue postularet. Confestim itaque sanctus vir, cui solidissimum supra petram erat fidei fundamentum, [aqua benedicta perfusus, sanatur.] aquam iubet afferri. Qua exorcizata, Regem iubet perfundi. Et (o mira virtus) alter quodammodo Heliseus Naaman Syrum Iordanis vnda respersum, Regem Francorum extemplo reddidit fanum. Aspiciens itaque Rex ad omnes maculas corporis sui, ita eas sanas reperit, vt nullius cicatricis vestigium penitus remansisset, & septennis quodammodo pueri gratia in cunctis membris eius appareret. Exin igitur diu multumque in laudibus omnipotentis Dei, eiusque famuli Sori ora soluere, ac largitoris & remuneratoris sui munus præconiis extulere.
[14] Tum vir Dei vocato ad se suarum rerum œconomo, iubet citius Regium præparari conuiuium. Tempus erat, quo præcoquæ vuæ vesci solent. Denegat minister meri quicquam reperiri posse, sed neque in vineis circumquaque quicquam vuarum, vnde id liquoris quiddam exprimeretur, inueniri valere. Tum ille, vt totus semper affluebat in Domino, supplices oculos cælorum aspectui dirigens, Eia, inquit, eia, nunquid manus Domini inualida est: Vade ocyus, & in illa, quam nosti, parua vite tria, quæ repereris de palmite pendere, turgentia grana protinus defer. Obsequitur minister magistri edictis, & excusso pede defert quæ fuerat iussus, traditque Patri tria illa gemmea grana. [S Sorus ex 3 granis 3 vasa vino impleri diuinitus impetrat:] At Sanctus tota Spiritum sanctum mente concipiens, Eia, eia, inquit, num manus Domini inualida est? Vade igitur, œconome, & penu omne scopa terens diligenter emunda, ac tres illas apothecas, quas rustici d tonnas vocant, diligentissime compone. Fecit vt fuerat iussus, conciteque ad Patrem regressus, indicat cuncta studiose perfecta. Accipe, inquit Sanctus, hæc tria, quæ clementia Domini contulit in vite grana, & ea in quas præparasti apothecas exprime elicita. Aderit enim, credo, ille, qui in Cana Galilæ æ aquam fundere limpidissimam iussit in vina. Statimque vtiussis Sancti obtemperans peregit quæ præceperat, exuberans vnda subito repleuit cellaria. Renuntiat minister opus patratum: fit continuo eximium gaudium: attollitur fauor Sancti cum laudibus Dei.
[15] Tunc diligenter conuiuio edito, aliquamdiu inibi Rex commoratus, lustratis circumquaque loci illius finibus, orat suppliciter Sanctum, quo, si fieri posset, seruorum Dei inibi construeretur xenodochium. Ad quod sanctus vir libentissime assensum præbuit, [xenodochiū Regis sumptu construit,] ac Rege impensas conferente copiosas, cum festinatione Sanctus Sorus opus arripuit, & cum diligentia consummauit, ac Domini e Scholam assidue militaturam coadunauit, & in honore sancti Martyris f Iuliani ecclesiam consecrauit. Supradictus itaque Rex, reditibus terræ abunde ad supplementum seruorum Dei delegatis, & a seruo Dei benedictionibus formatus, cum multo gaudio ad propria est regressus. Multis itaque Regis beatus vir astrictus precibus, quatenus ipse eodem loco per semetipsum præesset, cum ab amica nullatenus extrudi posset cella, verbis ad vltimum Regis victus, [eiq; præest:] perpendens in his rebus multo magis augeri cumulum mercedis, maximeque Domini seruo pro augmento lucro intendens, dicentis: Euge serue bone & fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam: intra in gaudium Domini tui; alacri mente eius precibus adtentus cessit. [Matth. 25. 21 & 23] Cuius corporalis præsentia, quamplurimos secum traxit in Dei via.
[16] Præfatus autem Rex Gontrannus, vt ex g Francorum Gestis perspicuum patet, eximiam agens deinceps vitam, animabus Christum desiderantibus semet expectabilem reddidit, atque inter bonorum actuum insignia, reperto Dei nutu copioso h thesauro, (quod qualiter factum sit, non est nostri temporis euoluere: [S. Marcelli M. cœnobium a Guntramno ædificatum.] beato viro Paulino ea narranda committimus) In vrbe Cabillonica sancti Martyris i Marcelli mausoleum opere polymito, auro gemmisque miro construxit emblemate. Quo in loco ipse postmodum magnis cluens meritis sepultus est: atque, vt ex eius retexitur gestis, Rex fortis felix vernat in gloria.
[Annotata]
a Alia igitur S. Sori gesta extabant, cum scripta est hæc Vita.
b De S Gontramno Rege agemus 28 Martij. Non vno næuo vita eius inquinata fuit: in his ex pellice filius; vxore repudiata, sed adhuc superstite, alia ducta; [S. Guntramni peccata,] fœdera cum fratrum altero in alterius perniciem inita, rupta, denuo repetita; Recaredi Regis pacem petentis spreta sæpius legatio, missus iterato in eius ditionem exercitus &c. Sed maioribus hæc scelera compensata virtutibus, reuerentia erga Sacerdotes, munificentia erga Ecclesias, largitate in pauperes, [virtutes.] abrogatione impiarum legum a frate Chilperico latarum, ne Ecclesiæ hæredes instituerentur &c.
c De hoc pij Regis morbo nihil in historiis Francorum legimus. Atnon omnia scribuntur a singulis.
d Etiamnum Belgis ac Germanis tonne vas aquæ, vini, cercuisiæ, aut rei similis. Alius etiam scriptoribus vsitata vox tonna, [Tonna.] aut tunna, vt videre est apud Vossium lib. 2. de vitiis sermonis cap. 18.
e Alludit ad Scholas militares, siue ordines & contubernia militantium; de quibus S. Ambrosius in epist 1 ad Cor. cap. 12 sub initium: Scholæ enim sunt, [Schola militaris.] quæ positis in se dant dignitatem, vt loci honor hominem faciat gloriosum, non propria laus. Tertullianus in Apolog ad bestias amphitheatrali pugnæ destinatas transtulit cap. 35. Testis est Tiberis, & schola bestiarum. Nicol. Rigaltius exponit metaphoram, quod feræ in circum e cauea emittantur a munerariis velut ludimagistris. Ad legendum fortassis bestiariorum qui pugnaturi ad bestias velut erudiuntur, continentur certe in ferali funestoq; collegio. Vt igitur Theodoretus religiosæ histor. cap 26 cœnobium ἀσκητικὴν παλαίστραν, exercitatoriam palæstram appellauit, ita hic Auctor Deo militaturam Scholam.
f Celebris hic tota Gallia Martyr, de quo 28 Aug.
g De hoc cœnobio Chronicon Fredegarij: Anno igitur XXIV regni sui (id est, vt infra ad S. Sigeberti Regis Vitam dicemus, Christi 584) Diuino amore tactus, Ecclesiam B. Marcelli, vbi ipse pretiosus requiescit in corpore, quæ in suburbano quidem Cabillonense, sed tamen in Segonum est territorio, mirifice & solerter ædificare iussit: ibique monachos congregans monasterium condidit, ipsamque Ecclesiam rebus plurimis ditauit.
h Nisi intelligat Auctor ingentes Mummoli opes, quas Guntramnus pauperum & Ecclesiarum necessitatibus tribuit, teste Turonensi lib. 8 cap. 3. haud nunc occurrit, quis ille sit inuentus ab eo thesaurus. Refert idem Turon. lib. 5 cap. 20 ingentem a Tiberio II Imp. reportum Narsetis thesaurum, in mercedemeximiæ erga pauperes munificentiæ. An id Auctor, fallente memoria, de Guntramno accepit, de quo præcedenti & sequenti capite agitur?
i Colitur S. Marcellus M. Cabillonensis 4 Septemb.
CAPVT IV.
Alia S. Sori miracula, obitus.
[17] Sanctus autem vir Dei Sorus propositum beatæ mentis augere gliscens, dum quadam die orationi incumbens fortuitu forinsecus oculos extulisset, prospexit mulierem vltro se in fluuio Visera absque vllo rubore lauantem, nec nuditatem sui erubescentem. Vnde vir sanctus satis superque erubuit, atque animo proposuit, [Faminarū conspectū fugit S. Sorus;] se deinceps in hoc seculo mulierem non visurum. Nimirum e studio cauens illud propheticum: Intrauit, inquit, mors per fenestras nostras, ingressa est domos nostras, interfecit paruulos nostros. [Ierem. 9. 21.] Nam fenestræ nostri corporis, oculi auresque constant, per quæ visu & auditu quæ concupiscimus attrahimus. Nos vero ad narrationem redeamus. compendio hoc tantum dictum, ne quis fortasse hæc legens, incautum adiectum exemplum putet.
[18] Igitur vir sanctus in voto ponens continentiæ propositum non deseruit. Qua de re actum est, pia sollicitudine matrem beati viri eum inuisere cupientem totis nisibus repugnare, sicque videndi se gratiam omnibus denegare. [etiam matris:] Cui mater iamiamque discessura, mœrens nimis & eiulans, quasi propheticum vsurpans verbum, ait: Hic te, fili, videre non potui, videbo te proculdubio in illa miseratione, quando tecum receptura sum pro iustis studiis præmia repromissa. Sicque edito breui elogio, discessit. Nec dubium, quin eius verbum dignum fidei obtinuerit effectum. Dixit & abiit. Nos tamen credere decet, tantum fidei dictum non excessisse in cassum.
[19] Itaque beato viro magis magisque virtutibus clarescente, audiens B. Aredius tunc temporis Abbas, & veræ sophiæ operam dans, cateruisque monachorum in a Atensi cœnobio, a se in sui iuris fundo constructo, sacræ regulæ obseruantiam præbens, quod beatus vir Sorus monasterio constructo cum suis Deo omnipotenti vacaret, [munera accipit a S. Aredio Ab.] verbis consolatoriis epistolam perstringens, S. Soro direxit, atque in adiutorium ædificij ostium ei opere cornificio aptatum misit, pullosque columbarum consolationis gratia, aliasque domesticas aues, quas vulgo corniculas dicimus, transmisit; multa monens, Diuinis insistendum rebus, fallacisque inimici præcauendum insidiis. At B. Sorus hæc cum gaudio excepit, ac pro munerum largitate plurimas gratiarum actiones reddidit.
[20] Inter hæc, quia exiguitatis nostræ sermo fessus finem postulat, ad incitandos animos legentium, quantam vim etiam in rebus leuioribus sanctus vir obtinebat, vno tantummodo propalandum exemplo censemus. Mulier quædam e vicino degens, ante ostiolum Sancti porticulam b scopare consueuerat: cui vir Dei ob operis mercedem sæpe denarium conferre solitus erat. [mulierem vetat ante cellam verrere;] At cum, vt iam dictum est, votis Sancti inesset fæminam non videndam, quadam die cum eadem, quam diximus, mulier opus consuetum perageret, metuens seruus Dei ne aut egredienti e cellula aut ingredienti improuise mulier obuiaret, comminans præcepit ne illuc vlterius redire tentaret; etsi parui pendens verbum istud excederet, digna vt iustum erat pœna multaretur. Quod illa verbum triste excepit, mœrensque domum rediit, at, vt post patuit, plus quia fraudabatur censu pecuniæ, quam amore solitæ obedientiæ. Regressa igitur domum, post triduum nihili pendens iussum Sancti, regressa est, Deique homini se importuna ingerebat, anteque fores eius nimiis clamoribus inualescebat, repetens ab eo quod solita erat recipere in lucro. Tum vir Domini grauiter ferens, simulque reputans, nullis eam minis posse ab stultitia reuocare, sputum ex sancto ore egerens, oculo mulieris immersit. Quæ statim Diuino nutu cæca effecta, domumque re ressa, cunctos suæ domus municipes, ex vna parte capitis, qua & ipsa erat, reperit cæcos. Et, vt fertur, [contemnētem diuinitus vno oculo cum domesticis multari obtinet:] tam bestiæ quamque volucres in illa domo manentes huiusmodi cautione vsque in hodiernum multatæ sunt: vt quæ viri Dei excesserat verbum, tam illa quam omnis domus eius atque cognatio, cunctaque supellex sentiret exitium imminens.
[21] Beatus autem vir Sorus omnium odoribus virtutum refertus, vernabat Christo deuotus. Roboratur namque in eo naturalis infirmitas carnis ardore intimo caritatis: imbecillitatemque corporalium virium solabatur copia spiritalium charismatum, simulque illud Apostolicum hortamentum: Non sunt, inquit, condignæ huius seculi passiones ad superuenturam gloriam, quæ reuelabitur in nobis. [Rom. 8. 18] Itemque quia per multas tribulationes oportet nos introire in regnum Dei. & quod oculus non vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quæ præparauit Deus diligentibus se. [Act. 14. 21, 1. Cor. 2. 9] Hæc atque alia sacræ Scripturæ documenta, tamquam sal spiritale, fluxa mundi gaudia ab eo exsiccabant, & ad semper mansura cor illius ignibant. Hæc illius exercitatio, [solatur suos labores verbis Scripturæ:] hæc continua contra diabolum extitit decertatio, donec tandem post laboris cursum, operis peracti a Domino repræsentata est remuneratio. Dum his atque huiusmodi agonibus decertaret, agminibusque monasticis vndequaque ad se confluentibus, æmulamina suarum virtutum inuictissima relinqueret sinis cunctis mortalibus ineuitabilis ostium corpusculi eius cœpit pulsare, vt anima Deo dilecta, diutissimis reuincta catenis, carceralibus tandem libera setuitiis rumperet vincula carnis, & Regi suo occurreret, in gaudium eius suscipienda læta.
[22] Conuocatis itaque Fratribus quadam die, indicat dissolutionem sui corporis imminere, seque velle iam dissolui, & esse cum Christo. Exin igitur, [febri corripitur:] nec mora, acti febri corpore prærepto, medullæ eius igne genuino perurebantur, & sanguinis vnda per membra singula siccabatur, spiritus tamen carnis in infirmitate vigore Diuino fortior reddebatur, & ad Domini faciem deprecandam, quo celerrime soluto carnis vasculo liberaretur, magis ac magis accendebatur. Denique dissolutione iam vicina, [obitum suum prædicit:] cohortibus monachorum circum se adstantibus, & euentum rei præstolantibus, paullo post futuram eis suam prædixit dissolutionem, & vt possibilitas permisit, vt sui memores essent ammonuit.
[23] Interea ad hæc cunctis attonitis, & finem rei præstolantibus, ecce subito Orientis tramite splendor nimius adueniens, totum illud repleuit cubiculum, ac eximij odoris nidor cunctorum repleuit corda, [cælesti lumine & odore perfusus moritur:] patuitque in calce, qualis vir sanctus extitit in stadio vitæ. Sicque valedixit Fratribus, & cælicum cælo spiritum collocandum tradidit. Ad cuius obitum adfuere præsentes sancti viri Amandus & Cyprianus: vt quibus vnum fuerat vitæ studium, par fieret recompensatio & præmium. Iam vero eo migrato, quis explicet quantus fuerit circumadstantium luctus, quis pectoris anxij singultus? qualiter loqui volentibus, atque orare nitentibus, media interrumpens verba locutionem interdixerit doloris magnitudo? Tandem autem inter dira suspiria & amaras lacrymas doloris modum non ponentes, [sepelitur a SS. Cypriano & Amando:] corpori sacro funebria impendentes obsequia, loculum parauerunt cum magna diligentia, & in basilica quam ipse dudum in honore sancti Martyris Iuliani construxerat, terræ mandare studuerunt deuote.
[24] Quem locum Dominus noster Iesus Christus sæpissime, ad demonstrandum quem circa suum famulum habuerit fauorem, mirandorum operum exhibitionibus consueuit nobilitare. Neque enim vel huius operis sinit breuitas, vel stylo suppetit facilitas enarrandi, quot cæci post obitum ad illius sepulcrum receperint visum, vel debiles, seu quacumque infirmitate detenti, [miraculis illustratur.] sanitati sint pristinæ redditi, & dæmones ex obsessis corporibus pulsi, & alia quamplurima petentibus sint collata beneficia. Hæc omnia tuæ potentiæ præconia, tu Domine Pater in seruis tuis mirabilis, mirabiliter operaris, ad gloriam nominis tui & ad laudem vnigeniti Filij tui Redemptoris nostri: cum quo, & cum Spiritu sancto viuis & regnas per secula immortalia, Amen.
[Annotata]
a Attanum vocat Cl. Robertus. Situm id fuit, vbi nunc S. Aredij oppidum, vulgo S. Yrier la Perche, de quo And. Chesnæus in Antiquitat. Galliæ, [S. Aredij oppidum.] & Franciscus Ranchinus to. 2 Descriptionis Europæ. S. Aredij Vitam dabimus 25 Aug.
b Plura huius verbi exempla reperies apud Vossium lib. 4 de vitiis sermonis cap. 24
DE SANCTIS MARTYRIBVS AGRIPPANO EPISC. ET VRSICINO PODII IN GALLIA.
Post an. Ch DCL.
[Praefatio]
Agrippanus Ep., Martyr, Podii in Gallia (S.)
Vrsicinus, Martyr, Podii in Gallia (S.)
I. B.
[1] Vellaua vrbs Aquitaniæ primæ, Gregorio Turonensi lib. 10 hist. Franc. cap. 25 memorata, Velaunorum ditionis, quam Galli nunc le pays de Velay appellant, caput; aliis Anicium dicta a cliuo aut colle Anicio, in quo sita est; [S. Agrippani, vrbis Anicij siue Podij,] Papirio Massono Auicium; vulgo, a pluribus retro seculis, Podium, quod collem sonat, aut montem. Nam vt multa olim extructa in collibus oppida Gallorum, in dunum desinebant, quod ascensum veteri ipsorum lingua significabat; ita deinceps eadem fere notione Podij vox vrbium nominibus addita, quam Franci Puy, Tolosates Pech efferunt: vt Podium-Laurentij, Puis-Laurens, Pech Laurens. Obseruauit ista Guilielmus Catellius historiæ Languedociæ lib. 2.
[2] Est autem Anicium, siue Podium S. Mariæ, omnium Languedociæ vrbium post Tolosam maxima, vti idem Catellius & Franciscus Ranchinus tradunt. Sedem Episcopalem habet ab antiquissimis retro temporibus, [apud Velaunos in Aquitania] siue isthic locatam, cum primum fide imbuti sunt Velauni; siue, quod plures sentiunt, a S. Euodio illuc translatam, ex oppido S. Pauliani, quod Ῥύεσιον, Ruesium, Ptolemæo lib. 2 cap. 7 in tabula 3 Europæ celebratum, putant esse. Eius porro vrbis Episcopus, et si in Notitia ciuitatum sub Bituricensi Archiepiscopo constituatur, ab eius tamen exemptus iurisdictione, vni paret Romano Pontifici.
[3] Decimusquintus eius vrbis Episcopus fuit S. Agrippanus, vti auctores sunt Catellius, [Episcopi XV] Claudius Robertus, Ioannes Chenu, Odo Gisseius noster. Colitur is Kalendis Februarij;quo die ista habet Philippus Ferrarius: Podij in Gallia, S. Agrippani Episcopi eiusdem vrbis & Martyris. [natalis;] Saussaius prolixiori elogio illius acta complexus est, vti & Gisseius lib. 1. historiæ Aniciensis cap. 32, vbi tradit, Gallice S. Aggreue nuncupari. Duplicia eius acta Anicio ad nos misit Ioannes Baptista Bellus noster, vtraque nimis quam succincta: priora, in nouem perbreues lectiones partita, [Acta;] sumpsit e collegij Societatis nostræ in ea vrbe codice MS. ita prætitulato: Hic incipitur feriale secundum … ecclesiæ B. Maria, Aniciensis diœcesis. Posteriora Acta exscripta sunt Ex Officio Sanctorum peculiarium sanctæ, augustæ & illustris Ecclesiæ Cathedralis B. Mariæ Aniciensis, immediate Romanæ subditæ, ad formam Breuiarij Romani redacto. Is titulus libri anno 1624 editi. Sunt autem lectiones tres secundi, vt vocant, Nocturni.
[4] Vtraque hæc Acta, S. Agrippani ætatem indicant, dum missum ad Velaunos Episcopum tradunt a S. Martino Papa, [ætas;] qui vt ad eius Vitam XII Nouemb. dicemus, pontificatum adiit anno Christi DCXLVII, in exilio mortuus est an. DCLV. Quamdiu sederit Agrippanus, nusquam indicatur. Interfectus est, cum Roma reuerteretur, in Viuariensi diœcesi ad fines Velaunorum, [martyriū,] ab idolorum cultoribus: quos fortaßis miretur aliquis in media Gallia tunc extitisse, & coniectet potius, ab aliis improbis hominibus, quorum scelera reprehendebat, cæsum; posteros vero ratos tam immane flagitium in Christianos non cadere, [an a Gentilibus illatum?] paganis id tribuisse: quamquam, vt narrat Turonensis lib. 10 cap. 25. fuit S. Aurelij XIII Velaunorum Antistitis tempore, LX fere annis ante Agrippani cædem, magus quidam Biturix, qui se vt Christum adorari iubebat, mulierem quamdam circumducens, quam Mariam vocitari fecit: atque ambobus occisis, tamen homines illi, inquit Turonensis, quos ad se credendum diabolica circumuentione turbauerat, numquam ad sensum integrum sunt regressi; sed hunc semper quasi Christum, Mariam autem illam partem Deitatis habere profitebantur. Pluresq;, vt ibidem subdit, per Gallias fanatici homines, simili furore agitati, emerserunt. Hac peste fortaßis ij afflati fuere, qui sancto Antisti intulerunt manus, eaque ratione magis ad eius necem irritati, quod ab illis ipsorum pseudochristus occisus erat in Velauæ vrbis territorio, quos ad eum coercendum Aurelius, Agrippani decessor, miserat. Potuit alia impiorum isthic existere colluuio, magicis & idololatricis deuincta præstigiis.
[5] Locum martyrij historia Translationis Chinacum appellat, Chiuiacum Saussaius; Gisseius olim Chiniacum, [locusmartyrij,] nunc S. Agrippani oppidum vocari scribit, vulgo S. Agreue: extitisse vero in iugo vicini montis templum huic Sancto dicatum, quod, vt innumera alia, patrum nostrorum memoria Caluinistæ euerterunt. Paullo infra arcem, in eiusdem (vt arbitror) montis cliuo, locus visitur, vbi plexus capite fuit, appellaturq; ad S. Vrsicinum, [nunc ad S. Vrsicinū;] qui socius illi gloriosi martyrij fuit, merito hoc die relatus a nobis, etsi nomen eius in nullo martyrologio adhuc repererimus. Probabile est, ab eo factum esse loco nomen, quod aliquæ eius ibi relictæ ad accolarumvenerationem ac munimen, reliquiæ sint, cum S. Agrippani Anicium transferrentur.
[6] Translationis historiam ex eodem Aniciensi Officio nobis Bellus transmisit. Collocatum est primo sacrum illud pignus in S. Stephani Protomartyris ædicula quæ nunc subterranea est, [Translatio;] superædificato S. Georgij templo, Vnde Saussaius ait in crypta S. Georgij depositum esse. Inde ad Cathedralem Deiparæ Virginis basilicam deportatum est, ac demum ad templum in ipsius honorem, ab eodem Dulcidio, vt scribit Gisseius, extructum: in cuius principe ara, vna cum S. Vrsicini corpore aßeruatur.
[6] Anno Christi MDXXII die VI Aprilis, Antonius de Chabanis, LXXIV Aniciensis Antistes, per Suffraganeum suum Stephanum de Pressuris ex Ordine Minorum, [Reliquiæ visitatæ;] Troadensem Episcopum, aperiri capsam, ac visitari S. Agrippani reliquias curauit. Is ergo sacris ad illius aram solenniter peractis, habitaque ad populum elegante de eius virtutibus oratione, e monumento lapideo, quod in eodem maiore altari aptißime clausum extabat, thecam ligneam profert, cui inclusæ reliquiæ erant, ipsaq; adeo nihil sui nitoris vetustate amiserat, vt plane noua videretur. Caput intra rotundam e plumbo pyxidem conditum erat, inuolutum panno byßino telaque linea, ita mundis atque si eo primum die isthic posita essent. Omnia hæc ad dies aliquot exposita palam fuere, vt pietati populi fieret satis: suntq; eo tempore complures variis liberati morbis. In eodem lapideo conditorio alia reperta est lignea arcula, in qua reliquiæ aliquæ erant S. Saturnini, S. Gertrudis, S. Fusci, S. Gerardi Auriliacensis apud Aruernos Comitis, S. Martini, S. Magdalenæ, & aliorum, ac viuificæ Grucis particula. Sanxit postmodum XV Octobris eiusdem anni Antonius Episcopus, [Translationis anniuersaria celebritas.] vt S. Agrippani Translatio, quæ antehac XXV Octobris agebatur, deinceps VI Nouembris celebraretur: quamquam neutro die in vllo, quod quidem viderimus. Martyrologio, eius rei consignata memoria est. Citat Aniciense Gisseius. Recondita sunt sacra illa pignora intra idem saxeum monumentum. Caput solum, atque alterum brachium, seorsim habita, vt thecis argenteis includerentur.
VITA
ex MS. collegij Podien. Soc. Iesu.
Agrippanus Ep., Martyr, Podii in Gallia (S.)
Vrsicinus, Martyr, Podii in Gallia (S.)
BHL Number: 0171
[S. Agrippanus Hispanus, doctus,] Cvm igitur B. Agrippanus ex nobilissimis parentibus duxisset originem, & de Ispania oriundus fuisset, tamen liberalibus artibus imbutus esset. Cum autem in adolescentia ætatis peruenisset, a parentibus, eo quod vnigenitus esset, vtique matrimonio compellebatur. [nuptias vitans, Romā petit: fit Ep. Velaunen.] Et cum ad eius notitiam peruenisset, inconsultis parentibus Romam perrexit, & in seruitio Dei taliter se occupauit, quod in amore Papæ rapitur. Et sic B. Agrippanus gradum & dignitatem Prȩsulatus obtinuit, & a Summo Pontifice in Vallauensem Episcopum ibidem consecratus fuit. Accepto nempe tanto dignitatis officio, toto posse prauitatem hæreticam a stirpare satagebat. Et cum gentibus & profanis diu decertasset, [errores profligat:] quædam nobilis mulier ad simulacra deorum populum conuocabat. Dum autem videret se esse seductam, persuasit gentilibus & profanis, vt crudeli morte puniretur. Deinde cum eodem Christi Martyre in multis decertassent, nec prece nec pretio eum vincere possent, [occiditur.] capitali sententia iudicatus est. Hic vir Dei martyrium suum consummauit, & caput eius in planum prosiliens, [præcisum caput fontem elicit.] in fontem cecidit, ex qua quidem aqua iusti baptizati sunt.
[Annotatum]
a [Stirpare.] Stirpare est stirpitus euellere. Pro purgare vsurpatum S. Ambrosio lib. 9. in Lucam, sect. 4. Stirpare agrum solitus, inquit, ne sentibus gemma lædatur, ne luxuriet vmbra foliorum.
ALIA VITA
ex Officio Ecclesiæ Podiensis.
Agrippanus Ep., Martyr, Podii in Gallia (S.)
Vrsicinus, Martyr, Podii in Gallia (S.)
EX MSS.
[S. Agrippanus pietati a puero deditus, nuptias fugit: fit Episcopus:] Agrippanus ex Aniciensibus Episcopis, Martyr vnicus, in Hispania natus, puer scholas frequentauit, ea ingenij felicitate, vt condiscipulos facile superaret. Ad cibum a magistro quæsitus, in templo sæpius genibus flexis precabundus reperiebatur. Eum matrimonio dum parentes, quibus sola proles erat, implicare tentant, Romam clanculo petit. Romæ vir eruditus latere non potuit, quin viduata Pastore a Aniciensi Ecclesia ab ipso summo Pontifice Martino primo ad eam pastor mitteretur, ab eodem Pontifice Velaunorum Pontifex consecratus. Id temporis gentilitio ritu adhuc Velaunia sordebat, Arrianaque hæresis & b Heluidiana c eamdem contaminabant. Aduersus hæc tria monstra præliaturus Agrippanus abstinentiæ præsidio se communit, [abstinentiam colit: errores impugnat:] carne & vino sibi interdicit, verbi Dei concione crebra Catholicos armat, hæresim lacessit, paganismum impugnat. His Agrippani studiis aduersarij fracti sancto Præsuli moliuntur insidias: [tonsorem necem sibi parare, diuinitus agnoscit:] tonsorem pretio comparant, qui dum de more crinem barbamque raderet, iugulum putet & enecet. Adest tonsor sicarius: Nonpoteris, inquit, Agrippanus hodie præstare quod animo agitas; mihi vlterius progrediendum est. Nihil tamen desinas velim barbam pilosque decurtare. His perculsus tonsor, scelere sibi temperat, ac detonsam Agrippani barbam religiose sibi asseruat; quæ postmodum Ecclesiæ Gratianopolitanæ tradita prodigiis claruit, [barbæ eius pilis facta miracula:] in expellendis præsertim morbis circa faciem enascentibus. Romam profectus ad Pontificem Agrippanus, cum inde suum ad ouile se reciperet, in idolorum cultores incidit vigesimo fere ab Aniciana ciuitate milliario: contra eorum ritus sacrilegos inuehitur. Vnde in vincula detruditur, tertioque post die, hortante loci domina gentili, capite truncatur, cum Vrsicino famulo. [ab impiis occiditur cum S. Vrsicino:] Agrippani autem capite in subiectam vallem delapso, fons exiliit ex vestigio, in quo substitit; qui postea sanandis ægritudinibus, d plurimumque baptismo inseruiit. Ad eius sacros artus sepulturæ commendatos, frequenter egere excubias Catholici, vbi cælestibus solatiis sunt irrigati. [caput præcisum fontem miraculosum elitit.] Martyrio sublatus fertur Kal. Februarij.
[Annotata]
a Is S. Benignus fuit, cuius natalem 12 Nouembris statuit Saussaius.
b Non mirum Heluidianam hæresim cum Ariana grassari: nemofere in Dei filium blasphemus est cum Ario, qui non vna sit in Matrem impius cum Heluidio. Auxentij Mediolanensis Ep. Ariani discipulo, asserente Christi Matrem, post eius ortum, [Heluidiani.] plures ex Iosepho filios peperisse; & nuptias virginitati æquante.
c Addit Gisseius Sabellianam, quæ personarum in Trinitate differentiam tollebat. Nec mirum eius hæresis in Galliis superfuisse germina, quam Rex Chilpericus, Clotarij filius, [Sabelliani.] scripto indiculo conatus erat Episcopis Galliarum persuadere, vti tradit S. Gregorius Turon. lib. 5 hist. Franc. cap. 44.
d Scribit Saussaius, illius fontis haustu ægros morborum leuamen in hos vsque dies percipere. Idem tradit Gisseius.
TRANSLATIO S. AGRIPPANI
ex eodem Officio Podiensi.
Agrippanus Ep., Martyr, Podii in Gallia (S.)
Vrsicinus, Martyr, Podii in Gallia (S.)
BHL Number: 0172
EX MSS.
[ad corpus eius facta miracula.] Vbi martyrio sublatus est. B. Agrippanus, eiusque corpus sepulturæ datum, morbis frequentibus medicinam fecit, tot enim male habentes suo præsidio recreauit, vt ad monumentum eius crebræ excubiæ fierent, ac peregrinationes multæ: vnde oppidum in quo membra quiescebant, antiquo nomine repudiato, quod Chinacum erat, [claudus curatus.] a S. Agrippano sibi nomen fecit. Crure fractum aduenam quemdam perhibent ad eius tumulum labore multo perrexisse; atque e vestigio vt illum attigit, incolumem stetisse, firmoque ac nihil claudicante gressu, ad sua limina se retulisse. Ibidem diutius quidam febre iactatus, vix hȩrebat ossibus, [alius febricitans:] sed beati Martyris merito omnis febrilis æstus est propulsatus, ac valetudini pristinæ restitutus æger. Stabat iam sacellum super Agrippani tumulum, cum Dulcidius, proxime post S. Agrippanum Aniciensis Antistes, tanti pignoris auidus, a Viuariensi Episcopo poposcit (in Viuariensi enim ditione Chinacum est, [transfertur Anicium;] vbi condita B. Agrippani membra erant) fas sibi esset, e sepulcro sublatum beati Martyris corpus Anicium transferre, cum Anicianæ Sedis Præsul quondam extiterit. Annuit Viuariensis Pontifex: effertur Chinaco Anicium Agrippani sacrum corpus; [clarescit miraculis,] Aniciique in subterranea Stephano Protomartyri nuncupata ædicula reconditur, vbi prisca repetiit miracula. Inter alia memorandum est istud. Ante membrorum capsam cerea ardebat candela ferro infixa: [ferro instar cerei ardēte, oleo lāpadum non deficiente:] igneo lumine absumpta candelæ cera, quod substabat ferrum, perinde atque ipsa candela ardebat. In eodem loco, quod lucentibus lampadibus oleum infundebatur, lampadum flammis non absumebatur. Ex S. Stephani ædicula Agrippani corpus postea ad B. Virginis altare primarium fuit latum: inde post varias ad ipsum vigilias, variaque cultuum & precationum genera, ad templum nomini Agrippani recens extructum ac dicatum, [defertur ad ædem propriam,] deportatum fuit, ibi etiamnum colitur & inuocatur. Celebrabatur olim eius gloriosi Martyris Translatio Octob. vigesima quinta, annis singulis reuertente die: tamen, cum anno millesimo quingentesimo vigesimo secundo, Aprilis die sexto, capsa Martyris reserata patuisset, [visitatur] reliquiæque non sine ægrorum commodo, propalam prostitissent per dies aliquot, Antonius tunc Aniciensis Episcopus edicto sanciuit, in posterum luce sexta Nouembris Translationem corporis S. Agrippani fore festiuam annis singulis; quod postea seruatum est.
DE S. SIGEBERTO REGE FRANCORVM AVSTRASIORVM METIS IN BELGICA I
An. Chr. DCLXIII
Commentarius præuius.
Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia (S.)
BHL Number: 7711
Avctore G. H.
[Prologus]
[1] Hactenus in ordinandis temporibus, quibus Galliarum ac Germaniarum Sancti vixerunt, præsertim sub Merouingis Francorum Regibus, [Caussa huius longioris commentarii.] secuti fere sumus Ægidij Bucherij, Iacobi Sirmondi, Dionysij Petauij chronologiam: quam præ ceteris accuratam, etiam retinent Christophorus Browerus in Annalibus Treuirensibus, Autbertus Miræus in Chronico Belgico, Andreas Chesnæus in Scriptoribus historiæ Francorum a se illustratis, Scæuola & Ludouicus Sanmarthani in tertia editione historiæ genealogicæ Regum Francorum, aliiq; hoc tempore doctrina scientiaque historica illustriores. Et nobis certe neque necessarium erat, neque omnino opportunum, vt omnem temporum rationem ante excuteremus, quam Vitam vllam proferremus in lucem. Non negleximus tamen, si quæ se obtulerunt perspicuæ notæ temporum: sed illas ipsas, quatenus fas fuit, conati sumus fide optima ad illorum chronotaxin reuocare. Verum quia anim aduertimus eos haud paucos characteres veterum scriptis demere, aut corrigere debere, vt quam sibi præstituere temporum rationem stabiliant; neque tamen id semper assequi posse; satius fore duximus, si diligenter expensis veteribus Gallicarum rerum scriptoribus, Regum omnium, qui ab exordio Francicum imperium, siue solidum, siue bifariam, trifariam, aut etiam quadrifariam diuisum tenuerunt, annos regiminis certis characteribus firmatos, & receptæ nunc Æræ, quæ sub occasum primæ illius stirpis inualuit, accommodatos constitueremus. Quod hac in re nos speramus consecutos, breui hic damus tractatu ad Vitam S. Sigeberti Regis Francorum, eamq; primam alicuius ex regia Merouingorum stirpe oriundi, a nobis illustratam: in qua alias cogeremur plurimum ab aliorum chronologia discedere, quæ, reliquis præcedentium subsecutorumq; Regum temporibus non examinatis, apparuisset viris etiam eruditis, necdum omnibus extricata erroribus. Eamdem sæpius hoc mense ad Vitas SS. Vedasti, Amandi, Ansberti aliorumq; stabiliemus. Præponimus autem primam gentis originem, ex plurium simul populorum ad suam tuendam libertatem coniuratione conflatæ; deinde Austrasiorum regni sedem ac sines explicamus, vnde chronologiæ vniuersæ expeditior deinceps ratio erit.
§ I Francorum origo, sedes, migrationes. Primi S. Sigeberti maiores.
Avctore G. H.
[2] Germani, mari Oceano propinquiores, iisq; viciniores Belgæ, iugo Romanorum aut excusso, aut certe numquam admisso, [Franci a vindicanda libertate nomen adepti,] tamquam libertatis summe auidi describuntur a Cornelio Tacito, peritißimo harum regionum sub Traiano Imperatore, circa initium seculi a Christi ortu secundi, scriptore: apud quem lib. 4 Historiæ, cap. 17, Ciuilis & Brinio Batauorum Caninefatumque Duces, parta de Romanis victoria, magna per Gallias & Germanias fama, libertatis auctores celebrati, eam vicinis suis libertatem, natura etiam mutis animalibus datam, oblatis & Romanorum spoliis, & honoratis militiis inculcarunt. Imo Romanis eam Germanorum libertatem regno Parthico acriorem fuisse docet lib. de Moribus Germanorum cap. 37. Scilicet prætexebantur, vt tradit cap. 37 dicti lib. 4 Historiæ, ab eisdem Germanis speciosa libertatis nomina: vt non miremur ab eo tempore plures istic populos, animis armisq; contra Remp. Romanam conspirantes, a libertate nomen sibi Francorum sumpsisse: Franck quippeBelgis Francisq; liberum sonat. Vires dein eorum adeo paullatim accreuere, vt seculo Christi III hi Franci, [potentes Romanorū hostes seculo Ch. 3.] Imperij. Romani hostes, Gothis, Sarmatis, Persis, seu Parthis, æquipararentur. Nam Gallienus Imperator apud Trebellium Pollionem illusurus populo Romano de Gothis, Sarmatis, Francis, Persis, tamquam fortißimis hostibus subactis, speciosa simulatione triumphauit. At M. Aurelio Probo in Imperatorem electo, populus Romanus apud Flauium Vopiscum solenni voto acclamauit, eum Francicum, Gothicum, Sarmaticum, Parthicum esse, ob vires illorum ab eo aliquantulum repressas. Sunt autem Pollio & Vopiscus primi auctores, in quorum historia nomen Francorum legitur expressum.
[3] Nazarius hisce coæuus, in suo Panegyrico Constantino Magno recitato, vocat sect. 17, Francos præter ceteros truces, quorum vis cum ad bella efferuesceret, vltra ipsum Oceanum æstu furoris effecta, Hispaniarum etiam oras armis infestas habebat: quod Gallieno imperante factum memorat Aurelius Victor, [infestant mare mediterraneum,] nobilis sub Constantio & Iuliano scriptor. Tum namq;, vti scribit libro de Cæsaribus, Francorum gentes, direpta Gallia, Hispaniam possidebant, vastato ac pene direpto Tarraconensium oppido: nactisque in tempore nauigiis, pars in vsque Africam permeabat. Proximi Aurelio scriptores, S. Hieronymus in Chronico Eusebij, Orosius Hispanus lib. 7 Historiarum & Eutropius lib. 9 Breuiarij Historiæ Romanæ, Tarraconem a Germanis, & quidem vlterioribus, quos Francos diximus, expugnatam sub Gallieno testantur: Iterum Franci aliqui apud Zosimum Comitem, (qui tempora Theodosij iunioris attigit) lib 1 Historiæ, magna nauium copia instructi, sub Probo Imperatore totam Græciam conturbarunt: in Siciliam delati, Syracusas spoliarunt: vastatis denique Africæ littoribus, nullum ipsi detrimentum passi, (quod Scriptor miratur) domum rediuerunt. Idem Francorum facinus iam ante in Panegyrico Constantio Cæsari, Magni Constantini parenti, dicto, depinxerat Eumenius cap. 18. Denique apud supra dictum Eutropium lib. 9. iidem Franci & Saxones per tractum Belgicæ & Armoricæ, mare infestarunt: quorum etiam auxiliis fretus Carausius, [& Oceanū Belgicæ & Armoricæ vicinum:] (huic præfectura claßis Romanæ in littore Gessoriaco tradita erat) purpura sumpta, sibi Bononiam cepit, ac Britanniam inuasit; eiusq; principatum renuit annis pluribus.
[4] Ex his Francorum maritimis incursionibus accurate deductis, constat nomen tum Francorum apud Romanos latißime sumptum, eoq; inprimis populos illos omnes, qui infra Bononiam, littusq; Morinorum Gessoriacum, vicinas Oceano regiones tum Gallicas tum Germanicas incolebant, comprehensos: [resident in hodierna Flandria,] antiquos scilicet in hodierna Flandria Menapios, qui inde olim cum vicinis Morinis contra Iulium Cæsarem, vt hic lib. 3 de bello Gallico testatur, Venetis Armoricæ populis mari suppetias tulerunt: quorum ciuem fuisse memoratum ante Carausium scribit Aurelius Victor: dein Ambiuaritos, ac Caninefates ad Scaldim fluuium Mosamq; quos Zelandiæ, vicinarumq; Flandriæ, [Zelandia, Hollādia,] Brabantiæ, atque Hollandiæ partium populos, Gallicis ditionibus attributos, contra Cluuerium aliosq; recentiores alibi vindicabimus. Verum (vt ea lite hic supersedeamus) dictæ maritimæ regiones ab Imperio Romano excluduntur in Itinerario Antonini Imperatoris & Tabulis Peutingerianis; in quibus limes Imperij a littore Gessoriaco, seu Bononia, ducitur, Teroanam, Virouiacum, Tornacum, Bauacum, Geminiacum, Tungros: atque inde per ripā Mosæ, ad Vahalim & Rheni apud Batauos ostia, quæ, aliquando Romanis subdita fuerant. Accedit, in exclusis ab hoc limite prouinciis vsum idiomatis Teutonici in hæc nostra tempora seruari, cum quæ intra præscriptum limitem versus meridiem iacent, in iis rigeat lingua moderna Gallica ex antiqua Romanorum Latina deprauata. Demum Bononia Carausio tyranno erepta, dictam Francorum regionem, quam penitus palustrem, aquisque imbutam, obliquis meatibus Scaldis interfluit, [ad Scaldim] diuortioque sui Rhenus amplectitur, expeditionibus Constantij Cæsaris vindicatam atque purgatam declamat Eumenius in Panegyrico Constantio dicto, [& Rhenū, in Batauia.] num 8. Multis scilicet Francorum millibus, qui Batauiam, aliasque eis Rhenum terras inuaserant, interfectis, depulsis, captis, abductis, vtAuctor Panegyrici V Maximiano & Constantino dicti, num. 4, de hac Constantij expeditione pronuntiat. Ita ante apud Vopiscum testes virtutis Probi Imperatoris adducuntur Franci in suis strati paludibus, siue eæ eis Rhenum, siue apud Frisios aliosq; Transihenanos populos constituantur.
[5] Verum Saxones non tantum in Germania maritima, sed in Belgica quoque & vlteriore Gallia, littora sibi commodiora occuparunt, [nomine ibi ad Saxones translato,] nomine inde Francorum fere depulso. Ambos ad Rhenum & mare occiduum ὑπὲρ τὸν Ῥῆυον καὶ τὴν ἑσπερίαν θάλατταν collocat Iulianus Imperator Orat. 1. in laudem Constantij, filij magni Constantini. Distinctum situm indicat S. Hieronymus in Vita S. Hilarionis XXI Octobris: [Franci vltra Rhenū degunt.] Inter Saxones, inquit, & Alemannos gens extat non tam lata, quam valida, apud Historicos Germania, nunc vero Francia vocatur. Horum Francorum regionem Rheno transmisso peruasit Iulianus apud Ammianum Marcellinum lib. 20, vbi Atthuarij appellantur, quos Ansiuarios Tacito lib. 13 Annalium cap. 55, [Atthuarij, seu Chamaui, apud antiquos Sicambros,] dici opinamur, eosdemque istic agros occupisse, qui fuerant Chamauorum Tribantum & post Vsipiorum: imo apud Iulium Cæsarem Sicambrorum, a quibus refert lib. 4 de bello Gallico sect. 16, Vsipetos Tenchtherosque intra fines suos receptos. In illis ergo sedibus degentes Chamaui in Tabulaitineraria Peutingeri dicuntur Franci esse, in eaque litteris maioribus legitur Francia, supra fluuium Rhenum in eadem antiquorum Sicambrorum sede.
[6] Omnium autem primos Francos existimat Ammianus Marcellinus lib. 17 Salios, Zosimo Comiti lib. 3 τὸ Σαλίων ἐθνος Φράγκων ἀπόμοιρον, [& Salij,] Saliorum natio, Francorum est portio, qui, vt idem ait, a Saxonibus e propriis expulsi sedibus, in insula Batauia consederunt. Hinc medij Batauos inter & Saxones, (qui a VVestphalia moderna vltra Amisiam Visurgim & Albim extendebantur, dominatu etiam maritimo apud Frisios & in littore Belgicæ Armoricæq; potiti) constituendi Salij, Francis reliquis aut mixti aut contigui. Horum vestigium remanet ad Salam, seu Isalam fluuium, [ad Isalam fluuium.] a quo modernæ Belgicæ prouincia Transisulania appellata; cuius aliqua ditiuncula Sallandia, quasi Saliorum terra, & oppidum Oldesalia, quasi antiquorum Saliorum sedes, nomen retinent, in confinio Westphalorum Saxonum sita.
[7] Hæc ergo prima Francorum tam Saliorum, quam aliorum sedes, [Præualentibus Saxonibus,] præcipua sua parte postea a Saxonibus occupata est, horum imperio ad Rhenum dilatato: a quibus deinde Lippia fluuto Francos diremptos fuisse docemur in Chronico Fredegarij cap. 109. Ipsi autem Franci, amißis ab Isala ad Lippiam vsque ditionibus, [Chamaui Franci a Lippia fluuio,] non minores ab Alemannis sibi paullatim surripuerunt, vt quorum regio vltra dexteram Moeniripam ad Hassos vsque & Lonam fluuium ante extendebatur, ea, his ad Neccarim vsque fluuium pulsis, cesserit Francis, quæa nouis possessoribus, ablegato Alemannorum nomine, Francia, ac tamdem Franconia appellata est. Magnam huius partem, si non integram, Ludouicus Pius Imperator, in Præcepto de diuisione regni sui inter filios facienda, [ad Nicrū vsque habitarunt, Ripuarij dicti,] videtur Ribuarias vocasse, accensuisseq; partem Cisrhenanam qua Colonia versus Arduennam & Mosellam est iter: vbi, in diuisione regni Lotharij anno DCCCLXX inter Carolum Caluum & Ludouicum fratrem, Regem Germaniæ facta. Comitatus quinque in Ribuariis leguntur. [obtēta parte Cisrhenana,] Hæc pars Galliarum propinqua Rheno, quam olim Franci possidendam occupauerant, Aëtij Comitis armis, Felice & Tauro Consulibus, anno CDXXVIII recepta dicitur in Prosperi Chronico vulgato: sed in altero Prosperi Chronico a Pithæo edito iidem Franci in pace suscepti sunt, agris eis Rhenum aßignatis. In lege Ripuaria, de qua infra agemus, tit. 36 §. 4, vicini describuntur. Si quis Ripuarius aduenam Alemannum, [Regia sede Coloniæ constituta:] seu Frisionem, vel Baiuuarium, aut Saxonem interfecerit &c. Sedem deinde regiam Coloniæ Agrippinæ (quam Ripuariæ metropolim dixit Eginhardus in historia translationis reliquiarum SS. Petri & Marcellini 11 Iunij) habuerunt posteriores istorum Francorum ad Rhenum Reges, quorum vltimo Sigeberto Claudo in Bachonia silua prope Mœnum fluuium interempto, [regno Chlodeuæi 1 adiuncti.] dein & filio eius Childerico, Chlodoueus I, (cuius dolo vterque occubuerat) regnum illud suis ditionibus adsciuit: vt tradit Gregorius Turonensislib. 2 Histor. Francorum cap. 40.
[8] Interim Salios, primos omnium Francos, quos e prima sua ad Isalam sede pulsos, in Batauiam migrasse docuimus, [Salij Frāci migrāt in Batauiam, inde a Quadis, Cauchis,] iterum sub Constantio Imperatore filio Constantini Magni, expulerunt Saxones aliqui, quos Κουάδους μοίραν Σαξόνων nominat Zosimus. Καύχους nonnulli mallent legere, notam istic Amisiam inter & Visurgim ad Oceanum gentem. Forte eosdem Procopius lib. 4 de bello Goth. Ουάρους seu Ουάρνους dixerit, Varnos seu Varinos, a Francis (vt ait) Rheno solum fluuio seiunctos: [aut Varnis pulsi,] quos Warnos Childebertus Rex Austrasiorum & Burgundionum apud Fredegarium cap. 15 rebellantes vicit anno Ch DXCV & trucidauit, vt pauci ex ipsis remanserint. Verum Salij ex altera sede Batauiæ pulsi, animaduersa Iuliani Cæsaris erga se humanitate, partim ex insula cum Rege suo Romanum in solum transiiciebant; [in Romanum solū,] partim ad limites inita fuga se conferebant: omnes Cæsari supplices facti, sponte sua se cum rebus suis eius fidei permittebant. Hæc Zosimus. Addit Ammianus lib. 17 hos Salios ausos in Romano solo apud Toxiandriam locum habitacula sibi figere prælicenter. Quorum legatio, [prope Toxiandriā & Tūgros,] cum Tungros venisset Iulianus, ei occurrit, opinantium repeiri Imperatorem etiam tum in hibernis, pacem sub hac lege prætendens, vt quiescentes eos tamquam in suis nec lacesseret quisquam nec vexaret: quos dedentes se cum opibus liberisque suscepit. Hanc Saliorum deditionem confirmat ipse Iulianus in epistola ad Athenienses, & indicat Libanius in Oratione funebri: vbi dicitur agros petentibus dedisse, & barbaris aduersus barbaros auxiliaribus vsus.
[9] Locus autem Saliis in Romano solo concessus, potissimum ab interiore Brabantia, & confinibus Comitatuum Hannoniæ & Namurcensis, Demeram inter & Sabim fluuios, [inter Demeram & Sabim fluuios,] Carbonariam siluam, saltem subfecuto tempore, extensus. Ibi nec procul Tungris, & prope Toxiandriam locum, siue Tessenderloo, ad Demeram plurima Saliorum vestigia extant, vt ingeniose aduertit Godefridus Vendelinus ad Legem Salicam cap. 11, & 15. Eiusmodi sunt tres pagi lege Salica istic lata celebres, Salheim, quod Saliorum domicilium sonat, Bodersheim & Windershouen: [vestigiis etiamnum istic relictis,] tum prope Disthemium Salicus vicus, Selck; & prata Salica, Seelbemde, nec non & agri inter Herkam & Halam oppida, Vranckriick, id est, Francorum regnum dicti. Imo quod Gregorius Turonensis lib. 2, cap. 9, castrum Dispargum, [constituta sede regia Disbargi, id est, Disthemij,] Aimoinus lib. 1, cap. 4 castellum Dispargum, sedi Regum Francorum aßignant; Disthemium esse oppidum, cuius alterum castrum etiamnum Disburgum appellatur primi sorte coniectauimus aliquando: quod litteris indicatum Ioannes Iacobus Chiffletius V. CL. ita probauit vt id in nouis Luminibus ad Vindicias Hispanicas recusas vulgarit, & primus quidem; vti docet pluribusq; explicat Vendelinus cap. 14. Trithemius de Origine Francorum, inq; Compendio Annalium, castrum Dispartum nuncupat; statuitq; non longe a Mosa flumine, [iuxta Toringos, seu Tongros,] in regione Tongrorum, quos opinamur apud Procopium lib. 1 rerum Gothicarum dici Toringos barbaros, per missu Augusti Cæsaris has sedes obtinuisse, populum Iulio Cæsari prorsus ignotum. Ægidius ad Harigerum de Gestis Pontificum Tungrorum & Traiectensium cap. 13 Tungros vocat metropolim Turingiorum. Congruit prorsus in eum sensum locus Gregorij Turonensis, Dispargum statuentis in termino Toringorum, seu, vt Badius excudit anno 1512, [Romanis vicinos.] Tongrorum, ad Septemtrionem. Ad meridionalem vero plagam habitasse Romanos vsque Ligerim fluuium: in qua Notitia dignitatum Imperij tum scripta, Romanis attribuit Lætos Lagenses prope Tungros in Germania II, Lætos Actos Epusi, siue Iuodij, in Belgica I, Lætos Neruios Fanomartis in Belgica II &c.
[10] In hac Saliorum Francia apud Dispargum tradit Prosper in Chronico a Pithæo edito, [Reges Frāci Priamus an. 381,] anno ab obitu Valentis Imperatoris IV. Christi CCCLXXXI, quantum altius colligere potuit, regnasse Priamum; qui nomine suo fabulis, Francorum originem a Troianis accersentibus, occasionemdedit. Quare Priamo cum hisce figmentis præterito, primus in Regum serie statuitur Faramundus, [Faramūaus an. 417, Clodius an. 428,] cuius regnum inchoat Prosper anno ante obitum Honorij Imperatoris VI, qui conuenit in annum Christi CDXVII. Vndecimo post anno dicitur Clodius regnasse, post eiusdem Honorij obitum anno V, Christi CDXXVIII. Dein ab obitu Honorij (nam inde Theodosij iunioris Imperium exorditur Prosper) anno XXV. Christi CDXLVIII in Francia regnat Meroueus; [Meroueus e maioribus S. Sigeberti an. 448.] a quo omnes primæ Francorum stirpis progeniti Reges, Merouiadæ, & Merouingi appellati. Parentibus hi suis in regnum, velut hæreditarium, successerint, nec ne, incertum.
[11] Interim cum hisce Francis vicinos versus Oceanum populos, Menapios, inquam, & Brabantos, (quos Baldricus lib. 3 Chronici Cameracensis cap. 61 Brachatenses & forte Brachatos Notitia Imperij appellat) quod numquam subacti legantur, in vnam gentem credimus coaluisse, & sancitam communi cum Romanis fœdere amicitiam seruasse: donec Rex Clodius, Gregorio Turonensi Clogio, regni fines extensurus, missis vltra Corbonariam siluam exploratoribus, perlustratisque omnibus ad vrbem Cameracum secutus est, [occupatū Cameracum,] Romanisque protritis ciuitatem adprehendit: in qua cum paucum tempus resedisset, ad Suminam fluuium alia loca occupauit. Hæc Gregorius absque vlla alteriusinterpositæ vrbis aut fluuij, remoram obstaculumq; adferentis, mentione; quæ nec aliqua reperitur apud illos auctores, qui ex Sicambria apud Mœotidas paludes extructa, Francos ad extremas Rheni partes finxerunt demigrasse: hi vero cum Cameraco volunt etiam Tornacum expugnatum esse. Ambianis ad Somonam fluuium sedem sibi regiam Chlodionem elegisse, [& Somona fluis.] eiusq; successores Meroueum & Chilpericum seruasse, tradit Rorico monachus lib. 1 de Gestis Francorum: silent antiquiores.
[12] Destituimur etiam, quo ante vsi fuimus Prosperi Chronico, desinente anno V Marciani Imperatoris, Christi CDLV, quo Petronius Maximus refertur, cæso Valentiano III, inuasisse Imperium XVI Kalend. Apriles, mox pridie Idus Iunias occisus: quo anno aut post huius imperium cædemq; proximo cum Sigeberto referimus Merouei obitum, [Childericus tritauus an. 456,] filiiq; Childerici Regis succeßionem: cuius annus primus cum Christi CDLVI ex calculo iam facto est auspicandus. Childerico tritauo S. Sigeberti, cum per annorum XXIV curricula, iuxta Aimoinum lib. 1, cap. 12, [& Chlodoueus I atauus Sigeberti an. 480.] Francorum regnum administrasset, sub finem anni CDLXXIX vita functo, succeßit filius Chlodoueus I, atauus S. Sigeberti, cuius primum annum numeramus Christi CDLXXX, quo modo annus regni eius quintus concurrit in annum CDLXXXIV, decimus in CDLXXXIX, & decimus quintus in CDXCIV: quibus Siagrius, qui pro Romanis apud Sueßiones regebat, victus & occisus: Toringi, seu Tongri eius ditionibus subacti: ac tamdem Alemanni, inuocatoS. Chlothildis vxoris Deo, domiti. Reliqua chronologia infra demonstrabitur.
§ II Austrasiorum, & Neustrasiorum origo. Ditiones S. Sigeberti in Belgicis & Germanicis prouinciis.
[13] [Francorū regni varie diuisi] Chlodoueo I vita functo, vniuersum Francorum regnum, eius auspiciis longe lateq; prolatum, quatuor inter se filij diuiserunt: quod vtrum ex sententia Gregorij Turonensis, æqua lance fuerit factum, infra inquiremus. Ex his filiis Theodericus senior, regni sedem apud Metas habuit. Chlodomirus apud Aurelianos, Childebertus Lutetiæ Parisiorum, & in Suessionibus Chlotharius, qui fratribus, imo & Theoderici filio Theodeberto, ac nepoti Theodebaldo superstes, Francorum regnum solus obtinuit. Cuius iterum ab obitu, quatuor filij totidem in partes distributam sortiti Franciam possederunt: &, quod hisce regnis propria hactenus non fuissent indita nomina, a suis Regibus, [partes initio a Regibus, aut sede Regia denominatæ.] aut sede regia singula appellabantur. Dedit fors, inquit Turonensis lib. 4, cap. 22, Chariberto regnum Childeberti, sedemque habere Parisius; Gunthramno vero regnum Chlodomeris, ac tenere sedem Aurelianensem; Chilperico vero regnum Chlotharij patris eius, cathedramque Suessionas habere; Sigeberto quoque regnum Theoderici, sedemque habere Metensem. Sigeberto dein mortuo succeßit filius Childebertus, sub quo suam finiuit historiam Gregorius Turonensis, qui regnum hoc Metense lib. 5, cap. 5 regnum Sigeberti nominat: eius vero incolas eodem lib. 5, cap. 14, & 19, Austrasios vocat: quod nomen an ab antiquiore indicatum scriptore sit, haud scimus. Commentum arbitramur recentiorum, qui cum Georgio Alberico cap. 1 Vitæ S. Sigeberti Gallice editæ, absque antiquorum auctoritate volunt nomen sub Romanis inditum ab Austraso, harum regionum constituto Præfecto.
[14] Chariberto mortuo, reliqua regna suis cœpta sunt nominibus appellari: [dein Burgundia,] regnum S. Gunthramni de quo agemus XXVIII Martij, Burgundia fere dicta est, quod eius imperio simul subiectum esset Burgundionum regnum, ante a decessoribus occupatum. Alia a situ loci sortita nomen, Orientale vel Occidentale Francorum regnum appellabantur, [Osterrijch, & VVesterrijch.] quod Ooster-rijch, & Wester-rijch Teutonico idiomate efferebatur. Ita regna Gothorum ab Ostrogothis & Westrogothis, seu Wisegothis, poßidebantur: Saxones in Ostphalos & Westphalos, siue Osterlingos & Westerlingos diuidebantur; & confinia Frisonum, in Vita S. Bonifacij V Iunij, a S. VVillibaldo Ostar & Wester dicuntur. Engilscalcus quidam in Annalibus Fuldensibus ad annum893 ab Arnulpho Imperatore Marchensis in Oriente effectus est, vbi deinde Marchiones, postea Archiduces, Austriæ, [Austria ad Danubium,] vulgo Oosten-rijch, dominatum tenuerunt. Quam etiam ad Mœnum, eiectis Alemannis, Franconiam diximus appellatam, in Vita S. Bonifacij, & Caroli Magni, Francia Orientalis, [alia ad Mœnū fl.] in Martyrologiis Bedæ & Rabani ad VIII Iulij Austria dicta est. Ita celebre olim fuit Wester-rijch ad Saram fluuium, omnium prouinciarum, [VVesterrijch ad Saram flu.] in quibus vsus linguæ Germanicæ viget, maxime istic occidentalis: cuius vestigium etiamnum manet in Ducatu Bipontino, Comitatu Bischio istic ad fines Alsatiæ sito, aliisq; conterminis locis. Quia autem ea regio Austrasiorum regno apud Francos, vti mox constabit, attributa fuit; viri alias non mediocriter eruditi, Wester-rijch Latine Austrasiam, quæ vox Oosten-rijch sonat non apte transtulerunt.
[15] Huius similisue VVester-richiæ respectu, Francia Occidentalis in supra dicta diuisione noua Westria appellata fuit, & inde Neustria contracta. [hinc Neustria quasi noua VVestria, apud Frācos,] Ita Annales Metenses ad annum 688 Francos occidentales Nuuistrios a suis dici, Orientales vero Francos Osterliude vocari testantur. Luyden, Liuden, seu Leuden, Teutonica lingua populum significat. Hinc ad annum 798 Annales Francorum Loiseliani Nordliudos vocant populos trans Albim, quos Nordmannos ibidem appellat Eginhardus: & Fredegarius cap. 56 tradit Dagobertum vniuersis Leudibus, quos regebat in Auster, iussisse cum exercitu promouere. Missos in Burgundiam & Auster (lege Wester seu Neuster) direxisse, vt suum deberent regimen elegere. [& Auster,] Quemadmodum vero sermone Germanico clooster formatur, quod Latinis claustrum est; ita quod supra Ooster-rijch diximus, Auster & Auster-regnum est. Fredegarius cap. 38 totum Auster, & cap. 40 vniuersam Auster vario genere & casu dixit. Sed Auctores Vitarum S Leodegarij II Octobris, & S. Bathildis Reginæ XXVI Ianuarij partes Austri, & Regem Austri nominant, [Austria,] qui omnes seculo VII scripserunt. Austriam deinde appellarunt Continuator Fredegarij sub Pipino Rege, [seu Austrasia,] Monachus S. Dionysij in Gestis Dagoberti, & Aimoinus, licet aliquot seculis iunior. Austrasiam denique dixerunt posteriores quidam viri docti. ita Notgerus in Vita S. Remacli III Septemb. ait Chlodouei II filios regnasse, Chlotharium in Occidente, Childericum in Austrasia. In Gestis Francorum cap. 41 dicuntur Austrasij Franci superiores, & cap. 27 superiores Franci in Auster. His Austrasiis sub nomine Francorum opponunt Neustrasios Auctor Vitæ S. Audoëni XXIV Augusti, & Vrsinus in Vita S. Leodegarij, aliusq; in Vita S. Desiderij Episcopi Cadurcensis XV Nouemb. graues omnes & coæni scriptores. Recentior auctor historiæ conuersionis S. Huberti Episcopi III Nouemb. traditeum ex Francia Sequanorum se in Austriam contulisse.
[16] Harum ditionum varij sub diuersis Regibus limites præscripti. In Chronico Turonensi Maioris monasterij apud Hotomannum lib. 1 antiqui iuris regni Galliæ cap. 4, [Vtriusque aitio stricte sumpta,] Neustria est, quidquid a Parisiis & Aurelianis interiacet inter Ligerim & Sequanam inferius ad Oceanum: quæ Franciæ pars maxime Occidentalis est. Cui opposita Campania Belgicæ II, Belgica I & Germania I, dictæ Franciæ pars Orientalis est, Austria, siue Austrasia potißimum appellata. Ast in diuisione regionum S. Sigeberti & Chlodouei fratrum sub patre Dagoberto facta, omnis extra Burgundiam Gallia Austriæ & Neustriæ seu Neptrici nomine comprehensa traditur a Fredegario cap. 76 his verbis: [latius accepta,] Cum anno XII regni Dagoberto Chlodoueus de Nanthilde Regina natus fuisset, consilio Neustrasiorum eorumque admonitione, per pactionis vinculum cum Sigeberto filium suum firmare dignoscitur: [al. Primarij] & Austrasiorum omnes Primati, Pontifices ceterique Leudes Sigeberti, manus eorum ponentes, insuper sacramentis firmauerunt: vt Neptricum & Burgundia solidato ordine ad regnum Chlodouei post Dagoberti discessum aspiceret. Auster vero, idemque ordine solidato, eo & quod de populo & de spatio terræ esset coæquans, ad regnum Sigeberti, [in diuisione regnorū S. Sigeberti & Chlodeuei fratrum.] idemque in integritate deberet adspicere: & quidquid ad regnum Austrasiorum iam olim pertineret, hoc Sigebertus suæ ditioni regendum reciperet, & perpetuo dominandum haberet; excepto Ducatu Denteleni, qui ab Austrasiis iniquiter abstultus fuerat, iterum ad Neustrasios subiungeretur, & Chlodouei regimini subiiceretur. Sed has pactiones Austrasij, terrore Dagoberti coacti, vellent nollent, firmare visi sunt: quod postea temporibus Sigeberti & Chlodouei conseruatum fuisse constat. Hæc Fredegarius, quem descripserunt Monachus Dionysianus in Dagoberto cap. 32, & Aimoinus lib. 4, cap. 27: hic propria phrasi, ille seruatu fere Fredegarij verbis, qui tamen, quod ex Neustria oriundus, ignoraret Leudes indicare tertium ex populo membrum collectum, eius loco Duces supposuit, cum ante tamen Primates, sub quibus hi continentur, expreßisset.
[17] Iam singula Austrasiorum loca S. Sigeberto subiecta inuisamus: [sub Austrasiis,] quæ cum Lotharingia confusa sunt a Georgio Alberico cap. 1 & 2 Vitæ S. Sigeberti, Iodoco Coccio in Dagoberto cap. 3, & Autberto Miræo de Stemmatis Principum Belgij cap. 1, aliisq;. Ac primo, quod ab iis silentio præteritum est, eam Campaniam, [in Belgica II] quæ Belgicæ II olim adnumerabatur, semper pertinuisse ad Austrasios, certum. In ea Remorum metropolis visitur, [Remenses,] cuius Archiepiscopus Ægidius apud Turonensem lib. 10. cap. 19, ob conspirationem in Regem suum Childebertum, exilio mulctatus est, in eius locum Romulfo filio Lupi Ducis Campaniæ subrogato: & Ermenfredus apud Fredegarium ex Neustria & regno Chlodouei fugitiuus, in Auster sub S. Sigeberto Remis in basilica S. Remedij resedit. [Catalaunenses,] Catalaunis ad Matronam fluuium vrbe Episcopali Theodericus Francis Ripuariis, Alemannis, & Baioariis leges dictauit: & Childeberti rogatu Bertondus, seu Bertrendus Episcopus, Synaulio Abbati Deruensi conceßit priuilegium, in Promptuario Tricaßino Nicolai Camuzati relatum. Attelanus vero siue Attola, Laudunensis Episcopus, [Laudunenses,] infra in diplomate S. Sigeberti intimus eius Consiliarius habetur. In huius diœcesi ad Aisiam, seu Isaram fluuium sunt oppida Fara, Ripamontium, Guisia, vix itinere diei Cameraco dißita. [Cameracenses,] Huius Episcopum S. Gaugericum tum Clerus tum populus a Childeberto Rege Austrasiorum sibi ordinari postulauit, quorum votis confestim voluit Rex satisfieri, missis ad Ægidium Episcopum Remensem litteris; vt in eius Vita traditur XI Augusti. Suberant ibidem Austrasiis cum Episcopo Cameracensi, [Neruij &c.] Neruij eorumq; clientes, Hainau seu Hannoniæ, & Bracbanti antiqui populus. de Bracbanto agemus XXI Februarij ad Vitam S. Pipini in illis partibus Ducis sub Dagoberto & S. Sigeberto. Ceterum vti Aisia in Campania Austrasiorum terminus fuit, [vsque ad Oesiam & Scaldim fl.] ita ab eius fonte non procul exortus Scaldis eumdem terminum continuauit, & Atrebates, Morinos, Menapios (hosiam Flandros dicimus) ab Austrasiis diremit, remouitq;: ibi Scaldim inter & Scarpum ditio Austerbantia est, quasi Austrasiorum limes dicta, de qua Austerbantia & Scarpo fluuio agimus II & VI Februarij ad Vitas SS. Adalbaldi Ducis, & Amandi Episcopi, vbi Elnonense monasterium S. Sigeberto subiectum fuisse innuitur.
[18] Belgica I tota, propria Austrasiorum regio dici potest, ob vrbem Mediomatricum sedem regiam, de qua infra agemus. Ibi præterea diœceses Virdunensis & Tullensis, [omnes in Belgica I,] quarum Episcopi Gislocardus, & Theofredus, seu Teufredus, in diplomate S. Sigeberti concesso Malmundariensibus & Stabulensibus recensentur. Huius denique Belgicæ I Metropolis est Augusta Treuirorum, in qua Dagoberti iussu, cum solis Austrasiis imperaret, Chrodoaldus interfectus est, teste Fredegario cap. 52. Belgicæ I contigua ad Orientalem plagam Germania I, [Germania I,] metropolim Mogontiam habet cuius populum Maguncensem in prælio Turingico non fuisse S. Sigeberto fidelem, scribit idem Fredegarius cap. 87. Quem ante diximus Archiepiscopum Remensem exilio sub Childeberto condemnatum, ad Argentoratensem vrbem, quam Strateburgum vocant, deductum scribit citatus supra Turonensis. An ab S. Arbogaslo,huius sedis Episcopo recte dicatur ad vitam reuocatus S. Sigebertus, infra inquiretur. Sunt istic præterea diœcesis Spirensis apud Nemetes, & apud Vangiones VVormatia, de quarum Sedium splendore innouato, agimus VI Februarij ad Vitam S. Amandi. [& Germania II,] In Germania II Ciuitas Agrippinensium metropolis Colonia erat, a Turonensi lib. 6, cap. 24 Sigeberto I Austrasiorum Regi attributa. Huius vrbis Archiepiscopum S. Cunibertum in adolescentia S. Sigeberti, cum aliis Proceribus regnum Austrasiorum administrasse, infra dicemus. Suberat huic diœcesis Traiectensis, cuius sancti Episcopi Amandus Remaclus, & Theodardus, qui regnante S. Sigeberto istic sederunt, sæpius infra & iterum VI Februarij referentur.
