Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Mai VII Band Mai VII Anhang Mai VII

29. Mai

VIGESIMA NONA MAII

SANCTI QVI QVARTO KALENDAS IVNII COLVNTVR.

Sanctus Conus, Martyr Iconii in Asia.
Filius ejus, Martyr Iconii in Asia.
S. Restitutus, Martyr Romanus.
S. Revocatus Martyr, Genuæ honoratus.
S. Maximus Martyr, ex civitate nova Istriæ Venetias translatus.
S. Gentius, Martyr in Hispania.
S. Crispolus, Martyr in Numida.
S. Cyrillus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Carellus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Primolus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Finodus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Venustus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Gissinus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Alexander, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Tredentheus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Jocundus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia.
S. Primus, Martyr in Africa.
S. Accidia, Martyr in Africa.
S. Passimonius, Martyr in Africa.
Sancti CLIII, Martyres in Africa.
S. Sicimodus, Martyr Antiochiæ.
S. Bassus, Martyr Antiochiæ.
S. Venustus, Martyr Antiochiæ.
S. Victurius, Martyr Antiochiæ.
S. Pullienus, Martyr Antiochiæ.
S. Pontamius, Martyr.
S. Dimetius, Martyr.
S. Secundinus, Martyr.
S. Maximus, Martyr.
Sanctus Maritus Martyr apud Græcos.
Sancta Uxor Martyr apud Græcos.
S. Victor, Martyr Romanus, Tornaci in Belgio.
S. Scyreneus, Martyr Romanus, Tornaci in Belgio.
S. Maximinus, Episcopus Trevirensis ad Mosellam.
S. Maximus, Episcopus Veronensis in Italia.
S. Buriena Virgo, in Cornubia Angliæ Provincia.
S. Sisinnius, Martyr in agro Tridentino.
S. Martyrius, Martyr in agro Tridentino.
S. Alexander, Martyr in agro Tridentino.
S. Maria, Virgo Antiochena.
S. Votus, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia.
S. Felix, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia.
S. Joannes de Aterris, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia.
S. Eleutherius, Arcani in Latio.
S. Theodosia, Martyr Constantinopoli.
S. Geraldus, Episcopus Matisconensis in Gallia.
B. Joachimus, Abbas & Institutor Ordinis Florensis, in Calabria.
B. Bona Virgo, Pisis in Hetruria.
B. Gerardesca Pisana, Ordinis Camaldulensis Tertiaria.
B. Guilielmus, Ord. Prædicatorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Bernardus, Ord. Prædicatorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Garcias, Ord. Prædicatorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Stephanus, Ord. Minorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Raymundus, Ord. Minorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. N. Prior Avinioneti, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Raymundus, Archidiaconus, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Bernardus, Clericus illius, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Petrus Arnaldi, Notarius, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Forranerius, Clericus, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Ademarus, Clericus, Martyr Avinioneti in Occitania superiore.
B. Marquardus, Ordinis Minorum Monachii in Bavaria.
B. Petrus Petronus, Carthusianus Senis in Hetruria.
B. Andreas de Chio, Martyr Constantinopoli.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.

*Sanctæ* Macræ Virginis repositio corporis Remis, celebratur a Saussajo: Vitam illustravimus	VI Ianuarii.
S. Alexander, Episcopus Alexandriæ, memoratur in Ms. Synaxario & Menæis Divionensibus Mss. atque Martyrologio Arabo-Ægyptio apud nostros Romæ Maronitas. Acta ejus illustravimus	XXVI Februarii.
S. Eigilis, Senonensis Archiepiscopi, primum Prumiensis, deinde Flaviniacensis Abbatis, qui multis claruit miraculis, obitus (ut quidem videtur) his ipsis verbis, & cum expresso titutlo Sancti, inscribitur Necrologio Flaviniacensi; cujus auctorem Mabilio fuisse existimat Hugonem Flavinacensem, qui initio seculi XII floruit; ipse tamen ejus Acta colligens, seculo IV Benedict. p. 2, solo utitur titulo Venerabilis: alias ejusdem prætermittendi causas vide deductas inter Prætermissos, ad diem quo a monasticis Martyrologiis refertur.	I Martii.
S. Franciscæ Romanæ Canonizatio, facta a Paulo V anno 1608, indicatur a Menardo & Balingemio. Vitam dedimus	IX Martii.
S. Henricus, Eremita in Hetruria, indicatur in Ms. Florario, & in additionibus Mss. Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Idē forte est, qui peregrinus obiit Perusii: cujus Acta dedimus	XIII Martii.
Daganus Episcopus, in Gallovidia Scotiæ provincia, refertur a Camerario in Menologio Scotico. Videtur is esse, de quo egimus inter Prætermissos	XXII Martii.
S. Theodosia Virgo & Martyr, Cæsareæ in Palæstina sub Maximino Cæsare & Urbano Præside, post varia tormenta in mari submersa, magna cum solennitate colitur a Græcus in Menologiis, Synaxariis & Menæis, nec non in Martyrologio Arabo-Ægyptio Romæ apud Maronitas servato. Acta ejus illustravimus.	II Aprilis.
S. Vinebaudus Abbas, in Breviario Lingonensi anni 1604 proponitur hodie colendus, cum Officio IX Lectionum, quarum tres priores sunt ex Sermone B. Maximi Episcopi, aliæ sex contractæ ex Vita, quam dedimus & illustravimus.	VI Aprilis.
S. Pollio, Lector in Ciballis & Martyr, indicatur in Martyrologio Hieronymiano, & nudum nomen S. Polionis, primo loco ante alios hujus diei Martyres, in Martyrologiis Mss. Aquisgranensi, Augustano, & Parisiensi Labbæi, atque auctario Greveni ad Vsuardum. Videtur idem esse, qui colitur	XXVIII Aprilis.
Suicbertus, Episcopus & Martyr in Bethlem, indicatur a Greveno in Auctario Vsuardi, atque a Canisio in Martyrologio Germanico: verum nobis ignotus. Est S. Suibertus, Episcopus Frisonum & Boructuariorum Apostolus, Cæsaris-Werdæ ad Rhenum sepultus: Sed non fuit Martyr. Ejus Acta ut fabulosæ rejec imus	I Martii.
Alius est S. Suibertus junior, Episcopus Verdēsis: sed neque hic Martyr fuit; hujus Acta dedimus	XXX Aprilis.
Gundibertus, indicatur in Catalogo Sanctorum Hiberniæ Henrici Fitzimon, idemque a Dempstero in Martyrologio Scotico dicitur fuisse Martyr Remis. Hinc suspicari licet, indicari S. Gumbertum Martyrem, cujus & S. Berthæ, conjugis ejus ac deinde Avennacensis Abbatissæ, corpora aliquando Remis quieverunt, uti diximus ad eorum dies	XXIX Aprilis & I Maji.
S. Olbianus, Episcopus Aneorum, Martyr, memoratur in Menæis excusis & Menologio Sirleti. Alii referunt ipsum	IV Maji.
S. Titianus Episcopus indicatur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Dedimus hactenus tres hujus nominis Sanctos Episcopos, Opitergiensem XVI Ianuarii, Brixiensem III Martii, & Laudensem	IV Maji.
Mille quingenti & viginti quinque Martyres, in Umbria passi, referuntur in martyrologio Romano, & a Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ. Sunt hi relati in Actis S. Venantii, Martyris Camerini, ob cujus miracula dicuntur conversi. Eorum sedecim in hujus Actis nominantur, & supra eorum corpora dicuntur condita duodecim altaria. Non negamus quin potuerint multi Martyres paßi fuisse Camerini: sed non audemus fidem adhibere Legendæ illi, postquam examinavimus eam	XVIII Maji.
SS. Paternus & Calocerus indicantur in Ms. Leodiensi S. Laurentii, & in Ms. Florario: sunt eunuchi uxoris Decii Imperatoris, & colantur	XIX Maji.
S. Revocatus Martyr, ob sacras Reliquias, colitur ritu duplici in ecclesia monasterii S. Benigni Genuæ, uti latius infra explicamus ad Acta S. Restituti Martyris.
S. Maximinus Episcopus colitur Vesontione in Burgundia. Eumdem recentiores scriptores volunt proprium hujus urbis Antistitem fuisse, illuc missum a S. Cajo Papa ante finem seculi 3: an recte, ac proinde distinguendus a Trevirensi hujus nominis Episcopo sancto, hodie notißimo, quærimus in Appendice ad hujus Acta.
Chono, aliis Chononus, Chononius, & Bono, Abbas Lerini insulæ, nunc S. Honorati, memoratur in Martyrologiis monasticis Wionis, Dorgani, Menardi, Bucelini; eique dicitur scripta VIII epistola S. Gregorii Magni, libro IX. Vincentius Barralis monachus Lerinensis pag. 186 ait de eo, se post multos labores & vigilias impensas in evolvendis Mss. Bibliothecæ Lerinensis & aliis monumentis, nihil certi reperisse, præter jam dictam Epistolam, & nomen in quodam pervetusto codice membrano præfati cœnobii, ubi inter Sanctos & Proceres insulæ etiam iste nominatur sub his verbis: Sanctus Chononus sive Chononius seu Chonon vigesimo nono Maji, floruit anno 600. Si hoc per zyfram ita scriptū fuit, non est pervetustus Codex iste, aut saltem scriptura recentior est. Neque de nihilo esse putem quod Barralis non audeat præponere titulum Sancti aut Beati: quare & nos ab eodem citra præjudicium abstinemus. Indicamus autem in Kalendario Spirituali anni 1686, pro civitate Parisina & locis circumjectis, poni hoc die nomen S. Cononis Lerinensis, cui S. Gregorius scripsit, nullo addito (ut paßim alibi solet) loco ubi ille ut Sanctus colatur. Quare parum movemur hac auctoritate, moniti Parisiis, collectori imprimis curæ fuisse, ut personæ illustres, quibus singularia quædam ac familiaria ad baptismum nomina sunt, aliquem sui nominis Sanctum reperirent in dicto Kalendario: eo igitur prætextu quod ad Galliam Lerinus pertineat, Cononem istum hic posuit, in alicujus nobilis Cononis gratiam.
Modwinus, apud Marianum Gormanum hoc die relatus dicitur a Colgano num. 33, in Notis ad Vitam S. Patricii auctore Iocelino, quam & nos edidimus ad 17 Martii, in qua ille num. 28 dicitur, S. Dunnium, discipulum suum, Abbatem in Sabhall constituisse, quem Colganus opinatur esse Modwinum.
Brunsecha Virgo indicatur in Ms. Hibernico Tamlachtensi. Ejus meminit Colganus 28 Martii in Notis ad Vitam S. Mochuæ num. 5, & dubitat num sit soror S. Mochuæ, an vero diversa, & filia Crimthani. Iterum ad Vitam S. Kierani num. 18, eamdem asserit ferri in Mag-trea hoc die coli, & memorari etiam in Martyroll. Dungallensi, Cathaldi Maguir, & Mariani Gormani, Verum ibi in Vita S. Kierani cap. 10 Brunecha appellatur.
Moeltalius refertur in eodem Ms. Tamlachtensi. Colganus 21 Martii in Appendice ad Vitam S. Endei cap. 7, scribit, Moeltulium filium Gobnan, Abbatem Araniæ Orientalis, decessisse anno 865. Sed num is hic referatur, non additur.
Cumania, filia Alleani in Ard-vladh, Darius, Mo-beccus, indicantur in eodem Ms. Tamlachtensi.
Mathildis, filia Fulconis Regis Hierosolymorum, Abbatissa Fontis-Ebraldi Ordinis Benedictini, a Scriptoribus laudata, quos indicat Arturus du Monstier in Gynæceo Sacro, cui hanc cum titulo Beatæ inscripsit.
Ermendrudis, Abbatissa in Bonnensi civitate, statim ab obitu cælum ingressa dicitur, apud Cæsarium lib. 12, cap. 43, ideoque adscripta est ut Beata Menologio Cisterciensi Henriquez, Bacelini Benedictino, & Gynæceo Sacro Arturi du Monstier. Ast ea solum Venerabilis appellatur in Fastis Agrippinensibus Gelenii.
Nicolaus, Abbas XII Villarii in Brabantia, anno 1240 mortuus, cum titulo Beati inscriptus est Menologiis Henriquez & Bucelini. Eumdem absque hujusmodi titulo refert Chalemotus.
Irmentrudis de Milendunck, Antistita Dietkirchii, laudatur a Theodoro Ray in Animabus illustribus Iuliæ, Cliviæ &c. sed abstinet is a titulo Sanctæ & Beatæ.
Ambrosius de Jesu, ex Ordine Minimorum, Valentiæ in Hispania defunctus an. 1541, hodierna die; Vitam habet, cum titulo Beati Patris, Barcinonæ impressam Hispanice an. 1618, post S. Franciscum de Paula Ordinis Institutorem, auctore Petro Iacobo Tristan: quod sufficie hoc obitus ejus die indicasse, donec major auctoritas confirmet titulum, privata (ut videtur) devotione usurpatum.
Electus, Romæ in Ara-cæli aut Assisii Ludovicus de Sandoval Hispali sec. 13. Petrus de Padulis in Calabria an. 1540 Bartholomæus in Lusitania anno 1546 Francisca Pachieca in Castella sec. 16 Ordinis Minorum relati in Martyrol. Francisc. Arturi, & Francisca etiam in Gynæceo. Cardosus in Hagiologio videtur ad I Iunii agere de Bartholomæo.
Petrus Ballingus Sacerdos, Harlemii a Calvinistis hæreticis anno 1598 occisus, refertur a Raißio in Auctario Molani ad Natales Sanctorum Belgii.
S. Hypatius in Rufinianis cum longo elogio refetur in Mss. Menæis Divionensibus. In aliis & Martyrologio Romano	XVII Junii.
Theodosia mater S. Procopii, ut cum aliis duodecim nobilibus Matronis passa Cæsareæ, refertur in hodierno Romano, ex Actis filii. Horum fides cum apud nos vehementer vacillet, ob causam supra XXI Maji relatam, aliasque plenius suo tempore exponendas; non audemus illas hic adscribere numero Sanctarum mulierum, quæ utrum revera fuerint in rerum natura dubitamus. Veremur etiam, ne ipsum nomen Theodosiæ mutuo sumptum sit, ab ea quam supra diximus hodie coli a Græcis, Virgine & Martyre Cæsariensi; æque ac nomen Procopii, a certo ejusdem nominis ibidem Martyre, de quo Eusebius. De omnibus, quos Acta illa suggerunt, simul judicabitur	VI Julii.
Septem germani Martyres via Tiburtina referuntur in Martyrologiis S. Hieronymi, Vsuardi, Adonis, Notkeri, & aliorum. Sunt hi filii S. Symphorosæ: cum quæ dicti filii in Martyrologio Romano & aliis coluntur die	XVIII Julii.
S. Remigii, Episcopi Remensis, translatio tertia recolitur a Saussajo, & in Ms. codice Vsuardi ex Ms. Florario. De ea agendum erit ad ejus Vitam	I Octobris.
SS. Agricii & Nicetii Episcoporum translatio, a S. Hildulpho Episcopo dicitur facta in Vita S. Agricii num. 10, data	XIII Januarii.
at S. Nicetius colitur	I Octobris.
S. Clementinæ Virginis & Martyris & Sociarum, Translatio Reliquiarum Mutinæ, indicatur ex tabulis Ecclesiæ Mutinensis, a Ferrario in Catalogo generali, qui addit putari fuisse ex numero Sociarum S. Ursulæ, proinde spectant ad	XXI Octobris.
S. Vulganii Eremitæ obitus, Monstreleti apud S. Madelgisilum notatur in hujus Vita, die sequenti danda; interim videtur ab aliis confundi cum eo qui, Atrebati defunctus, colitur Lensii	II Novembris.
S. Dubricii, Episcopi Landavensis in Wallia, translatio inscripta est Martyrologio Anglicano Wilsoni in posteriore editione, & ab Alfordo in Indice Sanctorum Angliæ. Natalis ejus refertur	IV Novembris.
SS. Blasii & Demetrii Martyrum inventio in civitate Verulana indicatur in Annotatis Chartusiæ Bruxellensis ad Grevenum. In Ms. Florario legitur Inventio S. Blasii Episcopi & Martyris. Hic forsan esset S. Blasius Sebastenus,	III Februarii.
ast ambo Blasius & Demetrius Verulis coluntur	XXIX Novembris.
S. Nicolai Episcopi Myræ translatio Nicolaus Senior Ep. Myræ Theodorus Episc. Myræ Martyr referuntur a Petro de Natalibus lib. 5 cap 65 & seqq. & a Wilfredo: de iis agi poterit ad Vitam S. Nicolai	VI Decembris.

DE S. CONONE ET FILIO EIUS
MARTYRIBVS ICONII IN ASIA MINORE.

COMMENTARIUS PRÆVIUS
De loco, tempore, & Actis Martyrii valde antiquis aliisque recentioribus, cum Officio Acerris usurpato, propter Reliquias eo translatas.

Conus, Martyr Iconii in Asia (S.)
Filius ejus, Martyr Iconii in Asia (S.)

AUCTORE D. P.

Iconium Vrbs est antiqua Asiæ minoris, [Corpora Iconio] peregrinatione & prædicatione S. Pauli Apostoli celebris: cujus in Actis Apostolorum capite XIV tertio sit mentio, postea metropolis Archiepiscopalis Lycaoniæ & Isauriæ habita, in quarum provinciarum confinio sita est: proprie tamen & paßim Lycaoniæ adscribitur in Martyrologiis, ac nominatim XXIII Septembris ad memoriam S. Theclæ. Hic vero, tam in Actis prætitulatorum Martyrum, quam Martyrologiis, accensetur Isauriæ. Inde illorum Reliquiæ, incertum quando, in Italiam translatæ sunt ad urbem Campaniæ Episcopalem, Acerra sive Acerræ dictam, sub Archiepiscopo Neapolitano ad Clanium amnem, a Neapoli VIII M. P. dißita in via Beneventum ducente. [Acerram translata,] Ibi extat ecclesia SS. Cono & Conio, seu Conello filio, Martyribus dicata, in qua prædictæ Reliquiæ adservantur; solennemque prout decet venerationem habent die tertia Iunii, verosimiliter ob translationem ac depositionem isto die ibi factam. Nomen Patris Græcum, Κώνων, posterior ætas in Conum vertit, ex eoque filii, alias anonymi, nomen formavit, supponens idem cum nomine Patris fuisse, aut diminutivum illius; sicuti ad X diem Maji, agentes de Reliquiis S. Iob, Papiam translatis cum corporibus utriusque Tobiæ, patris ac filii, invenimus hunc distinctionis causa dictum Tobinum seu Tobiolum. Et hunc quidem Scriptura testatur patris nomine dictum fuisse; de filio autem S. Cononis tale nihil habent Acta antiquiora.

[2] Nos ea Græce invenimus in pervetusto Codice Vaticano, sub numero 866 fol. 326 descripta: [una cum Actis dandis Græcolatine ex Mss. antiquis.] qualia simul cum corpore videntur allata Iconio in Campaniam, & Latine reddita seculo saltem IX aut etiam citius, prout illa habemus ac damus ex quatuor Codicibus Mss. videlicet antiquißimo monasterii S. Maximini prope Treviros & alio nostro etiam valde antiquo, tertioque sed contractiori ecclesiæ S. Salvatoris Vltrajecti, ac denique ex Paßionali Bodecensi Canonicorum Regularium in diœcesi Paderbornensi, quod liberiori paraphrasi stylum prioris versionis corrigit, & ordinem etiam nonnihil mutat, sicut in Annotatis apparebit. Compendium eorumdem aliquod habet Petrus de Natalibus, sed loco Iconii ponit Nicomediam. Sunt illa simplici stylo, & Græce scripta, & Latine reddita: imo si duo sola loca excipias, videri possent ex Actis Proconsularibus sumpta; potiori proinde fide digna, quam quæ postea licentius exornata & interpolata Acerræ fuerunt, atque ad divini Officii formam aptata seculo forsan XIII. Non est quidem antiqua isthæc versio, ex omni parte sincera atque germana: ea tamen uti maluimus, propter vetustatis reverentiam, observationem defectuum referendo ad Notas, quam novam condere.

[3] [Ex his sumpta Memoria in Martyrologiis 29 Maji.] Fidem hisce Actis eorumque antiquitati conciliant Martyrologia Vsuardi atque Adonis, utpote seculo IX ad medietatem vergente conscripta, dum elogia inde accepta proferunt. Et Vsuardus quidem his verbis utitur, IV Kalendas Iunii, apud Iconium civitatem Isauriæ, sub Aureliano Imperatore, passio S. Cononis Martyris & filii ejus: qui primum ignito ferro superpositi, deinde craticulam prunis suppositis & oleo superinfuso constanter superaverunt. Postea vero tam frixorii, quam suspensionis in equuleo penuriam passi, malleo ad extremum ligneo manibus eorum contritis, in laudem omnipotentis Dei spiritum emiserunt. Ado eadem fere sic recitat: Item passio S. Cononis Martyris & filii ejus sub Aureliano Imperatore, in Iconio civitate provinciæ Isauriæ, Iudice Domitiano. Hic cum esset fide præclarus, exhibitus Iudici cum filio suo annorum duodecim, Spiritum sanctum in se habitare veraci confessione manifestaverunt. Primum itaque ignito ferro superpositi, deinde craticulam, prunis suppositis & oleo superfuso, constanter superarunt, inde frixorium: inde suspensi & valido igne sub eis adhibito, malleo ad extremum ligneo manus contritæ, in laudem omnipotentis Dei spiritum emiserunt. Similia habent Notkerus, Auctor Martyrologii sub nomine Bedæ suppositi, Bellinus, & alii paßim recentiores, cum hodierno Martyrologio Romano.

[4] [Dicuntur passi sub Aureliano Imp.] Regnavit Aurelianus Imperator ab anno CCLXX ad CCLXXV; sed etiam Aurelianus alter sub Trajano, Comes utriusque militiæ in Isauria, Princeps & Imperator dictus sæpe invenitur. Etenim sævitia in Christianos exercenda sic probatus Trajano fuit, ut ab eo ex Asia Romam missus inveniatur, ad interfectionē omniū Christianorum, uti pluribus deductum est ad Catalogos antiquorum Pontificum num. 49, & rursum ad Ephemerides Græcorum metricas XXVIII Septembris, cum ageremus de Charitone Iconiensi Martyre, distinguendo ab ejusdē nominis posteriore Palæstinio Abbate. Ideo vehementer propendeo, ut hoc quoque S. Cononis Martyrium ad Trajani ætatem pertinere credam; & Comitem Domitianum, hic nominatum, [fortassis in alium seniorem mutando,] Aureliano in Europam evocato succeßisse, non autem ab eo missum fuisse: licet Actorum Auctores, æque ac alii quarto quintove seculo gesta Martyrum compilantes, confuderint personas, & has confundendo etiam temporum conturbaverint characteres. Ceterum utriuscumque Aureliani ætate res acta est. Ob secessum Cononis in solitudinem, tam interpres quam interpolator Latinus Monachum eum vocandū S. Cononem crediderunt, sed excusandi sunt, velut ex seculi sui usu locuti. Nam veri nominis Monachos nemo facile inveniet ea ætate; sed tales tantum quales faciebat fugiendæ persecutionis neceßitas eos, quos etiam tempore suo describit Apostolus ad Hebr. X, 38, in solitudinibus errantes, [& vitam solitariam coluisse.] in montibus & speluncis & in cavernis terræ: horum autem aliqui, solitariæ ejusmodi quietis amore capti, cum idoneum locum invenissent, ibi cellam sibi ac mansionem constituerunt, Græce Μονὴν, quod initium denique vero Monachatui dedit circa finem seculi III: hic vero seculo sequenti magis magisque invaluit, & apud Ægyptios primum, ac deinde etiam apud alios ad perfectiorem formam adductus fuit.

[5] [Acta recentiora pro Officio & die 3 Iunii.] Porro Acta, quæ supra diximus seculo XIII vel serius interpolata sub nomine S. Coni, quo media ætas utebatur, invenimus transcripta Neapoli apud Clericos Regulares, in schedis Antonii Caraccioli, vulgandis Ecclesiæ Neapolitanæ monumentis celebre nomen adepti, quæ contulimus cum Officii ecclesiastici inde accepti, & Acerris olim soliti recitari, Lectionibus, Responsoriis atque Antiphonis: & sic collata secundo loco edimus; ut tali exemplo moneatur Lector, quantum de genuina sinceritate amittere soleant ejusmodi omnia, dum per plurium manus ac stylos transeunt, semper aliquid furfuris contrahentia, quod cribo & scopa indigeat. Ita hic in fine additur, quod mortem Sanctorum audientes Fratres, qui erant in eorum monasterio, venerunt cum aromatibus, & tulerunt corpora nocte, & sepelierunt eos in sancta Sion in ipso monasterio, tertio Nonas Iunii. Quorum nihil habent vetera Acta: Martyrologia autem vetusta, IV Kalendas Iunii notant. Bodecensis Codex, nescio quare, Paßionem eorumdem in titulo adscribit VII Idus Maji. Ms. Trevirense sub finem ait, quod Commemoratio celebratur vicesima die mensis Maji, & sub tali etiam die Paßionem contractam habet Codex Vltrajectinus; sed errore librariorum utrobique potuit omissum esse, nona. Neque dubitem quin sic Acerris fuerit antiquitus servatum: sed post illatas Campaniæ a Sarracenis restauratasque a Normannis vastitates, videtur nova facta Corporum sanctorum translatio, cujus causa nunc die III Iunii festum celebrari diximus, quando iidem referuntur a Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ & alio Catalogo ejus generali. Talem autem cultum confirmat Hymnus, in eo festo recitari solitus hoc tenore:

Martyr insignis Cone, quem colendum
Tertio Nonas Junii per orbem
Scimus, & læti meritis honores
      Reddemus astris. [quibus consonat Hymnus ejusdem Officii.]
Supplices audi populos, & aures,
Quas tui fundunt famuli per aras,
Vocibus præsta, facilis benignas
      Tempore Sacro.
Hunc diem festum pueri faventes,
Hunc diem castæ celebrent puellæ,
Hunc diem festum celebremus omnes
      Carmine læto.
Urbis hic noster Pater atque Rector,
Laudibus summis referendus astris;
Cujus ad templum veniunt catervæ
      Ordine longo.
Nam fuit clara genitus parentum
Prole, qui magnis opibus valebant:
Moribus clarus fuit, atque miris
      Clarior actis.
Cum vero Calvus laceraret orbem,
Nominis Christi gravis hostis, atrox
Pestis humani generis & horror,
      Cæde cruentus;
Claruit sanctus Conus orbe, fesso
Jam malis tantis, coronandus inter
Milites claros Domini supremi,
      Sanguine fuso.
Filius juxta Cononus beatus,
Sanguine fuso meruit coronam.
Morte contempta super astra vecti,
      Ambo triumphant.
Supplices clare rogitamus omnes,
Sitis & nostri memores per ævum;
& Deum cæli populo benignum
      Reddite vestro.
Ut salus illi super & salubris
Aër, & fruge gravidus sit annus,
Fertilis totus, gravidus olivis,
      Vitibus atque;
Gaudet in latis pecus omne campis:
Sic ad exactos veniamus annos,
Semper hunc sacrum celebremus hymnum
      Carmine læto.
Sit decus summo Domino polorum,
Laus sit & ingens simul & potestas,
Qui suo nutu regit altus Orbem,
      Trinus & unus. Amen.

Oratio. Omnipotens sempiterne Deus, qui dimicantes provehis ad coronam, concede nobis famulis tuis, sanctorum Martyrum tuorum, Coni & Cononi digne solennia celebrare, utque eorum gloriosos triumphos devotis mentibus personamus, ipsorum intercedentibus meritis ad superna gaudia pertingamus. Per Dominum.

ACTA
Ex antiquis Mss. Græcis ac Latinis.

Conus, Martyr Iconii in Asia (S.)
Filius ejus, Martyr Iconii in Asia (S.)

EX MSS.

Ἔτι κρατήσαντος τὸ βασίλειον Αὐρηλιανοῦ τοῦ τυράννου, ἀπεστάλη Δομετιανὸς ὁ Κόμης κατοπτεῦσαι πάντας προσκυνεῖν καὶ σπένδειν τοῖς μιαροῖς εἰδώλοις. Εἰσελθὼν οὖν εἰς τὴν Εἰκονίων πόλιν τῆς Ἰσαυρίας, ὑπεβλήθη αὐτῷ Κόνων τίς σεμνὸν βίον ζῶν, φίλος δὲ Θεοῦ, καὶ κληρονόμος Χριστοῦ, καὶ συνόμιλος Ἀγγὲλων Θεοῦ, δαιμόνων δὲ διώκτης, εἰδώλων καθερέτης, βραβευτὴς δὲ τῶν Μαρτύρων. Οὗτος ἑσχηκὼς γυναῖκα, ἀνεχώρησε χηρεύσας, ἔχων καὶ υἱόν· καὶ λαβών αὐτὸν κατιδίαν ᾤκησεν.

Ἀνεδέξατο δὲ τὸν βίον Μωῦσέως, ἐπιτάττων τοῖς ὕδασιν· καὶ γὰρ [ὄντος αὐτοῦ] ἐν τῇ μονῇ, πλησίον ἦν ποταμὸς ῥέων, ὅς ἐπολιόρκει πάντας τοὺς γιτνιοῦντας [οἵ τινες] τοῦτον ἐπὶ πλημμύρα ὑδάτων ἐπελθόντων, οὐκ ἠδύναντο παρελθεῖν πόῤῥω. Ἐπιστάντος οὖν ὄχλους, παρεκάλουν τὸν ἅγιον Κώνωνα διενέγκαὶ ἀυτούς. Ἐπιτιμήσας οὖν ὁ ἅγιος Κώνων τοῖς ὕδασιν, ἔστησεν αὐτὰ, καὶ ποιήσας ὁδὸν διῆγεν τὸν ὄχλον. Ἀναχωρήσαντος δὲ τοῦ Ἁγίου ἐπὶ τὸ μοναστήριον, καὶ μὴ κελεύσαντος τοῖς ὕδασιν διοδεύειν, ἀνάῤῥοια ὥδευον, καὶ ἐγέμησαν τὰς πλησίον κώμας. Γνοὺς δὲ ὁ μακάριος Κώνων τὸ γεγονὸς, καὶ σύννους γενόμενος, ἀπήει πρὸς τὸν ποταμὸν, ἐπιτρέπων αὐτῷ τοῦ πορεύεσθαι. Ὅσοι οὖν κατὰ Θεὸν ζῶσιν, οὔτως πολιτεύονται, καὶ οὕτως ἀρέσκουσιν Θεῷ, καὶ τιμῶνται ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, καὶ ὑποτάσσεται αὐτοῖς οὐ μόνον τὰ ὕδατα, ἀλλὰ καὶ πᾶσα ἡ κτίσις· ἐπλήρωσεν γὰρ οὗτος τὸ γεγραμμένον, Ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, καὶ ἐρεῖ τε τῷ ὅρει τούτῳ, Μετάβληθι, καὶ γενήσεται. Οὐ μόνον οὖν τοῖς ὕδασιν ἐπιτάττει, ἀλλὰ καὶ τοῖς κτίσμασι κελεύει · ἐπίστευσεν δὲ Ἀβραὰμ τῷ Θεῷ, καὶ έλογίσθη αὔτῷ εἰς δικαιοσύνην · ἐπίστευσεν Κώνων τῷ Θεῷ, καὶ οὐ μόνον φίλος ἐκλήθη, ἀλλὰ καὶ συγκληρονόμος Χριστοῦ· τοιοῦτοι ἀρέσκουσιν τῷ Θεῷ, τοιοῦτοι στρατηγοῦσιν, οὐ μόνον τὰ ἐπὶ γῆς, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.

Τοῦτον ἰδὼν ὁ ὑπηρέτης τοῦ σατανᾶ Δομετιανὸς ὁ Κόμης, ἐιπεν, Τὸ σεμνόν σου τῆς πολιᾶς, καὶ τὸ γῆρας εἰς πολλήν με αἰδῶ κατέστησεν· τοίνυν ὁρᾷς τὸν Αὐτοκράτορα, καὶ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην εὐωχουμένην· καὶ διατὶ αὐτὸς ἐν τοιαύτῃ πλάνῃ διάγεις; Κώνων ἐ͂ιπεν· Οἱ κατὰ Θεὸν ζῶντες, οὐ δύνανται οὕτως εὐωχίᾳ διάγειν· δεῖ γὰρ αὐτοὺς διὰ πολλῶν θλίψεων εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν · οἱ δὲ κατὰ ἄνθρωπον ζῶντες, ᾧδε εὐωχοῦνται, καὶ ἐν μαλακοῖς ἱματίοις διάγουσιν. Τοίνυν μᾶλλον αἰτοῦμαι συγκακουχεῖσθαι τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ, ἢ πρόσκαιρον ἔχειν ἁμαρτίας ἀπόλαυσιν· ἀξιῶδέ σε μὴ διὰ συντόνων με ἀνέλῃς, ἀλλὰ κατὰ μέρος φαιδρὰς μοῖ τὰς βασάνους, καὶ τὰς πληγὰς ἐπιφέρων, ἵνα κᾀγὼ διὰ πολλῶν θλίψεων καταξιωθῶ εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν· Ἔκρινας γὰρ τοῦ ζῆν ἀπαλλαγῆναι; Κώνων ἐ͂ιπεν· Ἔκρινα τοῦ ζῆν κατὰ ἄνθρωπον πληρῶσαι, καὶ σὺν Χριστῷ πολιτεύεσθαι.

Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν· Νομίζω σε ἀσεβεῖν τοῖς θεοῖς· τί δὲ ἦσθα ἐν τῇ ἀσεβεῖ θρησκείᾳ, Παππὰς, ἢ Διάκων; Κώνων ἐ͂ιπεν· Ἔζησα κατὰ Θεὸν, προσκαυῶν τῷ Χριστῷ, καὶ ἀγαλλόμενος τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, ὢν ἁμαρτωλὸς καὶ λαἳκός· οἱ γὰρ καταξιωθέντες τοῦ ἀξιώματος ἐκείνου σὺν Χριστῷ ἀγάλλονται. Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν, Γυναῖκα ἔσχες; Κώνων ἐ͂ιπεν, Ναί, ἀλλ᾽ ὀλίγον χρόνον συνέζησεν σὺν ἐμοὶ, νῦν δὲ σὺν Χριστῷ ἐστιν. Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν· Βούλομαι κατὰ ἀκρίβειαν γνῶναί σου τὸν βίον· Τέκνα ἔσχες; Κώνων ἐ͂ιπεν· Ἔχω υἱὸν, καὶ τοῦτον παραστῆσαι με δεῖ τῷ βήματί σου. Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν· Καὶ αὐτὸς ἀσεβὴς εἰς τοὺς θεούς; Κώνων ἐ͂ιπεν· Οἷα ἡ ῥίζα τοῦ δένδρου, καὶ οἱ κλάδοι τοιοῦτοι· νῦν οὖν κέλεοσον αὐτὸν παραστῆναι τῷ βήματί σου. Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν· Παραστήτω αὐτοῦ καὶ ὁ υἱός. Ἡ τάξις ἐ͂ιπεν, Πάρεστι τῷ βήματί σου. Δομετιανὸς ἐ͂ιπεν· Πόσων ἐτῶν ἐστιν ὁ υἱός σου; Κωνων ἐ͂ιπεν· Δώδεκα ἐτῶν ὢν γέγονεν Ἀναγνώστης, καὶ τῷ βίῳ κοσμικῷ ἀποταξάμενος, κατηξιώθει τὸν κλῆρον λαβεῖν τοῦ Διακένου.