[19] Aliæ trans Rhenum regiones subiiciebantur dictis Austrasiorum Regibus; in quatuor potißimum distributæ populos, quibus singulis proprias ab his Regibus præscriptas fuisse leges, [trās Rhenum Franci antiqui,] infra ostendemus. Horum primi a Chlodoueo I subacti, sunt Franci Transrhenani, quos ante inter fluuios Lippiam & Neccarim, seu Saxones & Alemannos, cum S. Hieronymo constituimus; his fere hoc tempore prouinciis distinctos; Marca, Berga VValdeca. Haßia, VVestervvaldia, VVetterania, & Franconia: quam Austrasiis antiquis adscribunt Annales Fuldenses ad annum DCCXIX: vbi dicitur S. Bonifacius Archiepiscopus Mogō inus prædicatione sua multos populos, Thuringorum videlicet, Hessiorum, [& exteri, Thuringi,] & Austrasiorum ad fidem rectam conuertisse. Sunt autem Thuringi ad Onestrudem fluuium, qui ea regione irrigata ad Naumburgum Albi illabitur, a Theoderico I cæsi, regnoq; Austrasiorum subiecti. Eamdem Thuringiam, ob suppetias Saxonibus ad Wiseram fluuium latas, a Chlothario I obtenta a morte Theodebaldi Austrasia, deuastatas fuisse referunt Turonensis lib. 4, cap. 10, & Continuator Chronici Marcellini Comitis. Huic Thuringiæ a Dagoberto Dux præpositus Radulfus, amicitia cum VVinidis firmata, contra S. Sigebertum rebellauit, castro in monte super Vnestrode fluuio munito, vt tradunt Fredegarius cap. 87 & infra in Vita Gemblacensis: contra quos egregiam S. Sigeberto nauauit operam Ænoualaus Comes Sigiontensis, forte prope Sigam fluuium, vbi etiamnum Sigena & Sigeburgum oppida visuntur, prouinciæ præfectus.
[20] [Alemāni,] Alemanni, tertius vltra Rhenum populus, teste Turonensi lib. 2 cap. 30 Chlodouei se ditionibus subiecerunt, cum Regem suum cernerent interemptum. Hac Chlodoueus victoria potitus, fidem Christi suscepit, vt infra dicetur V & VI Februarij ad Vitas SS. Auiti, & Vedasti. Qui trans Danubium versus Alpes tum degebant Alemanni tributarij Regi Ostrogothorum Theoderico, eos a Gothis, vt gratiam sibi Francorum ac beneuolentiam conciliarent, aliquot post annis dimissos, in suam redegit potestatem Theodebertus I, & deinde Theodebaldus filius cum reliquis populis rexit: vt pluribusprosequitur Agathias lib. 1, rerum Iustiniani Imperatoris. Hæc autem tum Austrasiis subiecta Alemannorum regio, has fere horum temporum continet prouincias, VVirtenbergium Ducatum, Badā Marchionatum, Brisgoiam, Sueuiam vtramque, cuius pars superior etiamnum Alemannia appellatur, a fluuio Lecco ad Acronianum seu Brigantinum lacum extensa. Addi debent quæ a Germania prima ante memorata ad hunc lacum interiacent ditiones Episcopatus olim Rauracensis, nunc Basileensis, & Vindonissensis olim vrbis ad confluentes Arolam & Rusam, qui inde in Rhenum deuoluuntur. Huius Vindonissensis Ecclesiæ Episcopus Gramatius, aliquibus Chromatius, subscripsit Synodis Aurelianensi III & IV, nec non, quod hic potißimum spectamus, Aruernensi sub Theodeberto I, Rege Austrasiorum, ab omnibus istic congregatis Episcopis agnito supremo sedium suarum Domino. Gramatio Maximinus subrogatus Sedem Vindonissa Cōstantiam transtulit sub Chlothario I monarchiam totius Galliæ adepto. Huius Constantiæ diœcesis admodum ampla magnam continet Alemāniæ portionem. His ergo iuncti Alemanni Burgundos Transiuranos, in pago Auenticensi & Lausanensi, irruptione bellica aggreßi sub Theodeberto II, superarunt: quibus iniuriis frater huius Theodericus II Burgundionum Rex lacessitus, bello suscepto, cruento eum prælio deuicit. Quæ apud Fredegarium cap. 37 & 38leguntur. De origine Alemannorum agimus ad Vitam S. Vedasti VI Februarij, cap. 1.
[21] Vicini Alemannis sunt Baioarij, seu Bauari, quos Austrasiis vendicant leges illis a Theoderico I præscriptæ: [Baiorij,] armisne tamen subacti fuerint, an vero, vt contra Sclauorum, Hunnorum, aliorumq; barbarorum incursiones tuti protegerentur, sponte sua Austrasiis se subiecerint, in silentio antiquorum Scriptorum incertum est. Dagobertus apud Fredegarium cap. 58 tanta prosperitate regale regimen in Auster regebat, vt etiam gentes, quæ circa limitem Auarorum & Sclauorum consistebant, eum prompte expeterent. Et S. Amandus, transfretato Danubio, Euangelium Christi Sclauis prædicauit. Quo tempore Alemanni & Baioarij necdum cœperant Austrasiis rebellare: quod sub Ebroino Maiore domus a morte S. Sigeberti factum arbitramur. Hæc de regno Austrasiorum in Germanicis & Belgicis prouinciis stabilito.
§ III Ditiones S. Sigeberti in interiore Gallia.
[22] [In Gallia interiore] In reliqua Gallia, populos meridionales Aquitaniæ I, Aruernos, Albigenses & Ruthenos, cæso Alarico Rege Gothorum, a Theoderico I, iussu Chlodouei patris, misso exercitu deuictos fuisse tradit Gregorius Turonensislib. 2 Histor. cap. 37. Horum regiones, cum aliis in interiore Gallia prouinciis, regno suo Mediomatricorum adiunxit memoratus Theodericus. Id primo de Aruernis confirmat Gregorius lib. 3 cap. 9, 21, 23, & 25, & lib. 4 cap. 6, 7, & 9 quibus locis indicatur Aruernos imperio Theoderici, [Aruerni,] Theodeberti & Theodebaldi continēter obtemperasse. Tum iussu Theoderici S. Quintianum, cui XIII dies Nouembris sacer est, Aruernis datum esse Episcopum, docet idem Gregorius de Vita Patrum cap. 4. Synodus apud hos Aruernos celebrata est a solis subditis Theodeberti. Mortuo Chlothario I in altera monarchiæ diuisione, eidem Aruerni pertinuerunt ad Sigebertum I apud eumdem Gregorium lib. 4 cap. 30, 33, 37, & 41, & ad eius filium Childebertum, lib. 5, cap. 34, lib. 6, cap. 26, lib. 10, cap. 7, & 8 & paßim alibi. Denique, quod huc proxime spectat, S. Bonitus, cuius Vitam dedimus XV Ianuarij, ex Aruernorum vrbe oriundus, in aula S. Sigeberti egit Principem pincernarum, tum annulo ex manu Regis accepto Referendarium, seu, vt alij appellant, Cancellarium; ipsis Aruernis tandem Episcopus creatus. Post S. Sigeberti obitum Auernis simul cum Austrasiis Regem præfuisse Childericum, docemur in Vita S. Præiecti Aruernorum Episcopi XXV Ianuarij.
[23] [Albigenses] Eadem cum Aruernis Albigensium & Rutenorum ratio est, & illorum vrbem ab Austrasiis auulsam Gunthramnum Regem nepoti suo Childeberto reddidisse tradit idem Turonensis lib. 8 cap. 45. Episcopus Albigensium regnante S. Sigeberto erat Constantius, qui ab aula eius redux, epistolam ad S. Desiderium Cadurcensem scripsit, hoc exordio: Cognoscite, Domine, nos orationibus vestris incolumes de Palatio remeasse, & Regem modo Magontiæ esse &c. Extat inter epistolas Desiderij LXXVII. Relatæ ante Synodo Aruernensi sub Theodeberto interfuerunt Rutenorum & Gabalorum Episcopi SS. Dalmatius & Hilarius, quorum ille XIII Nouembris, [Ruteni, Gabali,] hic XXV Octobris colitur. Aliam sub Childeberto in confinio termini Aruerni, Gabalitani atque Ruteni factā Episcoporum synodum, scribit sæpius memoratus Gregorius lib. 10, cap. 8. At lib. 6, cap. 38 tradit opitulante Brunechilde Regina, Innocentium ex Comite Gabalitano Rutenorum electum Episcopum. His tempore S. Sigeberti præerat Verus Episcopus, cuius duæ epistolæ ad S. Desiderium Cadurcensem extant 78 & 81 inter huius epistolas. Sed Gabalos Austrasiorum regno subiectos fuisse confirmat præterea tum Comitatus eius a Sigeberto I Palladio concessus apud Gregorium lib. 4, cap. 32. tum Lupentius Abbas inde a Brunechilde euocatus lib. 6, cap. 37. Horum filius Childebertus Rex lib. 8, cap. 18 Nicetium Ducem constituit in vrbe Aruerna, Ruthena atque Vcetica. [Vcecij,] Est autem Vcecia vicinaistic vrbs Episcopalis, olim Galliæ Narbonensi adscripta. Eius loci Episcopi celebrantur SS. Firminus & Ferreolus, quorum ille habetur Ansberti Senatoris, & Aigulfi Episcopi Metensis frater; hic eiusdem Ansberti & Blithildis filius, patruus S. Arnulphi Episcopi Metensis. Ibidem sub Childerico successore S. Sigeberti præerat Episcopus Mummulus, acerrimus S. Amandi aduersarius, cum hic monasterium Nanto, de quo VI Februarij agemus, non procul inde auctoritate Childerici extrueret.
[24] [Arisitēses,] Est ibidem vicus Arisitensis apud Rutenos conterminus Prouinciæ Narbonensi, Sigeberti I dono attributus Ecclesiæ Metensi S. Stephani: quam donationem sua præceptione confirmarunt Chlotharius II, Dagobertus, ac deinde S. Sigebertus. In eo vico Arisidio Aigulfus Episcopus Metensis germanum suum Deotarium Episcopum constituit: post quem nepos ipsius Domnus Modericus est ordinatus Episcopus per ordinationem Episcopi Metensis: vt his verbis refertur in antiqua Genealogia S. Arnulphi a Dominicio edita. De SS. Moderico & Ferreolo fratribus Ansberti egimus XV Ianuar. ad Vitam S. Tarsitiæ Virginis, eorumdem sororis. Meminit Arisitensis vici Gregorius lib. 5, cap. 5, qui lib. 9, cap. 9, & 12 Childeberti regno adscribit Castrum Vabrense & vicum Vabrensem in Marchia superiore Rutenorum situm, [Vabrēses,] & seculo XIV in Episcopatum erectum, in cuius diœcesi est monasterium Nanto, quod istic auctoritate Regis Childerici a S. Amando extructum esse diximus.
[25] Cadurcos, celebres etiamnum Aquitaniæ populos, cum vicinis iam memoratis ciuitatibus fuisse regno Austrasiorum tempore S. Sigeberti subiectos, [Cadurci,] demonstrant & Acta S. Desiderij tum istic Episcopi, danda die eius natali XV Nouembris, & epistolæ eiusdem a Chesnæo editæ, ex quibus infra inter Analecta referemus, quas ille Regi suo S. Sigeberto scripsit, & quas ab eodem sibi cum regiis mandatis missas accepit. Quo hi Cadurci tempore Austrasiis iuncti sint, non æque certum. Aimoinus lib. I Historiæ Francorum cap. 22, eumq; secutus Valesius lib. 6 rerum Francicarum referunt eos cum Aruernis Ruthenisq; sibi contiguis a Theoderico I subactos esse, regnoq; Austrasiorum adiunctos. Nullus interim inde Episcopus adfuit Concilio Aruerno Episcoporum Theodeberto I subiectorum: adfuerunt quinque Conciliis Aurelianensibus, sed cum Episcopis ex omnibus regnis congregatis. Vrbem Cadurcorum Regem Suessionum Chilpericum aliquando obtinuisse certum est, forte post mortem Chariberti Regis Parisiorum ad regnum Sueßionum delatam. Hic ergo Chilpericus Cadurcum cum aliis ciuitatibus in dotem seu morgangebam, id est, matutinale donum (vt loquitur Gregorius lib. 9 cap 20, & cōsonat linguæ Teutonicæ) donauit Galesuinde vxori suæ: qua vita functa soror huius Brunechilda, tum nupta Sigeberto I Regi Austrasiorum, Cadurcum ciuitatem cum terminis & cuncto populo suo in sua proprietate percepit. Hinc eosdem Cadurcos Brunechildi postea viduæ adscribit Auctor Vitæ S. Maximi Martyris relatæ die II Ianuarij. Tranquillam Childeberti filij posseßionem, vrbe hac illi erepta, Gunthramnum patruum aliquando interrupisse colligimus ex Matisconensi II Concilio, cui Pappolus Cadurcinus subscripsit: sed videtur restituta fuisse ante annum DLXXXVIII, quo pacto fœdere plures nepoti Childeberto tradidit vrbes e regno Parisiorum Chariberti.
[26] Ad Rhodanum visitur ciuitas Albensium Viuarium, olim Burgundionibus adiunctu, quorum regno inhiante Chlodomere Rege Aurelianensi, [forte etiā Albenses] Austrasij vicinam hanc sibi vrbem occuparunt. Hinc Venantius sub Burgundionibus subscripsit Concilio Epaonensi, & translatus ad Austrasios Aruernensi. Nec vllus eorum Episcopus interfuit alicui Concilio sub Gunthramno habito quod signum videtur, continenter sub Austrasiis permansisse. [& Velauni.] Quo forte argumento Velaunium, cuius præcipua vrbs Podium, antea Anicium, Austrasiis subiectum diceretur, maxime quod Turonensis lib. 4 cap. 41, & lib. 6 cap. 9, [Quæ horūiam prouinciæ?] Arnernis coniungat Velanum territorium. Fuerunt ergo istic sub Austrasiorum dominio hæ prouinciæ coniunctæ, vt hoc tempore appellantur, Aluernia inferior & superior, cum Limania interiecta, Cadurcium superius & inferius, Comitatus Rutenensis, & Marchia eius inferior ac superior. Auraciensis ager, Albigensis tractus, Gabalium superius ac inferius,& ex Narbonensi prima abstractus Vceticensis Episcopatus, nec non, vt probabilius arbitramur, Velaunium cum tractu Viuariensi.
[27] Postquam regio Rhodanum inter & Alpes, Romanorum olim Prouincia dicta, a Theodato Gothorum Rege promissa, ab huius successore Vitige circa annum DXXXV donata fuit Regibus Francorum Childeberto Parisiensium, Theodeberto I Austrasiorum, [Massiliæ prouincia sub Austrasiis:] & Chlothario I Sueßionum, vti tradit Procopius lib. I de bello Gothorum, acceßit Austrasiorum regno præter partem Alamanniæ supra descriptam, Maßiliensis vrbs, eiusq; aliqua prouincia. Certe a morte Chlotharij I Hecca ex primoribus Palatij Sigeberti I, vt prouinciam Massiliæ disponeret, missus dicitur in Vita S. Consortiæ Virginis XVI Nouemb. & apud Gregorium lib. 4 cap. 38 in regno Sigeberti Regis, remoto ab honore Iouino Rectore Prouinciæ Massiliensium, Albinus in loco eius subrogatur: & cap. 41 Lupus Dux ex iussu Sigeberti Regis ad vrbem Massiliensem accessit. Post Sigeberti obitum filio eius Childeberto cum patruo Gunthramno plurimæ ob Maßiliam difficultates fuerunt, relatæ lib. 6, cap. 12. Quibus sopitis apud eumdem Gregorium lib. 8 cap. 49, a Childeberto, anno regni eius XII, Christi DLXXXVII, ordinatus est Nicetius Aruernus Rector Massiliensis prouinciæ & reliquarum vrbium, quæ in illis ad eum pertinebant. S. Bonitus, quem S. Sigeberti Referendarium fuisse retulimus, sub huius successore Childerico dicitur in Vita num. 4 factus Iudex in Præfectura Massiliæ primæ Prouinciæ, quæ tum spectarit ad Austrasios: sed quam lata ca fuerit Præfectura, non legimus. Tradit quidem Gregorius Auenionem, siue Auennicam ciuitatem, fuisse sub Sigeberto I, eiusq; filio Childeberto, & hoc Rege largiente Pontificalem potestatem vrbis Vinciensis suscepisse Fronimium. Legantur caput 30 libri 4, capita 24 & 26 libri 6, & caput 24 libri 9. Verum non permansisse penes Austrasios eas vrbes colligimus, quod Aurelianus Episcopus Ventiensis adfuerit sub Chlodoueo II Concilio Cabilonensi, eoq; regnante S. Agricolus factus sit Auenionensis Episcopus, vt dicitur in eius Vita apud Vincentium Barralum in Chronico Lerinensi danda II Septembris die eius natali. Cum iuxta Fredegarium cap. 53 Chlotharius II filio suo Dagoberto, transactis cum Gamadrude nuptiis, redderet solidatum regnum Austrasiorum, suæ ditioni retinuit partes Prouinciæ, aliasq; citra Ligerim, vt infra dicemus, quas Dagobertus filio suo Sigeberto conceßit:quænam autem fuerint hæ partes Prouinciæ, non additur.
[28] [Aliæ aliquamdiu Austrasiis subiectæ,] Alias sæpe obtinuerunt Austrasij vrbes ob mortem aliorum fratrum occupatas. Ita vita functo Chlodomere Rege Aurelianensi ad Austrasios delatæ sunt ditiones Biturigum, Lemouicum, &Lingonum, quorum Episcopi interfuerunt ConcilioAruernensi, tum subditi Theodeberto primo. Iterum post secundam regnorum diuisionem, Chariberto Rege Parisiorum mortuo, aliquot ciuitates Sigeberto I obtigerunt quas Gregorius lib. 9 cap. 20 recenset, quando interfuit pactioni fœderis inter Gunthramnum & Childebertum factæ anno huius XIII Christi DLXXXVIII. Erant autem hi populi, Turones, Pictones, Abrincatui, Meldæ, Siluanectes, Consorani, Vico-Iulienses & Lapurdenses. [post Neustriis reditæ:] Qui aut rediuerunt ad regnum Parisiense sub Chlodoueo II, aut a Vasconibus tum detinebantur vt subiugati. Nec fuit inter Proceres vtriusque regni præfectos vlla de ditionibus hactenus memoratis controuersia. Ea solum mota de Ducatu Dentelini a regno Sueßionum ad Austrasios translato. [vti & Dētelini Ducatus.] Quod ita factum narrat in Chronico Fredegarius cap. 20, & ex eo Aimoinus lib. 3, cap. 88. Chlotharius, inquit ille de secundo istius nominis, accepta clade oppressus, vellet nollet per pactionis vinculum firmauit, vt per Sigonam & Isaram (Aimoinus inter Sequanam & Iseram) Ducatum integrum Denteleni vsque Oceanum mare Theodebertus II Rex Austrasiorum reciperet. Duodecim tantum pagi inter Iseram & Sigonam & mare littoris Oceani Chlothario remanserunt. Regionem istic in plures distinctam pagos fuisse legimus in Præcepto Ludouici Pij Imperatoris, de diuisione regni sui inter filios, in quo ad dexterum latus Sequanæ XXVIII pagi aßignantur.
[29] Hic ergo Ducatus Dentelini, quod prætenderetur inique adiunctus regno Austrasiorum, iterum Neustrasiis redditus& Chlodoueo II cessit. [Habuit Chlodoueus II, regna Parisiense, Suessionēse Aurelianense,] Et vnica huius Ducatus exceptio firmat regulam internoscendi limites vtriusque regni & S. Sigeberti & fratris Chlodouei II. Huic ergo cesserunt regna Parisiense, Suessionense, & Aurelianense trium olim fratrum & a morte Chlodouei I, & iterum post obitum Chlotharij I. E quibus, tum vnicum regnum Neustrasiorum conflatum fuisse diximus. Burgundiam Aurelianensi regno coniunctam a morte Guntramni obtinuit Austrasiorum Rex Childebertus, sed eo vita functo filiorum alter Theodericus II Burgundionum Rex factus, alter Theodebertus II solum Austrasiorum. [& Burgundiam.] Hac forte de caussa Coccius & Miræus supra relati Burgundiam Austrasiis postea iunctam crediderunt. In huius vrbe Cabilone, euocante Chlodoueo II, Synodus habita est, cui ex Burgundia & plures subscripserunt Episcopi & præfuerunt Candericus Lugdunensis, & Landalenus Viennensis.
§ IV Æqualitas diuisorum regnorum inter S. Sigebertum & Chlodoueum fratres. Leges eorum subditis præscriptæ.
[30] Baronio ad annum 658 num. 3 visus est S. Sigebertus solus pro miraculo frænum iniecisse indomitæ dominandi cupiditati, [Æquale regnū habuit S. Sigebertus:] cum paterni regni ipse maior natu minorem sibi sumpserit partem, maiorem vero minori cesserit fratri Chlodoueo. Verum aliter iudicauit Fredegarius auctor σύγχρονος verbis supra relatis, regnum Sigeberti de populo & de spatio terræ fuisse coæquans regno Chlodouei fratris. Contra Valesius lib. 7 Rerum Francicarum arbitratur Gregorium Turonensem lib 3 cap. I falso tradidisse regnum paternum Chlodouei I æqua lance, & optima fide, inter fratres esse diuisum; sed aut præpositos diuisioni faciendæ, a Theoderico pecunia corruptos, [Quomodo æqua lāce inter filios Chlodouei I diuisum.] aut alio dolo & fraude fratres admodum adolescentes, & rerum imperitos, fuisse deceptos. Verum in perpetuo huius deceptionis apud omnes Scriptores silentio, vnde Valesio ea aduersus Theodericum suspicio? Quorsum silet de Childeberto Rege Parisiorum, cui vni multo plures ditiones obtigerunt, quam simul & ChlodomeriRegi Aurelianensium, & Chlothario Suessionum? In Chronico Moissiacensi dicitur regnum æquo ordine diuisum. Quidni Chlodoueus parens filio suo seniori, viro militari, vltro donarit limitibus regni contiguas prouincias, contra hostium plurimorum incursionem defendendas, vt fratres adolescentes & rerum imperiti, ab eo protecti, interiora regni tuto possiderent? Ita Theodericus prærogatiua patris concessione acceperit finitimos Belgicarum Germanicarumque regionum populos, aut Frisiis, Saxonibus, aliisq; hostibus expositos, aut iugo Francorum, maxime trans Rhenum, necdum assuefactos Præterea obtinuerit a se subiugatas Aquitaniæ ditiones, Gothorum oppugnationibus continuo obnoxias. Francos namq; ante a Circassonæ obsidione depulsos fuisse, auctor est Procopius lib. I de bello Gothorum. Addit Iornandes triginta Francorum millia cæsa fuisse: quam de iis victoriam reportasse Theodericum Regem Ostrogothorum tradit in Chronico Caßiodorus, Consulibus Celere & Venantio, anno Christi DVIII, altero ante obitum Chlodouei. Denique in quadripartita regni interioris diuisione sortitus fuerit Campaniam Belgicæ II, Belgicam I, Germaniam I, vicinasq; ditiones supra descriptas.
[31] Hæc de regno Austrasionum S. Sigeberti late disperso, variisq; legibus administratio. [Lex Salica] Earum antiquißima censetur Salica eo & loco & tempore primum lata, quo Francis Saliis lingua Latina fuerit familiaris: cuius vestigium ad Sabim fluuium, vicinaque illi in Brabantia etiamnum apparet, vbi incolæ, [conscripta prope Demerā,] quamuis a Germanis oriundi. Francico sermone, ex lingua Latina corrupto, loquuntur. Nec procul inde tres villas Selheim, Bodersheim & Windershouen, in quibus sub Pharamundo istic Rege lata perhibetur, hodieq; superesse ante diximus. Extat ea maxime genuina ex Codice antiquißimo MS. cœnobij Fuldensis a Basilio Ioanne Heroldo vulgata: apud alios variis titulis, diuisionibus & nouo prologo aucta atque interpolata. [a Ligeri vsque ad Rhenum obseruata] Eam Chlodoueus post receptum baptismum sanctius emendatam, suis subditis præscripsit, a Ligeri fluuio (seu Aquitanis, qui Alarico Regi Gothorum adhuc suberant, & Lingonibus reliquisq; Burgundis proprio sub Rege degentibus) ad Rhenum vsque, seu Frisios, Saxones, & Ripuarios, tum necdum Chlodoueo subiectos. [ab Austrasiis & Neustrasiis.] Eam ibidem Francos, tam Austrasios quam Neustrasios, aut in plura etiam regna distractos, aliterq; apud posteros Ludouici Pij Imperatoris diuisos, obseruasse accurate probant Chiffletius in Vindiciis Hispanicis, illiq; oppositus Dominicius in Assertore Gallico, vterque cap. 5; ille pro Austrasiis posterisq; regni Lotharij decertans, hic ius Neustrasiorum & Franciæ occiduæ propugnans.
[32] Vigebant eo tempore leges Romanæ, olim a Theodosio iuniore anno XV ab obitu Honorij, [Lex Romana Theodosij,] is est annus Christi CDXXXVIII, iuxta Prosperi Chronicon Pithœanum, vulgatæ, atque anno Alarici Regis XXII, pro huius in Aquitania Narbonensique Gallia subditis, [permissa Aquitanis, Romanis ideo dictis.] a Cancellario eius Aniano Adurris in Nouempopulania publicatæ. Alarico anno sequenti deuicto, leges hæ Theodosij Romanæ a Chlodoueo ceterisq; Francis permissæ sunt Aquitanis qui idcirco Romani sæpe cognominati. Agathias lib. I de rebus Iustiniani tradit Francos. vt plurimum vti politia Romana & legibus eisdem. quibus alibi in defectu legis Salicæ vsos fuisse non dubitamus. Harum legum Romanarum indagationi studuit in iuuentute sub Theodeberto II S. Desiderius Episcopus Cadurcensis, XV Nouembris; legem Romanam allegat S. Præiectus Episcopus Aruernorum XXV Ianuarij: cuius post S. Auitum fratrem successor S. Bonitus dicitur XV Ianuarij in Vita, Aruernis e Senatu Romano natus, & Theodosij edoctus legibus: eadem de caussa Ansbertus, gener Chlotharij I, Victorius Aquitanus, S. Eligius aliiq; appellantur Romani: qui iidem Romani Ligerim inter & vrbem Bituricensem a Carlomanno & Pipino protriti dicuntur in Chronico Fredegarij post cap 110.
[33] Pro Germanicis populis Theodericus I, [Leges a Theoderico I datæ Francis Ripuariis, Alemanis, Baioariis,] cum esset Catalaunis, iussit conscribi legem Francorum Ripua riorum, Alemannorum, & Baiuuariorum, vnicuique genti, quæ in eius potestate erat secundum suam consuetudinem. Et quidquid Theodericus propter vetustissimam Paganorum consuetudinem emendare non potuit, posthæc Childebertus, filius Sigeberti I, Chlotharius II, & Dagobertus, Reges Austrasiorum, perfecerunt. vt Prologus Baioariorum legi præfixus indicat. Carolus Magnus in diplomate Aquisgranensibus dato apud Miræum in Codice Donationum cap. II, meminit legum Francis Ripuariis & Salicis datarum, & vtriusque deinde Franciæ tam Orientalis quam Occidentalis, vt nos singulis suam legem aßignauimus. Inter leges antiquas extat alia hoc titulo: Lex Angliorum & Werinorum, hoc est, Thuringorum. Antiqui Thuringi, seu Deuringi, ad mare Sueuicum Anglis & Varinis, [forte etiā Thuringis.] vbi Varnæ fluuio adiacet Rostochium) adiunguntur a Tacito de moribus Germanorum cap. 40, vbi corrupte Reudingi dicuntur. Sedes ab his ad Onestrudē & Salam fluuios fixa, (Varinis iuxta Procopium, vt supra diximus, ad Batauos dein profectis, Anglisque inter Saxones commorantibus) Thuringia appellata est, cui a Theoderico I debellatæ dicta lex aut præscripta fuerit, aut Gentilium erroribus correctis permissa. Huius Theoderici filiæ nuptæ fuerunt Principibus Varnorum, quarum altera ante Regi Angilorum desponsa fuerat, vt lib. 4 Gothuorum tradit Procopius.
§ V Metis sedes regia Austrasiorum. S.
Sigeberti natalis & veneratio.
[34] Mediomatrici, Ptolemæo Mediomatrices, antiquus Galliæ Belgicæ populus, Rhenum inter & Mosam fluuios, latam incoluerunt regionem, Mosella etiam interfluente irrigatam. [Diuodurum, ciuitas Mediomatricorum,] Genti huic caput quondam fuit Diuodurum, seu Diuiodurum: quo deinde nomine oblitterato, ciuitas Mediomatricorum in Notitia antiqua Prouinciarum & Ciuitatum Galliæ appellata est; Ammiano Marcellino lib. 15 etiam solum Mediomatrici; quo scilicet modo Tungri, Treuiri, Ambiani, Remi, Parisij, Lingones, Senones, aliæq; voces, olim populum, iam vrbes designant. Quod autem Mediomatricorum nomen excurreret, compendiosum ex primis syllabis factum, & Metis, [seu Metis,] quasi Medis dici cœptum, quod Mettis etiam & Metæ aliis scribitur. Extat ea etiamnum ampla, opulenta valideq; situ ac opere munita, quam Salia fluuius præterlapsus, Mosellæ ad eius mœnia miscetur. Sedem istic regiam, regno Chlodouei diuiso, [Sedes regia Austrasiorū,] constituit Theodericus, seruaruntq; filius Theodebertus & nepos Theodebaldus: cui superstes Chlotharius I frater Theoderici, abauus S. Sigeberti integram obtinuit Francorum monarchiam.
[35] In partitione regni Chlotharij I volunt Baronius an 565sect. 6 & Petauius lib. 7 Rationarij temporum cap. 6 Sigebertum I sedem regni Remis habuisse, [etiam Sigeberti I,] forte vitiosa Gregorij Turonensis editione decepti. Porro apud eum, tomo I Scriptorum Historiæ Francorum a Chesnæo ex quinque antiquis Codicibus MSS. editum, ita legitur lib. 4, cap. 2. Sigeberto quoque sors dedit regnum Theodorici, sedemque habere Mettensem: quæ totidem verbis Fredegarius in Historia Epitomata cap. 55 descripsit, & clare explicat Aimoinus lib. 3, cap., I Sigeberto, inquit, Mediomatricum, quæ & Mertis, cessit, Theoderici patrui quondam subiecta dominatui. Childebertum, huic Sigeberto patri suo substitutum, [Childeberti,] regiam sedem Argentorati habuisse opinantur Coccius in Dagoberto cap. 3, & Miræus de Stemmatis Principum Belgij cap. I: aut sæpe resedisse tradit VVassenbergius lib. 2 Antiquitatū Galliæ Belgicæ in Hermenfredo XII Episcopo Virdunensi. Verum, quia Theodebertus, mortuo Childeberto patre, sortitus est Auster, sedem habens Mettensem, apud Fredegarium cap. 16 Chronici, & quidem (vti addit Aimoinus lib. 3 cap. 84) vbi priores Reges eam constituerant, arbitramur æque Childebertum atque reliquos Reges Metis habitasse. Potuit tamen Argentorati, vrbe sibi subiecta, subinde substitisse.
[36] Interempto Theodeberto frater eius Theodericus II mox post susceptum regnum, Metis fluxu ventris extinctus, hæredem reliquit Sigebertum II, quem necdum Regem Chlotharius II, filius Chilperici, auus S. Sigeberti bello captum, occidit ita integram denuo Francorum monarchiam adeptus; qui postea filium suum Dagobertum in regni consortium adscitum, Austrasiis præfecit. Hic ab obitu parentis, & fratris Chariberti, solus rexit, mox S. Sigebertum, qui huius nominis tertius habetur, Regem Austrasiorum creauit Hunc Christophorus Brovverus lib. 7 Annalium Treuirensium tradit Aquisgrani degisse, [& S. Sigeberti,] ob diploma istic S. Modoaldo Archiepiscopo Treuirensi concessum, quod infra ostendemus plurimum interpolatum.Ægidius Gelenius in Fastis Coloniensibus tradit dici eum Andernaci in districtu Coloniensis Lotharingici territorij regiam habuisse. Idem Gelenius lib. I de Magnitudine Coloniæ Agrippinensis, syntagmatez contendit Coloniam Agrippinam caput & metropolim regni Austrasiæ fuisse sub omnibus Regibus a Theoderico I ad S. Sigebertum: &, Ne dubites, addit, de metropoleos in Austrasia dignitate & prærogatiua, aduertito Dagoberti filium Sigebertum, regnique administrationem in S. Cuniberti Vbiorum Præsulis arbitratu & manu fuisse. Hæc ille: quæ ita præscribit Fredegarius in Chronico cap. 55, vt Cunibertum Coloniæ vrbis Pontificem, & Adalgiselum Ducem palatij ad regnum gubernandum institutos concedat; Regem tamen Sigebertum asserat sedem Mettis ciuitate habuisse, quo Colonia sæpius S. Cunibertus itarit, diutiusq; moratus fuerit. Exemplar etiam testamenti sui Dagobertus Rex, ab vtroque filio S. Sigeberto & Chlodoueo subscriptum, Mettis constituendum dirigi præcepit, ad vrbem scilicet regiam, non Coloniam, non Andernacum, non Aquasgrani, aut ad alium illustrem Austrasiorum locum. De hoc testamento legendus Aimoinus lib. 4 cap. 30. Eadem S. Sigeberti regia in vrbe Metensi statuitur in Vita S. Hadelini a Notgero conscripta III Februarij, [ib idem sepulti:] & infra in propriis eius Actis, in quibus etiam dicitur in S. Martini monasterio ad Mosellam ab eo extructo sepultus.
[37] Obitus diem aßignant eadem Acta Kalendas Februarias, ad quas nomen eius adscriptum Auctario Vsuardi ab Carthusianis Coloniensibus & Molano. [eius nomē in sacris Fastis,] Illi, Methis, aiunt, Sigeberti Confessoris. Hic vero, Metis ciuitate, Sigeberti Regis & Confessoris, qui inter alias virtutes viginti monasteria extruxit. Idem Molanus pluribus de eodem agit in Natalibus Sanctorum Belgij sub hoc titulo: De S. Sigeberto Confessore, Rege Austrasiæ; tum Mettis ciuitate, depositio S. Sigeberti Regis, Confessoris Christi &c. Prolata dein Vitæ epitome continenter Sanctum appellat. Petrus Galesinius in suo Martyrologio, Metis, inquit, S. Sigeberti Regis & Confessoris, qui tum aliis multis admirandæ pietatis officiis, tum hoc illustris extitit, quod monasteria viginti exædificauit. Celebrant eumdem Miræus in Fastis Belgicis, Gelenius in Fastis Coloniensibus, Canisius in Martyrologio Germanico, Ghimus in Natalibus Sanctorum Canonicorum, Ferrarius in Catalogo generali Sanctorum, & varij in Auctario ad Martyrologium Romanum, Belgico & Gallico sermone. Saussaius in Martyrologio Gallicano eum postridie, seu IV Nonas Februarij, refert hoc elogio: Metis S. Sigeberti Regis Austrahæ & Confessoris, qui Dei cultus studiosus amplificator, viginti monasteria construxit, inque ecclesias & pauperes profusas eleemosynas erogauit: ob quæ merita, præcelsaque alia pietatis opera, pro terreno regno cæleste assecutus est. Cuius corpus in ecclesia S. Martini ab ipso fundata conditum, miraculis mox a tumulatione refulsit, postque annos inde quingentos repertum est, non sine omniam spectantium admiratione, incorruptum. Hæc Saussaius.
[38] De extructis ab eo monasteriis infra agemus. Post dictum Metense S. Martini eminent apud Arduennates Stabulense & Malmundarien, e in quorum templis altaria visuntur S. Sigeberto dicata, quem regio more coronatum, [altaria ei dicata:] & paludamento liliis intexto decorum, duas manibus gestantem ecclesias, repræsentant imagines cum coloribus tum scalpro delineatæ: colitur autem ibidem hisce Kalendis Februarij sub præcipuo ritu & campanarum maximarum pulsu. [translatū corpus,] Festum Translatiotioniscorporis, sub annum Christi MLXIII factæ, recolitur pridie Kalendas Iulij apud Molanum in Natalibus Sanctorum Belgij, Carthusianos Colonienses in Auctario Vsuardi & Canisium in Martyrologio Germanico: Methis Translatio S. Sigeberti Confessoris, de quo I Februarij actum. Cultum antiquum confirmant tum miraculorum ad eius sepulchrum olim perpetratorum historia, tum, vt in ea refertur, [nomen in Litaniis.] nomen eius sacris Litaniis insertum. Baronius ad annum 658 num. 3 ad imitandum proponit Sigebertum, laudatissimum Principem, æqui amantissimum, & religionis obseruantissimum; qui pace bene vsus, cum ab externis & ciuilibus bellis quiesceret, sese totum monasteriis erigendis aliisque pietatis operibus mancipauit. De ecclesia illi Nanceij dicata & sacris ad eam reliquiis translatis, seorsim post Vitam eius relatam agemus.
§ VI Vita conscripta. de Fredegario, Gestis Regum Francorum, aliisque historicis iudicium.
[39] Sigebertus monachus Gemblacensis libro de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 172, siue vltimo, ait se Metis positum in prima ætate in ecclesia S. Vincentij ad instruendos pueros, scripsisse Vitam Sigeberti Regis, [Vita S. Sigeberti a Sigeberto Gemblacensi scripta,] conditoris ecclesiæ & Abbatiæ S. Martini extra ciuitatem Metensem positæ. Eum autem Metis docuisse tempore Maschelini, siue Tietmari Abbatis Gemblacensis, diu que conuersatum cum Fulcuino cœnobij S. Vincentij Abbate, post multum temporis vix impetrata licentia, rediisse ad monasterium Gemblacense testatur discipulus eius in libro de Gestis Abbatum Gemblacensium apud Miræum in Præfatione ante eiusdem Sigeberti Chronicon. Dictus Abbas Maschelinus, qui in hoc Chronico Mysac dicitur, Olberto decessore anno MXLVIII e viuis sublato, electus, superuixit ad annum MLXXII, quo ei substitutus est Tietmarus. Illam autem S. Sigeberti Vitam, quam tum Gemblacensis inculcat in prima ætate a se fuisse scriptam, eamdem arbitramur, quam ex Cod. MS. bibliothecæ Alexandri Petauij Senatoris Parisiensis edidit, sed mutilam, [(edita ab Andrea du Chesni)] Andreas du Chesne tomo I Scriptorum historiæ Francorum; quamq; integram exhibet codex MS. bibliothecæ monasterij Stabulensis hoc vtrobique exordio. Quia de Vita Sigeberti Francorum Regis quæritis, quæque de eo, vel de ordinatione regni in historiis, vel de sanctæ religionis propagatione in Sanctorum legimus gestis, inde collecta expediam paucis. Et quia tres huius nominis Reges Francorum fuisse scimus, nobilitatis eius antiquitatem repetam altius, vt, quis fuerit primus Rex Sigebertus, quis secundus, quis iste, de quo nunc agitur, tertius, vobis patefiat clarius, & cunctis palam fiat, vnde gens Francorum nomen vel originem trahat, & vnde & quando Gallias inuaserit, quas per annos iam ferme sexcentos tenuit, & adhuc tenens potenter regit & feliciter. Hæc ibi. Dicti autem sexcenti anni, si a Galliarum domitore Chlodoueo I, cuius regnum anno CDLXXX cœptum esse supra probauimus, ad præfecturam Tietmari Gemblacensis anno MLXXII initam numerentur, iam ferme, vt præscribitur, apparebunt completi.
[40] Eamdem S. Sigeberti Vitam, reiectis superfluis de Francorum origine, [postea limata & aucta,] ac primo secundoque Rege Sigeberto, in eam perfectionem, qua infra damus, formauit aut alius, forte secundæ partis miraculorum, de qua mox agemus, auctor, aut idem deinde Sigebertus, quem, Chronico suo ad annum MCXII deducto, III Nonas Octobris eiusdem anni, longa confectum senectute obiisse, tradit discipulus eius in memorato libro de Gestis Abbatum Gemblacensium, tum adhuc superstite Liethardo Abbate, anno proximo MCXIII, II Nonas Februarij vita functo, vt Anselmus Gemblacensis in Auctario ad Chronicon Sigeberti docet. Ceterum propria S. Sigeberti eiusq; parentis Dagoberti gestæ eodem verborum contextu ex priore Vita in secundam leguntur translata; interpositis aliunde nonnullis, quæ auctor vt prioribusintersererentur digna iudicarit. Si autem Sigebertus eam limasset ornassetq; ab alio ante vulgatam, illud profecto, dum sua ipse opuscula enumerat, non siluisset. Nam, sicuti ibidem fatetur se Vitas SS. Macloui & Theodardi vrbaniori tantum stylo meliorasse, ita indicasset se Vitam Sigeberti Regis ab alio compositam amplificasse: quam modo se scripsisse profitetur. Præterea eisdem verbis idem Sigebertus & in priore Vita & in Proœmio sui Chronici fabulosam Francorum originem deducit per Troianos, Antenoridas, Sicambros, eisq; Reges præficit Priamum, Marcomirum, Faramundum, Clodium, Meroueum, de quibus vti primo & secundo Sigeberto, aliisq; Merouingis Regibus certiora disputamus.
[41] Vnicam ergo damus Vitam iam ante sub nomine Sigeberti Gemblacensis editam a Iacobo Mosandro in appendice ad Surium, [hic datur] seu tomo 7 de probatis Sanctorum Historiis, & deinde in tertia editione Suriana ad Kalendas Februarias ordine debito insertam. Molanus eamdem habuit ex codice MS. bibliothecæ monasterij Malmundariensis descriptam; quam illic extare etiam testatur Chapeauillus tomo I de Gestis Episcoporum Tungrensium & Traiectensium annotatione 3 ad cap. 44 Harigeri Abbatis. Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij hoc I Februarij, Scripsit, inquit, Sigebertus Gemblacensis libellum de vita & genealogia huius S. Sigeberti Regis, [cum historia miraculorum,] qui tertius fuit eius nominis. Deinde alterum scripsit libellum de miraculis, quæ ipsius tempore Metis contigerunt ad sepulchrum gloriosi Confessoris. Hæc Molanus, post quem eamdem miraculorum historiam Sigeberto adscribunt Baronius anno 657 num. 46. Miræus in Fastis Belgicis, Chapeauillus ad cap. 50 Harigeri & paßim alij. In editionibus Surij dicuntur hæc miracula ab eodem Sigeberto conscripta, sed in compendium contracta. quæ stylo primogenio integra damus ex codice MS. bibliothecæ monasterij Stabulensis a Domino Benedicto del Riue, religioso istic Sacerdote descripta, nobisq; ab Reuerendo admodum Domino Iacobo Lansiual eiusdem monasterij Priore transmissa.
[42] Ea in duas partes distribuimus, quarum vnaquæque a diuerso auctore conscripta, proprio epilogo concluditur. Occasio prioris partis conscribendæ data est, [partim ab eodem Sigeberto,] quando corpus S. Sigeberti post quinque secula incorruptum, cælesti monito anno MLXIII translatum, nouis claruit miraculis, quæ non diu postea a Sigeberto Gemblacensi vna cum Actis sancti Regis creduntur conscripta. Certe auctor in prologo præfatur se non aliena aut inexperta scribere, sed ea, quæ, aut recenti tempore facta comprobantur, aut quæ a fidelibus hominibus, qui se eisdem interfuisse mirabilibus tunc etiam protestabantur, compererit. Miscentur lepore poëtico aliquot versus, quod etiam in Vita Theoderici Episcopi cōditoris ecclesiæ & abbatiæ S. Vincentij se fecisse testatur idem Sigebertus, nec omisit versus Virgilij de Antenore in priore Vita S. Sigeberti proferre: [partim postea scripta.] a quo stylo diuersus auctor secundæ partis miraculorum, nullos omnino versus poeticos interserit, tum integro fere seculo Gemblacensi iunior, postquam iterum sub annum MCLXX aut etiam serius incorruptum corpus S. Sigeberti repertum est, asserit se hæc & alia multa miracula vidisse, quæ suis temporibus facta fuerunt. Ab eodem forte auctore, quam damus S. Sigeberti Vitam politius limatam esse supra insinuauimus. Eamdem Vitam suo stylo contractam ediderunt Zacharias Lippelous, & Franciscus Haræus, & Gallice translatam Dubletius, aliiq;, ex quibus Lippelous annum obitus hic obseruatum omisit, Haræus ad suum calculum correxit, Dubletius eumdem fidelior interpres intactum descripsit.
[43] Ex historiis, aliisq; Sanctorum gestis, vnde collectam S. Sigeberti Vitam se expediuisse præfatur Gemblacensis, [Fredegarius coæuus S. Sigeberto scripsit Chronicō,] eminet Chronicon Fredegarij Scholastici, autoris coæui, qui se Acta Regum & bella gerentium, quæ legendo, & audiendo & videndo etiam cognouit, scripsisse in prologo affirmat. In hoc Chronico describuntur S. Sigeberti natiuitas, regnum Austrasiorum illi collatum, Austrasios inter & Neustrios pactum de regni inter fratres diuisione, thesaurus ab obitu patris Dagoberti receptus, & bellum cum Thuringis in prima adolescentia gestum. [vsque ad caput 90,] Quæ eo accuratiora sunt quod Fredegarius tum temporis vixerit, suo Chroniconon vltra Caput LXXXX producto: reliquis quæ deinde subnectuntur, ab non vnico auctore, neque eodem tempore conscriptis. Ad hanc de Fredegario opinionem plurima nos mouent. Primo, quæ solius sunt Fredegarij, ea tantum exhibentur in vetustissimo Codice Iacobi Sirmondi Societatis Iesu vncialibus litteris exarato, vt ante hoc Chronicon præfatur Andreas Chesuæus. Secundo, in eodem Chronico typis VVichelianis in Corpore historiæ Francicæ anno MDCXIII cuso, ea post præfationem tantum capitula recensentur, quæ nos solum a Fredegario conscripta arbitramur. Tertio Atmoinus, quamuis historiam suam Francorum, vt in præfatione fatetur, ad id temporis, quo Pipinus pater Caroli Magni regnare cœpit, decreuisset deducere, eam tamen cum Chronico Fredegarij a nobis limitato finit, forte ratus se verioribus historicis, quos sequeretur, destitui.
[44] Quarto Fredegarium stylus & modus scribendi a Continuatoribus plurimum distinguit separatq;; [alio stylo continuatum,] Ille vt monet in prologo, imitatus Gregorium Turonensem per annos Regum res gestas digerit; illi, annis illis omißis, maxime disparata hoc similiue modo loquendi connectunt, igitur, quoque, hisce diebus, eodem tempore &c. Ille procul a Galliis, res ab Imperatoribus, Longobardis. Hispanis aliisq; gestas interserit; hi solum a Francorum Regibus peractas narrant. Denique vbi Fredegarius dicto capite 90 desinit, rerum a S. Sigeberto, eiusque fratre Chlodoueo II, & huius filiis Chlothargo III & Childerico gestarum hiatus est, [(post hiatū misere suppletū)] absq; vlla mentione reliquæ vitæ & mortis S. Sigeberti, filij eius Dagoberti attonsi in Clericum, & Childeberti intrusi eiectiq;: tum paucis attinguntur regna aliorum, neque absque pluribus magnisq; mendis, quæ infra suis locis corrigimus. Hic autem hiatus ex Gestis Regum Francorum, aliisq; minus solidis historiis suppletus est, ad continuandum Chronicon iussu Childebrandi Comitis sub Pipino Rege conscriptum, [iussu Childebrandi & Nibelungi.] quod a Capite XCV in morte Childerici & regno Theoderici cœptum, accurate sequentium Regum historiam proponit: deinde auctoritate Nibelungi, dicti Childebrandi filij ad annum Christi DCCLXVIII productum.
[45] [Auctor Gestorum Regum Francorū,] Fredegario proxime substituenda forent Gesta Regum Francorum a Marquardo Frehero primum in lucem edita, dein ab Andrea Chesnæo tomo I Scriptorum historæ Francorum inserta, si eam quam vulgo habent, mererentur fidem. Continuator Aimoini hæc Regum gesta a capite XLIII descripta interserit libro IV. Baronius anno 692 sect. 52, huic præ ceteris inhærendum putat, cum res sui temporis scripsisse noscatur: etenim vbi agit de Theoderico filio Dagoberti II in Regem assumpto, ita de ipso ait, cap. 52. Qui nunc sexto anno in regno subsistit, eo se anno scripsisse demonstrans. Hæc Baronius. Annus is sextus Theoderici II conuenit in annum Christi DCCXXV, a quo eadem Aimoini historia continenti methodo continuata est ad annum vsque Christi MCLXV, tamquam auctor idem seculis prope quinque vixisset. Idem ante hisce Gestis Regum Frācorum factum arbitramur: quæ magna incuria ex variis collecta nobiscum iudicabit, quisquis ea cum aliis scriptoribus coæuis contulerit, aut infra pauca a nobis collata attentius relegerit. Eorum compilator, quocumque vixerit tempore, Aimoino & Sigeberto senior statuendus est. Vnicum licuit hactenus videre codicem manu exaratum, sed admodum antiquum, a quingentis facile annis scriptum, qui pertinuit ad Melchiorem Goldastum, virum in Germania apud Lutheranos eruditum. In hoc eodem Codice MS. extat Chronicon Fredegarij seu capita solum XC, quæ genuinum ipsius Fredegarij fœtum diximus, addita sub finem hac solenni clausula Explicit: quod itidem verbum post nudos titulos sub initium indicatos legitur, indicio certo nihil amplius requiri ab eo auctore scriptum.
[46] Alia extāt tomo I Histor. Francorum anonymi monachi S. Dionysij Gesta Domni Dagoberti Regis Francorum ad obitum Chlodouei filij deducta, [monachus S. Dionysij de Gestis Dagoberti,] Chesnæus auctorem temporaneum vocat, quem sub Chlodoueo II scripsisse putat Petrus de Marca lib. I historiæ Bearniæ cap. 26 § I. Verum plura in hisce Gestis reperiuntur, quæ auctorem hunc aliquot seculisiuniorem fuisse innuunt. Sufficiant hic paucula ex capite 43 recitata: Nunc ad obitum, inquit, ipsius Dagoberti describendum vertens articulum, quid in ipsa positus infirmitate gesserit, & vnum, quod in quadam vetustissima reperi charta, quam, vt ferebatur, B. Audoënus scripserat, quodque memorato Regi eius post mortem contigit, breuiter narrabo miraculum.
[47] Hæc Dagoberti Gesta quasi a pluribus scripta citat Aimoinus lib. 4 cap. 17. Cuius Dagoberti, inquit, actus licet a nonnullis separatim digesti habeantur, tamen ne eos facta eius lateant, apud quos prȩfata non inuenitur scriptura, ea nos libuit perstringere. Hinc auctorem Aimoino antiquiorem fuisse licet coniectare. Præcipuam autem historiæ suæ auctoritatem mutuatur a Fredegario, a quo pleraque describit. Reliquis eius scriptis non tam secura vbique fides est adhibenda. Ipse autem Aimoinus, qui hosce auctores sequitur, floruit sub annum Christi ⅭⅠƆ, [Aimoinus Floriacēsis.] suamq; historiam ipse monachus Floriacensis inscripsit S. Abboni Abbati suo, eamq; cum translatione reliquiarum S. Benedicti ex monte Casino ad suum monasterium Floriacense concludit.
§ VII Anni Regum Francorum ab ætate S. Martini numerati. Annus obitus Theodosij Magni & S. Ambrosij.
[48] Magnum rerum Francorum dispendium futurum monet Baronius ad annum 351 num. 22, si error Chronographicus contingat in ætate S. Martini, a cuius obitu solerent olim tempora numerari. Ita numerauit S. Gregorius Episcopus Turonensis e successoribus S. Martini, qui tempora huius sancti Præsulis & reliquorum Episcoporum Turonensium accuratißime descripsit. Gregorium imitati Fredegarius, Aimoinus, aliiq; antiqui Chronologi, ab obitu S. Martini tempora Regum digesserunt: vti & infra in Actis S. Sigeberti num. 17 a transitu S. Martini illius obitum quasi certiore charactere consignat Sigebertus Gemblacensis. At modo quia Gregorius Turon. migrasse ad Christū asserit S. Martinum octogesimo & primo ætatis suæ anno, Episcopatus vero vigesimo sexto; de his annis primo in quirendum. Natum autem esse S. Martinum apud Sabariam Pannoniæ ciuitatem, pace post excessum Diocletiani Ecclesiis reddita, anno Imperij Constantini vndecimo, scribit idem Turonensis lib. I Histor. cap. 34. Annus is habetur Æræ vulgaris CCCXVI, [S. Martinus natus anno 316,] quo Sabino & Rufino Coss. III Nonas Decemb. Diocletianum diem functum tradit Idatius in Fastis Consularibus. Confirmat hunc annum Seuerus Sulpitius S. Martini discipulus Dialogo 2 cap. 7 & 8, & in Vita eius cap. 23, vbi S. Martinus septuagenarius conuenit Maximum Imperatorem præsente Consule Euodio, qui eā dignitatem geßit anno CCCLXXXVI, inter quē & CCCXVI, anni omnino LXX continentur. Decessores habuit S. Martinus in Episcopatu SS. Gatianum, seu Gratianum & Lidoriū apud Gregorium lib. 10 cap. 31. quorum ille Roma missus anno Imperij Decij primo, Christi CCL, [post SS. Gratianū & Lidoriū.] commoratusque annos quinquaginta in vrbe Turonensi obiit in pace XVIII Decembr. anno CCC, cessauitque Episcopatus XXXVII annis, quibus completur annus CCCXXXVII, quo Constantino Magno ipso die Pentecostes vita functo filij tres Imperium capeßiuerunt. [ordinatur Episcopus Turonensis anno 371.] Anno autem Constantis primo ordinatus Lidorius sedit annos XXXIII, ab anno scilicet CCCXXXVIII ad annum CCCLXXI, quo, vti ibidem asserit Gregorius, Imperij Valentiniani anno VIII S. Martinus ordinatur Episcopus, & quidem IV Nonas Iulias: quem diem huic ordinationi sacrum aßignat idem Gregorius lib. 2 cap. 14.
[49] His positis ad obitum S. Martini transimus, cuius annum pluribus characteribus insignem reddit idem Gregorius, & lib. 1 historiæ cap. 45 hos indicat: Arcadij, inquit, & Honorij secundo Imperij anno, S. Martinus Turonorum Episcopus, plenus vertutibus plenus virtutibus & sanctitate, præbens infirmis multa beneficia, octogesimo & primo ætatis suæ anno, Episcopatus autem vigesimo sexto, apud Condatēsem diœcesis suæ vicum excedens a seculo, feliciter migrauit ad Christū. Transiit autem media nocte, quæ Dominica habebatur, Attico Cæsarioque Consulibus. Hæc Gregorius, quæ omnia & singula quadrant in annū CCCXCVII, [moritur anno 397 Attico & Cæsario Coss.] ac primo Consules eo anno fuerunt Atticus & Cæsarius, iterum a Gregorio lib. 1 Miraculorum S. Martini cap. 3 repetiti: quos ex antiquis Ecclesiæ Turonensis monumentis transcriptos vel ideo certius concludimus, quod in tota sua historia aliisue libris nullam aliorum Consulum mentionem faciat, & hos præter suam consuetudinem bis allegarit. Dein consentiunt anni ætatis & Episcopatus administrati, quos tamen Gregorius more suo, vti infra constabit, annis Iulianis aptatos, incipit a proxime sequente Ianuario. [ætatis 81,] Moritur ergo S. Martinus octogesimo & primo ætatis suæ anno, vti confirmat idē Gregorius lib. 1 Miraculorum cap. 3. Is autem ab CCCXVI anno absoluto aut proximi CCCXVII initio cœptus numerari ad hunc annum CCCXCVII expletur. [Episcopatus 26,] Moritur etiam anno Episcopatus vigesimo sexto, qui eodem modo ab anno CCCLXXI finito aut sequente CCCLXXII inito initio ad hunc annum CCCXCVII perducitur. Hæc ita obseruat Gregorius, vbi sequitur & supputatur annus Chronicalis, vti ad calcem Historiæ tradit: alium ab eo ait se modum numerandi numer andi conficere in tractatu de Episcopis Turonensibus sub finem Historiæ adiuncto, quo præter dies nonnullos, de quibus mox agemus, aßignat annos Episcopatus eius XXVI & menses IV. Ex his colliguntur anni a CCCLXXI ad CCCXCVII, menses vero a die IV Nonas Iulias ad IV Nonas Nouembris.
[50] Alius supra indicatus character est, quod anno secundo Imperij Arcadij & Honorij dicatur migrasse. Verum is character non caret difficultate, [Theodosius Magnus creatur Imperator 19 Ianua. 379,] ex annis Imperij Theodosij Magni horum parentis explicandus. De eius exordio ista habet Idatius in Fastis Consularibus: Ausonio & Olybrio Coss. leuatus est Theodosius Augustus ab Augusto Gratiano die XIV Kalend. Februar. in ciuitate Sirmio. Annus is est Æræ vulgaris CCCLXXIX. Ruffinus, qui tum florebat, historiam suam Ecclesiasticam cum obitu Theodosij ita concludit: Ipse Theodosius Romano Imperio per annos decem & septem feliciter gubernato, ad meliora migrauit, [an imperarit 17 annos?] cū Principibus piissimis percepturus præmia meritorum. Eosdem annos Imperij eius XVII expreßit Marcellinus Comes in Chronico his verbis: Theodosius Magnus apud Mediolanum vita decessit. Imperauit annos septemdecim. Corpus eius eodem anno Constantinopolim allatum atque sepultum. Hos XVII Imperij annos numerauit Orosius lib. 7 cap. 34 & 36 ab anno V. C. millesimo centetesimo trigesimo secundo, ad annum millesimum centesimum quadragesimum nonum: quando Arcadius Augustus, cuius nunc, inquit, filius Theodosius Orientem regit, & Honorius frater eius, cui nunc Respublica innititur, XLII loco commune Imperium diuisis tantum sedibus tenere cœperunt: vixitque Arcadius post patris excessum annis duodecim, Imperiique summam filio suo paruo admodum moriens tradidit. Hi autem XVII Imperij anni cœpti XIX die Ianuarij, anno Æræ vulgaris CCCLXXIX, necessario protrahendi sunt ad finem anni CCCXCV aut initium sequentis. Hos auctores secutus Gregorius Turonensis, annum CCCXCVI statuit primum Imperij filiorum Arcadij & Honorij, quorum anno secundo obitum S. Martini ab eo referri At tico Cæsarioque Consulibus iam monuimus. Socrates de annis Imperij Theodosij Magni, eiusq; filij Arcadij plane diuersa tradit, & ista quidem lib. 5 cap. 25 habet: [moritur Mediolani anno 395.] E vita abiit Theodosius Olybrio & Probino Coss. decima septima Ianuarij. Annusis erat primus ducentesimæ nonagesimæ quartæ Olympiadis. Vixit Imperator Theodosius annos sexaginta, regnauit annos sedecim, sed nondum completos duorum dierum desecta, cum cap. 2 eiusdem libri 5 aßerat XIX Ianuarij Theodosium Sirmij a Gratiano declaratum Imperatorem Ausonio & Olybrio Coss. vti eadem supra ex Idatij Fastis dicta sunt.
[51] Ioannes Grothaußius noster, historiæ & chronologiæ antiquæ callentißimus, eosdem initio & fini Imperij aßignatos Cōsules monuit seruandos, & nihilominus cum ante indicatis antiquis auctoribus, Rufino, inquam, Marcellino, Orosio aliisq;, annos septemdecim esse Imperio Theodosij tribuendos, [An annus interponēdus] inserto anno ante Consulatum Ausonij & Olybrij, hactenus ab auctoribus plerisque magno cum detrimento veritatis historicæ neglecto:quem tamen Acta proconsularia Africæ, apud S. Augustinum lib. 3 contra Cresconium cap. 56 relata, clare indicant his verbis: Post Consvlatvm Dominorum Archadij III & Honorij iterum Augustorum, sexto Nonas Martij Carthagine in secretario Prætorij Ticianus dixit &c. Quæ suis verbis ipse Augustinus lib. 4 contra Cresconium cap. 39 ita confirmat: Dies concilij Bagaiensis est Consulatu Augustorum Archadij III & Honorij iterum octauo Kalendarum Maij, dies autem dilationis hinc vsque ad octauum Kalendarum Ianuarij. Postulatio vero ista Ticiani dicta est POST illum Consvlatvm die sexto Nonas Martij. Postulabant Legati Concilij Bagaiensis superiore anno celebrati, vt Maximianistæ e suis ecclesiis pellerentur. Hoc autem anno, quod Imperium esset bello Eugeniano turbatum, & absens Imperator Theodosius non posset ciuilia officia ordinare, Consules iidem perdurassent, scriptumq; in Actis publicis post Consulatum Archadij III & Honorij II. Quo etiam modo annus XV Imperij Constantij inscribitur post Consulatum Sergij & Nigriani, & annus IX Imperij Gratiani, post Consulatum Gratiani Augusti III & Equitij. Quod posterioribus temporibus sæpius & per plures continenter annos factum est. Hunc autem annum post Consulatum Arcadij III & Honorij II plurimis probare conatur argumentis idem Grothaußius noster, [prioribus annis 400 acceleratis?] eumque annum adstruit CCCXCIV, a quo Æram Christi quatuor pene seculis anterioribusaliter ordinat, Epochamque annorum Christi, quos ad hæc nostra tempora seruamus, non statuit ad Consulatum C. Cæsaris & L. Æmilij Paulli, vti nos hactenus cum Deckerio, Petauio, Bucherio fecimus, sed principium ducit ab aliis sequentibus Consulibus: quod hoc loco monuisse sufficit: vt mirum non videatur, si magnum inter auctores discrimen appareat annorum, quibus Theodosius Magnus, eiusq; filij imperarunt.
[52] Post annos Imperij XVI aut potius XVII, mortuum Theodosium esse XVII Ianuarij Olybrio & Probino Coss. anno CCCXCV (nam inde ad hæc tempora recte effluere annos nobiscum sentit Grothaußius) Arcadius Augustus confirmat, dum III Idus Martij Olybrio & Paulino Coss. in Codice Theodosiano ad Ruffinum Præsectum Prætorio L. 25 de Hereticis ista rescripsit: Omnes pœnas, cuncta supplicia, quæ sanctionibus diuæ recordationis genitoris nostri aduersus hæreticorum sunt pertinaces spiritus constituta, nostro etiam decreto reparantes decernimus. Quibus verbis constat Theodosium patrem iam tum vita functum. [Corpus Theodosij Constantinopolim dilatum] Corpus ab obitu quadraginta diebus Mediolani constitisse, & inde per multa regionum diuortia interiacentia & maria transfretanda Constantinopolim deuectum fuisse indicat S. Ambrosius oratione de Theodosio. fuisse autem corpus honorifico funere die VIII Nouēbris Constantinopoli ab Arcadio filio depositum refert Socrates lib. 6 cap. I, sed ipsius consulatum innuit, ἐν τῇ αὐτοῦ ὑπατείᾳ quasi anno, CCCXCVI ea depositio contigisset, non præcedenti, vt Marcellinus & alij tradunt.
[53] Ab annis & morte Theodosij Magni, ad annum obitus S. Ambrosij Episcopi Mediolanensis transeundum est, [Ante S. Ambrosiū mortuum anno 398.] quia Dominus S. Ambrosio Mediolani festa Dominici diei celebranti ostendere dignatus est, S. Martinum de corpore egressum fuisse, vti illa refert Gregorius Turon. lib. 1 Miraculorum cap. 5 eumq; se cutus auctor Vitæ S. Seueri Episcopi Rauennatis supra pag. 87 nu. 22. At S. Ambrosius apud Paulinum Presbyterum in eius Vita, quam hortatu S. Augustini scripsit, post obitum Theodosij fere triennium superuixit. Paulini optimus interpres Marcellinus in Chronico tradit Indictione XI Honorio IV & Eutychiano Coss. Anastasio ante XIV die Martij Romanæ Ecclesiæ Episcopo ordinato, Ambrosium ad Christum migrasse. Annus is est Christi CCCXCVIII, quem ante memoratus Gregorius confirmat. Reliqua copiosius suo tempore stabilientur.
[54] Denique transiit media nocte, [obit S. Martinus die Dominica,] quæ Dominica habebatur, aut, vt legitur lib. 1 Mirac. cap. 3, die Dominica, illa hora noctis, qua matutini hymni absoluti erant. Hunc diem posteriores cum translatione corporis, & sepultura coniunxerunt, melius a Gregorio lib. 2 Hist. cap. 14 distinctum. Hic iudicata ad S. Martini honorem extructa ecclesia, subdit: Solennitas ipsius basilicæ triplici virtute pollet, id est, dedicatione templi, translatione corporis Sancti, vel ordinatione eius Episcopatus. Hanc enim IV Nonas Iulias obseruabis, depositionem vero eius III Idus Nouembris esse cognoscas. Hæc Gregorius, aßignato eidem solennitati die translationis & depositionis, quo corpus e Condatensi vico translatum, in sua apud Turones præparata sepultura depositum est.
[55] Dominica proxime ante XI Nouembris elapsa, qua ad Christum migrauit S. Martinus, anno CCCXCVII incidit in VIII Nouembris. Altercatio mox est Pictones inter & Turones exorta, qua dies IX Nouembris proxima post Dominicam, consumpta fuit. Pictonibus nocte sequente dormientibus, [8 Nouembris.] Turones Corpus sublatum, X Nouembris per Vingennam & Ligerim ad suam auexerunt vrbem, & XI Nouembris, monachis ad duo millia concurrentibus (vt in epistola Seueri ad Bessulam legitur) solenni apparatu deposuerunt. [sepelitur & colitur II Nouemb.] Hic dies ob felicem altercationis exitum, & quasi victoriam de Pictonibus reportatam, publice extructis ignibus quotannis renouatus est, & pro die obitus habitus. His positis, præter XXVI annos & menses IV relatos, rexit Martinus Episcopatum dies VII, a IV Nonas Nouemb. ad VI Idus, quos VII dies ab aliis legendos asseri, docet Malebrancus tomo I de Morinis, tract. 2 Chronol. cap. 2. Alij dies X aut XVII, plures XXVII legunt. Hinc Malebrancus obitum reiicit in XXIX Nouembris, tum Dominicam. Verum fuisset anno sequente corpus ad Turonēsemsepulturā translatum, quod nullo modo dictæ Historiæ congruit.
[56] Abiecta hac Gregorij auctoritate, assumitur verbum Seueri lib. 3 Dialog. cap. 15. Ibi S. Martinus ab Angelo reprehensus, nullam postea adiit Synodum, licet sedecim adhuc vixerit annos. [post Synodū Treuirēsem vixit annis non 16] Habita est ea Synodus Treuiris Euodio Consule, anno CCCLXXXVI, quando septuagenarius erat Martinus, qui, si sedecim postea vixit annos, ad annum CDII, vt Baronius censet, vitam protraxit, sed tum XI Nouembris in diem Martis incidit, & obstant anni ætatis & Episcopatus.
[57] Quam parum Seuero fidendum sit, docet Baronius anno 351, nu. 18, [vitio librariorū scriptis,] asserens Seuerum deformiter sibi contrarium. Vitam S. Martini librariorum vitio deprauatam, inesse illi prorsus indigna, ipsum adeo contraria inter se litteris haud videri commendasse, & tam turpiter hallucinatum esse, his præsertim in rebus, de quibus a pluribus tum viuentibus mendacij redargui facile potuisset. Dein n. 15 & 20 in Seuerum mēda illapsa in annis S. Martini, eum annos quindecim natum scribi militare coactum, qui tum egit annum ætatis XVII. Et nu. 22 ait absurda & plane portentosa apud Seuerū in annorū numeros illapsa menda, dum Martinus dicitur ante baptismum biennio militasse, biennio vero post baptismum, quem liquet ante baptismum annos viginti militasse, & quatuor post baptismum explesse & c. Quidni eadem ratione adiungat imperitum illum descriptorem annos sedecim vitæ a congressu Maximi effinxisse, [pro 11.] licet vndecim tantum reperisset? quæ genuina Seueri lectio fuerit, cum Turonensis suam Historiam scriberet, in qua lib. 10, cap. 31, ait se de Martini Vita tres a Seuero Sulpitio libros cōscriptos legisse, ibiq; quasi huius auctoritate roboratus tradit Martinum obiisse anno LXXXI ætatis, sedisse in Episcopatu annos XXVI, menses IV & c. alibi extremum annum, quem non attigit Seuerus, amplißima nota anni II Imperij Honorij & Arcadij, Consulatus Attici & Cæsarij, reuelationis S. Ambrosio adhuc viuenti factæ, confirmat. Imo vtrique & Seuero & Gregorio Martinus eodem prorsus tempore septuagenarius erat, quod verbum minus errori correctorum subiectum fuit.
[58] Quæ Baronius sibi contraria circa S. Martini ætatem profert, legi possunt anno 375, num. 2, & 3, & anno 402 num. 49: vbi num. 50 præterea censet ad illum annum vixisse Martinum, quod Franci veteres scriptores, qui numerare consueuerunt annos ab obitu S. Martini, huius sententiæ adstipulatores esse conuincantur: quos ideo per secula fere quatuor ab annis S. Martini ad tempora Caroli Martelli accurate deducimus, [Epocha hæc in Regibus Frācorū vsque ad an. 714 stabilitur.] donec anno DCCXIV tandem cum Baronio conueniemus. Contendit Scaliger lib. 6, de Emendatione temporum, Martinum anno CCCXCV obiisse. At Petauius lib. 11 de Doctrina temporum cap. 25, Bucherius de Chronologia Regum Francorum Meroueadarum, Deckerius tomo 1 dissertationum Theologicarum in Christi Natalem, lib. 3 disput. vltima, quæst. 5. & alij, morti eius aßignant annum quadringentesimum: quorum rationes ex dictis infractæ sunt, suo tempore magis refutandæ.
§ VIII Chronologia stabilita in successoribus S. Martini & Regibus Francorum vsque ad obitum Chlotarij I abaui S. Sigeberti.