Δομετιανὸς ἐ͂ιπεν᾽ Τί οὐν; βούλεσθαι προσέρχεσθαι τοῖς θεοῖς, καὶ θύετε, ἢ οὒ; ἐγὼ γὰρ ἐκελεύσθην παρὰ τοῦ Αὐτοκράτορος, τοὺς μὴ πειθομένους θύειν τοῖς θεοῖς τιμωρίαις διαφόροις ἀικίζειν. Κώνων ἐ͂ιπεν· Ἀπεῤῥιμμένε, καὶ πάντων ἀνθρώπων ἀσεβέστατε, οὐκ ἐ͂ιπόν σοι, Ποίει, ὃ θέλεις; Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν πρὸς τοὺς ὑπηρέτας αὐτοῦ, Ἐκκαύσαντες τήμους, ἐπίθετε αὐτοὺς ὑπεράνω αὐτῶν. Κώνων ἐ͂ιπεν· Δὸς ἐν τῷ μέσῳ τὰ βασανιστήρια, καὶ τότε γνώσῃ δύναμιν Χριστοῦ. Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν᾽ Διὰ πυρὸς ὑμᾶς ἀναλίσκω. Κώνων ἐ͂ιπεν᾽ Ὃ βούλει ποίει. Δομεανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν· Ἐκκαύσαντες ἐσχάρας, έλαιον κατὰ μέρος εἰς τοὺς ἄνσθρακας ἐπιζέοντες, ἐπιῤῥίψατε αὐτοὺς έπάνω τῆς ἐσχά̈ρας. Κώνων ἐ͂ιπεν. Καὶ πρὸ τούτου σε ἠξίων, ὅτι εἴ τινας ἐπαχθῆναι τιμωρίας ἔχεις, ἐπά̈γαγε. Δομετιανὸς ἐ͂ιπεν· Στρέψαντες αὐτοὺς κατὰ τῆς γαστρὸς ἐκκαύσατε. Κώνων ἐ͂ιπεν· Πέποισο ὅτι οὐκ ἀισθανόμεθά σου τῆς πυρᾶς. Δομετιανὸς Κόμης ἐ͂ιπεν· Ἐκκαύσαντες τήγανον, καὶ ἐμβαλόντες ἔλαιον εἰς αὐτὸ, ἐπιῤῥίψατε αὐτοὺς εἰς τὸ τήγανον, ὅπως καὶ νῦν ἅψηται αὐτοὺς τὸ πῦρ. Κώνων ἐ͂ιπεν· Τί ἔστι τοῦτο; καταπαίζουσίν σου οἱ ὑπηρέται, καὶ οὐκ ἐθέρμαναν καλῶς τὸ τήγανον. Δομετιανὸς ἐ͂ιπεν· Ἀρόντες αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ τηγάνου, κρεμάσατε αὐτοὺς κατὰ σφυρῶν, καὶ ὑποκαπνίσατε αὐτοὺς δρυμυτάτως, ὅπως ἀποπνιγῶσιν. Κώνων ἐ͂ιπεν· Τὸ πῦρ σου οὐχ ἥψατο ἡμῶν· καὶ τοῦ καπνοῦ σου οὐ φροντίζομεν.

Δομετιανὸς ἐ͂ιπεν· Ξυλίνῳ πρίονι τὰς χεῖρας αὐτῶν περιέλετε. Κώνων ἐ͂ιπεν· Οὐκ αἰσχύνῃ, ὅτι δύο ἀχρίοι δοῦλοι τοῦ Θεοῦ πᾶσαν τὴν ὑπερηφανείαν ὑμῶν ἔθλασαν, καὶ τὴν πανοπλίαν ὑμῶν κατέλυσαν. Καὶ ταῦτα εἰπόντος τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Κώνωνος, φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν ἐγένετο λέγουσα αὐτοῖς· Ἀπέλθετε οἱ γενναῖοι ἀθληταὶ τοῦ Χριστοῦ, ὧν ὁ βίος ἁγνὸς, καὶ ὁ τρόπος τέλειος, καὶ ἡ ζωὴ ἐν οὐρανοῖς· στεφανοφοροῦντες πομπεύετε, ἐνδεικνόμενοι τὸ νίκος κατὰ τοῦ σατανᾶ. Καὶ ταύτης τῆς φωνῆς ἐνεχθήσης, οἱ ἅγιοι Μάρτυρες ἀνατείναντες τὸ ὅμμα αὐτῶν εὶς τὸν οὐρανὸν, προσήυξαντο ἐπὶ ἱκανόν· καὶ ποιήσαντες τὴν ἐν Κυρίῳ σφραγίδα, ἀπέδωκαν τὰς φυχὰς ἐπὶ βήματος. Καὶ ἐπὶ τοῦ φόβου ἀνέστη ὁ Ἄρχων ἁπὸ τοῦ θρόνου· καὶ ἐλθόντες οἱ ἀδελφοὶ ἔλαβον τὰ σώματα τῶν ἀγίων Μαρτύρων, ὑπὲρ χρυσίον καὶ λίθον τίμιον τετιμημένα, καὶ ἔθαψαν αὐτὰ αἰνοῦντες τὸν Θεὸν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Regnante Aureliano tyranno, directus est Domitianus ad compellendam omnem provinciam, [Adductus ad tribunal ex eremo,] ut vim faceret omnibus adorandi atque colendi nefandissima idola. Dum ingressus fuisset in Iconium a civitatem provinciæ Isauriæ, obtulerunt ei hominem, venerabili vita viventem coram Deo, amicum Dei & cohæredem Christi, confabulatorem b Angelorum: qui dæmonum quidem erat insecutor idolorum maledictorum, sanctorum Martyrum interessor. Hic habuit uxorem, & discessit c ab ea, castusque permansit habens filium: & accipiens eum, mansit in solitudine d.

[2] Ambulavit enim in viis Moysi, increpans fluctus, faciens mandata Dei. Erat enim ibi prope ipsum locum fluvius e torrens, quo nullus poterat de vicinis locis, [ubi degens, fluvii cursum stiterat;] a multitudine aquæ, transire. Appropiante vero populo rogabant S. Cononem, ut eos trans-fretaret. Increpuit S. Conon aquam; & statuit eam, & faciens viam eduxit eos. Descendente vero S. Conone in monasterium f suum, jubens aquis ut non currerent usque ad tempus: deinde implens eas inundavit plurimas provincias g. Cognoscens sanctus Conon quod factum fuisset, pergens venit apud flumen, jubens ei ut ita cursus ejus esset secundum misericordiam Dei: unde usque hactenus omnes ibi placentes Deo lætantur ab eo, & subjecta sunt ei, non solum aquæ, sed & omnis terra ipsa. Completum est enim quod scriptum est: Quoniam si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic monti, Transi, & transiet. Non solum, aquis imperat, sed & h fluctibus jubet. Credidit autem Abraham Deo, & reputatum est illi ad justitiam: credidit sanctus Conon Deo, & non solum amicus Dei vocatus est, sed coheres Christi factus. Hi placent Deo & hi militant i, non solum in terris, sed & in cælis.

[3] Videns k hæc minister diaboli Domitianus Comes, dixit: Venerabilem senectutem l tuam in multā verecundiam perduxisti, qui non respicis Imperatorem & omnem sanctum m lætantem: & cur sic in ista mansione falleris? [deque instituto vitæ rigore interrogatus,] S. Conon dixit, Qui cum Deo vivunt, in hoc schemate ambulant, ut ego: oportet enim eos per multam tribulationem introire regnum cælorum: nam qui coram hominibus vivunt, schema habent in pulchris vestibus ambulantes: ego incipio properare cruci Christi, ut quæ ad tempus sunt peccata remittat mihi, qui hæc judicabit. Domitianus Comes dixit, Judicasti vitam finire? [ac Christum confessus,] S. Conon dixit, Judicavi quantum ad homines complere, & cum Christo quidem habitare.

[4] Domitianus Comes dixit: Credo te impium esse diis: quid stas? primum religionis tuæ honorem enarra. Monachus n es, aut Diaconus? S. Conon dixit, Vivo coram Deo, adorans Christum, exultans sancto Spiritu: ego enim indignus laicus sum, qui vero innituntur dignitati illi in Christo lætantur. Domitianus dixit, Uxorem habuisti? S. Conon dixit; Revera: sed paucum tempus vixit mecum, & modo cum Christo est. Domitianus dixit, Volo cum o acribia vitam tuam cognoscere: filios habuisti? [una cum filio,] S. Conon dixit: Habeo filium, & hunc me oportet tuis præsentare aspectibus. Domitianus dixit; Et ipse impius est diis? Sanctus Conon dixit: Qualis radix, tales & rami sunt: nunc ergo venire jube eum ante conspectum tuum. Domitianus Comes dixit: Præsentetur & filius ejus. Officium dixit: Præest luminibus tuis. Domitianus Comes dixit: Quot annorum est filius tuus? S. Conon dixit: Duodecim p, & expertus in lectionibus, & mundo renuntians, dignus fuit sortem accipere Martyrum: sed rogamus ne compendiose nos ad sententiam perducens, finem velis dare: sed citius nos per singula tormenta transire fac & plagas, ut ego dignus sim ingredi regnum cælorum.

[5] [noc persuasus diis immolare,] Domitianus Comes dixit: Quid ergo? Vultis credere diis & sacrificare eis? an non? Mihi enim jussum est ab Imperatore, qui non consentiunt immolare diis, sententias in eos diversas pronuntiare. S. Conon dixit: q Stulte & omnium hominum impiissime, non tibi dixi, fac quod vis? Domitianus Comes dixit Ministris, Incendite ferros r, & ponite super eos. S. Conon dixit; Veniant s ad me diu sententiæ tuæ, & tunc videbis virtutem Christi. Domitianus dixit, [varie per ignem torquetur:] Per ignem vos extricabo. S. Conon dixit: Quod vis fac. Domitianus dixit: Craticulam incendite, & mittite oleum per angulos ejus, & carbones succendite, & jactate eos super craticulam. S. Conon dixit: Pridem tibi dixi, Si qua sunt tormenta, ostende. Domitianus dixit; Revolvite eos supra ventrem suum, ut ardeant. S. Conon dixit: Credis, quia non cogitamus de igne tuo? Domitianus dixit: Succendite frixorium, & mittite eos ibidem, forte vel nunc continget eos ignis. S. Conon dixit: Quid est istud? Illudunt ministri; non calefecerunt frixorium bene. Domitianus Comes dixit: Tollite eos de t tygano, & suspendite eos u singillatim, & supponite illis ignem validum, ut statim animam tradant. S. Conon dixit: Ignis tuus nos non tetigit: nam de tuo x incendio nos gaudemus.

[6] [& omnibus tormentis superiores ipse ac filius] Domitianus dixit: Malleum ligneum afferte, & manus eorum conterite y. S. Conon dixit: Non erubescis, quod duo servi Dei, omnem superbiam tuam confregerunt, & victoriam diaboli vetaverunt? Et hæc dicente S. Conone, vox venit de cælo dicens: Ite fortes Athletæ Christi, quibus seculum castum, & cursus fortior, & vita in hominibus bona fuit, & coronati rosis, & ex pugna honorati, nunc in cælis vos habitare ostendite victo diabolo. Et istam vocem audientes sancti Dei Martyres, suspicientes oculis in cælum, diutissime orationem facientes, in Domino tradiderunt spiritum ante tribunal. Et præ timore exurrexit Comes Domitianus de throno: & venientes Fratres sustulerunt corpora sanctorum Martyrum, [spiritum in oratione reddunt,] super aurum & lapidem pretiosum multum: & sepelierunt ea, laudantes Dominum z. Martyrizatus est Sanctus Conon cum filio suo in Iconio Isauriæ provinciæ, sub Domitiano Comite: Commemoratio celebratur vigesima die mensis Maji, regnante Domino Jesu Christo, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Paßim Myconium Hesauriæ, vel etiam Herausiæ, habent Mss. nostra: sed evidens sphalma correxi: non item in Græco mutavi Εἰκόνιον in Ἰκόνιον. Licet enim alii omnes sic scribant: notat tamen Stephanus de urbibus, antiquam ibi fabulam circumferri de luteis imaginibus, ad generis humani restaurationem ibidem post diluvium formatis, unde urbi nomen adhæserit; quod proinde, inquit idem Stephanus, debebat per dyphthongum scribi, διὰ τὰς εἰκόνας ἐκεῖ διαγραφῆναι.

b Ms. Bodecense longiori paraphrasi, Misit apparitores suos, ut comprehenderent aliquos Christianos, quos sibi oblatos crudeli vexatione torqueri juberet: a quibus videlicet ministris suis oblatus est ei post aliquot dies … Conon… confabularis Angelorum.

c Idem Ms. melius, ea mortua recessit: Græce enim ad verbum est, Cum habuisset uxorem, viduus factus recessit, scilicet ab urbe … & privatim, seu solus, habitavit.

d Totum sequ. § in Ms. Bodecensi, hinc exemptum, & ad finem sic relatum, invenio: Legitur de hoc beato viro laudabile quoddam & memoria dignum miraculum, quod per eum Dominus ostendit, cum insolitudine, sicut prædiximus, habitaret. Erat &c. Atque hoc unum ex duobus punctis est, quod uti ex Actis Proconsularibus haberi non potuit, ita per vulgi traditionem acceptum minoris est fidei, præsertim quoad circumstantias aliquas. Similiter non magni facio vocem, quæ Martyribus in fine sui agonis infra dicitur de cælo lapsa: quia id in primæ notæ Actis insolens, in aliis autem levioris notæ tam frequens est, ut fides haberi prudenter nequeat.

e Lycaoniam quam longa est percurrit, & Iconium alluit fluvius; qui tandem una cum pluribus aliis minoribus rivis, in Ascanio lacu se perdit: ex quo deinde lacu, per subterraneos meatus, videtur Mæander procedere.

f Monasterium in Vitis Patrum sæpe sumitur pro cella eremitica, unum aut duos dumtaxat capiente: idque secundum proprium vocis etymen: quod usus posterior deflexit ad cœnobia plurium significanda.

g Græca multo clarius & alio prorsus sensu sic reddentur: Regrediens porro Sanctus in cellam suam, cum non jussisset aquas progredi, retrorsum abeuntes illæ, impleverunt vicinos circum vicos: quod B. Conon, recogitans, & sciens quod factum erat, venit iterum ad fluvium, jubens ipsum procedere, solito scilicet cursu & alveo; contra quam interpretes intellexerunt, rati vicorum illorum commodum fuisse, quod erat damnum, nisi permissus naturali suo fluxui rivus fuisset. Si aliter alius Græcus contextus olim habuit, tunc censuerim a natura fluvii, eo lacu quem dixi obsorpti, sumptam occasionem tribuendi miraculo, id quod erat a natura: & sic prioribus consentiens Ms. Bodecense dicit, quod Sanctus fluvio præcipit, ut arrepti cursus itinera de reliquo semper observaret; ut videlicet, quod hactenus ipsi superabundaverat, divisum in partes, aliarum etiam regionum utilitatibus deserviret … unde & usque hodie habitatores regionis illius, prædicantes beneficia tam memorabilis viri, glorificant in factis ejus largitorem & auctorem meritorum ipsius D.N.I.C. &c.

h Idem Ms. sed & terræ, quæ se ad imperium ejus meabilem præbuit: Græcum, sed omni etiam creaturæ.

i Græce est: Hi imperant, velut Duces militibus suis, non solum iis quæ in terris sunt, sed etiam quæ in cælis.

k Græce, Hunc videns: & melius: quia sic apparet, antiquo textui insertum postea miraculum illud fuisse. Idem cum agnosceret paraphrastes Bodecensis, maluit illud eo movere loco, ubi importune interrumpebat cœptum sermonem, & referre ad calcem.

l Græca rectius, Venerabilis canities atque senectus tua in tui venerationem me adducit. Igitur vides &c.

m Immo, & mundum universum, ut est in Græco; secundum seculum scilicet, sicut est in Ms. Vltrajectino.

n Παππὰς, non Monachum significat, sed Papam, idest, Episcopum vel Sacerdotem, quod magis quadrat alteri parti interrogationis: & hoc videns Bodecensis paraphrastes atque emendare volens, scripsit, Monachus es, an laicus? & deinde respondet, Vocor quidem laicus, sed professione sum solitarius. Idem omisit priores omnes responsiones & interrogationes.

o Ἀκρίβεια diligentia. Ms. Bodec. Volo evidentius cognoscere vitam tuam.

p Græce, Cum esset annorum duodecim factus est Lector; & seculari vitæ renuntians, dignus fuit sortem Diaconi accipere.

q Ms. Bodec. sic extendit responsionem: Sive Imperator tuus jusserit, sive voluntatis propriæ malevolentia suggesserit, excogita quotquot pœnarum genera possis, & excrucia nos quantum volueris; certissime sciens, quod nec minis nec blanditiis tuis provocati poterimus negare nomen Domini Dei nostri.

r Idem Ms. & Vltraject. laminas ferreas. Fortasse propria Isaurorum lingua, laminæ ferreæ dicuntur τῆμοι, aliis Græcis ignota voce.

s Græce, Profer in medium instrumenta tortoria.

t Etiam in Ms. Græco, ter Τύγανον, semel tantum scriptum erat Τήγανον, quod usitatum alias est, & Sartaginem significat, prout habetur in Bodec.

u Græce κατὰ σφυρῶν, per malleolos pedum; καὶ ὑποκαπνίσατε, & fumum subtus excitate.

x Ibid. Et fumum tuum non curamus.

y Græce est, Serra lingea manus eorum amputate, & sic habent Acta recentiora, Ms. Bodecense antiquis Actis inhærens, addit: Quod cum a ministris crudeliter fuisset impletum.

z Hactenus Græca, nec plus habet Ms. Bodecense aut Vltrajectinum: videtur autem pro Vigesima, legendum, Vigesima nona.

ACTA RECENTIORA
Ex Ms. Neapolitano & Officio Acerrano.

Conus, Martyr Iconii in Asia (S.)
Filius ejus, Martyr Iconii in Asia (S.)

EX MSS.

Temporibus a Aureliani Præfecti erat quidam vir, nomine Conus, [S. Conus mortua uxore,] magnus ac timens Deum in civitate. Iconii, habens conjugem fidelem in Domino: qui in tantum supernæ patriæ erant accensi desideriis, ut cælestem magis quam terrenæ dignitatis gloriam appeterent: Et quotidie in orationibus suis postulabant Deum, ut daret eis filium, quorum pia vota exaudiens omnipotens Deus, donavit eis filium, & posuerunt ei nomen, Conus. Mater, ipsa die qua peperit, migravit ad Dominum. Beatus vero Conus in vigiliis, & orationibus, die noctuque insistebat b: & cum factus esset filius annorum septem, [cum filio septenni secedit:] omnia quæ habere potuit pauperibus erogavit, & ad monasterium cum unico filio suo perrexit, tantamque illi Deus gratiam contulit, ut c cæcos illuminaret, leprosos mundaret, dæmonibus imperaret, varios languores ad pristinam sanitatem perduceret.

[2] Erat autem eadem in civitate Iconio quoddam flumen, quod hiemali tempore d, proprio relicto alveo, magnam civibus inferebat incommoditatem. Illo itaque tempore, cum ex more fluvius crevisset nimium; illuc cucurrit omnis populus ad virum Dei, eique pedibus prævolutus cum lacrymis dicebat: Succurre nobis, serve Dei, quod fluvius crevit, & demerget nos & omnia nostra: & populus noster ex alia parte est, & huc transmeare non potest. Tunc Beatissimus Conus dixit ad illos; Ego peccator & indignus sum, & alia agere non possum. Omnis autem populus clamare cœpit, Sancte Cone, serve Dei, adjuva nos. Beatus vero Conus surgens perrexit ad ripam fluminis, & elevatis oculis in cælum dixit: Domine Iesu Christe, sicut exaudisti Moysen famulum tuum in mari rubro, [precibus flumen in 2 partes dividit:] & transvexisti filios Israël per desertum; ita Domine exaudi me, non pro meis meritis, sed propter populum istum, ut videant & glorificent nomen tuum benedictum in secula seculorum. Cumque omnis populus dixisset, Amen; statim fluvius divisus est in duas partes, & subito aqua retro concisa est. Tunc tam omnis populus, quam etiam animalia quæ in altera parte erant, ad propria sunt reversi. Omnes viri & mulieres una voce clamaverunt, collaudantes Deum, qui salvat omnes sperantes in se. Fluvius autem ille non est reversus per alveum suum unde venerat, sed e implevit montes & colles, ita ut neque homines transitum inde habere possent. [Signo Crucis dein eum ad alveum suum reducit:] Tunc universi populi, currentes ad virum Dei, narraverunt ei omnia. Ille vero perrexit ad ripam fluminis, faciensque signum sanctæ Crucis super eam dixit: Imple jussionem Dei omnipotentis, & perge in alveum tuum. Statim, sicut servus qui adimplevit jussionem Domini sui, ita fluvius ille adimplevit jussionem sanctissimi viri, juxta illud quod Dominus ait: Si habueritis fidem sicut granum finapis, & dicetis monti huic, Transfer, transferetur. [Mat. 17 19.]

[3] [idola destruens & multos convertit:] Inter hæc sanctissimus Conus multa templa idolorum destruebat, & multos incredulos ad fidem Christi convertebat, non solum in civitate Iconio, sed in aliis provinciis: faciebatque in Christi nomine signa mirabilia. Factum est autem, dum fama sanctissimi viri perveniret ad aures cujusdam Domitiani, venit ille iniquissimus in civitatem f Romam: tantusque pavor & hebetudo mentis facta est in civitate illa, ut nullus auderet se palam Christianum confiteri: adeo ut plurimi eligerent in montibus vitam cum bestiis ducere, quam Christianam fidem supplicio verendo negare.

[4] [Domitiano Præsidi sistitur:] Tandem diaboli instinctu Domitianus jussit ad se venire B. Conum: cui dixit: Gaudeas, Nobilissime Abbas. Ad quem S. Conus respondit, Gaudeo plane. Domitianus dixit: Quod audivi de te, modo cognosco in veritate: quia corpus tuum lucidum est, & oculi tui sicut stellæ radiantes sunt, senectusque tua non meretur ullam detractionē. Interea modeste illum commonere cœpit, dicens: Relatum est nostræ excellentiæ, te felle pestiferæ Christianitatis non mediocriter esse refertum; [a quo interrogatus,] ut nō solummodo tibi tua non sufficiant, sed etiam plerosque impedire non verearis: quibus auditis, fidem penitus non dedimus, pro eo scilicet quod te nobiliter ortum, & nostræ militiæ devote militare scimus. Ad hæc B. Conus ait: Scriptum est, quod utilibus monitis sensum accommodare debemus, & non inutilibus. Cur exhorruisti Christum Dominum nostrum, tentum & damnatum, mortuum & sepultum? Quare prius non admiraris illum de virgine natum, virgine pariente, virgine permanente: nativitatem cujus Angeli nuntiaverunt, gaudentes & canentes, Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis? Quare non vereris illius virtutem, qui de quinque panibus & duobus piscibus satiavit quinque millia hominum? [Christum confitetur & ejus miracula.] Quis utique hoc fecit ut ille, qui cæco nato lumen reddidit, & quatriduano Lazaro vitam donavit? ad ultimum sua voluntate passus est pro salute mundi. Ad ejus mortem petræ scissæ sunt, monumenta aperta sunt; & multa corpora Sanctorum surrexerunt.

[5] Ad hæc Domitianus ait, Si assertio tua veritatis munimine firma esset, [in qua fide se per severaturum contestans,] totius mundi religio Christum crederet, & potestas Jovis ad nihilum redacta foret. B. Conus respondit: Favente Domino nostro Jesu Christo, qui veritatem me dicere jussit, quia in ea perseverabo usque ad illum finem, qui Christi lege finitur. Ipse enim dignatus est dicere: Ego sum via, veritas & vita, qui credit in me etiam si mortuus fuerit vivet; & omnis qui vivit, & credit in me, non morietur in æternum. [Ioan. 14. 6] Unde per multas tribulationes oportet nos introire, in regnum Dei: filii autem hujus mundi ejicientur foras, & ibunt in tenebras exteriores, ubi erit fletus & stridor dentium. Tunc Domitianus, ira repletus, jussit ipsum verberari, & variis tormentis affligi. S. Conus dixit: Ego tormenta tua non timeo: fac citius quod facturus es: [variis tormentis affligitur:] deprecor autem te ut pejora mihi tormenta inferas. Domitianus dixit: Optabam utili consilio te nostris parere præceptis, quo nobiscum nostris gaudiis perfrui merereris. B. Conus respondit: Ego vivere volo in anima, & non in carne. Tu vero, scelerate, cruciandus es, cum patre tuo diabolo in inferno, ubi tormenta tua nullo fine concludentur.

[6] Domitianus dixit: Habes filium? S. Conus dixit: [petit adduci filium,] Habeo: unde deprecor te ut mittas ad monasterium, & facias illum tibi præsentari; ut, sicut fuimus socii in hac vita, sic sociemur in illa beatitudine. Domitianus dixit: Quare non dimittis, ut puer adoret deos nostros, & fruatur nobiscum gaudiis hujus vitæ? B. Conus respondit: Ubi arbor stat, & ramus ejus cum ea. Tantum deprecor te, ut mittas ad eum, & recipiamus in unum martyrii coronam. Tunc festinanter fecit cum venire, & ante præsentiam ejus adduci. Cui ait Domitianus: Quod nomen est filii tui? Ille ait; Sicut & mihi. Domitianus dixit: Quot sunt anni vitæ illius? B. Conus respondit: Duodecim annorum erat, quando cum ad litterarum studia tradidi imbuendum: nunc decem & septem sunt anni ætatis ejus impleti, quibus Diaconis gradu sublimatus, in numero Sanctorum deputatus est. Perinde oro te ut unum pariter martyrium sumamus, ut pariter a Jesu Christo coronemur. [Septemdecim annorum Diaconum,] Domitianus dixit: Non es datus delectatori, sed perditori; non gaudio, sed mœrori. Quapropter jam tibi non expedit persuasio dulcis verborum, sed supplicia, & verbera, & tenebræ carceris, nisi adoraveritis deos nostros. B. Conus respondit: Impie, scelerate, sacrilege, crudelis, & dire tyranne; nonne prius diximus tibi, quia Christiani sumus, & idola vestra non adoramus? Fac tantum, quod facturus es.

[7] Ad hæc Domitianus jussit venire lectum ferreum, & Sanctos Dei nudos expoliari, [ambo impenuntur lecto ignito:] & super ipsum imponi. Carnifices vero urgentes ministrabant carbones supra lectum ferreum, & comprimebant eos g ferreis. Sancti Martyres dixerunt: Disce miser, quod carbones tui non dolorem, sed refrigerium nobis præstant. Cumque hoc a Sanctis audisset Domitianus, dixit ad carnifices; Tollite eos de craticula, [dein cacabibullienti:] & mittite eos in cacabum æreum bullientem, & mittite plumbum, resinam, stuppam, picem, & sulphur. Qui cum fuisset accensus acerrime, beatos Martyres imponi præcepit, & dixit: Videamus si Deus illorum potest eripere eos de flamma ignis. Sancti vero Martyres, dum exurerentur, oculos ad cælum elevantes, oraverunt ad Dominum, & dixerunt: Creator omnium Domine, exaudi nos ad te clamantes, & mitte nobis Angelum tuum sanctum, qui extinguat incendia sæva, sicut olim tribus pueris in camino ignis ardentis; ut cognoscant omnes, quia tu es filius Dei vivi, qui in hunc mundum venisti. [sed Angelo protegente illæsi.] Protinus misit Dominus Angelum suum, qui flammivoma instrumenta cælesti rore extinguens, dixit ad sanctos: Pax vobis, milites optimi, agonistæ fideles: nolite timere, nolite pavere: nam Christus adest, qui vos victores faciet, & ad gaudia æterna perducet cum gratia.

[8] [jubentur in equuleo suspendi,] Tunc Domitianus dixit: Tollite eos de cacobo æreo, & suspendite in eculeo: aliis enim pœnis interficiam eos. Sancti Martyres: O mors iniquorum hominum! quid est hoc quod iterum replicare conaris, quasi nullam tibi rationem superius posuissemus? Jam semel & bis, terque, quaterque professi sumus, non creaturæ, sed Creatori Deo nos suppliciter flectere colla. Quod semel juravimus sacramentis divinis, illud non est violandum, neque præmiis, neque minis. Quæ est credulitas tua? Nonne qui fidem sui Regis abnegat & occultat, projiciendus est de militia cum anathemate? Non est insudandum in talibus rebus. Dominus autem nobis adjutor est: quid ergo faciat nobis homo, non est verendum. Maledicti equidem dii vestri & omnes qui confidunt in eis. Hoc audito, Tyrannus infremuit, & ait: Dura sentiat, qui corda ferrea gestat: per ignem transeat, qui non vult molliri. Tunc præcepit fumum acerrimum fieri, & sanctos Martyres desuper in eculeo pendere. Sancti vero Martyres, [fame acerrima torquentur:] irridentes pœnas atque tormenta, dicebant: O stulti & increduli! non timemus vos nec tormenta vestra: ignis enim vester & fumus nos non potuerunt superare: nos quippe servi Christi, gloriantes & gaudentes sumus, pro omnibus tormentorum generibus, quæ nobis intulistis.

[9] [serra dissecandi] Tunc Domitianus, ira repletus, præcepit ut cum serra truncarent corpora eorum. Sancti vero Martyres petierunt a carnificibus inducias orandi, & orantes ad Dominum dixerunt: Domine Deus Omnipotens, cæli terræque Creator, Jesu Christe, Rex Regum, summa potestas; qui omnia justa moderaris moderamine sancto, de cælis veniens, natus de Virgine, sacrum baptismum suscepisti, multa miracula seculo ostendisti, ad ultimum cruci confixus perditum mundum sanguine salvasti; per quem tuis famulis donasti de morte triumphum, ut possint diabolicas vincere fraudes. Te laudo, Christe Deus, [orationem fundunt ad Deum,] humanæ gentis amator, te laudent semper in ævum, teque Deum promant cæli terræque factorem, teque colant semper devoto mentis amore, qui cum Patre Deus, & cum Flamine sancto regnas, atque tuum regnum per mundi climata fulget in sempiternum. Comendamus tibi Christianam plebem, pro qua pretiosum sanguinera tuum fudisti: dona nobis servis tuis, ut quicumque in oratione per nomen nostrū te invocaverint, h petimus exaudias eos; & si aliqui fidelium memoriam nostram in anniversarii die fecerint, centuplum, sicut tuis fidelibus promisisti, restituas, & a peccatis illos clementer absolvas: [primum pro iis qui per eos aliquid petent,] & quincumque nostri certaminis scriptor fuerit, & te per nos oraverit, mox ei omnia dimittantur peccata; & eos qui a spiritu lunatico arrepti fuerint, & te per nomen nostrum rogaverint, precata eis clementer impertias: & si quis peccatis exigentibus auditum perdiderit, & per nos te Domine invocaverit, misericordissime Deus restitue ei: & hoc non nostræ dignitatis, sed tuæ [sit] bonitatis, qua promisisti Apostolis tuis dicens, Petite, & accipietis. [Ioa. 16. 24]

[10] [tum pro seipsis ut in pace moniantur:] Petimus etiam a te, Domine, ut non interficiat nos iniquissimus Domitianus, neque ministri ejus; sed in pace, piissime Deus, recipe animas nostras; ut cognoscat Domitianus, quia servis tuis nocere non potuit; sed, sicut voluisti, fecisti: ut omnis qui hoc audierit, benedicat nomen tuum in secula seculorum. Cumque fideles respondissent i, Amen; ecce vox de cælo facta est ad eos, dicens: Venite agonistæ fideles, vestras suscipite immarcessibiles æternæ gloriæ coronas; omnia, quæcumque petistis a Domino, [quo impetrato defundi,] fient vobis. Igitur cunctis videntibus qui aderant, sancti Martyres se signo Crucis signantes, tradiderunt animas suas in pace in manu Creatoris omnium k. Eadem hora factus est terremotus magnus l, & multa templa idolorum corruerunt. Tunc videns Domitianus talia, fugit in domum suam, & abscondit se. Audientes autem Fratres, qui erant in eorum monasterio, venerunt cum aromatibus: & tulerunt corpora Sanctorum nocte, & sepelierunt eos in sancta Sion m in ipso monasterio, [sepeliuntur.] tertio nonas Junii, regnante Domino nostro Jesu Christo: cui est honor & gloria, in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Acerranum Ms. incipit: Aureliano Imperatore, quidam vir nomine Conus… nobili genere.

b Idem Ms. Et omnem fiduciam in agone & auctore religionis habere cœpit, quatenus manifesto triumpho agonotheta Christi existens, victor per omnia probaretur. Igitur quia lux in tenebris lucere non potest, & corona victori a Deo paratur, tota rei familiaris facultate pauperibus, orphanis, viduis erogata, ad monasterium cum unico filio perrexit.

c Idem addit, per signum Crucis: deinde interponit, surdis redderet auditum.

d Ibidem additur, cum ex nive crevisset.

e Item; Inundabat oram vicinam.

f Hoc ipsum est quod de Aureliano Principe, Romam ex Isauria advecto, legitur: cur autem Romam pro Iconio posuit auctor? An sic voluit credibiliorem corporum translationem facere?

g Apparet paraphrasten in antiqua versione invenisse ferreos; nec divinantem, ut fecerunt alii, ea voce laminas significari, ut invenit intactam reliquisse; alias sui ingenii conjecturis, ut apparet, haud parce usum.

h Hujusmodi orationes, quam sunt frequentes in Actis Martyrum spuriis atque interpolatis, tam raro, aut numquam potius, reperiuntur in genuinis atque sinceris.

i Satis inepte fingitur multitudo fidelium circumstare patientes, eorumque orationem claudere.

k Ms. Acerranum hic addit: IV kalendas Junias: mutato scilicet die cultus, placuit etiam mutare diem quo mortui Sancti dicerentur.

l Etiam hoc in sequioris notæ Actis tam frequens est, ut fidem superet; in genuinis rarißime vel tribunal contremuisse vel templum ad quod deductus Martyr fuerat corruisse leges

m Sionis nomine alibi nusquam legi ecclesiam vel monasterium dici. Fortaßis ut tempore posteriori, occasione redeuntium a terra Sancta, varia constat monasteria erecta in Occidente, sub nominibus locorum sacrorum, Sion, Bethlem, Nazareth &c: ita factum jam olim credi voluit paraphrastes, postquam finxerat multorum Fratrum monasterium, in quo monachus fuerit S. Conon, idque Sion appellavit arbitrio suo. Iuvat autem talia observare, ad discrimen inter genuina & interpolata.

DE SANCTO RESTITVTO
MARTYRE ROMANO.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De monumentis & actis Martyrii; sub quo toleratum hoc sit, & quibus Martyrologiis inscriptum?

Restitutus, Martyr Romanus (S.)

AUCTORE G. H.

Strabo, libro quinto Rerum Geographicarum prope medium, [in Sabinorum oppido Ereto ecclesia Sancti:] describit Sabinorum regionem, & sub finem ista habet: Strata est per Sabinos via Salaria non longa, in qua Nomentana incidit, apud Eretum Sabinorum vicum supra Tiberim, a porta incipiens Collina. Esse autem Eretum, nunc Montem-Rotundum dictum, hodie celebre & populosum oppidum, jurisdictioni Barbarinæ familiæ subjectum, Roma duodecim milliaribus dissitum, docet Athanasius Kircherus in suo Latio pagina 222. In hoc oppido Ereto extare Antiquam Ecclesiam S. Restituti Martyris, de quo hic agimus; atque in vicina ditione, ad viam Nomentanam, [crypta ejus via Nomentana:] cerni ipsammet insuper cryptam, in qua venerandum ejus corpus reconditum substiterat, usque dum sub Hadriano Papa sublatum, haud longe a basilica S. Mariæ Majoris juxta ecclesiam S. Andreæ in Aurisaurio translatum est, docet Paulus Aringhus lib. 4 Romæ subterraneæ cap. 24; Vbi agit de celebri cœmeterio, titulo hujus S. Restituti nuncupato. Postea autem ecclesiam S. Andreæ in Aurisaurio, juxta Divæ Mariæ Majoris basilicam fuisse sitam, late probat ex tabulis anno MCCLXXVIII conscriptis, & ex diplomate Urbani IV Papæ anno MCCLXI edito, [Corpus Romæ ad S. Andreæ in Aurisaurio.] atque ex epistolis Clementis Papæ IV, & Nicolai Papæ IV, quæ omnia asserit in archivis Vaticanæ Basilicæ, aut Ecclesiæ S. Mariæ Majoris extare. Addit denique, hanc S. Andreæ in Aurisaurio ecclesiam adhuc integram, etsi profanos in usus destinatam, perseverare; quam olim Simplicium Papam Deo in honorem S. Andreæ solenni ritu dicavisse, insculpta musivo ibidem operi carmina, quæ adhuc leguntur, palam doceant atque inculcent. Carmina illa legi possunt apud Ciacconium: qui addit, in musivo quidem, Christi & S. Andreæ aliorumque Apostolorum imagines cerni; in parietibus vero, partim tessellato partim vermiculato opere, spectari feras varii generis, a Diana venatrice atque Hippocentauris confectas conficiendasque, & ideo ecclesiam eam a nonnullis vocari S. Andreæ in barbaris. Scire mallem an ibi etiamnum supersit ara, sub qua credi poßit adhuc latere corpus S. Restituti; dignum perfecto, quod inde in aliquam Basilicam transferatur; an vero illud jam olim inde ablatum sit, destructis penitus quæ ibi fuerant altaribus: nulla certe Romanarum basilicarum est, cui ejusmodi thesaurum adscribat Octavius Pancirolius.

[2] Acta martyrii, graviter plane scripta & fide dignißima, ut sunt in veteri S. Mariæ Majoris codice, [Acta ex Mss.] reperimus apud Patres Congregationis Oratorii in collectionis Gallonii, tomo litteris C. D. Signato, & inde hic damus. Alia etiam Acta ejusdem S. Restituti habuit jam laudatus Aringhus ex codice bibliothecæ Vaticanæ, unde partem ultimam de ejus decollatione & Sepultura in via Nomentana edidit, & addidit quæ deerant in prioribus Actis de translatione ad ecclesiam S. Andreæ in Aurisaurio, quæ inde num. 7 adjungimus. Eorumdem Actorum compendium habet Philippus Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, indicato antiquo Ms. ecclesiæ S. Mariæ Majoris, ac dein ista annotat: Citatum Ms. pro Hermogeniano habet Hermonem, (imo Hermogenem) & pro Præfecto habet Præsidem, (imo semel etiam Præfectum vocat): Sed nos, inquit, Baronium secuti, sic scripsimus. Verba Baronii, ad hunc XXIX diem in Martyrologio Romano, sunt ista: Ejus martyrii Acta habentur in codice scripto S. Mariæ Majoris, ad Præsepe dictæ, quibus narratur passus esse sub Diocletiano Imperatore, [An recte dicatur passus] damnatusque ad Hermogeniano Præfecto Prætorio, de quo consule tomum secundum Annalium. Est illorum exordium: Sub Diocletiano & Maximiano Augustis &c. Locus in Annalibus habetur ad annum 301, num. 18 & 19; ex Actis S. Sabini, Episcopi (ut vocat) Spoletini, dandis XXX Decembris.

[3] Habemus nos, sed alio principio, Acta S. Sabini ex Mss. Romano, [Sub Hermogeniano Præfecto,] Fuldensi, Metensi, Bonifontis, imo & Neapolitano Montis-Oliveti, in iisque sic legimus: Maximiano Augusto, die XV Kalendas Majas in Circo maximo, misso Sexto Veneto vincente, pars major clamabat, dicens: Christiani tollantur, & voluptas constet. Dictum est duodecies. Per caput Augusti, Christiani non sint. Expectante vero Hermogeniano Præfecto Vrbis, iterum clamaverunt decies: Si Auguste vincas, voces nostras a Præfecto exquire. Tunc Hermogenianus Præfectus Urbis intimavit voces Paganorum. Eodem tempore Maximianus Augustus jussit ut in Capitolium omnes convenirent. Et conventus factus est in Capitolio X Kalendas Majas. Innumerabilis vero multitudo populi erat ibi. Hoc itaque modo alloquitur Augustus populum, dicens: Viri cœtus & religiosi temporum nostrorum, dignum nobis videtur, ut per intimationem vestram religio temporum nostrorum augeatur: tamen Patres conscripti concedant facultatem, ut ubi inventi fuerint Christiani, teneantur a Præfecto Urbis vel ab Officio ejus, & sacrificent diis. Et discesserunt omnes una voce dicentes; Auguste tu vincas & cum diis floreas; Deinde, nonnullis relatis, additur: Tunc Maximianus Augustus, gaudio repletus, [de quo in suo rescripto Maximianus Aug.] jussit dirigi auctoritates ad quemdam Venustianum Augustalem Tusciæ; dicens: Victor Maximianus Augustus, Triumphator perpetuus, Imperator, patri Venustiano Augustali Tusciæ. Suggestionem Patris nostri Hermogeniani Præfecti Urbis claruisse cognosce: quia justa petitio occultari non debet, ut seculum nostrum nostraque promulgatio lædatur: ideoque commonemus, ut ubicumque Christianorum nomen auditum fuerit superstitionem colentium, aut sacrificare cogantur diis, aut certe pœnis intereant, facultatibus nudati & fisci tributis applicandi socientur: Vale, data pridie Kalendas Majas. His subjungitur comprehensio S. Sabini: qui oblatus Venustiano, & variis tormentis affectus, ac Venustiano converso, sub Lucio Tribuno martyrio coronatus est. At Baronius dicto anno 301. num. 19, relato rescripto Maximiani, subdit: Hic idem ille est Hermogenianus, sub quo passus quoque Romæ legitur Restitutus, cujus Acta martyrii habentur. Hæc ibi. Tempora quidem satis conveniunt; sed tamen ut S. Restitutus, tempore quo Hermogenianus fuit Præfectus Prætorio, passus esse concedatur; [an potius sub Hermogene Præside?] potuit tamen ab eo diversus fuisse Præses justitiæ, Hermogenes dictus, quales in Actis S. Sabini fuerunt Venustianus & Lucius.

[4] [Nomen in fastis.] Memoria porro S. Restituti Martyris est in omnibus paßim Fastis Latinis. Nam in antiquißimo Martyrologii Hieronymiani apographo Epternacensi, & Ms. Richenoviensi, ad hunc XXIX Maji ista pauca leguntur. Romæ Restituti. Quibus inepte, in aliis ejusdem Martyrologii Hieronymiani apographis, inserta est via Aurelia, loco viæ Nomentanæ aut saltem Salariæ; quod, quia Acta paßim non extabant, secuti sunt Vsuardus, Ado, Notkerus, & alii recentiores cum hodierno Martyrologio Romano, ubi ista etiam leguntur. Quarto Kalendas Junii Romæ, via Aurelia natalis S. Restituti Martyris. Infra in Actis dicitur corpus, via Nomentana sepulturæ funeratum aut traditum, sub die VI Kalendas Junias; Sed numerorum characteribus inversis, legi facile potest IV Kalendas Junias: non æque facile excusari, quod loco viæ Nomentanæ scripta sit via Aurelia. Valde enim distant ab invicem; scilicet illa ex porta Viminali, hodie S. Agnetis, versus Septemtrionem tendens; ista ex porta Aurelia, prope Adriani molem, nunc Castellum S. Angeli, versus Occidentem porrecta. Itaque arbitratur in suis Notis ad Martyrologium Hieronymianum Franciscus Maria Florentinius, licere dubitare an idem Restitutus sit: quod ego oscitantiæ amanuensium adscribendum potius opinabor. S. Restituti Martyris aliquas Reliquias asservari Bononiæ, apud Patres Carmelitanos & Theatinos, indicat in Bononia perlustrata Masinus: sed ejusdem esse de quo hic agimus, quo argumento persuadebimus?

ACTA
Ex veteri Ms. Romano Basilicæ S. Mariæ Majoris.

Restitutus, Martyr Romanus (S.)

BHL Number: 7197

EX MSS.

[Adductus Hermogeni Præsidi:] Sub Diocletiano & Maximiano Augustis Imperatoribus, in Christianos nimia fuerat exorta tempestas. Tunc comprehensus est quidam, dictus Restitutus, vir prudentissimus certe atque elegans; & ductus, a militibus ad Hermogenem Præsidem, administrantem Romæ, & dixerunt ei: Hunc invenimus suadentem multis, & docentem, vanam esse religionem nostrorum deorum quam colimus, & nomina ipsorum superflua & caduca, & prædicat sectam nescio quam Christianam. Tunc Præses dixit ei: Cujus esse videris, aut cujus generis es, edicito mihi. Respondit vir Dei: Civis quidem sum Romanus, & nobili genere natus: si vero carnale requiris nomen meum, Restitutus dicor; si autem secundum fidem meam, Christianus sum. Hermogenes Præfectus dixit: [se Christianum fatetur:] Non audisti jussum Dominorum nostrorum Principum? Respondit B. Restitutus. Quid tibi præceperunt? Præses dixit: Ut quicumque non sacrificaverit diis omnipotentibus, diversis ac variis suppliciis puniatur. B. Restitutus respondit: Ego cognovi præcepta Imperatoris mei Domini Jesu Christi; hunc vero qui negaverit, & cervices suas vanissimis lapidibus inclinaverit, æternis suppliciis interibit. Præses dixit: Cessent verba hæc, & accede; sacrifica diis, reverentissimis & conservatoribus Reipublicæ, & eris amicus Principum nostrorum: sin autem, multis tormentis cruciaberis. Respondit B. Restitutus: Ego jam paratus sum, ut me ipsum sacrificium Domino offeram.

[2] Tum indignatus Præses, jussit, ut cum lapidibus frangerentur ejus maxillæ, dicens: Alia pro aliis respondere noli. [verberatus non sentit dolorem:] Cumque milites diu cæderent eum fortiter, dicit Præsidi B. Restitutus; Ab his qui me cædunt, qui sunt milites tui, nullum dolorem sentio in membris meis. Præses dixit: Cujus dignitatis esse videris? Respondit B. Restitutus: Pro amore & timore Domini mei Iesu Christi contempsi militiam tuam intra palatium: & nunc Regi cælesti militare studeo militiam sempiternam. Præses dixit: Doleo super gratissimam juventutem tuam: accede & sacrifica invictissimis diis, ut cum grandi remuneratione accipias militiam tuam, simul etiam illustrissimam dignitatem consequaris. Respondit B. Restitutus: Ego militiam non perdidi: nam dignitas terrena a terris tollitur, dignitas vero cælestis perpetua æternitate subsistit. Tunc Præses iratus jussit eum expoliari, [gaudet cæsus nervis] & nervis crudis latera ejus & totum corpus lacerari fecit. Cumque expoliassent eum cædentes nimium, erat B. Restitutus hilaris; ac gaudens, quasi nihil pateretur, orabat dicens, Non timeo mala, quoniam tu mecum es Domine. Et dixit Præsidi: Infelicissime & inimice Dei, ecce quanta præstat Dominus diligentibus se: ubi sunt minæ tuæ & tormenta horribilia? Recede a secta tua nequissima, & incipe colere Deum Dominum nostrum, qui cultores suos ita liberat: derelinque deos vanissimos, qui sunt ligna, ferrum, plumbum, & lapides sculpti, [& plumbatis:] qui nec sibi aliquod solatium, nec cultoribus suis possunt exhibere. Præses vero repletus furia, jussit eum plumbatis cædi. Cumque diu cæderent eum, & nihil sentiret, jussit eum levari, postea vero ei erecto dixit: Miser, ut quid vis vitam tuam cum a biothanatis perdere. Respondit B. Restitutus: Jam tu & Principes tui, & omnes colentes simulachra surda & muta, inter biothanatos deputati estis, quia cæci corde & oculis non cognoscitis Dominum omnium creatorem.

[3] [carceri inclusus,] Tum Præses jussit eum recipi in carcerem, & ferro validissimo fecit totum corpus ejus constringi, & jussit ut nullus ingrederetur ad eum. Cumque milites duxissent eum in carcerem, fecerunt sicut præcepit eis Præses; & catenis vinxerunt totum corpus ejus. Erant ibi in ipso carcere inclusæ personæ numero plures, quæ videntes B. Restitutum, rogabant eum, dicentes: Rogamus te, vir Dei, ora pro nobis Dominum tuum, ut per te aliqua bona mereamur: qui pro tanto tempore hic fame deficimus, & putrefacta est caro nostra a plagis & pondere ferri, & non est qui subveniat nobis. Audiens hæc B. Restitutus, ingemuit cum lacrymis, [oratione fusa,] & dixit ad Dominum: Domine Jesu Christe, fili Dei vivi & veri, qui per B. Mariæ Virginis uterum ad terram descendere, & nos visitare dignatus es; qui dixisti, Petite & dabitur vobis; exaudi me in hac hora invocantem nomen sanctum tuum, ut appareat virtus nominis tui, ut cognoscant omnes, quia tu es vere filius Dei vivi & veri, pro quo patior hæc omnia. [Luc. 11 9.] Disrumpe, Domine, & solve hæc omnia vincula, [vincula concaptivorum solvit,] quibus colligati sunt. Cumque complesset orationem suam, subito terræ motus fuit in carcere, & lux ingens emicuit, & odor suavissimus nimis inspiravit, & dirupta sunt omnia vincula & comminuta, & ostium carceris patefactum est. Tunc illæ personæ omnes, videntes quia dissoluta & comminuta sunt omnia vincula eorum, venerunt cum lacrymis, & præ gaudio prostraverunt se ad pedes B. Restituti, gratias agentes Deo. Quibus ipse dixit: Ecce quanta præstat Dominus his qui diligunt eum mente & corde puro: ecce enim in servis suis consolabitur. Vadat unusquisque quo voluerit, aut si quis voluerit animam suam salvare, mecum hic remaneat, [eosque dimittit.] quia visitavit nos Dominus sedentes in tenebris & umbra mortis. Exeuntes vero, omnes simul e carcere abierunt, unusquisque in fugam tota nocte; & qui infirmi esse videbantur, ipsi sanissimis cursibus antecedebant, magnificantes Dominum. Mane facto levantes se custodes, nescientes quid esset factum, invenerunt carcerem totum apertum, & in carcere nullum alium, nisi B. Restitutum prostratum in oratione. Currentes vero carcerarii ad domum Præsidis, nuntiaverunt ei, dicentes: Non solum carceres aperuit Restitutus, verum etiam & vincula omnia dissolvit, & comminuta sunt; & nescimus quo abierunt personæ, quæ cum eo fuerunt.

[4] [a Præside objurgatus,] Præses vero conturbatus jussit eum sibi præsentari. Cumque adduxissent illum in medio, dixit Præses: Quousque prævalent maleficia tua, & nomina deorum nostrorum blasphemas, ut nihil patiaris? ita ut pœnas omnes pro nihilo computaveris, & vincula omnium dissolveris, & homicidas ac sicarios, pro suis sceleribus custodiæ mancipatos, in fugam abire feceris. Dic mihi, si quis tibi talia præcepit. B. Restitutus dixit. Noli maleficiis adscribere ea quæ Dominus, ad laudem & gloriam nominis sui, suo servo præstare dignatur. Tunc Præses dixit ad eum: Jam accede & sacrifica diis, ut evadere possis tormenta gravissima; [irridet idola,] quæ fortiter te laniabunt. S. Restitutus respondit: Qualibus diis me sacrificare compellis? His forte qui ab hominibus ferro dolati sunt, & sine sensu esse noscuntur, & qui etiam ab igne æterno simul cum colentibus eos devorantur, atque devorabuntur. Conturbatus Præses dixit: Injurias deorum, sicut meam, jam amplius sufferre non possum. Et ait militibus: Ducite eum in Capitolium ad fanum Iovis, ut sacrificet: si vero sacrificare contempserit, jubemus eum capitalem subire sententiam. Milites itaque accipientes, duxerunt eum ad fanum Iovis æternalis, ut ibi sacrificia offerret. Ubi videns B. Restitutus simulacra sine intellectu & sensu, dicit militibus. Interrogate deos istos miseros, ut loquantur, & dicant mihi quid faciant. Hæc & alia subjungens in deos gentium, b cogebant eum milites ad sacrificandum: & nolens assentiri illis, [decollatur.] ligaverunt ei manus a tergo, & decollaverunt extra Capitolium: & extrahentes jactaverunt eum juxta arcum c Triumphi, ad Palmam, ut a canibus consumeretur.

[5] Justa vero quædam matrona, religiosa femina, venit noctu cum aliquibus viris Ecclesiasticis & paucis Christianis, [Corpus, a Iusta matrona sepultum,] propter impietatem Paganorum: & cum famulis suis collegit corpus B. Restituti; & abiit in domum suam juxta Metamsudantem, & illic cum aromatibus sanctum corpus ejus condidit, involuitque in syndone Biblea, & imposuit ipsum noctu in d pavone suo, ut perduceret in prædio suo via Numentana. Et dum pergeret, misit ad Episcopum in eadem via constitutum, nomine Stephanum: ut cum Presbyteris, & Diaconibus,ee & aliis Clericis, una cum servis Dei & Sacris Virginibus, convenirent simul cum fidelibus Christianis, ut in foro expectarent eos. Mane vero adhuc diluculo advenerunt cum sancto corpore, & cum hymnis & laudibus perduxerunt sanctum corpus in milliario decimo sexto, in prædium præfatæ matronæ Justæ venerabilis feminæ, in crypta in inferioribus: illicque dignissimæ sepulturæ funerarunt, sub die f Sexto Kalendas Junias, [elaret miraculis.] & fecerunt illic planctum per septem dies. Sumptus vero necessarios supra memorata Justa de suo proprio procuravit & ministravit. Eodem quoque tempore multi, qui tenebantur a dæmonibus variis infirmitatibus, per vicina loca in civitate g Numentana, quotidie venientes ad tumulum B. Restituti Martyris, sani revertebantur ad sua, cum gaudi magno laudantes & benedicentes Dominum, qui vivit & regnat in secula seculorum. Amen.

[7] h Requievit autem ibi B. Restitutus usque ad tempora Hadriani Papæ, sicque factum est, ut ipse beatus Martyr se revelaret. Tunc viri illi quibus hoc intimatum est, levaverunt eum exinde, & sepelierunt juxta Ecclesiam S. Andreæ in Aurisaurio: Ubi præstantur beneficia Domini nostri Jesu Christi, usque in hodiernum diem.

ANNOTATA.

a Græcis βίοθανατος dicitur, qui violenta morte perit. βίος vita, θάνατος mors, ut vox hinc composita videatur indicare eos, qui solum ad tormenta, id est, ad mortem longam sustinendam vivunt.

b Hinc incipit pars Actorum, ab Aringho edita.

c Arcus Septimii Severi hodieque superest, ad Capitolini montis clivum transeundus, & hinc porro per campum vaccinum pergentibus, per Arcum Titi itur ad ejus Amphitheatrum, prope quod est Meta sudans, mox infra nominanda, de qua Alexander Donatus lib. 3 Romæ Veteris cap. 6 Metam sudantem, inquit, ante arcum Constantini & Amphitheatrum constituunt, fontem eorum, qui ludos frequentabant, extinguendæ siti percommodum, eminente Jovis simulacro, quam in nummis expressam habemus. Extat hodieque semituta, absque simulacro & jonte, juxta Collisscum vulgo dictum, uti eam Romanarum ruinarum icone; repræsentant.

d Aringhus, pagone. In gloßis Isidori, Pavo, vehiculum unius rotæ dicitur: & sic corpora Martyrum in pavone posita leguntur in Actis SS. Marcelli, Sebastiani,& aliorum: ut videatur fuisse genus trahæ, unam antrorsum rotam habentis, mulieribus aptum, quia vehentium corpus non ita succutit, sicut bigæ vel currus.

e Apud Aringhum additur: Subdiaconibus quoque & Acoluthis & Lectoribus.

f Ferrarius edidit quarto Kalendas Junii, quod ex inversis numeris contigisse diximus.

g Nomentum ibidem, urbs olim Episcopalis, cujus forsan Stephanus Episcopus adfuit cum suo Clero, in excipiendo sacro corpore.

h Hæc ex Ms. Aringhi sunt adjuncta.

DE S. REVOCATO MARTYRE
GENVÆ IN LIGVRIA HONORATO.
Ex Proprio Ecclesiæ Genuensis.

[Commentarius]

Revocatus Martyr, Genuæ honoratus (S.)

G. H.

In Kalendario Sanctorum, qui in particularibus Genuæ Ecclesiis celebrantur, cum Officiis propriis Ecclesiæ Genuensis excuso, indicatur hoc XXIX Maji celebrari festum S. Revocati Martyris, in Ecclesia monasterii S. Benigni; ibique haberi Reliquias ejus. Fuimus nos anno MDCLXII in dicto monasterio, atque hæc tunc pauca de illo annotavimus: Corpus S. Revocati Martyris ibidem sub uno altarium requiescit, ejusque festum agitur XXIX Maji ritu duplici: de quo nihil ibidem scriptum reperitur. Si quid de eo aliquando extitit; id una cum ceteris ejusdem monasterii monumentis periit, sævientibus olim discordiis civilibus vel nuper pestilentia, ut nobis retulit dicti monasterii Reverendissimus Abbas Benedictus Carrega, cujus solicitudine quædam veteris archivii reliquiæ servaræ digestæque in ordinem sunt. Dedimus hactenus quatuor prioribus mensibus varios Martyres Revocatos, Carthagine & in reliqua Africa, Catanæ in Sicilia, Smirnæ in Asia, & alibi passos. Horum aliquem Genuam fuisse translatum, ut impoßibile non est, ita sine fundamento affirmaretur. Magis etiam temerarium esset, ex die quo colitur Genuensis iste, conjecturam ducere, ipsum esse Romanum Restitutum, mutato ieviter nomine Revocatum: quare eum, ut invenio, sic relinquo, cum hujus diei Sanctis seorsim nominandum in præsenti opere.

DE SANCTO MAXIMO
EX ISTRIA VENETIAS TRANSLATO.

COMMENTARIUS HISTORICUS
De loco passionis ac sepulturæ, Actis depravatis, translationis tempore & memoria.

Maximus Martyr, ex civitate nova Istriæ Venetias translatus (S.)

AUCTORE D. P.

Civitas-nova Istriæ, ad Quieti fluminis ostium, condita videtur fuisse initio seculi IX. Nam quoddam Caroli Magni diploma, [Corpus anno 1146 cum corpore S. Pelagii reconditum,] notatum anno DCCCIII, nominat in istis partibus sex Episcopatus, unum videlicet Concordiensem, alium Utinensem, tertium illum qui apud Civitatem novam Istriæ constitutus esse noscitur &c. quasi recentius constitutum indicans. Latent Episcoporum ejus loci nomina usque ad Joannem, qui anno DCCCCLX, cum titulo Episcopi Æmonensis, reperitur in consecratione Ecclesiæ Paretinæ. Eodem titulo usus illius successor, pariter dictus Joannes, obtinuit a Poppone Aquileiensi Patriarcha villam S. Laurentii in Daila, Civitati novæ propinquam, prout eam hodieque ecclesia ista sub titulo Comitatus poßidet, donationem confirmante Imperatore Conrado anno MXXIX. Post Ioannem istum tertius apud Vghellum sufficitur Adam, cujus in æde Cathedrali, Sanctis Pelagio & Maximo dicata, memoriam servat hujusmodi inscriptio, relata apud eumdem Vghellum, ut posita supra prædictorum Sanctorum tumulum, Anno Dominicæ incarnationis MCXLVI, VI Id. Octob. recondita sunt hæc Sanctorum corpora Pelagii & Maximi, tempore Adami Episcopi. Alius nullus titulus nominibus additur, neque verosimiliter plus de iis tunc sciebatur: Martyres tamen paulatim credi cœperunt, & quidem sic ut Maximus Episcopus, Pelagius Diaconus dictus fuerit. Hujus opinionis si non auctor, promoter certe primarius fuit Nicolaus Manzolus, in Descriptione Istriæ, cum Vitis Sanctorum provinciæ illius edita Venetiis: de quibus vir eruditißimus multisque libris scriptis etiam a morte clarus, Ioannes Ludovicus Schonlebius, sacræ Theologiæ Doctor & inferioris Carnioliæ Archidiaconus Labaci residens, mihi ante hac scripsit, Vitas istas, ex vulgaribus opinationibus undecumque consarcinatas, sibique valde suspectas esse, ne vel ex toto confictæ sint pleræque, vel plurimum saltem admixtum habeant fictionis.

[2] Luculento exemplo id ostendimus die præcendit, cum ageremus de S. Nicephoro, [Acta eadem quæjam dedimus 30 Aprilis,] Petinensis civitatis in eadem Istria Patrono: nunc pene in prædictis duobus Sanctis simile quid se offert. Quæ tamen eis tribuuntur Acta, apud Ferrarium in Catalogo Sanctorum Italiæ legenda ad IV kalendas Junii & Septembris (quibus diebus sigillatim illi coluntur) vere sunt Acta Martyrum sic nominatorum, & eorumdem fortaßis qui ab Adamo reconditi sunt: sed aliis locis aliisque diebus passorum, absque ullo sacri Ordinis titulo; quo eos fuisse præditos si credidissent Majores, non utique in sculpendis usurpandisque eorum nominibus Diaconum Episcopo præposuissent. Et Sancti quidem Pelagii Acta habemus pro XXVIIII Augusti, in quibus dicitur Emonæ natus, ac sub Numeriano passus esse Constantiæ, pro qua Emonam, ipsam substituit Ferrarius, quam credidit esse nunc Civitatem-novam. [sed ab Istriis depravata] S. Maximi Acta, quæ ipse in compendium contrahit, jam dedimus die XXX Aprilis, secuti Florum & alios antiquiores Martyrologos: in quibus constanter is legitur, imperante Decio oblatus Optimo Consulari apud Asiam: econtrario autem a Ferrario idem Optimus dicitur Præses Istriæ, cum impia Diocletiani & Maximiani edicta promulgata fuissent, & Æmoniæ Episcopus S. Maximus appellatur, [in tempore & titulo Episcopi,] ac die magis diverso quam S. Pelagius colendus proponitur.

[3] Ad diem quod attinet, posset hic sumptus videri a S. Maximo, Veronensi Episcopo & Confessore, de quo postea. Ab eodem sumi etiam Episcopi titulus potuit; idque eo proclivius, quod revera aliquis Maximus Episcopus Emonensis interfuerit Concilio Aquileiensi, tempore S. Damasi Papæ ad annum CCCLXXXI celebrato. His positis, restat dispiciendum, an quorum eadem fere sunt Acta, eædem quoque credi poßint personæ; ii scilicet quorum sacra ossa ad Civitatis novæ, Patrocinium aliunde convecta, & insimul ab Adamo Episcopo fuerint collocata; nunc autem perperam creduntur ibidem in suo gradu ministrasse ac paßi fuisse. Asserit Manzolius, eique consequenter scriptores Itali suffragrantur, Civitatem novam, ex veteris Æmonæ ruinis, in vicino natam esse; & quoniam constat hanc Nauporto fluvio adsitam fuisse, hoc nomine insigniunt suum illum quem Quietum nuncupant. Tali in supposito non esset difficile captu, quomodo corpora, jam olim Æmonæ condita, tandem in Civitatem novam translata sint. Quin etiam, licet Æmoniam & Nauportum longius a Civitate-nova removeas, uti faciendum mox dicemus, dummodo intra vicinam Istriæ Pannoniam maneas, [ac loco passionis: qui fit Asisia,] facile intelliges qua ratione contingere potuerit prædicta Translatio. Ne autem obturbent Acta & Actis inhærentia Martyrologia antiqua, dum apud Asiam passum dicunt S. Maximum; succurrit in sua ad nos epistola Schonlebius, monens præpositionem apud, non ad regionem aliquam, sed ad urbem significandam, in Actis Sanctorum Martyrologiisque adhiberi. Quamvis autem Asia urbs, nulla Geographis nota sit; notam tamen ait esse Asisiam, in sua Carniolia inveniendam; in qua etiam reperiri poßit Constantia, martyrio S. Pelagii nobilitata.

[4] Tenet siquidem idem Schonlebius, Emonam sive Æmonam vel Æmoniam, procul ab Istria & ab Adriætico, [vicina metropoli Carnioliæ Lubaco,] cui Nova civitas ad jacet, mari, in sua Carniolia sitam fuisse, apud Labacum flumen; quod Nauportum dixerint Argonautæ, condita istic urbe, ubi non valentes adversis fluviorum ductibus ultra provehi a Septemtrione in Meridiem, coacti fuerant suam Argum humeris aut machinis per terram aliquamdiu provehere, donec fluvium aliquem invenirent, qui contrario quam Nauportus cursu fluens, in mare Adriaticum ipsos devolveret, sic tandem in Græciam suam revehendos. Hanc ille opinionem suam tutatus est, edito perquam erudito libro Salisburgi anno MDCLXXIV, sub titulo Æmonæ vindicatæ, illud nomen Labaco Metropoli Carnioliæ vetus asserens hac ratione, ut primo Capite, primam urbis Æmonæ originem & nomenclaturam explicet, & veteres qui ejus meminerunt scriptores alleget, ad ejus fitum definiendum prævie explicatis limitibus Norici Pannoniæque & conterminarum regionum: Capite II ipsam esse hodiernum Labacum ex antiquis Geographis, Historicis, Itinerariis, [quod vetus Æmona fuisse demonstratur.] Inscriptionibus evidentia pene palpabili probet; nec minus evidenter per negativa argumenta ex iisdem Geographis, Historicis, Itinerariis Capite III confirmet, non posse eam appellationem convenire Civitati-novæ in Istria; denique Capite IV dissolvat oppositas sibi cujusdam Neoterici objectiones. Habeo etiam illius de hoc argumento eruditam epistolam, ubi Cluverium allegat, asserentem in antiqua Geographica mappa, vidisse se fluvium quo intersecabatur Istria, addito titulo Quaetus (quem esse Quietum vix dubitaveris) & juxta eum notatur Prætorium, Silvo inscriptū, quod facile potuit deformari ex Alvo Ptolomæi Istria civitatibus adnumerato. Alvi ergo hujus rudera, non Æmonæ contendit esse, quæ inveniuntur juxta Civitatem-novam, sub Carolo magno conditam; cujus Episcopis numquam venerit in mentem sese nuncupare Episcopos Æmonenses, ante seculum X; adeoque posterioris quoque temporis videri illum, cujus in gradu uno Baptisterii, adhærentis Cathedrali Ecclesiæ Civitatis-novæ, hæc sculpta memoria: Baptisterium digno marmore Mauritius Episcopus Emon.

[5] Iam quod Asisiam attinet (unde scriptorum temeritas vel inadvertantia, aut etiam usus vulgi contractius loquentis fecit Asiam) Ptolomæus eam inter mediterraneas Liburnorum urbes locat: [Asisa illa hodie Berbir dicta:] Liburnos autem Illyridi idem Ptolomæus attribuit, & Krain id est Carniolam esse censent auctores apud Ortelium (esto Ptolomaicas tabulas aliter ordinaverit Bertius): qui Ortelius etiam ex Nigro scribit, Asisiam nunc solo æquatam esse, ibidemque multa antiquitatis monumenta extare, & locum Beribir dici. Schonlebius vulgo Berbier nominati ait, prope flumen S. Viti, & duorum dierum spatio distare Labaco, adeoque Tergesto esse quam Labaco vicinius. Sed Labaco suo non ita absolute vindicat nomen Æmonæ, [unde ablatum corpus S. Maximi tandem ad Istros transisse potuit.] quin liberum relinquat hujus situm collocare intra illud fluminis spatium, quod a superiori Labaco, nunc villa; usque ad inferius, nunc Carnorum Metropolim (quod spatium viginti circiter Italicorum milliarium est) liberum relinquat veteri Æmenæ constituendæ; unde facile fuit volenti ultro fidem profiteri, sicut Maximus fecisse legitur, excurrere Asisiam, ubi tunc Præses erat; postea martyrizari, & corpus referri Æmonam. Ceterum libenter Istriis concedet Schonlebius, quod occasione barbaricarum in Pannonias excursionum, quibus Æmona illa exposita etiam fuit, unum alterumve corpus ex iis quæ Æmonæ fuerant, ac nominatim S. Maximi, deportari in Civitatem-novam Istriæ potuerit.

[6] [& corpus S. Pelagii ad eosdem ferri Constantia, nunc Gurkfelda,] De Constantia, in qua S. Pelagius Martyrium pertulit, non ita expressum habemus testimonium: sed occurrit Schonlebius, arbitrando, post Ptolomæum & antiquorum Itinerariorum conditores, hoc nomen loco factum a Constantio Imperatore, Constantini Magni filio, qui mortuis fratribus solus rerum potitus, sæpius in iis partibus moram traxit, hibernavit, militem legit; & alicui istic olim magnæ urbi, a se instauratæ amplificatæque, nomen potuit posuisse. Allegat autem Schonlebius litteras Doctoris Fulckensteinii, Parochi Gurckfeldensis in Carniolia inferiore; quibus testatur, oppidi incolas ex traditione haberem urbem ibi olim amplam stetisse nomine Constantiam; & amplitudinis antiquitatisque argumentum præbent rudera, per integrum milliare sparsa, de sub quibus magnam copiam numorum æreorum, argenteorum atque aureorum, etiam imperialem superantium, idem Doctor eruit, lapides etiam ingentes cum inscriptionibus, quarum exempla ipsi Schonlebio misit. Situs autem idem est, quem Ptolomæus Neoduno, Itinerarium Antonini Novioduno videntur adscribere; [veterum No vioduno.] cui nomen Constantiæ tam facile potuit succeßisse, in hac provincia, quam alii ni Gallia, & alteri in Germania ad Rhenum urbi idem nomen est ab eodem Imperatore inditum: unde factum est, ut etiam illæ ambæ S. Plagium Martyrem sibi vindicent, licet tam procul dißitæ ab Emona, adeo expresse nominata in Actis.

[7] Atque hæc dicta sunto, non animo definiendi certo, quod is quos Cittanovani Patronos colunt, iidem sint quotum Acta habentur; sed ostendendi, quod hoc eis poßit sine magna difficultate concedi; modo vicißim fateantur Istrii quoad locum ac tempus paßionis tutius credi antiquis Actis, quam innovatis apud illos. Quia porro Civitas-nova, propter aeris inclementiam, tempore præsertim æstivo, [Pelagius isto alius est ab eo cujus corpus habetur Constantiæ ad Rhenum] suam non diu retinuit dignitatem, nec ultra annum MCCCLXX scitur Episcopos residentes habuisse; ac tandem eo recidit, ut hiberno tempore, quo solo habitatur, incolas vix ducentos numeret sub parochi unius cura; perquam verosimile est, ablata pridem inde esse varia Sanctorum corpora. S. Pelagio quid factum sit, nescitur: nam corpus, quod sub eo nomine habetur Constantiæ ad Rhenum Romæ allatum esse anno DCCCCXVIII, per Salomonem III Constantiensem Episcopum, tradunt Annales Einzidlenses, estque credibile id nominis illi tunc inditum fuisse, propter Acta S. Pelagii Æmonensis, in quibus nominatam Martyrii palæstram Constantiam, suam esse urbem, Salomon iste credidit: alioqui ipsum in Civitate nova manere, [& mansie apud Istros.] persuadet titulus, ex altera parte tumuli initio memorati sic docens: Pelagii & Innocentium Sanctorum Reliquiæ hic positæ fuerunt XII Decembris, D. III Adv. MDCXXI: quo anno littera Dominicalis C, tertiam Dominicam Adventus, hic notatam, concurrere fecit cum XII die Decembris.

[8] De S. Maximo certius est, corpus ejus haberi Venetiis in ecclesia S. Cantiani, unde etiam allata sunt ad nos triplicia Acta, [S. Maximo translatio Venetias,] omnia quoad substantiam martyrii convenientia cum prædictis. Eorum novißima, ex Legendario ibidem Ms. transumpta, sic finiuntur: Sanctum hoc & miraculosum corpus progressu temporis, ab aliis devotis & piis Christianis, ab urbe Asia translatum fuit ad Cittanovam: & inde per devotum quemdam Nobilem Venetum translatum Venetias, & collocatum in ecclesia S. Cantiani; ubi adhuc miraculis illustre quiescit. Solennitas autem Translationis hujus beatissimi Martyris celebratur in prædicta ecclesia S. Cantiani Dominica secunda Octrobris. Alia antiquiora Acta, sed nihilominus Venetiis composita, atque in Lectiones sex distributæ, intercurrentibus Responsoriis propriis, sic inchoantur: Sub Decio Imperatore apud Asiam civitatem, Maximus… passus est quarto Kalendas Junii, [ubi festum agitur 2 Dominica Octobris,] cujus diem translationis corporis in hanc sanctam ecclesiam octavo Idus Octobris commemorare deberemus; nihilominus Natalem ejus diem gloriosi Martyris, in Dominica secunda ejusdem mensis, sub Duplici majori solenniter celebramus.