[59] Svccessores S. Martini, e quorum tempore statuta chronologia confirmatur, [Succedunt S. Marti no SS. Briccius] referuntur a Gregorio lib. 10. cap. 31. Ex his S. Briccius ordinatus est anno Arcadij & Honorij secundo, cum pariter regnarent. Fueruntque omnes anni Episcopatus eius XLVII, vita functi anno CDXLIV, cuius Natalem Vsuardus, Beda aliiq; tradunt XIII Nouemb. [Eustochius,] Post hunc S. Eustochius sedit annos XVII vsq; ad annum CDLXI, colitur XIX Septembris. Quo mox anno S. Perpetuus Episcopus factus, interfuit, subscripsitque Concilio Turonico I, Seuerino V. C. Consule sub die XIV Kalend. [Perpetuus,] Decemb. Gregorius lib. 1. Miraculorum S. Martini, cap. 6, asserit B. Perpetuum post transitum gloriosi Domini Martini anno sexagesimo quarto Turonicæ Sedis cathedram sortitum dignitatis. Quod tempus ab anno CCCXCVII ad CDLXI terminatur, egregio sententiæ nostræ firmamento. Sedit autem S. Perpetuus annos triginta, saltem ad annum CDLXXXX, colitur VIII Aprilis. Subrogatur S. Volusianus, [Volusianus,] anno Episcopatus sui VII circiter Christi CDLXXXXVI a Gothis, quod Chlodoueo videretur fauere, versus Hispanias abductus, vt diximus die eius Natali XVIII Ianuarij. In eius locum ordinatus Verus sedit annos XI, [Verus, Licinius.] dies VIII, vsque ad annum DVII, quo Licinius succeßit.
[60] Ab hoc Vero missus Leo Diaconus subscripsit Concilio Agathensi, III Idus Septemb. Messala V. C. Consule, anno regni Alarici XXII, [Gothi cæsi anno 507] Christi DVI. Anno sequente DVII, dum Licinius Episcopus Turonensis esset, Alaricus, apud Isidorum in Chronico Gothorum, anno regni sui XXIII, Anastasij Imperatoris XVII, Æræ Hispanicæ DXLV. prouocatus a Francis, Rege Chlodoueo, in regione Pictauensis vrbis prælio inito extinguitur. Inclinasse annum in seram æstatem innuitur apud Gregorium lib. 2, cap. 37, quod& Vigenna fluuius intumuerat inundatione aquarum, & Chlodoueus apud Burdegalensem vrbem hiemem egit. Inde anno sequente DVIII, a victoria Gothica proximo, Chlodoueus Turonos regressus, [Chlodoueus Consul & Augustus, an. 508] ab Anastasio Imperatore codicillos de Consulatu accepit, & ab ea die, qua ideo istic triumphauit, tamquam Consul & Augustus est vo citatus. Hæc Gregorius cap. 38. Ipse autem Rex, vt addit Sigebertus in Chronico (qui anno DIX Alaricum cæsum scribit) misit Romam S. Petro coronam auream cum gemmis, quæ Regnum appellari solet. [coronam mittit Romam,] Hincmarus etiam in Vita S. Remigij coniungit victoriam Gothicam, codicillos de Consulatu acceptos & coronam hanc Romam missam: sed ambo falluntur, rati tum Romanæ Ecclesiæ præfuisse Hormisdam Papam, quem anno integro ante victoriam Gothicam creatum scribit Sigebertus, inueterato tum errore, a Balderico lib. 1 Chronici Cameracensis cap. 6 etiam descripto. [Symmacho Papa,] Præerat summus Pontifex S. Symmachus, cui anno DXIV,XIV Kalend. August. mortuo, succeßit Hormisdas VII Kalend. Augusti creatus, ante Romanæ Ecclesiæ Diaconus; [non Hormisda.] qui Patribus in Synodo Romana IV, vulgo Palmari dicta, anno DII examinanda prælegit. sacri scrinij Romanæ Ecclesiæ Notarius, cuius nomen in locum Symmachi, ob litteras huius a se subscriptas, vitio librariorum fuerit substitutum. Hoc præcipuofundamento nixus Baronius obitum Chlodouei vsque ad Pontificatum Hormisdæ se reiecisse asserit ad annum 514. num. 21, & ad annum 402, num. 50, vbi ideo ad illum vsque annum vixisse S. Martinum statuit: eaq; demum de caussa ad tres quatuorue annos differt ætatem filiorum aliorumq; successorum Chlodouæi, vltra ipsa etiam S. Sigeberti tempora, vti ex dicendis constabit.
[61] Egressus autem Chlodoueus (verba sunt Gregorij eodem cap. 38) a Turonis Parisius venit, [Interfectis variis Regibus,] ibique Cathedram regni constituit. Inde, Rege Sigeberto Claudo, filioque Chloderico, fraude eius interfectis, Coloniam profectus, regnum Francorum Ripuariorum accepit. Interfectis deinde Chararico, Ragnachario, aliisque Regibus per totas Gallias tegnum firmauit. Et his transactis addit Gregorius cap. 43 obiisse apud Parisius Chlodoueum. At quo anno, loco mendis intricato, accurate inquirendum. Primo a transitu S. Martini vsque ad transitum Chlodouæi supputantur anni CXII. [moritur ab obitu S. Martini anno 112,] Qui anni ite rum referuntur lib. 4, cap. 46, & describuntur a Fredegario in historia Francorum epitomata cap. 29, & 73 & ab Atmoi no lib. 1 historiæ Franc, cap. 25, in Chronico Motßiacensi & paßim aliis. At S. Martinum supra demonstrauimus vita functum esse anno CCCXCVII, mense Nouembri: a quo, [Christi 509 27 Nouēb.] si anni CXII dictis locis requisiti interponantur, reperietur annus DIX, ipso tum mense Nouembri hos CXII annos completurus: cuius Nouembris die XXVII e vita disceßisse Chlodoueum, innuuntanniuersariæ preces pro eo in templo S. Genouefæ, vbi sepultus est solitæ hactenus recitari. Secundo eidem Gregorio lib. 2, cap. 43, Fredegario cap. 29, & Atmoino lib. 1, cap. 25, fuerunt omnes dies regni Chlodouei triginta anni: [regni 30,] ab exitu anni Christi CDLXXIX, circa quem, deductis Regum præcedentium temporibus, exordium regni eius statuimus, cum hoc anno DIX fintendi: quamuis in silentio antiquorum accurata mensium ratio nequeat iniri. Tertio annum Christi DX, regni filiorum Chlodouei primum censeri ex horum epocha infra probabimus.
[62] Verum requiruntur apud eumdem Gregorium dicto cap. 43 libri 2, & annus quintus post Vogladense bellum & annus vndecimus Episcopatus Licinij. Istic annus Christi DXII, hic DXVII indicatur. Idem Licinius lib. 2 cap. 39 dicitur, migrante Eustochio Turonorum Episcopo, octauus post S. Martinum ordinatus, cum tamen septimus a S. Martino Episcopus, non S. Eustachio olim vita functo, sed Vero successerit. Omnes hoc ordine enumerantur ad calcem lib. 10, a Gregorio. Martinus, Briccius, [quoto anno Episcopatus Licinij,] Eustochius, Perpetuus, Volusianus, Verus & Licinius. Quorum temporibus ante expositis, ostendunus Verum anno DVI per suum Diaconum Agathensi Concilio subscripsisse, Quia tamen idem Gregorius addit, Licinij tempore bellum Gothicum factum, & Chlodoueum Regem victorem Turonos rediisse, ordinatum colligimus circa initium anni DVII, vt cædes Gothorum anno Episcopatus primo, obitus vero Chlodouei tertio, non vndecimo, contigerit. [quoto post deuictum Alaricum] Ita etiam annus primus a victoria Gothica, supputatione Gregorij Chronicali, conuenit in annum Christi DVIII, secundus in DIX, quintus in DXII, & septimus in DXIV a Baronio electum.
[63] Alium scrupulum iniicit sub Chlodoueo habita Synodus Aurelianensis prima, a Baronio, & Binio relata ad annum DVI victoria Gothica insignem. [& quoto post Synodum Aurelianensem 1] Sigebertus ad secundum ab illa victoria expectat annum, ex calculo nostro DIX: qui nobis est annus regni Chlodouei XXX, & vltimus, quem etiam XXX apponit Sirmondus huic Synodo, sed annum Christi requirit DXI, quod habitam Felice Consule repererit notari. Ita Aurelianensi II adscriptus legitur annus Iustiniani Imperatoris decimus, [non Felice Consule habitam.] quem Sirmondus reiicit tamquam intrusum ab iis qui cum Sigeberti Chronico Chlodoueum ad annum DXIV superuixisse crediderunt: quod ab eisdem in Consulatu Felicis factum fuisse magis certum est, sed nec Codices vlli MSS. nominantur, vt alibi a Sirmondo accuratißime obseruatur. Deest autem hic Consulatus Felicis in omnibus aliis Conciliorum codicibus, quos hactenus videre contigit. Vidimus certe a Iacobo Merlino collecta & Parisiis anno 1524 excusa. Coloniæ a Petro Crabbe Ordinis Minorum anno 1538& iterum auctiora 1551, & rursus Laurentij Surij industria anno 1567 vulgata. Alia auspiciis Sixti V. Venetiis anno 1585 edita. Deniq; hoc seculo a Seuerino Binio collecta, & primum anno 1606 excusa, dein recognita, & Frontonis Ducæi variis etiam ad hanc Synodum lectionibus, & nouo Episcoporum, qui subscripserunt, prolato ordine, aucta, Coloniæ 1618, & Parisiis 1636 recusa. Nec mirum. Consulatus enim perpetui honorem Chlodoueus ab Anastasio Imperatore acceperat. Non solitos etiam Francorum statutis, priuilegiis, & diplomatibus apponi annos Imperatorum, Consulum Romanorum, aut Indictionum, infra deducimus. Ita etiam eo tempore Francos ex Gallicanis metallis aureos solidos, non, vt cum Persis ceteræ gentes faciebant, Romani Imperatoris effigie, sed suapte signasse obseruat Procopius de bello Goth. lib. 3 & ex eo Petauius part. 1 Rationarij temporum lib. 7, cap. 6. & Sirmondus allatis Græcis eius verbis, in Notationibus ad epistolam 78 Alcimi Auiti, de quo agimus infra V Februarij.
[64] Chlodoueo ergo XXVII Nouembris anni Christi DIX vita functo, [Ex filiis posterisq; Chlodouei I obeunt Reges, Aurelianensium Chlodomeres anno 524,] filij regnum partiti, successerunt: quorum annis præclaram lucem confert in Chronico Marius hoc VI seculo apud Burgundiones, Episcopus Auenticensis, seu Lausanensis. Iuxta hunc Iustino 11 & Opilione Coss. Indictione II, anno Christi DXXIV, a Godemaro Rege Burgundionum interfectus est Chlodomeres Rex Aurelianensis, de quo agemus I Maīj & VII Septembris ad Vitas SS. Sigismundi Regis ab eo occisi, & Chlodoualdi illius filij. Proximus ex fratribus Regibus mortuus est Theodericus I, Chronologo Moißiacensi & Fredegario cap. 40 historiæ epitomatæ anno regni XXIV, [Austrasio rum Theodericus I anno 533,] & Aimoino lib. 2 cap. 14, cum iam viginti quatuor annis regnum tenuisset: quos annos apud Gregorium legerint, vbi iam XXIII exprimuntur lib. 3. cap. 23. Annus Christi intelligitur DXXXIII, & statutam in morte Chlodouei Chronologiam confirmat. [Theodebertus I an. 548,] Theoderico substitutus tum filius Theodebertus, cum patruis Childeberto & Chlothario Burgundiam, anno sequente DXXXIV, Paulino Iuniore Consule, Indictione XII, apud Marium, obtinuit, fugatoque Godomaro Rege, regnum ipsius diuisit. Hoc iuxta eumdem Marium anno VII post Consulatum Basilij, Indictione XI anno Chr. DXLVIII mortuo, sedit in regno eius Theudebaldus filius eius, [Theodebaldus anno 555,] quem deinde anno XIV post Consulatum Basilij, Christi DLV Indictione III idem Marius obiisse tradit, regnumque eius obtinuisse Chlothacarium patruum patris eius. Tertius Chlodouei filius Parisiorum Rex Childebertus in eodem Marij Chronico transiit indictione VI, [Parisiorū Childebertus anno 558,] anno post Consulatum Basilij XVII, Christi DLVIII, cuius diploma pro basilica S. Vincentij Martyris, quæ hodie S. Germani dicitur in suburbio Parisiensi, datum anno regni XLVIII, die VI Decembris, arguit primum regni annum saltem ad DX referendum esse. Insertum est illud diploma Aimoino lib. 2, cap. 20 in editione Parisiensi a Iacobo Breulio illustrata. Demum Chlothacarius I, abauus S. Sigeberti, apud eumdem Marium mortuus est, eiusque regnum filij ipsius diuiserunt Indictione IX, anno post Consulatum Basilij XX. [Chlotharius I abauus S. Sigeberti anno 561,] Annus is erat Christi DLXI, a Fredegario etiam primus regni filiorum numeratus, qui a Gregorio ad annum sequentem DLXII differtur, vt ex sequentibus clare constabit. Duos autem Chlotbarij vltimos annos vitio librariorum apud Gregorium in vnum conflatos esse & ratio temporis deducti exigit & verba Gregorij lib. 4 cap. 21 ostendunt. Rex Chlotharius, inquit, anno quinquagesimo primo regni sui cum multis muneribus limina B. Martini expetit & c. & postea pergit. Regressus, quinquagesimo primo (imo secundo) regni sui anno a febre corripitur, & tandem spiritum exhalauit: Ita Gregorius, qui nusquam solitus est eosdem annos repetere: & sic tota Chronologia præclare stabilitur.
§ IX Ætas Regum Francorum a filiis Chlotharij I vsque ad obitum Dagoberti. S. Sigeberti natiuitas: regnum.
[65] Ex quatuor Chlotharij I filiis, qui regno eius iterumdiuiso imperarunt, primus apud Gregorium lib. 4 cap. 26 decessit Charibertus Rex Parisiorum, [mortui Reges, Pærisiorum Charibertus circa an. 570, Austrasiorum Sigebertus I anno 575.] sed quoto regni anno auctor non addit: decimum aßignat Sigebertus in Chronico, qui nobis est DLXX. Alter frater Sigebertus I Rex Austrasiorum apud eumdem Gregorium lib. 4 cap. 46 interemptus obiit anno regni sui XIV, Christi DLXXV: eiusq; filius Childebertus lib. 5 cap. I vix lustro ætatis vno peracto die Dominici Natalis regnare cœpit. A qua solennitate, quia Burgundiones aliiq; suum annum auspicabantur, apud Marium, Sigeberto per fraudem interfecto, Childebertus suscipit regnum Indictione IX, anno Consulatus Iustini iunioris Augusti X, Christi DLXXVI, qui Childeberti primus, integer Gunthramni & Chilperici patruorum voluitur decimus quintus apud Gregorium. [Chronologia stabilita annorū Regum inter se,] Hinc lib. 6 cap. 26 horum annus XVII cum illius tertio componitur; & cap. 18 illius quartus cum horum XVIII. Imo lib. 6 cap. 14 mensis Ianuarius anni VII Childeberti in patruorum XXI incidit, & lib. 9 dies, IV Kalend. Decembr. est anni XII Childeberti & XXVI Gunthramni.
[66] At consensum cum annis Christi confirmat primo lib. 6 cap. 15 dies Dominicus pridie Kalend, [& cū annis Christi ex feriis hebdomadæ,] Februarij anno Childeberti VIII, Christi DLXXXIII, cyclo Solis IV, littera Dominicali C. Secundo lib. 10 capitibus 10 & 22 collatis, dies hebdomadæ quartus, seu Mercurij, XVIII Kalendas mensis quinti, seu Iulij, anno Childeberti XV & Gunthramni XXIX, Christi DXC, cyclo Solis XI, littera DominiealiA, quo terræ motus factus est. Tertio lib. 10 cap. 1 Pelagio Papa defuncto, S. Gregorius eligitur anno Childeberti XV, Christi DXC: eiusdemq; Gregorij annus V, ad calcem Historiæ, est Childeberti XIX, Christi DXCIV. Quarto S. Radegundis Regina (vt scribit in eius Vita Bandomina, quæ morienti adstiterat) obiit quarta feria mane Idibus Augusti: addit Gregorius, qui eius sepulturæ præfuit, lib. 8 cap. 43, & lib. 9 cap. 2, annum tum fuisse Childeberti Regis XII, mensem VI & XIII diem mensis: quæ annum Christi DLXXXVII requirunt, cyclo Solis VIII, littera Dominicali E. Quinto eidem Gregorio lib. 5 cap. 17 anno 11 Childeberti, Christi DLXXVII, cyclo Solis 26, littera Dominicali, C, [cyclo Paschali,] apud Turones multasque Galliarum ciuitates Pascha celebratum fuit, iuxta Victorij canonem, XIV Kalendas Maias, Luna XVI, cyclo Lunæ XVIII: apud Hispanos vero, iuxta antiquorum Latinorum Canonem, XII Kalendas Aprilis, ipso Æquinoctij die Luna XVII. Sed apud Italos, iuxta cyclum Lunæ Alexandrinum, eo anno Pascha fuit VII Kalendas Maias, Luna XXI: concurrentibus dicto anno in Dominicam, XXI Martij, XVIII & XXV Aprilis. Sexto lib. 10 cap. 23 anno Childeberti XV, & Gunthramni XXIX, Christi DXC, Turonenses Pascha celebrarunt XXII, alij XV Luna, hi VII Kalendas, illi IV Nonas Aprilis. qui dies cyclo Solis XI, littera Dominicali A, in Dominicas conueniebant. [eclipsibus Lunæ & Solis.] Septimo lib. 6 cap. 21 anno Childeberti VII, Chilperici & Gunthramni XXI, Christi DLXXXII, Luna eclipsin passa est: & lib. 10 cap. 23 anno Childeberti XV Gunthramni XXIX, Christi DXC, sol eclipsin pertulit mense octauo, siue Octobri. Vtramque dictis annis contigisse accurato calculo demonstrat Petauius de Doctrina temporum lib. 8, & lib. 11 cap. 48.
[67] Fredegarius, quod hactenus non observaui ab aliis animaduersum, [Discrimen vnius anni inter Turonensē & Fredegarium] aßignatum calculum Gregorij Turonensis vno anno præuertit, dum, quem hic primum annum regnorum Gunthramni, Chilperici & fratrum separat ab vltimo patris Chlotharij duosq; constituit, eosdem coniungit Fredegarius, atque vnicum facit, vltimum Chlotharij & primum filiorum Regum: adeo vt, qui calculum Fredegarij in hisce Regibus supputationi Gregorij adaptare cupiat, annum Fredegario demat, necesse sit: quod sequentibus exemplis demonstratur, dum anni Gunthrāni & Chilperici secundum vtriusque calculū accommodātur annis Childeberti, in cuius regni exordio, quod cū initioanni in Christi Natalitiis incepit, [Chilperico anno 584 mortuo] vterque consentit. Hinc Chilpericum, proauum S. Sigeberti, tradunt ambo Gregorius & Fredegarius, interfectum esse anno Childeberti IX, qui Christi est DLXXXIV: ast Gregorius lib. 6 cap. 46, quod cum præcedentibus capitibus conferendum est, dictum IX annum Childeberti statuit conuenire in annum Chilperici & Gunthramni XXIII, quē XXIV Fredegarius scribit ca. 1 & 3 Chronici eumdemq; statuit annum 1 Chlotharij II, [succedit filius Chlotharius II, auus S. Sigeberti:] aui S. Sigeberti, qui tunc patri Chilperico succeßit. Anno sequente, Christi DLXXXV, Gunthramni apud Fredegarium XXV, huius iussu Mummulus interfectus est, cuius cædem Gregorius lib. 7 cap. 39 refert anno Childeberti X & Gunthramni XXIV: quem annum deinde lib. 8 adhuc numerat. Ita qui auctore Gregorio lib. 10 ca. 10 dicitur Childeberti XV & Gunthramni XXIX, & ca. 24 Childeberti XVI & Gunthramni XXX, apud Fredegarium sunt Gunthramni XXX & XXXI: apud quem ca. 13 anno XXXII Gunthramni ita a mane vsque ad mediā diem sol minoratus est, vt tertia pars ex ipso vix adpareret. Quæ solis defectio accidit XIX Martij anni DXCII, qui ad Gregorij calculum foret annus Childeberti XVI & Gunthramni XXXI.
[68] [obeunt Reges, S. Gūthramnus Burgūdionum anno 593,] Anno proximo ab hac solis eclipsi apud Fredegarium cap. 14 moritur Gunthramnus anno regni XXXIII, Christi DXCIII, V Kalendas Aprilis, die eius venerationi dein sacrato: quem regni annum XXXIII etiam tradit Chronicon Moißiacense tomo 3 scriptorum historiæ Francorum. Eo autem anno XXXIII secundum calculum Gregorij Turonensis perperam obseruato, obitum eius ad annum sequentem DXCIV retulerunt Bucherius, Miræus, Malebrancus, & potißimum Petauius, qui in Rationario temporum ob dictam Solis defectionemvult par. 1, lib. 7, cap. 11, eum obiisse anno Christi DXCIII aut DXCIV; at par. 2, lib. 4, cap. 16, tradit eum decessisse vel anno DXCIII, aut DXCV, neutra autem ratione anno regni XXXIII, sed priori, anno XXXII ineunte, posteriori anno XXXIV. Quæ ex dictis corruunt, multo vero magis sententia Sigeberti & Baronij, quorum ille asserit mortuum esse anno DXCVII, hic DXCVIII.
[69] Idem autem annus Christi DXCIII apud Fredegarium & vltimus fuit S. Gunthramni Regis, & primus Childeberti in regno illius adsumpto, [Childebertus Austrasiorum & Burgūdionum anno 596,] cui cap. 16 anno IV huius regni Christi DXCVI, defuncto, successerunt Theudebertus in Auster, & Theudericus in Burgundia, quorum primum regni annum statuit Fredegarius, Christi DXCVI, quo nempe eisdem Regibus, epistola XIV Indictione scripta, S. Gregorius Papa commendauit S. Augustinum in Angliam proficiscentem. Est ea epistola 58 lib. 5 Registri, cuius tum mense Iulio scriptæ meminit Baronius & anno illo 596 nu. 10 & anno 598 nu. 13. vbi relato Gunthramni obitu addit: Dum vero aiunt (Fredegarius, Aimoinus aliiq; scriptores veterrimi) Gunthramnum Childeberto reliquisse regnum, non video, quomodo id fieri potuerit, cum habita ratione annorum Gunthramni, ipsum Childebertum ante eū ex hac vita migrasse oportuerit anno Domini DXCVI, vt ex litteris S. Gregorij Papæ monstrauimus & c. HæcBaronius. Verum secundum Chronotaxim nostram omnia liquida sunt ac perspicua.
[70] Regni deinde Theuderici & Theudeberti VII apud Fredegarium cap. 23 Mauritij a se interfecti Imperium adsumpsit Focas. Annus is ex calculo nostro est DCII, quo littera Dominicali G die XXVII Nouemb. [Theodebertus II Austrasiorum 612.] feria III hebdomadæ, capite eum plexum refert Chronicon Alexandrinum. Demum anno vtriusq; regni XVII, Christi DCXII Theudebertus prælio a fratre victus, regnum primum, dein vitam amisit. Theudericus vero anno regni XVIII, Christi DCXIII, ca. 39. Mettis profluuio ventris moritur, cuius filiis Sigeberto II aliisq; & auia Brunechilde occisis, Chlotharius II, anno regni paterni XXX, apud Fredegarium cap. 43, [Theodericus II & Sigebertus II anno 613.] in Burgundia & Austria regnum arripuit, eiusq; primus annus cum dicto anno DCXIII computatur. Huius Chlotharij anno XL regni, & Imperij Heraclij XIV, Christi DCXXIII, finitur Appendix ad Chronicon Marij: [Chlotharius II fit monarcha, dat regnū Austrasiorum Dagoberto, patri S. Sigeberti anno 621, aut 622,] magnaque positi calculi conuenientia, Chlotharius feliciter religioseque gubernans nunc vitam ducere dicitur a tum superstite scriptore.
[71] Interea Chlotharius Dagobertum filium super Austrasios Regem instituit, retinens sibi quod Ardenna & Vosagus versus Neuster & Burgundiam excludebant. ita Fredegarius cap. 47. Annus ille regni Chlotharij XXXVIII fuisse dicitur apud Chesneum & in codice MS. Goldastino, & conuenit in annum Christi DCXXI, alij cumcodice MS. Sirmondi annum sequentem tradunt. Nicolaus Zillesius par. 3 defensionis Abbatiæ S. Maximini pag. 9 vulgauit diploma Dagoberti datum Moguntiæ pridie Nonas Aprilis anno regni XII, quod Henricus Cancellarius ad vicē Recolfi Archicapellani recognouit. Annus hic XII regni secundum Æram apud Austrasios cœptam est annus Christi DCXXXII aut sequens. Hoc ergo primum Dagoberto exordium regni, consilio S. Arnulphi Episcopi Metensis administrati. Huic Chlotharius anno regni sui XLII, Christi DCXXV, transactis cum Gomadrude nuptiis, reddidit solidatum regnum Austrasiorum, hoc tantum exinde, quod Fredegario ca. 53 citra Ligerem, vel Prouinciæ partes situm erat, suæ ditioni retinens; concessa Campania Belgica aliisq; vicinis locis supra descriptis. Præcipuum vero regni exordium cœpit anno regni sui VII, Christi DCXXVIII, quo Chlothario patri, anno regni huius paterni XLV, [moritur anno 628:] Austrasiorum & Burgundionum XVI, mortuo succeßit, maxima parte regnorum assumpta, Chariberto tamen fratri regendum concessit pagum Tholosanum, Caturcinum, Agennensem, Petrocoreum & Sanctonicum, vel quod ab his versus montes Pyrenæos excluditur.
[72] Hæc omnia leguntur apud Fredegarium ca. 42, 55, 56, & 58, monachum S. Dionysij in Gestis Dagoberti cap. 15. & Aimoinum lib. 4, cap. 16: [hinc anni regni Dagoberti numerantur] qui apud Burgundiones & Neustrasios (nam illis conuixit Fredegarius, his monachus S. Dionysij & Aimoinus) ab hoc anno DCXXVIII, neglecto apud Austrasiosante peracto Imperio, regnum eius inceptum in sua accurate tempora digestum prosequuntur: quorum imprudentia Dagoberti primordia confusa esse non recte arguit Petauius par. 2 Rationarij temporum lib. 4 cap. 17. Distinctißime quippe proponit Fredegarius a cap. 47 ad. 55, [a Fredegario,] quæ & Chlotharius & Dagobertus in consortem regni assumptus egerunt: a quibus exactißime secernit a cap. 55 ad 79, quæ a morte Chlotharij fecit Dagobertus. [monacho S. Dionysij,] Idem præstat monachus S. Dionysij in Gestis Dagoberti, cuius cum patre regimen refert a cap. 12 ad 15. inde ab obitu patris ad cap. 43 eius acta describit. Vtrumque sequitur Aimoinus, qui lib. 4 cap. 8 societatem regni Dagoberti cum patre tradit, [Aimoino.] & post huius obitum a cap. 16 prosequitur gesta Dagoberti.
[73] Ante natiuitatem S. Sigeberti requirunt relati auctores, S. Arnulphum, relicto Episcopatu Metensi, aulicaque Dagoberti institutione, petiisse eremum: quod factum esse anno regni Dagoberti III, Christi DCXXX aut sequenti alibi accurate ostendimus. Imo post discessum B. Arnulfi, Dagobertus, apud Fredegarium cap. 58 aliosq;, [In eremū discedit S. Arnulphus anno 631:] adhuc consilio Pippini Maioris Domus & Chuniberti vrbis Coloniȩ Pōtificis vtens, magna prosperitate ac iustitiæ amore gentes sibi subditas regebat: donec Gomadrude Regina repudiatas pudlata, Nanthildem de ministerio in vxorem acciperet, atque omnisiustitiæ oblitus, luxuriæ supra modum fieret deditus. Tum anno regni sui VIII, Christi DCXXXV, Dagobertus, [nascitur S. Sigebertus anno 635,] cum Auster regio cultu circuiret, quamdam puellam, nomine Ragnetrudem, stratui suo adsciuit, de qua eo anno habuit filium, nomine Sigebertum. Ita Fredegarius cap. 59, Monachus S. Dionysij cap. 24 & Aimoinus lib. 4 cap. 20. Confirmat S. Sigeberti baptismus a S. Amando Episcopo collatus. Huius enim ætate accurate digesta VI Februarij, ostendimus eum relicta vita solitaria, quam XV annos apud Bituricenses egerat, anno Christi DCXXVII Romam abiisse: inde in Gallias regressum, atque Episcopum consecratum, verbum Dei Gentilibus prædicasse, pueros transmarinos in fide Christiana educandos emisse: alteroq; itinere Romano peracto, impetratisq; per S. Aicharium Episcopum Tornacensem litteris Dagoberti, Gandenses adiisse, derelictum a sociis, alimentum propriis manibus conquisiuisse, mortuum Tornaci resuscitasse: varias ecclesias & monasteria cœpisse extruere, ad Sclauos conuertendos vltra Danubium prosectum esse: reuersum ad aulam, ob Dagoberti Regis incontinentiam culpatam, in exilium missum in Vasconiam abiisse, ibique S. Rictrudem instruxisse: [baptizatur a S. Amādo:] denique cum Chariberto Rege Aquitaniæ in Franciam rediuisse, & Aurelianis baptizasse S. Sigebertum, a Chariberto de sancto lauacro susceptum. Quæ omnia intrabiennium peragi debuissent, si anno apud Austrasios cœpto Dagoberti VIII, Christi DCXXIX natus foret S. Sigebertus: quod nemo itineribus solum consideratis facile concedet. Singulis VI Februarij in suos annos distributis, demonstramus S. Sigebertum anno Christi DCXXXV natum, atque a S. Amando baptizatum esse. Baronius solito gressu tardior natiuitatem eius refert in annum DCXXXIX.
[74] [obit Charibertus Rex anno 636:] Verum Chariberto, eiusq; filio Chilperico defunctis, Dagobertus anno regni IX, Christi DCXXXVI, omne regnum eius vna cum Wasconia ab illo subiugata suæ ditioni redegit, integram Francorum monarchiam adeptus: ita Fredegarius cap. 67, Monachus S. Dionysij cap. 25, & Aimoinus lib. 4 cap. 23, præclaro vbique consensu. Dagobertus, deinde anno regni XI, [fit Rex Austrasiorum S. Sigebertus anno 638:] Christi DCXXXVIII, filium suum Sigebertum in regno Austriæ sublimauit, sedemque in Metensi ciuitate habere permisit, vt tradunt iidem Auctores, Fredegarius cap. 75, Monachus S. Dionysij cap. 32, & Aimoinus cap. 26 apud quos capitibus mox sequentibus, Chlodoueo nato anno Dagoberti XII, Christi DCXXXIX, integrum regnum Austrasiorum, supra § II, & III descriptum, S. Sigeberti dominio subiectum est. Anno XIV Dagoberti, Christi DCXLI, bellum Wasconibus illatum, iisq; anno XV clementia Dagoberti vitam indultam referunt Fredegarius cap. 78, Monachus S. Dionysij cap. 36 & 42, & Aimoinus lib. 6 cap. 38 & 41. Qui mox capitibus sequentibus addunt, Dagobertum profluuio ventris in Spinogela villa super Sequana fluuio laborare cœpisse, exinde ad basilicam S. Dionysij a suis delatum anno regni sui XVI exeunte, sub finem anni Christi DCXLIII. Nam regno Neustrasiorum & Burgundionum filio Chlodoueo tradito, eoq; & Regina Nanthilde Maiori domus Ægani commendatis, [obit Dagobertus anno 644, 19 Ianuar.] ingrauescente morbo, humanis rebus exemptus est XIV Kalend Februarias, vt tradunt in Gestis eius monachus S. Dionysij cap. 43, & Aimoinus cap. 43. Annus tum cœperat DCXLIV, qui primus Chlodouei II numeratur.
[75] Anonymus fabulator in Chronico, quod Gesta Regum Francorum inscribitur, omnem luxuriam & incontinentiam a Dagoberto in Chlodoueum filium, [Errores in Gestis Regum Francorum,] maritum S. Bathildis, transfert; S. Sigebertum & Chlodoueum fratres facit vterinos ex eadem Nanthilde natos: Dagobertum in Spinogela villa mortuum esse, & regnasse annos XXXIV, & quidem, vt ante insinuarat, Monarcham in totis tribus regnis. Legantur capita 42, 43, & 44. Verum licet concedamus hic annos Dagoberti ab mito regno Austrasiorum numerari, tamen mortem eius cogemur differre ad annum Christi DCLV. [Iuone Carnotensi,] Iuo Carnotensis annos regni illius scribit XLIV, vt necessario ad annum DCLXV aut DCLXXII tum vixerit. Priorem annum DCLXV elegit Trithemius in Historia Regum Francorum. In fragmento Historico, quod Chronico Alberti Argentinensis a Christophoro Vistitio præfixum est, & inter scriptores Francicos cum Gestis Regum Francorum recusum, ita legitur: [Chronico Argentinensi.] Anno Domini DCLXXIV Dagobertus Rex obiit, & filij eius duo regno substituuntur. Regino obitum eiusdem Dagoberti refert sub Imperatore Iustiniano II, Rhinotmeto dicto, qui patri suo Constantino succeßit anno DCLXXVV. Non ergo mirandum si plures anni posterorum regnis eripiantur, vt tandem in Carolo Martello, [& Reginone.] Pippino & Carolo Magno debitus annorum calculus reducatur.
§ X Anni regnorum Chlodouei II & S Sigeberti fratrum, & Childeberti intrusi.
[76] Initum Chlodouei II regnum anno Christi DCXLIV, solidißime confirmat S. Audoëmis Dagoberti Regis olini Referendarius. Hic indicaturus, quem optime scire poterat, [Anno Chlodouei 113, Christi 646, consecrantur Episcopi SS. Eligius & Audoënus:] annum & diem, quo Episcopi consecrati fuerant ipse Rotomagensis, & S. Eligius Nouiomensis, in huius a se edita Vita tradit, ambos se Apostolicam benedictionem meruisse eo tempore, quo apud Gallias a cuncto populo Rogationes celebrabantur. Tum, inquit, conuenientes simul in ciuitate Rotomagensi decimo quarto die mensis tertij, anno tertio Chlodouei, iuuenculi adhuc Regis, die Dominico ante Litanias, inter cateruas populi, inter agmina Clericorum, inter choros psallentium, consecrati sumus gratis ab Episcopis pariter Episcopi, ego Rotomago, ille vero Nouiomo. Hæc Audoënus. Annus ab eo indicatur Chlodouei III, Christi DCXLVI, quo, cyclo solis XI, littera Dominicali A, cyclo Lunæ I, Pascha celebratum fuit Luna XVIII, die IX Aprilis, & solennitas Christi in cælos adscendentis XVIII Maij, quam anteceßit Dominica Rogationum siue ante Litanias, XIV Maij.
[77] Iuuenculus tum erat Rex Chlodoueus annos tantum VII natus; cuius eo anno Maior domus, [succeduns Maiores domus Erchenoaldus,] defuncto Ægane, factus est Erchenoaldus, Amiserat etiam S. Sigebertus suum Maiorem Domus S. Pippinum, cuius Vitam illustramus ad XXI Februarij. Huic succeßit filius Grimoaldus, frater SS. Begghæ & Gertrudis: quorum S. Sigebertus anno regni VIII, adolescens bello Thuringico interfuit, [Grimoaldus.] in clade suorum lacrymatus, vt pluribus describit Fredegarius cap. 87, qui suum mox Chronicon finit cap. 90, apud cuius Continuatorem, vt supra monuimus, vsque ad tempora Theoderici magnus rerum gestarum hiatus est, minus prudenter suppletus. In eo legimus cap. 92, quod etiam in fabulosis Gestis Regum Francorum habetur cap. 45, Erchenoaldum Præfectum palatij Regij post mortem Chlodouei II vixisse, quo defuncto Francos vacillantes in incertum, præfinito consilio Ebruinum in huius honoris curam ac dignitatem statuisse. Verum aliquot ante Regem Chlodoueum annis Erchenoaldus repente extremum efflauit anhelitum, cuius infelicem a S. Eligio prædictum obitum, in huius Vita, describit S. Audoënus. Successor eius Radobertus subscripsit Maior domus Præcepto Chlodouei de libertate monasterij S. Dionysij X Kalendas Iulij anno regni illius XVI, Christi DCLIX, quo aut breui defuncto, [Radobertus,] aut secundum prædictam vacillationem submoto, substitutus est Ebroinus, a quo Maiore Domus & Chlodoueo Rege puniti sunt interfectores S. Aigulfi Abbatis Lirinensis, [Ebroinus,] vt huius Acta antiqua apud Vincentium Barralem in Chronologia Lirinensi docent, proserenda III Septemb. die eius natali. Eumdem Ebro num sub mortem Chlodouei, & initium regni Chlotharij III, fuisse Præfectum palatij docet Auctor coæuus in Vita S. Bathildis Reginæ verbis mox promendis.
[78] Anno regni Chlodouei XVIII, Christi DCLXI, Leodebodum Abbatem S. Aniani, & Fundatorem monasterij Floriacensis, [Regnat Chlodoueus annos 18,] laudabilis vitæ cursum sancto fine conclusisse referunt antiqua monumenta, cum huius testamento edita a Carolo Sausseyo lib. 4 Annal. Ecclesiæ Aurelianensis, cap. 1 num. 14. Vlteriorem ætatem requirit Monachus S. Dionysij, qui interitu Chlodouei narrato, Gesta Dagoberti concludit. Hic relato, monachis Dionysianis, XXII Iunij, anno regni XVI dato diplomate, tandem cap. 52 & vltimo scribit, Regem reliquias S. Dionysij minus religiose attrectantem, in amentiam decidisse: sed quantum temporis post datum diploma ante hanc amentiam contractam interfuerit, non exponit. Posthæc addit, vt sensum Rex recuperaret, villas quasdam illi loco traditas esse, & reliquias auro gemmisque miro opere vestitas. Sed sensum ex aliquantula parte recuperantem, non autem integre recipientem, post duos annos vitam cum regno finiuisse. In Fredegarij Chronico suppleto cap. 92 Chlodoueus in extremis vitæ annis amens effectus vita caruit, cum regnasset annos XVIII, quibus prorsus completis, XXIV vitæ suæ annum attigit, nec mortem obiit ante annum Christi DCLXII, [obit anno Ch. 662,] quem primum regni Chlotharij filij numerari infra ex Actis S. Wandregisili probamus. Hunc autem filium, ac duos fratres in morte Chlodouei paruulos fuisse testatur in Vita S. Eligij S. Audoënus.
[97] [S. Sigebertus Chlodoueo superstes,] Eo autem tempore adhuc vixisse S. Sigebertum insinuat Auctor coæuus in Vita S. Bathildis Reginæ, XXVI Ianuarij, dum Childericum alterum filium post mortem patris Chlodouei in Regem Austrasiorum assumptum tradit. Verba eius hæc sunt: Deo iubente Rex Chlodoueus vir eius migrauit a corpore, relictaque sobole filiorum cum matre, suscepit illico filius eius Chlotharius quondam Francorum regnum. Tunc etenim præcellentibus Principibus Chrodoberto Episcopo Parisiaco, & Domno Audoëno, seu & Ebroino Maiore domus, cum reliquis senioribus, vel & ceteris quam plurimis, & regno quidem Francorum in pace consistenti. Tunc enim nuper (cuius scilicet recentißima memoria innuitur) & Austrasij pacifico ordine * ordinante Domna Bathilde, per consilium quidem Seniorum receperunt Childericum filium eius Regem Austri. In Chronico Fredegarij suppleto cap. 93, post relatum regnum Chlotharij additur: Theodericus, (perperam, corrige Childericus) frater in Austrasia a Francis in regnum eleuatus est apud Vulfoaldum Ducem. Mendo cap. 94 sublato Childericus cum Vulfoaldo euocatur in Neustriam. Hæc de Childerico successore S. Sigeberti infra stabilientur;quibus consentanea referunt Acta S. Sigeberti, [obit anno 663;] hunc obiisse Kalendis Februarij anno ab Incarnatione Domini sexcentesimo sexagesimo secundo, vti tempore Sigeberti Gemblacensis numerabant: quem nobis, annum a Ianuario inchoantibus, esse sequentem DCLXIII sæpius demonstratum est. Hunc autem annum certißimum esse, & ex antiquis monumentis, forte etiam sepulchralibus, tam in palatio Regio, quam in cœnobio S. Martini repertum Metis arbitramur, quem Sigebertus tum iuuenis,fidelis historici functurus munere, intactum descripsit, non ausus suopte ingenio (quod in Chronico, peruerso annorum computu abreptus, fecit) a publicis tabulis secedere.
[80] Præterea statutum mortis eius tempus requirunt tum Episcopatus S. Remacli, tum monasteria Stabulense & Malmundariense extructa ab eo & dotata. [illud tēpus requirunt Episcopatus S. Remacli, studia S. Trudonis,] Ac primo, vt supra fundamentum VI Februarij ad Vitam S. Amandi positum, & III Februarij ad Vitam S. Hadelini firmatū, superstruamus, S. Remaclus susceptum circa annum Christi DCL Episcopatum Traiectensem decem annos administrauit: hos exprimit Chronicon MS. cœnobij Trudonensis, exiguntq; Acta S. Trudonis XXIII Nouemb. a Theoderico Abbate monasterij Trudonensis conscripta: in quibus S. Trudo a Remaclo tum Episcopo Metas ad S. Clodulphum istic Episcopum missus, omnia sua bona raro exemplo legauit Ecclesiæ S. Stephani. Sapientiæ dein acquirendæ studio accensus, a Grammatica per reliquas liberales artes ad Philosophiam progressus, anno VI Episcopatus S. Remacli sacræ Scripturæ studium arripuit, in quo optatum assecutus profectum, in Clerum assumitur, & per gradus Ecclesiasticos promotus, ordinatur Sacerdos, mox ad S. Remaclum anno Episcopatus eius X remissus, in diœcesi illius verbum Dei euangelizauit. Anni hi Episcopatus indicantur in Chronico Trudonensi cap. 6, & 8: reliqua pluribus describuntur in Actis S. Trudonis. Eodem anno VI Episcopatus S. Remacli, Christi DCLV secundum dictum Chronicon cap. 7, cœpta extrui monasteria Stabulense & Malmundariense, & triennio post a S. Remaclo adhuc Episcopo dedicata, qui circa annum DCLX, relictoEpiscopatu, in iis longo adhuc tempore vixit, dictisq; monasteriis mox sequentibus annis procurauit duo diplomata infra danda, quibus S. Sigebertus vtrumque monasterium regia magnificentia dotauit: [monasteria Stabulense & Malmūdariense extructa, & dotata;] in iis dicitur vir venerabilis Remaclus Episcopus, Christo auspice, Abba præesse, vt vel inde annum obitus S. Sigeberti in Actis indicatum necessario requiri recte concludamus. Quin & S. Sigebertus, dum in secundo diplomate reuocat donationes a se factas, antequam ad legitimam peruenerat ætatem, easq; solum ratus censet, quas ab anno regni sui decimo quarto concesserat, prouectam aliquam tum se obtinuisse ætatem innuit.
[81] Baronius natum eum anno DCXXXIX & Kalendis Februarij anni DCLVII defunctum, [ætas Childerici successoris,] cum ingreßi essent annum ætatis S. Sigebertus decimum octauum, & Chlodoueus triennio iunior decimum quintum. Similem errorem incurrunt Bucherius ad Gesta Episcoporum Tungrensium, Miræus in Chronico Belgico, Fisen in Historia Ecclesiæ Leodiensis, Malebrancus in Morinis, aliiq; quibus natus est S. Sigebertus anno DCXXXVI, vita functus DCLIV, cum ille decimum octauum, Chlodoueus decimum quintum ætatis attigisset annum: quo tempore huic non potuit fuisse filius secundo loco genitus Childericus, qui in Regem Austrasiorum assumeretur, & nusquam infans aut tantum natus indicatur. Defuncto autem S. Sigeberto secundum nostrum calculum anno ætatis XXVIII potuerunt proprij filij hæredes regni fuisse quos Auctores antiqui in Vita S. Remacli III Septemb. & S. Boniti XV Ianuarij ei attribuunt. [& Dagoberti II, filij S. Sigeberti] Imo potuit Dagobertus, cuius vnius nomen & res gestæ extant, octo aut decem annos attigisse: quem factione Grimoaldi Maioris-Domus in Clericum attonsum fuisse, & in Scotiam, siue Hiberniam, deportatum, sed dein post aliquot exilij annos rediuisse, atque etiam in paternum Austrasiæ regnum restitutum, infra in Analectis ad Vitam S. Sigeberti probamus. Quibus hic omißis statutam Chronologiam per annos Chlotharij III, huiusq; fratrum Childerici & Theoderici, nepotum S. Sigeberti deducimus.
[82] Dagoberto ablegato substitutus est Childebertus Grimoaldi filius, a quo S. Niuardum Archiepiscopum Remensem Ecclesiæ suæ a teloneis aliisq; tributis immunitatem impetrasse docent Flodoardus lib. 2. Hist. Remensis cap. 7, [Childebertus intrusus,] & Auctor Vitæ S. Niuardi Kalendis Septembris. Huic Childeberto in breuißimo Chronico Regum Austrasiorum tomo I Scriptorum Historiæ Francorum pag. 781 attribuuntur VII anni his verbis: Childebertus adoptiuus, filius Grimoaldi, annos VII. Fuit autem potius adoptiuus Rex a Proceribus aliquot & asseclis Grimoaldi in regnum assumptus, quam a Rege Sigeberto adoptatus, cuius apud coæuos scriptores nullum extat vestigium. Verum quidquid de illa adoptione fuerit, nullo modo regnauit [Col. 00221F] annos VII Childebertus, sed nec aliorum Regum anni in isto Chronico exacte obseruantur. [pellitur anno 664,] Annum illi integrum aut sesquiānum cum Chronico Sigeberti relinquimus, regnumq; Childerici inchoamus labente anno DCLXIV, cum iam Chlotharius biennium in Neustria regnasset.
[Annotatum]
* altera Vita faciēte.
§. XI Anni Chlotharij III & Childerici,
S. Sigeberti ex fratre nepotum.
[83] Defuncto Chlodoueo II anno DCLXII, [Chlotharius III regnat vbtra 4 annos,] illico suscepisse regnum Chlotharium filium natu maiorem, sub tutela S. Bathildis matris, tradit in huius Vita Auctor antiquißimus. Annos regno eius IV tantum passim, aßgnant posteriores omnes chronologiæ atque historiæ Francorum scriptores: contra quos antiquorum & coæuorum testium auctoritas clarißima grauißimaq; præualet. Ac primo quintum regiminis annum profert concessum monasterio Corbeiensi diploma regium, seu, vt istic appellatur, Præceptum de huius monasterij ab omnibus teloneis immunitate. Integrum legitur tomo I Conciliorum Galliæ ex codice Virdunensi a Iacobo Sirmondo nostro descriptum. [obseruantur anni regni,] Eius clausula ita habetur: Vt hæc præceptio firmior habeatur, & per tempora conseruetur, nos & præcelsa genitrix nostra Domna Baldechildis, Regina maxima, nostris signaculis subter eam decernimus adfirmare. Signum gloriosi Chlotharij Regis, signum præcelsæ Baldechildis Reginæ. Data sub die XXIII mensis Decembris anno v regni nostri. Is est annus Christi DCLXVI.
[84] Diplomata alia annum regni eius sextum exprimunt; horum alterum confecit S. Audomarus Episcopus Teruanensis, [quinque,] quo basilicam S. Mariæ Sithiuensis tradidit S. Bertino Abbati, sub die XVIII Maij, VI regni Domni Chlothocarij Regis. Integrum exhibet Iacobus Malebrancus in Scholiis ad lib. 4 de Morinis, cap. 3. Eiusdem meminit in Chronico Bertiniano Ioannes Iperius capitulo I parte 10, titulo. De Fundatione ecclesiæ S. Mariæ: [sex,] vbi titulo De concambio quarumdam terrarum inter SS. Bertinum & Mommolenum, tunc Episcopum Nouiomensem, aliud diploma allegatur, hoc exordio: Dum & nos Dominus in solio Patrum &c. hac vero clausula. Actum sub die Kalend. Februar. anno VI regni nostri. Iperius, quod regno Chlotharij anni quatuor tantum ab aliis paßim attribuerentur, addit,, hæc duo priuilegia data fuisse anno VI regni Chlothocarij :sigillum enim regium nec fallere, nec falli. Vbi clare innuit se primigenia diplomata, ac sigillum regium coram inspexisse, & diligenter examinasse.
[85] Septimum regno annum alij aßignant. Ita Bertefridus Episcopus Ambianensis, tomo I Conciliorum Galliæ, concedit monasterio Corbeiensi priuilegium libertatis a plurimis Episcopis subscriptum, sub die VIII Idus Septembris anno VII regnante Chlothario Rege. Et S. Wandregisilus Abbas Fontanellensis anno regiminis sui XV adiit Chlotharium anno regni eius VII, [septem,] & priuilegium regiæ confirmationis super area cœnobij sui liberalissima datione accepit, vt hisce verbis testatur auctor Vitæ eius, inscriptæ S. Lantberto eius successori, tum Archiepiscopo Lugdunensi, ad hanc dignitatem promoto post Kalendas Nouembris anni DCLXXXIV, quibus ex hac vita migrarat decessor eius S. Genesius, quo inter Angelos obuiante animam S. Bathildis Reginæ in cælum eleuatam fuisse, huius Acta testantur, vnaq; requirunt S. Bathildem S. Genesio superfuisse. De SS. Wandregisilo, Lantberto, &Genesio pluribus agemus IX Februarij ad Vitam S. Ansberti III Abbatis Fontanellensis, eorumq; annos regiminis, hic sæpius interponendos, accurate stabiliemus.
[86] Statutos hactenus Chlotharij annos præclare promouet Vrsinus in Vita S. Leodegarij Episcopi Augustodunensis, quam, iubente Ansoaldo Pictauorum Episcopo, & vrgente Audolpho Abbate S. Maxentij, qui ambo viuente adhuc S. Leodegario, eum dignitatis gradum obtinuerant, ipse eruditißimo vir iudicio conscripsit. Vitam illam elimato nonnihil stylo, vt præfatur, edidit Surius II Octobris, atque ex illo Andreas Chesnæus tomo I Historiæ Francorum.Nos eamdem primigenio stylo ex quatuor optimæ fidei Codicibus MSS. nacti, huc paucula conferimus. Ita ergo scribit: Cum quidam Pater ex monasterio, quod est situm in honore B. Maxentij, obiisset, iussu Pontificis Pictauorum Didonis, auunculi sui, idem suscepit Leodegarius regendum, quod per sex fere annos strenue rexit, illudque magnis opibus dilatauit. Sed cum iuxta suum Pontificem idoneum se præparasset, & clarus haberetur præ omnibus, odor eiusdem suauitatis intantum processit, vt vsque ad palatium Regis redoleret. Erat enim eodem tempore minor Chlotharius cum Baldhilde matre Rex, Francorum regens regnum, qui, agnita eius prudentia, cupientes eum secum habere in aula regia, petierunt Pontificem, vt habita ipsius licentia cum ipsis esset in palatio. Qui statim iussa complens, magnis rebus ditatum, & sapientiæ floribus adornatum, obtemperans eorum voluntati, destinauit ad palatium: quem Rex atque Regina videntes honorifice susceperunt. Qui in paucis diebus tam dulcia sua verba, & bonitatem ostendit intantum, vt Rex simul atque Regina & plerique Pontifices ac Proceres supra omnes eum in amorem susciperent. Et quia eum videbant dignum ad suscipiendum honorem, cunctorum consensu, præcipue Francorum, ad honorem Pontificalem eum esse idoneum proclamarunt. Quem ad hoc electum omnes Augustiduno, quæ est Æduorum ciuitas, fecerunt Pontificem. Quam cum per annos decem strenue gubernaret, eodem tempore Rex Chlotharius, [decem.] qui eum Episcopum constituerat, defunctus est. Hæc Vrsinus ex quatuor, vt diximus, præclaris Codicibus MSS. cum summo assensu in decem annis assignatis, quos Surius ita expreßit. Quo munere decem annis strenue cum functus esset, Chlotharius Rex, qui eum promouerat, excessit e viuis : iam pridem ante hos Episcopatus illius decem annos, Rex constitutus, cum S. Leodegarius & Abbas esset S. Maxentij, [plures:] & deinde in aulam regiam euocatus degeret. Hoc indicat odor boni nominis ex Aquitania vsque ad palatium regium redolentis. Hoc etiam exigit perfecta eius in aula viuendi ratio, qua ipse ex Aquitania euocatus, Procerum Francorum animos sibi adeo benignos conciliarat.
[87] Quæ simul cum Chlothario Rege in aulam ad se S. Leodegarium euocarat S. Bithildis mater, eadem inter regni administrationem anno regni illius VII vna contulit priuilegium, quod a Bertefrido Episcopo concessum fuisse monasterio Corbeiensi supra monuimus. Certe, vt in eius Vita legitur, Primores & Proceres Francorum, vt cœnobialem vitam in monasterio duceret, differebant, quia eius sapientia palatium regebatur, & pro sua sancta conuersatione ab omnibus amabatur. Nam, vt Acta MSS. S. Bertilæ Abbatissæ, danda IV Nouemb. tradunt, [legitimam Rex nactus ætatem,] monasterium Kalense puellarum construxerat, quatenus, cum ad legitimam ætatem filius suus Domnus Chlotharius peruenisset, & regnum sibi commissum per semetipsum regere potuisset, tunc ipsa, relicta cura regali, sub religionis ordine in prædictum ingrederetur monasterium. Quod præstitit Chlothario filio adulto, [adultus,] cum consensu optimatum suorum, & in monasterio supradicto sub obedientia Bertilæ se abdidit Abbatissæ. Iam vero se ad legitimam ætatem peruenisse, anno regni sui XIV tum annos XVI natum, agnoscit S. Sigebertus Rex in secundo diplomate Stabulensibus & Malmundariensibus dato:vt vel simili ætate Chlotharius adultus, matre in monasterium prosecta, regnum videatur solus administrasse: assumptaque deinde maiore viuendi licentia, thori sociam, seu illicito concubitu, seu potius legitimo coniugio, acceptarit. Nam a morte eius, fratrisq; Childerici, Ebroinus eiusq; asseclæ acceperunt quemdam paruulum, [creditur generasse filium,] quē Chlotharij fuisse confinxerunt filium: hunc in partibus Austri secum leuant in regnum. Qua de re multum collegerunt hostiliter populum, eo quod verisimile cunctis esse videretur. Etenim cum depopulando patriam subiugarent, etiam in nomine sui Regis, quem falso fecerant , præcepta Iudicibus dabant. Quanti autem per hoc calliditatis figmentum, Chlodoueum esse filium Chlotharij crediderunt? &c. vt pluribus refertur in Vita S. Leodegarij Ermenario, eius in Episcopatu Augustodunensi successori, inscripta, editaque tomo I Scriptorum Historiæ Francorum.
[88] Adulta hæc Chlotharij ætas præclare stabilitur in Actis S. VVandregisili, in quibus hic traditur, cœpisse monasterium Fontanellense sub die Kalend. Martiarum anno Chlodouei Regis XI, S. Martini Papæ VII, Christi DCLIV, & ab eo tempore expleuisse decem & nouem annos, menses quatuor, dies quoque viginti & vnum, qui menses & dies intercedunt a Kalendis Martiis vsque ad XXII Iulij seu XI Kalendas Augusti, quo vita hac mortali exutus est. Annus is necessario est DCLXXIII, qui XII fuit regni Chlotharij, vt Acta MSS. exhibent ad plenam Chronologiæ nostræ confirmationem. In iisdem Actis Chlotharius fastigium regni post patrem Chlodoueum adeptus, [regnat vniuersim annos 14,] rexit populum Occidentalium Francorum annis quatuordecim. Ibidem in expositione eorum, quæ S. Bathildi prædixerat S. VVandregisilus, additur: Chlotharius maior natu quartum decimum regni agens annum , consortiis subito caruit humanis. Childericus temere ab insidiatoribus interemptus, a præsenti sublatus est vita. Tertius Theodericus matri superstes, regni suscepit gubernacula. Quo regnante Auctor hæc scripsit. Annos hos XIV regni Chlotharij anno Christi DCLXII cœptos, finimus cum anno DCLXXV, vt sub initium sequentis DCLXXVI ei primo Theodericus, tum hoc pulso Childericus successerint: ambo adultam ætatem adepti, Childericus etiam ducta in vxorem Bilichilde matrimonio coniunctus. [succedit Theodericus anno 676] Nam diplomati a Childerico Stabulensibus & Malmundariēsibus anno regni eius VIII, Christi DCLXXII, dato sub scripserunt & Bilichildis eius vxor, & Imnechildis vidua S. Sigeberti, vt infra probabitur, cum ipse huius successor Austrasiis præesset, cuius regni anno XII, Christi DCLXXVI vna imperiū Neustriæ obtinuit, quod ita demōstratur.
[89] Baldericus lib. I. Chronici Camericensis cap. 27. exhibet diploma donationis monasterio Maricolensi ad Helpram in Hannonia fluuium a S. Humberto Abbate factæ, aliquanto correctius relatum a Miræo in Codice Donationum piarum cap. 5: [anno Childerici 12 apud Austrasios:] quod nos ex autographo, ipsius Humberti sigillo munito, descriptum habemus hoc exordio: Anno duodecimo regni Domni nostri Hildrici gloriosi Regis, ego in Dei nomine Humbertus & c. interponitur apud Baldericum & Miræum XV Kalendas Aprilis, quo die fuisse datum aliunde potuit Baldericus sciuisse. Annum illum XII regni in DCLXXVI conuenire confirmat in clausula diplomatis subnixa adstipulatio idoneorum testium, Domni videlicet Vindentiani Episcopi, & Fulberti fratris Humberti. Nam (vt ex tabulis sibi a Claudio Despretz communicatis probat Coluenerius in Notis ad caput 19 Balderici) S. Autberto Episcopo Cameracensi XIII Decembris anno DCLXXV defuncto succeßit Vindentianus, seu Vindicianus, aßignato anno DCLXXVI, temporibus Theoderici Regis, qui post Chlotharium fratrem summam regni suscepit, renitentibus plurimis ex Francorum Principibus, maxime propter Ebroinum, qui Maior domus regiæ illis permolestus erat, vt tradit idem Baldericus cap. 20, vbi vtriusque & Theoderici & Ebroini subiungit eiectionem. Erat autem Ebroinus, (vt monet in Vita S. Leodegarij Vrsinus) Francis odiosus, quia quod per eumdem sub Rege Chlothario sustinuerant ponderis iugum, iterum metuebant; potissimum postquam multitudo nobilium, qui ad Regis noui properabant occursum, Ebroino mandante, itineris accipere repudium fuerat coacta: vti ex altera Leodegarij Vita habemus. Quare optimates, conspiratione facta, Theodericum cum Ebroino, [pulso Theoderico regnat Childericus,] quod non esset iis præsentibus solenniter, vti mos est, sublimatus, persequuntur: tamdem captum, & violenter iniuriis affectum, sub monachali habitu monasterio includunt: & fratrem suum Childericum subrogant in regnum, vt referunt Acta MSS. S. Amati Episcopi Senonensis XIII Septemb. danda. En regnum Theoderici, quamuis breui tempore definitum: quo S. Vindicianus anno DCLXXVI Episcopus factus, donationi S. Humberti subscripsit XVIII Martij, anno XII regni Childerici.
[90] Hic deinde in Neustriæ regno confirmatus, super omnem domum suam S. Leodegarium Pontificem sublimauit, & Maiorem domus in omnibus fecit, vti in huius Vita prosequitur Vrsinus: qui addit tribus pene annis Regem feliciter sub eius directione imperasse; sed postea excitatam æmulorum flatibus inuidiæ scintillam, paullatim animum regium incendisse contra S. Leodegarium, qui in Paschate anno Christi DCLXXIX, iram Regis declinaturus Luxouium seceßit. Nec diu superfuit Rex Optimatibus Palatinis minus gratus, [acciditur anno 679.] a quodam Bodilone, aliisq; insidiatoribus impiis, cum Regina prægnante interfectus, & cum filia Rotomagi in basilica S. Petri a S. Audoëno sepultus, vt colligimus ex vita SS. Audoëni, Leodegarij, Lamberti, VVandregisili. Childerici Regis Chilpericus filius fuit, & forte etiam Theodericus, qui ambo deinde sub Carolo Martello Reges fuerunt:ij sub S. Bathilde auia in monasterio Calensi post necem patris delituerunt, tutelamq; & defensionem securißimam apud illam, ad annum vsque DCLXXXV superstitem, ac post huius obitum apud S. Bertilam eiusdem monasterij Abbatissam, aliasq; sanctimoniales obtinuerunt. Quarum consilio, vt omnis præcideretur inuidiæ contentionisq; occasio apud Regem Theodericum patruum, eiusq; liberos & posteros, videtur Chilpericus in Clericum attonsus esse, & nomen Danielis assumpsisse.Theodericus etiam, quod in monasterio Cala fuerit enutritus, Calensis cognominatus est. De horum Regum succeßione, & gestis alibi commodior occasio disputandi erit. Ad Chlodoueum II eiusq; liberos reuertamur.
[91] [Effigies] Postremo inspiciantur effigies Regum Franciæ, quæ a Iacobo de Bie Chalcographo Regio, ex monumentis sepulchralibus aliisue Regiis cimeliis sculptæ prodierunt, & veras eorum personas præsentare iudicantur. Ex iis plena facie & vtcumq; adultam ætatem referente, [Chlodouei II] sed imberbes visuntur Chlodoueus II trium Regum pater, & Chlotharius III primogenitus. At sua barba hirsuti apparent duo alij filij, [Chlotharij III,] Childericus facie fere iuuenili, Theodericus senili rugisq; contracta. [Childerici, Theoderici, & Chlodouei III.] Succedit huius filius Chlodoueus III, formosa facie adolescens, qui paruulus patri suffectus, quatuor tantum annos regnauit, de quibus mox agemus, & statutam Chronologiam vel maxime ex regno Theoderici stabiliemus.
[92] Hæc accurate oportuit deduci, quod omnium pene Chronica, Annales & Historiæ Francorum prædicta tēpora confundāt, & Chlotharium velint solum quatuor annos regnasse: [Aliis Chlotharius & Chilpericus pueri obeūt,] puerum vita functū. Quorum opinio euidentius infringitur in Childerico, quem anno iuniorem Chlothario fratre primogenito necessario agnoscunt:nec tamen vltra triennium eidē statuunt superfuisse: & tamen admittunt ducta vxore in coniugio vixisse, liberosq; procreasse: [& coniugati.] quod æque potuisset annos VIII natus Chlotharius, quam decem Childericus. His præiuit Fabulatorin Gestis Regum Francorum, coactus, quia regno Dagoberti annos XXXIV attribuerat, XVIII deperditos recuperare: duos proinde Chlodoueo filio, decem Chlothario nepoti eripuit. Hæc Gesta descripsit, qui hiatum Fredegarij suppleuit, & Sigebertus Gemblacensis hos IV regni annos, aßignat Chlothario ab anno Christi DCLXII ad annum DCLXVI, qui deinde singularis in sua opinione, XIII annos sequentes attribuit Childerico in regno Neustriæ, vsque ad annum Christi DCLXXIX: quod supra satis refutatum.
§. XII Regnum Dagoberti filij S. Sigeberti, & huius ex fratre nepotis Theoderici, tum Chlodouei III, & Childeberti fratrum, Theoderici filiorum: & Dagoberti III Childeberti filij.
[93] Dionysius Petauius par. 2. Rationarij temporum lib. 4. cap. 17, censet Chlotharij & Childerici tempora ex Theoderici exordio firmanda esse. [Theoderici regnum anno 619 receptum,] Et nobis quāuis illorum regni tempora tam solidis opinemur § præcedenti stabiliri fundamentis, vt exordium regni Theoderici iis superstrui poßit, noua tamen eaq; euidentißima non deerunt argumenta, quibus cœptam Chronologiam firmemus. Ac primo Acta S. VVilfridi Episcopi Eboracensis clare euincunt Theodericū regnum anno DCLXXIX recuperasse, eiusq; palatio præfuisse Maiorem-Domus Ebroinum. VVilfridus, teste Beda lib. 4 cap. 12, ab Episcopatu anno DCLXXVIII expulsus est: [quo S. VVilfridus a Theoderico Rege & Ebroino insidias passus.] post cuius abscessum Ethelredus Rex Merciorum bellū intulit Egfrido Northumbrorum Regi, a quo VVilfridus fuerat a Sede Episcopali eiectus. Conserto igitur graui prælio iuxta fluuium Trentam, occisus fuit Alfwinus frater Regis Egfridi. Contigitque, inquit Malmesburiensis de Gestis Pontificum Anglorum lib. 3, vt anno reuoluto, eodem die, quo ille (VVilfridus)) præiudiciū in Eboraco passus fuerat, cadauer regij adolescentis illatum vrbi longum indiceret iustitium. Ita Ethelredus triumpho functus, integritate regni recepta, Winfridum Episcopum, qui Ceddæ apud Licefeld successerat quod Egfridi partium fuerat, expulit. Is Gallico littori forte appulsus, in Theodoricum Regem & Ebroinum Ducem Francorum incidit : quibus a Britannia mandatum erat, vt Wilfridum Episcopum caperent & spoliarent. Quem illi errore nominis acti, sociis occisis & rebus ablatis, abire siuerunt. At Wilfridus, ne in manus Theoderici Regis & Ebroini incideret, eodem anno DCLXXIX in Frisiam ad Adalgisum Regem nauigauit. Hunc ad necem vel expulsionem viri Dei Ebroinus broinus epistolis cum tentasset, aurum immensum pollicitus, irritus fuit. Hieme ibidem exacta anno DCLXXX Wilfridus ad Dagobertum, filium S. Sigeberti, Regem Transrhenanorum Francorum venit. [& anno 680 inuisit Dagobertū Regem filiū S. Sigeberti,] Is non immemor, quod eum quondam factione Magnatum pulsum, & de Hibernia ad se venientem hospitio receperit, & equis sociisque adiutum patriæ remiserit, benigne excepit, multisque precibus fatigauit, vt prouinciam remanentia sua dignaretur, Episcopatum Strateburgensem accipiens. Verum is Romam profectus est, vbi ab Agathone Papa (verba sunt Bedæ lib. 5 cap. 20) Episcopatu esse dignus inuentus est, [& Romanæ Synodo sub S. Agathone interfuit.] & ad Synodum centum viginti quinque Episcoporum, aduersus eos qui vnam in Domino Saluatore voluntatem atque operationem dogmatizabant, vocatus, inter Episcopos consedit & cum iis subscripsit epistolæ ex hac Synodo ad Constantinum Imperatorem, Heraclium & Tiberium Augustos, missæ: quæ refertur actione quarta sexti Concilij Oecumenici, Constantinopoli eodem anno ⅠƆ CLXXX, mense Nouembri, inchoati. Sed ad Theodericum, quem hinc constat anno DCLXXIX Regem fuisse, redeamus: cuius, regni resumpti epocha inchoanda est ab eodem anno DCLXXIX, saltem labente: nam serius reconciliato Ebroino, videtur in Regem ab Optimatibus sollenniter sublimatus.
[94] Theoderico igitur post Childerici fratris cædem Regeconstituto, Austrasij factione Ebroini Chlodoueum Chlotharij III creditum filium in Regem assumpserunt, asserentes cum sacramento Theodericum mortuum esse. [S. Leodegarius anno 679 captus,] Tunc S. Leodegarius, quod huic Chlodoueo nollet fidem promittere, iussu Ebroini captus, atque euulsis oculis abductus est, & inedia aliquamdiu cruciatus, ac postea in ædibus VVaymeri, Ducis cuiusdam Campaniæ, qui ad hoc scelus perpetrandum, cum Didone altero Ebroini Consiliario, e finibus Austri, siue Austrasiæ, missus fuerat, detentus. Interim Ebroinus, reiecto Chlodoueo illo subornato, in gratiam Theoderici Regis restitutus, dignitatem Maioris Domus adhuc anno DCLXXIX recepit. At Dagoberto S. Sigeberti filio, anno sequente DCLXXX ad regnum Austrasiæ euecto VVaymerus tum S. Leodegario in Neustriam ad Ebroinum fugit , ac per huius fraudem in Episcopum promotus, in eius indignationē postea incurrit, & multis flagellis cæsus, turpissimeque, vt decebat proditorem, condemnatus, laqueo suspensus est. At S. Leodegarium in quoddam perduxerant monasterium, in quo eum per annos circiter duos latuisse tradit in eius Vita Vrsinus ad annum scilicet DCLXXXII, quando iussu Ebroini oblatus Regi, opprobriis contumeliisq; affectus, lingua etiam execta, traditus est S. Waningo, [anno 684 occiditur.] in cuius monasterio Fiscano per biennium fere in Dei laudibus resedit ad annum vsque DCLXXXIV. Quo tempore ei ad Concilium ab Episcopis in Villa regia habitum euocato ingredi non licuit, sed seorsim a Rege in speciem examinatus, eius atque Ebroini sententia capite plexus est die secundo Octobris, vti gemina vitæ eius historia exacte tradit, altera Episcopo Augustodunensi Ermenario eius successori dicata, altera auctore Vrsino inscripta Ansoaldo Pictauorum Episcopo, in Didonis eius patrui locum substituto.
[95] Anno dein DCLXXXVII mortuo Austrasiæ Maiore Domus Vulfoaldo Duce, Pippinus Herstallius, pater Caroli Martelli, mense Iunio huius dignitatem accepit, exitque, vt Annales Metenses habent, annos XXVII, & menses VI, mortuus anno DCCXIV mense Decembri. Nec diu superfuisse Dagobertum Regem colligimus ex historia Chronico Fredegarij annexa, in qua cap. 97 relato post obitum Vulfoaldi dominatu Martini atque Pippini, [Vulfoaldo an. 687 mortuo succedit Pippinus,] additur: Defunctis, siue decedentibus Regibus, commissis inuicē Principibus, Ebroino, Martino atque Pippino aduersum Theodericum Regem excitantur ad bellum … Deuicti cum sociis Martinus atque Pippinus in fugam lapsi sunt, persecutusque eos Ebroinus maximam partem de illa regione vastauit. Tunc Martinus Dux contra fidem datam ab Ebroino interfectus est. [interficitur Ebroinus:] Sed hic ea victoria insolenter elatus,dum Francos crudelius opprimit, a quodam Hermenfrido confossus est eodem anno ad finem vergente, aut certe initio sequentis, transacto post necem S. Leodegarij trium annorum spatio, vt in vtraque huids Vita legitur. Dein post cædem Ebroini corpus S. Leodegarij Pictauos delatum est, [corpus S. Leodegarij an. 688 Martio trāsfertur. obit S. Audoënus an. 689.] & in vicino monasterio S. Maxentij medio Martio mense depositum anno DCLXXXVIII.