[9] [& Officium sit de Pontifice Martyre,] Tum sequuntur Acta, Decius Imperator volens, &c. fere qualia dedimus XXX Aprilis; nisi quod, ubi in antiquis ac genuinis Actis interroganti Prafidi, quod officium gereret, Martyr respondit; Homo sum plebejus, meo vivens negotio, sive (ut habent eadem Acta, ex Parentino Legendario transcripta Venetiis, & inde nobis quoque missa) Homo sum plebanus, meis negotiis vacans, quæ laico soli convenire manifestum est; ibi Acta Veneta legant, Homo sum Pastor gregis Domini mei Iesu Christi, ut scilicet suaderetur Episcopus fuisse qui loquitur. Sed qui hoc mutavit, non animadvertit, haud convenire, ut Episcopum Christiani Gregis se fassus; interrogetur (sicut ubique fit) an sit Christianus; [qualis in aliis partibus Officii dicitur,] econtra optimus ordo est, ut primo nomen, dein exercitium, tertio fidem suam jubeatur aliquis enuntiare, Interim titulus Episcopi aliquoties inculcatur in Actis, tam Venetis quam Parentinis, & in Responsoriis, quæ habemus ex solo Ms. Veneto. Hæc vero Responsoria etiam ipsa credimus ex Civitatis novæ usu accepta; sicuti indidem acceptæ sunt Collectæ hujusmodi ad Missam: I. Omnipotens sempiterne Deus, qui miranda, B. Maximi Martyris tui radiantibus meritis, in tua coruscare basilica concedis; tribue quæsumus, ut sicut illi gratiam divini muneris cælitus contulisti; ita nobis, ejus suffragantibus precibus, indulgentiam conferre digneris. II. Supplicationes servorum tuorum, Auctor omnium, miseratus exaudi: & quibus B. Maximum, Pontificem & Martyrem, dedisti Patronum; [cum memoria suscitatorum mortuorum.] respectu gratiæ tuæ roborati, eum apud te sentiamus Protectorem. III. Deus, qui B. Maximum, Pontificem tuum & Martyrem, resuscitandi mortuorum corpora gratia decorasti: quæsumus, ut quod illi sub mortali carne degenti contulisti, nunc apud te melius viventi præstare digneris; quatenus animæ supplicantium vivere mereantur. Per D.N.I.C. &c.

[10] [Translatio seculo 15,] Secundum autem quod Cittanovanus Episcopatus, primum Parentino sub annum MCCCCXXXIV unitus est ab Eugenio IV; deinde a Nicolao V, sub annum MCCCCLI, associatus Venetæ Ecclesiæ; sed demum anno MCCCCLXVI, ut habet Vghellus, proprios recepit Pastores, habuitque deinceps: qui tamen, desolato pene, ut dixi, loco, numquam ibi resident. Prior conjuctio S. Maximi cultum ad Parentinos propagavit, secunda occasionem & commoditatem dederit Venetis transferendi ad se corporis: quid autem causa habuerint Aquileienses, ut eumdem tota diœcesi venerandum susciperent, non divino. Quia tamen, ubique colitur ut Episcopus Martyr, idque haud diu post Adami Episcopi tempora institutum videtur; quando eidem, cujus Acta legebantur, aptata fuit ultima Collecta, sola aliquid novum continens, quod Acta non attingant; cogimus suspicari, istum qui Aquileiensi Synodo interfuit Maximum, coætaneum S. Damasi, revera etiam Sanctum fuisse, & mortuorum suscitandorum gratia decoratum, ac fortaßis hoc die antiquitus cultum. Cujus cum præter hanc memoriam Acta Vitæ nulla extarent, [cum jam diu duo Maximi confusi essent in unum.] applicata ei fuerint isthæc spectantia ad Maximum, sub Decio Martyrem laicum, XXX Aprilis: quod animadvertens Episcopus Adam, prudenter caverit, ne eum, cujus recondebat corpus, vel Episcopum vocaret, vel Martyrem. Idem & nos facimus, in dubio relinquentes, utrius sit corpus, quod ex Istria Venetias translatum esse inter omnes convenit.

[11] Hic finieram, cum ante Officia propria sanctæ Genuensis Ecclesia, [Reliquia Genuæ.] ex Apostolica conceßione & mandato Stephani Cardinalis Duratii Archiepiscopi Genuensis anno 1640 recusa, invenio pag. 6 in kalendario festorum notari Die 29 Maji, Maximi & Pelagii Martyrum semiduplex. Post ipsa autem Officia docetur, quomodo Sancti Ecclesiæ istius, licet Martyrologio non adscripti, in ejus tamen lectione per totam civitatem & diœcesim, post kalendarum & Lunæ pronuntiationem, præponi immediate debeant, & pag. 39 pro XXIX Maji sic legendum præscribitur: Natalis SS. Martyrum Maximi Episcopi, & Pelagii Diaconi, quorum sacra ossa ex Æmonia civitate Histriæ, Urbano Sexto summo Pontifice Genuam translata, in ecclesia S. Matthæi condigno honore condita fuerunt. Vix dubitare possumus, quin hæc ossa ex ipsis illis corporibus sint, quæ anno MCXLVI in ea cujus erant Patroni Civitatis-novæ Cathedrali retecta diximus: Urbanus autem Sextus, sedit ab anno MCCCLXXVIII ad LXXXIX.

DE SANCTO GENTIO
MARTYRE IN HISPANIA.
Ex Martyrologio S. Hieronymi.

[Commentarius]

Gentius, Martyr in Hispania (S.)

G. H.

Antiquißimum Martyrologii Hieronymiani apographum, quod ante mille fere annos exaratum fuisse sæpius diximus, ita hunc diem auspicatur: IV Kalendas Junii. Romæ Natalis Virginis, scilicet Petronillæ, cujus nomen in apographo Corbeiensi Parisiis excuso hoc etiam die, sed sub finem, exprimitur. De ea cum aliis Martyrologiis & Breviario Romano acturi sumus die XXXI Maji. Sequitur dein in dicto antiquißimo apographo: In Spanis Genti. In apographis ejusdem Martyrologii Hieronymiani Lucensi & Blumiano: In Spaniis natalis S. Genti. Quæ eodem modo leguntur in vetusto codice Reginæ Sueciæ, & referuntur ab Holstenio in Animadversis ad Martyrologium Romanum. Præterea in memorato apographo Corbeiensi ista explicatius habentur: In Hispaniis natalis S. Gentii. Et hæc in dictis optimæ notæ monumentis: quæ proponimus diligentiæ Hispanorum; apud quos, & maxime apud Tamajum-Salazar in Martyrologio Hispanico, miraremur hujus Sancti Martyris memoriam non extare; nisi sciremus, Dextrinorum figmentorum auctoribus ignotum prorsus fuisse Hieronymianum Martyrologium, alioqui materiem fere infinitam ipsis suppeditaturum: quod felicitati magnæ imputandum reor, cum satis superque habeamus fabularum, quibus longe præstet simplex ignorantia. In Ms. Richenoviensi, in locum Gentii, alii perperam substituuntur, hic verbis: In Spaniis Sicinoli, Musti: qui videntur esse Sisinnius & Venustus, etiam hoc die relati.

DE SANCTO CRISPOLO
MARTYRE IN NVMIDIA.
Ex eodem Hieronymiano Martyrologio.

[Commentarius]

Crispolus, Martyr in Numida (S.)

G. H.

Memoratum Martyrologii Hieronymiani apographum antiquißimum, quod ab Epternacensibus modo diligenter servatur, tertio loco ista indicat: Numidia Crispolis. Apographa Lucense & Blumianum: In Numidia natalis S. Crispuli. In antiquo Ms. Reginæ Sueciæ per Holstenium edito ista habentur: Apud Nicomediam S. Crispoli, In Cæsaræ Cappadociæ Cyrilli. Quæ in apographo Corbeiensi ita mutila proferuntur: In Nicomedia S. Cyrilli. De hoc mox agemus. Magis placet Numidia, in antiquioribus monumentis aßignata. Omni palæstra omissa, nomen Crispoli memoratur in Mss. Aquisgranensi & Parisiensi Labbæi, & Cripoli in Ms. Augustano S. Vdalrici, & auctario Greveni ad Vsuardum. De alio Crispolo, cum Gabino in Sardinia passo, agemus die sequenti.

DE SS. CYRILLO, CARELLO, PRIMOLO, FINODO, VENUSTO, GISSINO, ALEXANDRO, TREDENTHEO, IOCUNDO,
MARTYRIBVS CÆSAREÆ IN CAPPADOCIA.

SYLLOGE HISTORICA.
De S. Cyrilli, seorsim noti, cultu & passione, aliorum nominibus in Martyrologio Hieronymiano.

Cyrillus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Carellus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Primolus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Finodus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Venustus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Gissinus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Alexander, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Tredentheus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)
Jocundus, Martyr Cæsareæ in Cappadocia (S.)

BHL Number: 2068

G. H.

Cæsareæ, in Cappadocia Asiæ regione, plures nobis suppeditat Sanctos Martyres, [S. Cyrillus seorsim positus,] & hoc die primo Cyrillum; dein aliis interpositis, alios quatuor, quos simul conjungimus. Ac primo Apographum Epternacense ita habet: In Cæsarea Cappadociæ Cyrilli; uti etiam legitur in Ms. Reginæ Sueciæ per Holstenium æstimato. Interponuntur verba, Natalis Sancti, in apographis Lucensi & Blumiano. In apographo Corbeiensi Nicomediæ per errorem adscriptum esse S. Cyrillum jam diximus. Florus in Mss. Tornacensi S. Martini, & Atrebatensi Ecclesiæ Cathedralis ista tradit: Apud Cæsaream passio S. Cyrilli, qui ob Christi fidem mortis detrimenta libere suscepit. Priora etiam leguntur in Ms. Lætiensi.

[2] De aliis Martyribus ibidem paßis ista leguntur in Ms. Epternacensi: [dein cum Sex aliis.] Item Cappadocia Carilli, Primoli, Venodi, Venusti, Gissini, Alexandri Mart. Quæ addito uno ita accuratius leguntur in Ms. Blumiano: In Cæsarea Cappadociæ Carelli, Primoli, Finodi, Venusti, Tredenthei. Eadem sunt in apographo Lucensi, sed loco Carelli, litteris contractis & immutatis, legitur Carchi. In Ms. Corbeiensi Parisiis excuso, adhuc uno addito, ista habentur: In Cæsarea Cappadociæ Carelli, Primuli, Finodi, Venusti, Tredenthei, Jocundi. In Mss. Romano Cardinalis Barberini, Trevirensi S. Maximini, Leodiensi S. Laurentii, & Ms. Florario, de tribus Martyribus ista traduntur: In Cæsarea Cappadociæ natalis SS. Cyrilli, Primoli, & Venusti. Eadem, sed omissa martyrii palæstra, indicantur in Mss. Pragensi, & Augustano S. Vdalrici; sed in fine, loco Primuli, contracte legitur Primi. Ita etiam nomina Cyrilli & Primii proponuntur in Mss. Aquisgranensi & Parisiensi Labbæi. Qui in hisce Mss. est Cyrillus, præbet occasionem quærendi, num is sit, qui solus initio fuerat positus, an vero loco Carelli sive Carilli sit substitutus: cujus rei penes Lectorem maneat resolutio, Gissinus & Alexander sunt solum in Epternacensi.

[3] Prioris & solitarie relati Cyrilli Acta quædam habemus per modum epistolæ, [S. Cyrilli Acta ex Ms. Velseri] aliis alibi Fratribus seu Fidelibus scriptæ, ex pervetusto Ms. Marci Velseri, Patricii Augustani; quam utinam alicubi invenissemus Græca ac primigenia phrasi: nam & qui eam Latine vertit, incultiori stylo est usus; & qui descripsere, videntur eam multo barbariorem fecisse, dum quid describerent non satis caperent. Ipsum tamen, qualem accepimus Latinum contextum accipe, modice levigatum ex conjectura, ne prorsus stomachum tibi evertat tam hiulca balbuties, donec sincerius exemplum alicunde prodeat.

[4] Martyrium sancti Cyrilli pueri non justum est ad vos, [Ætate puer, propter fidei constantiam] silere, sed maxime enarrare: non enim sine nutu cujusdam divini spiritus; sed (si est vere dicere, & certissime expromere) cum illo Dominus concertabat, cum illo fides contra iniquissimos [Judices] Cæsareæ litigabat. Novella enim ætas beatissimi Cyrilli multum videntibus præstabat stuporem, fidei autem stabilitas miram [Christi] laudem sensatis… Etenim omni tempore Christum nominans erat, & semetipsum inde esse motum fatebatur; & plagis confixus & verbis territus, neque verborum minam, neque afflictionis injuriam computavit: sed sustinuit hæc quidem libentissime; prompte autem & aliud aliquid majus malum exspectabat. Cum autem crescerent ei [animi] qui sunt erga bonam fidem, & æmulatores haberet multos qui similes erant ejus ætati; abdicat eum quidem pater, domum ei claudens, & quæ in ea erant prorsus abnegabat ei. Quidam autem in his laudabant patrem & valde mirabantur: [abdicatus a patre,] [ipse vero quasi nihilum reputabat abdicari a patre,] & quod parva auferens ei, majora & utiliora ei provideret fides quæ in Domino erat, dicebat.

[5] Hæc agens in iram provocabat Cæsareæ Judicem: & vocans eum per ministrationem militum, [frustra solicitatur a Iudice:] & terrens simul de judiciis; videbat quidem in principio eum non terreri, [sed] omni momento ab omni trepidatione securum [adstare], modica omnia contra fidem computantem. Et, Indulgeo tibi, inquit Iudex, o puer, delicta: dimittit tibi & pater offensam, in domum suscipit te: licet tibi frui bona patris, si sobrius fias, si tibimetipsi des cogitatum. Beatissimus vero Cyrillus; Gaudeo, dixit, cum pro his mihi increpatur: ego enim apud Deum optime [recipiar:] delector domo mea privatus, [intentata morte non terretur?] habitabo enim majorem & meliorem: sponte fio pauper, ut fruar divitiis [æternis]: bonam mortem non metuo, [quia] vitam provideo mihi meliorem. Hæc dicens cum quadam deifica virtute, præcipitur ligari solenniter, quasi ad mortem deducendus, Usque terrorem autem & jussionem illud publicos [ministros] facere [Judex] præcipit, probationem accipiens pueri.

[6] Quando autem neque lacrymatus puer nuntiabatur, neque ignem metuens, [ab eaque revocatum se dolet,] in quem injicere hunc minabantur, sed paratissime ad mortem pergentem; iterum vocat hunc Iudex, docere animatus, & verbo suadere secundum solitum sibi morem. Vidisti, o puer, [inquit] ignem; vidisti, o juvenis, gladium: sobrius esto, ut [iterum] habeas patris domum, & fortunam … Qui respondit: Nocuisti, o Tyranne, me revocans; nocuisti, & pessime gessisti: frustra succendisti ignem, sine causa gladium acuisti: multo major [est] domus, quam habitare festino: multo divitiæ præstantiores: has accipere a Domino accelero: celerius me consumma, [& gaudens moritur.] ut celerius fruar. Et hæc audientes adstantes lacrymabantur: puer autem lacrymas horum inculpabat: &, Debetis, inquit, ridere, debetis delectari, debetis [me] producere gaudentes ad patiendum. Nescitis quam civitatem habitabo? nescitis qualem fiduciam habeo? Concedite sic expendere vitam. Hæc dicens ibat mori. Splendidus autem & spectabilis erat, non solum ei, qui recepit hujus animam; sed & aliis, qui Cæsareæ habitabant, ipsum adjuvante, qui regnat in secula seculorum.

DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS
PRIMO, ACCIDIA, PASSIMONIO, ET ALIIS CENTUM QUINQUAGINTA TRIBUS.
Ex Hieronymiano & aliis Martyrologiis antiquis.

[Commentarius]

Primus, Martyr in Africa (S.)
Accidia, Martyr in Africa (S.)
Passimonius, Martyr in Africa (S.)
CLIII, Martyres in Africa (SS.)

G. H.

Hos Sanctos Martyres nobis repræsentant antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa: & Lucense quidem ac Blumianum, cum Mss. Romano Cardinalis Barberini, Trevirensi S. Maximini, & Leodiensi S. Laurentii istis verbis: In Africa natalis SS. Primi, Accidiæ, Passimoni, & aliorū centum quinquaginta trium: Pro his tribus, Quatuor, ultimo loco scribuntur in Ms. vetusto Reginæ Sueciæ, ab Holstenio in Animadversis ad Martyrologium Romanum edito; & solum CXLIII in Auctario Greveni ad Vsuardum numerantur. Ast priorem numerum servat apographum Corbeiense Parisiis excusum, & habet Aaccidiæ, quod σφάλμα aut amanuensium aut typographorum censemus; uti forsan quod Accidii scribatur in Ms. Florario Sanctorum. In vetustißimo Epternacensi ista habentur: In Africa SS. Primi, Accidiæ, Bassi, Mori, & aliorum centum quinquaginta trium. Verum, pro Bassi, & Mori, unicum nomen Passimoni reponendum esse, suadent, cum aliis prædictis, Mss. Rhinoviense in Helvetia, & Richenoviense prope Constantiam in Suevia, in quibus ista leguntur: In Africa Primi, Acidi vel Acædi, Aposimoni, & aliorum CLIII. Pragense, omissa Martyrii palæstra, sic habet: Passio SS. Primi, Monii, & aliorum CLIII. In Appendice Adonis, apud Mosandrum & Rosweidum, ista indicantur: In Africa natalis Sanctorum Primi, Acidiæ sive Alcidiæ, Passiomoni, & aliorum CLIV. Plura nescimus divinando addere.

DE SANCTIS MARTYRIBVS ANTIOCHENIS
SICIMODO, BASSO, VENVSTO, VICTVRIO, ET PVLLIENO.
Ex eodem S. Hieronymi Martyrologio:

[Commentarius]

Sicimodus, Martyr Antiochiæ (S.)
Bassus, Martyr Antiochiæ (S.)
Venustus, Martyr Antiochiæ (S.)
Victurius, Martyr Antiochiæ (S.)
Pullienus, Martyr Antiochiæ (S.)

G. H.

Eadem quatuor antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa, numquam satis laudata hactenus, prætitulatos Martyres nobis suggerunt, his fere ubique verbis: Antiochiæ Sicimodi, Bassi, Venusti, Victuri, Pullieni. Primus, omissa litterula, in Epternacensi scribitur Scimodus; ultimus vero Pulliemus in codice Lucensi. Nec plura de his Martyribus alibi legimus.

DE SANCTIS MARTYRIBVS
PONTAMIO, DIMETIO, SECUNDINO, ET MAXIMO.
Ex veteri Ms. Martyrologio Casinensi.

[Commentarius]

Pontamius, Martyr (S.)
Dimetius, Martyr (S.)
Secundinus, Martyr (S.)
Maximus, Martyr (S.)

G. H.

Antiquum Martyrologium, quod charactere Longobardico scriptum reperimus in Archimonasterio Casinensi Sanctißimi Patriarchæ Benedicti, hos quatuor Martyres, eosque solos sic exhibet. Quarto Kalendas Junii natalis Sanctorum Martyrum Pontamii, Dimetii, Secundini, & Maximi. Habuimus præcedenti die inter Martyres Afros S. Secundinum, itemque in unico apographo Corbeiensi Martyrologii Hieronymiani Parisiis excuso: sed nullus horum sociorum jungitur. Eodem die in dicto apographo legitur S. Maximus inter Martyres Romanos, sed ejus loco in aliis Fastis S. Maxima reperitur. Desunt interim SS. Pontamius & Dimetius Martyres: proinde judicavimus operæ pretium fore, ut omnes, prout eos invenimus, simul proponeremus. Erit fortasse qui plura inveniet & certiora monumenta, per quæ plenius instruamur de martyrio & cultu.

DE SANCTIS MARITO ET VXORE
MARTYRIBVS APVD GRÆCOS.
Ex Synaxario Ms. Collegii Divionensis S.I.

[Commentarius]

Maritus, Martyr apud Græcos (S.)
Uxor, Martyr apud Græcos (S.)

G. H.

Sæpe a nobis laudata Mss. Menæa Divionensia Societatis Iesu, ad hunc XXIX Maji, ista habent. Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ οἱ ἅγιοι Μάρτυρες, ἀνὴρ μετὰ τῆς συζύγου αὐτοῦ, ξύλοις τὰ ὀστᾶ συντριβέντες, τελειοῦνται. Eadem die Sancti Martyres, Maritus cum Conjuge sua, lignis ossa contriti, vitam finiunt. Dein isti adduntur versus, alludendo ad verba Adami de Eva. Gen. 2, Hoc nunc os de ossibus meis.

Τοῦ ἀνδρὸς ὀστοῖς συγκατεσθλάσθη, γύναι,
Κᾀγὼ σὸν ὀστοῦν πρὸς τὸν ἄνδρα φημί.

Tua conteruntur, ossibus mariti, ossa:
Et ego, Mulier, Os tuum, viro dico.

Plura neque aliunde suppetunt, neque nos divinamus.

DE SANCTIS MARTYRIBVS ROMANIS
VICTORE ET SCYRENEO
TORNACI IN BELGIO.
Ex epistola R. P. Josephi Ignatii a S. Antonio Carm. Discalc.

[Commentarius]

Victor, Martyr Romanus, Tornaci in Belgio (S.)
Scyreneus, Martyr Romanus, Tornaci in Belgio (S.)

D. P.

Tornacum, Belgii urbs Episcopalis ad Scaldim, insignem habet Carmelitanarum Discalceatarum Conventum, anno MDCXIX sub titulo S. Josephi erectum ac fundatum. Ad hujus parthenonis ecclesiam ex urba Roma, Innocentio X. Summo Pontifice annuente, anno millesimo sexcentesimo quinquagesimo, die vigesima nona Maji, qui erat Dominica post Ascensionem Domini, translata sunt Sanctorum Martyrum Victoris & Scyrenei corpora, magna cum pompa, & populi concursu: cujus Translationis ac Depositionis dies singulis annis, solenniter celebratur Dominica infra Octavam Ascensionis Domini, quæ fere semper in Majum mensem incidit, sandapilis Martyrum, summo cum artificio ex ligno deaurato fabricatis, in summo altari expositis.

[2] Ita pluribus abhinc annis ad me scripsit R. P. Fr. Joseph Ignatius a S. Antonio, Carmelita Discalceatus Gallo-Belga, a nobilitate, eruditione, & antiquarū rerum peritia laudatus, ante Tomum 12 Spicilegii Acheriani; nobis etiam singulariter laudandus a diligentia & zelo in adjuvando labore nostro, transcribendisque manu propria, quæ huc credebat pertinere, monumentis. Vivebat ille, cum imprimeretur pars prima Maji; & licet hebdomadis paucis prius quam absolveretur impreßio e vivit abierit, impressa tamen jam erant omnia, in quibus nominandus mihi specialius erat; nisi ejusmodi compellatio, quantum apud æquos æstimatores laudis, tantum invidia habitura fuisset apud alios, pertinacius adhærentes iis, quibus minus ipse tribuebat, præjudiciis. Nunc vero, cum mors immatura pro ætate, matura pro merito, magnas spes Ordinis atque nostras succidit; hoc saltem nobis solatii reliquit, quod palam deinceps, & citra formidinem creandæ ipsi molestiæ profiteri poßim, vix quemquam esse in toto Ordine, cui plus debeam, quemque diutius vivere magis ex re communi fuisset. Quod hic gratitudinis causa additum; boni consulant opto qui viventem noverunt.

DE SANCTO MAXIMINO
EPISCOPO TREVIRENSI.

ANNO CCCXLIX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS

Maximinus, Episcopus Trevirensis ad Mosellam (S.)

AUCTORE G. H.

Extat prope urbem Trevirensem illustre antiquitate ac potestate monasterium, quod traditur ab Imperatore Constantino Magno constructum, & ad honorem S. Ioannis Evangelistæ a S. Agritio Episcopo consecratum, uti latius ad hujus Vitam, & diem XIII Ianuarii exposuimus. Illud monasterium postmodum sub S. Maximini nomine celeberrimum mansit, ob sacrum hujus corpus ibidem conditum, ac miraculis divinitus patratis clarum. Succeßit dicto Agritio in Episcopatu Trevirensi ipsemet S. Maximinus, electus circa annum CCCXXXII: & in ea dignitate vixit sub Imperio dicti Constantini Magni, [Tempus Sedis.] ejusque filiorum, primum Constantini, tum hoc occiso Constantis; mortuus circa annum CCCXLIX, ut patebit ex infra observandis ad Acta. S. Hieronymus in Chronico, ad annum VI Imperii Constantis, Christi CCCXLIII, ista scribit: Maximinus Treverorum Episcopus clarus habetur: a quo Athanasius Alexandriæ Episcopus, cum a Constantio quæreretur ad pœnam, honorifice susceptus est. Illustravimus Acta S. Athanasii ad diem secundum hujus mensis Maji: in cujus operibus hujus S. Maximini mentio habetur. Ac primo in sua Apologia ad Imperatorem Constantium (sub quo a morte Constantini Magni fuerat cum reliqua Ægypto Alexandria) cum ageret de rebus a se apud Constantem actis, ista subjungit: Numquam sine comitibus aut arbitris fratrem tuum vidi, sed semper cum Episcopo ejus loci ubi agebam ad colloquium intravi & recessi … Hujus rei testes sunt Fortunianus Aquileiæ Episcopus … & qui defuncti sunt, [S. Athanasius a S. Maximino susceptus:] Maximinus Treveris & Protasius Mediolani Præsules … Hæc ibi.

[2] De eodem etiam S. Maximino ejusque scriptis videtur agere Athanasius disput. I Arianos, in qua cum horum perfidiam arguisset, addit ista: [& hic vicissim ab illo laudatus.] Si igitur scripta ista ab orthodoxis proficiscerentur, qualia sunt magni illius & Confessoris Hosii, Maximini Galliæ aut ejus successoris, aut Philogonii & Eustathii Orientis Episcoporum, aut Julii & Liberii Romanorum Pontificum … nihil est quod in his scriptis suspicarere: sincera enim & simplicia Apostolicorum virorum ingenia sunt. Hæc ibi. Successor S. Maximini fuit S. Paulinus, qui anno CCCLIII, quod nollet in Synodo Arelatensi subscribere damnationi S. Athanasii, in exilium missus est, in eoque mortuus XXXI Augusti, quo colitur. Dubium est, num in Apologia secunda contra Arianos sive (ut appellandam demonstravimus) in Syllogo, hic S. Maximinus referatur. Ibi enim in epistola Synodi Sardicensis, anno CCCXLVII habitæ, numerantur qui interfuerunt, aut qui suis suffragiis decreta Synodi approbarunt; scilicet, Hosius ab Hispania, Iulius Romæ per Legatos … Galliæ Maximianus, Verissimus, Victor, aliique, & Græce etiam Μαξιμιανὸς scribitur; cum alibi legatur Μαξιμῖνος: Si autem semel admittimus sphalma irrepsi in nomine; non possumus improbare Baronium, qui ejusdem S. Athanasii locum in Apologia, legatos Maxentii ad Constantium nominantis Servatium & Maximum, corrigi voluit, & legi Maximinum. Hanc sane correctionem perquam rationabilem esse credimus: cum verosimile sit, duos præcipui nominis ejusdemque nationis Episcopos lectos ad ejusmodi legationem a Magnentio fuisse: hoc igitur notatum velim ad Acta tum S. Athanasii num. 221, tum S. Servatii num. 5.

[3] Vitam ab antiquioribus, nec eleganter, nec satis prudenter (ut videbatur) scriptam, elegantius graviusque scripsit quidam Lupus, anno DCCCXXXIX, ut ipse sub finem testatur, rogatu Waldonis Abbatis, qui deceßit anno DCCCLXVIII, si poßimus fidere Catalogo Abbatū, per Bucelinum edito Extat illa Vita apud Laurentium Surium, [Vita exornata a Lupo seculo 9.] & habemus descriptam ex illustribus Mss. codicibus Trevirensibus S. Maximini & S. Martini, & ex Mss. Vltrajectino S. Salvatoris atque Altimontensi in Hannonia. Eadem ex Mss. Pragensi, Cæsaris-insulæ, & aliis oblata nobis fuit, si egeremus. Est in ecclesia S. Paulini, inter S. Maximini monasterium & urbem Trevirensem, retro post altare conditus S. Lupus Archiepiscopus, sed ubi Pontificium administraverit scitur minime: ita libellus reliquiarum istius ecclesiæ, Auctor vero Miraculorum, de quibus infra, profitetur se ea jussum scribere, quæ facta sunt post editum a Lupo Episcopo de vita S. Maximini librum. Certe majorem Abbate fuisse oportuit, qui sic orditur, Lupus Valdoni amico salutem. Amicos honestis certare officiis seque invicem velle sinceris prævenire obsequiis, inter præcipua humanæ vitæ negotia haud immerito deputatur… Hujus tantæ rei consideratio me tibi, Valdo carissime, suasit morigerari; & quod jam inde ab initio nostræ cognitionis magnopere flagitasti, ne tibi negarem effecit; videlicet ut Vitam B. Maximini meo stylo, & quæ res ad nos usque qualibuscumque litteris decurrerunt, accuratiori sermone, convenienti restituerem dignitati… Verum in hoc opere illud me admodum coarctat, quod multis, quæ vir ille dum adhuc viveret egit (ut palam est) silentio suppressis, [Episcopo verosimiliter Catalaunensi,] vix pauca gestorum illius monumenta extant, & in his ipsis quædam fabulosis inveniuntur similia. Ego, eo tempore quo scripta est Vita, neminem toto Imperio invenio hujus nominis Episcopum, præter Lupum Catalaunensem, magna auctoritatis Præsulem, qui potuit Archiepiscopo suo Ebboni, in depositione Ludovici Pii Imperatoris, complex fuisse; ipsoque restituto, subduxisse se procellæ, quæ illum involvit, recipiendo se Treviros; interim dum Ebbo anno DCCCXXXV, in concilio Theonis-villæ habito depositionem suam scribere cogitur, ubi inter subscribentes XLIII Episcopos non invenies nomen istius Lupi, utique absentis. Sammarthani quidem in Episcopis Catalaunensibus, ex Chartulario Ferrariensi pro anno 835 nominant Alderium vel Aldelmum; sed illorum numeri cum sæpe fallant, hic eo magis suspecti sunt, quod mox allegent annum Caroli Calvi 35, quo Lupus subscripserit Privilegio Odonis Bellovacensis Episcopi, qui propter adjunctam illic Indictionem VIII, aliaque, solum fuit scribendus Christi DCCCXLV, a restitutione prædicti Ebbonis annus 5, atque adeo a reditu Lupi ad Sedem suam etiam quintus: ut hanc navatæ S. Maximino operæ mercedē mox recepisse videri is poßit. Quomodo autem deinde Treviris Lupus obierit, leve est si ignoretur; satis est repertam causam, qua aliquamdiu familiaris fuerit Waldoni Abbati, prius quam ejus rogatu Vitam scriberet; inventaque tristia, quibus se divina gratia parem effectum, gloriatur in Prologo.

[4] [fuit accepta ex antiquiori seculi 8,] Hanc ergo Vitam, cum Mss. collatam, daturi eramus, nisi fons ipse, ex quo sua Lupus hausit, nobis obtigisset Parisiis in Bibliotheca S. Victoris, atque in pervetusto quodam Codice sub nota numeri 899. Est quidem stylus in eo simplex; sed quæ illi superaddidit Lupus, nullius fere momenti sunt; quæ autem omisit, non sunt talia, ut sola vel præcipu debuerint displicere. Nam ubi antiquior Auctor (qui Pippini Regis ætate vixisse & scripsisse videtur, cum ultra eam nihil referat, adeoque integro fere seculo senior Lupo fuerit) ubi inquam, antiquior Auctor maxime impingit contra historiam seculi IV, [quam damus] Constantinum cum filio Constantio confundens; & Maximinum, qui sub imperio Iunioris Constantini nihil formidare debebat Arianos, nec ab iis quidquam pati poterat, multas tribulationes & augustias passum scribit; Lupus, nihilo cautior, hoc ipsum vehemētius exaggeravit, commemorando quomodo S. Maximinus S. Athanasium hospitio exceperit, quod factum vivente adhuc Constantino Magno. Similiter quod de Ephratæ Agrippinensis depositione credidit, corruptis Synodi Actis deceptus antiquior ille, credidit etiam Lupus; nec dubitavit eadem omnia referre de itinere Romano, deq; corporis relatione ex Aquitania, quæ retulit ille; licet fabulosis potius videantur similia, quam quæ resecuit ex miraculis posterioribus, etiam iis quorum alter testem se præfert oculatum. Talia expendens, atque considerans elegantiorem Vitam satis apud Surium inveniri posse; antiquiorem alteram, ut scopo nostro utiliorem, prætulimus; [cum libro miraculorum per Sigehardum, seculi 10 scriptorem.] liberam lectori relinquentes potestatem discernendi, quo in gradu credibilitatis referre velit, quæcumque hic leget. Addimus similiter ineditum hactenus, & quasi librum secundum subjungimus, quem de miraculis posterioribus jussu Wikeri Abbatis, anno XXVII Otthonis primi, sive anno Christi DCCCCLXII, scripsit Sigehardus, San-Maximinianensis monachus, Aquitanus homo, ut censet Browerus, lib. 9 Annalium Trevirensium num. 41; ut autem Schekmannus, in libello de Reliquiis monasterii ejusdem loquitur, Summæ elegantiæ homo. Wikerus autem Abbas, quo jubente & dictante scripsisse se Sigehardus profitetur, & libro, quem Lupus scripserat, secundum addidisse de miraculis; dicitur Abbatiam tenuisse ab anno DCCCCLVII ad DCCCCLXVI. Vtriusque tractatus, vitæ scilicet & miraculorum, compendium aliquod habetur in Libello de Reliquiis & indulgentiis monasterii S. Maximini, [Appendix de Reliquiis.] ex quo Appendicem subjungimus de posteriore corporis translatione, duplici ecclesiæ dedicatione, & Reliquiis in ea adservatis. Auctor est Ioannes Scheckmannus Trevir, cœnobita Maximianensis ac Bibliothecarius, a quo etiam, ex Germanico Ioannis Enen, Latine conscripta est & aucta Epitome seu Medulla gestorum Trevirensium anno MDXVII, in qua folio LIV meminit prioris tractatus a se editi.

[5] Festum S. Maximini celebratur in dicto ejus monasterio apud Treviros, tum hoc XXIX Maji, [Cultius Sacer 29 Maji] quo corpus ex Aquitania relatum fuit, & hoc primarium est; tum XII Septembris, quo traditur in Aquitania obiisse. Interim paßim ad hunc XXIX Maji ejus Natalis aut Depositio in Fastis antiquis appellatur. Ita vetustißimum Martyrologii Hieronymiani apographum Epternacense, Treveris Natalis S. Maximini Episcopi, & quidem de antiquis, uti additur in aliis apographis ejusdem Martyrologii. Beda, in genuino Martyrologio, ista habet: IV Kalendas Iunii. In Treviris Maximini Episcopi, & Confessoris. Addit Florus, qui magnus advocatus populo suo magnis se virtutibus declaravit. Rabanus sua ex Beda descripsit. Vsuardus & Ado ex Chronico S. Hieronymi addunt, ab eo honorifice S. Athanasium susceptum, & paßim sequuntur posteriores cum Martyrologio Romano. At pridie Idus Septembris, [& 12 Septembris.] depositio S. Maximini Episcopi Trevirensis celebratur in Mss. Trevirensibus S. Maximini & S. Martini. Clarius autem in variis codicibus Mss. sub nomine Vsuardi, auctis, ista leguntur: In Aquitania natale S. Maximini Treverorum Archiepiscopi, qui quarto Kalendas Junii Treverim translatus est. Quibus similia habent Grevenus, & Molanus in Auctario Vsuardi, Maurolycus, Galesinius, Canisius aliique. Quæ supra ex Floro attulimus, ea excerpta erant ex Gregorio Turonensi, qui de gloria Confessorum cap. 93 ista narrat.

[6] [Perjuri puniti.] Est apud urbem Trevericam, in suburbano, S. Maximinus, magnus cum Domino, populi illius advocatus, ad cujus tumulum sæpe cernuntur miracula gloriosa. Tempore enim Theodeberti Regis, Arboastes quidam Presbyter, cum Franco quodam contendebat, Rege præsente. At dum hæc agerentur, Rex loca sancta, quæ sub urbis illius vicis habentur, causa visitabat orationis. Cum autem videret, Rex prosecutionem Presbyteri esse callidam; conversus, ad eum ait: Si vera sunt, inquit, quæ prosequeris, hoc super tumulum Maximini Antistitis sacramento confirma. Audeo, ait, hæc, Presbyter, quæ præcipis adimplere: & statim ponens manum super sanctum sepulchrum, dixit: Hujus Sancti virtute opprimar, si aliquid falsi loquar, de his quæ prosecutione mea contra hunc Francum insisto. Fremente autem Barbaro, & quasi contra Sanctum Dei furibundo, egressi sunt de basilica. Cumque per viam pariter pergerent, subito dilapsus Presbyter solo pessumdedit, & mortuus est. Laudavit deinceps Barbarus virtutem Sancti, cui prius detraxerat. Sic & Archidiaconus urbis illius, cum a Nicetio Episcopo pro adulterii crimine pulsaretur, sacramento se ad hujus Sancti sepulcrum purificare expetiit. Ingressusque primum cryptæ limen, restitit quasi stupens: deinde descendens per gradus, ad aliud ostium devenit. Cumque ad tertium accedere vellet, protinus febre correptus, gressum amplius figere non audens, crimen quod imputabatur, in discrimine mortis positus, est confessus: deprecans populum, ut pro se vel Sancti Antistitis vel Episcopi sui suffragia flagitarent. Statim namque ut confessus fuit reatum suum, & ab impulsu febris ereptus est, & in sui Antistitis est caritate receptus. Transiit ad Superos S. Nicetius Trevirensis Episcopus, sub quo res acta est, circa annum DLXIV, & colitur V Decembris: novem autem annos prius obierat Rex Theodebertus, cujus initio fiebat mentio.

VITA
Per Anonymum Sanmaximianensem, seculo VIII scripta.
Ex pervetusto Ms. Parisiensi S. Victoris.

Maximinus, Episcopus Trevirensis ad Mosellam (S.)

BHL Number: 5822

EX MS.

CAPUT I.
Res in vita gestæ, relatio corporis ex Aquitania Treverim.

PROLOGUS

Deo, in Sanctis suis signa atque prodigia mirabiliter operanti, ab omni Christianorum populo indesinentes referri gratiæ debent; maxime istis diebus, in quibus Sanctorum aliquorum annua celebratur dies. Quapropter de virtutibus sive miraculis, quas Dominus per Beatum dignatus est operari Maximinum, Caritati vestræ, carissimi Fratres, pauca enarrare decrevimus, ut exemplo instituti ipsius felicitatem ardentius adipiscamini æternam.

[2] [In Aquitania cum 3 fratribus & Sorore natus,] Igitur Sanctus ac Deo dilectus Maximinus, Aquitaniæ originem duxit provinciæ: Frater vero ejus Maxentius nomine, & alter Maximus, tertius vero Jovinus, & Sancta eorum soror Maxima, in ipsa Pictavensi nati fuerunt provincia. Postquam itaque ipse, cujus hodie festiva a nobis agitur dies, Sanctus videlicet Maximinus, & Maxentius frater ejus, ac Jovinus, divinis bene eruditi sunt legibus; Maxentius in Pictavensi electus est urbe a Pontificatus ordine. [Treviris Clericus factus,] Tunc Maximinus perrexit [Treviros] in Galliam, quia audiverat opinionem b B. Agricii Episcopi; ut ibi Clericatus acciperet onus, in ipso jam supradicto loco, quod & factum est. Postea c S. Quiriacus nocturna perrexit vigilia ad d S. Eucharium, vigilias custodiens noctis: ibique Angelus veniens Domini ad eum, denuntiavit ei dicens: Vade & dic Maximino; [ibidem, sicut Angelus prædixerat,] ipse erit Pontifex post obitum B. Agricii. Qui pergens, sicut præceperat ei Angelus, denuntiavit ei. Quod, ut Sancto notum est Maximino, se confitebatur fore tali indignum honore. Annuntiavit denique Angelus Domini Agricio, quod B. Maximinus ei successor fieret in Episcopatu. Tunc S. Agricius, mundi hujus relinquens onera, migravit a seculo. Postea omnis uno animo plebs arripuit eum, & in Cathedra antecessoris sui Agricii elevavit, Cathedræque beatissimi viri anno e XXVII Constantini Deo juvante præficitur. [creatur Episcopus an. 332] Eodem tempore [quo] B. Maximinus ad Episcopalem electus est dignitatem; f tunc Ariana hæresis per totum orbem, & maxime intra Illyricum, cœpit grassari ac pullulare, ac persequebatur Ecclesiam Dei. Tunc Maximinus, spem suam viriliter agens in Domino, illi hæresi contradicebat, multasque tribulationes & angustias perpessus est sub ipso Imperatore g Constantio.

[3] [interest Synodo Coloniensi:] Nec hoc silendum arbitror, quod ipse venerabilis Pontifex Maximinus Synodū h congregavit publice in urbe Agrippinensi, cœpitque contendere contra Euphratam nefandissimum Episcopum, qui hoc asserebat, quod Christus non esset vere filius Dei. Ipseque B. Maximinus Iesum Dominū nostrum ostendere curavit, qualiter baptizatus sit & passus, & die tertia surrexit, deinde discipulis cernentibus cælos penetravit: & condemnans hæreticam pravitatem canonica sententia, de Sede sua eam penitus extirpavit. Post hæc, per plures annos mirabilia faciens non parva, cæcos illuminabat, paralyticos curabat, dæmonas effugabat. Deinde Romam, nutu atque auxilio Domini, ipse Sanctus adiens, i S. Martino jungitur: ut ambo amabiles Christo una visitarent limina B. Apostoli Petri. [abiens Romam] Illisque in quodam castello venientibus, perrexit B. Martinus ad ipsum castellum ut cibos emeret, qui necessarii erant in via: ibique Sanctum reliquit Maximinum, ut custodiret eorum sarcinulas, & asellum simul cum sportellis. Cumque S. Maximinus, sopore fatigatus & itinere, somno dedisset corpus, ecce ursus de saltu egressus asellum arripuit, eumque secum deportans devoravit Cumque reversus fuisset B. Martinus, & Sanctum excitasset Maximinum, dixit ei: Quid fecisti Frater Maximine? Sopore, ait deprehensus fui, & hic paululum caput reclinavi. Asellum, inquit, nostrum ubi habes? Et ille respondit, Nescio. Ipse vero S. Martinus ei feram ostendit, quæ devoraverat eum. Qui dixit: Certissime injuriam sibi præparavit. Tunc venerabilis S. Maximinus vocavit ipsam ferā, præcepitque ei in nomine Domini Iesu Christi dicens: Veni sequere me, quare non dimisisti, & sic stulte operatus es, ut minime nostro parceres asello, causas portanti nostras? tibi jubeo, quod ipse faciebat, fac & ipse k. Onerat ei onera, quæ ipse asellus ferre consueverat. Ipse vero ursus, [urso ob comestum asellum imponit sarcinam:] quod ei jussum fuerat, agere absque murmuratione studuit; & perrexit cum illo, obedientiam exhibens, usque dum ad limina B. Petri venissent Apostoli. Oratione autem cum mentis sinceritate peracta, Sanctorumque reliquiis venerabiliter honoratis, reversi sunt usque ad locum, cujus Urseria villa vocabulum est, & cum eis ursus deportans onera eorum. Tunc B. Maximinus dixit eidem urso: Perge quo vis, & vide nullum noceas, nullum lædas, & a nullo noceri poteris.

[4] [S. Lubentium instruit:] Post hæc ambo ad Trevirorum venerunt civitatem, ibique S. Martinus Lubentium suum spiritalem filium Maximino commendavit, rogans suppliciter, ut sacras eum doceret litteras. Postea vero S. Maximinus cum Presbyterum ordinavit, & in vico, cujus l Cubruno vocabulum est, Dei lege imbutum posuit. Denique Sanctus Dei Maximinus, Trevirorum Archiepiscopalem relinquens Sedem, [in patria mortuus sepelitur.] ad patriam rediit, amore scilicet Fratrum, Pictavensis Antistitis Maxentii & Maximi, quos illic reliquerat quando Galliam adiit: visitatisque fratribus, illic vitam ultimam, dictis simul & actibus decoratam, finivit. Sic Præsul culmina cæli lætus ascendit; quantusque Sanctorum chorus suave canentium huic fuerit animæ comitatus, humana nequit lingua referre: mortuusque est Præsul in præfata provincia, & sepultus est in cœnobio quod situm est in Pictavensi parochia m, annis suæ ordinationis septemdecim transactis, diebusque triginta.

[5] Tunc S. Maxentius ejus germanus Pictavensem regebat Sedem: [a S. Paulino missi in Aquitaniam,] eodem tempore S. Paulinus Trevirorum ordinatus est Pontifex, faciensque cum Clero suo & populo Trevirorum [consilium], omnes pariter hortati sunt, ut inde corpus transferrent S. Maximini; qui in hoc dubii maxime fuerant, dicentes se eum minime reperturum nisi eis a quoquam ostenderetur. Simul ergo collecta multitudine Clericorum & populi, perrexerunt ad Aquitaniam, inquirentes ubi Sanctus Dei requievisset; quia nemo eorum noverat locum. [edocti a puero] Cumque ex itinere jam fatigati essent, in quodam castrametati sunt loco. Tunc unus ex Senioribus, prosternens se in orationem, Dominum, ut sibi locum ostenderet, deprecabatur. Statimq; venit unus puer, oves custodiens, qui ovi uni testatus est, dicens: Si hinc abieris, per S. Maximinum, te percutere habeo. Quare ipse vocans ad se puerum, interrogavit eum, ubi ipsum corpus requiesceret sanctū. [recedunt ad corpus] Qui respondens, dixit ei: Tu homo qualis es, qui nescis ubi Sanctus Dei requiescit? Ipse senex respondit: Ego hæc ignoro, sed a te scire desidero. Puer itaque perrexit, eique locum ostendit. Tunc senex referens suis, omnes pariter laudaverunt Dominum: surrexerunt, Sanctumque Maximinum [adiverunt], ac prostraverunt se in orationem. Orantibus autem illis, ecce Angelus Domini apparens manifestus, ostendit eis dicens: Hic vir beatus requiescit Maximinus. Illi hæc audientes, gavisi sunt inenarrabili lætitia. Tunc ipsi custodes ac multitudo inenarrabilis populi Aquitanorum collegerunt se, compuleruntque eos de ipso exire loco. At illi responderunt, dicentes: Fratres vestri in Christo sumus. Nos vero non ob aliud venimus, [& monitu Angeli acceptis clavibus illud exportant.] nisi causa orationis. Quid nos compellitis exire? Hac nocte hic morabimur, & cras proficiscemur. Tunc Aquitani suorum videntes constantiam, putabant, Trevirenses esse timore plenos; & lætitia repleti sunt magna, cunctique inebriati, adeo ut nemo eorum proximum suum agnosceret. Tunc sopore depressi tam custodes quam reliquus populus, veniens Angelus Domini Beatum excitavit Lubentium, ac dixit ei: Surge, perge in cellulam ubi custos requiescit; & clavem ecclesiæ, quæ ad caput illius est, accipe: & tolle thesaurum magnum, quem quæris. At ille cum aliis pergens Presbyteris, invenit quemadmodum Angelus ei dixerat: [impeditis cælitus Aquitanis persequentibus.] tulitque ipsam clavim, & perrexit cum Presbyteris ad ecclesiam, ac levaverunt corpus B. Maximini, plebique detulerunt. Clauserunt ita denique ostium, & clavem ipsam ad custodis caput posuerunt, unde eam tulerant. Et inde surgentes cum magno gaudio & lætitia, susceperunt Patronum suum cum psalmis & hymnis spiritualibus, revertentes ad propria. Tunc Aquitanorum populus, tertia hora noctis expergefactus, viderunt quomodo inde Trevirorum populus abiisset: dicebantque quod fugam inirent timore eorum. Exsurgens igitur custos ipsius ecclesiæ, intusque ingressus, accendens cereos, nequaquam corpus invenit B. Maximini. Tunc omnis Aquitanorum populus vocem simul elevaverunt, gemitumque dederunt cum custodibus: & cum magno exercitu eos prosecuti sunt trium dierum itinere. Die autem tertia, elevatis oculis viderunt illos procul castra metatos. Tum mirum in modum coruscationes, fulgura, & tonitrua super ipsos cœperunt discurrere, ita ut nullus putaret reverti. Ibi vero, ubi Trevirorum plebs morabatur cum B. Maximini corpore, nec tonitrua nec coruscationes ullæ auditæ fuerunt, nisi serenitas ac lætitia magna.

[6] [in itinere varia miracula fiunt;] Post hæc Aquitani, timore confusi magno, reversi sunt ad propria. Gens vero Trevirorum cum magno honore & lætitia laudes deferebant Deo, qui eis Patronum, quem in vita habuerant, post mortem reddidit. Dum ergo essent in itinere, cæcus quidam veniens ad ejus feretrum, statim ut umbra eum tetigit feretri, integrum recipere visum meruit. Cumque prope terminum n parochiæ advenissent Trevirorum ad castellum, cujus vocabulum o Mossono, quidam paralyticus delatus est ad B. Maximini feretrum, qui mox ut eum tetigit curatus est. Ubi ergo corpus beatissimi fuit positum Maximini, ibi plebs p basilicam in honore ipsius ædificavit. Post denique veniens in Trevirorum parochiam, ad castellum quod dicitur q Ebosius; ecce quædam femina, immundum habens spiritum, exclamabat Trevirorum populo, & ait: Quid fecisti nobis sic? Numquid non sufficiebant vobis Sancti Dei Eucharius, Valerius, & Maternus, & B. Agricius, qui nos torquent indesinenter, multasque inferunt angustias, quia huc adduxisti S. Maximinum? Et confestim curata est ab immundo spiritu. Ex hinc pergentes venerunt ad oppidum, cujus nomen r Arlonis dicitur: illucque duo venientes leprosi vocem subito dederunt, dicentes, Miserere nobis, B. Maximine, qui mox incolumes effecti sunt.

[7] [deponitur corpus in basilica S. Ioannis,] Deinde civitati appropinquaverunt Trevirorum. Tunc universus populus utriusque sexus, cum thymiamatis & incensis & luminaribus & frequentia multa ornamentorum, obviam contra suum exierunt Pontificem. S. Paulinus igitur civitatis Antistes, in basilicam S. Ioannis, quam antecessores ejus ædificaverant, ferri eum imperavit. Videlicet SS. Eucharius, Valerius, atque Maternus alium illic præparaverunt sibi locum ad quiescendum: ibique vir beatissimus in ecclesia, cujus superius meminimus, honorifice conditus est. At Sancti Eucharius, Valerius, Maternus ex altera quiescunt parte civitatis, infra ecclesiam quam sibi procul a civitate mirabili construxerunt opere.

ANNOTATA.

a Maxentius, non 14, sed 8 aut 9 statuendus Episcopus, saltem ante S. Hilarium, cujus Acta illustravimus 13 Ianuarii. At S. Jovinus colitur I Iunii, pro quo legebatur Vivinus. Maxima soror, an illa sit, quæ apud Forojulienses colitur 16 Maji, aliis divinandum relinquo. Lupus solius Maxentii meminit: de Jovino & Maxima forte nil credens, & prosapiam a Majoribus Senatorii ordinis deductam, Sanctis adscribit.

b Acta S. Agricii dedimus etiam 13 Ianuarii. Lupus Galliam Belgicam & Trevirorum urbem distinctius nominat: quam hic etiam fuisse nominatam, sed nomen librarii incuria excidisse, apparet, dum mox legitur Sanctus in ipso jam supradicto loco factus Clericus.

c De S. Quiriaco latius agitur in libro miraculorum, quæ poterunt addi ad ejus Acta, his non inspectis deducta, 6 Martii.

d S. Eucharius, primus Episcopus Trevirorum, colitur 8 Decembris. De eo actum in Vita S. Valerii Successoris 29 Ianuarii, ubi & de S. Materno agitur, cui 14 Septembr. sacer.

e Annus 27 Constantini cœpit 25 Iunii anno 332, quo esset consecratus Sanctus circa 13 Augusti. Pro an. XXVII legebatur annus XXIIII: sed duo priores lineolæ quaternarium inchoantes, videntur inferius debuisse in u contrahi: sic enim inchoassent septenarium numerum: similem autem errorem etiam alibi sæpius deprehendimus. Non habebamus hoc scriptum cum ederemus Acta S. Agricii, cujus obitum tunc retulimus ad annum circiter 335, secuti Browerum. Si annus 332 alicui magis placeat, & rationes congruentes adferat, libenter cedemus. In apographo bis notabatur Constantius loco Constantini, semel pro patre, & dein pro fratre Constantii, quod correximus.

f Post obitum Constantini Magni, anno 337 mortui, sub Constantio, ad quem spectabat Orientis Imperium, ab Illyrico ad Nisibin cum Ægypto.

g Hæc late deducuntur a Lupo: sed non fuerunt Treviri, quoad S. Maximinus vixit, sub Constantio hic nominato, sed sub fratre ejus Constantino, eoque occiso subaltero fratre Constante. Athanasius autem, de cujus exceptione pluribus agit Lupus, a Constantino Magno relegatus Trevires, eodem mortuo restitutus fuit in suam Sedem, evincentibus id apud Constantium fratribus, sicut moriens pater mandaverat. Porro cum S. Maximinus absque ullo suo periculo Athanasium exceperit, corrigendus hoc loco & hic Auctor, & Lupus, illius in hoc fortitudinem exaggerantes.

h Anno 346, uti diximus ad Vitam S. Servatii (qui interfuit) 13 Maji, num. 2, Agrippinensis Synodus Acta est, in qua non Euphratam, virum sanctum, sed decessorem ejus anonymum, damnatum fuisse, demonstravimus. Inveteratum ex corruptis Synodi Actis errorem secuti auctores, excusandi nobis sunt.

i Quia S. Martinus Turonensis Episcopus anno 371 creatus, tunc Catechumenus ut summum erat; vult Browerus hic intelligi S. Martinum Episcopum Moguntinum, qui tum vivebat: servant autem Maximiniani Monachi utriusque viatorios baculos inter Reliquias.

k Simile quid habetur in vita S. Humberti Maricolensis 25 Martii capite I: quod scilicet, cum is cum S. Amando & Nicasio Elnonensi Romam proficisceretur, equum qui sarcinas vehebat, comedit ursus, & dein loco equi sarcinas portavit. Iudicet Lector de rei veritate: verendum est enimne, quod semel forte factum est, pluribus fuerit applicatum, & occasione nominis Ursaria, longe forsan antiquioris, invaluerit popularis fabella, quales sæpe notavimus simili ex causa cusas. Videtur autem indicari vicus Ursel, ad dextram Rheni ripam inter Wormatiam & Moguntiam: quod si verum est, favet sententiæ Broweri de S. Martino Moguntino. Est etiam Ursaria quædam in Istria.

l Vicus Cubrinus, aliis Cuberinus, posteris Coverna, forsan a Caverna, quia in valle inter tres montes situs, ad lævum defluentis Mosellæ, prope Confluentiam, ubi S. Lubentius colitur 13 Octobris: qui sane pro eo tempore quo Treviros venit, non recte diceretur filius spiritualis fuisse juvenis adhuc Catechumini, qualis S. Martinus Turonensis tunc erat.

m Ergo obiit Sanctus anno 349, die 12 Septembris, qui est proprius depositionis dies.

n Parochia pro diœcesi Episcopali hic & alibi sumitur.

o Mosomus, Lupo Mosomagus, ad dexteram Mosæ ripam, Sedanum inter & Satanacum, de quo egimus 9 Februarii ad Vitam S. Victoris Martyris. Ibidem ad muros urbis fons est, diciturque a S. Maximino elicitus.

p Est vicus modo Ully, vel Oeuilly, aut Euelly, in via quæ Mosomo Ivodium ducit, & vulgo S. Maximini in Ullio dicitur.

q Ebosius, Lupo Eviovium, sive Ivodium, oppidum munitißimum ægri Luxemburgensis, vulgo Yvoix.

r Arlonis oppidum, vulgo Arlon, aliis Arlunum quarta a Luxemburgo leuca versus Occidentem.

CAPUT II.
Varia miracula Treviris patrata.

[Cæcus illuminatur.] Post hæc etiam cæcus quidam a nativitate, Crechto nomine, ex regione veniens Beneventana, ad limina B. Petri perrexit Apostoli, eum tota mentis intentione rogans, ut visum sibi largiri dignaretur. Cumque vehementius in oratione persisteret, B. Petrus astitit ei, hæc dicens: Perge in Galliam ad civitatem Trevirorum, & perquire ubi beatissimus requiescit Maximinus, & visum accipere mereberis. Ille audito hoc gavisus abscessit, & perveniens ad prædictam civitatem invenit ibi custodem, Gausbertum nomine, cui cuncta quæ sibi ostensa fuerant per ordinem narravit: qui statim introduxit eum ad sepulcrum beati viri. Cæcus ergo inclinans se ad tumulum, in quo præclara continebantur membra, ut solitam Deo orationem dedit, absque mora videre meruit, & inde gaudens & exultans, & S. Maximino gratias referens, recessit.

[9] Paulo post namque, antequam gloriosum de ipsa crypta translatum fuisset corpus, [Sepulcro ab aqua altiori intacto transfertur corpus.] ipsa crypta ibi repleta est aqua, ubi hæc nunquam antea nec postmodū visa fuerat: & per cryptam altior in gyro apparuit unius mensura cubiti, ipsumque sepulcrum minime tetigit, sed velut murus ex utraque stetit parte. Tunc sancti Dei, a Hidulphus videlicet, Clemens, & b Lothbertus, cognoverunt quod vir beatus de ipsa vellet egredi crypta, & se ad locum ubi nunc adoratur, tranferri c, sicut sæpius Lothberto revelatum fuit Episcopo; quod & factum est, cum magno honore ac lætitia, hymnodicis resonantibus choris. [lampades ultro accenduntur] Cooperculum vero ipsius sepulcri tres illi Episcopi deportaverunt, in unoque posuerunt angulo: quod postea trecenti viri inde minime elevare potuerunt. Tunc quadraginta addita sunt juga boum cum funibus, nec sic illud trahere potuerunt. Nec adhuc miraculum Domini prætereundum est, quod frequenter oculis nostris aspeximus, de lampadibus, [& crux movetur:] quæ ad pedes ipsius pendent, & se divino jussu illuminant gyrantque, miro modo & perspicua virtute. Et quando Reges aut Principes de ipsa mutantur provincia, ipsæ lampades accendere se videntur & moveri divino nutu: & antequam hæ faciant ipsum Episcopi coruscare sepulcrum, ecclesia ipsa tremit, lumenque apparet ingens, quod splendorem huic defert miraculo: Crux etiam, quæ ante ejus sanctum instat tumulum, quando aliqua in ipso regno exoritur nova causa, ipsa antea gyrum facit & jussu movetur Dei.

[10] Quædam autem femina, d Rodarea nomine, ex Francorum procreata Senatoribus, [pes aridus curatur:] cujus tibiæ pes aridus factus fuerat, ut parum de carne remansisset; ad sepulchrum veniens B. Maximini, diutius in oratione prostrata jacebat: cui puellæ & viri ejus dicebant: Recede hinc. Quibus ipsa respondit: Nullo modo hinc recedam, nisi S. Maximinus mihi sanitatem restituerit. Cumque sua jam eam familia compelleret ut reverteretur, ipsa dicebat: Nequaquam fieri posse: quia qui cæcis visum restituit, ac leprosis munditiam, paralyticisque curationem, mihi miseræ si voluerit impertiet salutem. Tunc ipsa nocte veniens ad sanctum ejus sepulcrū, & prosternens se in oratione, confestim sanata est.

[11] Nec hoc æstimo postponendum, quod ad sanctam ejus solennitatem triginta & septem una die venerunt dæmoniaci: [liberantur dæmoniaci plures.] & omnes in ipsa die curati sunt, inter vigilias noctis & diei. De cujusdam quoque mulieris ore, altero die tam immundus exivit spiritus, ut omnes qui ibidem aderant ab eo ipsam basilicam succendi æstimarent; odorque cunctis fœtoribus asperior exinde processit, ita ut metum mortis incuteret cunctis. Etenim ipsa mulier quadraginta & septem annis ipsum sustinuerat dæmonium. Adveniente itaque alio anno, viginti & duo dæmoniaci, ex longinquis accedentes regionibus, absque mora curati sunt. Tertio vero anno, nihilo minus tres alii a parentibus dæmoniaci delati sunt, Frisii genere, & quartus de Aquitania, sex etiam a Germania ad Vigilias B. Maximini, & inter ipsas curati sunt Vigilias, in nomine Domini e.

[12] [Carolus Martellus febri liberatus] Neque hoc silendum est, quod tempore Caroli Principis, ipse Princeps magnis constrictus febribus ad ultimum pene deducitur diem. Tunc S. Maximinus, in visu apparens, dixit illi: Quid agis, miser? At ille dixit: Ego nihil meæ ago voluntatis, quia nunc morior. Tu vero quis es, Domine? At ille respondit: Ego sum Maximinus, Trevirorum Episcopus; perge mane ad sepulcrum meum, ibique sanaberis continuo. Carolus Credendarium f vocans suum, dixit eis, Vidisti hunc B. Maximinum Episcopum? Qui dixit ei, Domine, modo minime vidi. Carolus ait: Exi foras cito, si eum inveneris: verumtamen dico tibi, quia paulo antequam te vocarem, se mihi manifestare dignatus est; & præcepit, ut post se irem ad tumulum ejus, ut ibi salutem consequerer. His ergo dictis jussit sibi plaustrum g Rex parari, & se inibi ad sepulcrum S. Maximini deferri. Cumque ibidem delatus fuisset, sopore depressus, vidit iterum B. Maximinum in visu, dicentem sibi: Ego pro te Dominum rogavi, ut sospes efficiaris. Perge nunc, & cave ne ultra mala facias. Cumque a somno surrexisset, invenit se potentissimum virtute corporis. Dehinc ergo pergens ad h Secretarium, [offert dona.] narravit cuncta quæ per B. Maximinum ei concessisset Dominus beneficia, rogavitque ipsum Custodem, ut sibi ad manducandum daret, quia famem patiebatur maximam, viginti diebus nullum sumens cibum ante salutis recuperationem: qui statim dedit ei comedere, & confortatus est. Postea quippe ipse Princeps ipsi loco dedit tres Fiscos, vocabulo Petra salis i, & Vidmar k ecclesiam, atque Comitiacum, dedit etiam Andalinam l villam S. Petro: plurima vero postea ibidem largitus est dona.

[13] Nec hoc prætereundum, Fratres, opinor, quod Pipinus Rex Clericum suum, nomine m Brunicum, valde immundis plenum spiritibus, per Helluarium Archidiaconum in multas miserat regiones, [Sub Pippino Rege liberantur 3. dæmoniaci,] ut salutem acciperet, & minime consecutus est. Cumque ille dæmoniacus deductus esset ad limina B. Maximini, statim spiritus ab eo immundus egressus est. Ille autem gaudio repletus, laudes & gloriam Deo & S. Maximino retulit, qui eum de tali eripuit inimico. Iterum etiam ipse Pipinus Rex unum transmisit Alemannum, cujus nomen Guerricus n dicebatur, ad Beati viri tumulum, & ipse valde vexatus a dæmonio fuerat: cumque ibidem adfuisset, miserunt eum in catenam, & ipsam velut vitrum continuo confregit. Postea eum fortiori constrinxerunt catena, ut penitus se movere nequiverit. Tunc Fratres pro eo multis diebus ad Deum fuderunt orationem. Cumque una die ad Missarum solennia convenirent Fratres, ecce ipse confringens catenam ad B. Maximini festinus cucurrit sepulcrum; videntesque pueri comprehenderunt eum. Ipse vero exclamans dixit: Nonne videtis adversarios meos, qui me vexabant, quemadmodum nunc in fugam versi sunt, [2 feminæ sanantur.] & Sanctus persequitur eos Maximinus? Et ita meritis beatissimi viri a dæmone curatus est. Quædam etiam femina, Waltrudis o nomine, manibus debilis ac pedibus, postea deportatur in ipsam basilicam: cui statim B. Maximinus membrorum dedit salutem. Iterum etiam quædam filia Pipini Regis, habuit puerum, nomine p Gumbertum, qui & ipse a dæmonio non minimum vexatus est. Cumque eum per nonnulla detulissent loca, nihilque proficerent; accesserunt ad locum B. Maximini. Ut vero valvas ecclesiæ introivit, confestim precibus famuli Dei salutem obtinuit. Quædam etiam femina Flictildis q nomine, fractas habens manus & pedes, illuc adveniens, mirabiliter a B. Maximino curata est. [Tempestas maris sedatur apparente Sancto]

[14] Fuit præterea vir quidam ex Frisiorum genere, cujus vocabulum Ibbo dictum est: qui cum ad B. Maximinum se cum omnibus quæ habebat condonans, pro stipendiis Fratrum emendis ultra mare ire decrevisset in una navi, negotiatores alii cum sex navibus illi conjuncti sunt. Illis namque mare ingressis, procella exorta est valida: naves vero sex ante suos demersæ sunt oculos, ita ut nullus eorum evaderet. Cumque ille hoc conspiceret, dixit ad nautas, Exclamemus ad Dominum, & ad preces B. Maximini, ut nos de hoc eruat periculo. Tunc illi clamantes dixerunt; S. Maximine, libera servos tuos. Statim ipse Ibbo virum intuitus est splendidum, veluti sol, ante navem supra mare euntem, & dixit eis: Nolite metuere. Mox ergo tranquillitas magna in mari facta est, ita ut penitus timor ab eorum pelleretur oculis. Illi quippe hoc videntes, glorificaverunt Deum ac S. Maximinum, qui eos de tanto eripuit periculo.

[15] [Calumnians obsidetur a dæmone &, liberatur.] Neque hoc intermittendum existimo r, quia vir quidam, Rusticus nomine, cum intrasset basilicam B. Maximini, vidissetque lampadas a se ipsis moventes, dixit: O vere seductores, dicitis quia S. Maximinus hoc operatur, & vos per ingenium facitis; confestimque a dæmonio arreptus est, & ad mortem pene deductus. Post hæc ad ecclesiam sancti viri delatus est, & virorum Deo servientium orationibus atque obsecrationibus salutem meruit integram. Sufficiant igitur vobis pauca, quæ supra memoravimus, de Beati viri miraculis: quia nostræ datum possibilitati non est enarrare, quæ per B. Maximinum operari Dominus dignatus est, & quotidie operatur s, ipso Domino Jesu Christo adjuvante, cujus laus, honor, & imperium sine fine consistit, cum æterno Deo Patre & Spiritu, consolatore ac vivificatore omnium viventium, per æterna seculorum secula. Amen.

ANNOTATA.

a S. Hidulphus, sive Hildulfus colitur XI Iulii, succeßit Numeriano sub Childerico inter annum 660, & 670. De eo egimus in Diatriba nostra de 3 Dagobertis Regibus lib. 4 cap. 5. & res hic confirmatus ex ordine relationis. In Vita S. Agricii dicitur hæc translatio facta IV Kalendas Junii. In Vita autem S. Deodati, danda 19 Iunii num. 11 notatur annus 667, & postea aliquæ Reliquia donata S. Deodato dicitur.

b Lothbertus, Lupo apud Surium Gosbertus, in Mss. Chrodbertus & Chodbertus, Browero Cudtbertus Scheckmanno Chotbertus; quem, & Clementem, e propinquo Episcopos, in Mss. Chorepiscopos, convocatos ambo tradunt. Sunt quidem Catalogi Episcoporum valde imperfecti; placet tamen lectio quæ Chorepiscopos faciat: vix enim præter Coloniensem & Moguntinum viciniores ulli tunc Treviris Episcopi erant.

c Sequentia hujus numeri desunt apud Lupum: visa ei forsitan sunt, ut præfatur, fabulosis similia; quo titulo etiam nonnulla ex Capite præcedenti potuisset omittere, quæ sola habebantur traditione, cum in eo quod sequitur de Lampadibus, oculatum se testem auctor asserat.

d Rodarea, Lupo Rodaora, in Mss. Rodohara, & Hrodara.

e Hæc omnia, de dæmoniacis liberatis, Lupus ad ultimam calcem rejecit, & ordinem antiquum miraculorum valde mutavit.

f Pro Credendario, Lupus habet satellitem, qui sibi assistebat: est autem Credendarius, Credentiarius, Creditarius, quod Græcis Πιστικὸς, is cui Princeps secreta sua fidit: de quo Cangius in Glossario.

g Lecticam habet idem Lupus, quia hanc forte magis convenire Principi, & quidem infirmo, judicavit.

h Idem, Sacrarium: sed Secretarium antiquiorisusus vox est.

i Idem, Patriosalam.

k Idem Witmaris ecclesiam, quam hodieque servare nomen, & antiquißimam esse oppidi sis dicti parochiam, scripsit nobis noster Alexander Wilthemius; addens se in antiquis litteris etiam detexisse Wimmariburgum, Luxemburgense Suburbanum: locus probabiliter habitationis ejus, qui prædictam ecclesiam condidit, donatam S. Maximino (ut idem habet) an. 731. Dubitabat autem ipse Wilthemius, an idem non posset credi Waymerus Dux Campaniæ, a nobis nominatus in Diatriba Dagobertina, innovata ante 3 Tomum Aprilis num. 25, cui anno 676 Ebroinus, Theodorici Regis Major-domus, custodiendum tradidit S. Leodegarium.

l Lupus ista habet, Sancto vero Petro Andaclanam obtulit villam.

m Lupo dicitur Brunco.

n Hic eidem Ericus est.

o Et hæc Weltrudis.

p Gumbertus, Lupo Cunibertus dicitur: Matris nomen hactenus latet: nam duæ Pipini filiæ Rothais & Adelais, juvenculæ obierunt; Gisla, Abbatisla fuit; S. Itisberga, virgo mansit; Berta, fabulosi Rolandi mater, inter fabulas computatur.

q Lupo, Elithildis.

r De est hæc punitio & sanatio apud Lupum: quia scilicet incredulus prænotato miraculo de motu lampadum, ut istud omisit, sic hoc quoque eodem spectans censuit omittendum.

s Lupus, post relatam dæmoniacorum curationem, sic concludit: Si velimus & hac & multiplici aliorum virtutum specie quoties floruerit, usque ad hunc annum quo scribimus, hoc est ab Incarnatione Domini octingentissimum tricesimum nonum, styli officio designare; nec modum libri tenebimus, & erudito lectori minus erimus grati, dum similia frequenter narrabimus.

HISTORIA MIRACULORUM
Auctore Sigehardo, Monacho San.-Maximinianensi.

Maximinus, Episcopus Trevirensis ad Mosellam (S.)

BHL Number: 5826

EX. MS.

PROLOGUS.
Ad VVickerum Abbatem, miraculorum scribendorum assertorem, cum supplemento Vitæ circa S. Quiriacum.