[96] Ebroino succeßit VVarado, seu VVaratto, Maior-Domus, ac mox datis obsidibus inter hunc & Pippinum pax firmata. Sed VVaradone a filio Gislemaro supplantato bellum ciuile recruduit, quamplurimis nobilibus viris Pippini Ducis fraudulenter ad castrum Manucum, quod Namurcum interpretantur, occisis. Quæ dicto anno DCLXXXVIII peracta arbitramur. Non diu post Gislemarus, sæpius a S. Audoëno Episcopo Rotomagensi frustra monitus, morte peruicaciam luit, & VVarado pater palatij præfecturam recepit: inter quem & Pippinum vt concordia constiueretur, Coloniam est profectus S. Audoënus, & pace stabilita ad Regem ac VVaradonem regressus, in villa regia Clypiaco prope Parisios, e viuis exceßit nonagenarius, cum rexisset Ecclesiam Rotomagensem annos XLIII, menses III, dies decem, a XIV Maij anni DCXLVI, ad XXIV Augusti anni DCLXXXIX, vt nihil accuratius dici posse videatur. In Actis adiungitur annus ab Incarnatione Christi ⅠƆCLXXVII, e minus recto Rotomagensium ante quingentos aut sexcentos annos assumpto calculo insertus. In Chronico Sigeberti a Roberto de Monte interpolato & continuato, ad annum DCXXXIV ista leguntur: Defuncto S. Romano ordinatur S. Audoënus XXII Rotomagensis Archiepiscopus. Qui error duodecim annorumillic cœptus, & supra reiectus, in obitu necessario continuandus, veritate non discußa, videbatur, & varios, hactenus assectatores habuit.
[97] S. Audoëno succeßit S. Ansbertus ex III Abbate Fontanellensi Archiepiscopus Rotomagensis, ad cuius Vitam IX Februarij ordinamus tempora S. VVandregisili Fundatoris & primi Abbatis Fontanellensis, ostendimusq; illi XXII Iulij anni DCLXXIII vita functo suffectum fuisse Abbatem II S. Lāatbertum, cuius regimen egregie anno Theoderici Regis propugnat. [Annus Theoderici 3, Christi 681, mense Octobri,] Nam Aigradus auctor coæuus in Vita MS. S. Condedi Abbatis, XXI Octobris danda, scribit insulam Belcinnacam ad Sequanam flumen illi a Theoderico Rege per priuilegium suæ auctoritatis traditam perpetualiter poßidēdam: cui etiam Condedo prædiues ac nobilis Schiwardus possessiunculas aliquas dono perenni contulit VI Idus Octobris sub anno III præfati Regis Theoderici, qui erat Lantberti annus nonus. Ergo annus Christi DCLXXXI, in quem, saltem dicto mense Octobri, conueniunt & annus III Theoderici & IX Lātberti: quo Archiepiscopo Lugdunensi ordinato sub finem anni DCLXXXIV (nam decessor S. Genesius Kalendis Nouembris e viuis decesserat) datus III Abbas Fontanellensibus S. Ansbertus, cuius anno II, Theoderici Regis VII, [Theoderici 7 Christi 685, aut 686,] eidem monasterio insulæ Belcinnacæ a memorato viro Schiwardo varia collata fuisse bona tradunt prædicta Acta S. Condedi, nullo tamen donationis mense indicato, vt ea potueritfacta esse aut sub finem anni DCLXXXV, aut certe sequenti DCLXXXVI, cuius magnam partem ad dictum VII annum Theoderici Regis esse referendam supra diximus, atque infra, maxime in anno obitus, confirmamus.
[98] [Theoderici 7 Chr. 686 mense Maio.] Eodem anno septimo regni Theoderici, die VIII Idus Maij datum est priuilegium Ioannis V Papæ, quo res Atrebatensis Ecclesiæ confirmantur S. Vindiciano Ep. apud Baldericum lib. I Chronici Cameracensis cap. 25. Electus est Ioannes Papa die XXII Iulij anni DCLXXXIV, vita functus anno sequente die II Augusti, quo illud priuilegium VIII Idus Maij & anno VII Theoderici datum, præclare nostrum calculum confirmat.
[99] Sedem S. Ansberti (quem S. Audoëno XXIV Augusti anni DCLXXXIX mortuo succeßisse diximus) celebrem facit synodus Rotomagensis ab eo habita, & quidem anno gloriosi Regis Theoderici XIII, vti eum exprimunt Acta excusa & MSS. Rotomagensia & Fontanellensia, [Theoderici 13 Christi 691 aut 692] quibus maxime fidendum est. Annus is est Christi DCXCI, aut certe proximus DCXCII. Deest mensis quo synodus habita est. Anno dein DCXCIII in ipso Ascēsionis Christi festo, corpus S. Audoëni in editiorem locū transtulit S. Ansbertus: qui pulsus postea in exiliū, defunctus est in Alto monte monasterio Hannoniæ IX Februarij anni DCXCV. Alij paßim hanc synodum referunt ad annum DCLXXXII, quo adhuc viuentibus SS. Genesio & Audoëno Archiepiscopis, illo Lugdunensi, hoc Rotoinagensi, sub Lantberto Abbate Fontanellensi priuatus degebat S. Ansbertus. Sirmondus tonio I Conciliorum Synodum hanc Rotomagensem dicto anno DCLXXXII habitam etiam censuit, & quidem anno XVI Theoderici, quem ex MS. codice S. Michaëlis in mari, apposuit. Verum tot eum annos non regnasse moxprobabimus. Hoc argumento nixi plurimi, scripserunt Theodericum anno DCLXVII cœpisse regnare: quod abunde refutatum. Cum anno Christi intrusa erat Indictio X, quod etiam monuisse sufficit.
[100] His interpositis redeo ad annum DCLXXXIX, quo S. Audoënum XXIV Augusti vita functum ostendimus: cuius obitu relato, additur in Historia iussu Childebrandi scripta cap. 99, [Theodericus regnat annis 14, moritur 693] in illo itidem tempore Waradonem Maiorem-Domus obiisse:cuius etiam mors in Annalibus Metensibus ad eumdem annum refertur. Waradoni succeßit Bertharius, de quo & Theoderico Rege Pippinum Textricij in Veromandus victoriam reportasse anno DCXC tradunt iidem Annales Metenses. statuuntq; ad annum DCXCIII obitum Theoderici Regis, cum victus a Pippino sub eodem annis regnasset tribus. Secundum Historiam iussu Childebrandi scriptam cap. 101, Theodericus regnauit annos XIV, ab æstate anni DCLXXIX ad annum DCXCIII. Dein ista adduntur: Chlodoueum filium eius paruulum elegerunt in regnum. [Chlodoueus regnat vltra 4 annos vsque ad annum 698] Non post multos vero annos prædictus Rex Chlodoueus ægrotans mortuus est. Regnauit autem annos IV. Annales. Metenses habent, eum, dum quartum annum in regno compleuisset, innocentem vitam finiuisse. In Chronico breuißimo Codicis Tiliani apud Chesnæum tomo I Historiæ Francorum pag. 781, Chlodoueus regnauit annos IV, obiit in quinto, ab anno DCXCIII labente ad initium circiter anni DCXCVIII, qui primus Childeberti Regis annus est cum magna hactenus statutæ Chronologiæ approbatione. In epitaphio Theoderici, quod limbo superiori mausolei, in monasterio Vedastino, inscriptum legitur, annus obitus illius aßignatur DCXCIV, quem nos alibi etiam indicauimus. Verum cum tempus epitaphij illius conditi ignoretur, malumus cum auctoribus iam citatis annum præcedentem retinere. Opponunt alij scriptum quoddam, quod penes Bongarsium fuit, sed id alibi accurate a nobis refutatum, hic omittimus
[101] Annos Childebertum tredecim regnasse legitur in Historia iussu Childebrandi scripta, [Childebertus regnat annos 13 moritur 711] in Chronicis Regum Francorum breuiter digestis pag. 798 tomo I Chesnei, & sequitur Ado in Chronico. Hos tredecim annos numeramus ab anno DCXCVIII ad DCCXI, quo Childebertum e viuis exceßisse reserunt Annales Metenses, aliiq; Annales breues tomo 2 Chesnei pag. 3, & 6, & consentiunt hactenus dißidentes auctores, Bucherius, Petauius aliiq;. Quot annos Childebertus natus vitam finierit, necdum legimus. Chlodoueus III paruulus Rex factus traditur, & puer mortuus. Hoc Rege Childebertus frater iunior, XIII solum annos regnauit, sed ducta vxore, & relicto filio Dagoberto III, [succedit Dagobertus III.] quem alij adhuc puerum, alij iuuenculum Regem, & paßim omnes iuniorem Dagobertum appellant. Annos quinque eum regnasse, tradunt Annales Metenses, & Historia iussu Childebrādi scripta. In Chronico breuißimo tomo I Chesnæi pag. 781 legitur regnasse annos quatuor, obiisse in quinto. Annus obitus ⅠƆ CCXV aßignatur in Annalibus Fuldensibus aliisq; breuibus tomo 2 Chesnei, & confirmatur in Chronico MS. Fontanellensi, vbi Dagobertus Rex iunior Benigno Abbati largitus est quartam partem de Arlauno foreste anno quinto regni sui. . . Edita est autem hæc donatio, siue confirmatio a præfato Rege Dagoberto, anno Dominicæ Incarnationis ⅠƆCCXV, Indictione XIII, V Iduum Iuniarum, die Dominica. [mortuus anno 715] Eodem anno ipse Dagobertus Rex mortuus est. Hæc ibi: & congruunt characteres, concurrente in dictum annum cyclo Solis XXIV, littera Dominicali F. Ceterum Pippino Herstallio, quem supra diximus, post administratam XXVII annos præfecturam, anno DCCXIV e viuis exiuisse, succeßit initio Theobaldus eius nepos, Grimoaldi e Plectrude legitima vxore nati filius. At Carolus Martellus ex Alpaide concubina genitus, mansit sub nouercæ custodia vsque ad annum DCCXV, quo liberatus, a solis Austrasiis assumptusest, cum iam tum apud Dagobertum III esset Maior-Domus Ragenfredus.
[102] Mortuo in iuuenili ætate Dagoberto III, & adhuc, quod verosimilius nobis videtur , cælibe & forsan impubere, Franci Danielem quondam Clericum, [succedunt Chilpericus filius Childericis] cæsarie capitis crescente elegerunt, atque Chilpericum nominant. Ita Historia iussu Childebrandi scripta cap. 106. & consentiunt reliqui auctores. Monachus Egolismensis in Vita Caroli Magni hunc Chilpericum scribit esse fratrem Dagoberti iunioris, illiusque consanguineum Theodericum successorem. Verum ordo immutatus forsan ita emendandus est, vt Chilpericus dicatur consanguineus Dagoberti Regis & Theodericus frater Chilperici, qui Calensis cognominatur, quod feratur in monasterio Calensi enutritus, forsan sub S. Bathilde, quam auiam suam vti & Childericum genitorem agnoscit Chilpericus in diplomate Corbeiensibus consignato, at Dagobertum III consobrinum appellat in altero diplomate monachis S. Mauri ad Ligerim dato. Fuerunt autem fratres Childericus pater Chilperici , & Theodericus auus Dagoberti Iunioris: hinc pro rudis illius æui inscientia cōsobrini appellati, & a monacho Egolismensi consanguinei, vti legendum esse monuimus. Fuit autem Rex Chilpericus anno DCCXVII die Dominica in Quadragesima XII Kalendas Aprilis deuictus a Carolo Martello Vinciaci in pago Cameracensi, & anno iterum DCCXIX cum Eudone Duce Aquitaniæ in Sueßionensi ditione, a quo Regem Chilpericum sibi traditum, Carolus anno DCCXX Nouiomum abduxit: quo paullo post vita functo Theodericum in sedem regni constituit, [& anno 720 Theodericus forsan illius frater,] qui annos septemdecim regnauit, ab anno scilicet DCCXX, ad DCCXXXVII, quo eum vita functum esse alibi probamus. Mortuo Theoderico Carolus Martellus per reliquum vitæ tempus absque alio Rege imperauit vsque ad annum DCCXLI, quo Parisiis mense Octobri e viuis exceßit, [ac post interregnum] sepultus in monasterio S. Dionysij:de cuius damnatione fabulam confictam refutamus XX Februarij ad Vitam S. Eucherij Episcopi Aurelianensis.
[103] E diuisione Caroli Principatum regni filij eius Karlomannus & Pippinus aliquamdiu, etiam absque vllo Rege, administrarunt. Extat diploma Pippini, quo Ecclesiæ Matisconensis immunitates confirmantur cum hac clausula: Signum Pippini Maioris-Domus. Ego Rodalgus iussus scripsi. Actū Kalendis Ianuarij anno secundo Principatus eiusdem Pippini in ciuitate Metis in Palatio regio. [Childericus anno 743] Is erat annus DCCXLIII, sub cuius adhuc initium assumptum esse Childericum vltimum in Regem colligimus ex Concilio Sueßionensi tunc habito: ad quod ita præfatur Pippinus: In nomine Dei & Trinitatis. Anno DCCXLIV ab Incarnatione Christi sub die VI Nonas Martij & Luna XIV in anno secundo Childerici Regis Francorum, ego Pippinus Dux & Princeps Francorum. Hunc Childericum genitum patre Theoderico Rege tradunt Genealogia Regum Francorum apud Chesneum tomo 1 pag. 793 & Chronicon MS. Fontannellense: in quo dicitur anno DCCL depositus, tonsusque, [in monachum attonsus anno 750] ac in monasterio. S. Audomari, quod dicitur Sithiu, trusus. Cuius filius, nomine Theodericus, in hoc Fontanellensi monasterio anno sequenti Clericus effectus , collocatus est. Hæc ibi. Obiisse Regem Childericum monachum anno DCCLIV tempore secundæ coronationis Pippini tradit Iperius in Chronico Bertiniano MS. Fuit hæc secunda Pippini coronatio peracta a Stephano Pontifice Romano in Franciam peregrinato. [regno ad Pippinun: delato.] Fuerat autem auctoritate Zachariæ a S. Bonifacio Archiepiscopo Moguntino anno DCCL, deposito Childerico, coronatus. Quem annum alibi exacte probamus.
§. XIII Anni Christi, Pontificum, Imperatorum, Consulum, & Indicitionum subinde a posteris intrusi.
[104] Qvæ ob nonnullos Christi, Imperatorum, Pontificum, Consulum Romanorum, aut Indictionum annos neglectos contra datam hactenus Chronologiam opponi possent, vltro in hunc locum seruauimus , osten suri vnde firmißimum sibi fulcimentum statuunt alij, inde præcipuum errorum fundamentum nonnumquam erui debere. Ac primo certum, atque apud eruditos indubitatum est, nullam primis quinque seculis consuetudinem fuisse ab Incarnatione aut Natiuitate Christi singulos annos enumerandi: cuius instituti Dionysius cognomento Exiguus, [Anni Christi non objeruati ante 6 seculum.] qui Iustiniano Imperatore seculo Christi sexto floruit, auctor fuisse traditur; cuius tamen epocham ab hodierno calculo paullo diuersam esse alibi diximus. Hinc anni Christi melius desunt in codicibus nonnullis MSS. Chronicorum Eusebij, Hieronymi, Prosperi & aliorum antiquorum, qui a posteris margini adscripti, alij leguntur apud Scaligerum, alij apud Pontacum, Miræum, aliosq;. Et Idatius, dum eorum Chronicon continuat, monet, ne anni Olympiadum turbentur, se annum eumdem scribere & Theodosij Magni vltimum, & filiorum Arcadij & Honorij primum: silet de annis Christi, quos æque turbasset. Præterea epocham Christi statuissent Eusebius, Hieronymus, Prosper, Marcellinus Comes, aliiq; a Christi baptismo ac prædicatione, aut passione seu resurrectione; vt eorum Chronica demonstrant: quæ epocha cum annis a Natiuitate Christi apud Victorem Tunenensem in fine Chronici & Continuatorem Fredegarij cap. 109 confusa, clare innuit, necdum eo tempore viguisse consuetudinem annos a Christi incarnatione aut natiuitate numerandi.
[105] Bucherius Tractatu de Chronologia Regum Francorumsect. 1, obseruat ad supputationem a Christo nato non posse confugi, [apud Frācos seculo 8 cœpti vsurpari,] quod ea in antiquis historiis ante DCCL circiter Christi annum non vsurpetur. Ab eo autem tempore sub Pippino Rege, eiusq; filio Carolo Magno ratio illa a Christo incarnato aut nato supputandi paullatim adeo inualuit, vt ipsa Chronica per similes annos Christi mox fuerint conscripta. Huiusmodi Annales plures exhibet Andreas Chesnæus tomo II Historiæ Francorum, qui finiuntur ad annum Christi, alij DCCXC, alij DCCC, alij superaddunt VI, VIII, aut XIII eius seculi annos; quibus etiam temporibus eorum auctores videntur vixisse. Hi autem, ne procul aberrarent, suos Annales auspicati sunt ab vltimis annis Pippini Herstalli eiusque filij Caroli Martelli: circa quorum tempora maior omnium auctorum ideo consensus reperitur. Monachus S. Dionysij in Gestis Dagoberti, Aimoinus in Historia Francorum antiquorum, licet post supputationem a Christo nato iam longo tempore vsitatam, vixerint; vt omnem tamen aberrandi occasionem euitarent, eos solum adhibuerunt temporum characteres, quos a vetustißimis & coæuis scriptoribus sciuerunt admotos.
[106] Regino Abbas Prumiensis, qui sub initium seculi decimi floruit, solum posteriorem Chronicorum librum a morte Caroli Martelli, per Incarnationis Dominicæ annos, tempora Principum & gesta deducit, priore vero libro, omißis annis Christi, se nihilominus quo tempore, quo loco, vel quid sub vnoquoque Principe actum sit, summatim ostendere, [intrusi in librum I Reginonis,] sub finem libri primi monet. Eos autem annos Christi, libro primo deesse, inconcinnum alius ratus, intrusit adeo inordinatos, vt integri fere seculi hiatus reperiatur admissus. Nam sub finem libri primi proposito anno Dominicæ incarnationis DCLV ita subditur: Carolus Princeps X anno regni sui cum Baioariis pugnauit, XV contra Lantfridum dimicauit, XVI Eudonem Ducem Aquitaniæ protriuit, XVII Saracenos expugnauit &c. At liber secundus mox inchoatur in obitu eiusdem Caroli Martelli his verbis: Anno Dominicæ Incarnationis DCCXLI Carolus filius Pippini Maior domus & bellicosissimus Dux Francorum defunctus est. En hiatus LXXX & amplius annorum in eodem Carolo, quod admodum absurdum, non putamus in Reginonem cadere potuisse. Quare toto libro primo annis Dominicæ incarnationis deletis, singulos paragraphos ab Imperatoribus inchoandos arbitramur, hac ratione: Mauritius regnauit annos XX. Phocas regnauit annos VIII. Heraclius regnauit annos XXVI & c. quo tempore per Imperatorum succeßionem indicato, quod tum diuersis locis peractum credidit, subiunxit, sed non semper absque mendis. Ita Dagoberti I Regis obitum ad Imperium Iustiniani Rhinotmeti, anno DCLXXXV inchoatum, supra monuimus ab eo dilatum esse: cuius tamen Imperio præpositus a posteris annus Dominicæ Incarnationis DCXII summam induxit rerum omnium confusionem. Illos autem annos Christi olim ab aliquot seculis appositos fuisse innuunt antiqui codices MSS. in quibus etiam leguntur.
[107] Non multum ab ea Chronologia discedunt auctor Chronici Gandensis, Theodericus Abbas S. Trudonis, Philippus Abbas Bonæ-spei, aliiq; historici, qui seculo Christi XII in Belgio floruerunt. Ita in Chronico Gandensi annus Incarnationis Dominicæ DCX coniungitur cum anno Dagoberti Regis XIV. & S. Amandum, qui anno Theoderici Regis II, Christi DCLXXXI mense Aprili suum confecit testamentum, scribunt Philippus Abbas, aliique vita functum esse anno Christi DCLXI. Verum illic antiquum Regum Dagoberti & Theoderici characterem, expunctis annis Christi, seruandum esse, docebimus VI Februarij dic Natali S. Amādi. Quæ extat Vita S. Vedasti eodem VI Februarij a nobis illustrata, [& varia Acta Sanctorum.] profert annos Episcopatus eius quadraginta, reticet annum mortis, quem DLXX Christi refert eadem Vita in Breuiario Atrebatensi in lectiones Matutinales distributa. Eumdem annum DLXX tradunt Sigebertus in Chronico, Baronius in Notationibus ad Martyrologium Romanum aliiq; illustres Scriptores; cum tamen S. Vedastum circa annum DXL vita functum esse certo constet ex dicendis VI Februarij. Eodemprorsus modo intrusos annos Christi Actis SS. Wandregisili, Audoëni, Ansberti, expungendosq; esse ostendemus IX Februarij ad Vitam S. Ansberti. Sunt autem ea Acta ab auctoribus contemporaneis scripta, cum vsus adscribendi annos Christi apud Francos assumptus necdum esset.
[108] Minor difficultas in annis Pontificum Romanorum appositis apparet, cum & ea consuetudo nō facile probetur ab antiquioribus Scriptoribus vsitata, & menda enormia vindicent auctores coæuos a simili confusione. [Anni Pontificum,] Ita S. Martinus Papa, qui Theodoro anno DCXLVII vita functo succeßit, passim coniungitur cum Rege Dagoberto anno DCXLIV mortuo:imo Chronicon Gandense annum XIV Dagoberti, & V Martini Papæ in annum Christi DCX coniecit. Aliqui characteres Imperatorum, & Consulum Romanorum, atque Indictionum, [Imperatorum, Consulum, Indictinum,] antiquis Chronographis magis vsitatos & tritos, adeo perturbant, quasi omni & loco & tempore adhibiti fuissent. Gregorius Turonensis dum libro primo, & initio libri secundi Historiæ, tempora ea describit, quibus Imperatores Romani rerum adhuc in Gallia potiebantur, res gestas ad eorumdem Imperatorum epocham ordinatas, per sua tempora distribuit; adductis etiam Consulibus Romanis, quos ad annum obitus S. Martini accuratius obseruatos repererat. Deinde vero, postquam Imperio Romano e Galliis eliminato, regnum ibidem Francorum stabilitum est, [olim Francis non vsitati.] solum suorum Regum annos obseruarunt antiquiores Franciæ Scriptores, Gregorius Turonensis, Fredegarius, Fortunatus, Audoënus, Vrsinus, aliiq; Vitarum Sanctorum Scriptores coæ ni, eosq; imitati monachus S. Dionysij in Gestis Dagoberti & Aimoinus supra memorati.
[109] At Francorum Regibus in Romanos Imperatores assumptis, Franci cum nomine Imperatorum vsum Indictionum, quibus Romani assueuerant, etiam acceperunt, quas diplomata Ludouici Pij & sequentium Imperatorum paßim exhibent. [a posteris suppleti,] Posteri ergo cum viderent historias suorum maiorum temporibus conscriptas, hisce Imperatorum & Indictionum notis quasi singulari ornamento carere, ipsi ne illud antiquioribus historiis deesset, suo calculo supplebant. Trithemius quasi appositis Indictionibus anni Regum antiquorum tutißime confirmarentur, eas suo calculo adaptauit. [non sine mendis.] Ita ei in Historia Francorum e vita excesserunt anno Christi DCLXV Indictione VIII Dagobertus I, & anno DCLXXXI Indictione IX Chlodoueus II, errore circiter XX annorum commisso: quo in compendio libri I Annaliū fere emēdato mortui dicuntur Dagobertus anno DCXLV Indictione III, Chlodoueus II anno DCLXII Indictione V, & ita de aliis. Idē Chlodoueus in Chronico Moißiacensi post Dagoberti decessum regnum patris adseiuit anno ab Incarnatione Christi DCXLI Indictione IV: moritur vero, regnauitque filius eius Chlotharius pro eo, anno ab Incarnatione Christi DCLVIII, Indictione II. Quæ omnia licet Indictionibus videantur certissima reddita, supra refutauimus.
[110] Intricatum magis negotium exhibent Concilia Ecclesiastica sub primis Francorum Regibus habita, [an recte appositi in Conciliis sub primis Francorū Regibus habitu.] ob nonnullā Indictionum, Imperatorum, etiam aut Consulum Romanorum mentionem: in quibus ordinandis multum desudarunt Sirmondus in notis ad tomum I Conciliorum Galliæ, Petauius lib. 11, de Doctrina temporum cap. 48, aliiq;. Nos candide fatemur valde suspectam esse horum characterum varietatem, eosq; nobis videri a posteris sæpius intrusos. Cōsulatum Felicis a Sirmondo primum appositū Concilio I Aurelianensi, nullo certo codice MS. allegato, supra reiecimus. Aurelianense II, habitum legitur anno XXII Childeberti Regis Parisiorum, ergo Christi DXXXI & Iustiniani Imperatoris anno x: quem Imperatoris charaterem expungimus cum Sirmondo rati ab iis intrusum, qui cum Sigeberti Chronico obitum Chlodonei distulerant ad annum DXIV. Aurelianensi III paßim adscribitur annus eiusdem Childeberti XXVI aut XXVII, quo anno Christi DXXXV, aut sequenti habitum arbitramur: alij annum XX Regis requirunt, ob adiunctum in aliis codicibus Consulatum Paulini Iunioris, cui ideo contra Fastorum fidem alterum Consulatum adscripsit Baronius ad annum DXL. Additur in codice MS. Lugdunensi apud Sirmondum omisso Rege annus IV post Consulatum Paulini Iunioris, Indictione 11, in qua tamen manifestum mendum esse scribitSirmondus: quod tam de Consulatu, quam Indictione dicendum. De Aurelianensi IV ob annum Childeberti Regis omissum nihil certi statui potest, an ex vnico Pithœi codice MS. Indictio IV Basilio V. C. Consule recte legatur ex Episcoporum subscriptionibus discuti posset. Aurelianense V habitum legitur sub die V Kalend. Nouēb. anno XXXVIII Childeberti, is est annus Christi DXLVII. Scaliger lib. 6 de Emendatione temporum addit circa tempora Pelagij Papæ primi habitum Indictione XIII post Consulatum Paulini anno XII. Quæ non cohærent: electus est in Pontificem Pelagius anno Christi DLV; ast in DXLVI cadit annus XII post Consulatum Paulini. Petauius Indictionem XI censet substituendam, quæ cum Consulatu Paulini & pontificatu Pelagij melius abest. Arelatense V habitum est anno Childeberti XLIII, cui additam Indictionem III, substituta II, corrigit Sirmondus, vt annum DLIV conficiat, quod anno DLII, habitum fuit. Lugdunense II celebratum anno Gunthramni Regis VI ergo Christi DLXVI, non Indictione III, quæ paßim legitur, sed XIV. Eodem Christi anno habitum Turonense II solum refert annum VI Chariberti Regis. Parisiense IV subscriptum habet III Nonas Septemb. anni Chilperici XII cum Indictione VI quæ anno Christi DLXXII a Kalend. Septembris inceperat. Matisconense I celebratum Kalend. Nouemb. anno Gunthramni XXI Indictione XV, quæ conueniunt in annum Christi DLXXXI. Concilium Valentinū II refertur anno Gunthramni XXIV Indictione II, X Kalend. Iunij. Annus is est DLXXXIV, In quibus omnibus Æram Fredegarij secuti sumus. Sirmondus annum Gunthramni XXIII, & ante XX correxit, vt Gregorij Turonensis calculo accommodaret.
VITA
AVCTORE SIGEBERTO
monacho Gemblacensi.
Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia (S.)
BHL Number: 7712 a
Avctore Sigeberto Gemblacensi,
CAPVT I.
S. Sigeberti maiores. Natiuitas.
[1] Anno Dominicæ incarnationis quingentesimo octogesimo b sexto c Lotharius secundus, Chilperici Regis & Fredigundis filius, in Francia admodum d puer regnare cœpit. Qui postquam ad intelligibilem ætatem venit, honestati morum studere cœpit. Vnde a Deo exaltatus, eo vsque processit, vt monarchiam regni Francorum mereretur accipere solus. Hic anno regni sui tricesimo nono Dagobertum filium suum in consortium regni adsciuit: & ne regiæ potestatis licentia, & iuuenilis ætatis intemperantia exorbitaret a via rectitudinis, ei viros potentia & sanctitate claros substituit, [Dagobertus in societatem regni a patre asciscitur:] Sanctum scilicet e Arnulphum, ex Maiore domus Metensem Episcopum, & f Pipinum Maiorem domus, tunc temporis cunctis aulicis præeminentem potentia & prudentia. Istis Dagobertus vrens tutoribus regnum Francorum propagauit latius, & maxime ad debellandos Sixones laborauit intentius, qui fines regni sui crebris fatigabant excursibus. [Saxones domat:] Quos auxilio partis sui Lotharij ita deuicit, vt & Regem eorum Berthoaldum perimeret, & omnes Saxones, mensuram gladij sui excedentes, gladio trucidaret. g
[2] Tam bonis Dagobertus Rex vsus principiis, [vitam in petus mutat:] post mortem h patris sui cœpit paullatim resilire a proposito æquitatis, & cōsiliis Pipini Principis, & i Cuniberti Archiepiscopi Coloniensis, quē idem Pipinus post decessum S. Arnulphi vnanimem sibi amicum, & intimū suis elegerat consiliis. Nā, quamuis k Dagobertus Rex esset egregius bellator, Sacerdotum Dei & Ecclesiarum pius amator, pauperum Christi largus subleuator & multarum bonarum artium executor; tamen carnalis incontinentiæ morbo nimis laborabat, vnde & claritudini nominis sui fœdam infamiæ notam contraxerat, & (quod grauius erat) Regis Regum iram contra se accederat. l Reginas enim suas fictis ex causis alias pro aliis repudiabat, ipsis quoque desponsatis pellicum amores superducebat. Et quamuis adeo deditus esset carnali commercio, nullam tamen spem propagandæ posteritatis habebat, ex nulla tot vxorum filio suscepto.
[3] Permaxime ergo Rex dolebat, [liberis caret:] quia se Dei offensam incurrisse sentiebat: præsertim quod ex regio patrum suorum semine nullum sciebat superesse, præter se & fratrem suum Charibertum: qui Charibertus propter simplicitatem nimiam minus idoneus erat ad regni gubernaculum. Sed quamuis de prolis prosperitate, non tamen desperans de Dei miseratione, præcordialiter eum deprecabatur, vt sibi ex eius nutu filius daretur, qui sibi in regimine regni subrogaretur. Iustus & pius Dominus, [pro iis Deū deprecatur:] Iustus & pius Dominus, qui hominum erratibus ad iram attrahitur, precibus etiam humilium ad misericordiam reducitur. Rex siquidem Dagobertus, dum citcuiret Austrasiam m nono anno regni sui, puellam quandam n Ragentrudem nomine, vultus elegantia laudabilem, [filium obtinet.] genere etiam inter Austrasios non ignobilem, cum regij cultus honore sibi vxorem iunxit: quæ Deo volente, eodem anno ei genuit filium.
[Annotata]
a An hæc Acta post obitum Sigeberti Gemblacensis reiectis superfluis & fabulosis in hunc ordinem redacta fuerint, supra inquisitum est.
b Imo quarto vt § 9 probatum, non septimo, vt Baronius cum Chronico Sigeberti.
c Antiquioribus Chlotharius, Francorum monarcha factus anno 613
d Ætatis mense quarto. Greg. Turon. lib. 7 cap. 7
e Colitur 18 Iulij, pronepos Chlotharij 1, sicut Dagobertus, sed ex filia eius Blithilde.
f Colitur 21 Februarij, pater S. Begghæ nuptæ Ansigiso filio S. Arnulphi.
g Ea pluribus describit Monachus S. Dionysij in Gestis Dagoberti cap. 14.
h Obiit Chlotharius anno 628: non 631, vt volunt Sigebertus, Baronius, alij.
i Colitur 12 Nouemb.
k Post monachum S. Dionysij, nuper de virtutibus eius scripsit Iodocus Coccius noster, sed non optatam vbique assecutus antiquorum mentem.
l Repudiata legitima vxore, tres assumpsit ad instar Reginas & plurimas concubinas apud Fredegarium cap. 58.
m Imo octauo apud Fredegarium cap. 59 aliosq;. Is erat annus Christi 635. non 639 a Baronio positus.
[]
n Aliis Ragnetrudem, quam e pellicum grege frustra amandare conatur Coccius cap. 12.
CAPVT II.
Baptismus Educatio.
[4] aRex hoc lætificatus nuntio, voluere cœpit animo, cui sanctorum vitorum potius hunc puerum traderet, qui eum sacro baptismate regenerare deberet. Erant eo tempore in Francorum regno multi apud Deum & homines sanctitate prædicabiles & virtutibus. Inter quos S. Amandus Elnonensis clarebat gloriosius: qui ex Aquitania oriundus, Christum relictis omnibus sequebatur, & labores voluntariæ peregrinationis instantia Diuinæ prædicationis consolabatur, & eius cultu seges vberrima per Franciam, in horrea Christi congregabatur. [S. Amandus accersitus] Ad hunc perquirendum per diuersa discurrunt nuntij, ad festinantis Regis edictum. Is Amandus iam dudum, quia solus omnium Sacerdotum non timuerat Regem redarguere pro capitalibus criminibus, iubente eo, cum iniuria de regno eius fuerat expulsus, & in remotioribus Franciæ locis verbum Dei prædicabat Gentibus. Tandem reperitur, & vt Regem adeat quantocyus admonetur. Ille memorans præceptum Apostoli, quod omnis anima potestatibus sublimioribus debeat subiici, venit ad Regem, in villa b Clipiaco morantem. [Rom. 13. 1] Viso Rex beatissimo Amando, magno repletus est gaudio, prostratusque pedibus eius, deprecabatur, vt tanto sceleri, quod in eum perpetrauerat, veniam largiri dignaretur. At ille, [renuit initio eum baptizare,] vt erat mitissimus, citius eum eleuauit a terra, atque clementissime indulsit. Tunc Rex ad Sanctum ait: Pœnitet me, quod stulte aduersum te egerim. Precor ergo, vt ne memineris iniuriæ, quam tibi irrogaui, atque precem meam, quam a te postulo, non dedigneris annuere. Dedit Deus mihi filium, non meispræcedentibus meritis, precorque vt eum sacro digneris abluere baptismate, atque in filium tibi spiritualem accipere. Quod vir Domini vehementer renuit, scilicet sciens scriptum esse, militantem Deo non oportere implicari secularibus negotiis: & quietum atque remotum, non debere regia frequentare palatia, & e conspectu Regis abscessit. [2 Tim. 8. 4] Rursum Rex misit ad eum viros illustres, tunc in laicali habitu palatio deseruientes c Andoënum scilicet, post Rothomagi Episcopum, & Eligium post Nouiomi Episcopum. Hi humiliter virum Dei petierunt, [intercedētibus SS. Audoëno & Eligio assentit.] vt precibus Regis daret assensum, arque filium ipsius sacro dignaretur diluere fonte, & vt eum enutrire, atque lege imbuere Diuina quantocyus assentiret; dicentes, quod si hoc vir Domini non renueret, per hanc familiaritatem libentius in regno illius, vel vbicumque eligeret, licentiam prædicandi haberet, seu nationes quamplures per hanc gratiam se posse conquirere fatebantur. Tandem ergo fatigatus precibus amborum, facturum se esse promisit.
[5] Audiens autem Rex, quod vir sanctus precibus eius annuerat, puerum adduci præcipit: d ipse vero Aurelianis contendit: vbi ei frater suus Charibertus ad hoc ipsum, vt filium eius de sacro lauacro susciperet, occurrit. Ibi puer affertur, qui non plusquam e quadraginta dies ab ortu suo habere ferebatur. [baptizat respondentem Amē] Quem accipiens vir sanctus sacris mysteriis initiandum, cum benedictione solenni eum fecit catechumenum. Cumque finita benedictione nemo ex circumstantibus respondisset, Amen; aperuit Deus os infantis, atque cunctis audientibus clara voce respondit, Amen. Statimque eum regenerans sacro baptismate, Sigebertum eum nominauit, eumque ipse cum Chatiberto fratre Regis de sacro fonte suscepit. Super hoc Rex cum omni exercitu magno tripudians gaudio, dehinc sanctum virum habitum in magnæ venerationis loco, f non multo post inthronizauit eum in Traiectensis Ecclesiæ solio. O miram Dei gratiam! o prædicabilem eius potentiam! Quis non in eius laudem exclamet? quis non super diuitiis bonitatis eius exultet? Qui olim Ieremiam Prophetam in vtero matris sanctificauit, cuius spiritu afflatus cum matre sua, plusquam Propheta Ioannes exultauit, & nondum natus præco nasciturum Regem præuidens gratulando salutauit; ipse etiam modo recens nato puero per os sancti Præsulis charisma spiritualis benedictionis infudit. & quod sibi vas electionis esset futurus, per eiusdem ostendit miraculum: quem mox vt originalis peccati ablutus est macula, Spiritus sancti perfudit gratia. Vere benedictus per omnia, per quem nomen Domini adhuc benedicitur in Ecclesia, & benedicetur in secula.
[6] gAut vix, aut numquam inuidiam effugit gloria. Pipinus Maior domus, qui caute & prudenter se agebat in cunctis regni vel palatij negotiis, bonus in consiliis, fortitudine terribilis, cultu iustitiæ & fidei proposito per omnia laudabilis, quo magis omnes gloria anteibat, eo maiorem omnium pene Austrasiorum contra se inuidiam conflauerat, obseruantibus æmulis, vt amonerent eum a latere Regis: vt aut disiungerent eum a Regis corde, aut facerent eum plecti morte. Sed ille callens moderati animo suo, noluit vinci a malo, sed vicit malum in bono. [a S. Pipino enutritur.] Nam vt se & omne regnum absolueret discordiæ scandalo, arrepto ad nutriendum Sigeberto Regis filio, inuidorum factioni cessit, & ad Charibertum Regis fratrem in Aquitania morantem contendit. Non multo post transeunte nubecula huius tempestatis, lætior rediit per concordiam aura serenitatis.
[Annotata]
a Desunt hæc de baptismo in priore Vita apud du Chesne, desumptæ fere ex Vita S. Amandi per Baudemundum explicanda 6 Februarij. Huius loco hæc verba solum leguntur, quem sacro fonte regeneratum Sigebertum nominauit.
b Clipiacum villa regalis non procul Parisiis, in qua Dagobertus Gomadrudem in coniugem acceperat apud Fredegarium cap. 53.
c Baudemundus Dadonem. colitur 24 Augusti: at S. Eligius 1 Decemb. cuius ille Vitam scripsit.
d Hæc de vrbe Aurelianensi & Rege Chariberto ex Fredegario cap 62, inserta. Charibertus, inquit, Aurelianis veniens Sigebertum de sancto lauacro excepit. Aimoinus lib. 4 cap. 20 addit Dagobertum etiam ædfuisse.
e Aimoinus triginta. Reliqua de baptismo silet Fredegarius. Ex Baudemondo vero descripserunt monachus S. Dionysij, Aimoinus & Sigebertus in Chronico.
f Imo diu post, mortuo etiam Dagoberto, tempore S. Sigebertifactum fuisse Traiectensem Episcopum probabimus 6 Februarij. Baudemundus His ita gestis, qua phrasi etiam maxime dissita connectit.
g Hæc sequentia desumpta ex cap. 61 Fredegarij.
CAPVT III.
Regnum Austrasiorum. Obitus Dagoberti.
[7] aSammon quidam, Francus genere, negotiator arte, cum ad gentem b Vuinidorum se contulisset, & per fortitudinem & industriam suam ab eis in c Regem promotus fuisset, inter se & Dagobertum Regem orta simultate, sæpe regni sui transgresso d limite, Thuringiam & reliquos sibi vicinos Francorum pagos vastabat acerrime. [Rex Austrasiorū constituitur.] Hac de caussa Rex Dagobertus anno regni sui e vndecimo Metis adiit, ibique Procerum & Pontificum conuentum adesse iussit, eorumque consilio & consensu filium suum Sigebertum f in regnum Austrasiorum sublimauit, sedemque Regis Metis vrbem habere permisit: partem etiam thesaurorum sufficientem tradidit, & hoc totum edicto regali & Procerum attestatione authorizauit. g Tutelam vero Regis, cuius pueritiæ timebat, commisit Cuniberto Archiepiscopo Coloniensi, & Adelgiso Duci: curam vero regni Austrasiorum & prouidentiam omnium imposuit Pipino Principi. Ex illo die repressa est insolentia Vuinidorum, obuiante eis fortiter & feliciter fortitudine Austrasiorum, & frequentibus præliis reprimente excursus illorum.
[8] Post h annum nascitur Regi Dagoberto filius, qui Clodoueus est nominatus. [frater Clodoueus nascitur:] Qui iterum cunctis primatibus Austrasiæ & Neustriæ in generali conuentu congregatis, iterum diuisionem regni inter duos filios ordinauit coram eis eorum assensu & consilio, & confirmauit datis & acceptis inuicem pactis & sacramentis, vt scilicet determinato vtriusque regni certo limite, Sigebertus regnaret super Austrasiam, Clodoueus vero regeret Neustriam. [Rex Neustriæ decernitur:] Eam partem Franciæ, quæ spectat ad i meridiem & Orientem, vocabant Austrasiam: eam quæ vergit ad Aquilonem & Occidentem, vocabant Neustriam. Rex Dagobertus tam iuste & prudenter regno vtroque ordinato, ne aliquando aliquo modo vel fratres inter se paterno dissiderent odio, vel regnum in seipso diuisum ciuilis belli desolaretur scandalo; anno regni sui k decimo septimo mortuus, [moritur Dagobertus.] & Parisiis in basilica S. Dionysij sepultus, regnum dimisit, ab exteris pacatum gentibus, & in nullo diminutum a suis finibus.
[9] Post cuius obitum duo Reges & fratres, Sigebertus & Clodoueus, se quisque in regno suo agebat prudenter, & inter suos valebant potenter, l subiectis se exhibendo placabiles, [Sigebertus thesauri regij partē sibi vindicat.] aduersantibus terribiles. Et cum in omnibus inter se Deo placita vigeret concordia, pro vno tamen negotio pene voluit introrepere discordia. Sigeberto enim Rege repetente sibi debitam partem paterni thesauri, nitebantur ei contraire Proceres, qui erant ex parte Clodouei. Sed Pipino Principe, & Cuniberto Archiepiscopo fortiter & rationabiliter instantibus, pro sui potentia ab inuitis Neustriæ primatibus extorserunt, mediante iustitia, vt ex condicto ad villam Compendium veniretur, ibique thesaurus Regis æqua lance diuideretur, suaque cuique m pars competenter daretur. Ventum est illo: thesaurus diuiditur ex æquo, pars debita repræsentatur Metis Regi Sigeberto.
[Annotata]
a Sequentia leguntur apud Fredegarium cap. 75, monachum S. Dionysij cap 32 & Aimoinum lib. 4. c. 23 & 26 quibus fere Samo dicitur de pago Senonago, de quo agamus 5 Februarij in Vita B. Domitiani § 4.
b [Sclaui VVinidi.] Sclauos cognomento Winidos appellant citati auctores, Gens origine Sarmatica, VVandalos & VVinulos Germaniæ antiquos populos sibi subiugauit; vnde hoc tempore Germanos trans Albim, Sclauico genere oriundos die Wenden appellari tradit Cluuerius ex illa regione oriundus lib. 3 Germaniæ antiquæ cap. 44. Fidem Sclaui & Winidi suo de nomine modernam Sclauoniam & VVindismarchiam, vicinas Hungariæ ditiones fecere: & proximam istic prouinciam Carinthiam obtinuisse Samonem dicemus, in Vita B. Domitiani.
c Ob victoriam & libertatem de Hunis procuratam Rex factus, regnauit annos 35, & ex 12 vxoribus procreauit 22 filios & 15 filias. apud Fredegar. cap. 48.
d Sala fluuio dirempti Winidi, Sorabi dicti ab Eginhardo in Vita Caroli Magni 28 Ianuar. sect. 19. qui se VVinedis Sclauis coniunxerint.
e Christi 638. Hinc prior Vita eadem refert.
f Fredegarius Adalgiselum Ducem palatij vocat.
g Desiderantur in priore Vita.
h Anno Dagoberti 12 Christi 639 Eadē in priore Vita habentur.
i Imo versus Septentrionem & Orientem. nec vox Austria seu Austrasia ab Austro vento meridionali deriuata est, sed a voce Germanica Oosten id est Oriente vt supra docuimus. & contra Neustria est versus meridiem & Occidentem: & deduximus supra a nievv Westen, a nouis Occidentalibus incolis.
k Potius anno 16, a morte scilicet Chlotharij, vt ex Fredegario, monacho S. Dionisij & Atmoino supra docuimus. Obiit autem anno Christi 644. die 19 Ianuarij. Si hoc initium anni seorsim computetur posset annus 17 aliquo sensu obtrudi.
l Reliqua huius capitis desunt in priore Vita.
m Compendium castrū in Vita S. Marculphi, at palatium in Actis S. Medardi. [Compendium] villa vero Gregor. Turon. lib. 4 cap. 2, & lib. 6. cap 35. Fredegario cap. 85. Aimoino lib. 4 cap. 36. extat etiamnum oppidum munitum apud Suessiones in finibus Neustriæ ad confluentes Axonæ & Aisiæsiue Isaræ fluminum.
CAPVT IV
S. Pipini obitus. Maior domus Grimoaldus. Bellum Thuringicum.
[10] aSequens annus luctum maximum intulit Regi Sigeberto eiusque regno, [S. Pipinus Maior Domus obit,] Pipino Maiore domus ex hac luce subtracto, qui ipsum Sigebertum paterne nutrierat a puero, & imbecillitatem pueritiæ & adolescentiæ eius validi sui auxilij sustentauerat brachio. Hic omnimodis regno vtilis, genere, potentia, prudentia & fortitudine super omnes nominabilis, Grimoaldum filium suum rerum suarum hæredem fecit: duas quoque filias, b Gertrudem & Beggham, ad laudem & gloriam generis sui post se reliquit. Quarum vna Gertrudis Christo, quam sponso carnali, malens nubere, sanctæ religionis proposito inseruiens in c Niuellensi cœnobio, a sua fundato d matre, spiritualem prolem adhuc non desinit Deo gignere. Soror eius Beggha nupta Ansigiso S. Arnulphi Metensis Episcopi filio, regiæ dignitatis decus, [caput familiæ Regum:] quod penitus deperierat per Regum Francorum inauditam desidiam, per suam reparauit prosapiam. Ipsa siquidem genuit Pipinum, Pipinus Carolum, qui e Tudetes, id est, Martellus est agnominatus: Carolus Pipinum Regem: Pipinus Carolum, cognomento Magnum, Francorum Regem & Imperatorem Romanorum: qui eo honoris & potentiæ processit, vt nullus de Regibus Francorum, vel ante eum, vel post eum, ei comparari potuerit. Quia aliquantulum excurrimus, cito vnde digressi sumus redeamus.
[11] [succedit Grimoaldus eius filius.] Grimoaldus pro patre suo Pipino constitutus Maior domus, potenter in aula Sigeberti Regis principabatur, & domi militiæque viriliter tutabatur. f Omnia in tuto esse putabantur, & compressis vicinarum gentium moribus, nihil metuebatur. Inuenit tamen nouerca bonorum inuidia, quomodo in ipsis regni visceribus sereret discordiæ zizania. Otho g Vronis domestici filius, qui Sigeberti Regis ab adolescentia fuerat baiulus, zelo inuidiæ ducebatur contra Grimoaldum Maiorem domus, & traductis ad se Procerum aliquibus, arrepebat in spem inuadendi principatus eius.
[12] hRadulphus quoque Dux Thuringiæ, vir bellicosus, prosperis intumescens euentibus, [Thuringos vario euētu oppugnat.] cum Vuinidos crebris vicisset congressibus, contra Sigebertum dominum suum & Regem agebat insolentius, eiusque despiciens adolescentiam, magnam intulit regno molestiam: & eo vecordiæ processit, vt exercitu Sigeberti insidiis excepto, non i minimam de Francis stragem facere præsumpserit. Quod infortunium nimium Sigeberto Regi intulit k luctum, tunc agenti annum regni l nonum, ætatis vero duodecimum. Sed quia cum ætate ei robur & industria accreuit, non antea ab inimicorum insecutione destitit, quam superbiam eorum domuit, & m Thuringos, qui instinctu Radulphi rebelles erant, [domat.] sub iugo dominij sui victos & confusos reflexit: n Otho etiam, qui potentiam Grimoaldi obliquo oculo limans, eam ad se trahere nitebatur, factione Grimoaldi a o Leutherio Alamannorum Duce in gratiam ipsius trucidatur, atque ita Grimoaldus in Principem corroboratur.
[Annotata]
a Fredegarius cap. 85, descripta bonorum Dagoberti diuisione, addit: Post anni curriculum Pipinus moritur. De eo agemus 21 Febr.
b Colitur Gertrudis 17 Martij. Beggha vero 17 Decemb.
c Prior Vita Niualensi. est oppidum Brabantiæ: in diœcesi nunc Namurcensi.
d S Iduberga siue Itta, colitur 8 Maij.
e Adreualdus lib. 1 de miraculis S. Benedicti cap. 14 Carolum ait Tuditem dictum, [Tudites seu Martellus,] quod aduersariis nullatenus cedere sciret nullique parcere. Tuditos enim mallei dicuntur fabrorum,quorum ictibus cuncta atteritur durities. Festus a tundendo nomen deriuat. Ita Martellus siue, Marcellus, paruus malleus est.
f Hinc reliqua desunt in altera Vita.
g Fredegario cap 86 Beronis, aliu, vt istic notat du Chesne. Vironis, Eronis, Aronis.
h Bellum hoc fuse describit Fredegarius cap. 87.
i Fredeg. fertur ibidem plurima millia hominum fuisse gladio trucidata.
k Idem. Sigebertus cum suis fidelibus graui amaritudinis dolore adreptus, super equum sedens lacrymas oculis prorumpens, plangebat quos perdiderat.
l Fredeg. regni VIII.
m Fredeg. In verbis Radulphus Sigeberto regimen non denegabat: in factis fortiter eiusdem resistebat dominationibus. Sed hæc de proximis adolescentiæ annis intelligenda.
n Fredeg. cap. 88. Otto aduersus Grimoaldum inimicitia per superbiam tumebat. notatur autem annus regni Sigeberti X.
o Idem Leuthario, apud quem nihil vltra de S. Sigeberto legitur.
CAPVT V.
Monasteria dotata. Eleëmosynæ. Mors. sepultura.
[13] Pax alta & quies erat in cunctis a Austrasiorum terminis, sedatis vndique exteris & domesticis aduersariis, virtute Dei promouente virtutem Sigeberti Regis, quem sibi placiturum monstrauit a primo rudimento ætatis. Qui enim Salomoni in tenera ætate dedit sapientiam, diuitias, & potentiam, dedit etiam huic sapientiam, diuitias, & potentiam. [Luc. 11. 31] Ego quidem, si verbis Domini vti audeam, [Singulari sapientia & sanctitate præditus,] fidenter dicam, quia plusquam Salomon hic. Salomon enim sapientiam, quam in nocte & per somnium accepit, transgrediendo Dei cultum perdidit; diuitias & potentiam, quas plus cunctis habuit, in perniciem animæ suæ vertit, &, vt in posteris suis minueretur, peccando meruit. Hic vero pacificus noster Salomon, quicquid sapuit, quicquid habuit, quicquid potuit, ad animæ suæ commodum conuertit, &, vt in posteris suis spiritualiter multiplicaretur, bene agendo meruit. Solet enim fieri in pacatis regnis, vt per otium & desidiam moribus corruptis, abutantur securitate pacis. Hic contra gaudens diuturnitate temporalis pacis, laborabat obuiam ire aëreis cateruis: & colluctaturus contra spiritualia nequitiæ in cælestibus, conducere sibi spirituales, qui secum bellarent, exercitus.
[14] b[12 monasteria ex struit, & redditibus donat;] Duodecim enim monasteria in diuersis regni sui partibus ædificauit, eisque ex suis redditibus regia liberalitate necessaria suppeditauit, vt illic sub Apostolicæ vitæ viuentes regula, dum sua meterent carnalia, sua sibi seminarent spiritualia. Inter quæ eminent in nostra vicinia c Stabulaus & Malmundarium cœnobia, infra siluam Atdennam sita: quæ idem Rex, cooperante sibi Maiore domus Grimoaldo, constructa, S. Remaclo Tungrensi Episcopo tradidit ordinanda. d Illius enim & Cumberti Coloniensis Episcopi præcipue innitebatur consilio, & ad talia facienda sanctorum virorum animabatur exemplo. Et vt ab vno plura discamus, quanta pij Regis liberalitas fuerit in Sanctorum locis ditandis, ex his duobus colligamus. Audiens in locis S. Remaclo delegatis, [liberalis erga S. Renaclum.] feruere cultum sanctæ religionis, præsertim quod idem Præsul, abiecta Episcopali sarcina, se ibi mancipauerat arctiori vitæ, tradidit ei ex ipsa foresta duodecim leucas in latitudine, & totidem in longitudine: in quo spatio nullus ei vel sibi succedentibus contradiceret: affirmaueruntque illud testamento cum adstipulatione imperiali.
[15] Rex Sigebertus, reuera Regis nomine dignus, quia seipsum bene regere norat, magnopere terrena bona minimis Christi distribuere curabat, vt ad summum bonum tandem pertingere posset, quod non constare nisi in æterna beatitudine claret. Expertus enim erat, quia terrena felicitas in aliquo semper curtatur, ne ad perfectionem boni perueniat. Cum enim sibi opes, honores, potentia, gloria affatim pro regia affluerent magnificentia, multum tamen felicitati suæ deesse dolebat, pro eo quod e liberorum dulci affectu carebat. [Grimoaldi filium hæredem adoptat:] Et ideo in ædificandis ad ædificationem animarum cœnobis instabat liberius, & sua Christo distribuebat liberalius: quia præter Christum, cui hæc cederent, non erat ei hæres legitimus. f Quia vero Grimoaldum Maiorem domus sibi in omnibus fidelem, morigerum & cooperatorem eatenus expertus erat, filium eius Childebertum regni Austrasiorum g hæredem delegat: hoc tamen proposito conditionis tenote, si ipsum contingeret sine liberis obire. Rex quidem, vtpote futurorum nescius, quod tunc sibi videbatur, ex temporis conuenientia fecit: postea vero filium genuit, quem nomine patris sui Dagobertum vocauit: [nato sibi filio remittit:] & priori testamento ad irritum redacto, hunc nutriendum commisit Maiori domus Grimoaldo, vt eius potentia contra omnes tutus sublimaretur in Australiorum regno.
[16] hTalis erat Sigeberti Regis vita, quam apud homines & temporalis magnificabat potentia, & grata Deo in omnibus commendabat iustitia: apud Deum vero eam acceptabilem faciebat columbina simplicitas; cum tamen ei adesset etiam serpentina calliditas. Quia vero dicit sapientia ex ore Salomonis, Aufer rubiginem de argento, & egredietur vas purissimum, i aufer iniquitatem de vultu Regis, & firmabitur iustitia thronus eius; Rex ille, in cuius manu sunt corda Regum, de famulo suo Sigeberto, qui per vitæ puritatem & sapientiȩ venustatem splendebat vt argentum, abstulit in præsenti seculo rubiginem peccatorum, & fecit sibi vas misericordiæ purissimum. [Prou. 25. 4 & 5] [peccata eleemosynam redimit:] Et cum Deus dicat nobis, Date eleemosynam, & ecce omnia munda sunt vobis; quis discredat peccata huius Regis, ex terrena contagione & regni occupatione ei adhærentia vice pulueris, Deum eluisse tot eleemosynis, quæ ad laudem & gloriam nominis Christi expensæ sunt per eum, & adhuc quotidie expenduntur in tot ab eo structis cœnobiis? Abstulit nimirum iniquitatem de vultu Regis, vt firmaretur iustitia thronus eius: vt quia iustus ex fide viuens, vili penderat terreni regni fastus, coronatus corona iustitiæ, & ornatus palma victoriæ, conregnaret Christo in cælestibus. k
[17] Rex ergo terribilis apud omnes Reges terræ, qui aufert spiritum Principum, [moritur,] ne malitia mundi mutaret militis sui intellectum, in flore iuuenilis ætatis eum acerba morte rapuit de præsenti seculo nequam, & in cælesti curia ei contulit veræ dignitatis gloriam. Obiit autem Calendis Februarij, l ætatis suæ anno fere tricesimo primo, regni vicesimo octauo, ab incarnatione Domini anno sexcentesimo sexagesimo secundo, [sepelitur Metis.] a transitu Sancti Martini anno ducentesimo sexagesimo tertio. Et qui in multis locis insignia sui monimenta reliquerat, sepeliri eligit in m vrbe Metis, quæ regni sui sedes fuerat, in basilica, quam ad gloriam & laudem Dei in honore S. Martini gloriosi Confessoris regia liberalitate construxerat.
[Annotata]
a S. Sigebertus infra in epistola ad S. Desiderium Episcopum Cadurcensem testatur gentes patrias pacifice obedire & gentes barbaras pacatissime cohabitare.
b Hæc in priore vita etiam habentur, sed aliis postposita. Legunt alij viginti. silent numerum antiqui.
c De iis mox pluribus agemus.
d Hæc iterum desunt in priore Vita.
e Silent antiquiores scriptores. Imo plures ei filios fuisse tradit auctor Vitæ S. Boniti coætaneus, vt supra dictum est.
f Hæc in priore Vita habentur.
g Adoptiuum appellari in quodam MS. Tiliano supra diximus, sed potius ab asseclis Grimoaldi post obitam Sigeberti assumptum.
h Iterum desunt in priore Vita.
i Vulgata editio aufer impietatem.
k Reliqua sed mutato ordine sunt in priore Vita.
[]
l Imo ætatis 28 regni 25, vtpote natus sub finem anni 635, mortuus 1 Febr. 663, qui Gemblacensi annum a Paschate inchoanti fuit 662, a transitu S. Martini 266.
m Potius in confinio Metensi, vt infra in Translatione, non autem prope Parisios, vt Sanmarthani scribunt.
DE S. SIGEBERTI REGIS REBVS GESTIS
Analecta ex variis Auctoribus.
Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia (S.)
Avctore G. H.
§ I S Sigeberti vxor Imnechildis, filius Dagobertus Rex Austrasiorum: neptis S. Irmina, abnepos S. Gregorius Vltraiectinus, aliique a S. Sigeberto, prognati.
[1] Vxor S. Sigeberti fuit Imnechildis, nōnullis Emnechildis, Eumechildis & Chinechildis appellata, e qua Dagobertus & forsan plures liberi prognati sunt. [S. Sigeberti vxor Imnechildis] Mortuo S. Sigeberto Dagobertus octo aut decem annosnatus, cui iure hæreditario regnum debebatur, factione Magnatum, [Dagoberto filio in Scotiam a Proceribus ablegato,] & potißimum Grimoaldi Maioris Domus, pulsus est, atque in Clericum, Didonis Pictauensis Episcopi consilio, attonsus, in Scotiam, siue Hiberniam insulam directus, proq; eo in regnum Austrasiorum intrusus Childebertus filius Grimoaldi: quem a S. Sigeberto in regni hæredem fuisse adoptatum, & Dagobertum defunctum, esse falsus rumor sparserat, vti alibi ex antiquis auctoribus probamus. Imnechildis vxor S. Sigeberti, abducto in Hiberniam filio videtur Parisios fugisse, opem imploratura contra regni inuasorem. [cum Childerico Rege Austrasiis præest.] Hoc namq; pulso, ipsa cum Childerico adolescente Austrasios rexit, cuius regni anno II tam Childericus Rex, quam Imnechildis Regina Barisiacum monasterium in agro Laudunensi S. Amando condonarunt. Eiusdem etiam Reginæ Imnechildis consilio traditur Childericus in Alsatia superiore monasterium in valle S. Gregorij fundasse.
[2] Viuebat eo tempore in Anglia S. Wilfridus, anno DCLXIV Episcopus consecratus, & circa annum DCLXIX toti Northumbriæ præpositus. Hic Dagobertum, ex Hibernia, ad se venientem, hospitio excepit, & equis sociisque adiutum in patriam remisit: [Dagobertus a reditu constituitur Rex in Alsatia, &] cui Imnechildis mater in locis magis remotis partem regni procurauit, & inter vtrumque Regem pacem concordiamq; fouit. Dagobertus Rex constitutus S. Wilfridum ad se venientem benigne excepit, multisque precibus fatigauit vt prouinciam remanentia sua dignaretur, Episcopatum Strateburgensem accipiens. Quæ alibi ex Actis S. Wilfridi deducimus. [ditionibus Transrhenanis,] Dagoberto huic vxorem fuisse Mechtildem Saxonum Ducissam colligimus ex Bruschio in Episcopis Argentinensibus in S. Arbogasto. Imo Dagobertum regno pulsum cum coniuge sua apud Thuringos habitasse tradit e Chronicis MSS. Matthæus Merianus in Topographia Archiepiscopatus Moguntini, agens de Heiligenstadio Eichsfeldiæ vrbe primaria, quem locum sua primordia Dagoberto debere aiunt. Quæ etiam in additionibus ad Lambertum Schafnaburgensem a Pistorio editum pag. 264 de monasterio Erphurti extructo leguntur, ad eumdem Dagobertum referenda videntur, & tempus Kygiberti seu Richberti Episcopi Moguntini probat, sed pro anno 707 substituendus est annus 677 aut huic vicinus. Ipse autem Dagobertus appellatus est Rex Germanorum, Francorum Germanicorum, & Francorum Transrhenanorum, ac præter ditiones trans Rhenum sitas obtinuit etiam Alsatiam cum vrbe Argentoratensi. In hac Alsatia Palatium suum Kirchemium aliaq; loca monasterio Haselacensi attribuit, cum S. Florentius, dein Episcopus Argentoratensis, filiæ eius visum ac loquelam reddidisset. Varia item a Dagoberto Ecclesiæ Argentoratensi, [habuit filiū a S. Arbogasto resuscitatum,] & monasteriis Schutterano & Saraburgo, donata sunt, cum filius eius a S. Arbogasto Episcopo Argentoratensi fuisset ad vitam reuocatus. Videtur hic Dagoberti filius in arce regia Senburgo, siue Isenburgo, in lucem editus, ac sacro baptismatis fonte renatus, de aui sui nomine Sigebertus appellatus. Hinc temporibus non distinctis, ipse S. Sigebertus suscitatus a morte perperā traditur a Bruschio & Guillimanno de Episcopis Argentinensibus in S.Arbogasto, atque a Coccio in Dagoberto præuio cap. 15. At resuscitatione omißa, ab apro in venatione ad insulam Rheni Nouietensis occisus dicitur a Ioanne Isacio Pontano lib. 2. Historiæ Gelricæ: [& pro S. Sigeberto auo perperam habitum,] extinctus veneno per Grimoaldum a Miræo in Fastis Belgicis XXI Februarij in elogio B. Pippini Ducis. Veneni suspicionem mouent etiam Sammarthani tomo 1 historiæ Genealogicæ Regum Francorum lib. 5 cap. 8. Quæ omnia temporum ac personarum facta distinctione corruunt. Reliqua ex Actis SS. Arbogasti & Florentij Episcoporum Argentoratensium alibi firmamus.
[3] Imnechildis vxor S. Sigeberti, ac huius Dagoberti mater commorabatur apud Childericum Regem, etiam postquam hic Bilichildem vxorem duxerat. [Imnechildis in regno Austrasiorum pollet auctoritate] Donationes monachis Stabulensibus & Malmundarensibus a S. Sigeberto factas hi tres confirmant. Ipsum diploma infra dandum sic incipit: Childericus Rex Francorum, Emnechildis & Bilechildis gratia Dei Reginæ, viris illustribus Gundoino Duci, & Odoni Domestico. Et hæc eius clausula: Vt hæc præceptio nostra in membranis conscripta, firma & inuiolabilis perseueret, manu nostra subter eam decreuimus ad firmare. Signum gloriosi Domni Childerici Regis. Signum Emnechildis Reginæ, Signum Bilichildis gratia Dei Reginæ. Signum Gundoini Ducis. [an. 672] Data quando fecit mensis September dies VI, anno VIII regni Domni Childerici Regis. Traiecto feliciter. Annus is est DCLXXII. Dein anno DCLXXVI mortuo Chlothario III Neustriæ & Burgundiæ Rege Childericus succeßit, & vna regnum Austrasiorum retinuit; in quo Imnechildem Reginam aliqua adhuc cum potestate vixisse innuitur in Vita S. Præiecti Episcopi Aruernorum XXV Ianuarij ex MS. Vltraiectino edita, vbi num. 11 ita legitur: Cum vir Dei Præiectus, in ius ab Hectore Comite vocatus, se vndique arctatum cognouisset, necessitate compulsus, ita respondit, se caussas Ecclesiæ Imnichildæ Reginæ ditioni commendatas habere. Cumque hanc assertionem cognouissent, imperfectum opus permansit. Beatus igitur Præiectus operis sui laborem, & quomodo per fideiussores venisset exhibitus, tandem depromit. Rex vero & Regina Bilichildis (ita nomen in altera Vita exprimitur) timore perculsi veniam coram omnibus a prædicto Episcopo expetunt. Contigerunt ea anno DCLXXIX, [& 679] in solennibus vigiliis Paschæ. Non diu supersuit Childericus, ab insidiatoribus impiis cum Regina prægnante interfectus, & Rotomagi in basilica S. Petrisepultus.
[4] Occiso Childerico Theodericus a Neustriis Burgundisq; ad regnum reuocatus est: ab Austrasiis vero Chlodoueus quidā, quod Chlotharij III crederetur filius, Rex constitutus est, sed eo dein reiecto, [Dagobertus fit Rex Austrasiorum,] legitimus regni hæres Dagobertus S. Sigeberti filius ab Optimatibus euocatus, videtur patris regnum, cuius aliqua parte iam pridem potiebatur, vltro oblatum potius accepisse, quam armis ac vi bellica subegisse. Hoc noui belli Austrasios inter & Neustrios fomes fuit. Quod bellum ex Vita S. Salabergæ Abbatissæ ab auctore coæuo scripta alibi dedcimus.
[5] [donationes S. Sigeberti patris ratas habet:] Inter illustriora monasteria a S. Sigeberto extructa, mox dicemus eminere Stabulaum & Malmundarium: quibus donationem a patre suo factam confirmauit Dagobertus iam Rex apud Austrasios constitutus Quod diploma ita incipit: Dagobertus Rex Franchorum illustris vir. Illud nobis ad stabilitatem regni in Dei nomine prouenire confidimus, si facta Domni & genitoris nostri Sigeberti quondam Regis pro nostris oraculis in Dei nomine firmare deliberamus. Atque ideo vir venerabilis Goduinus, Abba de monasterio Stabulau & Malmundario clementiæ regni nostri suggessit, eo quod Dominus… & genitor noster Sigebertus Rex… per suam præceptionem concessisset. Integrum diploma alibi damus, & aliis Imperatorum tabulis ac constitutione S. Leonis IX Papæ confirmamus. [Frisiorum conuersionē procurat:] Frisiorum ad fidem conuersionem a Dagoberto Rege commendatam fuisse Episcopo Coloniensi tradit S. Bonifacius Archiepiscopus in epistola hac de re ad Stephanum Papam mißa, atque inter illius epistolas apud Serrarium num. 97 edita: quam alibi damus & de Dagoberto filio S. Sigeberti intelligendam esse probamus.
[6] Præter filium precibus S. Arbegasti a morte suscitatum plures fuerunt Dagoberto filiæ: inter quas præcipua est S. Irmina Virgo monasterij Horrei apud Treuiros prima Abbatissa, etiam Fastis Martyrologij Romani ad XXIV Decembris adscripta. [eius filiæ, S. Irmina Abbatissa,] Sepulta ea est in monasterio VVissenburgensi munificentia Dagoberti parentis dotato: a quo plura monasteria fundata aut dotata fuisse alibi ostendimus. Altera Dagoberti filia, & S. Sigeberti neptis est Adela, [Adela marito mortuo Abbatissa,] quæ post mariti obitum, Irminæ sororis exemplo inflammata, monastico item cultu assumpto, vitam sanctißime traduxit, ac monasterio Palatiolo ad Mosellæ fluminis ripam extructo Abbatissa præfuit, eiusq; Ecclesiam bonorum suorum hæredem scripsit, testamento signato Kalendis Aprilis anno XII Theoderici Regis, scilicet vltimi, anno Christi ⅠƆ CCXXXI. In eo testamento mentio fit sororis Regentrudis, [Regētrudis, Rathildis:] qua omißa, alij Rathildem, seu Rothildem, tertiam filiam Dagoberti statuunt, voluntque nuptam fuisse Luderico Bucano, Castri Insulensis in Galloflandria fundatori. Sed id necdum antiquis monumentis probatum reperimus. Id certum est, [Adelæ nepos S. Gregorius Vltraiectinus:] Albericum dictæ Adelæ filium plures procreasse liberos, ex quibus S. Gregorius indiuiduus S. Bonifacij ad obitum vsque socius, postea Vltraiectinæ Sedi vice Episcopipræfuit Presbyter: cuius Vitam scripsit S. Ludgerus eius discipulus. An ex aliquo fratrum S. Gregorij prognatus sit S. Albericus, [an S. Albericus abnepos?] dein Episcopus Vltraiectinus, & ab aui nomine ita appellatus, alibi inquirimus. Coluntur S. Gregorius XXV Augusti & S. Albericus XIV Nouembris. An qui S. Dagobertus Martyr colitur apud Sathanacenses in Lotharingia, [Quis S. Dagobertus Martyr?] Rex fuerit Francorū, & filius S. Sigeberti, hactenus iudicio nostro definire non audemus.
§ II Epistolæ S. Sigeberto scriptæ, eiusque responsa. Immunitas Ecclesiastica defensa.
[7] Ex Epistolis, quas ab aliis scriptas accepit S. Sigebertus, extant duæ S. Desiderij Episcopi Cadurcensis, cui totidem Rex remisit. [S. Desiderius Episc.] Prior est quinquagesima S. Desiderij ad Reges & Episcopos, in qua inculcat S. Sigeberto præsentiam Dei, & memoriam nouißimorum. Altera eiusdem epistola est LI, ad quam respondit S. Sigebertus, estque eiusmodi.