Domino Abbati Wickero Sigehardus. Rogas, Pater carissime, [Abbatis coactus Obedientia] imo vi quadam auctoritatis extorques invito, quatenus arduum omnino, meisque viribus præminens, explicandum opus assumam. Nam præcipis propriaque potestate compellis, quo ea quæ post editum a Lupo Episcopo de vita Sancti Maximini librum, per eumdem gloriosum Christi Confessorem sunt gesta miracula, ne prorsus legentium vel audientium utilitati depereant, stylo alligem: ac competentis serie narrationis digestis, post illum primum, secundum super illis libellum absolvam, te certa locuturo suggerente materiam. Qua de re coarctor e duobus; veritus scilicet ne, aut tibi renitendo, inobedientiæ crimen incurram; aut iterum parere conando, cœpto succumbam; cum nimirum ingenioli mei tenuitatem & eloquii stillulam exequendo, istiusmodi negotio nullatenus me sufficere videam. Igitur tanta rerum difficultate, qua nusquam illæsus evadere valeam, quasi quodam murorum ambitu inclusus & undique circumseptus; hoc solum mihi agendum utile ratus sum, scilicet hac in parte locum evasionis eligere, qua perspicio minus ex præcipitio læsionis posse contingere. Nam cum constet, [scribit accepta ab iis qui viderunt, aut a videntibus cognoverunt.] contemptum quidem seniorum ad animæ periculum, defectum vero in cœptis spectare ad ridiculum; quis sanum sapiens tolerabilius, imo longe salubrius fore non censeat, pro imperitia irrisiones hominum sustinere, quam pro superbia semetipsum condemnare? Quapropter diu multumq; desideratū opus perge securus aggredi: ego plane tibi pro viribus adero, nequaquam ausus tuæ Sanctitati diutius reluctari. Omnia ergo quæ dixeris, vel a te ipso (ut promittis) & ab his qui adhuc vivunt tecum visa, vel ab his qui viderunt tibi probabilibus personis comperta, qualicumque prosequar stylo; non ad hoc propriæ possibilitatis fiducia nitens, sed tam operosum mihi negotium tuæ potius cunctorumque sanctorum Fratrum meritis & orationi committens. Aderit etiam, sicut semper in omnibus, ita & in hac quoque parte, clarus noster Patronus Maximinus; facile (ut confido) apud Christum Dominum obtenturus, ut sicut ille a Deo Patre in Spiritu sancto factus est omnibus salus & justitia, ita quoque & mihi elingui efficiatur lingua. Quod si dignabitur, haud dubium, liquidam veritatem etiam a muto luculenter expressum iri.

[2] Nec reticendum est, quod cum facile confidam, Deo piisque omnibus succedentium temporum hoc opusculum gratum fore; vereor tamen præsentium aliquos eidem derogaturos, meque insulsum, falsiloquum, nullius momenti homuncionem, omnium reprehensione dignissimum, [prout ea ipse Abbas dictavit.] toto orbe adjudicaturos. Nec te, fateor, Pater venerabilis etsi volverint, excipere valebunt, quin totius hujus insectationis peste involvaris: quippe cum & me, juxta assertionem talium, falsa scribere compuleris, & scribenti falsitatis materiam ministrasses. Qua ex re operæ pretium video præsenti præfatiuncula calumniandi viam istis obstruere, non magnæ defensionis arte refragando, sed humiliter suggerendo, quo meminerint primos ac fortissimos Christi assertores, idiotas fuisse, non sophistas: neque me expectent Mercuriali rapiditate Tulliique copia in curia declamaturum; sed in cellula monasterii rerum gestarum veritatem, sobrio ac veridico pii Patris ore depromptam, puro simplicique sermone dicturum. Deinde vero, etsi merito illis despectui habita fuerit vilitas ista elaborantis, honori tamen quæso habeatur prærogativa jubentis: nec statim credant Patrem nostrum, virum utique sancta vita & conversatione conspicuum, falsa dicere, quam silere maluisse.

[3] [præmittit a Lupo omissa circa S. Quiriacum,] His ita prælibatis, Wickere Pater, quod agendum imminet ineamus, exorata prius dignatione divina, quatenus ipsa annuente, quæ illo Sanctisque omnibus digna sint, & tu ore edicere, & ego scripto prosequi valeamus. Illo [autem] miraculo insigni [initium] statuo dedicare, quod eo tempore, quo adhuc venerandus Maximinus temporali vita ac corporali præsentia hanc urbem tuebatur & illustrabat, gestum est; licet nulla oblivio per tot seculorum volumina hoc valuit abolere, quin hodieque omnium pene admiratione memorabile ac celebre perseveret. Quoniam igitur tam præclarum factum, passimque omnibus cognitum, in illo libro, qui vitam gestaque sancti plenius continet, prætermissum miramur; hoc silentio nos quoque præterire, absonum duximus & indignum: quippe cum vel hoc solo meritum ac sanctitas, non modo Maximini, sed & Quiriaci quoque, a religiosis & credulis satis queat æstimari. Est autem hujusmodi.

[4] [quem noctu ecclesias circumeuntem] Tempore quo B. Maximinus vixit in corpore, Sanctus etiam extitit Quiriacus, vir fide ac virtutibus clarus, piisque ac probis actibus totus intentus. Cui inter alia bona, cum id quoque moris esset, omnia videlicet hujus urbis monasteria & oratoria creberrime visitare, & assidua oratione divinam sibi propitiationem conciliare; maluit tamen vir sanctus, jactantiam vitans ac laudem humanam fugitans, talia studia nocturno potius quam diurno tempore exercere. Interea aliqui ex Clericis, Sancti virtutibus invidentes, qui nomen tantum ac famam sanctitatis ejus, non etiam opera appetebant, inter se mussitare cœperunt, [atque de fornicatione occulatum,] & opinionem viri turpitudinis infamia occulte fœdare; paulatimque in apertiora se attollentes vitia, nocturnos illos labores, non jam virtuti, sed vitio reputare. Nec cunctati, ad ipsum Episcopum Maximinum tandem, infelici temeritate sinistris suspicionibus agitandum, prosiliunt; super crimine fornicationis innoxium Quiriacum incusant. His auditis sanctus Episcopus (utpote qui aurem criminationibus adhibuisset invitus) fidem quidem integram delatoribus fertur minime accomodasse; Quiriacum tamen, cum maxima modestia, a sua interim communione ac familiari contubernio aliquamdiu secrevisse; secumque interea egisse, ut orando tanti a Deo notitiam consequi meruisset ambigui. [S. Maximinus a suo contubernio arcuit:] Erat autem Quiriacus ante hoc, ad sacras manus Antistitis, oblationes quotidianas offerre consuetus, quibus ille Sacramenta Christi conficiens, proprium æque ac Quiriaci spiritum spiritali vegetamine ad sacra & cælestia assidue roboravit.

[5] Quadam vero die Maximinus, Missarum solennia celebraturus, ex more procedit: interest & Quiriacus divinis Officiis, ex gravi, ut ratus est, tanti Patris offensa trepidus & anxius, totusque mœrore confectus. Et quia ipsum sacri Antistitis conspectum pro humilitate ac verecundia vitaverat; eminus se pudibunde proripiens, propter ipsas Ecclesiæ fores, anguli cujusdam receptus sinu, secretius stetit. Cum ecce Angelus Domini subito affuit, blande super anxietate concepta sanctum consolatus virum, pariterque monens offerendas ex more hostiarum oblationes præparare: [revelata autem per Angelum innocentia recepit.] nihil minus Episcopum quam alicujus mali suspicionem de se cogitare: illam offensam, propemodum simulatam, totam jam demutatam fuisse in gratiam. Mirum dictu! Eadem hora eodemque momento, gloriosissimo Præsuli Maximino, jam accedenti sacro altari, nihilo minus astitit Angelus; orationes ejus a Deo susceptas annuntiat, cautam communionis abstinentiam cum criminato collaudat, Quiriacum sanctum de objectis excusat: deinde monet, ex illius manibus, ut solitas hostias Deo suscipiens sacrandas, virum innocentem ad gratiam reconciliationis & Sacramentorum participationem indubitato admitteret. Sicque Quiriacus, primo quidem pacis osculo Antistiti suo confœderatus, deinde vero Sacramentis Christi confirmatus, exterius quasi in amissam sui Pontificis visus est restitui caritatem, quam certe in amborum cordibus firmissime credendum est nunquam sustinuisse ab alterutro vel modicam læionem. Jam vero peractis solenniis secreta petentes, magnifica ac felicissima illius temporis gesta secum conferunt, in oscula ruunt, flent præ gaudio, inque suis profectibus Christum devote collaudant; qui superbos confundit, humilibus gratiam præstat, & machinamenta iniquorum destruit; innocentes & in se confidentes liberat, seque diligentes semper & ubique tuetur ac fovet. Hæc igitur, per omnes præteritorum temporum populos celebri fama vulgata, & ad nos usque deducta, primum in nostra editiuncula obtineant locum; quæ ita ut dicta sunt vera esse, ecclesiarum etiam picturæ confirmant: quarum nos unam, & hanc antiquissimam, ac vetustate jam pene abolitam, in prisca S. Quiriaci ecclesia, super sepulcrum ejus, in crypta editam vidimus.

CAPUT I.
Curati dæmoniaci, injurii in S. Maximinum puniti.

[6] Jam vero ad ea veniamus quæ nos in Præfatione ante posita scripturos fore promisimus; [Liberantur a dæmone 2 mulieres surtbundæ,] in quibus ordinem temporum, ut gesta sunt, non valemus servare; quia similibus similia placet connectere. Nec video quid obstet ædificationi legentium, quod in relatione gestorum hujusmmodi tempora varientur, dummodo quæ gesta sunt non sileantur. Quanta Sancti hujus, circa illos qui maligno spiritu vexantur, semper fuerit, & adhuc sit miseratio, cum plenius in libro memorato digestum sit, nos tantum de paucis numero energuminis, quali modo per merita Maximini a Deo sint curati, primo dicamus. Duæ quondam mulieres, hac horrenda pervasæ tyrannide, pariter ad hoc monasterium adductæ sunt; in quibus tanta feritate nequam spiritus grassabantur, ut huic furori & amentiæ nihil comparabile duceretur. Ursi efferati sæviendo tolerabiliores tibi viderentur, ita omnia laniabant, & dentibus & unguibus sævientes invehebantur in singulos. Nec vinculis ullis cessit immane robur. Cum tamen nullo edulio, transactis jam septem vel decem diebus, miseranda corpuscula refocillata, solo dæmone agitarentur. Multis Fratres exorcismis malignos spiritus objurgabant: sed cum nihil actum esset, tandem jubentur in cryptam ante Sancti sepulcrum pertrahi. Ubi cum sine mora obdormivissent, virtute Maximini dæmonibus effugatis, illico evigilantes crudeli hospite caruerunt. Tunc mirum in modum ambæ mulieres, mox conversæ ad Dominum, statim [facta] peccatorum suorum humillima confessione, & promissa satisfactione quantam valuerunt, indulgentiam sibi a Deo precatæ sunt. Duarum una quidem, post concitam reconciliationem, sumpto Viatico ibidem illico obiit: altera vero vitæ reservandæ vix cum magno labore convaluit: nec immemor beneficiorum, singulis quoad vixit annis, Deo & S. Maximino vota sua devotissime obtulit.

[7] Vir quoque inter suos non ignobilis erat, qui hac peste diu multumque vexabatur; [vir item nobilis,] antequam liberari mereretur sæpe vinculis suis abruptis elapsus, sæpe iterum captus, vinculatus, & huc reductus. Quadam autem nocte, cum alligatus esset scalæ, qua pulpitum ecclesiæ scandebatur; Custos ad reficienda luminaria surgens, sanctum illum locum, cryptam dico, protinus adiit. Erat autem hic Monachus, nomine Wenilo, vir per omnia honestæ vitæ atque laudabilis: cum interea, his qui luctuosis laborabant excubiis obdormientibus, vinctus arreptitius, nescio, Deo dicam agente, an diabolo, repente vinculis solvitur, cursuque concito contendit in cryptam. Ad cujus introitum cum nullus fugæ pateret locus, nec cum tali palæstrita suppeterent luctandi vires; Wenilo aliquandiu hærebat, stupens. Jacebat forte virga de proximo: qua visa, loquendi constantiam induit: deinde furiosum terrifico satis imperio jubet redire in locum suum. Illo vero voce stridente, multumque decertante se non reversurum, sed cum ipso mansurum; sumpta virga, si propius accederet, ictum capiti interminatus est simul & intulit: nam ille, dum hæc Wenilo locutus est, paululum movebatur. Res digna miraculo, ac laudanda pii viri simplicitas. Guttam sanguinis, attacta modicum cute, ictus elicuit: quod videns, insani caput amplectitur, suadetque blanditiis in sinum suum reclinare, ne sacrum pavimentum sanguis attaminet. Cum ille, ac si sanus, ad omnia paret. Tunc Monachus, in pavimento discumbens, caput dementis in sinu suo collocavit: ubi cito obdormiens, sub ipsa somni quiete, diri agitatoris inquietudine liberatus est.

[8] [& quidam rusticus,] Thiethbertus, hujus monasterii Monachus, referre solitus erat, quemdam rusticum, cum adhuc puerulus esset, arreptum fuisse a dæmone, graviterque diu vexatum. Cum quo cum necessarii sui ad auxilium B. Maximini confugerent; eodem die contigit, ut urgente cantandi ordine Thiethbertus in analogio necessario deberet a Alleluia cantare. Quod cum omnino nesciret, & tamen cum inciperet omittere non auderet, æstuat præ angustia puer. Cum ecce ille pernicite accurrit, puerum ne timeat consolatur: Laudate pueri Dominum (nam hoc Alleluia fuit) puerilem imitatus vocem, strenue jucundeque decantat: sicque Thiethbertum cum cantando adjuvit, ab imminentibus flagellis absolvitur. Nec ille quasi bene gesti præmio caruit: nam finito cantu in terram protinus cecidit, sed Euangelica lectione nondum completa, incolumis surrexit.

[9] [& alius Wormatia adductus.] Alio quoque tempore eidem passioni obnoxius quidam adductus est: in quo cum ab exorcistis dæmon increparetur, & discedere a Dei plasmate juberetur, plangentis voce conquestus est; Wormatiæ apud memoriam b S. Cyriaci simili se abs quolibet violentia propulsum, hunc invasisse; secumque injuste agi, quod domicilio a Deo sibi permisso ab hominibus pelleretur. O nequitiam diabolicam! quæ numquam ita ad liquidum quiddam veri depromit, quod non falso sit semper admixtum. Est autem hic crucicula satis referta Reliquiis: quam cum capiti hominis imposuissent, ille, quasi pro expulsionis suæ injuria, dæmone se instigante, ex inproviso correptam dentibus mediam mordicus secat. Nec diutius inimicus subsistere in homine valuit, sed per pudendos corporis meatus (nimirum condigne sibi) protinus est egestus. Hæc ad declarandam in malignos spiritus Maximini potestatem pauca de pluribus dicta sufficiant, ne in similibus frequens iteratio fastidium generet: nunc cetera virtutum ejus insignia prosequamur.

[10] Temporibus Arnulfi c Imperatoris, cum jam in hoc loco, religionis, proh dolor! [Magingaudus Dux accepta Abbati.] status haud minima ex parte laberetur, & monachicæ professionis rigor paulatim laxari ac dissolvi cœpisset; defuncto monasterii Abbate d Herkemberto, Monachi pro electione Abbatis palatium ex more competunt: quibus cum peccatis exigentibus electio non permitteretur, sequestratis aliquibus monasterii possesfiunculis, quæ vix arctam Monachis sustentationem potuissent præbere, cuidam Megingaudo regni hujus Duci, qui tunc forte aderat, Abbatia ab Imperatore donata est. Qua suscepta, cum lætus ad propria remeasset, hilarem se ac jucundum pro accepto beneficio per totum diem omnibus exhibens; adveniente nocte cum conjuge cubiculum adiit. Cumque læti thoro pariter discubuissent, digressis omnibus, solam mulierem secreto in hæc verba alloquitur; Scisne, inquit, quantum mihi munus Dominus meus Imperator largitus sit? [appellans servum suum S. Maximinum contrahitur,] Illa vero cum se nescire fateretur; Servum, inquit, prædivitem in beneficium mihi indulsit: & si vis scire, ipse est Maximinus cum Abbatia sua, quem etiam tibi si volueris tradam. Quibus auditis, sanæ mentis mulier virum propemodum insanum (quantum in se fuit) pro temeraria garrulitate vehementer objurgare, seque tanti beneficii indignissimam proclamare. Cum inter hæc haud mora fuit: & ecce injuriam dilecti Dei digna vindicta subsequitur, atque os blasphemum ultio divina corripuit: nam ille fragilis & caducus terricola, qui in animi jactantia ac tumido animo se super cæli Consulem Maximinum extendisset, subito infra semetipsum totus contrahitur; & paulo ante hominis forma, in sphæram quamdam vel globum pene informem convolvitur.

[11] Tunc Megingaudus, tam acriter divinitus animadversus, in se rediit, quid & cur pateretur intellexit, [& ad sepulcrum ejus pœnitens sanatur:] & ex toto corde adhortante conjuge dicti pœnituit, seque copiis præparatis magna cum celeritate Treverim deportare præcepit. Tandem itaque ad monasterium ventum est; ante sanctum altare deponitur; xeniis pretiosis ipsum altare cumulatur: & qui prius se Dominum superbe proclamavit, tunc S. Maximini servum nutibus ac sibilis potius quam verbis humiliter assignavit. Nec fructibus suæ satisfactionis privatus est homo, postquam ad ejus clementiam, quem quasi procaciter læsit, supplex confugium fecit: nam fusa pro eo a Fratribus prece, meritis Maximini cælestis ira sedatur, virtuteque Sancti integra sanitas in puncto temporis Megingaudo redditur. Sic homo salubri correptione a Deo castigatus, ne ulterius blasphemaret in Sanctos, Maximinum ex tunc vita sua colit ut sanctissimum, amplectitur ut patrem, veneratur ut dominum: remque gestam ad Imperatorem protinus referens, pro denegata Fratribus electione solicitavit; nec prius rogatu & obsecratione circa Regem destitit, quam regalem fiscum, Ribiniacum e nomine, Fratrum usibus acquisisset f. Hujus ergo tanti ac talis Patroni nostri sanctitatem quis satis miretur? quis digne collaudet? Adeo in meritis ac virtute Maximini nostri omnia altiora, omnia excellentiora sunt, quam ut ne æstimari quidem, nedum etiam abs quolibet mortalium valeant explicari. Sed nos unde, hac quantulacumq; Sancti laudatione, digressi sumus, ad propositum redeamus.

[12] [Post alios Abbatiæ usurpatores,] Quamvis, ut superiore Capitulo retulimus, ordo ac districtio regularis in hoc loco anteriori tempore, negligentia & enervitate. Præpositorum, aliqua claudicasset ex parte; numquam tamen, divina meritis Maximini annuente clementia, huic loco sanctos ac religiosos defuisse viros (donec iterum datis Abbatibus, neglectus regularis observantiæ, vel in pristinum vel etiam in melius Deo propitio corrigeretur) cum ex multis, quæ non est temporis explicare, tum etiam ex eo, quod in præsentiarum referam, liquido claret. Siquidem post memoratum Megingaudum, potestatibus & usibus hujus regni Ducum g hæc Abbatia subjacuit, his tantum exceptis, quæ Fratrum sustentationi dudum sequestrata fuerant: quæ tamen ipsa (sicut & adhuc) eorum defensioni a Regibus committebantur. Qua ex caussa cum Gisilbertus, h admodum juvenis Dux, regno præficeretur; ut illa se ætas habet, [Dux Gisilbertus gravis monachis,] secularibus oblectamentis & pompis ac voluptatum illecebris primo sui Principatus tempore (quamvis postea egregius vir factus sit) se potius dedens, quam commoditatibus subditorum prospiciens; Monachos hujus monasterii etiam vehementer afflixit; ea scilicet, quæ in usus eorum cesserant, adimens, suisque satellitibus dispertiens.

[13] Ea autem tempestate, vir clarissimus Henricus i, genitor Serenissimi Augusti Ottonis, cujus Imperii k anno vigesimo septimo hæc scripsimus, monarchia Regni potitus, [frustra Rogem appellantibus,] subditos quidem justitia, pace & clementia modestissime gubernavit, Imperii vero apicem virtutibus & gloria omnique honestate singulariter decoravit. Inito ergo consilio, Fratres, ut dictum est, intolerabili afflictione, a Gisilberto depressi, Regiam clementiam adierunt, quidque incommodi a Duce paterentur conquesti sunt; nihil tamen tanto labore assumpto proficientes, indignationem magis prædicti Ducis, immeriti, licet, emeruerunt. Quid aliud agerent? Defectum tandem a monasterio, necessitate ultima coacti, meditabantur. Cum subito vires denuo reparant animorum, consilium in hunc modum restaurant, scilicet ad Regem regum, [a S. Maximino flagellatur;] Maximino patrocinante, suum orando referre negotium. l Quod cum aliquandiu haud segniter ageretur, quadam nocte venerabilis Maximinus in visione Duci quiescenti supervenit; ac primo quidem, quis sit quorumve causa venerit, pandit; deinde obnoxii culpas arguit; ad ultimum vero (mira dicturus sum, & ferme incredibilia, his tamen qui Deum non credunt omnia posse) latera ac scapulas flagellis cædendo liventes reddit, statimque disparuit.

[14] [atque ablata reddit & concedit Abbatem.] Mox autem Dux, somno suo simul ac somnio ita graviter excussus, familiaribus paucis, somnium quidem se vidisse, quidque in ipso perpessus sit, attestantibus plagis edixit; sed cur hoc, vel quis egerit, summo studio alicui illorum indicare dissimulavit, quamvis tamen facile ex consequentia gestorum id quoque conjici posset. Siquidem continuo Treverim versus iter acceleravit, & Maximinum sibi prece placans ac munere, Monachis non solum ablata restituit, verum etiam amissam illorum gratiam pecuniarum, quibus fraterna communio valde eguit, redemit impensis. Ex hoc jam tempore a juvenilibus actibus resipiscens, magnificum prorsus evasit in virum; locumque istum atque congregationem in tantum dilexit, ut ejus potissimum studio, venerabili Ogone m huic Abbate inthronizato, diu nimis obtenebrata religiosæ conversationis claritas, vitæ nostræ tandem splendidius reluxerit. Hæc ergo omnia, ita ut retulimus, de se gesta, ipse sancto viro Ogoni confessus est: ion qua etiam confessione se Deo ac S. Maximino Monachum futurum devovit, si uxori superstes conjugali vinculo mereretur absolvi n.

[15] Referam & aliud, quod huic meo judicio haud longe impar decernitur; [In contentione de finibus] nisi forte hoc Maximini virtutum credi debeat detrimentum, quod in illo miraculo facti socium Remigium clarum habuisse asseritur. Comes quidam, nomine Ruobertus, germanus illius, de quo supra retulimus, Megingaudi fuit, cujus prædia in pago Naachgouve o, Maximini ac Remigii collimitantia prædiis, adjacebant; quam ob rem servi ejus cum familia Sanctorum crebro litigio decertabant; illis antiqua confinia supergredi cupientibus, istis e contrario totis viribus renitentibus. Interea cum crudelitas servilium querelarum & rusticæ contentionis a vicinis compesci nequivisset, nostris cupidinosam injuriam proclamantibus, causa refertur ad Comitem. Ille mox placitum indicens, diemque statuens, ad conspectionem ac circumductionem terminorum, magna turba circummanentium comitatus, advenit, [index falsus,] suosque præire jubet duces. Nec mora. Unus ex illis, qui hujus iniquitatis semper extitit caput, & se ceteris præripiens fraudulentus circumductor efficitur; præcedens & indice præmonstrans, multa de Sanctorum prædiis, antiquos transgrediens limites, falsa demonstratione in partes sui senioris transferre conatus est. Ibat ergo, & chirotheca, quam rustici wantum vocant, manu superducta, sicut voluit demonstravit; nostris subsequentibus ac renitentibus, [digitum amittit.] & auxilium Maximini atque Remigii constantissima precatione conclamantibus. Interea bonus ille ductor atque justus, chirothecam manui detrahit; sed in eadem amputatum divinitus digitum reliquit. Tunc malitiæ suæ convictus, & a seniore suo, ut dignum erat, ignominiose tractatus, gratiam ipsius amisit; sicque veritate declarata, omnis illa contentio terminum habuit.

ANNOTATA.

a Moris est in Ordine Benedictino, ut super analogium, in medio Chori positum, cantentur Versus Alleluiatici: res autem acta videtur in festo Innocentium, quando ad Alleluia occurrens versus, Laudate pueri Dominum, cantatur ab aliquo puerorum: quibus eo die ex usu antiquo solent Chori officia omnia committi, sicut iidem in privatis familiis patris ac matris vice tunc imperant. Est etiam ubi Episcopum vel Abbatem agant, innocentia puerili & innocua, modo salva sacrorum ministeriorum reverentia res agatur.

b Cultus S. Cyriaci prope Wormatiam celebris fuit. Hinc ecclesia quæ Neohusii a Dagoberto Rege Francorum S. Dionysio sacrata est, traditur ob ejus illuc delatas Reliquias ei dicata a Samuele Episcopo, 15 Octobris ano 847. Meminerunt ejus Bruschius in Episcopis Wormatiensibus, Freherus in Originibus Palatinis par. 2 cap. 13, Merianus in Topographia Palatinatus Rheni, qui asserit hunc locum anno 1566 a Frederico 3 Palatino occupatum. Colitur S. Cyriacus 8 Augusti, si is intelligatur qui cum SS. Largo & Smaragdo est passus. De Hierosolymitano Episcopo Martyre, cujus Reliquiæ jam olim in Galliam allatæ creduntur, egimus 4 Maji, propter cultum tunc celebrem, tam in Gallicanis quam Germanicis ecclesiis.

c Arnulphus cœpit regnare anno 888, & Romæ anno 896 a Formoso Papa coronatus est, mortuus an. 899.

d Herkenbertus dicitur Bucelino electus anno 885; & Bruschius præfuisse eum ait sub Imperatore Arnulpho Bavaro.

e Hæc donatio in Indice Chronologico Broweri refertur ad annum 890.

f Megingaudus, dein in Rutila monasterio ad ripam Mosellæ prope Sircium oppidum per insidias interfectus, apud S. Maximinum sepultus est: quod factum autumni tempore anno 893 tradit Browerus lib. 9.

g Hi titulo tenus Advocati, reipsa oppressores & depeculatores Abbatiæ S. Maximini, ita a Bucelino referuntur: Gerardus & Malfridus, anno 897 Commendam invadentes, ejecti sunt; verum anno 900 denuo invaserunt, ac demum anno 905 proscripti: tum Conradus, ipso anno 905 mortuus; dein Eberhardus, qui vixit anno 909; & anonymus quidam Comes partium Caroli Simplicis, anno 911 & 912.

h Gisilbertus, Ragineri primi Hannoniæ Comitis filius, a Carolo Simplice Lotharingiæ præfectus, deinde primus Lotharingiæ Superioris & inferioris Dux fuit.

i Henricus Auceps, Rex Germaniæ electus est anno 919, mortuus 2 Iulii anni 936, cui tunc Otto I filius succeßit, postea Imperator Romanus.

k Is est annus Christi 962.

l Sequentia docet Browerus peracta anno 933.

m Ogo præfuisse dicitur 12 annis: cujus Epitaphium ibi erectum habet Bruschius. Interim aliis nominatur Hugo, & dicitur postea ab anno 945 usque ad an 947 Episcopus Leodiensis fuisse: forte hic monachus, ab Ogone alius, ante eum ibidem fuit. Sed id alii discutiant.

n Gisilbertus periit anno 939, Rheno flumine absorptus.

o Nahgovia in Palatinatu sic dicta a fluvio Naha, ad Bingam Rhenum subeunte.

CAPUT II.
Vindicta de aliis injuriosis sumpta, ægris invocantibus impensa curatio.

[16] Est villa monasterii quæ Wimari ecclesia dicitur, quam sævissimus quidam (cujus nomen memoriæ nostræ elapsum est) in beneficio habuit. [S. Maximini rusticos vexans,] Qui cum Sancti familiam gravissime afflictaret, etiam non inveniens quid eis, unde culpari possent, objiceret; uni eorum, qui agrestior ceteris videretur, accipitrem suum custodiendum commisit; sciens rusticum illius artis nullam habere peritiam, ut dum ales neglecta deperiret, intuitus culpam in rusticum retorqueret. Ille vero diu multumque reniti & excusare imperitiam artis, tamen alitem demum compulsus est custodiendam suscipere. Quid autem ageret? Servavit interim vivam sine esu, in domo fumifica cito morituram. Qua mortua, plumas ei detraxit, ac sale conspersam; Domino servandam suspendit. Putabat enim stulta rusticitas, se astutiam callidi hominis evasuram, si ei vel cadaver avis tempore exactionis incorruptum valuisset exhibere. [& futili prætextu in judicium trahens,] Cumque jam revoluto longi temporis spatio, immitis Dominus accipitrem suum a rustico exegisset; ille protinus cadaver obtulit. Ibi nata occasione sævit homo: & fera crudelior, quasi contumeliam sibi a rustico factam sociis omnibus imputat, astruens communi consilio illum ad audaciam facti fuisse animatum; cunctosque in crastinum ad palatium vocat, omni peculio spoliandos, multisque insuper verberibus afficiendos. Territi ergo & æstuantes miseri, nocte illa convenerunt; omnique humano prorsus desperato auxilio, Maximini opem expetere statuunt; electosque ex omnibus duos juvenes impositis eulogiis, datisque mandatis concite ad monasterium mittunt, illis cum timore maximo statutum placiti attendentibus. Missi autem juvenes, cum Fratres horæ Nonæ synaxim celebrassent, portam monasterii valide pulsaverunt: [illis Sanctum orantibus fœde moritur.] & quia putabatur aliqua potens esse persona, mox intromissi sunt. Qui currentes per medium Chorum, eulogias ante altare tacite deponunt: ac primo scopis, quas secum detulerant, altare a diverberant; deinde prostrati solo, ingenti ac miserabili ululatu Maximinum evigilare, & in suum auxilium adversus tyrannum exurgere deposcunt. Eadem ergo hora eodemque momento, quo isti hic miserias suas deplorant, ille efferus de loco placiti surgens secessum petiit, ibique cum enarrabili tortura viscera carnis simul & crudelitatis effudit. [Alterius boves, in pauperum agros immissi,]

[17] Bernacher quidam, vir nobilis & opulentus, longe postquam hoc accidit, quod hactenus retulimus, eamdem villam precario jure acquisivit: qui facibus avaritiæ succensus, agris illius villæ undique contiguos & collimitantes pauperum agellos (eo quod fertilis illa terra esset) sibi injuste usurpavit; congregatis autem arantium turbis ipsos agros jussit [coli]. Tum illi, quibus violentiam intulit, eum per Deum obsecrare & S. Maximinum, ut sua sibi sufficerent, nec se inique suis possessiunculis spoliaret. Quibus cum id responsi redderet, scilicet nec latitudinem nec longitudinem pedis se propter Maximinum de omnibus his terris alicui concessurum; illi ad consuetum recurrunt præsidium; [illis Sanctum invocantibus,] in ipso videlicet loco, quo aratorum multitudo jam nunc ad prandendum consederant, Dei sanctique Maximini subsidium, cum neminem haberent qui eis tuitioni esse posset, cum magnis fletibus & ejulationibus solo strati precantes. Mira dicturus sum. Ut affirmant qui viderunt, in nulla cæli parte ne minima quidem nubecula apparuit; cum subito, in hoc tantum loco, ubi juga boum cum aratris stabant, tanta tempestas exorta est; ut vi ventorum turbinisque vertigine elevati boves, cum aratris, in vallem quamdam profundissimam, dimidio pene milliario ab hoc sejunctam loco, rotati projicerentur; ac sine mora, sicut undique fuit, ita ibi quoque serenitas affuit. Cumque agricolæ, quaquaversum dispersi, boves suos & aratra disquisissent; venientes ad vallem, boves quidem aliquos semineces, aliquos jam mortuos, his cornibus evulsis, illis cruribus vel cervicibus fractis, aratra vero in frusta comminuta, repererunt. [coorto turbine procul auferuntur.] Tunc agricolæ, pro damnis suis admodum mœstificati, ad Bernacherum sunt reversi, & quæ acciderant, cum gravi luctu nuntiaverunt. Ille vero magno timore proculsus, & adhuc graviorem se vindictam sensurum suspicatus, virtute Maximini territus, ab insectatione pauperum cessavit ulterius.

[18] Nec reticendum quod pro simili crudelitate Adalberto, hujus nostri b Adalberti genitore, Gisilberti Ducatus tempore evenerit. [Alius pertinax Maximiniensium vexator,] Ipse etenim cum inhumane prorsus familiam Sancti tractaret, & a matre juvenis Ducis, nam pater jam obierat, proinde sæpius objurgaretur, nec corrigi a nequitia valuisset; quodam tempore sexaginta viri de villa c Ramiche (hæc enim beneficium ejus erat) surgentes, omnes huc pariter venerunt: cunctisque pro foribus tota nocte excubantibus, licentia a custode impetrata, duodecim tantum infra ecclesiam missos per tria disponunt altaria, tota nocte suffragia Maximini indefessa prece quæsituros. Nec spes de Maximini pietate præsumpta votum supplicum miserorum fefellit. Mane siquidem Domina illa (hic enim tunc morabatur) cum ad Missam, Adalberto multisque aliis satellitibus comitata, procederet; omnes viri illi, in ecclesia ejus præstolantes adventum, mox ut ingressa est, cuncti pariter in pavimentum coram sacro altari corruunt, terribilibus ac maximis clamoribus Maximinum in tanta necessitate patrocinare, seque de Adalberti, tyrannide jam tandem conclamant eripi. Vix illis clamoribus, post evolutum dimidiæ ut fertur horæ spatium, silentium est imperatum. [deserans se eis nil nocuisse,] Adalbertus vero, videns clementem feminam haud modico dolore ex compassione miserorum attactam, dejerare per Maximini virtutem cœpit; omniaque quæ dicerent, homines illos fuisse mentitos: & ut erat ense accinctus, protinus manum extendens ad capulum, procaciter nimis per spatam d suam juravit, gravissimas pœnas pro tanta temeritate luituros. [miraculo redarguitur,] Necdum minarum verba finierat, cum subito videntibus cunctis (pallio enim tunc non erat amictus) soluto divinitus cingulo, gladius de ejus femore in terram cecidit; factumque hoc, quod exinde militiæ foret inutilis, evidens portentum fuit. Ita Maximinus (cum ejus virtute Adalbertus, publice confusus, mox beneficium amisit) ab ipsius feritate servos suos potenter eripuit.

[19] Tunc Wenilo Custos ecclesiæ, de quo superius fecimus mentionem, sumens lagunculam trium tantum capacem sextariorum vino plenam, Maximini benedictione exorata, sexaginta illos viros, [& miseris præbitum vinum nil imminuitur.] vigiliis totius noctis ac fletibus fatigatos, satis abunde refecit; & ne etiam corporali suæ caritatis præmio privaretur, mox ut rediens intravit ecclesiam, eamdem lagunculam, ut erat prius, plenam invenit. Porro istis omnibus, quæ in hoc Capitulo retulimus, Rimopertus, Presbyter & Monachus, qui interfuit & vidit, attestatur. De Wenilone [autem, dum] arduam vitæ suæ conversationem, sæpe mihi ab his qui eum noverunt expositam cum hoc confero, quod ita familiariter Maximini virtutum quantulæcumque portioni communicat; quid aliud quam sancte censeam? Et quia tantum de hoc viro diximus; libet & aliud mei similibus, scilicet corde pollutis & corpore, in exemplum se cavendi referre, quod ille quoque referebat, quotiens negligentiores vel moneret vel corriperet Fratres.