[8] Domino gloriosissimo atque piissimo vbique præcelsæ sanctæ Ecclesiæ Sigeberto Regi, Desiderius seruus seruorum Dei, atque per gratiam eius Cadurcæ vrbis Episcopus,
Quod vos pia sollicitudine dignati estis litteris consolare, insufficiens est mens nostra, gratiarum iura persoluere. Qua de re singulari postulatione credidi deposcendum, [petit familiarem affectum,] vt ea me dignatione iubeatis pecularius confouere, qua Domini genitoris vestri circa meam pusillulam exiguamque personam habita est gratia familiaritatis. Volui quidem sic obtemperare, vt nō prius ad vrbem redirem, donec, si potuisset fieri, vestri culminis præclaram Celsitudinem vidissem. Sed, quia hoc difficile fuit, ideo nunc latorem præsentium commendare præsumo, [& de statu regni in formari.] per quem officia salutationum digno culmini vestro honore persoluens, quæso, vt petitiones ipsius in effectu positas, me de vestræ Excellentiæ incolumitate digneris facere certiorem.
[9] Ex litteris S. Sigeberti ad S. Desiderium prior est LXXI, qua præcedenti respondetur.
Sancto, atque Apostolica Sede dignissimo, honoris titulis præferendo, Domno, & in Christo Patri, Desiderio Papæ, Sigebertus Rex.
Culminis vestri paginam deferente venerabili viro Bettore Abbate, [Rescribit Rex] vna cum sanctis eulogiis vestris, me cum summo gaudio comperite suscepisse. De id vero scripsistis, vt quam prospere nos Diuina pietas degere permittebat, vobis insinuare deberemus. Cognoscite, vestra intercedente oratione, prospere hactenus, Christo Præsule, consistimus. Et gentes patriæ nobis Deo concessæ, pacifico ordine nobis obediunt: gentes etiam barbaræ pacatissime nobis cohabitant. De conditiones vero vestras, vnde iniunxistis, taliter, Christo adiuuante, ad effectum produximus, vt vestra fuit iniunctio. Proinde cum salutatione deuotissima petimus, vt pro nos Domini nostri Iesu Christi misericordiam, [& cōmendat se eius precibus:] vbi iugiter sedulas funditis preces, exorare dignetis: vt sua largiente clementia & hic pacifice viuere, & ad æternam vitam nos iubeat peruenire.
[10] Altera eiusdem Sigeberti epistola ad eumdem Desiderium est LXXIX.
Domno Sancto, & Apostolico in Christo Patri Desiderio, Syggibertus Rex.
Dum fabula currente a pluribus & fidelibus nostris cognouimus, quasi vocati, ab eodemque Patre nostro Vulfoleudo Episcopo, Synodali consilio Kalend. [interdicit Concilium Episcoporū absque suo consensu.] Septemb. in regno nostro; ignoramus in quo loco vna cum reliquos Fratres & Comprouinciales vestros debeatis coniungere. Licet nos statuta Canonum & Ecclesiasticas regulas, sicut parentes nostri in Dei nomen conseruarunt, ita & nos conseruare optamus; tamen dum ad nostram antea notitiam non fuit perlatum, sic nobis cum nostris Proceribus conuenit, vt sine nostra scientia Synodale consilium in regno nostro non agatur: nec ad dictas Kal. Septembris nulla coniunctio Sacerdotum, ex his qui ad nostram ditionem pertinere noscuntur, non fiatur. Postea vero opportuno tempore, si nobis antea denuntiatur, vtrum pro statu Ecclesiastico, an pro regni vtilitate, siue etiam pro qualibet rationabili conditione, conuentio esse decreuerit, non abnuimus. Sic tamen, vt diximus, vt in nostri prius deferatur cognitionem. Proinde præsentia scripta Sanctitati vestræ destinare curauimus, per quæ petimus, vt pro nos orare dignetis, & ad istam coniunctionem, priusquam nostram cognoscatis voluntatem, penitus accedere non debeatis. Et vt certius credatis, hunc indiculum manu propria subter subscripsimus. Syggibertus Rex subsc. Fuit supradictus Vulfoleudus Archiepiscopus Bituricensis suspectus, quia in ditione Chlodouei fratris erat, sub quo subscripsit Concilio Cabilonensi, & Priuilegio libertatis monasterio S. Dionysij a Landerico Episcopo Parisiensi concesso, anno Chlodouei XV: in hoc scribitur Vulfolenus, in Concilio Vulfoledus, Claudio Roberto etiam Vulfolendus & Vulfeodus, succeßit S. Sulpitio Pio, cuius Vitam illustrauimus XVII Ianuarij. Ceterum simili dictione barbara extat priuilegium Dagoberti Regis apud Miræum lib. 2, Diplomatum Belgicorum cap. 1.
[11] S. Martinus Papa in epistola ad S. Amandum Episcopum Traiectensem hæc de hoc Rege interserit.
[S. Martinus Papa ab eo petit mitti Episcopos Romam.] Sigebertum prȩcellentissimum filium nostrum, Regem Francorum, pro suæ Christianitatis remedio consultissime admone atque precare, dirigere nobis ex corpore fratrum nostrorum dilectissimos Episcopos, qui Sedis Apostolicæ legatione, Diuina concedente propitiatione, fungi debeant; & quæ in nostro Consilio peracta sunt, cum his Synodalibus apicibus vestris ad clementissimum Principem nostrum sine dubio asportare: vt nostrum laborum particeps effectus, mercedis cumulum adipisci valeat, & sui regni Protectorem inueniat eum, cuius caussa flagitari dignoscitur. Hoc namque & in eius epistola exhortari eum cognouimus. Integram Epistolam refert in Actis S. Amandi VI Februarij Philippus Abbas, vbi plura dicentur de Actis Synodi Romanæ, quæ mittebantur ad Episcopos Galliæ.
[12] [Rogatu S. Modoaldi defendisse creditur Rex Ecclesiam Treuirensem,] Christophorus Brouwerus lib. 7 Annalium Treuirensium, tradit Ecclesiam Treuirensem perhiberi anno a Christo DCLII, ab Hattone quodam, obscuri nominis homine, damnum accepisse; quippe quem perditorum manu stipatum, cellas Diuorum Maximini atque Eucharij hostiliter peruadentem, aiunt ea sibi loca contra ius & æquum nil veritum vsurpare. Qua iniuria permotum S. Modoaldum Episcopum Treuirensem Aquas, vbi Sigebertus tum degebat, adiisse, querelasque apud Regem de illata sibi suæque Ecclesiæ iniuria exposuisse: obtinuisseque patens diploma, quo veteres possessiones ad Ecclesiam more maiorum nouo priuilegio sint reuocatæ. Addit Brouvverus diploma, sed mutilum, ex libro Stemmatum Lotharingiæ ac Barri Ducum descriptum, in cuius priore parte ex archiuiis cellarum hic nominatarum Franciscus de Rosieres integrum ita profert:
[13] In nomine Domini, Amen. Sigisbertus Diuina fauente gratia Francorum Rex. [& dato diplomate] Quoniam adoptionem filiorum Dei præstolamur, ad quam per pacem attingitur, teneamus pacem inuicem, & in omnes. Beati enim pacifici, quoniam filij Dei vocabuntur. [Matt. 5. 9] Vbi enim altercationis inuicem dispendium incurrit, ibi pacis residet dissidium, quæ Ecclesiarum gratiosam fouet & incrementat quietem. Igitur nouerit omnium fidelium nostrorum præsentium & futurorum notitia, qualiter de cellis Beatorum Hilarij, quæ modo cella S. Maximini dicitur, ac B. Eucharij, quæ nunc vocatur cella S. Matthiæ, in prædio S. Petri Treuericæ vrbis ædificata, quas Dominus genitor noster Dagobertus, Christianissimus Rex, prædecessorum suorum mores sequens, ad Ecclesiam S. Petri Treuericæ vrbis, regiæ potestatis iure tradiderat, ac perpetua stabilitate firmauerat; Modoaldus eiusdem Ecclesiæ venerabilis Archiepiscopus, in generali Palatio nostro, querelosis se precibus proclamauit, plangens eas abs malis grassatoribus, quorum Dux quidam, nomine Hattus, est, contra libitum suum suorumque fidelium, vsurpatas, ac de supradicta Ecclesia violenter abstractas. [coërcuisse violentiā Hatti grassatoris:] At nos per omnia omnem præfati Hatti ac suorum per ordinem recolentes fallaciam, iam calliditatibus detectis, querimoniam illius veram esse agnouimus. Perpendentes ergo ac verentes, ne forte, quod absit, de eleëmosyna genitoris nostri ac prædecessorum nostrorum Regum, detrimentum animæ nostræ faceremus, pro conseruanda eorum pietatis munificentia, ipsas cellas, cum consilio & iudicio Episcoporum, Ducum, & Comitum nostrorum, maxime dilecti consanguinei nostri Domini Martini filij Clodulphi, filij Arnulphi, Ducis Austriæ Mosellanicæ ac Moselant, quem præfatæ B. Petri Ecclesiæ, ac Fratrum ac antedictarum cellarum, Aduocatum, Rectorem, Protectorem per præsens præceptum constituimus, memoratæ Ecclesiæ Treuirensi reddidimus. Vt autem præsens nostræ reformationis scriptum, inuiolabile per succedentia tempora, in Dei nomine obtineat stabilitatem, propria manu cum Duce Martino, ac Cuniberto Archiepiscopo Coloniensi, ac Ramaclo Episcopo Traiectensi, subter eam firmauimus, & sigillorum nostrorum impressionibus iussimus insigniri. Data Aquisgrani, Idibus Maij, anno Dominicæ Incarnationis DCLIII. Sigisbertus Francorum Rex † Cunibertus Archiepiscopus Coloniensis † Ramaclus Episcopus Traiectensis † Martinus Dux Austriæ Mosellanicæ ac Moselant † .
[14] Hactenus diploma, sub nomine S. Sigeberti editum a Francisco de Rosieres, [illud diploma suspectum esse tradunt Zyllesius,] quod Nicolaus Zyllesius in libro pro defensione Abbatiæ Imperialis S. Maximini cum plurimis aliis a Rosieres ibidem productis confictum asserit, eiusq; negat originale ostendi posse. Ipsum etiam Rosieres manifestis criminibus conuictum, fraudulenter, & malitiose plurima a se excogitata fuisse, confessum esse coram Henrico III Francorum Rege, XXVI Aprilis anni MDLXXXIII, tradit, edicto de hac eius confeßione adscripto, [& Chanterellus;] Ludouicus Chanterellus Faber ante suas Considerationes Genealogicas domus Lotharingicæ. Male autem Zyllesius par. 2, cap. 1, sect. 3, §. 1, hoc diploma reiicit, quod Sigebertus, qui soli Austrasiæ imperaret, dicatur Rex Francorum, ita supra a Martino Papa appellatus, cui consonant diplomata mox danda: quod subscripserit S. Remaclus Episcopus Traiectensis, in cuius locum perperam credidit tum succeßisse Theodardum: desint Indictiones, quæ non solebant apponi: Hatti grassatoris alibi non fiat mentio, sed nec vnus omnia scripsit. Idem Zyllesius negat sect.1, §. 1, monasterium S. Maximini in prædio, fundo, aut territorio S. Petri fuisse, & sect. 2, §. 5 nomen cellæ S. Hilarij eidem monasterio aptari posse; additq; S. Maximinum anno CCCLI, aut sequente, XV ante S. Hilarium annis, mortem obiisse, depositumq; in ecclesia S. Ioanni dicata, quæ mox ob plurima ad eius sepulchrum patrata miracula, nomine S. Maximini cœperit appellari. S. Hilarium anno CCCLVII mortuum esse docuimus XIII Ianuarij ad eius Vitam §. 4. De S. Maximino agemus XXIX Maij.
[15] [displicent annus & locus, in subscriptione,] Displicent præterea annus Christi DCLIII, quo potuerit contigisse, contra istorum temporum consuetudinem adscriptus: vrbs Aquisgranum, vbi Reges Austrasiorum palatium nullum habuerunt: Ducatus Austriæ Mosellanicæ ac Moselandt, cnius excogitandi fundamentum constituit Rosieres lib. 3, historia capitali 48, 49, & 50 in hoc Sigeberti, aliisq; adiunctis diplomatibus: Ducesque præficit SS. Arnulphum [titulus Ducis Austriæ Mosellanicæ ac Moselandt,] & Clodulphum filium, Episcopos Metenses, & Martinum, quem dicti Clodulphi iterum filium facit: non absque pluribus mendis. Nam diplomate 1 & 2, a Dagoberto anno DCXXIII dato, subscribunt Arnulphus Dux Austriæ Mosellanicæ & Atto Episcopus Metensis, quo tamen anno Arnulphus erat Episcopus, eiq; in eremum abeunti anno DCXXXI succeßit S. Goëticus, qui & Abbo, hic corrupte Atto, cognominatus. Iterum in diplomate 3 Dagoberti subscribit Clodulphus anno DCXXII, quasi illi Arnulphus pater succeßisset; sed esto, annus DCXLII legatur ob annum DCXLIV diplomati sequenti adscriptum,quomodo probatur ex antiqua & nobili Francorum Troianorumque stirpe natus, liberos genuisse Martinum, Basinum, Pipinum, Arnoldum, Gonzam, Ittam, Gertrudem? Melius aliis cœlebs vixit, sanctitatem patris Arnulphi imitatus. Ex fratre eius Anschiso natus est Pipinus Herstallius, quo cum Maior-domus Martinus apud Austrasios anno DCLXXXVII factus est, nec diu postea Ebroini dolo interfectus. Potuit hic Martinus Dux populum ad Mosellam & dexteram ripam Mosæpro Regibus Austrasiorum rexisse, cuius ditiones sub nomine Comitatuum Moslensis & Masau referuntur in diuisione regni Lotharij, anno DCCCLXX facta. Hinc posteri formarint Ducatus Austriæ Mosellanicæ & Moselandt: sicut S. Pipinus, in 1 & 2 diplomate memorato, appellatur Dux Brabantiæ & Hasbaniæ, qui populum inter Carbonariam siluam, sinistram Mosæripam, & fines Frisiorum gubernauit, vt XXI Februarij ad eius Vitam dicemus. Denique ad datum diploma subiuncta sigilla displicent, tum Episcoporum & Martini Ducis, [& sigilla apposita.] quæ hic omittimus referre, tum ipsius S. Sigeberti, quod aureum exhibuisset scutum liliis insculptis refertum: cuius originem a Ludouico Crasso, aut Odone e Comite Parisiensi Rege, quam a Chlodoueo I aliisue prioribus Regibus malunt deducere San-Marthani lib. 1 historiæ genealogicæ Francorum cap. 9. Hisce similia, sed fabulis potius quam historiæ adscribenda, de S. Sigeberto leguntur tomo 2 Annalium Hannoniæ lib. 10 ex libris Iacobi Guisij Gallico idiomate edita, quæ hic omittimus.
§. III Monasteria extructa, dotata.
[16] Monasteria duodecim extructa refert in Actis S. Sigeberti auctor: quæ soli Ardennæ attribuit Gelenius, Vniuersim viginti extructa cum Gelenio volunt Molanus in auctario Vsuardi, Galesinius & Saussaius, [Ex monasteriis a S. Sigeberto extructis,] quorum verba supra dedimus. Brouvverus de iis in sua Metropoli necdum edita ita scribit: Anno DCLI Sigebertus Austrasiorum Rex Metis in sua regia, eximia vitæ innocentia ac præstanti, in omne Religiosorum genus liberalitate florebat, viginti amplitudine non vulgari conditis extructisque & vectigalibus perpetuis auctis passim monasteriis, in quibus Malmundarium & Stabulense in Ardennæ finibus, S. Martini vero in Metensi suburbano fuere. Hæc Brouvverus sed reliqua monasteria nec ipse, nec alij nominant. De Metensi condito & destructo infra agemus. Ad vitam S. Amandi VI Februarij referemus, apud Austrasios, dum iis præesset Rex S. Sigebertus, multa in Belgicis & Germanicis prouinciis extructa esse monasteria, quæ hic omittimus recensere. Ante Stabulense & Malmundariense, [est Casæcongudunense,] aliud erectum est Casæconguduni, in Ducatu Luxemburgensi ad amnem Sesmarum, seu Sesomirim, vulgo Sesmoy, aut Semoy, inter Chinium & Bullonium oppida: cuius posterioribus seculis extitit Prioratus in pago Cougnon. De eo pluribus agemus III Februarij ad Vitam S. Hadelini. Hic damus diplomæ S. Sigeberti nobis ab humanißimo viro Ioanne Antonio Gournesio Congregationis Oratorij Presbytero communicatum, [in ditione Luxem burgensi:] ex quo constat S. Remaclum Abbatem constitutum esse, cum necdum esset Episcopus Traiectensis, superstite adhuc Episcopo Metensi Godone, aliis Dodone, seu Godeo, cui succeßit S. Clodulphus filius S. Arnulphi, ad quem Episcopum Remaclus primo anno sui Episcopatus S. Trudonem misit. Hinc optime refellitur Bouchetus, qui par. 1 Originum familiæ regiæ Francorum cap. 6, tempus episcopatus Godonis numerat ab anno DCLIX ad DCLXVII, eiq; suffectum S. Clodulphum vixisse ad annum DCCVII arbitratur. Quæ plenius VIII Iunij deducentur. Qui in diplomæte pæter Sesomirim nominatur Alsnia fluuius, supra Luxemburgum exortus, vrbem alluit, & Atarto mixtus, aquam in Suram exonerat, ac dem in Mosellam delabitur. Silua autem Vriacuise ad vicum Vres infra Bullonium pertigerit, aut potius Viracuise legendum, & tum referretur ad vicinum Viram amnem. His ante expositis diploma facilius intelligetur, quod ita habet:
[17] [de eo diploma S. Sigeberti.] Sigibertus Rex Franchorum. Ad augmentum credimus pertinere, si larga munera summi Dei omnipotentis deuota mente offerre non dubitetis. Quia tunc regia potestas suum cultum corroborare videtur, cum ex propria voluntate compendia seruorum Dei destinare non dubitat. Ideoque sub deuotione animæ nostræ, cum consilio magnificorum Apostolicorum, Guniberti, Godonis, vel illustrium vitorum, Grimoaldi, Bobonis, Adalgisili, monasterium Regulare in honore patroni nostri, Petri, Pauli, Ioannis, vel ceterorum Martyrum, in terra nostra, sylua Arduennense, in loco qui dicitur Casegonguidinus, quem Sesomiris fluuius cingere videtur, & ex nostræ largitatis munere, iuxta Patrum traditionem, cœnobium volumus construere, & ibidem, Christo auspice, Remaclum Abbatem constituimus; qualiter ibidem secundum ordinem & monita antiquorum Patrum conuersari debeant: sic tamen vt de ipsa Castra, & ripa fluminis in directum leuuas tres, de nostra sylua Vriacuise, cum ipsa Venna Dominica, quæ dicitur Arnulfi, cum Probardo, Babone, vel minoribus eorum, qui ibidem seruire videntur, die præsente concedimus ad possidendum. Similiter de suo ipso castro ex alia sylua Dominica, alias tres leuuas, & in directum iterum tres alias leuuas, necnon & aliam nouellam in flumine nuncupante Alsnia, vbi illa petra quadrata est. Hæc omnia ad vsus eorum seruorum Dei immunitate nostra visi fuisse condonasse, vt habeant, possideant, suisque posteris spiritualibus derelinquant: vt potius eis delectorum attentius pio Domino preces incessabiliter fundere. Et vt præceptio firma atque inuiolata permaneat, manus nostræ subscriptionibus subter eam roborari decreuimus.
[18] Notgerus Episcopus Leodiensis, in Vita S. Remacli Episcopi Traiectensis III Septembris, meminit alterius Vitæ ab auctore antiquiore & fere coæuo conscriptæ, de quo in Prologo ad VVerensridum Abbatem hæc scribit: Obtulistis libellum de Vita tam nostri, quam vestri specialis patroni, Domini scilicet Remacli, conquestus propter incuriam tamen prædecessorum vestrorum breuius, quam vt res postularet, pro magnitudine gestorum eius esse eruditam: simulque visus es, vt ne dicam precari, sed potius exhortari, vt eam non modo exemplari, verum aliquanto lepidius mandarem poliri. In hoc ergo priori libello, seu Vita S. Remacli, de extructis monasteriis Stabulensi & Malmundariensi ita legitur: Contigit, Deo fauente, iuberi a piis Principibus regni Francorum, Sigiberto Rege, [Stabuletū & Malmundariū condita:] Rege, & Grimoaldo Duce, ex voluntate Dei, & consilio Optimatum suorum, vt construerentur infra forestem monasteria, sita in pago qui Ardoënna dicitur, cognominata Stabulaus, siue Malmundarium, in quibus commanerent religiosi monachi, qui spiritualiter inibi Christo famularentur; & pro statu totius regni, & Regis salute vel filiorum, siue curam regni exercentium, omnipotentem Dominum exorarent. Tunc cœperunt ædificare attentius, &, vt assolet in tali opere, virtus Diuina subsecuta est, prosperoque successu velociter adimpleta sunt. Cumque adesset tempus, vt ecclesiæ noua materia ornatæ dedicarentur, mittens præfatus Rex ad B. Remaclum Episcopum, quia alter eorum, id est, Stabulaus, ad eius pertinebat diœcesin; alterum vero, id est, Malmundarium, quia metropolim respiciebat, cum consensu Chuniberti, qui erat Metropolitanus Agrippinæ, euocauit eum, vt, sicut conueniebat eius * ministerio, eas dedicaret. Quod sanctissimus vir illico obaudiens, cum magna diligentia expleuit opus sibi iniunctum, quod eius dispositione dudum fuerat actum: quia, cum esset Regi ac Primis palatij propter maximam sanctitatem vicinus ac amatus, [S. Remaclo commissa,] nihil præcipuum absque eius consultu fiebat. Vnde factum est, quia tam carus eis habebatur, vt Missarum peractis solenniis, traderet ei prædicta loca iam dictus Maior domus Grimoaldus, sua * ditione cuncta ordinari, & monasticæ vitæ instituta istic seruari. Post non multum vero temporis impetrauit tandem a Rege, quatenus relinquens successorem post se in Sede Pontificali, vt diu desiderabat, hunc eremi locum adiret, & ibi ab hominibus remotus soli Deo vacaret… Manens itaque peruigili cura, absque vlla reprehensione, in monasticis documentis, multos nobilium virorum animos conuertit, vt imitatores fierent illius vitæ, cuius erat doctrina perfecta: quia, quod ore docebat, prius opere adimplere curabat. Vnde factum est, vt crescente religione, cresceret etiam census eiusdem ecclesiæ, in vsus ibidem seruorum Dei famulantium. Nam audientes cultum huiusmodi religionis iam dicti piissimi Principes, euocantes beatum virum, tradiderunt ei ex ipsa foreste duodecim leucas in longitudine, similiter & in latitudine, in quo spatio nullus contradictor existeret suæ ditioni vel succedentium ei, vt quiete Deo militarent. Nec non affirmarunt testamento cum signaculis Imperialibus, vt stabile illud omni tempore duraret: [diplomatibus stabilita:] quod Pater sanctissimus suscepit libenter, ac tenuit reuerenter. Verum non multo post ipsum spatium adbreuiare studuit, vt sine impedimento fieret sequacibus, & sine vllo obstaculo Rectores loci possent seruare, quod ad nostrum vsque tempus inconuulsum durare videtur omnino. Hæc ibi. Sunt vero monasteria Stabuletum & Malmundarium dißita Leodio octofere leucis horariis, qua versus Ortentem & Treuiros abitur. De Stabuleto egimus ad Vitam S. Popponis Abbatis XXV Ianuarij. Extrui vtrumque cœptum circa annum Christi DCLV, qui erat Episcopatus S. Remacli sextus: diplomata vero concessa sunt sub finem vitæ eiusdem Regis Sigeberti. Horum partem profert Notgerus in Vita S. Remacli. Integra duo damus ex Stabulensi archiuo, quorum prius ita habet:
[19] [de eis primum diploma S. Sigeberti:] Sigibertus Rex Francorum. Vestra comperiat largitas, qualiter pro deuotione animæ nostræ, seruorum Dei compendus, opitulante Domino, in foreste nostra, nuncupata Arduenna, in locis vastæ solitudinis, in quibus caterua bestiarum germinat, consulere cupientes, quatenus eorum meritis æternæ retributionis copiam adipisci mereremur, quo Patronorum nostrorum Petri & Pauli, Ioannis Baptistæ, Martini, vel aliorum Sanctorum pignora venerari noscuntur, concessimus eis, vt ibi monasteria iuxta regulam cœnobiorum, vel traditionem Patrum, cognominata Stabulaus, seu Malmundarium, construerentur: vbi, Christo auspice, Remaclus venerandus Episcopus præesse dignoscitur: & eis tale beneficium præstitisse compertum sit, vt ibidem familia Dei, vel custodes ecclesiæ, quieto ordine contemplatiuam vitam agere debent, iuxta admonitionem Diuinam: Qui reliquerit domum, patrem, aut matrem, aut agros &c. centuplum accipiet, & vitam æternam possidebit. [Matth. 19. 29.] Quapropter ex consensu fidelium nostrorum, videlicet Domini Cuniberti Coloniensis Archiepiscopi, nec non Attelani, Theodefridi, Gislocardi Episcoporum, vel illustrium vitorū Glimoaldi, Folciardi, Bobonis, Adegrisili, item Bobonis, nec non & Domesticorum, Flodulfi, Ansigisi, Berselani, Gariperti, concessimus supra dicto Patri, ob cauenda pericula animarum inhabitantium, & ad euitanda consortia mulierum, vt gyrum gyrando, & in vtrorumque partibus monasteriorum mensurarentur spatia dextrorsum saltibus, non plus duodecim milliaribus, vt absque impressione populi, vel tumultuatione seculari, Deo soli vacaretur. In reliquo vero taliter noster promulgauit edictus, vt nullo vnquam tempore vitæ suæ, quælibet persona illam forestem audeat irrumpere, aut mansiones, aut domos ædificare, nisi tantummodo illi serui Dei, qui hæc tuguriola cum tempore, nostro concessu, excolere videntur. Et vt hæc præceptio circa ipsam familiam Dei, vel posteritatem illorum, quibus pro Diuino intuitu hæc parua munuscula concessimus, plenius obtineat vigorem, manus nostræ subscriptionibus subter eam decreuimus roborari. Huc vsque primum diploma. Suntautem in eo Episcopi Attelanus, aliis Attola, siue Attila, Laudunensis; Theodefridus, aliis Teufredus, Tulensis; & Gislocardus, aliis Gisloaldus, Virdunensis. Alterum a S. Sigeberto hisce monasteriis datum diploma ita habet:
[20] Sigibertus Rex Francorum, vir inluster, &c. Igitur sancta ac venerabilia monasteria, [secundum diploma S. Sigeberti:] Stabulaus, siue Malmundarium cognominata, vbi vir venerabilis Remaclus Episcopus Abba, Christo auspice, præesse videtur, quæ vir Illuster Grimoaldus Maior-domus, in honorem Dei Genitricis Mariæ, sanctorumque Apostolorum Petri & Pauli, Sanctique Ioannis Baptistæ, vel S. Martini, seu ceterorum Sanctorum, suo opere in vasta eremi Arduennensis solitudine construxit; quemadmodum nos loca ipsa, ad ipsa monasteria ædificanda, pro nostra præceptione ex foresta nostra concessimus, quæ licet gratia Christi sint ditata præfata monasteria, mundanæ tamen substantiæ cernuntur parumper habere. Ideo Diuina inspiratione commoniti, decreuimus aliquantulum de fisco nostro ad ipsa monasteria conspicere & consolari. Telonium igitur, quod ad portum Vetraria super fluuios Tannuco, Ittaque, & portum illum, qui dicitur Sellis, imoque & Vogatium ad fluuium Ligeris, quod Iudices vel Agentes nostri ad portus ipsos, tam quod naualis euectio conferebat, quam vndique negotiantium commercia in telonio, aut quolibet ripatico ex ipsis portubus superius nominatis, in fisco nostro solebant recipere, pariter homines, qui in ipsis portubus commanent, vel ipsos portus custodiunt, aut ibi aspicere videntur, pro stabilitate regni nostri ad monasteria nostra superius nominata, vel monachis ibidem consistentibus, nostri muneris largitate concedimus. Quapropter præsenti ex hac iussimus promulgari præceptione, vt neque vos, neque iuniores, seu successores vestri, aut quislibet, quæ ad partem ipsorum monasteriorum ex hoc pertinet, numquam præsumant existere contrarij, sed magis telonios ipsos de portubus superius nominatis, quodcumque exinde fiscus noster poterat sperare, in luminaribus iam dictis basilicis, vel stipendiis monachorum, qui ibidem cursum regulariter quotidianis horis implent, annuimus possidendos, vt omni tempore proficiant in augmento. Et si forte aliqui portus ipsos prænominatos pro terris eorum propriis transtulerint, quo facilius ipsum telonium, quemadmodum ad fiscum nostrum debuerat peruenire, subtraxerit, iubemus, vt nauigia ad portus ipsos, vbi per tempora præcedentium Regum, parentum nostrorum, ire consuetudinem habuerant, discurrant, & alibi telonius, neque a vobis neque a iunioribus, seu successoribus vestris, exigatur. Quod fiat, vt, si ante superiores annos, dum adhuc sub tenera videbamur ætate subsistere, aliquis quodlibet ex huius cessionis instrumentis accepit, nullus mancipetur effectus, sed vacuum & inane permaneat. Dum & aliter compluribus fidelibus nostris noscitur esse conuentum, vt, dum auxiliante Domino in regnum ad legitimam peruenimus ætatem, cessiones illius, quæ ex originario fisco nostro aliquando Serenitas nostra concesserat, deinceps in antea, hoc est, de anno decimo quarto regni nostri debeant in Dei nomine esse stabiles. Hanc quoque auctoritatem, vt in omnibus valitura, in nostris & futuris temporibus intacta valeat durare, manus nostræ subscriptionibus roborauimus. Huc vsque diploma secundum. Quæ loca ad Ligerim & in Aquitania possederint Reges Austrasiorum, supra indicauimus. Hæc confirmauit successor S. Sigeberti Childericus Rex, cuius diploma istis etiam iungimus.
[21] [tertium diploma Childerici Regis.] Childericus Rex Franchorum, Eumechildis & Bilechildis gratia Dei Reginæ, viris illustribus Gondoino Duci & Odoni Domestico. Ad æternā enim mercedem procul dubio credimus pertinere; si petitionibus Sacerdotum, vel quorum libet deuotorum, iusta petentium, perducimus ad effectum. Igitur Domnus & Pater noster Remaclus Episcopus Clementiam regni nostri petit pro monasteriis suis Stabulau & Malmundario: quæ bonæ recordationis patruus noster Sigibertus, quomdam Rex, suo construxit opere. Vnde & ipsius Principis regiminis tale præceptum nobis ostendit relegendum de eorum maiori spatio: De ipsa foreste Dominica vtrisque partibus de ipsis monasteriis, tam in longum quam in transuersum, duodecim millia dextrorsum saltibus; quod & adhuc pro totius firmitate taliter in ipsa præceptione habetur insertum: vt per consilium Pontificum ipsius temporis, id est, Huneberti, Memoriani, Gisloaldi Episcopi, cum illustribus viris Grimoaldo, Fulcoaldo, Adregisilo, Bobono Ducibus, Clodulfo, Angelisino, Gareperto Domesticis, taliter actum fuit; quod veracissime cognouimus, quod illi serui Dei, quibus datum fuit, absque impressione populi ibidem in ipsa loca residere deberent. Quapropter ipse Episcopus Abba eorum vna cum ipsis monachis nobis exinde confirmatione auctoritatis nostræ petierunt affirmari. Quam petitionem nos pro Dei intuitu eis minime denegare potuimus. Ea tamen conditione sic petierunt ipsi serui Dei, vt versus curtes nostras, id est, Amblauam, Charancho, Lethernacho, de ipsis mensuris, duodecim millibus dextrorsum saltibus sex millia subtrahere deberemus, pro stabilitate operis, quod admodum per nostrum ordinationem sic factum est. Vnde iussimus pro hac te Domino & Patri nostro Theodardo Episcopo, vel illustri viro Hodoni Domestico, cum forestariis nostris, & æternale cum paribus suis, ipsa loca mensurare & designare per loca denominata; quorum vocabula sunt: De Monasterio Malmundario vsque Sicco-campo De Sicco-campo per viam Mansueriscam vsque Warcinna transuersat. De ipsa Warcinna vsque vbi Stagnebachus consurgit: deinde per ipsum Stagnebachum vsque in Amblauam; deinde per Amblauam versus aquam per illam forestem, de Vulfeberto vsque Rarobacca vbi ipse consurgit. Deinde Diddiloni riuus consurgit; deinde per ipsum riuum vsque in Restam, & de Resta per illam forestem, quæ separat Helmini Rouoritum & Andaste villare. Per ipsam mediam forestem vsque Iocunda-fania; de Iocunda-fania per illam Alsenam, quæ propinqua est monasterio. Deinde per illam Alsenam vsque vbi in Glanem ingreditur; deinde transuersa Glane vsque Albam fontanam. De ipsa Alba fontana in Amblauam. Summa Siggino, Auiaco, vbi Gare Laicus vennam habuit. Inde per ipsam Amblauam, vbi Dulnosus in ipsam ingreditur; deinde per Dulnosum vsque in Fanias. Deinde per mediam forestem de ipsis Faniis vsque viam Transueriscam; inde per ipsam viam vsque Sicco campo. Vt hoc totum, & ad integrum, cum Dei gratia & nostra teneant atque possideant, cum immunitate nominis eius temporibus; vt absque vllius impugnatione Forestariorum, vel cuiuslibet personæ, liceat ipsam familiam Dei quieto ordine residere: & pro vita nostra, vel stabilitate regni Frāchorum die noctuque Domino famulari. Vt hæc præceptio nostra in membranis conscripta, firma & inuiolabilis perseueret, manu nostra subter eam decreuimus affirmare. Signum Domini Childerici Regis gloriosi. Signum Eumechildis Reginæ. Signum Bilichildis Reginæ.
Qui inter Episcopos Memorianus est, in altero diplomate Attelanus dicitur: qui e Domesticis Clodulphus & Angesilinus; supra sunt Flodulphus & Ansegisus. ab hoc diuersus Dux fuit Adregisilus, supra Adegrisilus, qui Fredegario videtur Dux Palatij Adalgisilus, in Vita Adelgisus. De Eumechilde vxore S. Sigeberti ante actum.
[Annotata]
* al. mysterio.
* al. dictione, forte iurisdictione.
HISTORIA TRANSLATIONIS I
MIRACVLORVM S. SIGEBERTI,
auctore Sigeberto monacho;
Ex MS. monasterij Stabulensis.
Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia (S.)
BHL Number: 7713
Avctore Sigeberto monacho, ex MS.
PROLOGVS.
[1] Nemini prudentium videri arbitramur incongruum, si virtutes Sanctorum, quas Dominus per eos operari dignatur, memoriæ commendentur auctoritate literarum, ad instructionem videlicet fidelium tam præsentium quam etiam futurorum. Quia, sicut ex verbis Angeli ad Tobiam loquentis didicimus, a secretum Regis celare bonum, opera autem Dei reuelare & confiteri omnimodis existit magnificum. [Tob. 12. 7] Quapropter & nos ea virtutum insignia, quæ idem cunctorum Dominus, scilicet remunerator bonorum, meritis gloriosissimi & religiosissimi Regis Sigeberti, nostris temporibus est operari dignatus; quamuis indocti & ad hoc minime idonei, vilibus saltem scedulis committere dignum duximus. Si quis autem forte studiosius inquirere voluerit, quis iste Sigebertus, de quo loqui cupimus, fuerit, aut quo tempore regnauerit, b ad liberādum quem dicitur vero ipsius occurrat & intente perlegat, quia manifeste reperire vel discere poterit, quantæ sanctitatis aut religiositatis excellentia vir iste venerandus præditus extiterit, quem Deus in terris signis illustrat apertis. Verum ex his, quæ scribimus, nullo modo quispiam ambigere vel diffidere debet, quia & Dominus suis fidelibus promittere dignatus est, dicens: Qui credit in me, opera quæ ego facio, & ipse faciet; & maiora horum faciet. [Ioan 14. 12] Et nos non aliena aut inexperta præsumptiue meditari tentamus, [Auctor fide digna scribit suo tempore facta.] sed ea, quæ aut recenti tempore facta comprobantur, aut quæ a fidelibus certisque hominum personis comperimus; qui se eisdem interfuisse mirabilibus nunc etiam protestantur, fide veracique relatione ad posteritatis memoriam scripto transmittere curauimus. Alioquin nisi veritatis astipulatione nos omnimodis roborari crederemus, de talibus penitus silere, quam ficta loquendo falsitatis crimen incurrere, rectius fore iudicaremus. Sed iam ad narrationis ordinem breuitate qua possumus accedamus.
Pandere promissa styli vertigine dicta.
[Annotata]
a Lectio vulgata: Sacramentum Regis abscondere bonum est: opera autem Dei reuelare & confiteri honorificum.
b Hæc verba intricata forte hoc aut simili modo enodanda, vt legatur: ad librum, idem quem scripsi de vita ipsius, accurrat.
CAPVT I
Translatio corporis S. Sigeberti.
[2] [S. Sigebertus corpus suū in monasterio S. Martini sepultum,] Siquidem anno Dominicæ Incarnationis MLXIII, dum huius venerabilis viri Sigeberti corpus in monasterio S. Martini, quod ipse inter cetera bonorum operum exercitia in Metensi consinio super ripam Mosellæ fluminis a fundamentis ædificaueret, iaceret humatum, & propter antiquitatem a presbyterium, quod super cryptam, in qua ipse iacebat, fuerat constructum, sui quotidie minaretur casum: & idcirco a monachis illic commorantibus cum maximo timore, Diuinum repēderetur Officium; apparuit ipse Sanctus manifesta ostensione cuidam viro, nomine Wylant, [in visione cuidā apparens,] in supradictæ ciuitatis suburbio manenti, ciuibusque cunctis pene notissimo. Qui cum ad aspectum tanti viri, præ magnitudine insoliti splendoris, stupidus miraretur, nec vllo modo quidquam ei dicere præsumeret, ille blanda allocutione eum, ne timeat, hortatur: sed, quæcumque sibi præcipiat, cum omni festinatione implere non moretur. Cumque ille se ad omnia, quæ præcipere dignaretur, paratissimum obedire fateretur, ad hæc vir sanctus; Scis, inquit, quis ille sit, quem tibi assistere cernis, aut qui talia iniungit, vel cui te parere promittis? Ipse vero protinus ad ista respondens, Hæc, ait, ignoro, per te scilicet discere quæro. Tunc vir venerandus talibus interrogationum affatibus quasi instruendo eum percunctari est aggressus, Numquid, inquiens, aliquando cognouisti, aut ab aliquo non audisti, quis ille auctor fuerit, qui cœnobium S. Martini, quod in proximo situm videtur, construxerit, vel bonis temporalibus, sicut in præsenti cernitur, studuerit ditare? Ille autem iam a pluribus audisse, sed tunc a sua tamquam amentis memoria funditus excidisse se dixit. Ad hæc vir sanctus Sigebertus iubet illum expergisci; verbaque dicentis animo retinere valenti: Ego, inquit, sum Sigebertus, quondam Rex, qui prædictum monasterium construxi, monachorum que Deo famulantium turbam inibi coadunaui, propriumque in eodem loco sepeliri mandaui corpusculum. Nunc vero quoniam ipsius structuræ sicut cernitur casuale imminet excidium, sub quanta præuales celeritate, festina Fratribus congregationis ipsius denuntiare, vt si Deum, [monet alio transferendum.] Sanctumque Martinum cupiunt sibi placatos existere, loculum corporis mei exinde, vbi nunc consistit, auferre, & in loco tutissimo studeant reponere: ne casus fabricæ possit mea membra nocere. Cuius rei iussionem postquam fidelis nuntius supradictis Fratribus maturauit indicare, illi merito confisi de dilecti Patroni verissima sanctitate, quod iussum fuerat, deuotissime deliberauerunt implere.
[3] [Translato mira celeritate corpore,] Deinde postquam peruentum est, vt, quod cœperant, competenter perficerent; mox vt sarcophagum, sacri corporis membra gestantem, ex priori loco auferentes leuauerunt, tanta velocitate ad præparatæ mansionis locum perduxerunt; vt eum non ab hominibus, sed ab Angelis haud immerito deferri crederent. Locato ergo cum superno auxilio venerabilis viri sæpe memorati, & sæpe memorandi locello, omnes vnanimes cum spirituali iubilo maximas laudes retulerunt Deo mirabiliter in Sanctis suis glorioso. Quæ omnia iuxta Diuinam fuisse completa voluntatem, plurima deinceps per eumdem Sanctum in ipso loco produnt miraculorum insignia: ex quibus, vt supra promisimus, posterorum vtilitatis gratia, dignum duximus scripto perstringere aliqua,
Ad laudem Domini, retinet qui culmina cœli,
Reddere qui Sanctos vult per miracula claros:
Cuius virtute valuerunt viuere iuste.
Igitur postquam venerandi corporis sepulchrum vt dignum fuerat, in loco decenter præparato deuoti monachi honorabiliter locauerunt; non multo tempore interiecto ea, [corruunt priora ædificia, nemine læso.] quæ casura erant eiusdem monasterij ædificia, ceciderunt; sed protegentibus tam beatissimi Martini quam huius Sancti, de quo loquimur, Sigeberti meritis, etiam cum multi præsentes viderentur, neminem lædere valuerunt. Ne quis autem arbitretur hoc casu fuisse b paratum, & non potius virtute Sanctorum; reliqua quæ sequuntur miracula omnem dubitationis occasionem ab infidelium cordibus auferre poterunt.
[4] Sed quid miraculi in proximo tempore noscitur contigisse, vnde omnipotens Dominus mentes, suorum fidelium dignatus est lætificare, nequaquam videtur fore congruum reticere debere. [nocte trāslationi præuia] Siquidem in ipsa nocte, cui subsequens imminebat dies, in qua prædicti Fratres ea quæ cupiebant decreuerant peragere; cum omnes post diurnum Officium quieti membra dedissent, aliqui vero ex illis, quibus custodia loci erat deputata, in oratorio quiescerent; ecce fere nocte media tantam sonitus dulcedinem totum monasterium compleuisse viderunt, vt præ nimio pauore pene exanimes effecti, huc illucque diffugerent, & quæ viderant & audierant vix aliis nuntiare præualerent. [musica auditur,] Qui post aliquantulum temporis cum maximo timore ingressi, dulcissimi sonitus cantum, & vt ipsis videbatur, quasi plurima examina concreparent apum, [quasi ab apibus formata,] suauissimam melodiam audierunt. Quod miraculum postquam ad notitiam hominum peruenit, quicumque sapiens vel credulus illud audiuit, visitationem Sanctorum de eo, quod ex consorte suo fieri oportere præuidebant, ad inuicem gratulantium fideli veracique interpretatione plene intelligendo significauit. [bonopræsagio.] Quod & nobis, licet exiguis & omnino imperitis, veritati subnixum, ratione considerata, videtur, quod illud animal & sine alicuius rei dispendio viuere dinoscitur, & tam diuinis quam humanis officiis necessariæ claritudinis solatium suis innocuis laboribus subministrare cernitur. Sed & in plerisque sacrarum Scripturarum sententiis ostensio apum virtutis & sapientiæ incrementum significare demonstratur, sicut de Ambrosio, & de aliis nonnullis, qui postea sapientes & sancti viri fuerunt, legitur; quia dum in cunabulis iacerent, apes a superis descendentes circumuolabant facies illorum, & postea ad aëra referebant volatum.
[Annotata]
a MS. Stabulense presbyterium. Quid autem in ecclesiis ordinis Benedictini vocetur presbyterium, in antiquo Ordinario nigrorura monachorum congregationis Bursfeldensis indicatur. Ibi enim lib. 1 de diuinis officiis cap. 31 ita legitur: [Presbyterium] Vespere diei præcedentis diem Cinerum, cruces & imagines cooperiātur, & cortina ante presbyterium tendatur. & cap. 38 de Sabbatho pridie Paschatis: Quo facto statim Diaconus indutus Dalmatica cultiori in eodem loco, scilicet ante gradus presbyterii, cereum benedicat. & cap. 43: Igitur postquam Sacerdos & ministri ad Missam conuentualem præparati ritu & ordine prætactis in superioribus ascenderunt in presbyterium, venientes ante altare reuerenter inclinent. Imo hic infra num 5. tumulus S. Sigeberti prope principalem aram S. Martini constituitur. Est ergo presbyterium prior pars chori, cui altare includitur.
b Legendum videtur patratum.
CAPVT II
Pœna detrahentium eius sanctitati. Corpus incorruptum.
[5] Parumper ergo ad superiora, vnde digressi sumus, reuertentes, ea quæ omisimus repetamus, & hic aliquod exemplum, vnde simplicibus & de Dei beneficiis huic sanctissimo viro, sicut & ceteris ab ipso collatis minime dubitantibus, fidei, spei & caritatis augmentum tribuatur; incredulis autem & duris cordibus flagelli suæ vindictæ metus incutiatur. Denique cum venerabilis Regis Sigeberti corpus adhuc in priori loco, vbi in primordio translatum fuerat, in pace quiescens detineretur, & a fidelibus Fratribus, qui de eius sanctitatis plenitudine merito considerabant, debitus ei honor & reuerentia famulatus impenderetur, ita vt in Letaniis, siue Diuinæ seruitutis Officiis, memoria nominis eius celebraretur; quidam Frater, quē etiam nos ipsi vidimus, Hugo nomine vocatus, [Oberasum nomen e Litaniis,] nationibus Iudæorum signa quærentibus, qui insipientes dixerunt in corde suo, Non est Deus, & quia signa nostra non vidimus, iam non est Propheta, & nos non cognoscet amplius, omnes dies festos Dei a terra quiescere faciamus; parili facto (quod dictu nefas est) assimilandus, huius Sancti nomen de libro Letaniarum, in quo ab aliis quotidie nominabatur, delere præsumpsit impauidus. [Psal. 52. 1 & 73. 9] Quo perpetrato facinore, contigit non post multos dies, vt, quoniam solemnis dies videbatur imminere, vespertino tempore per sacra altaria (erat enim sacerdotalis officij) more solito incensum debuisset deferre: cumque super principalem aram, [incensum oblaturus,] quam in honore S. Martini diximus constructam, illud obtulisset, & ad huius sancti viri tumulum secundum consuetudinem accedere voluisset; [rigore immobilis redditur,] tanta subito inualetudine omne corpus eius visum est diriguisse; vt nequaquam de loco, in quo stabat, vltra pedem mouere aliquatenus potuisset. Tunc omnes pariter, tam ipse quam reliqui Fratres reatum ipsius cognoscentes, ante Sanctum Dei pœnitentiam egerunt: & vt culpam, quam in se stulte commiserat, parcere sibi dignaretur, humilibus precibus poposcerunt. Deinde delato libro, postquam nomen sanctum, quod pridem incaute deleuerat, deuote propria manu rescripsit, & eadem nocte matutinalibus officiis solitum famulatum absque vllo cuiuspiam impedimenti obstaculo, Sancto, [rescripto nomine sanatur,] vt volebat, persoluit, sicque in eo Salomonis illud prouerbium manifestum est adimpleri; Pestilente flagellato paruulus sapientior erit; quia & ipse ab incredulitate sua correctus erubuit, emendatusque permansit: & ceteri erga obsequium Sancti deuotiores studuerunt fieri; & qui sponte sua renuebat credere iusta, taliter est doctus a Sancto viuere cautus. [Prou. 19. 25] Hoc autem miraculum, a nobis superius prætermissum, idcirco studuimus repetere, vt per hoc quisque fidelis valeat intelligere, eum in antiquis temporibus plurima peregisse, quȩ scriptorum incuria vel negligentia, hominū memoriæ funditus contigit deperisse.
[6] Translato ergo sacri corporis sarcophago, & locato in loco, vt diximus, decenter præparato, videlicet secus aram beatissimi Martini, ad dextram partem altaris, vt omnipotens Dominus ostenderet suis fidelibus, quanta dignitatis gratia in suo conspectu Sanctus iste viueret glorificatus, [Corpus eius reperitur incorruptum.] quidam Fratrum in sacris institutionibus deuoti, & amoris illius igne succensi, quem Dominus noster Iesvs Christus misit in terram, & voluit vehementer accendi; & de quo alibi dicitur: Numquam est amor Dei otiosus: operatur enim magna si est, si autem operari renuerit, amor non est; confidenter sacrum tumulum aperuerunt, & ecce sanctum corpus tamquam dormiens, non quasi mortuum, integrum & absque vlla macula quiescere inspexerunt. [Luc. 12. 49, S. Gregorius hom. 30. in Euang.] Quo viso laudantes benedixerunt Dominum omnipotentem, qui non dedit Sanctum suum videre corruptionem: quod licet de Domino nostro Iesv Christo specialiter dictum intelligatur, in plerisque tamen Sanctorum, sicut & in isto, impletum fuisse comprobatur. Qui postquam tam iocunda Diuinæ gratiæ meruerunt videre mysteria, completi simul ammiratione cum lætitia, omnes pariter ouantes regressi sunt ad propria,
Patris honorandi voto vel amore iocundi,
Credentes illum retinere superna polorum.
[7] Iisdem quoque diebus erat quidam in eodem monasterio iuuenis monachus, &, quod pace omnium dictum sit, nimium leuibus & lubricis moribus, quodque frequenter a talibus fieri videmus, magis ad iocularia quam ad spiritualia intelligenda & dicenda paratus. Hic dum quadam dierum ab aliquibus secularium hominum interrogaretur, quid sibi ex iis quæ nuper gesta fuerant videretur, aut quid boni siue in reuelationibus, seu in virtutibus apud ipsos S. Sigibertus operaretur? [Contemptor Sancti] Ille ad hæc (quoniam, sicut ait Apostolus, animalis homo non percipit quæ sunt Domini Spiritus: spiritualis autem omnia, etiam secreta ventris, inuestigare dignoscitur) respondit non sine irrisionibus, quod idem sanctus vir ita iaceret in tumulo, sicut mortuus, aperto ore & nudatis dentibus, seseque ignorare penitus, si aliquando quidquam virtutis fuisset operatus. [1 Cor. 2 14] Qui postquam talia finiuit, [punitur amentia,] ineptus eadem pene hora velut ex sensu effectus cœpit huc illucque per terram, per petras, sese volutando prosternere, & cum magnis clamoribus saltus dare, atque iterum in terram sese prosternendo volutare. Cumque hoc diutius ageretur, tandem aliquando a Fratribus eius dolori compatientibus vix eleuatus, & ante sanctum sepulchrum adductus, [culpam fassus, sanatur:] postquam reatum suum Sancto ipsisque Fratribus vere fuit confessus, pœnitentiamque agere cœpit deuotus, statim pristinæ sanitati est restitutus,
Agnoscens Domini verba consistere vera:
Nam qui vospernit, pariter me spernere quærit.
CAPVT III
Sanitates collatæ. Vincula pœnitentis disrupta, ope S. Sigeberti.
[8] Qvidam Frater ex eodē cœnobio diutino morbo, qui a fici appellatur, adeo intolerabiliter laborabat, [attactu operimenti tumuli] vt nonnullis diebus cibi vel potus alimentum fastidiret, & aliquibus momentis etiam pene ad exitum appropinquaret. Hic cum diutius tanto dolore contabescens fatigaretur, quadam die tactus salubri consilio, [sanatur æger,] &, vt credimus, hoc inspirante Patrono, ad eius tumulum accessit, & fusa oratione ex palla, qua sacra ossa tegebantur, pectus, ventrem, & cetera membra fideliter tetigit, statimque sibi postea omnis dolor & infirmitas sic funditus ab eo recessit, vt nunquam eam sibi postea dominari persenserit.
Vnde Deo b iubilæum studuit mox reddere votū,
Qui Sancti meritis dederat sibi dona salutis.
[9] Sub eisdem fere diebus quædam mulier de villa, quæ Casellis dicitur, valida infirmitate detinebatur. Nam in eius gutture natum fuerat vlcus, quod c acer ignis appellatur: & ita quotidie crescendo augebatur, vt de vita ipsius a nonnullis desperaretur, [alius ab igne sacro.] maxime quia plurimorum medicamina, sibi frequentur impensa, nil remedij operari videbantur. Hæc itaque a parentibus ad sæpe dictum deducta cœnobiū, postquam de palla sancti sepulchri credens attigit locum, quo morbi insederat detrimentum, protinus depulso languore adepta est sanitatis beneficium. Tunc itaque & sospes & læta rediit ad propria, quæ pridem ad sacrum tumulum tristis venerat & infirma,
Collaudans Dominum tanto pro munere summum,
Qui decorare suum voluit per talia Sanctum.
[10] Anno ab Incarnatione Domini d MLXVIII, exstitit quidam homo, [Fratricida pœnitens, assumens vincula ferrea,] qui propter enormitatem sceleris, scilicet e fratris interfectionem, ferreis vinculis astrictus, plurima Sanctorum loca, vbi virtutes eorum florere compererat, f frequenter circuire solitus erat, quatinus ipsis interuenientibus solitam suæ pietatis clementiam impendere sibi dignaretur omnipotens Deus. Inter hos ergo salutiferos discursus peruenit tandem Parisius ad locum, in quo cum suis sociis venerabiliter requiescit pretiosus athleta Domini g S. Dionysius. Vbi cum aliquamdiu in ieiuniis & orationibus persistens, misericordiam Domini deuote præstolaretur, Sanctorum meritis patrocinantibus a vinculo vnius brachij redditus est absolutus. [a S. Dionysio liberatur in vno brachio.] Cum vero pro liberatione alterius adhuc instantius & deuotius Dominum cum suis Martyribus precaretur, quoniam, sicut Apostolus, Vnicuique Sanctorum data est gratia secundum mensuram donationis Christi, Diuina iussione per B. Dionysium sibi parefacta in somnis, est ammonitus, vt has partes adiens, [ab eo apparente, mittitur aa S. Sigebertum:] monasterium in honore S. Martini constructum inquireret; quia ibi præstante Domino, meritis S. Sigiberti in eodē loco quiescentis, sanitatem, quam desiderabat, certissime reciperet. [Ephes. 4. 7] Ille autem dum de ignorantia viæ vel patriæ quereretur, certa totius itineris ipsiusque regionis indicia didicit ab eo, qui sibi talia præcipiens loquebatur, nomen videlicet Metensis ciuitatis, magnitudinem turrium, siue murorum, pulchritudinem multorum intra vel extra vrbem monasteriorum, ceteramque locorum qualitatem in monasterij confinio latentium.
Ardua terrarum cursusque docetur aquarum.
Quid amplius? Aggresso itaque itinere, tanto solamine tantaque prosperitate ad designatum peruenit cœnobium, vt merito crederet Diuina se miseratione super his fuisse admonitum. Cumque eo, vt cupierat, peruenisset, & aliquanto tempore subsidia Sanctorum & præcipue ipsius Sancti sibi nominati humiliter implorans, Diuinam clementiam expectaret; quadam die, vespere propinquante, custos loci præcepit eum extra ecclesiam ire, eo quod vellet, propter varios succedentis noctis timores, ostia monasterij obserare. [orat,] Ipse vero magnis vocibus obtestans, cœpit eum precari, vt vel ante fores oratorij permitteretur ipsa nocte remorari, quia credebat promissam sibi diuinitus misericordiam in proximo posse experiri. [liberatur vinculis diuinitus disruptis,] Quod cum Frater miseratione victus tandem concessisset, ille confisus de Dei misericordia, tanto deuotius assiduis orationibus incumbebat, quanto propinquius S. Sigiberti auxilium sibi imminere sentiebat; cum subito, eo in oratione prostrato, tanta celeritate ferrum ei de brachio in duas partes confractum dissiluit, vt vna pars illius tanto fragore valuas monasterij percusserit, quod sonus eius multo longius audiretur, altera vero pars longe alio excuteretur.
O Deus alme, tuo tribuis qui talia Sancto,
Ipsius oratu te poscimus atque precatu,
Dissue nostrorum durissima vincla malorum.
Vtræque ergo partes ipsius ferri ad testimonium facti, & venerationem Sancti, ante sacrum altare oratorij a deuotis suspensæ sunt monachis, [dein ante altare suspensis.] laudantibus Deum pro tam manifesta dilectissimi Patris glorificatione vocibus excelsis & mentibus amplificatis. Homo autem ille, qui sanus fuerat effectus, annuali censu Liberatori suo promisso, licentiaque a Fratribus percepta, quia id mente disposuerat, Hierosolymitanum iter aggressus est, gratias Deo de accepta precaminum indulgentia redditurus; ea videlicet facti conditione, vt, si eum Dominus exinde sineret remeare, loco huic & Sancto, per quem sospitatem receperat, omni tempore vitæ suæ libentissime studeret deseruire.
[11] Hæc ergo retulimus pauca de multis, minima de magnis, vere credentes eum siue in præteritis, siue in futuris temporibus plurima posse patrare, [Epilogus prioris partis.] qui in paucis diebus, hoc est, in septem tantum annorum curriculis, tanta dinoscitur peregisse. Nos itaque, Fratres, hunc tantorum bonorum operatorem humillimis frequentibusque precibus imploremus apud Deum nobis fieri intercessorem, vt sicut ipsius meritis in hoc tempore sanitates debilium a Saluatore collatæ sunt corporum, ita eodem interueniente nobis in futuro salus proueniat animarum, Amen.
[Annotata]
a Ficus morbus capitur pro vlcere ad fici similitudinem; de eo agit Celsus lib. 6, cap. 3.
b Forte iubilans legendum.
c Videtur sacer ignis scriptum: de eo egimus 17 Ianuarij § 1 ad miracula S. Antonij.
d Ita Surius. In MS. Stabulensi 1048, quod ex Romano numero ortum characteribus inscite transpositis.
e De similibus vinculis ferreis imponi pœnitentibus solitis egimus 28 Ianuar. ad translationem 1 & 2 S. Ioannis Abbatis Reomaensis cap. 2. litt. a. Multa etiam disputat de ea consuetudine Petrus Rouerius ad Historiam Reomaensem Notatione 7.
f ita coniecimus debere esse. M Stantum habebat fre.
g colitur 9 Octob.
HISTORIA TRANSLATIONIS II,
Auctore Anonymo ex MS.
Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia (S.)
BHL Number: 7714
Avctore anonymo, ex MS.
CAPVT I
Secunda reliquiarum eleuatio. Contumacia punita.
[1] Omnipotenti Deo cuncta gubernante ac moderante, qui Sanctos suos in omni loco dominationis suæ glorificat, volens sancti sui Regis Sigiberti merita multorum notitiæ propalare, accidit vt quidam Burgensium Metensis ciuitatis, scrupulo cogitationis suæ commoti, hæsitarent, vtrum corpus sanctissimi Sigeberti in monumento haberetur necne. [Corpus iterum reperitur incorruptū.] Anno ergo Dominicæ Incarnationis MCLXX conuenientibus in vnum Abbatibus & Clero, cum copiosa fidelium multitudine, in ecclesia, vbi sanctum corpus iacebat, facta oratione, lapidem superpositum remouentes, sanctissimam glebam corporis illius ita integram inuenerunt, ac si dormiens ibi iaceret. Videntes autem, qui aderant, tanta Dei magnalia, & corpus sanctum quod fere per DLXXII annos in sepulchro iacuerat, sic incorruptum, sic ab Omnipotente conseruatum, gauisi sunt gaudio magno, laudantes, & glorificantes Deum, qui in Sanctis suis semper est mirabilis. Venerabilis vero Abbas Letandus nomine, qui tunc temporis eidem cœnobio præerat, & Fratres eiusdem ecclesiæ, quam ipse Rex Sigebertus sanctissimus quondam in honore S. Martini ædificauerat, [thecæ argenteæ] & in qua se sepeliri mandauerat, bonisque temporalibus ditauerat, volentes ei ampliorem deferre honorem, ædificauerunt cum multo apparatu thecam argenteam, in qua sanctissimum corpus illius recondere possent. Erat autem in ipso cœnobio Frater quidam, nomine Hugo, Præpositus monasterij, vir boni testimonij & vitæ laudabilis, qui circa Sanctum valde deuotus erat, & eum toto corde diligebat, & maxima deuotione sanctum illius sepulchrum assidue frequentabat. Nocte ergo quadam vir Dei Sigebertus, ei in visu apparens, ait illi: Veni, iace mecum. Ille vero tremente, & dicente, non posse sepulchrum ambobus sufficere, ait Sanctus: Veni secure, quia sufficiet vtrisque. Ille vero existimabat se visum videre, [facta a S. Sigeberto apparitione,] & præ timore expergefactus visionem, quam viderat, nobis enarrauit. Hæsitante autem illo de tali visione, iterum vir beatus Sigebertus ei apparuit dicens: Præbe manum tuam, vt osculer eam. Ille vero tanto viro non audens deprecanti porrigere, pauore perterritus facto mane ad tumbam Sancti celeriter accurrit, & dexteram illius cum multa deuotione & cordis compunctione osculari cœpit. His itaque patratis venerabilis Abbas a Letandus conuocata religiosorum Abbatum caterua de Sancti translatione tractare cœpit: [includitur,] quomodo & qua die sanctissimum corpus eleuaretur & populo ostenderetur, & in mansoleo argenteo reconderetur.
[2] Fuit quædam matrona in suburbio b S. Iuliani iuxta Metim sito, opibus quidem larga, sed virtutibus non satis referta: quæ quadam die, cum in medio ciuium & vicinorum sederet, audiuit quosdam miracula, quæ Dominus per venerabilem virum iam dictum Patronum nostrum operabatur, narrantes, & Deum in Sanctis suis glorificantes. [In Sanctū contumax] Illa vero audita non solum credere noluit; verum etiam quædam probrosa & contumeliosa verba & iram Dei prouocantia proferre non expauit. [Rom. 12. 19] Ille vero qui dixit: Mihi vindictam, ego retribuam, hanc eius vesaniam ferire non distulit. Nempe, vt verba ex ore eius proruperunt, [punitur ore retorto,] ipsum os blasphemum vsque ad aures retortum, tali hiatu cunctis videntibus miserabile præbuit spectaculum. Illa vero ad se reuersa & commissum suum deflens parentes & amicos suos sedule rogauit, vt ad ecclesiam B. Martini iuxta muros iam dictæ ciuitatis sitam, [sanatur osculo reliquiarum,] vbi corpus iam dicti Regis & Confessoris humatum honorabiliter requiescit, deferretur. Quo perueniens, & sese in pauimentum volutans, Custodem loci illius rogat, vt reliquias iam dicti Confessoris osculari mereretur. Et dum hæc fierent, visum fuit ei, quod sanctus Confessor manum apponeret, & pristinæ sanitati os eius restitueret. Auctore ergo illo, a quo bona cuncta procedunt, ad propria reuertens, sicut amicis & cognatis de infirmitate luctum intulerat, & planctum, sic de recuperata sanitate gaudium reportauit immensum.
[Annotata]
a Error subrepsit in hoc aut ante memorato numero. Si anno 663 quo S. Sigebertus obiit, adiiciantur anni 507, emerget dictus annus 1170, quæ nobis correctio facilior apparet Si vero adiungantur hi 572, supra reponendus erit annus 1235. Ex annis Abbatis Letandi, si hi sciri aliquando possint, hoc mendum corrigi poterit.
b S Iuliani ecclesia etiamnum in mappis Geographicis notata visitur in suburbio, quod ad ortum vergit.
CAPVT II
Dæmoniacus & amentes sanati. Captiui liberati.
[3] Contigit etiam in eodem suburbio B. Iuliani Metensis, vt quidam iuuenis vespertino tempore, cum iam sol occubuisset, & nox suis tenebris mundum infecisset, vineas iam maturis vuis grauidas custodiens, vidit quamplurimos prope se, quos Sathanæ ministros fuisse non ambigimus, inter se facibus ardentibus dimicantes. Ille vero temeritatis audacia fretus, appropinquauit ad eos; vt videret quidnam esset. Sed & nostræ salutis semper inuidus diabolus, quantum potuit, eidem suæ malignitatis infligens, ipsum tanto timore concussit, vt amens in terram corrueret quasi mortuus. Cuius moram cognati & amici admirantes, [obsessus a dæmone & furibūdus] ad vineas discesserunt, scientes quia illo diuertisset: quem cum reperissent a terra erigentes, non solum eum amentem inuenerunt: verum etiam ita a diabolo possessum, vt quasi quadam caninā rabie furiens, circumstantes attractare morsibus appetebat: qui tenentes eum, institis ligarunt illum, deferre cupientes. Iuuenis vero non pristinarum virium virtute validus, sed diabolo agente, a quo totus possessus detinebatur, quibus ligatus fuerat, funes disrupit; & in tenentes ipsum aperto ore irrupit. Tunc illum iterum tenentes multo arctius ligauerunt, ita quod nec caput nec pedes aliquatenus mouere posset: imponentesque in grabato per multas ciuitatis Metensis ecclesias detulerunt: & fusis super sepulchra Sanctorum lacrymis cum precibus, non est redditus sanitati, sicut Diuinæ placuit Maiestati. Tunc recordati parentes & amici miraculorum innumerabilium, quæ Dominus meritis sanctissimi Confessoris sui Sigiberti frequenter operabatur, ad eius sepulchrum deportauerunt eum, & deponentes ante sepulchrum ligatum, clementiam implorabant Saluatoris: vt eum dignaretur liberare meritis sanctissimi Confessoris. Cumque ibidem per aliquos dies fuissent perseuerantes in orationibus, [liberatur ad sepulchrum S. Sigeberti:] iuuenis sanitati restitutus est: & apertis oculis circumstantes respiciens, dixit: Soluite me: quia meritis sanctissimi Confessoris Sigeberti curatus sum. At illi lætissimi effecti soluerunt eum, Deo & beatissimo Confessori eius laudes referentes. Tunc iuuenis Missarum sacra mysteria celebrari sibi postulauit: & oblationem ad mensam Domini supplex humiliter & deuote obtulit. Finito vero Diuino Officio corpus Domini deuotissime recepit, vt ibi esset præsentia Saluatoris, in quo latuerat potestas tentatoris. Ille vero in memoriam suæ liberationis per annuum censum quatuor nummorum se beatissimo Confessori Sigeberto obligauit: [votos nūmos negligens offerre, iterum obsidetur,] quem per biennium satis competenter certis temporibus soluit, in anno vero tertio negligens, quod vouerat, non persoluit. Qui statim inopinato morbo, quo prius detentus fuerat, correptus est, sub ditione Sathanæ constitutus. Parentes eum tenentes ad medicum pristinum recurrerunt: eumque secum deferentes, deprecari cœperunt bonitatem Saluatoris sub nomine Sigiberti piissimi Confessoris. O ineffabilis clementia Diuinæ bonitatis, quæ preces iustas te exorantium numquam despicis! Iuuenis enim statim sanitati restitutus surrexit, [rursus liberatur.] laudans Deum de beneficio sui Confessoris, qui ad propria cum gaudio remeauit: nec vlterius in census sui solutione, quem antea vouerat negligens inuentus est: sed annuatim fideliter persoluit, vsque in diem mortis suæ, non immemor beneficiorum Dei, & sui sanctissimi Confessoris.
[4] His & huiusmodi pollente S. Sigeberti sanctitate miraculis, ad sepulchrum eius multi confluebant infirmi, qui meritis ipsius curabantur. Accidit autem, vt duo viri contemporanei nostri, quorum vnus Constantius, reliquus vero Iozelinus vocabatur, vesanæ mentis effecti, [Duo amentes & ægri] tam rationis quam corporis valetudine carebant. Hi adducti ad sepulchrum S. Sigeberti, pietatem eius sentire meruerunt, & tam mentis quam corporis sanitatem integraliter receperunt. Qui cum gaudio ad propria remeantes, magnificabant Deum atque bonitatem sui Confessoris, per quem receperant subsidium pristinæ sanitatis. Annis vero singulis, memores sui fidelis medici, [ad eius sepulchram sanantur:] ad ecclesiam S. Martini, vbi est eius sepulchrum, veniebant deuoti, & censu annuo honorabant Confessorem Christi. Hæc & alia multa miracula vidimus, quæ facta fuerunt nostris temporibus: E quibus vnum Sancto Dei auxiliante hic annotare curabimus.
[5] Quodam tempore vespillones quidam & prædones in nostros subito & inopinate fines irruperunt: qui domos diuitum simul & pauperum festinanter percurrentes, despoliauerunt: non enim diuturnam moram facere præsumebant. [ex prædonibus] Venientes autem in a vallem Gorgiensem, multa damna hominibus ibidem degentibus intulerunt, quæ nobis longum esset enarrare. Enormitatis autem huius rumor vndique per ciuitates & oppida adiacentia peruolans, Metensium perculit aures, qui collecta maxima armatorum multitudine, ciuitate exeuntes, memoratos persequebantur prædones. [cæsis] Et congressi contra eos, expugnauerunt illos, quorum pars maxima armis ibidem interiit, pars vero captiua ducta est, aliqui tamen hinc inde fugientes euaserunt. [duo captiui] Post aliquantulum vero temporis vnus ex illis prædonibus, qui diutina captiuitate, cum solo complice sui sceleris, carceris ergastulo detentus fuerat, in ipsa captiuitatis angustia memoratus est, quia Dominus Deus noster per merita S. Sigiberti Confessoris sui quamplurima fecisset miracula: hic siquidem prædo, Rodulphus nomine, a nostris finibus extiterat oriundus, ideo frequenter de signis & virtitutibus beati Confessoris audierat. O quantam fidem eius bonitati adhibuit, [inuocato S. Sigeberto,] qui iam suis damnatus meritis, eum pro liberatione interpellare ausus fuit, dicens complici suo: Acquiesce consilio meo, & ambo pariter in oratione prosternamur, implorantes clementiam sanctissimi Sigiberti, cuius corpus requiescit in ecclesia S. Martini extra muros ciuitatis Metensis, vt non quantitatem scelerum nostrorum attendens, nobis subueniat ipsius meritis, qui latroni subuenit iam iudicato ad dispendia mortis. Tunc ambo prostrati in oratione, quod fideliter postulauerunt, sine mora obtinere meruerunt. O inæstimabilis bonitas Saluatoris, qui etiam peccatorum petitionibus aures accommodat pietatis! Mox autem vt orationem compleuerunt, eius auxilium sentire meruerunt, quem mente memori tenuerunt. [catenis vltro absoluuntur:] Nam vincula ferrea & compedes, quibus stricti tenebantur, laxari cœperunt, ita vt liberi ab omni iugo ferreo surrexerunt, sicque liberati euaserunt, secum compedes & catenas ferreas deferentes, vt nullus ambiguitatis scrupulus in eis remaneret, quibus hoc grande miraculum per eorum reuelationem innotesceret. Venientes itaque ad ecclesiam, vbi est corpus S. Sigiberti, cum catenis ferreis, quibus ligati fuerant, gratias egerunt Deo cunctipotenti, & beatissimo eius Confessori, narrantes nobis astantibus, quomodo ad memoriam S. Sigeberti Confessoris sui cum eis egisset misericors & miserator Dominus.
[6] Contigit & huic simile aliud miraculum, quia miles quidam de Maysiers, captus a suis hostibus, carceris horrori fuerat mancipatus. Qui cum strictus ferreis teneretur catenis, recoluit in mente beneficia Saluatoris, quæ Dominus largiebatur omnibus tam captiuis quam ægrotantibus se sub nomine S. Sigiberti fideliter inuocantibus. [item alius miles,] Statimque ad orationem prostratus, cœpit deprecari sanctum Confessorem, vt sui misereretur in hoc suæ necessitatis articulo, cuius auxilium plurimi senserant, illud implorantes corde deuoto. Mox laxatis vinculis ferreis liber euasit, & ad ecclesiam, vbi corpus S. Sigeberti requiescit, deuenit: O quantas laudes Saluatori reddidit & similiter suo Confessori, in cuius obsequio nos animabat perseuerare, laudando eum, qui viuit & regnat per immortalia secula seculorum, Amen.
[Annotatum]
a Vallis seu terra Gorgiensis aut Gorziensis ab illustri monasterio Gorzia dicta, adiacet sinistræ ripæ defluentu Mosellæ Metas inter & Mussipontum. De ea agemus 6 Martij ad Vitam S. GodegrandiEpiscopi Metensis dictæ Abbatiæ fundatoris.
DE TRANSLATIONE III & IV
corporis S. Sigeberti.
Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia (S.)
[1] Inter alia monasteria, quæ supra a S. Sigeberto extructa esse docuimus; præ ceteris eminet S. Martino dicatum num. 2 in Historia miraculorum, [Abbatia S. Martine] in Metensi confinio super ripam Mosellæ fluminis a fundamentis ædificatum. Eius mentio fit in diuisione regni Lotharij inter huius patruos anno Christi DCCCLXX peracta quando Carolus Caluus Rex Francorum Occiduorum ceßit fratri suo Ludouico Regi Germaniæ ciuitatem Metris cum Abbatia S. Petri & S. Martini. Auulsa postea a iurisdictione vrbis, sub clientela Ducum Lotharingiæ fuit hæc S. Martini Abbatia; [destructa,] qua tamdem destructa, eius territorium, facta bonorum permutatione, adiunctum est agro Metensi, quod hodieq; in antiqua fere iuris formula persistens, vulgo bannum S. Martini dici obseruant auctores. De Translatione reliquiarum S. Sigeberti facta, cum ea Abbatia destrueretur, agit Saussayus in Martyrologio Gallicano IV Nonas Februarij: Corpus S. Sigeberti inde (ex ecclesia S. Martini) Metas ob bellorum turbines ingruentes tranlatum, [corpus S. Sigeberti Nanceium delatum,] postea Nanceium Lotharingiæ Ducatus metropolim aduectum, demum illic quiescit in primatiali basilica, quam non ita diu fundauit Carolus III Lotharingiæ Princeps. Hæc Saussayus. Miræus quoque in Fastis Belgicis ac Burgundicis, hisce Kalendis Februarij scribit, Basilicæ huius Nanceianæ fundamenta posita esse anno MDCIII a Carolo III Duce, [in noua basilica] eiusque filio Carolo sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinale: corpus autem ibidem quiescere capsæ argenteæ inclusum: S. Martini denique Abbatiam a Clemente VIII Papa suppressam esse; eiusque prædia nouo isti collegio Nanceiano pro dote esse assignata, quæ sæuientibus bellis anno MDLII fuerat diruta. Addit Iodocus Coccius in Dagoberto præuio cap. 12, corpus S. Sigeberti sub illum annum MDLII ad vrbem Nanceianam incredibili ac vere principali apparatu translatum ibidem maiore religione coli, [colitur.] templo illi dicato, cuius memoriam festo Kalendis Februarij sacro incolæ præcipua veneratione agitant.
[2] De bello illo Metensi agunt paßim Scriptores rerum gestarum istorum temporum, ac potißimum Franciscus Belcarius Episcopus Metensis lib. 26 Commentartorum rerum Gallicarum. Quod huc spectat potißimum, [Historia translationis.] est in manibus, inquit idem Coccius, liber vitæ S. Sigeberti per V.C. Georgium Albericum Serenissimis Lotharingiæ Ducibus a secretis, vernaculo idiomate eleganter conscriptus. Hinc Latine damus historiam translationis reliquiarum S. Sigeberti, quæ tertia & quarta censeri potest. Qui in hac Alberici historia Dux Carolus III habetur, is Chiffletio in Lotharingia Masculina cap. 5 & 8 Carolus II dicitur anno MDCVIII extinctus, cui tum succeßit Henricus filius natu maior, quo mortuo proleq; mascula non relicta, inauguratus est anno MDCXXIV eius frater Franciscus Vaudanimontis Comes, qui deinde Ducatus Lotharingiæ & Barri dedit Carolo III natu maiori filio moderno Duci, ex cuius fratre Nicolao Francisco nati sunt Ferdinandus Philippus, & Carolus Nicolaus. Quod autem idem Albericus serenißimam hanc Ducum familiam velit ex S. Sigeberti stirpe prognatam, disputent alij.
HISTORIA III ET IV TRANSLATIONIS
Gallice scripta a Georgio Alberico.
Sigebertus Rex Francorum Austrasiorum, Metis in Gallia (S.)
Ex Gallico Georgii Alberici.
[1] Manifestum est in hodiernum vsque diem competere Duci Lotharingiȩ ius laici patronatus in cœnobium S. Petri Dominarum intra septa vrbis Metensis, eiusdemque loci Abbatissam in fundorum possessionem beneficiariam per eum mitti, ac se in eius futuram fide & clientela profiteri: illud quippe cœnobium ab regiæ Lotharingicæ domus Principe olim fundatum. Quodque magis ad propositum meum pertinet, [Abbatia Metensis S. Martini sub clientela Ducū Lotharingiæ,] pagus, bannum, & abbatia S. Martini, in suburbio Metensi, e cuius ecclesia ad nos S. Sigeberti Regis allatum est corpus, eiusdem Ducis iurisdictioni, clientelari titulo, obnoxia fuere: ipsaque ecclesia & abbatia ab Ducis pependit patronatu, ad annum circiter MDCIV. quando Magnus Carolus III, gloriosæ longumque desiderabilis memoriæ Dux, cum ciuitate Metensi de variis possessionibus transegit. Non foret hic alienum instituto meo pleniorem nobilissimæ illius ciuitatis texere laudationem. Si qua enim vspiam gentium vrbs est, quæ se Sanctorum genitricem iure queat appellare, huic profecto illud debitum est decus: vt alia mittam honestamenta, vetustatem, munitionem, nitorem, dignitatem; quæ omnia fortassis alias peculiari commentario pertractabo. At me nunc alio vocat S. Sigeberti, quem illa olim Regem habuit, Translatio.
[2] Fuit vrbs illa anno MDLII a Carolo V. (quo Imperatore haud facile præstantiorem vnquam sibi Germania elegit) obsessa: verum a Francisco Lotharingo Duce Guisiæ, Franciæ Regis Vicario Generali, singulari cura, prudentia, fortitudine defensa. Hic ne quam hostibus relinqueret ædificiorum tectorumque commoditatem, aut locum a tormentis vrbis tutum, coactus est suburbia, ac templa circum vrbem ab antiquissimis temporibus extructa demoliri, [ob vrbis obsidionē cum aliis monasteriis destructa:] nimirum. S. Arnulphi, S. Clementis, S. Petri Campestris, S. Iuliani, S. Martini: quibus in templis cum plurima asseruarentur corpora Sanctorum, ea Dux idem inde efferri curauit, solenni instituta supplicatione, cui ipse cum multis viris principibus, & frequentissima nobilitate interfuit, nudo capite, facem manu gestans: deposita fuere in æde Prædicatorum Metis, donec cuique propria ædificarentur ecclesia, vti nunc factum cernere est. [tumbis illustrioribus in vrbem asportatis,] Translatæ eodem die eademque supplicationis celebritate tumbæ sunt, quibus in S. Arnulphi æde conditi erant, Hildegardis vxor Caroli Magni Imperatoris Regisque Frāciæ & Austrasiæ; Ludouicus Pius eorumdem Caroli & Hildegardis filius, itidemque Rex & Imperator; Hildegardis item & Aleidis sorores eiusdem Ludouici; duæ quoque Caroli sorores Rotaidis & Aleidis; Drogo Episcopus Metensis, frater eiusdem Ludouici; Vitro Gubernator Lutharingiæ, parens S. Glotsindis, atque alij.
[3] Quod ad S. Sigeberti Regis corpus attinet, tumulatum id erat in ecclesia abbatiæ S. Martini, quam ipsemet olim in proprio prædio ædificarat, sibique in ea tumulum legerat. Propterea vero quod, [corpus S. Sigeberti Nanceium delatum,] vt ante scriptum , idem bannum, vicus, abbatia, adhuc erant Lotharingicæ ditionis, sacræ eius exuuiæ relictæ iuri sunt, inque manus consignatæ Lotharingi Ducis, ex eiusdem Diui stirpe prognati, ac hæredis non exiguæ portionis illius ditionum: ideoque Nanceium asportatæ in ædem Prioratus S. Mariæ, qui ab antiqua illa S. Martini abbatia pendebat.
[4] Quanto ea vrbi Metensi totique Mediomatricorum regioni acerbior accidit auectio sancti corporis, cuius gratia multa diuinitus beneficia perceperant; tanto Nanceiani ciues pietate, reuerentia, alacritate maiori id excepere, [magnifice exceptum] Diuumque ipsum peculiarem deinceps apud Deum suæ vrbis Patronum adoptauere. Neque eos sua spes fefellit: magnis enim a Deo beneficiis sæpenumero cumulati, ea merito sancti Regis fauori accepta ferunt. Quamobrem ex eo tempore, singularis eidem sacro corpori certis temporibus exhiberi veneratio consueuit. Frequenti enim experientia comprobatum est, [miraculis claret:] imbres cælitus elici sistique illius patrocinio, per publicas supplicationes, vbi necessitas posceret, exorato, eiusque Reliquiis pie ac solenniter circumgestatis: vt omittam innumerabiles morborum curationes, quæ isthic euenerunt eueniuntque quotidie, miseris mortalibus placata per eum Numinis maiestate.
[5] Multitudo vero hominum assidue Nanceium ad venerandas Reliquias confluentium, non obscurum perhibet testimonium antiquitatis sanctæ illius cæremoniæ ac deuotionis, plurimorumque beneficiorum quæ variis temporibus locisque, sancti Regis gratia, impertitus est Deus. Neque illud exigui momenti est, quod per tot iam secula, abbatia S. Martini, a S. Sigeberto fundata, [depositum in basilica primatiali,] beneficio confertur Serenissimi Lotharingiæ Ducis; manifesto argumento, stirpis ac ditionis sanctissimi Regis hæredem esse. Postquam vero insignis basilica primatialis Nanceij erecta est, eique & S. Martini abbatia, & supradictus S. Mariæ Prioratus annexa sunt, in eamdem primatialem basilicam sacrum translatum est corpus, vt & illi ornamentum esset, eius magnitudini consentaneum; & ipsum ab loci, in quo asseruaretur, dignitate, sibi congruens acciperet ornamentum.
[6] Quia enim veterum Ducum Regumque Lotharingiæ temporibus, ciuitates Tullum, Virdunum, Metæ iis parebant, hinc populus omnis Lotharingiæ adhuc sub Antistitum, qui tres illas regebant ciuitates, iurisdictione mansit: neque obtineri a Pontifice Maximo potuit, vt vetustissimarum diœceseon illarum iura ac fines mutaret. Vt tamen & Lotharingiæ vniuersim & præcipue Nanceianæ vrbis dignitati consuleretur, instituta basilica & sacra apud eam potestate, [erecta a Carolo Duce, approbante Clemēte VIII,] quæ vtriusque magnitudini responderet; Caroli III Ducis eiusque filij Cardinalis Caroli Lotharingi motus rogatu Clemens VIII Pontifex, pro Episcopo Primatem iis concessit, facta Ecclesiæ primatialis, Nanceij. Lotharingiæ metropoli, erigendæ potestate: cui deinde quatuor contulit dignitates, vt vocant. Primatis, Decani, Cantoris, Scholastici, tredecim adiunctis Canonicis, octo Vicariis, ac reliquo, vt in primariis Ecclesiis Cathedralibus solet, sacrorum ministrorum officio. Vtque illorum Principum, sibi perquam acceptæ pietati idem Pontifex obsecundaret, Primatialis illius Ecclesiæ sustentationi has attribuit annexuitque Ecclesias ac prouentus; [dotata prouētibus Abbatiæ S. Martini,] Benedictini ordinis, in suburbio Metensi, olim a S. Sigeberto fundatæ, e qua eius est corpus Nanceium, vt diximus, translatum: cuius cœnobij cum amplissimæ fuerint posessiones, Primatiali nostræ Ecclesiæ attributæ, censeri merito vocarique idem sanctissimus Rex potest Primatialis huius primarius fundator. [aliisq;,] Annexa præterea ei sunt, Pontificia auctoritate, prouentus mensæ abbatialis Clariloc, quod cœnobium est instituti Cisterciensis, leuca distans Nanceio: tres præbendæ (vt vocant) Canonicales insignis Ecclesiæ S. Deodati: Ecclesia Custodiæ Dei, vulgo Dieu-le-ward, quæ duabus constabat dignitatibus, Decani nimirum ac Thesaurarij, & sex Canonicatibus: Prioratus S. Nicolai de Porta, Varangevillæ, Salonij, S. Dagoberti Sathenacensis, S. Gorgonij: sunt autem hæ Ecclesiæ a Lotharingiæ Ducibus maximam partem fundatæ. Earum, vero reditus, cum iis quos e suo ærario Dux Carolus adiecit, ad sustentationem dictarum Dignitatum, Canonicorum, Vicariorum, cantorum, Phonasci, ceterorumque ministrorum; ac sartorum tectorum præstationem, abunde sufficiunt. Separata tamen est Primatis mensa a collegij Ecclesiæque prouentibus.
[7] Idem deinde Pontifex insignem hanc Ecclesiam, eiusque Primatem, Decanum, Cantorem, Scholasticum, Canonicos Sacellanos, [& a iurisdictione Episcopali exempta:] ceterosque officiales eius & ministros, atque vniuersa beneficia, possessiones, fundos, iurisdictionem, ceteraque bona, communia [Col. 00242D] ac priuata, ab omni iurisdictione, correctione, subiectione, visitatione, dominatu, auctoritate, potestate, tam Episcoporum Metensis, Tullensis, Virdunensis, quam aliorum Ordinariorum, ac Metropolitarum, & quorumuis Iudicum, præsentium ac futurorum, tum spiritualium tum temporalium, in perpetuum exemit; solique subiecit potestati & auctoritati Sanctæ Apostolicæ Sedis, ac protectioni sanctorum Apostolorum Petri & Pauli: vti patet ex eius Bulla data pridie Idus Martij an. MDCII.
[8] Sola hactenus magnificæ huius basilicæ locata sunt fundamenta, neque altius a solo educta, [iactis fundamentis nouæ basilicæ.] sed tam illustri idea, vt quæ perfecta opera spectabit posteritas, ingenium sit architectorum admiratura: singularum enim partium forma est seorsim delineata, & ad præstantissimorum operum totius Europæ exacta speciem. Interea in subitarij operis æde Diuina peraguntur officia sane quam magnifice, digna cuiusuis Cathedralis Ecclesiæ solennitate.
[9] Hic S. Sigeberti visitur feretrum, ex ebeno affabre factum, opertum figuris argenteis encausto politis, planiformi basi nixa, [Ad feretrum S. Sigeberti] columnis marmoreis præaltis sustentata, additis ex argento inaurato Terminis: superne [Col. 00242E] conopeum imminet, in quo varia eiusdem Diui eleganter figurata miracula sunt. Quæ cuncta Antonij Lenoncurtij, secundi Primatis, munificentia curata. [peregrinatio fit festo Ascensionis Christi.] Huc, festo præsertim Ascensionis Christi, innumera confluit hominum multitudo, qui tradito a maioribus ritu, Deum ibi religiose venerantur, sanctique Regis ei offerunt merita & benefacta, pia freti fiducia fore vt per ea Diuinam sibi clementiam concilient, opemque & solatium in aduersis rebus obtineant: fatentuique plurimi, cum hinc recedunt, fructu sese suæ deuotionis, Diuinæque bonitatis experimento potitos.
[10] Dedicata est illius ecclesiæ area Deiparæ Virginis honori, Idibus Septembris an. MDCIII solenni benedictione, ab eodem Antonio Lenoncurtio, tunc Decano & Cardinalis Lotharingi, [Inscriptio lapidis fundamentalis.] primi Primatis Vicario generali: primusque in fundamenta lapis missus, cui hæc erant incisa: Carolvs III Lotharingiæ et barri Dvx, et Carolvs eivs Filivs, Cardinalis et Sanctæ sedis Apostolicæ a latere legatvs met. et argent. eps. D. O. M. et deiparæ V. Mariæ templvm hoc vovervnt, posvervnt, dotarvnt anno salvt. hvm. ⅭⅠƆCIII XVIII Calend. Octob. Clem. VIII P. R.
DE S. BASILIO CONFESSORE EPISC. CRETENSI, DEIN THESSALONICEN.
CIRCA An. Ch. DCCCLXX
[Commentarius]
Basilius Ep. Cretensis et Thessalonicen (S.)
AVCTORE I. B.
[1] Celebrant Græcorum Menæa I Febr. memoriam sancti Patris Nostri Confessoris Basilij Archiepiscopi Thessalonicensis, Athenis oriundi: nec plura de eo narrant. [Basilius Atheniensis,] Fuit is (vt tradit Nicetas, cognomento Dauid, in Vita S. Ignatij Patriarchæ Constantinopolitani, quam a Radero nostro Latine versam, pridemq; editam cum Concilij VIII œcumenici Actis, dabimus XXIII Octob.) antea in Creta Episcopus; [in Creta Episcopus,] verum Agarenis eam insulam inuadentibus, Thessalonicam translatus est. Occuparunt Cretam Agareni Hispanienses, vti scribunt Zonaras lib. 3. Cedrenus, Ioan Caropalates, & alij, primis Michaëlis Balbi temporibus, cum huius copiæ pleræq; aduersus Thomam, Leonis Armeni vlciscendæ necis prætextu rebellantem, distinerentur. Inuasit imperium Balbus an. Chr. DCCCXX ipsa nocte Natiuitatis Christi, tenuitq; annis VIII, mensibus IX. Quo tempore, inquit Cedrenus, [ea a Saracenis occupata, profugit:] nouas res moliri Thomas cœpit, fama rei in omnes partes diuulgata, Barbari Apochapso Duce primum instructa classe varias Orientis insulas populantur, ac luculentam prædam domum reuehunt: deinde omnibus probe exploratis, Cretam præsidio destitutam, sub annum DCCCXXIII occupant, ac late vastant, vnica dempta vrbe, habitatoribus partim cæsis, partim in seruitutem redactis: dein Ducibus Imperatoris aliquot superatis, ingentia toti Orienti multos per annos mala intulerunt.
[2] Tunc igitur e Creta, cum multis fortasse suorum, profugit Basilius Episcopus. Non continuo tamen ad Thessalonicensem thronum euectus, nec ante annum Christi DCCCXLI. Nam Leo Philosophus, Michaëlis Pselli senioris auditor, a Theophilo Imp. (qui Balbo parenti an. DCCCXXIX, [post Leonē Philosophū iconomachum] mense Octobri succeßit imperij hæres atque impietatis) comperta insigni eius eruditione, beneficiis affectus, publice docere iussus est; post etiam Thessalonicæ Pontifex designatus, vt Zonaras scribit. Addit Cedrenus, id factum opera impij Ioannis Patriarchæ, quem vulgo Iannem vocabant, cui Leo erat sanguine iunctus Theophilo autem an. DCCCXLI mortuo, cum ceteris Iconomachis ea dignitate priuatus est Leo; cumq; in otio degeret Constantinopoli, a Barda Michaëlis III Imp. auunculo, S. Theodoræ Augustæ fratre, ad philosophiam docendam adhibitus. [fit episcopus Thessalonicēsis:] Et ergo subrogatus Basilius videtur, non a S. Ignatio Patriarcha, vt in MSS. annotationibus ad Menæa Græcor. habet Raderus; sed a S. Methodio Confessore, qui, Ioanne ob hæresim & scelera submoto, Constantinopolitanam Ecclesiam quadriennio rexit, ac demum S. Ignatium successorem habuit.
[3] Michaël a Theodora a matre ad omnem honestatem educatus, vbi eius aspernari consilia, [Michaëlis III deprauatos mores,] Bardæ Cæsaris astu, cœpit, fœdis voluptatibus, ludis inconditis, rerum sacrarum contemptui sese tradidit: matrem ipsam ac sorores post annos XIV in cœnobium detrusit, ne harum exemplis, illius etiam obiurgationibus, ipsius profana amentia deinceps castigaretur. In exilium quoque Ignatius Patriarcha eiectus est, qui Bardæ ob incestam cum nuru consuetudinem, sacris interdixerat. Huic Photius suffectus, doctrina quidem ille, at non pietatis vlla laude conspicuus. Hic contra Ecclesiæ leges, cum alterius adhuc superstitis thronum, ac veluti thorum legitimum, occupasset, non est: ausus Michaëlis ac Bardæ flagitia (de quibus XI Feb. ad S. Theodoræ Vitam, & fusius XXIII Octob. ad S. Ignatij, agemus) arguere, quorum fauore ad eam erat dignitatem euectus.
[4] At non Thessalonicensis Præsul Basilius silere ad hæc potuit. Eius præclarum facinus ita commemorat Nicetas: Agebatur non multo post sacer Christo cælum ascendenti dies anniuersarius, cum sub vesperam terra tanto motu, quanto numquam ante cœpit contremiscere, neque tota insequenti nocte constitit. [prodigiis iam reprehensos,] Et vox quædam subobscura, & mugitus e terra marique ingens editus, hominum pectora ita metu fregit, vt pæne colliquescerent. Iustini quoque columna a genibus conuulsa concidit. Tum Basilius, Cretensis ante Episcopus, Agarenis autem Cretam inuadentibus Thessalonicam translatus, non sine Photij, tunc Cathedram Constantinopolitanam occupantis, infamia, ausus ipse Michaëlem accedit, eumque partim admonentis auctoritate, [verbis castigat,] partim docentis, a tam impia & sacrilega rerum sacrarum mimica imitatione & irrisione dehortatur; inde enim Numinis iram accendi affirmabat. Qua reprehensione Michaël grauissime offensus ac prope attonitus, [ideoq; crudelissime verberatur:] colaphis atrocissimis venerando seni dentes stirpitus elisit, tergumque flagris ita laniauit, vt nihil propius factum sic, quam vt inter tormenta animam ederet. De quo nihil sollicitus erat mercenarius opilio: quin ipse paullatim sacrilegiis illis pariter oblectabatur, & vna cum impuris histrionibus pueroque consuescebat, & comessabatur. Sed hæc illis ludibria iocaque & vita haud diuturna fuere. Hæc Nicetas. Quæ ex eo quoque recitat Baronius ad an. 862 nu. 4.
[5] Tantæ vero fuit apud Nicolaum Papam auctoritatis. Basilius, vt epistola 8 eum, & quinque alios Episcopos, [euocatur a Nicolao Papa: S. Ignatiū defendit.] tres Hegumenos, siue Abbates, ac monachum vnum mitti ad se ex parte Ignatij Legatos voluerit; neminem aliarum partium admissurus, nisi mißi hi essent. Hi nimirum fuere, de quibusita Cedrenus: Post multam vexationem tandem Ignatium Mytilenam Barda relegat. Multi quoque tum alij Episcopi eodem modo sunt tractati, quod acta non probarent; neque vllum alium, quocumque modo res caderet, Patriarcham se admissuros asseuerarent. Paria habent Zonaras, & Caropalates.
DE S. BRIGIDA VIRGINE FÆSVLIS IN ETRVRIA,
SVB FINEM IX SECVLI.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Brigida Virgo, Faesulis in Etruria (S.)
Avctore I. B.
§ I S. Brigidæ natalis, Acta, Ortus.
[1] Secunda hæc est Brigida, quam, vt priorem, Scottorum insula protulit, excepit hospitem, cæloq; transmisit Etruria, iisdem (quod mirum est) Februarij Kalendis, quibus alterius, quadringentis fere annis prius vita functæ, celebratur memoria. Ei vitam in Italia terminandi hæc occasio fuit, [S. Brigida V. Scota,] quæ mox plenius exponetur. Germanus illi fuerat, Andreas nomine, quem suus in virtutum ac litterarumstudiis magister Donatus e patria deduxerat, ad loca Sanctorum vel certaminibus olim consecrata, vel celebrata miraculis, peregrinatum. Fuerat dein idem Donatus, seu fauore Numinis cælestiq; ostenso, seu Francorum Regum suffragio, ad Fœsulanæ Ecclesiæ solium euectus, atque Andream Archidiaconum crearat. [S. Andreæ Archidiac. Fæsulani soror,] Hic ad Mensulam amnem, qui Fæsulanorum collium radices rigat, vetustam ædem S. Martino quondam dicatam, sed hostili pridem incursione euersam, Antistitis sui auctoritate, corrogatis piorum hominum liberalitate impensis, restaurauit, adiecitq; habitacula monachorum, cum quibus sanctißime ætatis reliquum exegit, late miraculorum gloria clarus. Cum senio & laboribus fractus, exitum vitæ præstolaretur, nescio quo motus arcani spiritus instinctu, optasse fertur, vt sibi sororem, antequam emigraret, videre & alloqui liceret. Nec mora: subito adfuit soror, siue eodem ipsa quoque spiritu admonita, maxima quæ adhiberi poterat vsa festinatione, seu Diuina quadam virtute per tanta oceani ac terrarum spatia isthuc deportata. [in Italia mortua,] Deceßit haud multo post Andreas. Brigida in auios densosq; saltus seceßit, ibiq; quod reliquum vitæ fuit admirabili sanctimonia decurrit. Mansit eius obitus apud posteros memoria, [colitur 1 Feb.] solenni religione consecrata, Kalendis Februarij. Ad quem diem ita illius meminit Philippus Ferrarius in generali SS. Catalogo: In territorio Fæsulano S. Brigittæ Virginis. Fusius de ea in Catalogo SS. Italiæ agit ipse, aliiq; mox citandi. Dauid Camerarius lib. 3 de Scotorum pietate, ad XXXI Decembris eius reuocat natalem, nullum in ea re secutus auctorem; nam Diacettus, quem citat, [nō 31 Dec.] de Brigidæ festiuitate ne verbum quidem scribit. Henricus Fitzsimon noster in Catalogo præcipuorum SS. Hiberniæ eam quidem recenset, sed videtur natalem ignorasse.
[2] Vita huius sanctæ Virginis traditane litteris, eo, quo vixit, rudi seculo, an fama, solum transmissa ad posteros sit, haud liquet. Testatur Philippus Villanus infra nonnulla de vita & morte illius sanctos viros litteris commendasse. Coæta nei ij fuerint, an solam secuti famam, non indicat: neque an eorum vspiam scripta extent. Agit de ea Thomas Dempsierus historiæ Ecclesiasticæ gentis Scotorum lib 2. qui & Siluanum Razzium citat; sed in hoc ne nomen quidem huius Brigidæ reperimus; Franciscus Cattanius Diaccetus in Præfatione libri de SS. Fæsulanis ad Franciscum Medicæum Etruriæ Ducem, cuius verba inferius recitabimus; [a multis scriptoribus celebrata,] Franciscus Lahierius noster in Magno Menologio Virginum. Diacettus ac Siluanus Razzius in Vita S. Donati honorificam S. Andreæ mentionem faciunt, Brigidæ nullam. Testatur Diacettus in Præfat. iam citata, admirabilia Andreæ Acta historice digesta a M. Philippo Villano, conspicuo virtutibus viro. Eam nos historiam nondum vidimus. Partem illius (quæ nimirum ad S. Brigidam proprie pertinet) Latine redditam, recitat ad hunc diem in Actis SS. Hiberniæ Ioannes Colganus Ord. Minorum, a quo hic eam dabimus. Prius quæ de Brigidæ patria, ætate, ordine, locoq; obitus quæri possunt, explicanda.
[3] Vita S. Andreæ ex MS. codice S. Martini ad flumen Mensulam accepta, de eius genere ac patria ista habet: [nata nobili Scotorū genere, in Hibernia.] Scotorum gentis nobili prosapia ortus, & nihilominus Christi postea extitit discipulus. Scotia, quæ & Hibernia est appellata, proxima est Britanniæ insula, spatio terrarum angustior, sed situ fæcundior … alia addit ex S. Isidoro Hispal. lib. 14 Origin. cap. 6 & Vita S. Donati, ac deinde subdit: In hac ergo prouincia Sanctus Dei, vt diximus, Andreas, non de infimis, sed nobilibus oriundus extitit parentibus. Ac paullo inferius: Erat in præfata Scottorum prouincia summus quidam philosophus & Christi fide Catholicus, nomine Donatus, B. Andreæ Doctor ac socius. Et paucis interiectis: Exiens denique Beatus Christi Donatus, discipulusque eius Andreas, de sæpe iam dicta Scottorum prouincia. Paria habentur in Vita S. Donati Episcopi Fæsulani, quam 21 Octobris dabimus. At S. Andreæ Vita per Villanum: Fuit homo Dei Andreas oriundus ex insula Hibernia (quæ alio magis vulgari nomine Scotia appellatur) sita in occidentali plaga . Cetera inferius dabuntur & expendentur. Nata est igitur Brigida, Andreæ germana, nobili Scotorum genere, in Hibernia insula.
§ II S. Brigidæ ætas.
[4] Thomas Dempsterus historiæ Ecclesiasticæ gentis Scotorum lib. 2. nu. 166. de Brigida scribit: Sanctitate claruit anno DCCCII: eoque, miraculo delata in Italiam: quando obierit non reperi. [An in Italiā venerit an 800 vel 802, vt tradit Dēpsterus, secum ipse pugnans?] At lib. 1 cap. 31 scribit eam Fæsulas appulisse anno DCCC, vt Baronius, & Razzius, atque ipsa historia de vita illius loquuntur. Vbinam de ea Baronius & Razzius agunt? aut quam eius Vitam legit Dempsterus? Sed ne leuiter secum ipse pugnet, mox Andream scribit monasterium condidisse, monachosque Benedictinos in eo collocasse anno DCCCII. Atquiprius multo monasterium illud condidit Andreas, quam Fæsulas venit Brigida, vt non poßit eius aduentus statui anno DCCC vel DCCCII, si DCCCII conditum monasterium est. Nam sanctus Dei famulus Andreas, vt in eius Vita ante citata habetur, postquam sæpe iam dictam ecclesiam reformauit, in qua longo tempore militauit, de longo confectus senio, & febribus corporis diutissime fatigatus, Fratres conuocauit, eisque per ordinem obitum suum demonstrauit: ac tum demum appulsa est, aut in eius conspectum subito deportata Brigida. Idem Dempsterus lib. 4 nu. 367. Diacettum secutus, S. Donatum ait inauguratum Præsulem anno DCCCII. Id si ita est qui potuit igitur eius discipulus Andreas anno DCCCII ecclesiam illam reædificasse, monachosq; isthic instituisse; cum ab eodem Donato iam Episcopo, nec fortaßis statim ipso suscepti muneris exordio, minoribus Ordinibus, quos vocant, initiatus sit, legitimis fortasse interuallis, ex sacrorum Canonum præscripto, obseruatis? Innuit hoc eius Vita: Videns autem beatus Episcopus Donatus discipulum suum fulgere meritisque clarescere, cœpit eum valde diligere, & sic vsque ad Diaconatus officium per ordinem promouere. Deinde variis Andreæ in eo munere virtutibus commemoratis, subdit Vitæ illius auctor: Beatus Episcopus Donatus audito eius fructu laboris, omnipotenti Deo gratias egit, & B. Andream ad Archidiaconatus officium sublimauit, eumque in palatio suo post se primum constituit. Ac demum imposita ei ædis illius restaurandæ cura est a Donato: quod ante annum DCCCX aut DCCCXII non videtur esse factum, si hic anno DCCCII Episcopus est ordinatus. [an 810 vel 870 mortua?] Philippus Ferrarius in Catalogo SS. Italiæ ad 1 Februarij Brigidam ait Caroli Magni temporibus vixisse. Idem ad XXII Aug. de S. Andrea illius fratre scribit: ad XXII Octob. S. Donatum, vult anno DCCCII, qui erat Caroli Magni imperii III, regni XXXV, Episcopum esse factum. Franciscus Lahierius noster in Menologio VV. S. Brigidam tradit obiisse circiter annum DCCCX; Constantinus Caietanus an DCCCLXX.
[5] Nullas hi omnes proferunt, quibus chronologiam suam firment, notas. Aliquas suggerit Vita S. Andreæ, certiores S. Donati Vita & Epitaphium. Vita S. Andreæ, fortaßis: vitiose descripta, [Cū S. Donaius Ep. Fæsul. floruerit,] sic habet: Tempore igitur Theodorici Regis & Ludouici Boni, qui apud Augustani palatij (lege potius, Aquisgranense palatium, aut iuxta veterem illam scribendi formam, apud Aquisgrani palatium) DCCCXVI Dominicæ Incarnationis anno, Canonicam instituerunt normam, erat in præfata Scottorum prouincia summus quidam philosophus & Christi fide Catholicus nomine Donatus, B. Andreæ Doctor & socius. Habitum est Concilium Aquisgranense anno DCCCXVI Ludouici III, in eoq; edita est forma institutionis Canonicorum & sanctimonialium. [non sub Theodorico Rege.] Verum nullus circa ea tempora Rex Theodoricus. Fuit quidem Theodoricus Caroli Magni ex Adelluida concubina filius, quem vna cum Drogone & Hugone filiis eiusdem Caroli, ex alia concubina nomine Regina, natis, Ludouicus Pius Imp. ipsorum frater, anno DCCCXVIII tonsurari iussit, vt habet Theganus, & liberalibus disciplinis iussit instrui; quos postmodum honorifice constituit.
[6] Vita S. Donati aliquanto accuratius Regum horum nomina expreßit his verbis: Tempore igitur Christianorum Principum Lotharij Magni & Ludouici Boni, [sed Ludouico,] qui sanctam eorum coadunationem apud Aquisgrani palatij Canonicam instituere Regulam sub anno Dominicæ Incarnationis DCCCXVI. At vereor ne hic Auctor in Ludouici nomine hallucinatus eum perperam primum, siue Pium, Lotharij patrem fecerit, qui secundus eius nominis Imperator fuerit. Est quidem sub Ludouico Pio habitum Aquisgranense concilium, anno vno prius quam a patre imperij consors adoptaretur Lotharius; sed cur patri idem Lotharius præfertur? Fiet id fortasse magis perspicuum ex epitaphio S. Donati, quodia habet:
Hic ego Donatus, Scotorum sanguine cretus, [cui ante episcopatū seruiuerat Regi Italico]
Solus in hoc tumulo, puluere, verme voror.
Regibus Italicis seruiui pluribus annis,
Lothario Magno, Ludouicoque Bono.
Octonis lustris, septenis insuper annis
Post Fæsulana Præsul in vrbe fui. &c.
Quis non videat Ludouicum Bonum appellari Lotharij filium, [ergo Lotharij Imp. filio,] qui Rex Italiæ, siue Longobardorum fuit, atque anno DCCCLV, patre monasticū institutum amplexo Imperator est factus?
[7] Cur enim alioquin Ludouicus Pius Rex Italicus appellatur, qui Italiam numquam peculiari titulo possedit? At Lotharius a patre ad regendam Italiam missus eam deinde & Belgicam in diuisione regni cum fratribus inita retinuit, eamq; cum titulo imperij Ludouico filiorum maximo reliquit. Huic Ludouico familiarem fuisse Donatum constat ex huius Vita, vbi ista habentur: Adiit ergo præfatus Episcopus Ludouicum magnum Principem, [quem & conuenit Episcopus] qui benigno illum animo excipiens, pro deuotione sanctissimi viri omnia postulata non denegauit… Actum est apud Capuanam vrbem. Ludouicus Pius Capuam numquam adiuit, cum Italiam viuente patre Carolo Pipinus rexerit, inde Bernardus: [apud Capuam,] hoc oculis vitaq; orbato, missus in Italiam est Lotharius, cui tamenPrincipes Beneuentani, qui & Capuam tenebant, subiecti non erant, licet tributum, quod auo ac patri pacti erant, [numquā auo eius aut patri aditam,] fortasse persoluerent. Post Ludouici Pij mortem mirum in modum sunt Longobardorum res in Campania ceterisq; tractus illius prouinciis perturbatæ; vt ad eas componendas sæpius isthuc cum exercitu proficisci Ludouicum Pij nepotem oportuerit. Et tertia quidem expeditione, anno DCCCLXVI suscepta, vt habet Leo Ostiensis lib. 1 Chron. Casin. cap. 38 mense Iunio peruenit ad monasterium Casinense, vbi a S Bertario Abbate maximo cum honore exceptus est. Post hæc inde digressus, Capuam petiit: quam tribus obsessam mensibus cepit, [sed ab ipso captam an. 866.] eamque maxima ex parte deleuit. Eo igitur tempore probabile est Donatum ab eo quæ in Vita referuntur impetrasse apud Capuanam vrbem an. DCCCLXVI.
[8] Sed cuui XLVII annis Fæsulanam Sedem tennerit Donatus, nondum quo anno eam adeptus sit, quo obierit, constat, vt de Andrea ac Brigida statui certi aliquid poßit. Anno DCCCXLIV, cum Romam venit idem Ludouicus, iam Episcopus erat Donatus, adfuitq; & coronationi ipsius Ludouici, & concilio malignantium Episcoporum, qui, [cuius & coronationi interfuerat Romæ 844.] vt Anastasius Bibliothecarius in Sergio 11 scribit, cum Drogone Archiepiscopo Metensi, contra hanc vniuersalem & caput cunctarum Ecclesiarum Dei, sine Metropolitani concessione, atque vocatione, conuenerant. Qui tamen, vt deinde narratur, Diuina gratia inspirante, nec sermones ipsius almi Pontificis, nec prudentiam superare valuerunt. Tantaque ei superna aderat virtus, vt nullus sermone eum concludere vel constringere potuisset. Et ab eo superati pudore & operti confusione discesserunt. Quod videntes, omnem itam atque ferocitatem, quam mentibus obseruabant, omni modo deposuerunt. Non potest, quod aliqui scripsere iam citati, si anno DCCCLXVI Ludouicum II Aug. conuenit siue in castris ad Capuam, [non multo ante Episcopus factus,] siue in ipsa iam capta vrbe, anno DCCCII, nec DCCCXV I quidem fuisse inauguratus, cum solum XLVII annos sederit. In concilio, vel colloquio illo Romano, quando Ludouicus a Sergio Papa coronatus est, postremus omnium Episcoporum recensetur Donatus; cum Fratellus, siue Frantellus, aut Frontellus, Episcopus Camerinensis, qui quinto ante eum loco sedisse memoratur, non ante annum DCCCXL factus Episcopus sit, quo anno, die XIII Martij S. Ansouinus eius decessor dicitur vita functus. Vnde consequens est, si ordine antiquitutis iuxta vsitatum morem consederint, Donatum non nisi DCCCXLI, aut DCCCXLII Episcopum esse factum, postquam pluribus annis Lothario Imp. & Ludouico Principi seruiuisset. His si 47 annos, [atque ita mortuus circiter an. 889.] quibus Ecclesiam illam administratuit, addideris, sequetur non diu ante 890 Christi annum deceßisse. Iam si Andreas eius discipulus, vti certum videtur, fuit illo aliquanto adolescentior, & tamen non nisi longo confectus senio deceßit, [Brigida vltra 890 vixit.] fatendum erit fere ad 900 annum Christi peruenisse. Igitur de sororis eius Brigidæ, quæ illi superuixit, statui ætate potest.
§ III S. Brigidæ monachismus discussus. sepultura.
[9] Franciscus Lahierius noster S. Brigidam scribit sanctimonialem in seculo vitam apud gentiles suos egisse, siue Denotam fuisse; in Italia post frairis excessum solitariam in silua pietati vacasse. Constantinus Caietanus in Annotationibus ad Vitam S. Andreæ ait non ipsum modo, [Monachā fuisse non constat:] sed & Donatum quoque, ac Brigidam, Benedictinis institutis addictos fuisse: & Brigidam quidem prius etiam quam in Italiam aut veniret aut deportaretur, sub monialium habitu, in domo paterna, vel in aliquo monasterio Hiberniæ, sanctissimam egisse vitam. Quod Colgano videtur haud satis probabile. Lahierio fauet præsumptio, cum nulla monachici instituti argumenta proferuntur.
[10] Minus etiam illud simile veri est, quod scribit Dempsterus: Vt S. Andreas frater viris monasterium condidit Scopetum, [nedū monasterium condidisse, quod scribit Dempsterus,] ita hæc aliud mulieribus Scotis structum reliquit: verum illud Canonicis S. Saluatoris ante CCC annos cessit, vnde illi Scopetini audiunt; istud ita exoleuit, vt post Fæsulas a Florentino dirutas nulla memoria extiterit. Scripta perierunt. Ita ille. Sed quopacto reperturum se fidem sperat, si & scripta perierunt, & memoria monasterij illius a Brigida constructi penitus exoleuit, cum nullum ipse testem citet? Quid quod rursus ipse secum pugnat? [qui & multa perperam de Scopeti cœnobio,] Nam de S. Donato agens ita scribit: Cui magnificentissima ecclesia erecta Scopeto, vt vocant, prope Florentiam, quæ postea in Prioratum erecta est anno MCCCCVIII, vt scribit Ioannes Baptista Signius Bononiensis, eo scilicet anno, quo Scopetinorum ordo per Stephanum Senensem Augustinianum instituitur, & a Gregorio XII confirmatur. Gabriel Pennottus in historia Canonic. regular. lib. 2 cap 52. vbi monasteria enumerat Congregationis sancti Saluatoris de Bononia, nu. 2 ista habet: Quartum monasterium fuit S. Donati de Scopeto prope Florentiam, quod obtinuerunt ab eodem Martino V per suas datas V Calend. Iulij anno MCDXX, cum antea esset ecclesia dependens ex abbatia S. Saluatoris de Septimo Ordinis Cisterciensis. Ab hoc loco cœperunt apud vulgus Scopetini denominari, sicut alij ab aliis locis. An vere anno MCDVIII Scopeti Prioratus sit institutus a Cisterciensibus, XII annis post ad Scopetinorum congregationem translatus, non habemus disputare: nēque Ioannis Baptistæ Signij scriptos de ea congregatione libros vidimus.Inchoata est illa congregatio anno MCDXIII in monasterio Iliceti, siue de Silua lacus per Stephanum Cionium Senensem, vti narrat Pennotttus lib. cit. cap 51 & Thomas Herrera in Alphabeto Augustiniano. Sed quæ institutæ anno MCDVIII congregationi donata est ecclesia ea non debuit diu ante CCC anno illi ceßisse, vt supra statuit Dempsterus, cum a MCDVIII ad eum quo ipse scribebat, MDCXXVII Christi annum, non nisi CCXIX intercedant, a quo tamen numero adhuc duodecim subtrahendi sunt.
[11] Verum Scopeti tumulatus necne Donatus sit, non quærimus. Andreas in Mensulana S. Murtini, quam ædificarat, ecclesia sepultus est, vti scribit Diacettus aliiq;. Ferrarius ibidem sepultum S. Donatum putat. At non fuit ea Scopetensis ecclesia, quod videtur Dempsterus existimasse, dum Scopeti vtrumque tumulatum scripsit. Siluanus Razzius to. 1. de SS. Etruriæ, in Vita Stephani Senensis, Scopetinorum parentis, [iā euerso.] scribit Scopetensem S. Donati ædem iam euersam. Ab graui auctore didicimus, mille a Florentia paßibus extra portam Gattolinam extare ecclesiam Deiparæ Virgini sacram, de Scopeto dictam: an eadem sit quæ S. Donati, nobis non liquet. Mensulana illa S. Martini etsi non semel dicatur fuisse diruta, a Florentinis tamen ordinis S. Benedicti monachis denuo extructa, & consentaneo censu dotata, etiamnum ab iis poßidetur, famamiraculorum celebris: videtur aliquando sanctimonialium puellarum fuisse, vt ex officiis aliisq; signis colligere est.
[12] Monasterij a S. Brigida conditi nulla vsquam mentio. [S. Brigida apud Opacum,] Philippus Ferrarius in generali Catalogo SS. scribit eam in loco, qui Opacus dicitur, conditam. In Catalogo SS Italiæ ista habet: Tandem assiduis vigilus, reiuniis, aliisque corporis macerationibus & annis grauata Kal. Februarij migrauit ad Sponsum, ac miraculis claruit. Cui in eodem loco apud Opacum templum constructum & dicatum est. Hinc Colganus Ecclesiæ Opacensis apud Fesulas in Italia Patronam appellat. De ea locoq; exercitationis eius & mortis ita scribit antea citatus Diacertus Episcopus Fæsulanus in præfat. ad Vitam S. Romuli aliorumq; Sanctorum Præsulum eiusdem Ecclesiæ: S. Brigida Virgo Scota, S. Andreæ soror germana, prodigioso quodam modo ad eius decessum perducta, isthic reliquum vitæ exegit intra densum & asperum saltum, supra Fæsulas, non longe a S. Martino in Lubaco: quo loco, [aut Lubacum,] siluestri ac horrido, solisque tunc fetis habitato, reliquam in summa austeritate vitam egit: donec extremo iam senio confecta, [vel Bacū ecclesia ædificata.] a supercælesti suo Sponso ad laborum suorum præmium est euocata. Isthic deinde ob miracula ab ea in vita ac morte perpetrata, eius nomini templum ædificatum, quod etiamnum visitur. Hæc Diacettus. Villanus sepultam scribit non procul ab ecclesia S. Martini in Baco.
[13] Porro Fæsulæ, quod alibi diximus, vrbs Etruriæ quondamcelebris, sed nimium vicina Florentiæ, (tribus solum passuum millibus distat) a cuius incolis post internecina seculorum aliquot odia & bella, tandem excisa, [Fæsulæ vbi sitæ.] ciuibus Florentiam translatis: perstat tamen episcopale nomen ac templum.
VITA
auctore Philip. Villano
in Vita Italica S. Andreæ Diac.
Brigida Virgo, Faesulis in Etruria (S.)
Avctore Phil. Villano.
[1] Evit homo Dei Andreas oriundus ex insula Hibernia (quæ alio magis vulgati nomine a Scotia appellatur) sita in occidentali plaga ad littus Oceani; [S. Brigida nobilis Scota,] insulæ Britanniæ, quæ Anglia dicitur, ita contermina, vt ambæ eadem insula videantur, vtpote quæ vno paruo b freto, fluminis speciem præferente, a mari vsque ad mare protenso, disterminantur. Natus fuit ex parentibus nobilissimis & multum opulentis; habuitque sororem Virginem nomine Brigidam, iuniorem ætate, sed magni meriti coram Deo: quam vnice diligebat, magis contemplatione c castæ eius vitæ, & operum iustitiæ quæ exercebat, quam naturalis consanguinitatis obtentu… Narratis Andreæ fratris peregrinatione, miraculis, morbo extremo, monachorum conuocatione, desiderio videndi sororem, subdit sequentia:
[2] Fratribus Andreæ præcepta cum lacrymis excipientibus, Diuina dispositione subiit beati viri animum ingens desiderium videndi, priusquam vita excederet, sororem suam Brigidam: ad cuius præsentiam tacite suspirans, quo ferretur desiderio circumstantibus non aperuit, [S. Andrea fratre moribundo id optante,] tamquam quod ob locorum distantiam censebat humanis viribus expleri non posse. Verum ea suspiria trahentem Dominus Deus omnipotens, qui sanctorum seruorum suorum iusta desideria a longe cognoscit & intuetur, eius votis condescendendo, respexit. Nam Brigidæ, eo temporis momento apud Hiberniam in solitario loco mensæ accumbenti, [ab Angelo trāsfertur in Italiā:] & acetarium parnosque pisciculos comedenti, adstitit Angelus Domini, eamque, & mensam cui assidebat, d ininstanti coram viro Dei Andrea eiusque Fratribus miraculose locauit. Quod euidentissimum miraculum conspicati qui tum præsentes aderant, in obsequiis sancti viri occupati, rei nouitate stupore perculsi, certatim conuocabant multitudinem ad tantum spectaculum suspiciendum.
[3] Brigida autem tota attonita & animo suspensa, putabat se potius visum videre, quam facti veritatem, & huc illuc volutatis in gyrum oculis circumspiciens, cum videret regionem & locum incognitum, venerandum senem in lecto iuxta decumbentem, homines inassueti & peregrini cultus & habitus, [eo miraculo turbata,] velut animo consternata, totaque pauefacta, hærebat mente suspensa. Quod in spiritu cognoscens Dei famulus Andreas, placido sermone sororem compellans; Brigida, infit, soror carissima, animaduertentem me finem instare vitæ meæ ingens desiderium incessit, te coram intuendi. Et fons misericordiæ & caritas immensa Deus dignatus est sicut tu vides, annuere votis meis, & indulgere mihi peccatori quod magnopere optabam. Nihil igitur vereare; nam ita placuit Diuinæ voluntati, [confirmatur a fratre,] vt fratrem tuum carnalem Andream, quem dudum vita excessisse putasti, in hoc vltimo agone versatum intuereris, sperantem per tua præsentis merita Creatorem omnium habiturum me propitium. In loco hoc a patria terra nostra procul dissito, ego imbecillus pugnator & miles dies meos consummaui; & tu similiter tuos consummabis , reliquum militiæ meæ asperitate vitæ & penuriæ angustiis suppletura. [eius se precibus commendāte:] Iam vero Diuinæ innixa misericordiæ pauorem omnem panicum depone, animoque sis tranquillo, secura nihil te iam, nisi quæ verissime aguntur, videre vel sentire; & pro me, quæso, cuius dissolutionis instat hora, cum timore Dei & spiritus feruore, communem Dominum deprecare.
[4] Ad hæc Brigida, quasi ex alto euigilans somno, in se reuersa, magna iam deuotione & mentis teneritudine in lacrymas resoluta, fratris manus arcte complectitur, tenerrime exosculatur,nimio interim lacrymarum imbre singultibus permixto sermonem interdicente. Cumque vltra horam huiusmodi fletum & suspiria traxisset, ingenti afflicta mœrore, tandem flexis in terram genibus, [Deo gratias agit:] in hæc verba prorupit: Omnipotens Deus, qui solus facis mirabilia, cui cælorum seruiunt potestates, elementa obediunt, & omnis creatura subiecta est, tibi laus sit & benedictio, honor & gloria, qui dignatus es ancillæ tuæ adeo insigni miraculo concedere fratrem suum præsentem intueri. Ad fratrem subinde conuersa; Pussime, inquit, germane, fidelis pridem & optime moderator & custos iuuentutis meæ, adgratulor forti tuæ, tecumque lætor & lætabor, durante hoc breuissimo spatio, quo mihi indultum est te videre: quamquam magnopere languoribus tuis compatiar, tantoque vehementius, quanto liquidius videam decessu tuo me priuatum iri in hac misera vita, sancta conuersatione tua, qua destituta deinceps afflicta & desolata degam. Nihilominus gaudium mihi in Domino accumulant, & festum diem exhibent, impressa a te laudabilium operum sanctarumque actionum vestigia, relictaque monumenta; [fratrem solatur:] quorum intuitu, dubio procul, in Christo feliciter obdormisces. De qua ego re nihil ambigua, quin imo maxime secura, non prætermittam in hiscelocis, ad quæ Angelica me virtus inuexit, quam diu lucis huius vsura donabor, vestigiis tuis in exercenda pœnitentia insistere, quantum infirmitas vitiatæ carnis meæ sustinere poterit,& superna gratia largietur; adiuta tamen, germane dilectissime, sanctis precibus tuis, qui fœmineæ fragilitati virile robur, quo firmetur, aducies. Tu vero macte iam animo, & in sancta cruce ac crucis hostia Christo confortare, &, quibus hactenus assueuisti, inuictum spiritus vigorem, inconcussamque fortitudinem, in hoc vltimo, quo versaris, agone maioribus argumentis exprimito.
[5] His aliisque similibus sororis sanctæ colloquiis & exhortationibus, Dei famulus Andreas haud mediocriter consolatus, flexis in durissimo quo iacebat grabato genibus, leuatis manibus, fixisque in cælum oculis, sorori & Fratribus supremum valed xit; deinde ad Christum conuersus, Domine, inquit, Iesu Christe, Redemptor meus, suscipe spiritum serui tui: & his dictis statim expirauit. Soror autem & Fratres, [eo, non sine miraculis, mortuo,] qui tum præsentes eius transitum præstolabantur, viderunt circa Dei famulum clarissimum splendorem, quem inconniuentibus oculis intueri non poterant, extemplo offusum, suauissi ea insoliti odoris fragrantia, quæ totam mox domum impleuit associatum, qui paullo post vna cum sancti viri anima in cælum, vnde dilapsus erat, se recepit… agit hic Auctor de tempore quo vixit Andreas. tum ista subdit.
[6] Fuit & alia Brigida inter Scotos, singularis sanctitatis & vitæ illustris, & multorum gratia miraculorum celebris, e anno gratiæ DV, & XX Ioannis Papæ primi, imperante Iustino Constantinopoli, & Roma Theodorici Ariani imperio miserabiliter afflicta. Ea autem Brigida in Hibernia obiit, in cuius reuerentiam plures existimo decursu temporis fuisse, præcipue in ea, qua iacet, insula vocatas Brigidas: quarum vna fuit hæc Andreæ soror, de qua antea feci, & deinceps facturus sum sermonem. Igitur iunior hæc Brigida S. Andreæ soror, fratre vita perfuncto, rigidioris pœnitentiæ studio, fugiendique illorum consortia, qui secundum seculum viuunt, secessit infra Fæsulas in eremi cuiusdam, sitæ ad radices Alpium, [secedit in eremum,] asperrima præruptaque tesqua, a feris tantum habitata: ibique fructibus contenta agrestibus, herbarumque radicibus, vitam in magna austeritate ad decrepitam vsque ætatem traduxit, pœne omnium interea mortalium subducta conspectu, & cognitioni. Cui cum adiacentis arui cultores si quando venandi caussa eosdem imperuios saltus peruagantes in eius speluncam inciderent, [ibiq; austere viuit:] quidpiam ex iis quæ venatu prehendissent, offerrent, illa continuo velut superfluum recusabat.
[7] Appropinquante tandem eius vitæ termino, Dei instinctu multæ matronæ & viri sanctæ vitæ eam frequentabant, eique seruiebant, donec senio demum, & multa ætate confecta, felicis vitæ cursum absoluit. In cuius honorem vicini, quibus in magna reuerentia & veneratione fuerat, [mortuæ templum erectum:] ecclesiam sub eius nomine erexerunt in prærupto quodam illius montis loco, haud procul distante ab eo quem Piaue S. Martini in Baco appellant; ibique ad hunc vsque diem natalis eius annua festiuitate recolitur. Erant per id tempus loca illa aspera, horrida & inculta; sed postmodum coli cœta a circumiacentium locorum colonis, [eremus illa deinceps culta.] bella & populosa miraculose euaserunt. Qui volet plenius scire gratias & virtutes, quas per hanc ancillam suam seu vita functam seu defunctam operatus est Deus, legat quæ de vita & morte illius, sancti viri litteris commendarunt.
[Annotata]
a Ita S. Isidorus lib. 14 Originum cap. 6. Scotia, eadem & Ibernia, proxima Britanniæ insula, spatio terrarum angustior, sed situ fœcundior: [Scotorum patria Hibernia.] hæc ab Africo in Boream porrigitur, cuius partes priores Iberiam & Cantabricum Oceanum intendunt. Vnde & Ibernia dicta: Scotia autem, quod a Scotorum gentibus colitur, appellata. Sic & Beda histor, Eccles. gentis Anglor. lib. 1 cap. 1 de Hibernia loquens: Hæc autem proprie patria Scotorum est.
b Hallucinatur auctor. Fretum illud, quod Britanniam inter ac Hiberniam iacet, latum est ac turbidum. Si Scotiam intelligit Britanniæ regionem, quæ nunc sola Scotiæ retinet nomen, estq; pars Britanniæ Septemtrionalis, Pictis olim possessa; nusquam illa freto a Britannia plane seiungitur.
c Lahterius noster scribit, ante fratris e Scotia discessum, seculari more vitam egisse, (vt quæ necdum virgnitatem perpetuam colere statuisset) semper tamen intra honestatis limites: postea autem, omni vestium luxu abdicato,modesto deinceps cultu vsam earum ritu Virginum, quæ sanctimoniæ sese in seculo deuouerunt; votoq; castitatis nuncupato, in pietatis virtutumq; ceterarum studium sedulo incubuisse. [S. Brigida an deuota?] Sunt illa quidem verisimilia; sed a quo prodita auctore?
d Probabilius est fortasse, quod idem tradit Lahierius, diuinitus edoctam, fratrem propediem migraturum c vita, illico eius visendi studio profectam e patria, summaque vsam celeritate, Fæsulas tempori appulisse, vt morienti adesset.
e De S. Brigidæ senioris ætate supra egimus. Quæ hic dicuntur, inuicem non congruunt. Nam 505 Christi anno neque imperabat Iustinus, neque Ioannes Ecclesiam regebat: verum hic an. 523 Pontifex creatus, 526, mortuus Rauennæ in carcere; vt perperperam 20 illius annus consignetur. Brigida vero sub Hormisdæ pontificatu mortua est. Iustinus imperium capessiuit an. 518 9 Iulij, tenuitq; ad 1 Aug. 527. Theodoricus regnauit in Italia ab anno 493 vsque ad 2 Septemb. 526.
DE SANCTO EPISCOPO BELGA ANONYMO, CHAMI IN HELVETIA,
CIRCA AN. M.
[Commentarius]
Episcopus Belga anonymus, Chami in Heluetia (S.)
I. B.
[1] Tvgiensis est Heluetiorum pagus, siue Canton, Lucernates inter & Tigurinos, vbi & lacus eiusdem nominis; quod factum vtrique a Tugio, vulgo Zug; oppido in eiusdem lacus ora sito. Ad eumdem iacet, [Chami in Heluetia] ac Tugio subest, Chamum vicus quondam, S. Andreæ vocabulo insignitum, [sepultus sanctus Episcopus] oppidum. In huius parochiali templo sepulchrum visitur e quadrato lapide, supraq; id Episcopi effigies, cum pedo, tiara, sacroq; reliquo cultu.
[2] Henricus Murerus Carthusianus in Heluetia sancta, vbi de Sanctis agit diœcesis Constantiensis cap. 9 illud se an. MDCXXXV visitasse sepulchrum scribit, ac Sancti patrocinium flagitasse, istaq; ab loci Curione de eo Sancto accepisse: Circiter annum fortaßis M (neque enim certam temporis notam extare) venisse eo e Belgicis oris Episcopum, [Belga,] vnico comitatum famulo aut Presbytero, Romam ad sacra loca veneranda tendentem. Sed hectica, [hectica mortuus] qua laborabat, & labore molesti per montuosa illa loca itineris, debilitatum, Chami substitisse, dum vires modica quiete reficeret. Die quodam templum petiisse, vt sacris operaretur. His peractis, dum populo impertiri benedictionem parat, [post sacrū;] & lustralem aquam de more aspergere, ante altare humi prolapsum, sacris adhuc vestibus, vti Missam fecerat, amictum expirasse; inq; eo templo honorifice tumulatum. Minime quidem dubium esse, quin Presbyter, seu quisquis eius itineris comes erat, priusquam inde abscederet, indicarit,aut etiam scripto tradiderit, defuncti nomen, patriam, Episcopatum, virtutes, [ignoti nominis:] & quæ alia sciri operæ pretium esset; omniatamen abolita obliuione, siue oppidanorum negligentia, siue iterato templi oppidiq; incendio, quo scripta, ac miracula, ceteraq; monumenta antiquitatis perierint.
[3] Ceterum quia animaduerterant populares, pium ac sanctum virum fuisse, & hectica extinctum, cœperunt in suis suorumq; morbis, hectica præsertim febri ac phthisi & maxime puerorum, Sancti illius inuocare opem, sepulchrum visere, [is contra hecticā & phthisim inuocatur a peregrinis, etiā heterodoxis,] donariisq; & anathematis honorare: multiq; sanitatem eius auxilio recuperarunt , & recuperant etiamnum in dies. Concurrunt namque ad Sancti sepulchrum, tradito a maioribus ritu, quamplurimi: neque Catholici solum; sed & qui Euangelici dicuntur, deportantq; eo liberos suos tabe laborantes, ac diuinam opem per sancti Antistitis merita implorant, impetrantq; Neque fere per totum annum dies est vlla, qua non aliqui ex propinquis ac remotis locis eo ventitent, ægrosq; pueros apportent, & sancti Episcopi tumulo imponant; [quotidie:] quibus Curio hanc cæremoniam adhibet. Asseruantur adhuc sacræ eæ vestes, quibus fama est Sanctum indutum vltimo Missam celebrasse, [eius reliquiæ,] ac mortuum esse, sed alio nunc tectæ panno. Eæ ægris flectentibus genua, aut, si paruuli sunt, vti dictum est, supra tumulum collocatis, imponuntur: intereaq; super eos recitat Sacerdos pias quasdam precationes atque Euangelium.
[4] Hæc porro omnia, aliquot retro seculorum vsu euentisq; mirabilibus probata, non Chamenses solum, sed omnes vicinorum oppidorum ac pagorum incolæ, Ecclesiastici ac seculares, [miracula testata.] vnanimi calculo testantur, ad Sancti nimirum illius tumbam,ossa, vestes, innumera quotidie fieri miracula. Hæc fere Murerus.
DE B. WOLFHOLDO PRESBYTERO, HOHENVVARTI IN BAVARIA.
POST AN. MC.
[Praefatio]
Wolfholdus Presb. in Bauaria (B.)
Avctore I. B.
[1] Svmmontorium, vel Alta-specula, inquit Bruschius in Chronologia monasteriorum Germaniæ, Germanice Hohenwart, celebris olim arx Comitum Taurensium, (qui inter Halam & Oenipontem antiquitus habitantes, ab hac arce Comites quoque de Alta-specula, vel Hohenwartenses dicti, arcem etiam Schrobenhusianam condidisse perhibentur) nunc vero monialium Benedictinæ professionis, [Hohenvvarti in Bauaria,] & Augustanæ diœceseos, elegans, in amœnissimoque monte ad Parrium fluuiolum, fundatum, & ex arce in oratorium, ex domo venationum & voluptatum in precationum & honestorum studiorum domum, conuersum est a Rapothone Comite de Tauris, eiusque coniuge Hemma. Eadem fere habet Matthæus Raderus noster to. 2 Bauariæ sanctæ in B Richildis Vita: eadem VViguleus Hundius to. 2. Metropolis, in Hohenwart; & Christophorus Gevvoldus. Andreas quoque Brunnerus noster Annal. Boicor. to. 3 lib. II §. 6 narrat Rapotonem, castrum gentilitium, quod familiæ nomen dedit, [quod olim Summontorium,] & haud dubie inter vetustissima est, quæ ostentare Boica possit, in parthenonem versum studiis sanctioribus consecrasse. Addit, stetisse illud Romanis etiamnum in Vindelicia rerum potientibus, clarum Summontorij nomine. Auentinus Sumuntorium, & Hochouartum vocat lib. 2 Annal. Boior. aitq; vicum esse & cœnobium fæminarum, olim arcem munitissimam.
[2] Idem testatur, multa hic Diuorum ossa condita esse, quæ Bruschius & Hundius tradunt, certis temporibus magna veneratione ostendi solere. Præter alia, nobis ignota, corpus isthic B Richildis Virginis asseruatur, qua de agemus 22 Aug. inq; eodem tumulo ossa nonnulla S. Iulianæ Virg. ac Martre S. Vrsulæ sodalitio: corpus præterea B. VVolsholdi Presbyteri, [colitur B. VVelfholdus Presb.] cuius Vitam exchartis Summontorianis & Schirensibus describit Raderus. Ætatem eius non exprimit; solum vixisse post an. MC scribit: quippe qui ad eam ædem habitarit, anno (vt traditur) MLXXIV dedicatam, cuius præcipuus fundator Ortholphus Comes, Rapotonis filius, in Syriam cum Godefrido Bullonio an. MXCVI Boicas aliquas copias duxit.
VITA
Auctore Matth. Radero Soc. Iesv.
Wolfholdus Presb. in Bauaria (B.)
[1] In æde Summontorij magna religione colitur Kal. Febr. Wolfholdus, sacris maioribus initiatus. Propter B. Richildis sacellum ad latus, sepulchrale saxum extat alæ templi affixum, intra quod conditus est B. Wolfholdus, [quot noctibus tēplum adit, valuis vltro apertis:] qui ad ædem hanc sacram olim coluit, magnaque cum virtute vixit, solitus nulla non nocte surgere, limina templi petere, per apertas diuinitus portas intrare, regredique post vota, valuis sponte post diuini viri egressum coëuntibus. Quo nomine, eodem cum Richilde cultu populum ad tumbam supplicem habuit: quamuis nec ille, nec ista solenni ritu in censum. Beatorum venerit, priuata singuli gentis suæ veneratione contenti. Extat hic de illo peruetus epitaphios:
Hic est defunctus Wolfholdus in ordine functus.
Laus patet exempli, quam produnt ostia templi,
Vera Sacerdotis dans concordantia votis,
Crebro firmata prece Petri sunt reserata.
[2] [mortuus claret miraculis:] Medelæ corporum ab D. Wolfholdo variis post mortem annis passim factæ ad me perscriptæ sunt, ex quibus vnum dumtaxat exempli caussa, nam id mei instituti non est, exponam. Anno ⅭⅠƆ CCCCXCII VI Idus Septembr. in oppido Summontoriano, vestium concinnator, e vico Seibolstorf oriundus, Stephanus, cui opificium cognomen dedit, intra vesicam graui calculo tortus immensum cruciabatur, vti nusquam conquiesceret. [cuidam calculo laboranti,] Cum iam extreme decumberet, adeoque vitam desperaret, locati ad curationem chirurgi, negarunt se manus homini id ætatis (nam annis iam grauis, & natu grandis erat) admoturos, nisi se æger pro mortis victima offerret, & sibi mors eius non fraudi foret. Anxius hac denuntiatione Stephanus, tamen vi doloris adactus, se in eorum potestate fore promisit, quidquid Numen de se decresset. Ergo illi in alterum diem bene mane affuturos promittunt, pro ipsius salute & sua facultate vltima tentaturi. Æger metu prope exanimatus per noctem in somnis æstuabat, & imminentis diei periculum semper velut ob oculos versabat. Tandem & dolore exhaustus, & metu pauens Deum infimis precibus adit, votumque suscipit se, si ex tantis malis cruciatibusque, & vltimo vitæ periculo liberetur, nudis poplitibus per montem ad cœnobium adrepturum, Deo Diuisque, quorum sacri cineres inibi colerentur, gratias, quantas animus possit capere, dicturum. Hæc maxime meditantem, [in somnis apparet cum SS. Richilde & Iuliana,] sub intempestam noctem somnus, non tam ab natura quam cælo immissus, opprimit, in quo hæc ægro species obiecta. Veneranda facie Presbyterum, duabus comitatum Virginibus, ad se ingredientem spectat. Virgines mitris, tamquam regiis coronis, ornatas credebat: quarum altera religioso cultu apparebat. Sacerdos compellare visus decumbentem, rogareque an curari velit? Ille, Enimuero, venerande Pater: viden immanes cruciatus & tormentum infelicis? Si quid potes, adiuta, quæso: beneficij memoriam, dum vixero, ponam numquam. Sed qui sis, edere ne graueris. Ego, inquit, sum Wolfholdus hoc loci olim Curio, quem Hebdomadarium dicunt, & in latere templi quiesco humatus; e cælo ad te curandum missus, vti mei quoque mortales, inter Diuos alios, quorum reliquiæ hic custodiuntut, sint memores, meque inter illos iuxta venerentur. Virginum quas coram spectas altera est S. Richildis, altera Iuliana, quæ vno tumulo clauduntur. His deinde Wolfholdus præcipit, vti Stephanum tantisper reuinctum teneant, dum ipse saxum e visceribus ægri eximat, [& calculo exempto, sanitatem restituit.] exemptum tradit Stephano in manus, admonito, vt voti reus se promissis exoluat; & cum Virginibus disparet. Stephanus excusso somno exemptum calculum bene magnum in dextra reperit, vxorem vocat, beneficium Diuinum cum ingenti gratulatione prædicat, ipse sanus, attonitis postridie chirurgis, ad montem,habitu quo receperat, adrepit, votum exoluit, & Wolfoldi sacrarumque Virginum laudem gloriamque haud parum, assidua prædicatione illustrat. Plura id genus prætermitto. Hoc ad memoriam D. Wolfoldi renouandam in præsens satis, vt ægri medicum, ad quem recurrant, non ignorent.
VITA S. IOANNIS DE CRATICVLA EPISCOPI MACLOVIENSIS IN GALLIA, EX VARIIS COLLECTA.
ANNO Christi MCLXIII
[Vita]
Ioannes de Craticula Ep. Maclouiensis, in Britan. Armorica (S.)
Cap. I S. Ioannis natalis. vitæ institutum.