[20] [Improbus Acolythus scintilla ex thuribulo in Albam lapsa conflagrat.] Quidam in hoc monasterio fuit Acolythus, adolescens moribus incompositis, actione levis ac lubricus, & incorrigibilis valde; qui quotiens Fratres ad Communionem Eucharistiæ accederent, ille, nil pollutam conscientiam veritus, & pariter securus, & aliquando etiam pransus, accessit. Accidit autem quadam die, ut thuribulum cum incenso portaret ex more: cum tenuissima scintilla, ubi prunas efflavit, in Albam cecidit; ex qua succensa tantas mox flammas effudit, quæ miserum penitus conflagrarent; nec multa aqua superfusa, divinitus immissum valuit extingui incendium. Mihi plane videtur in isto satis declaratum, quam verum sit, quod Apostolus ait, Quia lex spiritualis est: nam ipsa præcepit, domum pollutam igne expiari. [Rom. 7. 14] Et quæ vera domus Domini, quod domicilium Spiritus sancti? Hoc sane, hoc sine dubio, quod Apostolus idem insinuans, Scitis, inquit, fratres, quia templum Dei estis, & Spiritus sanctus habitat in vobis. Si templum sumus Dei, si habitatio Spiritus sancti, non inerti studio divina adminiculante gratia elaborandum est, ne domus tanta criminum colluvionibus polluatur. [Cor. 3. 16.] Metuamus, miserandi hujus exemplo commoniti, expiationem ignis, quam Apostolum consequenter demonstrasse arbitror, cum protinus subjunxit, dicens; Si quis autem violaverit templum hoc, disperdet illum Dominus. [Cor. 3. 17.] Ecce quam terribiliter expiante igne disperditus iste est, qui in semetipso Dei templum non veritus est violare; & idcirco, ut reor, ut cum nos audimus vel legimus hominem pro suis peccatis corporaliter conflagratum, animarum attentius caveamus incendium. His per excessum dictis, ad ea quæ cœpimus explicanda redeamus.

[21] [Curatur ignis sacer] Wenilo quidam erat ecclesiæ famulus, in cujus mansione quidam jacens, miserabili pedis dolore torquebatur. Nam ille qui sacer ignis dicitur (nihil autem ista lue intolerabilius sævit) pedem illius occupans, in totum miseri ac miserandi hominis corpus, extrema quæque tormentorum diffudit. Tum ille, præ dolore nimio pene insaniens, & quid aliud ageret non inveniens, infatigabili atque incessabili ululatu magis quam voce, nomen & auxilium Domini sui Maximini inclamare, illoque clamore toto non deficere biduo. Jam vero tertiæ noctis medio talis cantus modulatione transmisso, paululum sedata doloris acredine, aliquantulum respirat miser; atque in tenuissimum resolutus soporem ad modicum, mox Maximinum videt prope assistere; quid se ululatibus inquietaret, quid se vellet, inquirere. Cui ille cum suas deploraret angustias, pius Pater Maximinus, dejectione vultus præferens miserantis affectum, Mitte, inquit ad ægrotum, [lamenta]; & de oleo, [admoto oleo lampadis:] quod ante altare pendet in lampade, tolle: quo peruncto pede, vel cum sanatus fueris, mihi quietem indulge: & in hæc verba disparuit. Tunc ille somno suo excussus, Wenilonem quoque stratu suo, importunitate crebri immanisque clamoris exturbans, Sanctum affuisse Maximinum judicat; & quid interrogaret, quidque juberet edicit. Nec mora: homo anhelus ad ecclesiam currit, & a custode oleum accipiens ægroto detulit: quo cum tertio pedem oblineret, sanus surrexit.

[22] Reginerum, hujus monasterii Presbyterum & Monachum, virum plane serium ac bene moratum, [sanantur, lippitudo oculorum,] sed ante hoc biennium defunctum, mecum hæc omnis regio novit. Hic aliquando tanta oculorum infirmitate depressus est, quo pene exteriorum luminum desperatione nutaret; cum tamen idem vir interiorum serena acie (ut etiam aliquando nobis patuit) Christo potissimum teste gauderet. Qui cum nocte Dominicæ, ad nocturnas vigilias surgens, ecclesiam peteret, & in illis noctis & oculorum tenebris anxius palpitaret; non sine nutu Dei in linteamina, quibus præterito jam sero ad Mandatum e pedes Fratrum detergebantur, impegit. Tunc potenti fide constantique prece S. Maximini juvamen, ut ipse mihi sæpe testatus est, exposcens, omnem humoris noxii concreationem, & illam oculorum lippitudinem penitus abstersit: factoque mane, lætus vidi de recuperata sanitate lætantem, quem pridie dolui de infirmitate mœrentem.

[23] Tempore piæ memoriæ Willeri f Abbatis, paschalis aliquando hebdomada fuit: [subita febris Presbyteri sacrificantis.] cujus medio Fratri Richwino (qui nunc usque superest) publice celebratio Missæ injuncta est. Qui suscepta obedientia, postquam jam processisset, & divinum Officium strenue & reverenter usque ad locum lectionis Apostolicæ peregisset; tanto subito febrium igne succensus est, ut etiam vi acutissimæ passionis, aurium & oculorum sensus, linguæ quoque mobilitas, sibi præpedirentur. Quod cum Dominus Abbas illico advertisset, celer accurrit: sumensque stolam ac pallium Sancti, cum capiti superposuisset Presbyteri, omni dolore compulso in pectus, sensus redditi sunt. Quid plura? Ita sacræ exuviæ noxiam passionem de pectore in ventrem, de ventre in coxas, inde quoque in crura, virtute divina persecutæ sunt, ut hanc demum de pedibus expulissent. Tanta itaque celeritate Richwinus sanitate recuperata, divinum gaudens ac supplex complevit Officium; ac deinceps virtute quanta valet, tam efficacem Medicum suum incessanter laudat ac prædicat.

[24] [& alia diuturna Abbatis,] Jam vero ad hoc tandem veniamus, quod de se ipso venerandus Pater noster referre solitus erat. Ille enim prædicta febrium passione, ipsa die sacra Pentecostes, urgeri cœpit; nec destitit morbus, quotidie corpusculum lassum exaggerans, donec Augusti mensis pars aliqua fuisset exacta. Interea cunctis sensibus pene obstructis, omni corpusculo inedia squallido, ipsius animæ jam jamque defectus imminebat: nec tamen spes vitæ, de Maximini pietate concepta, defecit. Ardebat animus sacrum adire sepulcrum, sed debilitati corporis artus debitum negabant obsequium: rogabantur adstantes fere solatium, sed desperati renuebant. Quadam autem die, cum omnes meridiano tempore post prandium pausarent, ferventiore solito spiritu baculum corripiens, gressum molitus est. Sed cum, duabus partibus tanto itinere jam emenso, viator imbecillis pedibus defecisset; manibus tamen ut genibus repens, tandem aliquando anhelus se ante altare protraxit: ibique multis gemitibus ac lacrymis commissa deplorans, & emendationem spondens, suæ quoque infirmitatis medelam flagitans, cum orationem complesset, febricitandi etiam finem fecit.

[25] [puer furtim abductus restituitur,] Sed quid præhabita recensemus miracula, cum novella habeantur in proximo? Te namque, Wickere, in Abbatiali honore onereque constituto, Patroni nostri gloria refulsit. Regnerus (ut nosti) & Engela de Braubach g, liberi ex liberis parentibus orti, se & unicum filium suum Adelmanum S. Maximino tradiderunt; ea conditione, ut ipse puer quoad viveret, posterique sui qui masculi essent, duos denarios; feminæ vero, unum denarium ad altare B. Maximini in festivitate S. Martini persolverent; post mortem vero illorum, quod melius haberent in pecoribus sive in vestibus Ecclesiæ cederet. Interim quidam Miles, hanc in patriam prædæ causa veniens, ipsum puerum prænominatum parentibus ignorantibus subtraxit: & per Treverinum pontem equitans, abducere secum cogitaverat. Quid plura? Puer reflexis oculis monasterium Divi Pontificis Maximini intuens, ut eum Sanctus Dei, de manibus erueret Militis, exclamavit. Unde iratus Miles puerum percussit: sed mox divina ultione, fracto equi collo, [& Ottoni Imper. præsentatur.] de ponte in aquam cecidit: puer autem super pontem incolumis & illæsus remansit. At puer, limina Sancti expetens, tibi Abbati Wickero causam innotuit: qui Deo gratias agens, puerum parentibus restituisti. Perinde etiam hoc celebre factum Regi Serenissimo, Ottoni videlicet primo, ea luce Treveris existenti aperiens, puerum suæ regali magnificentiæ præsentasti: utque testamento suo traditionem pueri prædictam confirmaret, nec non ab omnibus Advocatis ipsum puerum memoratum ejusque posteros absolveret, & ut nulli beneficiarentur, exorasti. Quam denique petitionem piis votis morem gerens fieri decrevit, & chirographum inde conscribi, sigillique sui impressione, anno regni ejus h [decimo] tertio, jussit communiri.

[26] [Adhortatio ad opem sancti implorandam.] Igitur ex his quæ a nobis dicta sunt, considerandum est, quam efficax sit penes hunc Patronum nostrum medela animarum, qui tam benignus ac promptus est medicus corporum. Etenim qui infirma ac caduca nostra minusve diligenda miserans, collapsa reficit, debilitata reparat, ac demolita restaurat; multo magis etiam, excellentioribus nostris ac spiritualibus spiritualium fomenta medicaminum medicus spiritualis impensius adhibebit; si tamen nos prece non torpeamus. Nec valemus miseri de integra animarum nos sanitate jactare: quamdiu enim hac vita vivimus, quamdiu mortalitatē nostrā circumferimus, nostrum hoc corpus quod corrumpitur aggravat animam. Quis enim glorietur castum se habere cor? quis non offendit in multis? quia homo putredo, & filius hominis vermis: quis se mundum asserere audeat ante Deum? Unde si dolent animarum vulnera, si eorum mortem jam jamque imminere metuimus; nil aliud restat, quam ut talium Medicorum indeficiente prece juvamina perquiramus; pandamus vulnera, petamus subsidia: nec deesse poterit Deo propitio suppliciter postulata curatio. Sed jam ad ea explicanda, unde paululum evagata fuerat, revocetur oratio.

ANNOTATA.

a Vide quæ de barbara ejusmodi supplicatione notavimus die præcedenti, ad Translationem S. Germani Parisiensis cap. 3 litt d.

b Hic ille videtur Adalbertus esse, de quo in nostroillustri Saxonico Ms. dicitur, anno 958 Adalbertus, ex cœnobitis S. Maximini Episcopus ordinatus, & genti Rugorum honorifice destinatus, sed nihil proficere valens & inaniter se fatigatum cernens, reversus est. Et anno 966: Adalbertus, Rugis jam ante Episcopus ordinatus, monasterio Wizinburgensi Abbas præfectus est. Et anno 969, cum Magdeburgense Archiepiscopium ab Ottone Imperatore fundaretur: Adalbertus primus ibidem Episcopus ordinatur, qui primitus Rugis ad prædicandum directus, vix evasit. Erat tunc temporis magni nominis & meriti, dudum de cœnobio S. Maximini monachus abstractus & Episcopus consecratus; quia Dei providentia in terra nostra populus illi committendus erat novæ acquisitionis. Denique anno 970: Adalbertus de Wizinburgensi Abbatia assumptus, & Romam profectus a Joanne XIII benignissime susceptus Archiepiscopus approbatur, & Pallio donatur in festo S. Lucæ Euangelistæ, jussus in Germania habere Primatum, similem Coloniensi, Mogontiensi, & Trevirensi Archiepiscopis, ut esset Metropolitanus totius ultra Salam & Albiam Sclavorum gentis, ac tandem anno 981 pie mortuus est. Quæ aliaque plura ibidem leguntur, & nescio an uspiam tam accurate indicentur.

c An Remingen ad sinistram Mosellæ ripam, 8 leucas supra Treviros?

d Spata, ensis, gladius, Gallice Espee.

e In Regula S. Benedicti cap. 35 Mandatum quovis Sabbato fieri jubetur.

f Willerus, Ogoni succeßit anno 946, obiit anno 958 Nonis Octobris, ita Bruschius: qui duo ejus Epitaphia addit.

g Braubach, Wetteraviæ oppidum.

h Scriptum erat solum tertio, qui esset Christi annus 939: sed quia tunc necdum Abbas erat Wickerus (ut patet ex Ottonis privilegio, quod apud Zyllesium extat, Ogoni Abbati datum anno Christi 940, & regni 4) censui legendum decimo tertio, ut si annus Christi 949.

CAPUT III.
Inventio corporis, ob rabiem Normannorum occultati.

[27] Multa quidem adhuc, de miraculis, per venerabilem Patrem nostrum Maximinum gestis, dicenda restant; sed illorum cordium intuentes duritiam, quæ Veritati non credunt, dicenti; Majora horum facietis; stylum contrahimus: ne quod ædificationi fore queat devotis, scandalorum materia fomesque lacerandi mentibus fiat obcæcatis: [Transitio a miraculis, ad inventionem corporis.] quibus nimirum si non moderato silentio consulatur, dum fidem dictis abrogaverint, dicentisque studium vituperatione insectati fuerint, inde miserabilius peccati laqueis implicandi fuerint, unde potius evadere debuissent. [Ioa. 14. 12.] Qua ex re stylum, ut diximus, contrahentes, ea tantum breviter attingendo, quæ de inventione corporis Sancti hujus comperimus, fine talis historiæ præsens opusculum concludamus. Ut autem competentius ac liquidius ordo narrandi de ipsa inventione cedere debeat, causam tam diutinæ occultationis sacratissimæ glebæ est operæ precium quo paulo altius repetamus.

[28] Ea tempestate, qua pene universam Galliam, Nortmannorum crudelitati feriendam, [Vastato per Normannos monasterio] divinæ animadversionis censura subegerat; cum propriæ impietatis facibus Gentilium furor succensus, urbes ac vicos & universas Christi ecclesias ignibus conflagraret, contigit hanc quoque urbem a Trevericam, cum suburbanis ejus, eisdem casibus obnoxiam subjacuisse. Et quoniam tam miseranda civium strages urbisque subversio, improvisa ac subita evenisse asseritur; hoc monasterium inter cetera non solum concrematum est, sed tanta monachorum & ecclesiasticæ familiæ cæde completum, ut ne unus quidem superstes remaneret ex omnibus, cui notus esset locus tumuli, [remanet Corpus in parva crypta,] quo sacræ Reliquiæ claudebantur. Erat autem idem tumulus, ceu post divino patuit nutu, retro altare Orientem versus, ab ipsa altaris crepidine septem pedum distans spatio; crypta scilicet parvula, sarcophagi tantum capax, quæ breviter admodum parvisque clausa lapidibus, vix desuper strati pondus pavimenti sustineret. Ibi pretiosus sacri corporis thesaurus longo tempore hominibus, propter casum supra memoratum, latebat incognitus.

[29] Cumque prolixi temporis intercapedine, post reditum Paganorum, [qua, dum restauratur monasterium,] parietinæ ecclesiæ restaurari cœpissent; accidit interea quemdam, natione Aquitanum, conditione Maximini servum, grata sibi ac voluntaria peregrinatione suscepta, tanti Patris amore ductum huc commigrasse: quo videlicet, quem temporaliter habere dominum in re debuisset, clementem sibi apud Dominum Patronum promereri supplicatu assiduo valuisset. Is itaque, ubi peregrinationis suæ causam iis, qui tunc monasterio præerant, aperuisset, ipsique devotionem hominis approbassent; pro administranda cæmentariis sui operis materia, ceteris operariis adjungi præcipitur. Cumque quotidiano operi una cum reliquis insudaret, quodam die pondere lapidis sibi imposito sacrum sepulcrum nescius attigit: cum mox ubi locum ipsum pede tetigisset, tanta gravedine superpositæ molis repressus est, ut invito multumque renitenti prolapsus ab humero lapis in terram cecidisset; collisoque superficietenus pavimento, in cryptæ quoque camera modicum lapillum tanti ictus violentia abrupisset. Quod ille cernens admirari, tantæque cœpit disquirere causam fracturæ: cum inter agendum tanta subito suavissimi odoris fragrantia, [lapsu lapidis detecta,] ex ipsa concavitate foraminis effusa est; ut non modo ipse, verum & omnes sui laboris socii, qui ad hoc spectaculum forte cucurrerant, ejusdem odoris dulcedine complerentur. Quo tunc gaudio devotissimus Wenilo, ex conceptione spei sacratissimi cespitis reperiendi, tripudiaverit, quis unquam verbis expediat? Jubet astantes currere concitos, & Archiclavum b monasterii, Wanbertum nomine, in testimonium speratæ cælitus gratiæ evocare. At ille, accepto tantæ lætitiæ nuntio, celer accurrens, postquam præfati odoris suavitatem plenius hausisset; alacer recurrit ad Fratres, [ipsum cum ingenti lætitia reperitur:] eorumque quæ acciderant relatu corda omnium gaudio ingenti perfudit.

[30] Ipsi vero, cum post continuata tripudia multasque Deo laudes oblatas loco secederent, primo quidem quid facto opus sit ambigentes, ac miraculi novitate stupentes, hærent: cum tamen protinus, [indicto triduano jejunio] recuperato salubri consilio, hoc quod evenerat referre ad Episcopum in commune decernunt. Tunc autem temporis Rathbodo c venerabilis præsedit Ecclesiæ. Qui re Fratrum relatione comperta, mox gaudens monasterium adiit; initoque cum Monachis consilio, non subito ac leviter & quasi temerarie, ad requirendum pretiosissimum B. Maximini corporis thesaurum prosilire; sed tantum opus, jejuniis precibusque suppliciter præmissis, summa cum veneratione statuit inchoare. Proinde quoque, non in hac tantum urbe, sed in tota circumjacente parochia, triduano in deificæ Trinitatis nomine indicto jejunio, tertia ejusdem jejunii die, quæ sexta sabbati fuit, omnes adesse præcipiens, Clero populoque comitatus, nudis pedibus & cum letaniarum solenniis, monasterium petiit. Tanta autem tunc populi multitudo diversis ex partibus fertur huc confluxisse, certatim ac lætanter omnibus suæ salutis spectaculum adeuntibus, [Episcopus cum Clero & populo accedit,] quod eam vix tota urbs Treverica, ne dum angustus monasterii locus, capere valuisset. Nec defuit divinitus collata Maximini meritis curationum gratia: cum nullus, qui venisset ægrotus, non redisset adepta sanitate curatus.

[31] [& Crypta perfracta arcam invenit:] Susceptus igitur a Fratribus summa cum honorificentia Præsul, mox ut orationem complevit, cum Monachis & Clericis ad locum supradictum, ubi spes erat sacras inveniendi Reliquias, devotus accessit: sumptoque ferramento, superficiem pavimenti confringere cœpit. Deinde Fratrum astantium frequens turba cœptum ab Antistite opus perniciter accelerat: submotoque pavimenti fragmine, cryptam memoratam, ictu lapidis (ut supra diximus) pertusam repererunt. Quam cum penitus dissolvissent, intus marmoreum sarcophagum cernunt: quod apertum arcam præferebat cypressinam, quæ sacratissimi corporis continens, omne pretium excedentem clauserat gemmam. Quæ tunc devotio Cleri, quæ lætitia Plebis, quantæ præ gaudio Monachorum lacrymæ, quæ voces in Dei landibus cælum penetrantes, cum turba curatorum Sancti virtutibus acclamassent, quid memorare attinet, cum prorsus careat explicatu? Ita tunc in Sancto suo potenter ac mirabiliter Dominus noster est operatus, ac si numquam, ad declarandam meritorum ejus excellentiam, retroactis quidquam gestum sit temporibus.

[32] [in qua corpus incorruptum cum vestibus integris] Jam vero aperta arca (ut venerabilis Wenilo, qui gestis rebus interfuit, etiam cum juramento sæpe testatus est) ita d integra vestimenta, ita incorruptum totum corpus erat, ac si die eodem ibi conditum fuerint; naso tantum excepto, qui sarcophagi cooperculo modicum pressus, & in lævam deflexus steterat e. Sed ista forte incredibilia aliquibus videbuntur, meque in hoc culpandum censebunt, quasi divinæ sententiæ præscribentem; & contra illud quod homini dictum est, Pulvis es & in pulverem revecteris, corpus hominis incorruptibile asserentem. [Gen. 3. 19.] At vero procul absit a nobis tanta a vera fide aversio, ut vel divinis oraculis præjudicando impie reluctemur, vel Deo esse aliquid impossibile cogitare saltem audeamus; cum de eo scriptum sit, Omnia quæcumque voluit Dominus fecit in cælo & in terra. Quid igitur mirum, divinæ virtutis omnipotentiam, quamdiu voluit præstare potuisse caro suo, post mortem corporis, donum istud incorruptionis; quod liquido constat ad tempus valere etiam artem & ingenium humanum?

[33] [in concione Stola & Pallium ostensa populo:] Porro, ut diximus, inventis vestibus & corpore integris, venerandus Episcopus Stolam & Pallium pro Reliquiis auferens, alia illico sanctis humeris circumdedit: moxque ascenso eminentiore gradu, populum qui vocem audire potuit, multis exhortationum & consolationum verbis (prout se tunc occasio temporis atque oportunitas exhibuit) allocutus est. Fidem quoque tardioribus facere volens, ne aliquo dubitationis scrupulo super inventione Sancti moverentur; ipsam Stolam & Pallium cunctis ad videndum expandit: diemque illam deinceps solennem esse constituens, populum spiritualibus confirmatum benedictionibus, ac supercælestibus beneficiis alacrem tripudiantemque, dimisit. Hæ sunt sacratissimæ B. Maximini corporis exuviæ, Treveris semper venerabiles, omnique thesauro cariores; quæ hodieque in hoc monasterio intemeratæ servantur: per quas etiam plurima credentibus pieque quærentibus beneficia, meritis Maximini obtinentibus, præstantur a Domino.

[34] De sacro autem Corpore cum Episcopus ac Fratres, [Corpus sancti aliquandiu servatum supra terram,] quid potissimum ageretur, pie tractarent; communi consilio tandem decretum est, devotionis & amoris gratia, contraque imminentia pericula præsidii causa, inhumatum servare. Sic illa sanctissima gleba, super ipsum tumuli locum exstructo eminenti ac decoro opere, sublevata ac decentissime est collocata. Transactis autem multis annorum curriculis, cum aliquando depositionis ejus, solennitas immineret, cuidam diu ægrotanti, omni corpusculo jam debilitato proculque admodum posito, in visu B. Maximinus apparuit: eumque, an ad ipsam iturus esset solennitatem, inquisivit. Ille vero cum impossibilitatem suæ infirmitatis quereretur; Vade, inquit, ut potes, amicorum fultus subsidiis; quoniam ut legationem meam ad Præpositum retuleris, curationis gratiam protinus consequeris: deditque mandatum de tumulando corpore suo more conditionis humanæ, moxque disparuit. Facto igitur mane nil cunctatus homo, amicos convocat, visum exponit, rebusque necessariis viantibus præparatis, iter arripit, atque in ipsa prædictæ festivitatis Vigilia ad monasterium venit. Cumque a suis in ecclesiam deportaretur, [ipso per ægrum invisu curatum jubente,] ibidem depositus Præpositi præstolatur adventum. Mox autem ut in advenientis auribus Maximini mandata deposuit, ipse quoque, omni adversa valitudine deposita, incolumis surrexit. Declarata igitur B. Maximini voluntate, tam evidentis ac præclara attestatione miraculi; accidit etiam Rotgerum f Episcopum (qui Ratbodoni in Episcopatu successerat) eadem hora supervenisse, gratia orandi ad memoriam Sancti. Cui cum per Præpositum, & ipsum qui curatus fuerat, Sancti etiam voluntas innotesceret; [refertur ad cryptam.] per modicum quieti corporis indulgens, reliquum noctis illius cum Fratribus vigiliis & orationibus peregit: primoque mane sequentis diei, hoc est in ipsa Depositionis ejus festivitate, Corpus sacratissimum, in eodem quo prius humatum fuerat loco, cum hymnis & orationibus magnifice sepulturæ mandavit g.

[35] Hæc de gloriosissimo confessore Christi Maximino, credulis atque religiosis auribus a nobis utcumque ingesta sufficiant: ne si forte plura referre gestiamus, ad hæc pauca aliqui prurientes, prorsus obdurentur penitusque surdescant. Ceterum obsecro omnes, qui hoc opusculum non liventibus oculis respicere dignabuntur; [Epilogus.] ut dum eos incultior offenderit sermo, facilem dent imperitiæ veniam; nec stupeant hominem rusticanum, & qui vix prima artis grammaticæ rudimenta perceperit, oratoris copia loqui nequivisse. Temeritatis vero, quasi qui viribus meis majora præsumpserim, a nemine me spero arguendum; quia præmissa præfatiuncula satis lecturis aperiet, quanta præcipientis auctoritas me, invitum multumque refragantem, ad ista tandem impulerit.

ANNOTATA.

a Normanni occuparunt Trevirim Nonis Aprilis in Cœna Domini, ita Regino: ergo anno 882, quo Pascha celebratum fuit 8 Aprilis: non sequenti 883, ut aliqui Reginonem perperam corrigunt.

b Archiclavius seu Archiclavis, dicitur ecclesiæ Thesaurarius, Græcis Gazophylax, de quo plura Cangius.

c Rathbodo seu Radbodus, anno 884, Episcopus creatus, a Browero dicitur, anno Sedis 14, Christi 898, hæcpræstitisse.

d Notkerus, in suo Martyrologio ad hunc XXIX Maji, hæc ita confirmat. Treviris depositio S. Maximini Episcopi, cujus indumenta Sacerdotalia in urna ærea ad usque nostra, imo Normannorum tempora, in Testimonium sanctitatis ejus visebantur incorrupta.

e Addit Scheckmannus. Quod & hodierna die in ejus capite cernitur sanctissimo, id est ante annum 1517.

f Rathbodoni 3 Kalendas Aprilis anno 918 vita functo succeßii Rotgerus, & vixit usque ad VI Kalendas Ianuarii anni 930.

g Idem Scheckmannus addit: Porro in defossa terra, humo abdita margarita, aforis crebris miraculis radiavit.

APPENDIX D. P.
De posteriore corporis Translatione, & dedicationibus Ecclesiæ, atque Reliquiis in ea & alibi asservatis.

Maximinus, Episcopus Trevirensis ad Mosellam (S.)

AUCTORE D. P.

Corporis S. Maximini ad priorem cryptam relatione indicata, de qua jam actum est, [Post conflagrationem anno 937] Scheckmannus in opusculo priore ista subjungit: Ingruit paulo post non parvum dispendium. Enimvero gratiæ anno nongentesimo tricesimo septimo, monasterium istud vorax flamma prope consumpsit. Præsidebat tum venerabilis Ogo, Abbas nedum utilis, sed & necessarius: qui locum ipsum renovavit, religionem induxit strictiorem, & ecclesiam a novo instauravit ac perfecit. Quam dedicarunt, [ecclesia restaurata an. 942] sub honore antiqui Patroni B. Joannis Apostoli & Euangelistæ, recolendi viri a Rubertus Trevirensis Archiepiscopus Rutgeri successor, & b Adalbero Metensis Episcopus, Dominicæ Incarnationis anno c nongentesimo quadragesimo secundo, regni Ottonis primi sexto anno, Indictione decima quinta, tertio Idus Octobris. Ipsa die, pretiosa corpora beatorum Archipontificum Trevirorum, Maximini, Agricii, [corpora S. Maximini & aliorum transferuntur,] d Nicetii, Basini, Weomadi, levata sunt & translata in novam ecclesiam, repositaque sub summo altari in diversis sarcophagis, prout nunc cernitur. Tres priores conjunctim; Maximinus quidem medius, Agricius a dextris, Nicetius a sinistris: ad capita eorum, ad dextram Basinus, ad lævam Weomadus. Hæc repositio celebrata est a Reverendis Præsulibus Ruberto & Adelberone prædictis, a Religiosis Abbatibus Ogone præfato, Ageualdo e Gorziensi, Erkenboldo f Tullensi, g Huberto S. Arnulphi Metensis, h Frederico S. Huberti, i Salachone S. Martini, præsente multo monachorum collegio, ac copiosa plebis frequentia.

[2] Accessit longe post alia quædam reparatio pariter & dedicatio, [alia dedicatio facta est an, 1245.] quæ & ultima, Virginei partus anno millesimo ducentesimo quadragesimo quinto, Venerandissimo valde viro Domino k Arnoldo ejus nominis secundo Archiantistite Treverianam metropolim gubernante: consecrante eam Domino Conrado l Archiepiscopo Coloniensi, de consensu Domini Arnoldi præfati, in honore SS. Joannis Euangelistæ, Maximini, Agricii, Nicetii beatorum Archiepiscoporum, sub die octavo mensis Julii, in præsentia Domini m Sifridi Maguntinensis Archiepiscopi: quam Dedicationem simul tres illi, una cum venerabilibus n Episcopis Richardo Wormatiensi, & Henrico Curoniensi, pluribus decorarunt Indulgentiis, confirmante easdem ac plures adjiciente Sanctissimo in Christo Patre, Domino o Innocentio Papa quarto…

[3] [Reliquiarum ostensio Duplex,] Placet nunc venerandas hujus Ecclesiæ Maximinææ Reliquias nominatim describere, & primam earumdem festivam ostensionem. Annuatim semper in die Ascensionis Domini, mane circa septimam horam, fit ostensio Reliquiarum celeberrima, sed minus principalium: principalium vero, reservatur de septennio in septennium. Celebratur autem cum passagio illo nominatissimo Aquisgranensi, nec non jam noviter instituto, verum perpetue duraturo Trevirensi, dic octavo mensis Julii. Jam ad Reliquias veniamus.

[4] [quæ sunt Christi Domini,] De Domino Jesu Reliquiæ. Cultellus Domini Jesu, quo usus fuit in Cœna ultima in divisione Agni Paschalis. De Cruce sancta. De linteo, quo Christus præcinctus erat in lotione pedum. Pars satis egregia de ligno lanceæ, qua latus ejus apertum fuit in cruce. De purpureo vestimento ejus. De veste alba ejus. De spongia, qua fuit potatus. De columna, in qua fuit flagellatus. De chorda, qua fuit ligatus. De sudario, quo velata fuit facies ejus in sepulcro. De mensa ultimæ sacrosanctæ cœnæ ejus.

[5] Reliquiæ B. Mariæ Virginis. Peplum B. Mariæ, quo erat cooperta in Annuntiatione Dominica. [B. Mariæ,] Pecten B. Mariæ Virginis. De capillis B. Mariæ. De lacte beatæ Virginis Mariæ.

[6] Reliquiæ de Patronis nostræ Ecclesiæ. Caput S. Maximini Archiepiscopi. [S. Maximini & aliorum Patronorum,] Magna pars Pallii, B. Maximino a Roma directi. De crinibus B. Maximini. Duo baculi sanctorum Episcoporum Maximini & Martini, quorum usum habuerunt, petentes limina Apostolorum Petri & Pauli. De S. Agricio Archipræsule. De S. Nicetio Archiepiscopo, præclaræ Reliquiæ de cruribus & brachiis cum pollice. De capillis ejusdem. De S. Quiriaco Confessore, Capellano S. Maximini, plures Reliquiæ.

[7] Reliquiæ Apostolorum & aliorum Majorum. De barba S. Joannis Baptistæ. [SS. Ioannis Bapt & Apostolorum,] De S. Petro Apostolo: item de capillis ejus. De S. Jacobo Majore: item dens ipsius. De S. Bartholomæo: item de carne & cute ejusdem. De S. Matthæo Apostolo & Euangelista. De SS. Simone & Juda. De S. Jacobo Minore. De S. Marco Euangelista. De S. Barnaba Apostolo.

[8] Reliquiæ Martyrum. Brachium S. Stephani Protomartyris. [Martyrum,] De S. Clemente, Papa & Martyre. De S. Cornelio, Papa & Martyre. Brachium S. Vincentii, Levitæ & Martyris. De S. Donato, Episcopo & Martyre. De S. Erasmo, Episcopo & Martyre. De S. Valentino Martyre. Item dens ejusdem. Pollex S. Laurentii, Levitæ & Martyris. De S. Sebastiano Martyre. De S. Quirino Martyre. De S. Mauritio Martyre: item de societate ejusdem. De S. Gangulfo Martyre. De S. Christophoro Martyre. De S. Pontiano Martyre. Brachium S. Lazari, a Domino resuscitati. De S. Georgio Milite: item dens ejusdem Martyris. Pars capitis Oswaldi Regis Anglorum & Martyris. De SS. Felice & Adaucto. De S. Thyrso Duce Thebææ legionis, Martyris in ecclesia S. Paulini requiescentis.

[9] [Confessorum,] Reliquiæ Confessorum & Pontificum. De S. Athanasio Episcopo Alexandrino. Brachium S. Martini Episcopi. De S. Nicolao Episcopo. De S. Willibrordo primo & ultimo Archiepiscopo Trajectensi: item de casula ejusdem. De S. Huberto Episcopo. Dens S. Servatii. De S. Lutwino Archiepiscopo Trevirorum. De S. Benedicto Abbate. De S. Antonio. De S. Simeone Confessore Trevirorum: item articulus digiti ejusdem: item pars scapulæ ejus: item vitta seu birretum lineum ejusdem.

[19] Reliquiæ Virginum & aliarum. Pars capitis S. Apolloniæ, Virginis & Martyris. De S. Catharina: [Virginum & aliarum.] item de sudario quo ante rotas sudorem detersit: item de crinibus ejus. De S. Barbara. De S. Lucia, Virgine & Martyre. De S. Dorothea. De S. Scholastica, sorore S. Benedicti. De XI millibus Virginum. De S. Margareta: item de sudario ejusdem. De S. Walpurga Virgine. De S. Maria Magdalena: de crinibus ejusdem: item de peplo ejusdem. De S. Helena Regina: item de peplo ejusdem. Brachium S. Annæ matris Mariæ, quæ ut fuit initium salutis, sic sit & nostræ salvationis augmentum, & moderatrix, per filiam suam Dominam nostram Mariam, cum qua ipsa lætatur & filio ejus Domino nostro Jesu Christo, in conspectu divinæ Majestatis, in secula. Amen,

[11] Hactenus initio seculi præcedentis Scheckmannus, ex quo tempore varias belli clades experta inferior Germania, [In postrema per Francos destructione ecclesiæ,] cum iisque Treverica vicina diœcesis, crebras Sanmaximiani monasterii vexationes Monachorumque fugas vidit; nihil tamen toto illo calamitosißimo seculo, nihil sequenti æque infelici, tam triste passus est sacerrimus locus, & ante tredecim secula fidelibus venerabilis, quam cum capta a Gallis Trevirensi urbe, præpositi ei Gubernator & Superintendens, prætextu melius tuendæ contra Germanos Hispanosque civitatis, sacra profanaque ædificia omnia, intra tormenti ictum posita, subverti jußerunt Rege (ut constat) prorsus inscio, factumque vehementer abominato. Non ceßit auctoribus impune tam execrabile facinus: non enim diu post, ante eam quæ ad S. Maximinum ducit portam, una cum equo fulminatus, in fossamque præcipitatus unus, infelicem efflavit animam; alter, murali globo decerptus in eo Vrbis propugnaculo fuit, quod eodem respicit; ipsismet melioris mentis Francis haud obscure fatentibus, Sanctum Maximinum sociosque Divos, quorum splendidas antiquasque basilicas solo æquaverant illi, [mansit inviolatum sepulcrum Sancti,] hanc ab eis pœnam exegisse. Cavit nihilominus Sanctus Antistes, ne hoc quoque tempore sepulcrum suum omnino violaretur. Cryptæ enim illa quæ principi aræ subjecta fuerat (quia infra terram structa, supra terram pugnaturis bostibus usui esse nulli poterat) mansit ut erat, externo dumtaxat ornatu spoliata: & reliquis Sanctorum tumbis, per omnem amplißimi templi ambitum, sacrilego ausu violatis, perrexit S. Maximinus, medius inter SS. Agritium & Nicetium Episcopos requiescere, quotidiano Missæ sacrificio etiam tunc honoratus; quemadmodum anno MDCLXXXII mihi scripsit novus ante biennium Abbas Alexander Henn, decessoris avunculi dignißimus successor. Idem eadem in epistola addidit, Caput Sancti, inclusum argenteæ statuæ maximi ponderis pretiique, Luxemburgi in domo Refugii Maximiniani religiose servari, [& caput argenteæ statuæ inclusum.] quod proximo vere relaturus erat, una cum aliis Sanctorum Reliquiis, in restauratam triennali labore partem ecclesiæ.