[1] Vltimus Ecclesiæ Alethensis in Britannia Armorica Antistes, primusq; Maclouiensis, Ioannes de Craticula fuit. Hunc, vt scribit Iacobus Sirmondus noster in Notis ad Petri Cellensis epist. 15 lib. I. [S. Ioannes cur de Craticula dictus?] Maclouienses vt Sanctum venerātur, inditoque a clathris ferreis, qui tumulum eius ambiunt, cognomine, S. Ioannem de Craticula vocant. Ioanni Chenu in catalogo Epp. Maclouiensium, Ioannes du Gril appellatur: Cl. Roberto in Gallia Christiana, B. Ioannes de Craticula, de la Grille, vel du Gril. Eum vt publicus sacris-honorari fas esset, [publice colitur] etsi nondum solenniter in Sanctorum tabulas relatum, a Leone X Pont. Max. obtinuit Dionysius Brissonettus Maclouiensis Episcopus, vir sanctißimus, Francisci I Galliæ Regis Legatus; qui vt coli etiam publice quoquo modo B. Veronica de Binasco Mediolani in cœnobio S. Marthæ posset, apud eumdem Pontificem peregit, vti ex huius Bulla liquet, quam 13 Ianuar. ante eiusdem Diuæ Vitam edidimus.
[2] Colitur S. Ioannes ab Ecclesia Maclouiensi officio duplici, vt vocant, cuius Lectiones infra recitabimus, I Febr. non 3, vti scripsit Gaspar Iongelinus lib. I Notitiæ Abbatiar. Ord Cisterc. Albertum Magnum du Morlaix perperam citans, [I Febr.] cum hic I Febr. referat, vti & Andreas Saussaius in Supplemento Martyrologij Gallicani, vbi hoc eum prædicat eleganti elogio: Maclouiopoli in Armorica S. Ioannis Episcopi, cognomento a Craticula: qui Ordinis Cisterciensis digna proles, Sanctique Bernardi meritissimus discipulus, cum mundi gloriam instantius fugeret, latere magis cuperet, erumpentibus multiplicis gratiæ, qua illustratus erat, luminibus, a vidua Alethensi Ecclesia expetitus est in sponsum & pastorem; iubenteque Cælestino II Summo Pontifice, inuitus licet, eam ad Cathedram euectus, iis illam splendoribus sanctimoniæ, zeli Apostolici, [Episcopalibus virtutibus præditus,] doctrinæ, & omnis virtutis Pontificiæ irradiauit, quibus perpetuum, sancti sui nominis decus indidit. Hunc siquidem beatum Præsulem Petrus Cellensis ille Abbas, qui Antistes postea extitit Carnutensis, litteratorum piorumque decus sua ætate non minimum, directis ad eum apicibus, serio dēprædicat, fuisse alterum sui temporis Heliam: Episcopum autem extitisse commemorat, [quas alij laudant,] instantia laborum, sollicitudine Ecclesiarum, compassione afflictorum, reconciliatione dissidentium, perpetuo æstuantem. [Ep. 15. lib. 1.] Quem & religionis augendæ, destruendæ impietatis, profligandæ iniustitiæ, at vero asserendæ sacræ disciplinæ fuisse enixe sollicitum, [ipse in litteris prodit;] propriæ eius indicant litteræ, plenum pietatis animum spirantes, quas misit ad Eugenium III Papam pro S. Genouefæ Parisiensis Ecclesiæ conseruanda feliciter inita reformatione. Quo & studio, vt ipsa cui præsidebat Ecclesia Alethensis, incommodo situ constituta, melius componeretur, & securius in sincero Dei famulatu insisteret; hanc ex ipsa Aletha, [Sedem transfert Maclouiopolim:] exili ac parum tuta ciuitate, ad insulam Aaron transtulit: vbi nunc Episcopalis est sedes, & ampla ciuitas S. Maclouij nomine insignita. Non est facile sancti huius Pontificis merita recensere, quibus Dei gloriam, & Christianæ reip. commoda promouere instuduit. In memoria æterna habetur nomen eius, quod diuinis splendoribus clarificatum, Maclouiensis ipsa Ecclesia exploratæ sanctitatis honoribus prosequitur. Nam hac die festum eius solenni officio celebrat sub titulo Pontificis Confessoris; quem ideo cognominauit a Craticula, quod erumpentibus ex eius tumulo signis supernæ virtutis, apposita sit venerationis ergo sepulchro eius craticula, cuius adminiculo a sordibus incedentium, tantæ sanctitatis loculus seruaretur immunis.
[3] Hæc Saussaius. Sed quædam enucleatius illustranda. Cisterciensem monachum fuisse Sirmondus quoque in citatam Pet. Cellensis epistolam, & Officia Maclouiensia testantur, vti & Albertus ac Iongelinus. [an Cisterciensis Ordinis?] Mirum est, neque Hugonem Menardum, accuratum scriptorem, in Martyrol. Benedictino, in quo & Cistercienses merito recenset, Sancti huius meminisse;neque Chrysostomum Henriquez in luculento suo Menologio Cisterciensi, neque Arnoldum VVionem in Ligno vitæ, præsertim lib. 2 cap. 37, vbi ex Alethensibus Episcopis solum S. Maclouium, siue Machutum, Ordini Benedictino vendicat; quo iure, alibi videbimus. Neque Cisterciensem fuisse Ionnem ex Petri Cellensis ep. 16 lib. I satis probari potest, vbi ista habet: Miror vos scripsisse destitutum patrocinio sanctissimi Patris nostri Bernardi. Non enim magis inde sequitur, Ioannem Cisterciensem fuisse, quam ipsum Petrum, qui Benedictinus erat. Neque id Nicolaus Claræuallensis (qui extat to. 12 parte 2 Bibliothecæ PP.) vllo signo innuit, siue in epistola 13 Henrici monachi nomine scripta pro Ioanne ad S. Bernardum, siue in 41 sub persona Rualeni Prioris. Quid, quod ipse Ioannes, ibidem ep. 21 contrarium videtur non obscure significare? Scribit enim ad ipsum S. Bernardum: Hinc est, quod inter vestros Claræuallenses positus exspecto consilium vestrum , tamquam consilium Dei. Non hic suos fratres vocaret? non suam illam Bethlehem, quæ ei vitæ sanctioris præbuisset cunabula aliter indicaret?
[4] Nam quod Albertus scribit, atque ex eo Iongelinus, Begario, [an Begarij Abbas?] siue Begardo monasterio, in diœcesi Trecorensi, an MCXXX munificentia Stephani Comitis Ponthenurensis, eiusq; coniugis Hanoisiæ, fundato, Abbatem fuisse præfectum hunc nostrum Ioannem; haud satis id nobis persuadetur. Est Begardum, siue Putrida silua, vt scribit Iongelinus, filia Eleemosynæ, de linea Cistercij, vt loquuntur: quomodo igitur illi Abbas datus e Claraualle, vbi Ioannem tirocinium religiosæ vitæ sub S. Bernardo posuisse scribit Albertus? Hinc deinde euocatum ad regendum Busayum, siue Buzeium, [an Busaij, an. 1135 fundati ,] quæ filia est Claræuallis, idem tradit. Fundauit hoc cœnobium Conanus III Dux, rogatu matris suæ Ermengardis, aut hæc ipsa fortaßis, filio annuente. Fuit ea religiosißima fæmina, atque in Rhodonensi parthenone monasticum quoque habitum suscepit. Extant ad eam duæ S. Bernardi epistolæ, 116 & 117, ita inscriptæ: Dilectæ in Christo filiæ suæ Ermengardi; quondam eximiæ Comitissæ, nunc humili Christi ancillæ, Bernardus Abbas Claræuallis, pium sanctæ dilectionis affectum. Petrus Baudus historiæ Britannicæ cap. 25 scribit ex Claraualle accersitos monachos, venisse Nannetes in peruigilio SS. Petri & Pauli, ibiq; honorifice exceptos: horum præsidem fuisse Niuardum (quem Vuardum appellat, mendo forte librarij) S. Bernardi germanum, Claræuallensem tunc Priorem: huic abbatiam eam collatam a Conano ac matre. Haud diu tamen eam videtur Niuardus administrasse, qui octauo post anno in Hispaniam missus, Spinæ cœnobium condidisse traditur, sumptum præbente Sancia Alfonsi Imperatoris sorore, ad quam scripta a S Bernardo epistola 301. [ab alio Ioanne administrati?] Busaio vero Ioannes præfectus, qui deinde illius regimine relicto in solitudinem abiit, vnde eum Bernardus ep. 232 nititur reuocare. Ioannem illum, nostrum hunc fuisse, Begario ab Ermengardeeuocatum, scribit Albertus, non probat; eo minus, quod in Chronologia fœde vel ipse hallucinatur, vel librarius; dum fundatum ait Busaium XVI Iun. MCXXXVI & quatuordecim ipsos annos a Ioanne administratum, qui tamen anno MCXL Alethensis Episcopus sit factus.
[5] Augustinus Pazius, Cl. Robertus, Baudus, tradunt Ioannem, cum ad Cathedram Alethensem vocatus est, fuisse Guengempi, siue Guincampi, Abbatem cœnobij sanctæ Crucis Canonicorum regularium. Vnde consequi videtur, [Abbas Guengempi Canonicor. regular. fuit,] Cisterciensem non fuisse: neque enim horum relicto instituto, in ipsis prope sanctißimæ Congregationis incunabulis, ad aliam religionem videtur vir grauis ac sanctus temere transiturus fuisse. Albertus fatetur cœnobij illius sanctæ Crucis Ioannem Abbatem extitisse. sed cum iam Episcopus esset, eiusq; paullo post curam in Moysem transtulisse. [ante episcopatum.] At Stephanum III Eudonis an. MLXXIX mortui filium, tradunt Pazius & Bertrandus Argentræus an. MCXXXVIII deceßisse, Baudus MCXXXVII, aut initio fortasse sequentis, quod iuxta issorum temporum epocham, qua annum Franci a Paschate inchoabant, debuisset ad præcedentem referri. Qui saltem potuit Stephanus fundationi illius monasterij adfuisse, cum tam Episcopus esset Ioannes, ea dignitate an. MCXL ornatus, si biennio ante obierat? Henricum Stephani filium scribunt Baudus ac Pazius adhuc puerumfuisse, cum eius cœnobij iacta sunt fundamenta, atque in ea primum lapidem, parentum hortatu suis humeris tulisse. Non erat certe puer, cum Ioannes Episcopatum adiit vt ex iis patet, quæ iidem auctores commemorant, & nos infra verbo attingemus. Quid ergo? an fortaßis a Canonicis ad Cistercienses transiit Ioannes, & cum annis aliquot sanctæ Crucis cœnobio præfuisset, id Moysi commisit, ac Begariense ipse ædificauit ac rexit? Eam quæstionem libenter peritioribus relinquimus.
Cap II. S. Ioannis episcopatus, Sedes translata.
[6] Idem in S. Ioannis exponenda ætate secum ipse pugnat Albertus, scribit enim obiisse anno Christi MCLXX, cum Ecclesiam suam annis XXX administrasset, vixisset LXVIII. Vnde conficias an MCII esse natum. [Quando natus?] Atqui idem antea retulerat an. MXCVIII natum fuisse: nisi aliter tamen scribere voluit, cum addat natum sub Paschale II Papa, qui non nisi an MXCIX Augusto mense creatus est. Sed mox eamdem suam Chronologiam confirmat, dum asserit anno ætatis XXIII, Christi MCXXI monachum esse factum. Baudus quoque histor. Britan. cap. I. scribit ex veterum Chronicorum fide, circiter annum MCLXXII Sedem esse Aletho a Ioanne translatam: cap. 26 haud satis eorum, quæ ante scripserat, memor, aut Ioannē deceßisse an. MCLXIII. Eodem anno MCLXIII Ioannem Pazius affirmat obiisse. Prius certe translatam Sedem, ex iis quæ infra dicentur patebit, cum ad S. Bernardum, qui an. MCLIII obiit, de iis quæ illam ob caussam a Maioris-monasterij monachis perpessus est, epistolam dederit Ioannes.
[7] [quo genere?] Tradit idem Albertus, Ioannis parentibus mediocres fuisse facultates: ipsi promptum ingenium capaxq; disciplinarum; quamobrem exiguo tempore egregios eum in litteris progressus fecisse. [egregie doctus,] Baudus cap. 26 scribit, admirabili scientia præditum fuisse. Petrus Cellensis de eo, ep. 15 lib. I. Est ei litterarum peritia multa. Mox tradit Albertus, annos natum XXIII Cisterciensium habitu in Claraualle indutum, ac monasticis disciplinis institutum ab ipso S. Bernardo: ab hoc missum an. MCXXX in Britanniam ad Stephanum Comitem, Begarium in Trecorensi diœcesi, tribus a Guencampo milltaribus fundasse: dein Busaium an. MCXXXVI in diœcesi Nannetensi. Quæ iam breuiter discußimus; discutient plenius Cistercienses, atque eum vel sibi certioribus testimoniis vendicabunt, vel Canonicis regularibus relinquent, nil alieni decoris egentes, qui proprio ita multipliciter niteant. Probabilius est, vt iam ostendimus, antequam episcopatum Ioannes susciperet, conditum a Stephano Pontheuurensi Comite, & Hadeuisia, siue Hauoisia, aut Hauisia, eius coniuge, monasterium Canonicorumregularium Guenguempi, siue Minguempi, aut Guenkampi. Lapidem primum in huius fundamenta iaciendum, [fit Guengempi Abbas,] Henricus ipsorum filius, (non tamen primogenitus, vt vult Albertus) admodum adhuc adolescens, humeris suis, piorum parentum hortatu, gestasse traditur. Huic Abbas præfectus Ioannes: dein eo ad episcopatum euecto, Moyses, Hauoisiæ Comitissæ Capellanus, vt Baudus & Pazius scribunt.
[8] Cum Benedictus III Episcopus Alethensis, quem Cl. Robertus testatur ex quopiam instrumento S. Nicolai Andegauensis, adhuc in viuis fuisse an. MCXL deceßisset, [dein Alethensis Episcopus,] subrogatus est religiosißimus Abbas noster Ioannes, vti habent Robertus, & Pazius. Albertus an. 1140 ait contigisse: Saussaius supra, sub Cælestino II. qui sedit a 25 Sept. 1143 ad 8 Martij insequentis. Is deinde, quod Aletha vrbs antiqua, inde a Romanorum temporibus, vt ex Notitia imperij patet, celebrata, superioribus bellis fortasse labefactata, non satis aduersus nouos motus, quos Stephani Pontheuurensis filij aliiq; identidem excitabant, secura videretur, minus certe iam frequens esset, inde pontificij sui Sedem, [Sedem transfert in Insulā Aaron;] probante Conano Duce, in vicinam vrbem, situ loci munitiorem ac plurimo populo iam tum habitatam, transtulit. Est ea in peninsula vicina, quæ olim Insula Aaron dicebatur, propterea quod S. Aaron Britannus exile quoddam monasterium isthic inhabitauit, vt XXII Iunij ad eius Vitam dicemus, & XV Nouemb. ad S. Maclonij, siue Machuti, a quo nunc Maclouiopolis, siue S. Maclouij ciuitas, vulgo S. Malo appellatur. Extant in vico Guic-Aleth, siue corrupte Quidaleth, veteris Alethæ vestigia, vti XIII Ianuar. ad S. Enogati Ep. Vitam diximus. Agunt de hac translatione plerique Britannicarum rerum scriptores.
[9] Erat in ea insula tunc ecclesia, S. Vincentio dicata, quam (vt auctor est Albertus) Benedictus II Episcopus Alethensis Guilielmo Maioris-Monasterij apud Turones Abbati an. MCVIII donarat, [quo & Canonicos regulares inducit:] ratamq; eam esse donationem sanxerat Paschalis II Papa. Cum hanc igitur ecclesiam Cathedralem sibi delegisset Ioannes, vt sanctior in ea esset morum ac pietatis disciplina, Canonicos regulares in eam induxit, eius instituti, quod in S. Victoris cœnobio Parisiensi tunc vigebat.
Cap. III. S. Ioannis in aduersis patientia.
[10] Qva ratione ea occupata a Ioanne ecclesia sit; quaque auctoritate, eius posseßione deiecti Maioris monasterij monachi, an Romani Pontificis, [ideo intentata ipsi lite,] legitime de iure partis vtriusque edocti consensus accesserit, nobis haud liquet. Grauißimæ certe hinc certe hinc lites exortæ, egregie Ioannis patientiam exercuerunt, protractæ ad annos complures, vario, vt ex Nicolai Claræuallensis litteris apparet, euentu. Res commissa a Pontifice Episcopis Gallis. Ab horum sententia ad Pontificem, S. Bernardi consilio, prouocauit Ioannes. Non aliud sanctius inorbe tribunal, certiusq; innocentiæ perfugium. Contingere tamen nonnumquam potest, vt, seu subdolis aduersariorum sermonibus, mollitis super oleum, seu nonnullorum ministrorum cupiditate aliqua aut inuidia, vel non statim audiantur qui æquum postulant, vel diutius quam vellent, differantur. Ipsa etiam exactißima iustitiæ ratio & ordo, rerumq; agendarum multitudo, moram affert, quam ceu iniquam grauantur quandoque, etiam zelo diuino præditi homines, Id quod Ioanni nostro euenit, cuius etsi patiens erat caritas, non omni tamen tædio ac molestia semper caruit.
[11] Quæ gesta sint, quoq; animo ab ipso tolerata, licet ex ipsius ad S. Bernardum epistola colligere, apud Nicolaum Claræuall. ep. 21. quæ ita habet: Patri suo, & Patri omnium bonorum, Bernardo Claræuallensi Abbati, Frater Ioannes Aletensis Episcopus, & hic honestari in laboribus suis, & illic honorari cum Angelis. [vt ipse mœrens scribit,] Vtinam viderem vos, non scriberem vobis: & dolorem meum liniret & leniret vestræ suauitatis aspectus. Contristatus sum enim in exercitatione mea, quamuis iuxta Sapientem ipsa tribulatio sit mihi pro solatio, non conscientia, sed pro flagello. Scio enim, quia feliciter sunt miseri, quos constat non meruisse quæ perferunt. Propterea ex me, quæ circa me sunt, scribo vobis, breuiter tamen, ne quos mundo debetis oculos, detineam pagina longiori.
[12] Post datam in me sententiam, iuxta vestrum consilium perrexi ad Dominum meum, quem constituit Dominus Dominum domus suæ, & Principem omnis possessionis suæ. [Episcoporū iudicio dānatus, it Romam consilio S. Bernardi:] & Principem omnis possessionis suæ. Ad quem ingressus, plus inueni iudicis, quam patris; minus misericordiæ, quam censuræ. Præuenerunt enim me homines Monasterij maioris, & maiores facti sunt me, facientes voci suæ vocem virtutis. Dixerunt me subterfugisse Episcopotum audientiam, in quorum manibus ipse me posuerat audiendum. Non solum autem hæc, sed quæcumque vndecumque colligere potuerunt, proposuerunt aduersum me, & cum multa pace auditi sunt. Cumque paratus essem repellere vel refellere, quæ dicebantur, noluit me audire vniuersitatis Iudex. Non illi imputetur. Sed & super dolorem vulnerum meorum addidit, [non auditus,] remittens me ad illos, ad quos ante me miserat, quos ex parte suspectos habebam: & adhuc manus eius extenta, quia suspensus accessi ad illum, [& suspensus,] & suspensus ab illo recessi.
[13] Et qua muis nihil horum conscius sum, quæ illi malitiose composuerunt aduersum me; porto tamen iudicium patienter, etsi non libenter. Scio enim me meruisse grauiora, quam patior, [patientissimus,] tamquam seruus male operans, & dignus omni indignatione. Verumtamen duram prouinciam nactus sum homo minimi census, & sensus minoris, illos aggredi, & cum illis ingredi caussam, qui confidunt in virtute sua, & in multitudine diuitiarum suarum gloriantur. Hinc est, quod inter vestros Claræuallenses positus expecto consilium vestrum, tamquam consilium Dei: [venit Claramuallē,] quia nemo poterit eripere pauperem Episcopum de manu fortiorum eius, nisi vestra manus tota obuiauerit infestantibus & diripientibus eum. Domine Pater, paratus sum, & non sum turbatus, vt custodiam mandata tua. Et vtinam voluntas tua (si Domini voluntas est) cum mea voluntate discordet. Beneplacitum vestræ dignationis, [paratus stare iudicio S. Bernardi:] si dignum iudicatis, renuntiate puero vestro: quia non est consilium & auxilium, nisi ad vos, & ex vobis, amantissime Pater.
[14] Hæc ille: qui ideo caussam nō exponit, quia coram antea cum S. Bernardo egerat. Ipsemet deinde ad S. Bernardum profectus est. cum commendatitiis Claræuallensium litteris, Rualeni Prioris, Henrici, fratris Ludouici VII Regis Galliæ, & Nicolai itidem monachi: qui omnes eximiam Ioannis virtutem deprædicant. Rualenus ep. 41 ad S. Bernardum ita scribit: [hinc a Priore cōmendatur vt amator paupertatis,] Iste vir, Episcopus pauper, pauperum amicus; &, quod maius est, paupertatis amator, veniens ab Vrbe, venit ad nos, & per nos, sperās vos inuenire nobiscum. Retinuimus eum communi consilio, tam pro familiaritate, qua nobis deuinctus est, quam pro necessitate, quia non habebat vbi reclinaret caput suum. Omnes amici, inimici; omnes necessarij, aduersarij facti fuerant: & aggrauauerat manum suam super eum manus potentis, filius excussorum. Quam benigne intrauit & exiuit nobiscum, quantumque commercium cum paupertate habeat, viderunt oculi nostri. Non est consilium, non est auxilium, sed nec refugium, nisi ad vos, & in vobis. Venit ipse ad vos, & nos cum eo, & pro eo, etsi non corpore, spiritu tamen. Aperite illi illum vestræ pietatis latissimum sinum: quia (nisi multum fallimur) negotium Dei est: & si Dei, & nostrum, & vestrum. [aliisq; virtutibus ornatus;] Complacuit in illo vniuersitati nostræ propter veritatem & mansuetudinem & iustitiam, quæ eum etiam inimicis commēdabilem reddere possunt. Sed si hac vice ad vestros Claræuallenses redieritis, reducite eum vobiscum, & tunc videbitis quantam sollicitudinem & teneritatem super eius tribulationibus habeamus. & c.
[15] Henricus vero Ludouici Craßi Regis Galliæ filius, Ludouici iunioris frater, tunc monachus Claræuallensis, postea an. MCXLIX factus Episcopus Bellouacensis, vt Sammarthani tradunt, apud eumdem Nicolaum Claræual. ep. 13 ita inter alia, [itemq; ab Henrico fratre R. Galliæ monachi,] ad S. Bernardum de Ioanne scribit: Zelus, fateor, vrit animam meam pro paupere isto Episcopo: qui, quia iustitiam coluit, voluit æquitatem, plaga inimici percussus est, castigatione crudeli. Quia voluit sedere in Sede sua, & Episcopo episcopalia resignate, hoc est maximum & primum peccatum. En sanguis iste de manu eius exquiritur. Si quid ergo ego possum in oculis Patris, imo quia multum possum, facite negotium eius, sicut illi noueritis expedire. &c.
[16] Ipse denique Nicolaus ep. 42 ita eum commendat Gaufrido, [a Nicolao quoque, Gaufrido S. Bernardi secretario,] S. Bernardi Notario: Totum ergo illud familiaritatis arcanum, quod mihi seruas in pectore tuo, experiatur Dominus Aletensis Episcopus in negotio suo. Totus enim Episcopum viuit, nihil habens in vestibus & moribus de supercilio Pharisæorum admixtum. Pauper est, & pauperum amicus, &, quod maius est, paupertatis amator. Iusurrexerunt in eum viri absque misericordia, antiqui fratres mei…Traditus est pauper Episcopus in animam inimicorum suorum, & quos suspectos habebat, iudices accepit; vbi veraciter dicere possit, Et inimici nostri sunt iudices. Vnum tamen ei inexpugnabile refugium remansit, Pater tuus, imo & meus. [(a quo ante litteras habuerat)] Plura de S. Bernardi sinceritate, & Ioannis aduersariis subiicit; indicatq; commendatitias eum habuisse, cum Romam proficisceretur, a Gaufrido scriptas, Bernardi nimirum nomine; sed quæ nihil ei profuerint.
[17] Denique & Riuallis Prior Hugoni II Archiepiscopo Turonensi, qui eius Metropolita, vnus fortaßis erat ex iudicibus, [& Hugoni Archiep. Turon.] ita Ioannem commendat ep. 23 apud eumdem Nicolaum: Dominum Aletensem vestræ sanctitati commendo: quia quidquid illi feceritis, factum est nobis. Gloria vestra hæc est, pauperem, & vestrum, & talem Episcopum protegere & honorare.
Cap. IV S. Ioannis zelus.
[18] Non est simile vero, S. Bernardum, quem antea consilio instruxerat, patrocinium illi suum negasse Papa igitur Eugenius III, apud quem suum in Claraualle discipulum, plurimum gratia valebat Bernardus, cognita caussa, ac Ioannis sanctitate perspecta huic posseßionem Ecclesiæ Maclouiensis adiudicat, [Pontificis Rem. sententia ius obtinet:] indicto, vt scribit Albertus, monachis Turonensibus silentio: quos tamen ait, cum Eugenius an. MCLIII deceßisset, nouam Ioanni litem intentasse, vt propterea rursum oportuerit eum Romam proficisci: verum ab Anastasio IV confirmatam Eugenij sententiam esse, ac mox, cum adhuc is Romæ esset ab Adriano IV, qui an. MCLIV III Decemb. Anastasio successerat.
[19] Vbi semel Eugenio Pontifici Ioannis virtus innotuit,continuo illi arcta familiaritate sanctus sancto, coniunctus est. Cum Parisiis in ecclesiam S. Genouefæ Canonicos regulares e cœnobio S. Victoris accitos induxisset an MCXLVII Eugenius, vti plenius ad S. Guilielmi Roschildensis Vitam VI April. dicemus; [Eugenio III familiaris, in ædem S. Genouefa iuductos ab eo Canonicos regulares,] variis deinde sunt, a nonnullis etiam Præsulibus, Odo Abbas & reliqui Canonici appetiti calumniis, de quibus nos alibi, vt vererentur boni complures, ne eos inde Rex exturbaret, & seculares prauæ vitæ Canonicos, qui eam prius tenuerant, restitueret; dedit Ioannes ad Eugenium litteras pro regularibus, quas recitat in Gallia Christiana Cl. Robertus, testes & submißionis eius & zeli: Quis ego, inquit, vel cuius momenti, qui tantæ maiestatis oculos vel in puncto audeam detinere? Ignosce mihi, Pater Sancte, ignosce, quæso: neque enim de supercilio ista præsumptio emanat. Silere non possum, quanta bile inuebatur spiritus meus in viros mendaces, viros effrontes & perditos, qui sanctam sementem vestram excrescentem in centuplum, opus laudabile manuum vestrarum, inter magnificos actus Sanctitatis Vestiæ non modice præclarum, [ab æmulis calumnia appetitos,] scilicet Ecclesiæ S. Genouefæ Parisiensis a Deo per Vos, tamquam per complacitum sibi Vicarium, factam mutationem, filij hominum, quorum dentes arma & sagittæ, quorum lingua gladius acutus, non sunt veriti insimulare, concionem sanctam, Abbatem prædicti loci loquor, & Fratres. Sed (Deo gratias) detecta est malignantium factio: &, te instante, [cōmendat:] in eos Domini iusta decernentis censura patebit: cum filiorum de S. Genouefa tam Deo quam hominibus grata conuersatio, non solum prope, sed & longe positorum nares optima suauique fragrantia perfundere non desistat. Hæc ille.
[20] Idem collapsam in S. Meuenni cœnobio disciplinam egregie restaurauit, Pontificis Romani auctoritate, siue eiusdem fortaßis Eugenij. seu decessoris eius Lucij II. [S. Meuēni cœnobium reformat:] vt habent officia Maclouiensia. Appellatur illud cœnobium in charta Alani III Ducis apud Argentræum lib. 3 cap. 28 Ecclesia S. Mariæ & S. Menenni & Iudicaeli de Gadel, siue, vt vulgo, Gaël. Condidit illud S. Meuennus. de quo XXI Iunij, restaurauit S. Iudicael Rex, ibidenq; monachus vulgo S. Gicquel, vel S. Giguel, qui colitur XVI Decembris, reædificauit deinde a Normannis euersam Alanus III Dux circa annum Chr. 1000. disciplinam denique in eo restituit S. Ioannes Episcopus circiter annum MCL.
[21] Dimicandum Præsuli nostro non magis cum monachis pro Ecclesiæ suæ vsu fuit, quam cum prosanis hominibus, qui eiusdem ac Aletensis Ecclesiæ possessiones iniuste vsurpabant. Quæ res magnos et labores ac plurimorum odia peperit. [Henricum Comitem a luxuria & sacrilegio reuocat,] Verum cuncta incredibili constantia superauit. Omnium grauissima dimicatio cum Henrico Stephani III Pontheuurensis Comitis filio fuit. Hic sub patris disciplina optime acta adolescentia simul ille excessit e viuis, in omnem effusus est morum improbitatem,ac præsertim luxuriam. Huic vt liberius vacaret, e Guencampensi Sanctæ Crucis cœnobio Canonicos regulares ac Moysem Abbatem, Ioannis successorem, virum sanctissimum. exturbauit: idq; in ius ac possessionem Abbatissæ S. Georgij in vrbe Rhedonensi transcripsit, habit andum interim fæminis tradidit, interq; eas pellicem suam, nobili ortam genere collocauit; ne quid suis cupiditatibus obsisteret. Pupugit ea res sanctissimum Antistitem, [obtentis ab Eugenio III litteris:] qui ne quid intentatum relinqueret ipsum appellauit Romanum Pontificem Eugenium. Datæ ab hoc ad Henricum litteræ: quibus ille, vnaq; Antistitis nostri opportunis monitis inductus, Moysem & Canonicos restituit, rescissa donatione, ac pellice Prætori Trecorensi nuptum tradita. Ita fere memorant Baudus, Argentræus, Pazius, Albertus.
[22] Consecrauit deinde Ioannes, vt scribunt Robertus ac Pazius, [altare Mōteforti dedicat:] maius altare abbatiæ S. Iacobi Montefortensis recens extructæ MCLVI. Est Mons fortis, vt Franciscus Ranchinus to. 2 Descript. Europæ tradit, oppidum Britanniæ, quatnor ab vrbe Redonensi leucis distans, diœcesis Maclouiensis. Albertus scribit ipsum, & monasterium istud vt construeretur procurasse, & regulares isthic Canonicos, vti Guencampi, statuisse. [suam ecclesiam ornat:] Maclouiensem vero basilicam egregie ornauit & ampliauit, Choro, qui etiamnum visitur, addito, & suis quidem sumptibus, vti Ioannes Chenu tradit.
[23] Tandem ætate ac laboribus fessus e mortali hac vita cessit an. MCLXIII, in eodem ecclesiæ suæ choro tumulatus. Multis dein clarum miraculis Leo X Pont. Max. Cælitum honoribus decorandum sanxit, [moritur.] vt ante scriptum.
Cap. V S. Ioannis Vita ex Off. Eccl. Maclou.
[24] Ioannes, de Craticula nuncupatus, a crate ferrea, quæ tumulum eius ambit, omissis mundi deliciis, ab ineunte iuuentute, Cisterciensium ordinem est amplexatus, præceptore Diuo Bernardo. Vnde, disciplinis humanarum ac diuinarum scientiarum percursis, in Episcopum Alethensem assumptus, [Ex Religioso Episcopus,] a regulari professione non discessit; sed confestim ad solatium sibi de Sacerdotibus piis ordinem Canonicum, secundum B. Augustini Regulam, & obseruantiam religiosorum Fratrum S. Victoris, [Canonicos regulares in ecclesiā suam inducit;] in ecclesia S. Maclouij feliciter instituit. Tanta porro fuit in eo sanctitas, vt etiam ipsum in humanis agentem Petrus Abbas de Cella, Episcopum sanctum, & Dei famulum, virum fortem, paupertatis amatorem, plenum caritate, & lucem oppositis obstaculis minime obumbratam, vocitauerit: eidemque Lucius Papa secundus anno Domini millesimo centesimo quadragesimo quarto commiserit cœnobij S. Meuenni reformationem.
[25] Cum autem ecclesiam S. Maclouij nuper inuasissent Maioris-monasterij monachi; illos B. Ioannes (cuius negotium Nicolaus Claræuallensis testatur esse negotium Dei) ad Apostolicæ Sedis iudicium euocauit. Tam vero ipso quam illis in auditorio Sedis Apostolicæ constitutis, caussa ipsa diligenter audita, & vtriusque partis rationibus ex plenaria inuestigatione cognitis, Eugenius III, qui Lucio successit, ipsam Cathedralem ecclesiam S. Maclouij, [quæ res probata ab Eugenio III,] sub B. Petri & sua protectione suscepit, & de ipsa cum vniuersis possessionibus, quas illo tempore possidebat, ipsum Ioannem inuestiuit; perpetuum in hac caussa silentium monachis imponens. Cum vero decisam controuersiam rursus innouarent, perpetuum iterum illis imposuit silentium Anastasius IV, omnemque facultatem eis & eorum successoribus abstulit, [& aliis Pontificibus:] eumdem Ioannem vel successores suos recidiuo super hoc litigio fatigandi. Quæ quidem omnia confirmarunt & priuilegiis roborarunt Adrianus IV, & Alexander III. quorum etiam temporibus, vexare denuo tentarunt hominem diuinum, qui propterea terque quaterque Romam proficisci coactus fuit: [quater Romam profectus:] prout scribit ipsemet ad Diuum Bernardum, cuius & stylum imitatur & zelum.
[26] Sedata itaque tempestate, quæ decem & octo fremuerat annos, chorum dictæ Maclouiensis ecclesiæ, in quo corpus eius honorifice reconditum existit, ædificauit. Tum vero rerum ecclesiasticarum inuasores ad restitutionem ablatorum coëgit, [ecclesiam ornat: subditos instruit:] ecclesiam ipsam opibus adornans, & salutaribus diœcesanorum animas institutis & exemplis erudiens. Denique anno Domini millesimo centesimo septuagesimo ad tranquillum æterni regni portum emigrauit, & se postmodum viuere cum Christo, magnis virtutibus manifestauit. Tandem Leo Papa X anno Domini millesimo quingentesimo decimo septimo, [a morte clarus miraculis, coli permittitur.] certior factus de multis, quibus Beatus ipse Ioannes claruit, miraculis, propter quæ magna Christi fidelium, illius intercessione suas preces ad Deum fusas exaudiri cognoscentium, ad ipsam ecclesiam Maclouiensem conflueret multitudo ad festum & Officium eiusdem, necdum canonizati, solemniter celebrandi facultatem concessit & indulsit.
DE B. RAIMVNDO ABBATE FITERII, ORD. CISTERC. FVNDATORE ORDINIS CALATRAVÆ,
An. Chr. MCLXIII.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Raimundus Ab. Fiterii, Fundator Ordinis Calatrauae in Hispania (B.)
Avctore I. B.
CAPVT I
B. Raimundus Abbas Fiterij, in Nauarra an Castella?
[1] Consecrata hoc die in Cisterciensibus Menologiis Raimundi memoria est, eius qui nobilem militiam Calatrauæ primus instituit. Solum id fere traditum litteris, ceteræ in obscuro sunt. Barcinone natum Alfonsus Villegas 10. 2 Floris SS. & Franciscus Carus Torrius in historia Ordinum militarium, scripsere: Chrysostomus Henriquez Fascic. SS. Ord. Cisterc. lib. I dist. 17 Tarracone, [Raimūdus ex eremita,] additq; hic, litterarum scientia vtcumque imbutum, in solitudinem abiisse, quo Diuina liberius, procul a mundi strepitu, contemplaretur: dein cum Cisterciensium pietatis fama late vulgaretur, illud complexum esse institutum, in Scala-Dei celebri apud Vascones cœnobio, diœcesis Tarbensis; quod MCXXXVII anno Christi fundatum auctor est Gaspar Iongelinus Notitiæ abbatiar. lib. I nu. 74. Antonius Yepes to. 7 Chron. Benedictin. ad an. 1140 cap. 5 scribit dici Canonicum Tarraconensem fuisse, [vel Canonico,] priusquam se Cisterciensibus iungeret. Angelus Manrique Turiasonensem Canonicum ait fuisse. Triennio postquam Ordini Cisterciensi dederat nomen, ex Scala-Dei, cum Durando probatæ virtutis monacho missum scribit Henriquez in propinquumNauarræ regnum & coloniam isthuc sui Ordinis iussum ducere: ibi eos in altißimo Yergæ montis cacumine humillima ædificasse tuguria. Ex eo loco, aspero nimis & inaccesso, in planiora descendisse, tecisseq; monasterij fundamenta, [monachus Cisterciēsis,] iuxta vrbis Nienzauæ, a Mauris olim euersæ, ruinas. Durando Abbate vita functo, præfectum cœnobio Raimundum: mox coactum penuria, alium petiisse locum, qui Castegonius, [mox Abbas,] aliis Castellio, dicitur: hinc rursus a Petro Tizonio, viro nobili, sub annum MCL euocatum, firmas sedes in eius fundo, [Fiterium ædificat] qui Fiterium dicebatur, locasse, eodem ad ædificia materiam sumptumq; omnem suppeditante. Superesse tamen in Yergæ vertice primæ in eo tractu habitationis vestigia; duosq; ibi e Fiterio monachos degere, custodes celebris statuæ Virginis Deiparæ, ad quam frequens concurrit multitudo.
[2] Hæc Fiterij initia memorat Henriquez. Situm id trans Iberum ad Alhamam flumen, 4 leucis ab Tutela, [ad Alhamam fl.] siue Tudela vrbe, tribus ab Alfaro, duabus a Ceruera, media a limite moderno Castellæ; vulgo Hitero, aut Fitero dictum. Huius enim Fiterij Abbatem fuisse Raimundum, etiam ante Chrysostomum scripsit Hieronymus Zurita Annal. Aragon. lib. 2 cap. 21. & post Franciscus Carus, & Iongelinus Notit. abbatiar. lib. 6. At Mariana noster lib. II de reb. Hispan. cap. 6. Raimundus, [non Pisoricam,] inquit, Fiterij ad Pisoricā Abbas. Errant, qui hanc laudem ad Fiterij cœnobiū ablegant, quod in Vasconibus non procul Tudela, situm est, cum constet consequenti tempore fuisse extructum. Subscribunt Autbertus Miræus in Chronico Cisterc. Ludouicus Nonius Hispaniæ cap. 62. Stephanus Garibaius Compend. hist. lib. 13 cap. 11. Franciscus Pisa histor. Tolet. lib. 4 cap. 9. Flumen, cui adsitum Fiterum hoc, siue Fiterium, fuisse dicitur, Miræus (incuria fortaßis librarij) Sisoricam vocat: vulgo Pizuerga est, Pisurga Nonio, atque ex veteri, quam recitat, inscriptione, Pisoraca; is ad Septimancas Durio miscetur. Verum contendit Henriquez Fiterij in Castella nullum extitisse monasterium, aitq; constare alterum illud in Nauarra annis multis ante Ordinis Calatrauæ institutionem esse fundatum: testimonium tamen certæ fidei nullum profert, vti nec Iongelinus, qui maxime hallucinari Marianam asserit. Garibatus Fiterij Nauarrensis monachos ait non solum B. Raimundo Abbate gloriari, verum & libellos supplices Regi Catholico & Congregationi Ord. Calatrauæ obtulisse, quibus restitui se in veteris patrimonij possessionem flagitarent: at vidisse se monumenta quædam fundationis monasteriorum regni Nauarræ, in quibus Fiterium fundasse dicitur Sanctius Fortis, Octauus eo nomine Nauarræ Rex, qui anno demum MCXCIV regnum capeßiuit. Iongelinus censere quosdam scribit, opus illud esse Sancij VII cognomento Sapientis, qui ab anno MCL ad MCXCIV regnauit. Verum Yepes loco iam citato, ex certis (vt videtur) Fiterij monumentis, illud olim in ditione Regis Castellæ fuisse, vti & alia circum loca, ipsumq; etiamnum Yergam montem esse asserit. Huc venisse ex Scala Dei, accitu Alfonsi VII, qui Imperator Hispaniarum est dictus, aut sororis eius Sanciæ, religiosißimæ Virginis. [olim in Castella, nunc in Nauarra.] Post longam Castellanos inter ac Nauarros disceptationem de finibus, anno MCCCXXXIV a Pontificis Maximi Legato adiudicatum esse Nauarræ Fiterium. Hæc si ita sunt, iam omnis illa de Fitero inter Scriptores controuersia sopita erit, præsertim cum nullum aliud Fiterense Cisterciensium cœnobium in ipsorum Catalogis extet. Eadem confirmat illustratq; Angelus Manrique in Annalibus Cisterciensibus: sed pridem quæ hic damus, eramus antea commentati, quam eos Annales videre licuerit.
CAPVT II
Calatraua defensa. Ordo ibi militaris constitutus.
[3] Calatraua non obscurum Hispaniæ oppidum, in Oretanis ad Anam flumen, idem esse existimatur a nonnullis, quod Ptolemæo lib. 2 geograph. cap. 6 Ὤρητον Γερμανῶν Oretum Germanorum dicitur; [Calatraua non est Oretum Germanicum,] cuius nominis ridiculam originem tradit Franciscus Tarapha in Valeriano: Germani superiores, inquit, his temporibus abrasa potiuntur Hispania; a quibus Germani, qui Oretani, & Oretum Germanicum, Estremaduræ oppidum (hodie Calatraua vocant) conditum. Qui potuit Valeriano imperante, post annum Christi CCLIX conditum fuisse oppidum, cuius meminit Ptolemæus, quem sub M. Aurelio, centum fere ante Valeriani imperium annis, scripsisse auctor est Suidas? Quid, quod ipse Plinius senior sub Vespasiano ita scribit lib. 3 cap. 3 de Hispaniæ citerioris populis loquens: Oretani qui & Germani cognominantur? Alioquin Ioannes Vasæus, & alij, Oretum Calatrauam interpretantur. Ita ille Chronic. Hisp. cap. 20. Oretani in confinio sunt Tarraconensis, Bæticæ, & Lusitaniæ, vulgo Calatraua. Nunc Episcopum non habent, sed conuentum Equitum militiæ Ordinis Cisterciensis, qui cognominatur a Calatraua.
[4] Ambrosius Morales a Nonio citatus cap. 62 Hisp. Calatrauam negat Oretum Germanorum fuisse; [sed eo euerso] sed non procul ab vrbe ædiculam esse, quam incolæ Nuestræ Sen̄ora de Oreto vocant, atque hic antiquum Oretum fuisse. Nam & templum illud Romanam architecturam præsefert, pontemque habet vicinum eiusdem operis. [in propinquo ædificata a Mauris;] Verisimile est ergo Oreto euerso, ædificatam, aut certe communitam a Mauris Calatrauam. His eam eripuit Alfonsus VII Castellæ Rex, vti Rodericus Toletanus lib. 7 de reb. Hisp. cap. 4 tradit: Calatrauam, inquit, quæ regnum Toleti grauiter infestabat, diu obsessam pugnis & machinis occupauit, & ecclesiam, cum multis possessionibus & decimis regalium redituum, D. Raimundo Toletano Primati concessit, & eiusdem villæ iurisdictionis municipia, quæ munitionibus præminebant, [iis erepta ab Alfonso VII R.] quædam retinuit, quædam solo dirupta adæquauit, scilicet Alacuris, Caracoi, Petrochium, S. Euphemiam, Mestantiam, Alcudiam, Almodouar. Eam ille vrbem tum, vt Mariana lib. 10 cap. 14 scribit, [data Templariis;] Templariis militibus, quorum esse cœperat virtutis opinio singularis, dedit: vt (quod lib. 11 cap. 6 addit) arcis instar esset, ad barbarorum incursus arcendos.
[5] Ea postmodum, Alfonso, mortuo ac regnantibus eius filiis, Sācio in Castella, in Legione & Gallicia Ferdinādo, [ab iis reddita Sancio III R.] Castellano reddita a Templariis, qui quod venturos eo validis cum copiis Mauros fama erat, haud satis sibi virium esse ad eam tuendam sentiebant. Data tum duobus Cisterciensibus monachis, Raimundo Fiterij Abbati, & Diego Velasquio, vltro deposcentibus. Atque hinc origo extitit Ordinis Calatrauæ. Ea quemadmodum gesta sint idem Rodericus Ximenius, illis temporibus proximus, vt qui horum alterum sibi visum testetur, ita narrat lib. 7 cap. 14.
[6] Rex Sancius venit Toletum, & rumor increbuit, quod Arabes veniebant cum magno exercitu Calatrauam. Fratres autem militiæ Templi, qui arcem Calatrauæ tenebant, timentes quod non possent Arabum violentiæ obuiare, ad Regem Sancium accesserunt supplicantes, [metu Saracenorum;] vt & arcem & villam Calatrauæ reciperet, quia non erat eis facultas Arabibus resistendi: nec inuentus fuit aliquis de potentioribus, qui vellet defensionis periculum expectare. Erat autem tunc temporis in vrbe regia Raimundus, homo religionis, Abbas Fiterij, & cum eo monachus quidam, qui Didacus Velasqui dicebatur, homo nobilis, & quondam strenuus in officio militari, & de Buronæ partibus oriundus, & a iuuentute cum Rege Sancio enutritus. Qui videns Regem sollicitum pro discrimine Calatrauæ, suasit Abbati, vt a Rege peteret Calatrauam: & licet Abbas se a principio retraxisset, [B. Raimūdo Abbati Fiterij data:] demum consensit monacho, olim militi, supplicanti; & accedens ad Regem, petiit Calatrauam. Et licet aliqui fatuum reputarent, tamen, sicut Domino placuit, Rex consensit.
[7] Et Abbas cum monacho incontinenti venerunt ad Primatem Ioannem, qui tunc præerat Ecclesiæ Toletanæ. Qui audiens sanctum propositum gratias egit Deo; & statim rerum suarum dedit auxilium, [hic ope Archiepiscopi Toletani] & fecit publice prædicari, vt omnes euntes in auxilium Calatrauæ omnium peccatorum veniam mererentur. Et facta est tanta commotio in ciuitate, vt vix esset, qui aut in propria persona non iret, aut equos, aut arma, [& ciuium,] aut pecunias in subsidium largiretur. Et Rex Sancius incontinenti dedit Abbati, & S. Mariæ de Fiterio in possessionem perpetuam, villam & præsidium Calatrauæ. Et Abbas cum Didaco Velasqui monacho veuit, duce Domino, Calatrauam. Et sic est factum, dispositione Altissimi ordinante, [Saracenos reprimit:] quod Agarenorum exercitus, de quo rumor increuerat, non aduenit. Et tunc multi quos deuotio incitauit, temperato habitu, vt militaris agilitas exposcebat, eorum ordinem receperunt, & incontinenti cœperunt contra Arabes cædes & prælia exercere: [ordinem militarem Calatrauæ instituit:] & Domino adiuuante prosperatum fuit opus in manibus monachorum. Tunc Abbas reuersus ad monasterium, armenta & greges, & cetera mobilia, quibus tunc temporis Fiterium abundabat, necnon & multitudinem bellatorum, quibus stipendia & viatica ministrauit, duxit secum veniens Calatrauam, exceptis debilibus & ægrotis, quos ad ministerium monasterij dereliquit: &, [aliunde copias aduocat:] vt audiui ab his qui viderant, fere viginti millia hominum secum duxit. Et hic fuit in Fiterio primus Abbas. Mortuus autem sepultus est in villa quæ Cirolos dicitur, prope Toletum: vbi Deus per eum (vt fertur) miracula operatur. [a morte claret miraculis.] Didacus autem Velasqui postea diu vixit, quem etiam memini me vidisse, & obiit in monasterio S. Petri de Gomeleo.
[8] Hæc Rodericus. Mariana, iis quos Raimundus ex vicinis Fiterio oppidis adduxerat, scribit, agros diuisos, oppidaque Calatrauæ vicina, quoniam incolis vacua erant, domicilio designata. [Socius eius Die us Velasquius.] Diegum Velasquium Franciscus Carus Torrius & Antonius Yepes Bureuæ circa Burgos natum scribunt. Diu ille superstes fuit, si verum est quod Iongelinus scribit, monasterium S. Petri de Gumiel conditum esse circiter annum MCC. situm illud est in diœcesi Oxamensi. Gumielam appellat Mariana, Rodericus Gomellum. Arnoldus VVion Ligni vitæ lib. 1 cap. 47 B. Diegum Velasquium, Ordinis militiæ Calatrauensis præcipuum quasi auctorem censet.
CAPVT III
Ordinis Calatrauæ laudes.
[9] Non est nobis hic propositum Ordinis nobilißimi res gestas vel belli fortiter vel domi religiose prosequi. Sunt de iis multa a Scriptoribus Hispanis tradita litteris. Priuilegia a variis Pontificibus data huic aliisq; militaribus Congregationibius quæ Cisterciense institutum obseruant, earumq; Regulas & Constitutiones collegit & in ordinem redegit Chrysostomus Henriquez. [Equitum Calatrauæ Regulæ,] Breuiter vniuersa eius decora ita Mariana lib. 11 cap. 6 complexus est: Ab his initiis sacram Calatrauæ militiam, in hunc quem cernimus splendorem, [Priuilegia,] perductam, Alexander III suo diplomate confirmauit, Garsia eius Ordinis primo Magistro anno MCLXIV. Garsiæ successit Martinus Peresius, Martino Nunnius Peresius, Quignonius, his alij. Domicilium, quod Calatrauæ primo collocatum est, Ciruelos deinde, [possessiones;] Buxedam mox, Corcolem deinceps, & Saluaterram migrauit: Couos ad extremum, Nunnio Fernando duodecimo eius militiæ Magistro. Sunt quidem minora alia eius Ordinis domicilia aliis locis constituta, illud præcipuum. copiæ, auctoritas, multorumque oppidorum imperium eximia Regum liberalitate accessit. [quibus hæ tradendæ?] Quæ oppida emeritæ olim militiæ eius Ordinis hominibus commendabantur, vt iis reditibus vitam honeste sustentarent, neque tamen posteris hæreditaria relinquebant. Ita ille. Vtinam numquam, vt eiusdem phrasi vtar, rebus ab antiquo mutatis, aulicorum deliciis, Regum ex libidine mancipentur!
[10] Duorum veterum Scriptorum honorifica de hoc Ordine testimonia adiungam. Primus est, Rodericus Ximenius iam citatus, Archiepiscopus Toletanus, is lib. 7 cap. 27 itascribit: Sancius pater eius dedit Fiterio Calatrauam: Aldephonsus nobilis consummator eorum. Suscepit militiam contemplatio, & egressus Fratrum a Fiterio. Rex Aldephonsus educauit eos, & possessionibus pluribus ditauit eos: Zuritam & Almochariam, Machedam, Acecham, & Cuculutum obtulit eis, & sustulit sarcinam paupertatis, & superaddidit diuitias competentes. Multiplicatio eorum corona Principis, qui laudabant in psalmis, accincti sunt ense, & qui gemebant orantes ad defensionem patriæ: [eorum sanctitas,] victus tenuis pastus eorum, & asperitas lanæ tegumentum eorum: disciplina assidua probat eos, & cultus silentij comitatur eos, frequens genuflexio humiliat eos, & nocturna vigilia macerat eos, deuota oratio erudit illos, & continuus labor exercet eos: alter alterius obseruat semitas, & frater fratrem ad disciplinam.
[11] Idem lib. 8 cap. 3 enumerans copias, quas varij Principes & Antistites ad Alfonsi VIII, Sancij F. auxilia adduxere an. MCCXII, ita inter cetera scribit: Fuerunt etiam Fratres Calatrauæ sub vno militiæ suæ Magistro Roderico Didaci; grata Deo & hominibus fraterna societas. Inter vrbes tunc de Mauris receptas fuit ipsa Calatraua, [bellicæ ex peditiones,] quam, post cladem Alfonso ad Alarcum anno MCXCV illatam, occuparant: ea, vt lib. 8 cap. 6 idem scribit, statim a Fratribus, qui dudum ibidem resederant, fuit munita, & Christiano nomini redonata. Paullo post in prælio ad Nauas Tolosæ, vbi nobilißima relata victoria est, mediam aciem cum aliis habuere iidem Fratres Calatrauæ, vt cap. 9 idem refert.
[12] Iacobus de Vitriaco Cardinalis, Roderico haud multo iunior, historiæ Occident. cap. 17 ita scribit: In partibus Hispaniæ, quidam deuoti & humiles viri, qui Fratres * Calatrauæ nominatur, prædicti Ordinis Regulam & obseruationes professi, addiderunt insuper manus suas Domino consecrare, auctoritate Summi Pontificis, & consensu totius Ordinis, contra Saracenos pugnantes, & ad defensionem Christianorum contra impios & infideles homines voto salubriter obligati. Vt autem semper ad pugnam sint expediti & parati, [victus:] femoralibus vtuntur. Sed & Dominus Papa Innocentius labores eorum miseratus, tempore expeditionis & belli eis carnibus vti concessit. Quando vero in locis desertis vel nemoribus habitant, de venatione sua licet eis penuriam suam edendo releuare. Ita ille. Porro Innocentius Papa est tertius eius nominis, qui ab initio anni MCXCVIII sedit vsque ad XIII Iulij MCCXVI. Memoria instituti huius Ordinis consecrata est in Kalendario Cisterciensi ad XV Ianuar. his verbis: [institutionis anniuersaria memoria:] Institutio sacræ militiæ Calatrauæ, sub S. Raimundo Abbate Fiterij an. MCLIX Verum an. MCLVIII aut sub finem MCLVII, institutus est Ordo, neque enim Sancius Rex vsque ad an. MCLIX vixit. Nam, vt Lucas Tudensis scribit, Æra MCXCV patri succeßit, regnauitq; anno vno & diebus XII. Obiit autem, vt habet Rodericus, pridie Kalend. Septemb. aut, vt alij legunt, Nouemb.
[Annotatum]
* in excuse est Calatrapiæ.
CAPVT IV
B Raimundi obitus, translatio, miracula.
[13] Cvm quinque aut sex annis nouum Ordinem Raimundus rexisset, multaq; oppida (si Chrysostomo Henriquez altisq; recentioribus fides est) de Mauris recepisset; munisset certe operibus, commeatu, milite Calatrauam, ac vicina nonnulla loca; e vita migrauit in oppido, [B. Raimundus moritur:] quod Rodericus Cirolos, alij Ciruelos appellant. Chrysostomus illum ait senio fractum, eo quietis gratia seceßisse. In Notationibus vero ad Menologium 1 Febr. lit. M ita scribit: Porro B. Raymundum Sanctorum numero fuisse adscriptum, multi auctores asserunt, inter quos Ioannes Mariana, Aubertus Miræus, & alij. Miræus in Chron. Cisterc. agens de Ordine Equitum Calatrauæ, ipsa recitat verba Marianæ, & in margine vocat B. Raimundum. Marianæ ista sunt lib. 11 cap. 6. Abbati Raymundo post aliquot annos defuncto, ad oppidum Ciruelos, vbi sepultus etiam est, pro opera nauata honores a populo habiti: vsque adeo, [Sanctus habetur:] vt miraculis fulsisse creditus sit, & in cælestium numero reponatur. Fama miraculorum iam tum Roderici Ximenij æuo sparsa. De legitima apotheosi nusquam legimus. Arnoldus VVion Ligni vitæ lib 1 cap. 47 & Iongelinus S. Raimundum appellant, vti & Manrique in Annalibus Ord. Cisterc.
[14] Miracula eius nonnulla recitat Henriquez; nam in Notat. ad 1 Febr. in Menologio ita habet: [tempestate pellit:] Vsque in hodiernum diem, quacumque imminente tempestate, pulsatis campanis, quarum funes sepulchrum, vbi olim sancti viri corpus honorifice tumulatum iacuit, pertingunt, subito, magno quidem miraculo, serenitas aëris redit. Plura eius miracula recenseri ait a Barnaba de Montalbo in Chronicis, atque sequentia ipse, sed laciniosa ac fluente, vt plerumque alibi, stylo commemorat.
[15] Magna in veneratione apud Ciruelos sacræ exuuiæ fuere, neque eas ab oppidanis vel Calatrauæ Equites, vel monachi Cistercienses obtinere vlla ratione potuerunt. [eius Reliquiæ translatæ:] Eas tandem Ludouicus Nunius, Canonicus Toletanus ac Madritensis Archidiaconus, an. MCDLXVIII, Pauli IX Pont. Max. auctoritate, ad Montem Sion, Ordinis Cisterciensis non procul Toleto cœnobium, transtulit; inq; Deiparæ sacello, a se extructo, ad læuam altaris, collocauit. Aliud postea exiguum sacellum ei positum ac dicatum: ac multa deinceps patrata eius ope miracula. Nam grassante Toleti epidemia, [morbi ope illius curati,] plurimis aqua intincta Raimundi reliquiarum particula consecrata saluti fuit. Cuidam in eodem cœnobio superfluæ carnis tumor in capite excrescens, ingentem cum deformitate cruciatum afferebat: illeuit eum oleo e lampade, [tumor ac dolor capitis:] quæ ante Diui sepulchrum pendebat, sumpto, atque illico sensit resedisse, doloremq; depulsum. Sæpenumero vel viris principibus ostensæ reliquiæ, vel alia caußa e tumulo prolatæ, diuinum quemdam visæ sunt odorem exspirare.
[16] Garcia Lopezius Padilla Equitum Calatrauæ Magister, quia nullis precibus a monachis Montis Sion impetrare sacrum corpus, [statua ei posita:] Calatrauam asportandum, valuit; fornicem, insigni opere, eius sepulchro aptauit, & statuam illius mitra pedoq; insignem, vtrimque vero SS. Benedicti & Bernardi, collocauit. Medio fornicis isthæc inarata epigraphe: Fornicem hunc erigere curauit Magnificus admodum ac Illustris Dominus Frater Garcia Lopezius de Padilla, Magister Ordinis ac Militiæ Calatrauæ, anno Domini MCCCCLXXXV.
[17] Marcus Villalua Fiterij Abbas ac Congregationis Cisterciensis in Castella Generalis, [thecæ argenteæ inclusæ Reliquiæ:] vir sanctus, nouum B. Raimundo, in presbyterio Montis Sion, ad latus Epistolæ, monumentum erexit, vbi thecæ argenteæ inclusum eius corpus honorificeasseruatur, hac addita inscriptione: Hic iacet Raymundus monachus huius Ordinis, primus Abbas Fiteri, cuius meritis plura miracula Deus operari dignatus est: qui authoritate & facultate Regis Domini Sanctij, cognomine Desiderati, Calatrauam ab incursu Maurorum defendit; ibidemque instituit Ordinem militarem Calatrauæ. Obiit anno Domini MCLXIII. Translatus est autem ad hoc sepulchrum anno Domini MDXC.
[18] Hæc fere Chrysostomus in Fasciculo Cisterc. dist. 17 cap. 4. & Manrique: breuius Iongelinus lib. 6 vbi de Fiterio agit. [alia miracula:] Alfonsus Villegas scribit magnam obtinere venerationem in cœnobio Montis Sion, quo translatum ait an. MCDLXXI, ac testari monachos, miracula isthic eius meritis a Deo facta. Meminit eius Franciscus Pisa hist. Tolet. lib. 4 cap. 9 & sanctum Abbatem appellat.
[19] [eius natalis,] Eius Natalis in Kalendario Cisterc. Diuione an 1617 edito, consignatur Kalendis Febr. his verbis: Raymundus Abbas Fiterij, Militiæ Calatrauæ primus author. Prolixiori elogio eum ad eumdem diem ornat Henriquez, & V Martij ista habet: [Translatio.] In Hispania Translatio B. Raymundi Abbatis Ord. Cisterciensis, quando ex oppido Ciruelos in monasterium Montis Sion, Pontificia auctoritate, corpus eius magno cum honore fuit delatum. At Cisterciense Kalendarium Translationem illam primam refert XV Martij, his verbis: Translatio S. Raymundi Abb. ad Montem Sion prope Toletum an. MDXC. Sed fallitur huius Kalendarij auctor in nota temporis, vt ex dictis patet. At nec XV die Martij videtur contigisse, cum litteræ Pauli II, quibus ea Translatio vt fieret sanciebat, datæ dicantur die XV Martij an. MCDLXVIII. Neque enim prius quam datæ eæ litteræ essent fieri potuit, neque verisimile est ad annum integrum iis acceptis dilatam. Hugo Menardus, quia natalem B. Raimundi ignorabat, eum XV Martij, vt fatetur propterea retulit, quod eo die decretum illud de Translatione latum a Pontifice esset. Ita porro scribit: In territorio Toletano, S Raymundi Abbatis, Institutoris militiæ Calatrauæ, Ordinis Cisterciensis. Meminit B. Raymundi Rodericus Mendius Silua in Descript. Castellæ cap. 72, & quicumque de Ordinibus militaribus, aut rebus Hispanicis scripsere.
DE S. VERDIANA VIRGINE CASTELLI-FLORENTINI IN ETRVRIA,
Anno Christi MCCXLII
Commentarius præuius.
Verdiana Virgo, Castolli-Florentini in Etruria (S.)
I. B.
§ I S. Verdianæ ætas, profeßio, Acta.
[1] Castellum-Florentinū Etruriæ oppidum est ad Elsam flumen, Leandro Alberto, Petroq; Auitio to. 3 Descriptionis Europæ, memoratum. Hic (non Florentiæ, vt habet in Menologio Virginum Franciscus Lahierius noster) nata est, [S. Verdiana cuias?] hic dicatam suo nomini ædem, solennesq; ferias habet S. Verdiana Virgo, quæ Lucæ VVadingo aliisq; Viridiana est, Arturo a Monasterio Viridiana & Veridiana, Hugoni Menardo Verdina, pluribus Verdiana.
[2] Eam anno Christi MCCXXII, Kalendis Februarij, mortuam, Vitæ illius scriptor, [an mortua anno 1222?] Ferrarius in Catal. SS. Italiæ, Abrahamus Bzouius in Annal. ad eumdem annum, nu. 27. Lahierius, Siluanus Razzius in Vitis fæminarum sanctitate illustrium to. 1 & in Vitis SS. Etruscorum, tradiderunt. At Lucas VVadingus to. I Annal. Minor. an. MCCVIII cellæ inclusam scribit, [an 1242?] MCCXLII in cælum abiisse; vti & post eum Arturus in Martyrol. Francisc. & multo ante Eudoxius Locatellus in Vitis Generalium Vallis-vmbrosæ lib. 2 cap. 29. atque Arnoldus VVion lib. 3 Ligni vitæ. Et certe cum constet ex Vita cap. 3. nu. 12 Ardingum Episcopum Florentinum ad eam ventitare solitum; si is, vt scribit Archangelus Gianius in Annal. Ord. Seruorum Centur. 1 lib. 1 cap. 1. an. MCCXXXI, aut, vt Ferdinandus Vghellus to. 3 Italiæ sacræ MCCXXX, a Gregorio IX Pont. Max. Florentinæ Ecclesiæ Præsul est datus; non potest Verdiana multo ante MCCXLII Christi annum videri obiisse, quam is non semel dumtaxat inuiserit, sed, quo ad vixit quotannis. Vghellus non ab Ardingo, sed Ioanne Ardingi decessore visitatam censet. Verum facilius irrepere in numeros mendumpotuit, vt X pro L poneretur, proq; MCCXLII, annus MCCXXII signaretur; quam vt Ardingus pro Ioanne scriberetur.
[3] Non liquet autem, fueritne vllius religiosi Ordinis instituta ac leges sectata. Lahiertus tradit ductu ac præceptionibus Camaldulensium monachorum vitam exegisse. [an monacha Valiis-vmbrosæ?] At ne id quidem scribit Razzius Camaldulensis, sed Vallis-vmbrosæ tenuisse disciplinam; quod VVion quoque. Menardus Ferrarius, Bzouius, Cornelius Curtius paullo inferius citandus, tradidere. Locatellus & monacham vocat, & habitum ait a Plebano Castello-Florentinensi accepisse Vallis vmbrosæ, propterea quod illius ordinis, qui in Etruria eximiæ sanctitatis laude florebat, esset pridem studiosißima. Arturus in Notis ad 1 Febr. § II scribit, a Seraphico Patre S Francisco fuisse receptam ad statum tertij Ordinis, in quo sanctissime vixit ac mortua est. [an Tertiaria Franciscana?] VVandingus to. 1 ad an. 1242 nu. 22 ita habet: Inclusa est an. MCCVIII: in consueto igitur solitariæ vitæ exercitio perseuerans, tandem post aliquot annos a B. P. Francisco, dum ibidem locum habitationi Fratrum reciperet, & alios ad statum pœnitentiæ ex præscripto tertiæ regulæ admitteret, hæc velut adhuc rudior in via Domini, ab eodem plenius instructa & illuminata, assumpsit tertij Ordinis habitum, cum alias nulla certa regula ductum Spiritus sequebatur in statu anachoretico. Hæc ille, qui deinde commemorato miraculo, quod in Vita cap. 7 nu. 31 refertur, subdit: Inter alia autem dona, quæ in gratiarum actionem obtulit, curauit depingi Sanctam in ea forma, qua nunc in ecclesia cernitur, habitu tertij Ordinis, & chorda præcinctam. Non potuit, quæ, vt cap. 2 nu. 8 & cap. 6 nu. 23 veste vnica lanea. rudi & aspera, e vilißimo panno, vtebatur, non ad Minorum habitum prope accedere: eam vestem si zona adstringebat, vti decori ratio fortaßis poscebat, non mirum, funem adhibuisse. Neque tamen certum, non vsos consueta licentia pictores. [an nullius Ordinis?] Nihil autem est in eius Vita, quamobrem Religiosam fuisse cogamur fateri.
[4] Vitam S. Verdianæ a B. Attone Episcopo Pistoriensi, eius gentili, Latine scriptam ait Razzius, ex eoq; Ferrarius. Sed cum fateatur vterque, vti & Vghellus, B. Attonem circa annum MCLIII e vita migrasse, [Vita an a B. Attone Ep scripta?] qui potest illius Vitam scripsisse, quæ an. MCCXXII aut MCCXLII obiit? Eam Vitam manu exaratam accepimus, B. Attonis præferentem nomen, Italice versam a R. P. F. Hieronymo Setino: quam, quia primigeniam, stylo ipsius Attonis, (quicumque demum is Atto fuerit) siue alterius, qui post MCDVII annum Christi scripsit, assequi non potuimus, ex Italico rursus Latine transtulimus. De B. Attone agemus XXII Maij, de quo ad eum diem Ferrarius, Razzius in Vitis SS. Etruscorum, & Locatellus lib. 2 cap. 15.
[5] [aliæ ab aliis.] Scripsere quoque S. Veridianæ Vitam alij, Italice Razzius de Vitis fæminarum sanctitate illustrium, eamdemq; habet in Vitis SS. Etruscorum; paullo breuiorem Eudoxius Locatellus; Gallice Franciscus Lahierius in Menologio Virginum; Latine Philippus Ferrarius in Catalogo SS. Italiæ, Lucas VVadingus to. 1 Annal. Minor. ad an. 1242 nu. 22. Abrahamus Bzouius to. 1 suorum Annal. ad an. 1222 nu. 27.
§ II S. Verdianæ priuata publicaque veneratio.
[6] Ingentem populorum concursum ad eius venerandas Reliquas fieri solitum, [Visitatur eius sepulchrum,] suspendi anathemata, aliaq; edi singularis erga eam pietatis argumenta, patet ex iis quæ narrantur in Vita, quæq; X Ian. retulimus in Vita B. Oringæ, siue Christianæ Virg. quæ an. MCCCX obiit. Nam cap. 3 nu. 17 ita habetur: [a B. Oringa:] Discessit e S. Francisci æde atque vrbe Christiana, venitque Castellum Florentinum B. Viridianam honoratura. Quod in altera Oringæ Vita perperam expressum a Cornelio Curtio, cap. 4 nu. 22. Ceterum, inquit, Assisio egressura, locum in valle Elsæ non obscurum, Castrum-Florentinum petere instituit, B. Verdianæ salutandæ ergo, quæ Vallis-vmbrosiani Ordinis sanctionibus conformiter viuere professa, illic ab hominum aspectu reclusa habitabat. Obiit S. Verdiana XVIII annis ante natam Oringam, si an. MCCXXII; sin potius MCCXLII, certe cum ea bimula esset: qui ergo cum venit ad eam Oringa, dicitur reclusa habitasse, quæ pridem erat tumulo condita?
[7] [templum ornatur indulgentiis,] Auxit eam populi religionem Pontificis Maximi & Cardinalium fauor, conceßa indulgentia pœnitentiarum iis qui ad S. Verdianæ ædem quibusdam feriis, precationis ergo, conuenirent. Cuius Indulgentiæ a Iulio II (vt scribit) concessæmeminit Razzius. Extabat in MS. codice, qui Italicam Sanctæ Vitam continebat, de hac re Iulij II. aut Cardinalium, diploma, quod hic damus.
Ivlivs PP. II.
… Ostiensis, Georgius Portuen. Hieronymus Sabinensis, Antonius Prænestinus, Ioan. Antonius … Ioan. Stephanus tt. S. Vitalis, Dominicus tt. S. Marci, ac Adrianus tt. S. Chrysogoni, [a Cardinalibus sub Pio II.] Presbyteri, Ioannes tt. S. Priscæ, Iacobus tt. S. Clementis, Iulianus S. Angeli, nec non Amaneus S. Nicolai in carcere Tullianensi Diaconus, miseratione Diuina sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinales, vniuersis & singulis Christi fidelibus præsentes litteras iuspecturis salutem in Domino sempiternam. Quanto frequentius fidelium mentes ad opera caritatis inducimus, tanto salubrius animarum suarum saluti consulimus. Cupientes igitur, vt ecclesia S. Verdianæ & filialis parochialis ecclesiæ plebis nuncupatæ S. Hippolyti de Castro-Florentino, diœces… (ad quam, sicut accepimus, dilecti nobis in Domino Mag. Franciscus de Attauantis Cameræ Apostolicæ Notarius, & Hieronymus etiam de Attauantis eius filius, dictæ parochialis ecclesiæ Rector, Plebanus nuncupatus, singularem gerunt deuotionem) congruis frequentetur honoribus, & a Christi fidelibus iugiter ornetur, vtque Christi fideles ipsi eo libentius, deuotionis caussa, confluant ad eamdem, & ad reparationem, conseruationem, manutentionem, & munitionem huiusmodi; quo ex hoc ibidem, dono cælestis gratiæ, vberius conspexerint … Nos Cardinales præfati, videlicet quilibet nostrum per se, supplicationibus Francisci & Hieronymi prædictorum nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, de omnipotentis Dei, vna ac BB. Petri & Pauli Apostolorum eius, auctoritate confisi, omnibus & singulis Christi fidelibus vtriusque sexus, vere pœnitentibus & confessis, dictam filialem ecclesiam S. Verdianæ, in singulis Assumptionis B. Mariæ Virginis, S. Ioannis Baptistæ, [certis Festis,] S. Barnabæ Apostoli, S. Verdianæ, ipsiusque filialis ecclesiæ dedicationibus, festiuitatibus, & diebus, a primis vesperis vsque ad secundas vesperas inclusiue, deuote visitauerint annuatim, pro singulis festiuitatibus siue diebus prædictis, quibus id fecerint, centum dies de iniunetis eis pœnitentiis, innixi in Domino, relaxamus; [100 dierum:] præsentibus perpetuis futuris temporibus duraturis. In quorum fidem litteras nostras huiusmodi fieri, nostrorumque sigillorum fecimus appensione communiri. Datum Romæ in domibus nostris, sub anno a Natiuitate Domini millesimo quingentesimo quarto, die vero primo mensis Decembris, pontificatus Sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri D. Ivlii Diuina prouidentia PP. II anno secundo.
[8] Clemens VII publicam adiecit venerationem: nam, vt habet Ferrarius, vita & miraculis examinatis … vt officio Ecclesiastico illam venerarentur concessit. Idem tradunt Razzius, Bzouius, Lahierius, Arturus. Dabimus ipsiusmet Pontificis Breue, ex eodem MS. codice.
Clemens PP. VII Dilectis filiis salutem & Apostolicam benedictionem. Exponi nobis fecistis, quod in isto vestro oppido quoddam est oratorium, in quo B. Verdiana, olim conciuis vestra, [Clementis VII auctoritate,] virginitatis laudem duxit, & post eius obitum miraculis claruit, & in dies claret: proptereaque ad dictum oratorium frequens vndique Christi fidelium concursus & deuotio existit. Quare nobis humiliter supplicari fecistis, quod vobis, vt in die obitus eiusdem B. Verdianæ, qui primus dies Februarij fuit, & in quo eadem B. Verdiana, vt pie creditur, cælum commutauit cum terris, Horas canonicas & Missas de communi Virginum, secundum morem Romanæ Curiæ, ad Dei laudem, & eiusdem Verdianæ venerationem, pie recitari facere possitis, concedere dignaremur, ad vestram & eorumdem Christi fidelium pietatem conseruandam. Nos qui cunctorum. Christi fidelium deuotionem paterno confouemus affectu, huiusmodi supplicationibus inclinati, vobis, vt deinceps singulis annis perpetuo, in dicto oratorio dumtaxat, in eodem primo die Februarij, Horas canonicas, & super altari portatili Missas, [Festum eius Officio Ecclesiast. & Missa colitur:] de communi Virginum, secundum eumdem morem Romanæ curiæ, ad Dei laudem, & in eiusdem Verdianæ venerationem, celebrari facere libere & licite possitis, auctoritate Apostolica, tenore præsentium, Constitutionibus & Ordinationibus Apostolicis, ceterisque contrariis quibuscumque… Datum in oppido prædicto, sub annulo piscatoris, die XX Septembris, MDXXXIII, pontificatus nostri anno X.
[9] Inscriptum est illius nomen Martyrologio Benedictino Arnoldi VVionis, his verbis: [nomen inscriptum Martyrologij:] In Castro-Florentino S. Verdianæ reclusæ, Ordinis Vallis-Vmbrosæ, miraculorum gloria, & prophetico Spiritu claræ Eadem habet Menardus, nisi quod Verdinam vocet. Benedictus Dorganius: S. Verdianæ reclusæ, prophetico Spiritu & miraculorum gloria claræ. Ferrarius in generali Catal. SS. Apud Castrum-Florentinum in Hetruria B. Virdianæ Virginis Reclusæ Ord. Vallis-Vmbrosæ. Arturus a Monasterio: Apud Castrum-Florētinum in Hethruria, B. Veridianæ Tertiariæ, fructibus pœnitentiæ dignis, & miraculorum gloria spectabilis.
[10] In recenti quodam MS. Carthusiæ Bruxellensis, XIX Iunij ista habentur: Translatio Veridianæ Virg. Quæ hæc sit Translatio, [Translatio:] haud comperimus. S. Verdianam arbitror accipi oportere apud Gonzagam par. 2 prouin. Tusciæ Conu. 31, vbi ita scribit: Eius loci (Montaonis, vt ex Arturo & aliis dicemus 1 Maij ad B. Viualdi Vitam) incolæ, [Montaone colitur vt Patrona.] sacellum, seu potius eremitorium, ibidem in eius honorem erigentes, ipsum Patribus huius prouinciæ Obseruantibus, an. MCCCCXCIX in habitationem contulere: ea tamen lege, vt imagines Diuorum Laurentij, Leonardi, & Verdiani, quos ipsi tamquam peculiares Patronos venerantur, in ecclesia depingi curarent. Distat non procul a Montaone Castellum Florentinum, vt non mirum sit, isthic quoque inter tutelares haberi S. Verdianam.
[11] In MS. codice vnde Vitam S. Verdiauæ accepimus, exstabat in eius laudem hymnus, quem hic dabimus.
§ III HYMNVS DE S. VERDIANA.
Gaudeat cæli pia turba, dignis
Laudibus numquam resonare cesset,
Hoc die postquam meritis beata
Virgo triumphat.
Astra miratur, variosque motus
Siderum; nubes pedibus sub imis
Cernit, æternos referens honores
Viridiana.
Spreuit indignos pia Virgo fastus,
Seculi pompas fugiens caduci:
Angusbus solum sociata vixit
Paupere tecto.
Plurimis corpus domuit flagellis,
Comprimens motus animi superbos,
Moribus dignis peragrans pudica
Omne per æuum.
Ast vbi pacis iubet ipse fila
Rumpere æternus Pater, orbis auctor,
Sponte iam nullo retegunt mouente
Cymbala funus:
Regis æterni veneranda Virgo
Fertur in sinum, humeros amicta
Sole candentes, vbi lecta Sponso
Sponsa potitur.
Respice o Virgo soliis Olympi,
Quæ tuas laudes celebrat, cateruam,
Et piis Mater precibus tuere,
Noxia pellens.
Obuiam nobis venias, precamur,
Dexteram tendas famulis benignam:
Limen æterni resera Tonantis
Candida Mater.
Bellicos motus acrius retunde:
Hostibus sæuis patriam tueri
Iam tibi pulchro libeat beatæ
Munere pacis.
Exitus nobis petimus secundos,
Annuas Virgo meritis precamur:
Prosit, in nostris laribur fuisse
Te Dea quondam.
Robora Virgo fragiles caducos,
Dextera mitis releua iacentes,
Semper & nostros pia Mater actus
Dirige sursum.
Tu refers Virgo precibus benigna,
Quidquid a summo petis alma Rege:
Tu graues morbos veterisque sanas
Vulneris ictus.
Vota nunc felix populi ruentis
Suscipe o Mater: prece te fatigat
Terra, qua ducis genus, vnde diuum
Lumen adisti.
Sit Patri summo Genitoque virtus,
Flamini & sancto: Deus vnus auctor,
Cuncta qui nutu regis & gubernas,
Secula vincens.
VITA
ab Attone Ep. Latine scripta,
hic versa ex Italico Hier. Setini.
Verdiana Virgo, Castolli-Florentini in Etruria (S.)
Avctore Attone Ep ex Italico.
CAPVT I
Verdianæ sancta adolescentia. peregrinatio ad S. Iacobum.
[1] Religiosissima Virgo Verdiana, Castelli Florentini, quod oppidum est in territorio ac a diœcesi Florentina, pauperibus quidem, sed Catholicis, [Verdiana a prima ætate sancta,] nata parentibus est. Ea adhuc paruula, aliarum pue[illeg.], etiam æqualium, vitabat consortia, intenta solitudini, precationi, abstinentiæ. Incessebat intuentes admiratio, cum animaduerterent nihil ab ea actitari puerile, maiora ætate omnia. Oppidani ergo viri iuxta ac fæminæ, perspecta tam insigni prudentia ac sanctis actionibus, eius mores & conuersationem sedulo obseruabant, & quibus ei ad vitam sustentandam opus erat, vltro suppeditabant. Nondum duodecim annos nata, vultu speciosa, habitu humilis, [humilis,] studiosa paupertatis, paucis ac vilibus rebus contenta, lumbos vinculo ferreo stringebat, quod in illius æde adhuc seruatur, ostenditurque interdum summa cum veneratione. Asperrimo præterea operta cilicio, [asperæ pœnitentiæ dedita,] supra fere quam pati humana imbecillitas posset, dedita assidue erat vigiliis, precibus, ieiuniis. Quod ad sui custodiam attinebat, ita diuinitus erat erudita, nihil vt vnquam verbo, opere, nutuue aut gestu designaret, quod eximiæ eius sanctitati omnino repugnaret.
[2] Hæc cum diligenter considerasset quidam illius consanguineus, vir opulentus ac nobilis, ex illustri Attauantorum ortus familia, eam in domū suam accepit, [viri diuitis domum gubernat:] futuram comitem, custodem, & adiutricem suæ coniugis: cuius etiam rogatu, vniuersæ domus curandæ ei onus imposuit. Haud multo post tempore ingens populum inopia ac fames oppressit. Erat in herili domo vas ligneum bene magnum, leguminibus refertum. Cum igitur gloriosa hæc Virgo, cuius intima viscera pietas atque inopum commiseratio peruaserat, [famis tempore legumina dat pauperibus:] plurimos cerneret vtriusque sexus mortales dirum in modum fame vexari, Diuini Spiritus instinctu ea omnia legumina in pauperes distribuit. Interim ea herus cuipiam vendidit, acceptoque pretio, domum deduxit emptorem. Hic cum vas vacuum reperisset, vociferari, & conuicia vomere cœpit, [hero irato,] magno domesticorum ac vicinorum scandalo.
[3] Euenere cuncta hæc peculiari Dei prouidentia, vt lucerna adhuc sub modio absconsa humilitatis, velut candelabro imposita, late vera fama eximiæ sanctitatis splendesceret; & quanti apud Deum esset meriti, fieret etiam hominibus manifestum. Cum igitur turbata essent in ædibus omnia, plenaque tumultu, ob herilem iracundiam, humili Dei anculæ res innotuit: quæ illico magna fiducia precationi se dedit, [precibus ea restitui diuinitus impetrat:] totamque in ea noctem exegit. Postridie arcam, vt prius, plenam fabis inuenit: herum aduocat, ac monet, vt querelis deinceps abstineat, Christum enim, qui fabas acceperat, eas illi restituisse. Ac vere sic res erat. Ille miraculo attonitus, reueritus deinceps Verdianam est, nec minus præ gaudio tunc, atque antea præ dolore exclamauit. Late per prouinciam celebrata Verdianæ sanctitas, cum eo euentu constitisset, quanta apud Deum in gratia esset, quæ veterum Sanctorum, b Hieremiæ, c Elisæi, d Benedicti, e Fortunati, aliorumque admirabilia opera imitaretur. Verum B. Verdiana, sponsi sui Christi Iesu exemplo, odisse ac fugere honorem, abominari mundanam gloriam, &, si qua fas esset, fugam e patria sollicite meditari. Quod vt sensere ciues, permoleste tulerunt. [vult alio fugere, ne honoretur:]
[4] Euenit Dei nutu, vt f matronæ quædam in Gallæciam ad S. Iacobi Apostoli sepulchrum peregrinationem susciperent. Iis se comitem dedit Verdiana. Hic eam per Deum obtestari ciues sui, [proficiscitur ad S. Iacobum,] vt quamprimum ad ipsos reuerteretur. Quod iis pollicita Virgo, peccatis prius confessione expiatis, perceptoque in viaticum Christi corpore, atque eius munita benedictione, iter ingreditur. Per omnem viam (quod permirum) nihil de assuetis vigiliis, [datq; caritatis, humilitatis & sanctitatis exempla:] precationibus, ieiuniis remisit. Summo mane surgebat cum comitibus, & quia eximia ardebat caritate, visitabat, vbi se dabat occasio, infirmos in nosocomiis piisque aliis locis, ac blandis eos sermonibus solata, exemplis quoque & obsequiis, non verbis solum, ad patientiam hortabatur. Hilarem ac comem sodalibus aliisque sese in hospitiis ostendebat, atque indefessam: omnibus pedes abluebat, ac summa submissione tergebat: omnibus in rebus ac locis Christi humilem ancillam se exhibebat. Feruntur e popularibus eius complures, etiam primarij, iter illius, pietatis ergo, prosecuti, qui omnia eius acta sedulo obseruarunt, eaque reduces suis ciuibus narrarunt.
[Annotata]
a In MS. additum erat, eo tempore; quasi tunc cum Auctor scriberet, in ea diœcesi non esset.
b Videtur Eliæ scribi debuisse, & indicari miraculum Sarephtanum 3 Reg. 17.
c Cuius fide & precibus factum est 4 Reg. 4 vt lecytho olei vasa plura implerentur.
d Non vnum S. Benedicti hoc in genere miraculum, vt videre est in eius Vita 21 Mart. præsertim cap. 21 & 29. Haftenus in Commentar. ad cap. 29 plura suggerit aliorum SS. exempla.
e Veremur ne hic Auctorem memoria fefellerit. Nihil simile de S. Fortunato Ep. Tudertino legimus, de quo agit S. Gregorius lib. 1 Dial. cap. 9 & 10, & nos 14 Oct. Nonnosi fortassis voluit scribere; cuius similia aliquot miracula refert idem S. Gregorius lib. 1 cap. 7.
f Addit Locatel. honoratæ. Lahierius ait mendicato victitasse eo in itinere Verdianam.
CAPVT II
Verdianæ iter Romanum, inclusio, vitæ austeritas.
[5] Cvm domum reuertisset, summa omnium lætia excepta est, [rogantibus suis, ne alio eat,] non secus ac thesaurus antea deperditus ac denuo inuentus. Gestire omnes alacritate, eamque obsecrare, ne quoquam deinceps a patria abiret. Illa soli Christo cupiens, non hominibus placere, vnum eos rogauit, [petit sibi cellam construi:] vt publicis expensis sibi eremiticam domunculam fabricarentur, in qua posset solitaria viuere, ab omni hominum seiuncta consortio ac rebus mundanis, vt peregrina in terra, cum Apostolo conuersationem haberet in cælis. [Phil. 3. 20.] Quod, propitia Numinis voluntate, ex voto Virginis factum, eique cella ædificata trans Elsam flumen, a in ecclesia S. Antonio olim dicata. Dum illud ipsi construitur habitaculum, nihil consuetarum precum intermirtens, constituit, [it Romam:] priusquam cellæ includeretur, Romam proficisci, ibique Quadragesimam exigere. Iter ergo cum honorato piarum matronarum comitatu suscepit, eadem actitans quæ in priori ad S. Iacobum peregrinatione. Romam vt attigit, loca sacra pie obit, & Sanctorum meritis sese toto animi affectu commendat: præcipue basilicas SS. Petri & Pauli frequentabat, inque iis diutissime orationi aliisque sanctis actionibus vacabat. Tantam sibi in alma Vrbe piorum hominum gratiam comparauit, vt eam in patriam reuerti non paterentur. Triennium isthic dicitur commorata, [ibi triennio hæret:] non sine popularium suorum admiratione ac dolore, metuentium vt ea reuerteretur, ac tale ipsis restitueretur præsidium. Tandem Diuino nutu, furtim quodammodo Vrbe egressa, in patriam reuertit, publica suorum exultatione excepta.
[6] Perfecta iam, quam incolere optabat, cella, constituto die ad oppidi ecclesiam venit, vbi facta peccatorum confessione, sumptaque Eucharistia, coram Plebano b vouit Deo ipsique Plebano obedientiam: is habitum velumque benedixit, [sacro velo donata,] quibus eam deinde induit, & Canonico cuidam eiusdem Ecclesiæ, a toto Canonicorum collegio ad id electo, eam tradidit ad præparatum habitaculum deducendam. Eo ipsa tetendit, Crucem brachiis gestans, Clero vniuerso ac populo comitante. c Ingressura rogat adstantes, vt Deo pro se offerant preces: illi vicissim, vt pro ipsis oret, [cellæ includitur,] obtestantur. Cum ingressa esset, obstructus aditus est muro exædificato, exigua solum relicta fenestella. Exstat ea etiamnum cella, sed in sacellum mutata: ipse eam puer meis oculis vidi. Quanto studio antiquum illum Patrum Ægyptiorum feruorem innouarit, [& sancte in ea viuit,] satius erit non explanare dicendo, ne me increduli quidam homines nimiæ credulitatis accusent: cum ipsi Apostolo Paulo æmuli sui non pepercerint, arbitrati discipulum esse Ananiæ, a quo erat baptismo lustratus, non Christi, a quo vocatus, ac cælestium thesaurorum particeps effectus; de quibus ipse pronuntiat, animalem hominem non percipere quæ sunt Spiritus Dei. [1. Cor. 2. 14.] Nemo tamen ambigat, quin amplissima de hac Virgine dici a nobis verissime possint.
[7] In eam cellam inclusa Verdiana, florenti adhuc ætate, ac venusto aspectu, [semper vino abstinens,] vt liberius Deo vacaret ac rerum sacrarum contemplationi, in perpetuum vino abstinuit, satisque gnara naturam paucis contentam, admensum cibum non nisi semel in diem sumebat, sub occasum solis, magis sustentandæ naturæ, [parco cibo vtens:] quam captandæ delectationi. In nuda humo cubabat, hiberno tempore tabulam substernens: ceruical illi rudis truncus. Vinculo ferreo, vti ante scriptum, nudum corpus constringebat, cui asperrimum cilicium superinduebat: vigiliis, ieiuniis, orationi semper intenta. Cum Missam audiret, aut Diuinum officium ipsa recitaret, mens illi assidue in Deum rapiebatur. [sæpe rapitur:] Diligenter otium vitabat, ne serpens antiquus, qui fæminæ calcaneo inde a prima origine insidiatur, in eius vita ac conuersatione vel momentum temporis sibi vindicaret. Si quid committeret, aut antea commisisset leuium delictorum, assignato sibi Sacerdoti cum lacrymis quaque hebdomada confitebatur, & veluti grauium criminum rea, iniunctam ab eo pœnitentiam eiulans & plangens explebat.
[8] Narrant qui eam nouerunt, peculiari Dei fauore obtinuisse copiam lacrymarum, [meditans lacrymatur:] siue Christi Passionem attente meditaretur, seu sibi regni cælestis Deique fruitionem differri cogitaret, seu denique cerneret miserorum ærumnas, quibus intime compatiebatur. Maximopere paupertatem amabat, seque non modo rebus superfluis spoliabat, [colit paupertatem,] verum quantum naturæ ferre imbecillitas poterat, etiam necessariis, vt perfectissime sponso suo similis euaderet. Nihil omnino possidere voluit, aut sibi retinere præter parcissimum cibum: si quid ex eleemosynis ipsi collatis supererat, id omne pauperibus eo aduentantibus erogabat. Nihil de vestitu eius exteriore loquor; [cilicio & vili veste tecta:] erat enim is e vilissimo, qui tunc reperiri poterat, panno. Omnino in crastinum, iuxta Euangelicum præceptum, sollicita non erat: omnis enim eius animi affectio in cælis erat, non in terra. [Matth. 6. 34.]
[9] Ea ratione triginta quatuor annos vixit, soli Deo nota: nulli vnquam facies eius viro conspecta, nec ipsi viri vllius. Raro ipsa hominibus loquebatur, ne a solitæ contemplationis dulcedine animus auocaretur. Si qui tamen ad eam adibant, [raro, nec nisi de Deo, loquitur, & vt mœstos soletur:] spiritualis fructus atque ædificationis gratia, mirifice in eius verbis relucebat gratia Spiritus sancti, qua animus eius affluebat, vti ex abundantia cordis os loquitur. Si quis mœstus, aut aliqua pressus necessitate, aut alia ratione perturbatus ad eam venerat, abscedebat tanto perfusus solatio, vt ipsemet admiraretur. Quandoque biduo triduoque nulli ipsam interpellanti respondebat, omnibus illa eius patientia attonitis. [certis temporibus cōtinenter silet.] Creditur eo tempore Diuinorum contemplatione, sanctique Spiritus dulcedine fuisse absorpta. Per Quadragesimam, Aduentum, ab Ascensione Domini ad Octauam vsque Pentecostes, die Assumptionis Deiparæ & per Octauam, ratissime cuiquam respondebat.
[Annotata]
a Extra oppidum, vt notat Locatel.
b Locatel. ait fuisse virum vere sanctæ vitæ.
c Addit Locatel. hymnos & psalmos magna cum spirituali alacritate inter eundum cantatos; ac die Dominica id contigisse.
CAPVT III
Verdianæ & serpentium conuictus.
[10] Cvm Sacerdos quidam ad populum diceret in S. Antonij æde, ac narraret S. Antonium a dæmonibus varias brutorum animantium formas indutis multa fuisse perpessum, hominum quoque importunitate vexatum, Verdiana sancti Spiritus gratia incitata, multis precibus Diuinam pietatem obsecrat, [S. Antonij exemplo orat, vt patipossit:] sibi vt consortium eiusmodi tribuat, quo & merita augere, & aliqua perpessu aspera ipsumque adeo martyrium sustinere, ad gloriæ Diuinæ amplificationem, ac pleniorem suæ patientiæ coronam possit. Non sinit eas inanes Diuina prouidentia preces esse.
[11] Biennio fere post quam erat illi cellæ inclusa, cum eius deprecatio Diuino esset conspectui oblata probataque, ecce horribiles duo serpentes, æquali ambo magnitudine, in cellam eius per fenestellam ingressi sunt. Cohorruit Verdiana, anceps consilij, quippe gnara familiare dæmoni animal esse serpentem. [duo serpētes ei cohabitant,] At Cruce sese consignans, Diuinæ acquieuit voluntati, ac se precationi dedit. Hic Diuinam agnoscens visitationem, nihil humani præsidij procurauit aut expetiit. Mansere illic serpentes per longum temporis spatium die ac nocte: ac si quando egrediebantur, breui rursus redibant: [& conuescuntur,] neque vnquam aberant eo tempore quo cibum capere Virgo solebat, cum ea ex eadem patina edendo, in qua illa panem aqua maceratum, lactucasue aut legumina habebat, absque vllo olei salisue condimento. [eamq; verberant:] Si quid vero feris hospitibus deerat, cauda eam verberabant, ita crudelicer, vt se Dei famula nonnumquam octo dierum spatio erigere a terra non valeret. a Sed cum in memoriam reuocaret varios Martyrum cruciatus, sentiebat patientiam suam in Domino corroborari, quantoque imbecillior corpore, tanto spiritu fortior erat.
[12] Interea fama b sanctitatis eius ad Ardingi Episcopi Florentini, Theologiæ Doctoris, aures peruenit: is illam inuisit, &, vt erat vir pius, multos dies cum ea de rebus spiritualibus collocutus est, magna cum animi sui voluptate. Verum vt triste illud serpentum contubernium cognouit, vel quia exeuntes ingredientesue viderat, [Episcopum orat, ne eos fugari curet:] vel quia innocentissima Virgo adacta illius præcepto, omnem facti seriem, quantoque secum essent tempore commorati, aperuerat, rei nouitate stupefactus, pellere eos rusticorum opera constituit. Id vt sensit Verdiana, secreto eum per Dei nomen obtestatur, ne sibi fructuosam illam societatem adimeret. Cessit eius precibus pius Præsul, ea Virginem caritate prosecutus, vt quotannis eam, quoad vixit, visitarit. Cernebant quidem subinde vicini eosdem serpente at negligebant quærere vnde isthuc venissent, quoue tenderent; neque enim hospites esse Verdianæ suspicabantur.
[13] Transeunte isthac (nam ad viam publicam sita erat ecclesia) Legato Pontificis cum ingenti hominum multitudine, quidam ex illius comitibus occidere serpentes illos conati sunt, [læsos sanat:] atque vtrique caudæ partem bene magnam absciderunt. Illi subito in cellam relicta in publico parte præcisa, ad nutricem suam refugerunt, c eiusque attactu non modo curati, sed & redintegrati sunt: at deinceps, pro more serpentium, multo crudelius in eam quam antea sæuierunt, omnia maiori quam antea patientia perferentem.
[14] Post annos triginta, eoque amplius,innotescere accolis cœpit, inuita licet Virgine, cohabitare illi serpentes, quos, dum conueniendæ illius occasionem præstolantur, exeuntes e cella ac redeuntes viderant: quamquam id illa quibusdam magis familiaribus indicarat. [vno ab accolis cæso, altero fugato, dolet:] Metuentes igitur accolæ, ne quid Virgini incommodarent, obseruata qua ingredi solebant hora, cum denuo egrederentur, alterum occiderunt inscia Verdiana, alterum fugarunt, vt deinceps amplius visus nulli sit. Displicuit ea res Virgini, orbatæ tanti meriti materia, & diuinitus concesso contubernio. [moritura indicat, quid ab iis perpessa sit.] Nec longo post tempore peculiari sancti Spiritus instinctu imminere sibi obitum sensit: ac multorum rogatu, præsertim Confessarij sui, indicauit, quanto tempore eorum vsa esset conuictu, & quid ab iis passa. Quia vero nihil fides eius ex fama accipiebat detrimenti, Diuina prouidentia factum est, vt virtutes eius per omnem late regionem celebrarentur. Cœpit etiam Virgo, Dei munere, plurimis clarescere miraculis.
[Annotata]
a Addit Locatellus: mordebant quoque, sed, Dei nutu, nihil illi nocebat venenum.
b Perperam Lahierius ad eam venisse Ardingum scribit motum fama prodigij cohabitantium illi serpentum. Ardingi fit sæpius honorifica mentio in Annalib. Seruorum Gianij lib. 1 & 2. diciturq; circa an. Chr. 1248 obiisse. Pluribus de eo agit Vghellus in Italia sacra.
c Signo Crucis curatos ait Lahier.
CAPVT IV
S. Verdianæ miracula in vita.
[15] Cvm esset æstiuo tempore iuuenis quidam staturæ & ætatis mediæ in S. Antonij ecclesia; hunc rogat Verdiana, sibi vt vas fictile e puteo, qui exstat etiamnum viæ publicæ propinquus, aqua impleat. Paret ille, ad a puteum properat, aquam haurit, Virgini præbet. Illico ea in vinum mutatur: quod cernens Verdiana, rata pie sibi illum voluisse illudere; [aqua ei versa in vinum,] Ignoscat tibi Deus, fili, ait. Aqua mihi opus erat, non vino. Ille attonitus; Carissima Domina Mater, inquit (ita eam vulgo compellabant) certo scio, aquam me e puteo hausisse, non vinum. Aspice, ait illa, aquane sit, an vinum; eique idem illud vas per fenestellam tradit. Colorem is, odorem, saporem explorat, reperitque aquam in optimum vinum conuersam. Vas illa repetit: negat is se redditurum, simulque e templo se proripit, omnibusque miraculum narrat, concurrentibus etiam ex vico Timiniano, qui sub eodem est oppido, ad insolitæ rei spectaculum.
[16] Tandem b Magistratus Reip. Florentinæ, Plebani & aliorum consilio, vas illud in oppidum est deportatum, deque rei veritate inquisitum. Constanter asseuerante iuuene, aquam se e puteo haustam, non vinum, ad Sanctam attulisse, mirabantur cuncti insolitam vim vini odoremque; ac beatum sese existimabat, qui vel guttulam poterat obtinere. [quo ægri curati:] Ea deuotio fidei in quibusdam extitit, vt infirmi complures sanati dicantur, cum pauxillum illius vini gustassent. Magnam ea res Verdianæ, honorem omnem ac laudem humanam respuenti, molestiam attulit, & raro deinceps ac difficulter responsa consulentibus dabat. Imitari eam arbitror voluisse factum illius sancti anachoretæ, qui bis terue, vt summum, conspici ab hominibus potuit, indignos iudicans Angelicæ conuersationis, qui frequentia hominum delectarentur. [re vulgata, rarius respondet:]
[17] Exeunte ad rusticum opus colono quodam, corruit iumentum, onusque excussit, & insidentem coloni filium grauiter afflixit, confracto brachio, ac c genu. Ad huius subitum clamorem & eiulatum, accurrunt mœsti parentes, quibus iam filius haud diu in viuis futurus credebatur. Superuenientes alij, vt fit, nonnulli, suadent vt filium sistant S. Verdianæ, eamque rogent, [puerum grauiter læsum tactu sanat:] vt Deum pro eo precetur. Continuo ad Virginem properant: pulsant cellæ de more fenestram: sed cum diu nullum audirent responsum dolore grauissimo afflicti, ac tædio victi, dubij hærebant, abirentne opis exortes, an adhuc opperirentur. Demum mater filiolum ei per fenestram porrigit: quem vt tetigit Sancta, is subito planctu in risum mutato, ac gestu aliisque indiciis lætitiam testificari cœpit, &, Sanns sum, inquit. Attoniti parentes diligenter inspiciunt, sanum penitus & incolumem reperiunt, actisque Deo gratiis, ad sua reuertuntur.
[18] Alia mulier diu oculis doluerat primum, dein cæca effecta, audita Verdianæ fama, ad eam adit, calamitatem suam exponit, per amorem Dei, vt opem ferat, obtestatur. At Virgo multis ac sanctis argumentis eam ad ferendum illud incommodum hortata, demum palmæ ramum illi tradit, [cæcam illuminat palmæ benedictæ ramo:] quam ad eam Confessarius suus die Palmarum attulerat, En carissima, inquit, quod largiri nunc possum; neque enim aliud habeo quidquam. Eum hæc ramum magna animi alacritate ac pietate osculatur, admouetque oculis: qui (mirum dictu) primo illius attactu subito recipiunt lumen. Gratiis igitur Deo Sanctȩque actis domum redit, illud identidem ingeminans: Mirabilis Deus in Sanctis suis.
[Annotata]
a Extat is nunc quoque, Razzio teste.
b Videtur Præfectus oppidi Castelli Florentini intelligi, qui fortassis a rep. Florentina constituebatur.
c MS. habet occhio, oculum; Razzius ginocchio, genu, puero fractum: hoc verisimilius.
CAPVT V
S. Verdianæ obitus miraculis illustratus.
[19] Tandem suæ peregrinationis metæ appropinquans, solito feruentius ac frequentius vacabat orationi, & vim magnam profundens lacrymarum, Diuinis operibus intendebat. Cum enim triginta a quatuor annos in angusta illa cella exegisset, tandē cælitus edocta est, [diem mortis diuinitus cognoscit:] quo die migratura esset e vita, Nullos deinde cum quoquam mortalium amplius miscere sermones voluit; sed accito ad se tempestiue Confessario, [cōfessa sumit Eucharistiā:] eo animi dolore, ea cum copia lacrymarum, omnes animæ nȩuos per confessionem eluit, ac si enormes noxas admisisset. Peracta confessione, sacratissimum Christi corpus sibi impertiri flagitauit: prius vero quam id sumeret, prolixiores solito preces fudit coram Sacerdote, quod ille miratus, quærit cur præter morem longiori orationi indulserit? Illa accepta Eucharistia, fenestram claudit, genua flectit, apertoque psalterio septem psalmos pœnitentiales pie decantat: perueneratque ad psalmum Miserere mei Devs; [legēs Psalmos pœnitentiales moritur] an eum absoluerit, haud constat: ad eum psalmum apertus inuentus est liber: ipsa sublatis in cælum oculis ac manibus, ita vt erat, poplitibus nixa, animam Deo reddidit.
[20] Euenit felicissimus eius transitus anno a Christi natiuitate MCCXXII, [1 Febr.] ipsis Kalendis Februarij: is cum adhuc mortalibus esset ignotus; quantis illa virtutum meritis polleret, quo triumpho & exultatione anima eius in cælestem deportata Hierusalem esset, manifestis indiciis, vsitatisque Ecclesiæ militanti publicæ solennitatis argumentis, declaratum est. Sunt enim in æde S. Hippolyti Martyris campanæ tres, [vltro sonant campanæ,] quæ simul pulsatæ suauissimam edunt harmoniam. Stupenda res: ipso momento, quo decessit Verdiana, nemine impellente, vltro, mirabili modo, sonuerunt. Obstupuere illico omnes, quoniam eiusmodi sonitum neque ea diei hora, neque occasio vlla, vulgo nota, postulabat: cōcurrunt igitur ad tēplum viri ac fæminæ, & pulsum eum a nemine cieri conspiciunt. Stabant omnes miraculo attoniti: iuuenes quidam curiosa ducti audacia, sistere campanas conantur. At frustra contra Diuinam voluntatem ministeriumque Angelicum nituntur vires humanæ: [nec sisti queunt:] videbantur enim iis sua diuelli a corporibus brachia, impulsu campanarum violente prostratis. Sonus vero earum erat, non qualis adhiberi in funeribus, aut ceteroquin operariis diebus, sed vt in publicis celebritatibus, consuenit. Durasse is fertur, donec sanctæ Virginis repertum est corpus, aut (quod a pluribus traditum reperio, estque similius veri) toto quo migrauit die, ac nocte insequenti.
[21] Dei postea instinctu, qui Sanctos suos inter peregrinantes adhuc in terra mortales honorare consueuit, aliquanto temporis spatio post præbitam Verdianæ Eucharistiam, subit Confessario memoria eius, [hinc cognito eius obitu,] quod postrema illa vice præter morem egerat, idque pluribus narrat. In hanc cuncti vocem prorumpunt: Vere, vere id propterea editum a Deo est signum, quod ad se gloriosam Matrem nostram euocarit. Omnes quamprimum ad S. Antonij ædem conueniunt, in cuius angulo Verdianæ cella erat. [atque ex infantis voce,] Fertur præterea infantulus, necdum loquelæ capax, adhuc maternis vlnis gestatus clare isthæc pronuntiasse verba: Famula Dei Verdiana mortua est. Creuit cœptus iam strepitus popularis famæ, pluresque exciuit. Vt ad cellam venerunt, de more fenestram pulsant. Cum nullum, [perfoditur cella:] quod antea solebat, daretur responsum, murus perfossus, & patefactus aditus est. Primus lacrymans ingreditur illius Confessarius, tum Sacerdotes ceteri, aliique religiosi homines, omnes metu perculsi: conspicati erectum in genua corpus, abreptam eam in exstasim existimarunt. Sed cum neque consueta suspiria, neque aliud vitæ indicium animaduerterent, intellexerunt demum vita functam.
[22] Stabat nixa genibus, oculis manibusque in altum sublatis, orantis ritu: b quo ex gestu coniecere nonnulli, [quo situ mortua, conspestis forte Angelis, absq; præuia ægritudine.] sanctos Angelos ei in ipso exitu animæ apparuisse, qui eam in cælos deducerent. Argumento itidem is situs fuit, nulla eam oppressam, ægritudine fuisse, ob quam iacere opus esset. Sanctos legimus Martinum, Basilium, Gregorium, Augustinum, Ambrosium, multosque alios eximiæ virtutis, aliqua tamen correptos ægritudine, priusquam migrarent e vita: imo vix paucos, ac fortassis ne vnum quidem reperiemus, præter Martyres, qui non aliqua infirmitate corporis ac dolore finitus sit: nisi si quibus eximiæ omnino sanctitatis hominibus singulari quodam priuilegio indultum, vt omnis expertes molestiæ decederent; quod datum diuinitus Deiparæ Virgini est, ac SS. Seuero Rauennatium Antistiti, Petronillæ Petri Apostoli filiæ, c Ioanni Euangelistæ, atque aliis nonnullis.
[Annotata]
a Ferrarius solum triginta habet.
b Arturus, haud scimus an recte, ait cancellatis brachiis obiisse.
c De S. Seuero supra retulimus hoc ipso die; de S. Petronilla referemus 31 Maij, de S. Ioanne 27 Decemb.
CAPVT VI
S. Verdianæ funus curatum, non sine miraculis.
[23] Vbi palam innotuit, obiisse Verdianam, omnes immenso quodam gaudio simul ac mœrore perfusi sunt: neque enim poterant non summe mœrere, cum tanto se priuatos cernerent spirituali solatio, ac magisterio illius, quæ perpetuo ea quæ ad Dei gloriam, suarumque salutem animarum agenda iis essent, edocebat. At gestiebant lætitia, cum nouum sibi paratum apud supremum Iudicem patrocinium recordarentur. Dein vero primariorum consilio, viri a cella abscedere, honestiores matronæ ingredi, ac sacrum corpus gloriosæ Virginis componere iussæ sunt. Id dum peragunt, [Compositum a matronis corpus,] vinculum ferreum nudo corpori appressum, &, interulæ modo, cilicium, quæ perpetuo gestarat; tum vnicam ianeam vestem his inductam, rudem admodum & asperam. Erat cella omni prorsus ornatu destituta: vt vel inde coniicere fas esset, quantopere Virgo Diuinis rebus contemplandis fuisset affixa, quæ nihil rerum terrenarum vel habuisset vel appetiisset.
[24] Cum igitur harum manibus matronarum lotum sacrum corpus esset, ac compositum, decenterque, pro loci ac temporis modo, [in templo locatum, suauem odorem exspirat, diu incorrutum:] inuolutum, foras productum, inque ecclesia collocatum est. Tum vero, non vt ceterorum cadauera fœtorem expirare, sed mirificæ suauitatis odorem, quem omnes percepere ad a decem & octo dies; tanto enim spatio temporis inhumatum isthic permansit. Quis copiam luminum? quis confluentem eo hominum multitudinem explicet? Illico didita est per omnem prouinciam locaque finitima tantæ rei fama: [concurrunt plurimi,] ea exciti, omnem secum familiam trahunt, ipsos adeo paruulos liberos iumentis impositos, cuncti velut immemores rei familiaris, agriculturæ, [idq; venerantur:] pecorum, opificij. Nihil vero isthic actitare, nisi exosculari sacrum corpus, pie illud circumstare, accensa tenere manibus lumina. Neque soli conuenere Elsæ amnis vtrimque accolæ; verum feruntur b Florentia, Pisis, Sena, Volaterris, aliisque ex vrbibus, etiam remotioribus, plurimi aduenisse.
[25] Multa meritis sunt sanctæ huius Virginis patrata miracula; [facta miracula:] sed maiorum negligentia non omnia litteris tradita. Paucula memorabo, quæ vel gratitudine eorum, quibus bono commodoque fuerant, vel quia genere ipso illustriora, ad nos vsque peruenerunt.
[26] Matrona nobilis, cui Berta nomen, lepra multo tempore laborarat, neque præ verecundia ac mali horrore, quoquam efferebat pedem ex ædibus. [leprosa sanata:] Verum vt insolitum campanarum sonum audiuit, strepitumque concurrentis multitudinis, & horum caussam cognouit, tenere se non potuit, quin seposito pudore, gloriosæ illius Virginis viseret corpus; cuius reuerenter opem implorauit, ac magna fide & pietate corpus eius exosculata, illico lepra omni caruit: gratias Deo, cum adstantibus, magnas egit, ac domum reuersa, numquam suæ liberatricis oblita est; sed quibus potuit modis, illius amplificare honorem deinceps conata.
[27] Alia mulier prodigiis, quæ fiebant, auditis, pia ducta curiositate, Virginis corpus visitatū veneratumque accurrit, relicto, quē domi accenderat, luculento igne. Cumque aliquamdiu in templo, miraculorum, quæ assidue fiebant, nouitate attonita, hæsisset, venit in memoriam & foci succensi & filioli in ædibus relicti, ac sollicita ne euenisset, quod reuera euenerat, nec minus filioli periculum, quam mariti iram verita, sanctæ Matris Verdianæ auxilium pie implorauit. [puer in igne illæsus:] Domum celeriter reuersa, puerulum reperit in mediis flammis intactum, adeoque exultantem. Illa non minus lacrymarum præ ingenti, qua subito correpta fuit, lætitia profudit, quam præ dolore, si quid secus filio esset factum, profudisset, cœpitque alte vociferari. Exciti eius clamoribus complures in domum aduolant, spectant ipsi miraculum, Deumque in Sancta sua collaudantes, puerulum illæsum mediis e flammis extrahunt. Dicitur illud miraculum euenisse in oppido Timiniano.
[28] Iniere tandem primores populi de sepeliendo Virginis corpore consilium; effractaque, quam inhabitarat, cella, nouum isthic sacellum erexerunt, [S. Verdianæ sepulchrum,] aramque statuerunt, templo ad illud latus dilatato. Illic tumulatum Verdianæ corpus, suauissimum odorem assidue exhalans. Quamuis autem ampliata postmodum æde, destructum illud fuerit sacellum, [ara,] ara tamen eodem etiamnum stat loco, quod eo obiisse Virgo memoretur. Ædes ipsa deinceps S. Verdianæ est c appellata, [templum:] quæ prius S. Antonio erat dicata; ei nimirum qui post S. Paulum primum Eremitam, merito anachoreticæ vitæ primipilus habetur. Is in Thebaide celeberrima Ægypti d ciuitate cellis eremiticis constructis, illud vitæ genus instituit: hæc nostra Virgo in Italia, etsi non eremum incoluit, vitam tamen solitariam Eremitarum more duxit, miraculis a Deo comprobatam.
[29] Sepulto hunc in modum intra illud sacellum Virginis corpore, pia quædam fæmina, vt ad illud lampas perpetuo arderet, censum de suo contulit. [lampas lapsu nec fracta, nec euersa:] At non omisit Sathanas solitas artes, quibus quæ ad Dei Sanctorumque honorem fiunt, turbare consueuit. Decidit igitur quadam vice ea lampas: verum ad maiorem pessimi dæmonis ignominiam ac dedecus, contra figuræ suæ rationem, erecta constitit, neque confracta est, cum vitrea esset, neque effusum oleum, ac ne lumen quidem extinctum, cum ex satis edito loco decidisset. Vniuersus populus miraculi testis fuit; permansit enim longo tempore erecta humi, vt ceciderat, lampas.
[30] Audiui a viris fide dignis, qui se maiorum relatione id asserebant didicisse, consueuisse festo S. Verdianæ, quod Kalendis Februarij celebratur, [aliæ diutissime sine nouo oleo lucentes:] ante eius altare lampades accensas deferri, quæ neque nouo infuso oleo, neque alio lychno apposito, diutissime ardebant.
[Annotata]
a Razz. & VVading. septemdecim. Ferrar Bzou. Lahier sedecim.
b Antiquæ omnes hæ, ac celebres, Etruriæ vrbes.
c Ferrarius: Ecclesia eius nomine constructa.
d Thebais regio Ægypti descripta a nobis 17 Ian. ad Vitam S. Antonij § 1. Alia superior, in qua Syene & Tabennesiotarum loca: alia inferior, in qua natus Paulus 1 Eremita, vt ex eius Vita patet 10 Ian.
CAPVT VII
In S. Verdianæ templo miracula.
[31] Miles Romanus armorum tractandorum peritia celebris, in quodam conflictu graue in femore vulnus accepit, ita alte infixa ossi cuspide; vt nulla medicorum arte anno toto euelli potuerit. Cum imminere sibi mortem sentiret, audisset vero Verdianæ famam, quantaque diuinitus conferrentur beneficia iis, qui eius sepulchrum visitarent, vouit eo se quoque iturum, & munera Diuæ oblaturum. Vix votum nuncuparat, cum sensit sibi melius esse, [vulnus subito curatum, ferro violente eiecto, ac parieti infixo:] iterque mox ingressus est. Eo vt venit, ac S. Verdianæ altari appropinquauit, (res mira! quod ars humana non potest, Diuina efficit virtus) subito abstitit ferrum a vulnere, tantoque impetu resiliit in ecclesiæ murum, qui cœmiterium ac Septemtriones respicit, vt ad miraculi fidem diu post eidem muro infixum hæserit. Recuperata sanitate, gratiisque Deo & Sanctæ actis, donisque compluribus oblatis, lætus rediit in patriam miles, qui mœstus exierat. Sæpius referri audiui, estque ea peruulgata isthic fama, illius militis sumptu depictam in tabula, quæ etiamnum visitur, & æri insculptam S. Verdianæ imaginem. [S. Verdianæ imago picta & sculpta:]
[32] Fuit in eo districtu vidua, quæ cum nullam iracundiæ refrænandis motibus daret operam, eo deuenit pessimæ consuetudinis, vt quadam vice filio admodum adolescenti irata, inter alias truculentas & blasphemas voces, [puer, materna imprecatione, raptus a dæmone,] in hæc proruperit verba: Diabolus natum hunc meum ad inferos abripiat, ne eum deinceps hisce oculis videam. Vix ea erat effata, cum sublatus est e conspectu puer, auditusque est eiulare: quo tamen sit deportatus, haud scitur. Infelix mater, horrore, metu, dolore amens, terribiles edere clamores cœpit. Concurrunt ad spectaculum vicini, atque alij quamplurimi, & post lugubrem, vt tali in re ac tempore, tumultum, vnanimi consilio ad sepulchrum B. Verdianæ properant, cum dolore planctuque, præsertim miseræ matris. Huic omnes veniam piaculi dari cælitus, filiumque dæmoni ereptum restitui comprecantur. Eorum vero, [incolumis restituitur,] haud multo post cum maior confluxisset populi turba, omnesque in oratione persisterent, placato Verdianæ precibus Deo, ante iram Virginis puerum cernunt omnino illæsum. Cuncti gratias Deo sanctæque Verdianæ egerunt. Retulit eadem mulier, se nocte insequenti (dormientem an vigilantem, haud posse asserere) visam sibi cernere, [a S. Verdiana, signo Crucis, erectus dæmoni:] a dæmone per scalas filium pedibus prehensum trahi, inde a S. Verdiana retineri: cumque vtrimque magno conatu traherent, tandem Sanctam puero Crucis signum impressisse, eoque fugatum dæmonem, puerum vero saluum & incolumem mansisse.
[33] Genuæ venerabilis quædam matrona in grauem incidit ægritudinem, qua diu conflictatæ ita contracta sunt membra, vt iis vti iam non valeret. In eo statu longo tempore perdurans, assidue Deum precabatur vt sibi opem ferret. [infirma, cælesti monitu, S. Verdianæ sepulchrū visit,] In B. Verdianæ peruigilio vocem visa est in somnis audire hæc edicentem: Si sanari vis, abi & corpus S. Verdianæ inuise. Quibus prolatis conticuit ea vox. Illa expergefacta, vniuersam familiam aduocat, rei seriem exponit: At nemo ei, quæ aut vbi S. Verdiana esset, exponere potuit. Vbi illuxit, inquiri per vrbem curauit, num cui nota Verdiana esset. Reperti tandem negotiatores Florentini, qui quo loco Diuæ illius corpus quiesceret indicarunt. Illa spe certa recuperandæ sanitatis, maritimo itinere eo tendit: appulsa primum ad a Portum Pisanum, inde vecta Castellum Florentinum; vbi ante S. Verdianæ aram aliquamdiu precata, integram adepta est sanitatem. [sanatur,] Illa considerata beneficij magnitudine, magnam vim præclaræ laneæ vestis, atque alia ad exornandam Diuæ aram donauit, [donaria largitur:] & læta in patriam rediit. Nec dubium est, quin deinceps suæ memor liberatricis, eam magna semper coluerit veneratione.
[34] Florentiæ hortulanus quidam, longo fessus opere, sub arbore quietem, somnumque capiebat aperto ore: in hoc serpens irrepit. Ille sentiens sibi intestina commoueri, [anguis os dormientis ingressus,] euigilat, & horribiliter vociferatur, præsertim postquam deinde corpus inflari cœpit. Varia excogitata a medicis remedia, frustra fuere. Tandem multis suadentibus, cœpit cum iis S. Verdianam inuocare, illius opem in hac sua necessitate implorare: post plurima vota ac preces, visum est, eum deportare ad ædem S. Verdianæ, atque ante eius aram collocare. Concurrebant plurimi ad spectaculum, moti commiseratione. Vt templum ingressus est, subito vociferatione atque incondita doloris significatione abstinuit: vbi ante Diuæ aram astitit, sese inclinans os a aperuit, [ante Diuæ aram euomitur:] e quo serpens prorupit sanguine sanieque conspersus: homini sanitas rediit, vt vix meliori per omnem retro vitam vsus videretur.
[35] Imbres maximi per omnem Ethruriam deciderant, effusique extra alueum amnes omnia late inundabant: Elsa præsertim, qui haud longe ab æde S. Verdianæ fluit, mirum in modum auctus pluuiis, solum omne illius oppidi aquis texerat, ipsamque adeo ædem S. Verdianæ circumdederat, [eius templum inundante fluuio non intrant aquæ:] imo illius iam ianuæ apertæ limen pedum aliquot altitudine aqua superabat: ne vnica tamen gutta in templum sese infudit; etsi ædem Fratrum Minorum e regione sitam, aqua satis alte peruaserit. Voluit Deus antiqua renouare miracula, & patefacere mortalibus, haud minoris coram Diuina sua Maiestate eam meriti esse, atque olim S. Zeno Veronensis Episcopus fuit, in cuius basilica b simile olim factum miraculum commemorat S. Gregorius. [3. Dial. c. 19.]
[36] Simile prodigium animaduersum aiunt in ingenti aquarum eluuione, quæ haud multo post magnam illam mortalitatem anni MCCCXLIII euenit, [itemq; alias.] cuius meminerat pater meus, & plures alij senes, qui quod eo tempore oculis ipsi suis viderant, postea referebant. Euersa tunc S. Iacobi ædes, quæ sita erat iuxta pontem eiusdem oppidi ad dextram. Ita enim tunc flumen exundarat, vt tectum molæ S. Verdianæ ad fossas vsque oppidi delatum, ibique euersum, vti & alia passim ædificia in Comitatu Florentino, in Verginiensi tractu, Pisis, Florentiæ: neque tamen in ante dictam ecclesiam multo aliis depressius sitam, aquæ quidquam influxit.
[Annotata]
a Ad Arni fl. ostium.
b Referemus hoc miraculum 12 Apr. in S. Zenonis Veronensis Vita.
CAPVT VIII Variæ curationes, ope S. Verdianæ.
[37] Hvngaro cuidam annonæ Præfecto, cui Ioannes nomen, inter dimicandum læsa tibia est, neque multis admotis medicamentis ita curari potuit, quin & claudicaret ipse, & inhæreret vulneri ferrea sagittæ cuspis, vnde copiosa sanies assidue emanabat. Durauit illud incommodum, vti certo probatum est, quinque annis. [Ferrum vulneri ad 5 annos inhærens, eiectum,] Factus deinde Florentinorum annonæ curator, cum multa audiret præclara S. Verdianæ miracula commemorari, eius sæpenumero opem pussime implorauit, ædem visitauit, donaria obtulit. Quodam die domum reuertens persensit aliquem quem ipso plagæ loco pruritum, reductaque caliga & fasciis, leuiter tibiam fricat; ac subito, non sine ipsius & comitum admiratione, vltro egressum e vulnere est ferrum, absque eius vllo dolore, [cicatrix sublata:] & (quod sane mirum) ne cicatrix quidem vulneris in eius tibia apparuit. Quare gratiis Diuæ actis, donisque oblatis, domum suam reuersus est.
[38] Mulier quædam, Landina nomine, graui & diutina oppressa infirmitate, itaque fœde contracta, vt neque niti pedibus, neque brachiis aut manibus vti, nec incedere, [contracta sanata:] ac ne cibum quidem ipsa capere posset, multa in medicos & medicamenta expenderat; neque remedij quidquam erat experta. Nimirum eius curationem Sanctæ suæ reseruarat Deus. Demum spem omnem in Deo sanctaque Verdiana locans, ad eius se tumulum deuehi curat: ibi cum lacrymis auxilium a Deo eiusque famula deposcit. Qui precationis, idem & doloris finis fuit, ac contractionis membrorum. Nam cum in omnibus fere ossibus nescio quem strepitum motumque sensisset, subito assurgit sana & expedita, vt vires sibi multo quam antea maiores firmioresque adepta deinceps videretur. Egit Deo ac sanctæ Virgini grates, domumque reuersa est.
[39] Ciuis quidam Florentinus, cum Castelli-Florentini magistratum gereret, grauissima hernia laborabat, vt omnia defluere intestina viderentur. [hernia curata:] Sed cum cerneret quæ in dies meritis S. Verdianæ diuinitus fiebant miracula, visit sacrum illius corpus: votis conceptis integram recuperauit sanitatem; Deoque gratias & Verdianæ egit.
[40] Quæ eius virtus extiterit ad expellendos ex humanis corporibus pessimos dæmones, quos rude vulgus animas a corporibus seiunctas esse existimat, [energumeni liberati,] tot probari testimoniis potest, quot fuerunt suntque in ea prouincia homines. Vnicum proferam exemplum.
[41] Energumenus iumento vectus, sed ei propter inconditos motus alligatus, ad Diuæ sepulchrum venit. Ibi ab Sacerdote (Antonium Balneolensem, nisi me fallit memoria, vocabant) sacris verbis, cum Verdianæ meritorum obtestatione, adactus male insesso e corpore facessere, [vnus, reuulsa in signum & comminuta tegula:] post multa tandem excessurum se promisit; argumento futuram, reuulsam a tecto, proculque iactatam tegulam. Nec fefellit tunc mendacij parens: abiit enim, atque eodem momento temporis ingens isthic commotio ac strepitus extitit, vt cunctos metus incesseret, ne fortassis terræ motu templum corrueret: tegula vero vna sepulchro cuipiam in cœmiterio, tanta vi, impacta est, vt in minutissimas particulas quaquauersum dissilierit, non paucis de populo spectantibus. Ita vir ille, S. Verdianæ meritis, liberatus est.
[42] Gliscentibus, vt fit, intestinis, odiis inter illius regionis homines, ad arma vtrimque factiones deuenere: quidam graue in capite vulnus accepit, vt gladij etiam fragmentum cranio infixum hæreret, & iamiam expiraturus crederetur. [lethale vulnus subito sanatum:] Domestici eum S. Verdianæ, cui perquam addicti erant, sedulis precibus commendarunt. Is nocte somnum inter ac vigiliam, graui pressus mœrore, honestam matronam albis indutam videt cubiculum circuire, ac lectum præsertim, in quo ipse iacebat, & nunc huc nunc illuc ire orantem, atque infirmum fixis oculis intueri, videbaturque sibi ipse dicentem audire: Ecce me. Ac subito sentit ferrum capiti infixum moueri, non sine magno cruciatu. Tum vero plene experrectus, clamore suo domesticos omnes excitat, ac visum narrat: ij admirabundi fascias capitis soluunt, ferrum vident e vulnere reiectum: ipse intra paucos dies conualuit, ac plures postea vixit annos.
CAPVT IX
Miracula S. Verdianæ, quorum Auctor testis oculatus.
[43] Cvm essem admodum adolescens, parentem meum grauis lecto afflixerat ægritudo, vt neque cibi quidquam sumere posset. Multis iam labentibus hebdomadis tendere ad mortem videbatur: mœrebat mater se cum copiosa & adhuc tenera prole relinqui, [Auctoris pater periculosœ morbo liberatus:] rationibus mercium ac pecuniarum, quæ sibi deberentur, quasque ipsa deberet, intricatam. Ea cum audissem, ipse mea sponte, aut Dei potius impulsu, adeo ad aram S. Verdianæ: memini etiamnum, emisse me, & accendisse candelas, preces fudisse, commendasse Sanctæ parentem meum. Domum reuersus reperi in lecto considentem, ac cibum sumentem: & breui plenam adeptus sanitatem, quinque & triginta superuixit annis.
[44] Ægrotantem germanum meum, postquam vota erant S. Verdianæ nuncupata, [item frater:] censuerunt nouæ hauriendæ auræ gratia, Castellum Florentinum vehendum. Sed cum ad diuersorium, quod Paruæ quercus appellant, quinque millibus passuum Florentia distans, peruenisset, præ nimia imbecillitate subsistere coactus est. Deportatus in cubiculum est, vbi cum iam exhalaturus animam videretur, deliquium virium passus, lapsis iam oculis, mater mea, quætum aderat, lacrymans alta voce inclamat: S. Verdiana succurre illi. Subito ad se rediit, ac vires recepit.
[45] Sub idem fere tempus, cum in officinæ nostræ foribus starem, mulier quædam in eodem nata districtu, in peccatorum suorum pœnam insessa erat a dæmone, & iumento imposita per eam plateam ducebatur a suis ad ædem S. Verdianæ, vociferans identidem per omnem viam: Hei mihi! Hei mihi! Ludebant in platea nonnulli, e quibus vnus, Iuniperus nomine, frater Hippolyti Bartolini, iterum ac tertio respondit: Heus tu, trade te Deo. at dæmon: Habeo eam; habeo. Cum ad templum S. Verdianæ peruenisset, [energumena veneficam consulens, a dæmone suffocata:] vellentque eam sui comites e iumento in terram deponere, vt ante aram Sanctæ deducerent; quia antea, vt fama fuit, ad veneficæ cuiuspiam præstigias recurrerat, subito fuit a diabolo suffocata. Perculsi omnes insolito euentu. Adfui ego, meisque omnia oculis vidi, atque alij complures complutes: quod ideo ad aliorum terrorem commemorandum hic duxi.
[46] Cum anno MCDVII a Fani in Piceno conciones in Cathedrali basilica haberem, rogatus vt pro honorata quadam matrona, Petra nomine, [infirma ope S. Verdianæ sanata] Simonis Bertij coniuge, difficili morbo detenta, iamque a medicis deposita, preces ad Deum funderem, eamque inuiserem, vtrumque lubens præstiti: ei vero & adstantibus suasi, vt S. Verdianæ opem implorarent, licet in iis partibus tunc ignotæ. Haud frustra preces fuere. Illico restituta ei sanitas est, ac S. Verdianæ depictam in tabella effigiem in S. Dominici æde suspendit.
[47] Albertus de Francis in territorio Florentino ad Senensium confinia degens, accusatus est rei capitalis, & Reip. Florentinæ edicto in custodiam datus: sed cum conuinci intentati criminis non posset, adhibita tormenta, quorum atrocitate fassus est, quod tamen non perpetrarat crimen, morteque damnatus. Adducti ad carcerem monachi duo, [falso crimine dānatus,] qui eum ad obeundam Christiane mortem hortarentur. Is primum opem S. Verdianæ pussime implorauit: dein paullum quietis cepit, interque somnum ac vigiliam ei Diua apparuit, honesto, vti pingi solet, habitu, itaque eum allocuta est: Alberte quid metuis? quid dubitas? Confide Diuinæ misericordiæ. Quibus dictis, erepta oculis est. Visum monachis retulit. Postridie ad populum de more producitur: acta publice perleguntur: [ope S. Verdianæ liberatur.] id dum fit, Dei inuocat nomen, eiusque se misericordiæ commendat. Tum vero, cum antea maxime serenum & tranquillum cælum esset, subito maxima planeque insolita exoritur tempestas ac violentus turbo, qui e tabellionis manibus chartam in qua tota eius erat caussa & sententia descripta, abripit: neque ea, plurimis licet assequi & comprehendere nitentibus, vnquam recuperari potuit. Conclamant vniuersi, Miraculum, Miraculum. Primi lictores cum reo abscedunt, ac miraculum prædicant. Reus crimen se falso confessum ait, tormentis victum: atque ita Dei numine, Sanctæque Verdianæ patrocinio liberatus, huic præter alia dona imaginem suam cum cippo ac lictoris machæra obtulit, quæ diu fuere ad miraculi memoriam suspensa, ad S. Verdianæ honorem, quæ in cælo viuit ac triumphat per infinita secula. Amen.
[Annotatum]
a Vrbs vetusta est Fanum, siue Fanum Fortunæ, in littore Adriatici maris.
DE B. ANTONIO PEREGRINO PATAVII IN ITALIA.
An. Ch. MCC LXVII.
[Praefatio]
Antonius Peregrinus, Patauii in Italia (B.)
Avctore I. B.
[1] Ecelinus atrocißimus tyrannus Patauio ac vicinis vrbibus non tam impositus a Frederico II Imperatore Præfectus, quam ad vlciscenda populi flagitia a Deo immissus, (quemadmodum viro sancto cælitus demonstratum tradit Bernardinus Corius hist. Mediol. par. 2. ad an. 1207) etsi innumeras hominum cædes aliaq; infinita scelera perpetrauit; [Ecelino tyranno sæuiente,] quibusdam tamen ansam præbuit vel gloriosam mortem pro iustitia subeundi, vel vitam pie instituendi. Referemus X Febr. B. Arnaldum Abbatem pœdore carceris, eius iussu, extinctum. Eius vt furorem declinaret, e patria profugit Antonius, [Antonius Nobilis Patauinus fugit:] nobili Manziorum familia ortus, patre Marsilio, Dulcina matre, ac coluit peregre pietatem, celebria miraculis ac religione loca lustrando: demum tyranno extincto rediit in patriam, ibiq; ignotus, etiam suis, annos aliquot in summa paupertate exegit. In breui Chronico rer. Patauinar. ab an. MCLXXXIX ad MCCCXXV edito post Chronicon Rolandini, ad an. MCCLXVII ista habentur: B. Antonius Peregrinus obiit hoc anno. Guilielmus & Albricetus Cortusij, qui circa an. MCCCLXIV historiam scripsere, lib. 1 cap. 8 ita habent: In eodem anno (MCCLXVI) obiit B. Antonius Peregrinus. Quorum testimonio liquet, iam a CCC annis Beatum vulgo appellatum.
[2] Vitam eius breui epitome complexus est Bernardinus Scardeonius antiquit. Patau. lib. 2 classe 6 § de B. Antonio Manzone peregrino. [5 annis peregrinatur:] Agit de eo quoque Angelus Pœrtenarus de Patau. felicit. lib. 9 cap. 40. traditq;, etiam prius quam e patria profugeret, fuisse integerrimis moribus, itaq; in pauperes liberalem, vt sua omnia in eos profunderet: peregrinatum esse annis V, ac post Ecelini mortem , quæ contigit an MCCLIX, [mortuus sepelitur in templo S. Mariæ de Porcilia: Reliquiæ in vrbē de latæ,] redisse in patriam, ac stipe mendicata deinceps victitasse, nec alio vsum hospitio, quam porticu ecclesiæ cœnobij S. Mariæ de Porcilia extra muros. Dirutum est hoc sanctimonialium cœnobium an. MD IX moliente vrbis obsidionem Maximiliano Cæsare, vii alterum Camaldulensium, illi propinquum. Sanctimoniales ad S. Benedicti monasterium in vrbem se receperunt, eoq; corpus B. Antonij & B. Compagni, quod in vicina ecclesia a Camaldulensibus relictum, vt idem Portenarus scribit, atque a militibus ipsis ad illarum erat ædem delatum, asportarunt.
[3] Anno MDLXXV eædem monachæ aliud ædificarunt cœnobium, patrocinio & opera Dauli Docti, idq; B. Antonij Peregrini appellatum: ecclesia an. MDLXXXI dedicata est. Extat ad rei memoriam isthæc insculpta lapidi inscriptio: [dein eius nomine ædificato cœnobio,] Daulo Docto, Bernardini F. a Daulis oriundo, quod D. Antonij Peregrini cœnobium, templumque cum ceteris iuxta mœnia ædificiis V. S. C. ne vrbis munitioni officerent, diruta, publico decreto Protector designatus, summo studio hoc intra vrbem loco restituenda curauit; Lucretia Capiuaccia Antistes, cæteræque Virgines fidei ac diligentiæ ergo posuerunt. Fanum Mariæ Virginis beatissimæ anno a Christi natali MDLXXXI XVII K. Iunij Federicus Cornelius Pontifex Patauinus consecrauit. [ad id translatæ.] Eodem anuo, die XXV Martij, solenni totius Cleri supplicatione, vniuerso comitante populo, ad nouam hanc ædem, B. Antonij Peregrini deportatæ sunt reliquiæ, vti & B. Compagni, atque antiquis suis e marmore sepulchris, supra columellas eleuatis, impositæ. Additæ in geminis tabulis inscriptiones, quarum vna est eiusmodi: Hic iace B. Antonius Peregrinus Patauinus, Manziorum familia natus, qui omnia loca sancta visitauit. Obiit anno Domini MCCLXVI die XXX Ianuarij. Alteram dabimus VIII Octobris, quo die B. Compagni agitur memoria.
[4] Quod hic dicatur obiisse an. MCCLXVI, mendum remur, cum alij iam citati, ipseq; Scardeonius, [Obiit an. 1267 30 Ian.] & Portenarus quoque, contrarium tradant: nisi isthic quoque, vt in Gallia, menses ante Pascha ad præcedentem annum pertinebant. Ideo vero Kalendis Februarij eum retulimus, licet XXX Ianuarij obierit, quia inscriptio relata a Scardeonio eum diem exprimit: vnde coniecimus eo die tumulatum, coliq; solitum concursu populi, donariis, aliisq; priuatæ pietatis argumentis; at nondum publicis sacris, cum necdum sit ab Ecclesia in Sanctorum tabulas relatus.
[5] Nomen eius eodem die XXX Ian. ita retulit Molanus in Addit. ad Vsuardum: Eodem die beatæ memoriæ Antonij Peregrini Patauini, ex Manziorum familia nati, [memoria in Martyrol. 30 Ianu.] qui omnia loca sancta visitauit, & defunctus est MCCLXVII. Eadem habet Canisius, nisi quod Papiensem vel Paphiensem faciat, pro Patauino. Molanus in 2 edit. aliis verbis eum refert eodem die; quo & Ferrarius in generali Catal. SS. Patauij B. Antonij cognomento Peregrini.
[6] Idem rursus Ferrarius 1 Febr. Patauij B. Antonij, cognomento Peregrini, Ord. Camaldulensium. [& 1 Febr.] Arnoldus VVion eodem die: Patauij in cœnobio S. Benedicti, depositio S. Ausonij (in annot. habet Antonij) cognomento Peregrini, Ord. Camaldulensis, qui exemplo S. Alexij, duabus sororibus suis, monialibus, seruiens, incognitus ad mortem vsque permansit, & tandem bonis operibus plenus, quieuit in pace. Eadem habet Menardus. Verum Ordinis eum Camaldulensis fuisse neque citati rerum Patauinarum scriptores tradunt, neque fit verisimile: nam si erat eius Ordinis monachus, cur in porticu ecclesiæ S. Mariæ degebat, & non in propinquo Camaldulensium cœnobio? Occasio fortaßis id suspicandi inde nata, quod B. Compagnus ex eo Ordine videatur fuisse qui in eadem æde, in qua Antonius, quiescit. Neque seruiisse suis sororibus traditur: neque in S. Benedicti cœnobio vel obiit, vel nunc asseruantur eius reliquiæ, licet LXX per annos isthic depositæ fuerint. Breuius de eo Benedictus Dorganius 1 Febr. S. Antonij dicti Peregrini, qui bonis operibus plenus in pace quieuit.
VITA Auctore Bernardino Scardeonio.
Antonius Peregrinus, Patauii in Italia (B.)
[1] Eodem ferme a seculo vixit & B. Antonius, cognomento Peregrinus: [B Antonius mendicus pereginatur:] qui cum ab ineunte ætate mundi illecebras cœpisset abominari, & amplecti cælestia, sæuiente interim vltra modum b Acciolini tyrannide, non, vt plerique alij, vi aliqua coactus, sed sponte profugus, relicta patria, pene totum orbem peragrauit mendicus, ex alieno victitans, qui domi prius mendicos alebat de suo. Adiit itaque primum Hierosolymam, Compostellam, Romam, Lauretum, & alia loca fere omnia, quæ vel religio, [sacra loca visit:] vel alicuius Apostoli aut præcipui cuiuspiam Sancti reliquiæ decorabant. Atque ita quod reliquum ætatis sibi supererat, ferme totum in itinere peregrinando consumpsit; victum quotidianum mendicando quæritans, non sine immensis corporis laboribus, atque interdum cum maxima animi molestia.
[2] Denique reuersus in patriam, ignotus aliquamdiu in summa inopia & calamitate duxit vitam, [in patriam redit ignotus:] numquam ante vltimum vitæ suæ diem a quoquam cognitus. Postremo lassitudo, inedia, & frigus intolerabile, eum in ægritudinem grauissimam deduxerunt: [post mortē agnoscitur ex chirographo:] qua aliquamdiu languens interiit. Ex chirographo autem post mortem tandem cognitus est, & quis fuerit, & qua ratione a suis agnosci noluerit. Erat enim ex Manzia nobili familia Patauina, sub parochia D. Petri natus. Obiit autem salutis anno MCCLXVII III Kal. Februarij.
[3] Claruit post mortem multis & magnis miracuculis, licet ab Ecclesia Romana in Sanctorum catalogum non fuerit receptus. [claret miraculis: sacellum ei dicatum;] Habitus est tamen eo tempore Patauij in summa veneratione, dicatumque eidem sacellum satis pulchrum, extra portam c Porciliam: & d municipali decreto statutum, vt solenniter stato die in eius memoriam fieret solennis supplicatio, [ad id supplicatio:] obseratis in tota vrbe tabernis, indictaque omnibus in vrbe a quouis opere seruili cessatione, non secus quam si a Summo Pontifice mandatum fuisset.
[4] Verum cum in dies magis ac magis beatus vir miraculis claresceret, [postulata canonizatio:] Patauini a Summo Pontifice poposcerant per legatos, vt eius nomen in catalogo adscriberetur Sanctorum. Qui respondit sufficere satis posse Patauinis, habere vnum Antonium sanctificatum. Nec propterea tamen minus deinceps honori habitus est, quam prius, neque desitum est, quin honoratissime eodem die Prætor & alij ciues solenni pompa cum vexillis artificum, & cum vniuerso populo, cereis candelis religiose procederent, ad salutandas sacras Reliquias, tam in templo monialium vbi ipse iacebat, quam in proximo templo monachorum. [translatæ reliquiæ:] Nunc autem cœnobio vtroque diruto, moniales intra vrbem cum his sanctis Reliquiis se receperunt; monachi vero ad alia sui ordinis monasteria Venetias transmigrarunt, anno Domini MDIX. De eo autem legitur ibi hoc epitaphium:
Hic iacet corpvs beati Antonii Peregrini Patavini, ex Manziorvm familia nati: [epitaphiū.] Qvi omnia loca sancta visitavit, et defvnctvs est M. CC. LXVII. Kal. Febrvarii.
[Annotata]
a Egerat § præcedenti de S. Iacobo Martyre Patauino ex Ord. Minorum, cuius ac trium sociorum an. 1221 interfectorum mentio fit 14 Ian. in Vita B. Odorici 2. cap. 2.
b Huius Acciolini de Romano, siue Actiolini, vulgo Ecelini, & Eccelini, atque etiam Ezerini, horrenda scelera referuntur fuse a Monacho Paduano atque aliis cum Albertino Mussasto editis. Patauio potitus est an. 1237. infelicissime periit an. 1259.
c Ea nunc obstructa, vt tradit Portenarus: visuntur pontis vestigia.
d Factum illud decretum, vt idem Portenarus narrat, an. 1269.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 1. Februar
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 1. Februar
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.