[12] Sed digna est quæ hic integre legatur Relatio, ab eodem Abbate mihi per epistolam facta anno MDCLXXXVI exeunte: [Post istius desolationis arumnas sexennales,] Contigit monasterii nostri ecclesiæque excidium anno MDCLXXIV, mensibus Aprili & Majo, ea ipsum mandantium inclementia, ut ne pro uno quidem Religioso mansiuncula relinqueretur. Unde X Maji, triginta quot tunc eramus Monachi, ad domum Maximiniani refugii intra urbem Trevirensem, nos recipere cogimur; ubi uno in cubiculo terni & quaterni, imo & seni, per distinctas vetustis parietinis cellulas, stabulati potius quam hospitati, Officium tamen divinum, cum magno viciniæ totius concursu, per integri novennii exilium, ad usque restaurationem monasterii, constanter servavimus: atque etiam per singulos dies sanctæ Missæ sacrificium extra urbem celebravimusin crypta S. Maximini: quam solam & unicam, ad Sancti sui honorem, amabilis Dei providentia servaverat integram & illæsam contra irruentium ruderum & incumbentis fornicis molem, atque injurias militum, omnes aliorum Sanctorum tumbas profanantium. Cum vero, durante novennali hac desolatione, Reverendiss. D. Maximinus Gulich, Abbas noster dignissimus, senio & ærumnis fractus, obdormisset in Domino; & ego, anno MDCLXXX die X Januarii, per liberam Conventus electionem, præter omne meum meritum & votum, in locum ejusdem fuissem subrogatus; Sanctissimus D. N. Innocentius XI, [novus anno 1680 Abbas Alexander,] in Bulla confirmationis, quam, utpote Sedi Apostolicæ immediate subjecti, ex Curia Romana recepimus, dirutæ ecclesiæ ac cœnobii Maximiniani restaurationem mihi injunxit, gravissimis hisce formalibus verbis: Volumus autem, quod tu ecclesiæ Abbatialis reparationi pro viribus incumbas, conscientiam tuam in hoc onerantes.

[13] Ergo Apostolico istoc mandato excitatus, ac de adjutorio Dei Cælitumque confisus, anno MDCLXXX, [restaurato intra triennium monasterio,] intra Octavam Pentecostes, cum invocatione Spiritus sancti, arduum istud opus aggressus sum; ea auxiliantis & promoventis Numinis benignitate, ut, quod vel cogitare fuisset præsumptio, intra unius non integri triennii angustias, vastum illud & quadrilaterum monasterii ædificium, una cum amplissimi templi Maximiniani appendicibus cryptis, non sine manifestissimo propitiæ Divinitatis indicio absolveremus: atque anno MDCLXXXIII, in festo S. Constantini Magni, qui anno CCCXXXIII monasterium nostrum in Augustali suo Palatio fundaverat, plaudente tota Treverorum metropoli, ad pristinos lares regrederemur. Indixerat, ad augendam reditus nostri pompam, Eminentissimus Treverorum Princeps Elector, eum in diem, ex Metropolitana ecclesia ad S. Maximinum, solennem cum Venerabili Sacramento processionem: quam sub ingenti tympanorum, bombardarum ac tormentorum currulium fragore, [illuc festive cum suis reducitur 21 Martii 1683] & per omnes urbis basilicas concrepantium campanarum clangore, universus Clerus Trevericus, suas per turmas & collegia distributus; totaque civitas, partim festive armata, partim ad spectaculum & devotionem effusa, præcedendo sequendoque, ad usque S. Maximini comitabatur. Ubi decantato in gratiarum actionem solenni Sacro & hymno Ambrosiano, festum terminavit religiosum ducentarum & ultra personarum convivium, in Abbatia & duplici Refectorio. Majoris templi fabricam, per Dei gratiam, etiam eo usque deduximus, ut infra annum extremam manum expectet. Faxit Deus, ut ad majorem sui nominis gloriam, in sancti ejus servitio confortari & conservari mereamur. Ita ille.

[14] [Reliquiæ S. Maximini Pragæ.] Ex corpore S. Maximini, insigne frustum de brachio vel de crure, & aliud minus, allata per Carolum IV Imperatorem Pragam anno MCCCLXXII, item partem de baculo ipsius asservari Pragæ, scribit in suo Diario Pragensi Peßina ejusdem Ecclesiæ Decanus. Est ejusdem S. Maximini Archiepiscopi Trevirensis Ecclesia parochialis in urbe Senonensi; & in ea sacrum aliquodos non exiguum ejusdem Sancti habetur in veneratione, ac festum sub ritu trium Lectionum, quæ ex Vita recitantur, celebratur in tota diœcesi: sub quo etiam ritu invenimus S. Maximini cultum præscriptum in Breviariis antiquis, Virdunensi, Tullensi, Lemovicensi, Lingonensi, Senonensi, & Turonensi, Ambianensi quoque & aliis nonnullis, [Senonibus,] sed sub nomine Maximi; denique Vesentionensi etiam in Burgundia Ms. quod penes nos est: & ubique præscribantur Lectiones tres, de Vita quidem in nonnullis, in plerisque vero de Communi Pontificis Confessoris dicendæ: quæ omnia insignem & antiquū totisq; Galliis sparsum S. Maximini cultum probant. Quin etiam apud Senonenses sub ejus nomine parochia est, in eaque os non exiguum hujus Sancti. Coloniæ autem Agrippinæ, quam urbem, ut vidimus, cohonestavit, Synodo istic præsens aut etiam præsidens; ipso quo Synodus habita creditur loco, antiquißimæ originit extat ecclesia, quæ vico suo nomen S. Maximini dedit, saltem a seculo XII, quo ecclesia illa ab Visulanis Sanctimonialibus tradita est pauperibus aliquot Sororibus. [& Coloniæ,] Ita Ægidius Gelenius Syntagm. 56, agens de initio monasterii, quod nunc sub regula S. Augustini & Canonicarum Regularium instituto habetur, non sine aliquibus S. Maximini Reliquiis, Hierotheca V asservatis: quales etiam aliquæ ibidem sunt in Hierotheca XVIII ecclesiæ S. Pantaleonis; nec non in Cruce quadam pervetusta ecclesiæ Walciodorensis in Belgio, uti asserit Rayßius in suo Hierogazophylacio.

[15] Porro in præmemorata Vesontionensi diœcesi, non solum antiquitus cultus fuit S. Maximinus: [atque in diœcesi Vesontionensi;] sed etiam ædiculam habuit perquam vetustam, sexto ab urbe milliario, juxta vicum Torpet; ad quod sacellum die XXIX Maji adire solet quotannis frequens populus: & podagricos, qui eo deducuntur, B. Maximini opem experiri ferunt. Ita Ioannes Iacobus Chiffletius Vefontinus, parte 2 suæ Vesontionis; sed alium S. Maximinum intelligens, qui a S. Cajo Papa Vesontionem directus, ædiculam, a S. Lino Petri discipulo primum ædificatam, sub nomine S. Stephani restaurarit; abdicatoque Episcopatu eremitice in loco præfato vixerit, sepultusque sit a suo successore Paulino. Et hæc quidem ille profert, tamquam accepta ex tæbulis Bisontinæ ecclesiæ, tam antiquis, ut vix alius earum auctor esse potuerit, quam qui illa ipsa, de qua scripsit, ætate vixerit: hoc autem ideo, quia Ms. vetus dicit, [ubi gratit finguntur Maximinus & Paulinus Episcopi fuisse,] quod idem Maximinus aliam Basilicam in foro civitatis juxta Capitolium consecravit: & Quantum, inquit Chiffletius, nunc ab illo mutatus civitatis status! Ubi forum illud vel Capitolium? Debile profecto pro tanta vetustate alicui scripturæ asserenda argumentum. Eadem quæ supra, de S. Maximini ædicula, cum ex Petri Francisci Chiffletii sensu dixissent Sammarthani; agnoscunt, quod dictis repugnant Martyrologia Bisontina, in quibus die XXIX Maji mentio habetur dumtaxat Maximini Trevirensis; nusquam autem Maximini Vesontionensis memoria celebratur.

[16] Iidem ex Petri Francisci sententia dicunt, Catalogum Episcoporum, in quo Linus, Maximinus, Paulinus, Episcopi primi nominantur, ab annis sexcentis conscriptum esse: quæ quam exigua ætas sit, ad probandam rem seculo III gestam, nemo non videt. Equidem vix possum dubitare, quin sicut ex æmulatione illa, Ecclesiis plerisque Gallicanis olim communi, arrogandæ sibi quam maxima antiquitatis, a Romanis mutuati S. Linum sunt Vefontionenses, nullo ex vetustate testimonio vel indicio subnixi; [æque ac S. Linus] ita occasionem arripuerint, ex veteri apud se cultu S. Maximini, eumdem cum suo successore Paulino ad se Treviris adducendi; & quoad sepulturam magistri, a discipulo curatam foris extra civitatem, eadem dicendi, quæ legebantur in Trevirensibus Actis. Tali autem posito fundamento, nihil pronius fuit, quam ecclesiarum a S. Helena Vesontione extructarum exordia ad eumdem S. Maximinum reserre. Edidit prælaudatus Petrus Franciscus Dissertationem unam de Constantini conversione, in qua probare conatur, Helenam cum nepote Crispo Vesontione vixisse, urbem portis, turribus, publicis ædificiis ornasse, ac tandem Crispolinorum civitatem nuncupari voluisse, unde Chrysopolim deinde fecerit imperita posteritas. Fuit cum ista agerentur Episcopus Vesontione S. Hilarius, quem primum fecerim in ordine eorum, quorum ad nos pervenerunt nomina (quod poterit ad diem ejus XXII Iulii accuratius expendi) nam, quem ei præponit Petrus Franciscus Eusebium, hunc ille sumpsit ex fabulosis inventæ Crucis actis: & quia constabat, Eusebio qui istic nominatur Romano Pontifici, dicta non convenire; primus omnium cogitavit ut inde faceret Episcopum Vesontionensem: quod alibi satis refutavimus. Fatentur Chiffletii, nihil apud se sciri de prætensi illius S. Maximini corpore, [& S. Eusebius.] ideoque supponunt istic adhuc latere, ubi tumulatum fuisse credunt. Neque plus existimo sciri Vesontione de corpore S. Paulini; & æque gratis asseri, eum in ecclesia S. Stephani ante altare requiescere.

ANNOTATA.

a Rubertus, seu Rutbertus aut Ruotbertus, sedit ab anno 930, usque ad ann. 956, quo Coloniæ e vita deceßit.

b Adalbero, frater Frederici Ducis Lotharingiæ, sedisse reperitur anno 928, mortuus in monasterio S. Trudonis anno 964, Albericus notat annum 966.

c Refertur etiam ad hunc annum dicta Dedicatio in Supplemento Reginonis.

d Coluntur SS. Nicetius 1. Octob. Basinus 4 Martii, & Weomadus 7 Novembris.

e De Abbatia Gorziensi in diœcesi Metensi egimus 27 Februarii, ad Vitam B. Joannis ibidem Abbatis, & Successoris Agenaldi, qui in Catalogo Abbatum præfixo Eginoldus, creditur sedisse ab anno 940 ad 960, ac primus ex instituto B. Benedicti professus dicitur, in Vitæ B. Ioannis n. 44.

f Erat dicto anno Episcopus Tullensis S. Gauslinus seu Goslinus, qui Regulam S. Benedicti introduxit in monasterium S. Apri in Suburbio Tullensi. Forsan ibi tunc Erkenboldus Abbas constitutus fuit.

g Hubertus in Vita B. Ioannis citata, num. 67 appellatur Heribuertus: ast Arbertus dicitur: in diplomate Adalberonis hoc anno 942 dato, a quo is e monasterio Gorziensi assumptus, primus post reformationem Abbas constitutus est.

h Fredericus, patruus dicti Adalberonis Episcopi, ex Præposito Gorziensi factus Abbas S. Huberti, petente Richario Episcopo Leodiensi, mortuus Treviris, dum huic Translationi interfuisset, ac primus in dicta ecclesia sepultus; uti lætius explicatur in Vita B. Ioannis num. 55.

i Salacho seu Salecho, Clericus S. Martini ultra fluvium Mosellam dicitur in Vita dicti B Ioannis n. 33; & num. 43, ex Clericis S. Martini circa Mosellam monachus Gorziensis factus an. 933, inde postea Abbas in dicto monasterio S. Martini reformato.

k Arnoldus II, Sedit ab anno 1242, usque ad 13 Novembris anni 1259, fuit ex gente Isenburgica & Eppensteinia.

l Conradus, Comes Hochstedensis, sedit ab an. 1237, ad 28 Septembris anno 1262.

m Hic est Sifridus seu Sigefridus Tertius, aut Junior, creatus anno 925, mortuus 9 Martii an. 1259.

n Hi duo non adfuerunt dedicationi, tunc necdum Episcopi. Ex iis Richardus, electus anno 1247, sed oborto Schismate posseßionem solum suscepit anno 1253. At Henricus, Comes a Monte-forti, electus fuit anno 1251: qui suas etiam Indulgentias concesserunt.

o Innocentius IV præfuit Ecclesiæ ab anno 1243 ad 9 Decemb. anni 1254.

DE SANCTO MAXIMO
EPISCOPO VERONENSI IN ITALIA.
Sylloge, ex Augustino Valerio, ejusdem Vrbis Episcopo.

SEC. IV

[Commentarius]

Maximus, Episcopus Veronensis in Italia (S.)

AUCTORE D. P.

Inter quamplures Sanctos Episcopos Ecclesiæ Veronensis, quos continuo proferimus, hoc XXIX Maji Tabulis moderni Martyrologii Romani inscriptus est S. Maximus Episcopus Veronæ: [Memoria in Martyrol. Romano,] alleganturque a Baronio in Notis Tabulæ Ecclesiæ Veronensis, & sæpius citatus Commentarius de Episcopis Veronensibus pag. 9 & 40: in margine autem dicitur claruisse circa annum CCCLII, ex monumentis Ecclesiæ Veronensis. Porro in antiquis monumentis Sanctorum Episcoporum Veronensium, a Raphaele Bagata, Baptista Peretto, & Augustino Valerio Episcopo anno MDLXXII editis, citata pagina 9 versa, ista leguntur: S. Maximi Episcopi Veronensis corpus, quidam scriptum reliquit, sepultum fuisse extra portam civitatis; ubi & templum de ejus nomine conditum & consecratum fuit. [& dicata ei ecclesia,] Ubi autem nunc requiescat, nos ex antiquis monumentis invenire non potuimus. In tabula Sanctorum die XXIX Maji, Maximi Episcopi Veronensis & Confessoris, duplex minus. Ignoratur ubi sit. Extra portam urbis extat etiam nunc Ecclesia reædificata in honorem nominis S. Maximi, [vicus porta,] in vico qui etiam S. Maximus appellatur, & porta illa appellatur porta S. Maximi. In consecratione altaris S. Helenæ, Ecclesiæ sanctorum Apostolorum, repositæ fuerunt etiam Reliquiæ S. Maximi Episcopi Veronensis, ut ex Psalmista vetusto dictæ Ecclesiæ. Hæc ibi. Ast alia supra citata pagina 40 versa, ista habentur. De S. Maximo Episcopo Veronensi. Maximus Episcopus Veronæ, ut domestica antiqua monumenta testantur, [nec non monasterium Virginum.] vir fuit eximiæ doctrinæ & spectatæ virtutis. Cum egregia morum probitate magnum usum rerum conjunxerat. Ex hac vita decessit quarto Kalendas Junii, ac de ejus nomine postea extra urbem, non longe a mœnibus, in honorem ipsius templum exstructum fuit. Similiter & monasterium sacrarum Virginum, prope ejusdem urbis portam: quæ ipsa quoque cum vico, in quo templum conditum fuit, S. Maximi appellata est. In consecratione altaris S. Helenæ, in ecclesia Sanctorum Apostolorum Veronæ, una cum ceteris multorum Sanctorum positæ fuerunt Reliquiæ, [Reliquiæ,] etiam Sancti hujus Episcopi. Hæc ibi. Denique pagina 77 ista repetuntur: In Ecclesia Sanctorum Apostolorum … in consecratione altaris S. Helenæ repositæ fuerunt Reliquiæ de ligno Crucis, S. Pantaleonis Martyris, S. Facundini Martyris, SS. Proculi & Maximi Episcoporum Veronensium & Confessorum: Acta S. Proculi Episcopi Veronensis dedimus XXIII Martii.

[2] Onuphrius Panvinus lib. 4 Antiquitatum Veronensium cap. 7 producit Episcopos Veronenses, [Tempus Sedis.] incerti temporis, post S. Zenonem, quos pagina 101 ordine alphabetico collocat, ubi ista referuntur: S. Maximus obiit XXIX Maji, sepultus ad S. Maximum in basilica sua. Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ, aliquod ex jam relatis edidit elogium ad hunc XXIX Maji, & facit illum XVIII Episcopum, Veronensemque Ecclesiam administravisse dicit circa annum CCCLII. Ast Ferdin. Vghellus in Episcopis Veronensibus statuit eum Episcopum XX, successoremque Syagrii, ad quem extant epistolæ duæ S. Ambrosii, adeoque referenda est juxta ipsum Episcopalis S. Maximi dignitas potius ad finem seculi quarti.

[3] Itaque hoc solum de eo aliisque pluribus dici potest, vixisse inter illa quinque prima Ecclesiæ felicis secula, quibus tanta fuit Episcoporum Veronensium probitas, ut ad unum omnes Sancti sint habiti. De horum inter se ordine liceret certius statuere aliquid, & (quod consequens est) etiam de ætate singulorum nonnihil conjectare, si uspiam invenirenter antiqua illius ecclesiæ Diptycha, [Series Episcopalis usque ad an. 500 incerta.] ex quibus in Sacris suorum Decessorum nomina recitabant Episcopi.

[4] Hoc notaverim: tali usu, pridem abolito, factum videri, ut quædam celebriores in Italia Ecclesiæ totam seriem primorum suorum per tria quatuorve secula Episcoporum, absque discrimine, Sanctis adscribant; licet ex illo præcise usu & tali titulo Sancti, non plus fortaßis habeatur, quam singulos vixisse laudabiliter, nihilque commisisse propter quod expungi nomen debuerit, tamquam inter Sacra usurpari indignum. Plus tamen habemus in favorem S. Maximi, quem non simpliciter dictum esse Sanctum, communi olim bonis omnibus Episcopis titulo; sed religiosum quoque cultum a morte meruisse, probant illæ, quas dixi, sacrarum ædium appellationes.

[5] Nicolaus Brautius, Episcopus Sarsinæ, hoc eum elogio in suo Martyrologio Poëtico celebrat:

Cælestis doctrina, Deo populoque Magistrum
Fecerat acceptum; vita probata, magis.

DE SANCTA BVRIENA
VIRGINE IN CORNVBIA ANGLIÆ PROVINCIA.
Sylloge circa cultum, ex Scriptoribus Anglis recentioribus.

[Commentarius]

Buriena Virgo, in Cornubia Angliæ Provincia (S.)

G. H.

[1] Inter Danmonios, antiquos Britanniæ populos, est hoc tempore provincia Cornubia seu Cornwallia, in cujus promontorio, seu Penwitensi hundredo aut ditione, est vicus S. Burienæ dicatus: de quo Guilielmus Cambdenus in sua Britannia, de prædicta Cornubia agens, ista scribit: Viculus nunc illi promontorio insidet Saint Buriens, [Ecclesia ejus] olim Eglis Buriens, id est Ecclesia Burienæ vel Burianæ dictus, Burienæ religiosæ mulieri Hibernæ sacer: Sanctos enim Hibernicos & indigetes suos hæc gens ut tutelares semper ita suspexit, ut omnia fere oppida illis consecraverit. Huic, ut fama perhibet, asyli jus concessit Rex Athelstanus, cum e Syllinis insulis hic victor appulisset. Certum est illum ecclesiam hic construxisse, & sub Guilielmo Conquestore Canonicorum hic fuisse Collegium, & territorium adjacens ad eos spectasse. Hæc Cambdenus. Meminit & Ioannes Spedus, in suo Theatro imperii magnæ Britanniæ, [& Collegium Canonicarum.] loci S. Burienæ. Ioannes Wilsonus in Martyrologio Anglicano, sub annum MDCVIII excuso, ad hunc XXIX Maji celebrat ejus memoriam his fere verbis. In Cornubia & loco Saint Buriens, commemoratio S. Burienæ Virginis, quæ in Hibernia parentibus magnæ nobilitatis prognata, in Angliam est profecta, ubi in magna virtute & bona vita per annos plurimos degit, atque in vera sanctimonia magna, & operibus miraculorum excellens, tandem ad Sponsum suum migravit. Memoria ejus est in veritate celebris, tam in Hibernia quam magna Britannia, [Memoria 29 Maji] & præcipue in Cornubia, in cujus promontorio locus ab ea cognominatur Sainte Buriens, & a multo tempore ibidem illustris ecclesia, ad ejus honorem fuit erecta. Hæc Wilsonus, allegans antiqua monumenta Cornubiæ, & Registrum ejusdem Ecclesiæ ibidem.

[2] Wilsonum sequuntur Henricus Fitz Simon in Catalogo Sanctorum Hiberniæ, & Philippus Ferrarius, in Catalogo generali eorum qui in Romano non sunt, qui præter Martyrologium Anglicanum citat Tabulas Ecclesiæ Exoniensis, in qua venerationem habet, Actaque asservari dicuntur: quæ non vidimus, neque habuit Michaël Alfordus, qui de eo agit in Annalibus Ecclesiæ Britannicæ ad annum CCCCLX, num. VI, ubi inquirit unde Cornubiæ ager plenus Hiberniæ Sanctis: idque factum ait occasione S. Benigni, qui in Hibernia discipulus S. Patricii venit Glastoniam, & S. Kierani sive Pirani in Cornubia quiescentis. Hujus Vitam illustravimus ad diem V Martii: De S. Benigno agendum erit III Novembris. Iterum ad annum DCCCCXXXVI, regni Ethelstani XII, idem Alfordus, de jure asyli ecclesiæ S. Burienæ concesso, agit. Demum in Indice ait, nomen ejus inter Sanctos in Anglicano Martyrologio aliquando positum ad XXIX Maji fuisse, miratus aut forte ægre ferens, [& 19 Iunii.] quod in secunda editione anni MDCXL fuerit ejus memoria translata ad diem XIX Iunii: ubi interim citatur Catalogus Sanctorum Hiberniæ: sed in eo est relata S. Buriena ad hunc XXIX Maji. Si tamen Acta a Ferrario citata reperiantur & nobiscum communicentur, libenter ad dictum XIX Iunii iterum de hac Sancta agemus.

DE SS. SISINNIO, MARTYRIO, ET ALEXANDRO,
MARTYRIBVS IN AGRO TRIDENTINO.

ANNO CCCXLVII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Actis, a S. Vigilio Episcopo Tridentino ad Joannem CP. scriptis, loco ac tempore martyrii, & Reliquiis veterum testimonio celebratis.

Sisinnius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Martyrius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Alexander, Martyr in agro Tridentino (S.)

AUCTORE D. P.

[1] Tridentum, urbs antiqua inter montes Alpinos, in jucunda planitie ad Athesim fluvium sita, a Germania in Italiam progressuris prima occurrit. Ejus templum Cathedrale dicatum est S. Vigilio Episcopo doctrina, martyrio ac miraculis claro: a quo dicti tres Martyres suscepti, & ad fidem Christi promulgandam mißi sunt in ditionem vallis Anauniæ, aliis Anagniæ, vel Agauniæ dictæ; Ferrario, in Nova Topographia ad Martyrologium Romanum, intra Alpes Rheticas, vulgo Val d'Anagna, ubi Metho pagus, ab urbe Tridentina XXV M. P. in occasum distans: [Locus martyrii.] ubi S. Sisinnius ecclesiam fabricasse infra in Actis dicitur. Ianus Pyrrhus Pincius lib. 1 Historiæ Tridentinæ describit horum Sanctorum Martyrium, asseritque apud Thajum, in ulteriori, quæ e regione est, Nauni fluminis ripa, rem actam fuisse, ubi nunc sunt, quæ vulgo Quatuor-villæ nominantur: quo in loco constans est omnium incolarum opinio, Martyres ultimo supplicio affectos. Hæc ille.

[2] Quid de Martyrio illo S. Vigilius mox ab obitu eorum scripserit, [Geminum S. Vigilii de eo scriptum:] ita explicat Gennadius Maßiliensis de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 37. Vigilius Episcopus scripsit ad quemdam Simplicianum in laudem Martyrum libellum & epistolam, continentem gesta sui temporis apud barbaros Martyrum. Est hic S. Simplicianus Episcopus Mediolanensis, & S. Ambrosii Successor, XVI Augusti anno CCCC vita functus. Epistola autem de prædictis Martyribus illi inscripta, est primo edita ab Aloysio Lipomano tomo 2 Vitarum sanctorum priscorum Patrum, & a Laurentio Surio ad hunc XXIX Maji recusa, atque a Cæsare Baronio Annalibus Ecclesiasticis inserta ad annum CCCC. Dolet tamen hic num. 7 ejusdem auctoris libellum, eo argumento fusius scriptum, omnino periisse. Hunc nos Romæ anno MDCLXI reperimus in codice Ms. bibliothecæ Vaticanæ num. 5374, sub sequenti titulo. Incipit Epistola S. Vigilii, de laudibus beatissimorum Martyrum Sisinnii, Alexandri, & Martyrii, quorum Reliquiæ per Jacobum Virum illustrem, ad Joannem Episcopum urbis Constantinopolitanæ, [utrique Acta duplicia præponuntur.] pervenerunt: & ubi explicit, eadem omnia verba iterantur: sed nominatur Joannes sanctus Episcopus Constantinopolitanus: quem fuisse Chrysostomum, probat ratio temporis. Vtrobique stylus inflatior & obscurior est: quare, ut historiam melius Lector capiat, illis Vigilii scriptis, præmittimus, ab aliis distinctius concinnata, Acta duplicia. Priora & valde brevia habentur in Breviario sub annum 1490 excuso, quæ, & forte accuratiora, submisit nobis Ioannes Gamansius noster, ex codice Ms. Carthusiæ Gamnicensis desumpta: quibus varia similia leguntur apud memoratum Pyrrhum Pincium, Petrum de Natalibus, & alios Martyrologos. Alia Acta longiora, & forte ipsius S. Vigilii ætate scripta, ediderunt Boninus Mombritius, in suis veluminibus de Vitis Sanctorum ante ducentos circiter annos vulgatis, & Laurentius Surius ex aliis antiquis Mss. codicibus, præfatus ea graviter, & erudite, & aliquanto explicitius conscripta. Nos eadem habemus ex duplici pervetusto codice Trevirensi, altero Imperialis monasterii S. Maximini, altero Ecclesiæ Collegiatæ S. Simeonis, præterea ex Ms. Vltrajectino Ecclesiæ S. Salvatoris: quæ diligenter inter se collata damus.

[3] [Eorum meminerunt S. Augustinus] Inter alios qui horum Martyrum meminerunt, est S. Augustinus, qui epist. 158, ad Marcellinum, ista interserit. Scio in causa Clericorum Anaunensium, qui occisi a Gentilibus nunc Martyres honorantur, Imperatorem rogatum facile concessisse, ne illi, qui eos occiderant & capti jam tenebantur, pœna simili punirentur. Hæc S. Augustinus: cui adjungatur S. Gaudentius, qui eodem tempore floruit Episcopus Brixiensis, & in tractatu excepto die Dedicationis basilicæ Sanctorum XL Martyrum ista scribit: Recepimus etiam sanctos cineres Sisinnii, Martyrii, & Alexandri, quos nuper in Ara-Agatini, [S. Gaudentius,] uni venerandæ religionis cultui attentius inhærendo, gens interfecit sacrilega, flammisque adhibitis concremavit, ut holocaustum Deo ipsi fierent; qui Christianos suos victimas dæmoniis ministrare increpatione justissima vetuissent. Tertius adjungatur Paulinus Presbyter in vita S. Ambrosii: cujus auctoritas in Martyrologiis Vsuardi, Adonis, Notkeri, & hodierno Romano allegatur, sed an recte Sanctus aut Beatus habeatur, non constat. Is sub finem dictæ Vitæ hæc refert: Sisinnii etiam & Alexandri Martyrum, qui nostris temporibus, [ac Paulinus in Vita S. Ambrosii,] hoc est post obitum S. Ambrosii, in Anauniæ partibus, persequentibus Gentilibus, martyrii coronam adepti sunt, cum Reliquias Mediolani summa cum devotione susciperemus, adveniente quodam cæco & referente cognovimus, qui eodem die tacto loculo, in quo Sanctorum Reliquiæ portabantur, lumen recepit; quod per visum noctis vidisset navem appropinquare littori, in qua erat multitudo albatorum virorum: quibus ascendentibus ad terram, cum unum de turba precaretur, ut sciret qui essent ii viri, audierit, Ambrosium ejusque consortes. [referens cæcum illuminatum.] Quo audito nomine, cum deprecaretur ut lumen reciperet, audierit ab eo: Perge Mediolanum & occurre fratribus meis, qui illo venturi sunt, designans diem, & recipies lumen. Erat enim vir, ut ipse asserebat, de littore Dalmateno; nec sane ante venisse in civitatem asserebat, priusquam recto itinere Reliquiis Sanctorum occurrisset, nondum videns: sed tacto loculo, videre cœpisse.

[4] Hæc ibi Paulinus: in cujus relatione omissum est nomen S. Martyrii: cujus etiam Reliquias fuisse tunc Mediolanum deportatas, infra constabit. Secundo, ista verba, nostris temporibus, id est post obitum S. Ambrosii, non videntur ad coronam martyrii; sed ad susceptionem Reliquiarum apud Mediolanenses referenda: uti infra fit in prioribus Actis: [Passi sunt, non anno 400,] & sic necessario intellexit Baronius, qui martyrium illorum retulit ad annum CCCC, quo Consul erat Stilico: nam sub eo passos esse legitur apud Mombritium in secundis Actis, uti etiam in Mss. Vltrajectino & Trevirensi S. Maximini; atque ita olim legit Rabanus, & asservat in suo Martyrologio. Verum ista verba desunt apud Surium in eisdem Actis, juxta antiqua monumenta vulgatis: quibus assentitur Ms. Trevirense S. Simeonis, tempore Caroli Magni collectum, uti ex hujus Præfatione de Vitis Sanctorum magna cum diligentia selectis scitur. Et videtur dictus character Consulis Stiliconis perperam ex Actis S. Vigilii Episcopi, qui isto Consule interfectus est, ad hos Martyres translatus. [sed an. 397 feria 6 die 29 Maji.] Alii autem characteres proferuntur in omnibus Actis, etiam utrisque ipsius S. Vigilii, dum dicitur dies passionis Sanctorum IV Kalendas Junii, feria Sexta, luce nascente. Quibus verbis necessario indicatur annus Christi CCCXCVII, quo cyclo Solis XIV littera Dominicali D, dictus IV Kalendas Junii seu XXIX Maji convenit in feriam Sextam, & quidem infra Octavam Pentecostes, quod dicto anno cyclo Lunæ XVIII, Pascha fuerit die V Aprilis celebratum.

[5] Tunc S. Vigilius, uti ejus Acta habent die XXVI Iunii danda, intentus piis operibus, Deo invigilans, vidit in spiritu pretiosas animas eorum ab Angelis in cælum deferri. Quo ardore succensus cœpit ipse in ardore martyrii efflagrare, [S. Vigilius vidit eos ab Angelis in cælum ferri:] & particeps fieri velle eorum ad coronam. Arreptoque itinere cum uno Diaconorum Anagnam petebat: quem sui retinere volebant, dicentes: Quo Pater pergis, qui oves commissas necdum omnes Christo, pio tuo verbo, adunasti? Qui fremens spiritu retineri non poterat: perveniensque ad quemdam fluvium, suo Diacono dixit: Discalceati hinc transgrediamur, ut nudam gentem nude aggrediamur, quorum incessus necdum in viam pacis est directus. Cum autem pervenisset ad locum, ubi incensa fuerant pretiosa corpora sanctorum Martyrum, collegit busta eorum in sindonibus mundis: rediensque Tridentinæ urbi honorifice condidit in ecclesia, ipsorum nomine ab ipso Domino consecrata. Hæc ibi. Quæ fere eadem scripsit in ejus Vita Bartholomæus Tridentinus. Misit dein S. Vigilius aliquas eorum Reliquias Mediolanum, cum Actis martyrii ad S. Simplicianum Episcopum: [corpora defert Tridentum.] alias particulas Constantinopolim, ad S. Ioannem Chrysostomum cum majori libello: aliquos etiam sanctos cineres ad S. Gaudentium Episcopum Brixiensem, ut supra vidimus. Præterea, quia horum Martyrum occisores capti erant, actum est ne simili pœna punirentur.

[6] Mediolani prope portam Comensem, quæ vulgo Comasina appellatur, construxisse fertur S. Ambrosius ecclesiam, Deiparæ Virgini Mariæ sacram: in qua S. Simplicianus dictas SS. Sisinnii, Martyrii, & Alexandri Reliquias deposuit, & ipse etiam a morte sua est sepultus; unde postmodum hæc ecclesia S. Simpliciani cœpta est appellari. [quomodo ea nunc dicantur Mediolani asservari,] In hodierno autem Breviario Mediolanensi, non de aliquibus Reliquiis, sed quasi de integris corporibus, ita agitur: Eorum corpora Tridentum translata, inde in diœcesim Mediolanensem ad vicum Brivium, unde demum Mediolanum a S. Simpliciano delata, in basilica ejus recondita sunt, magna civitatis Mediolanensis veneratione, quæ eorum Martyrum intercessionibus a Deo beneficia singularia accepit. Certe in recognitione eorumdem, a S. Carolo Borromæo facta, ante Translationem de qua infra, sic indicantur abesse Capita, Tridenti servata; ut licet reliqua ossa non nominentur distincte, pleraque tamen & præcipua Mediolani adesse vix dubitari videatur. Causam eorum tam liberaliter isti urbi donandorum Placidus Puccinellius in Vita S. Simpliciani hanc allegat, quod a S. Simpliciano, rogatu S. Vigilii & jussu S. Ambrosii, instructi in fide ac baptizati sint: sed hoc facilius dici reor, quam prudentius credi, in tanto antiquitatis silentio. Multo autem creditur difficilius, quod additur, eorum cuique ecclesiasticum suum Ordinem esse etiam a S. Ambrosio attributum; neque enim promptum erit exempla invenire eorum, qui ad ecclesiæ alicujus particularis ministerium, ut illi ad Tridentinæ, ab alio quam Episcopo suo proprio fuerint ordinati: neque moris erat recens baptizatos, mox etiam consecrari ad Officia divina.

[7] Ioannes Petrus Puricellus, in Monumentis Mediolanensibus Ambrosianæ basilicæ num. 550, describit, [& eorum auspiciis victoria de Fred. Barbarossa impetrata.] quomodo Mediolanenses, auspicibus SS. Sisinnio, Martyrio, & Alexandro Martyribus, commisso prælio, Fridericum Ænobarbum Imperatorem ejusq; exercitum, ingenti edita strage collectaque præda, fugarint; quando, uti ex Sigonio tradit, ante congressum exercituum tres columbæ ab ipsorum Martyrum altari avolavere, ac mirifico visu in malo ipsius Caroccii consedere. Quo augurio accepto, Mediolanenses, victoriam haud incertis animis ominati, majore studio atque alacritate prælium inierunt, … castris captis prædam ingentem repererunt, ac clarissimo cum triumpho in Urbem se retulerunt; victoria omnibus rebus, quibus effusa significari lætitia solet, celebrata: & cum se præsenti trium Martyrum auxilio, ex propitio trium columbarum augurio, vicisse opinarentur, is dies in perpetuum civitati festus decretus. Quod porro (addit Puricellus) de tribus illis columbis affirmavit Sigonius, id ipsum jam ante legimus affirmatum, tamquam e Chronico Leonis, a Gualvaneo Flamma in Chronico majori cap. 295, & in Manipulo florum. cap. 207, ac similiter ab auctore Chronici Flos-florum dicti. Sic etiam Donatus Bossius in Chronico, & Georgius Merula lib. 3. Antiquitatis Vicecomitum, asseveranter hoc tradiderunt … Die autem Maji vigesima nona, Mediolanenses hanc ipsam de Friderico victoriam reportarunt. [cultus 29 Maji] Ceterum ejusmodi trium Martyrum altare majus in hodiernum usque diem perseverat in San-Simpliciana hujus urbis basilica: in qua Sanctus ipse Simplicianus Archiepiscopus ea olim collocavit, ad se Tridento allata. [& ultima Dominica ejusdem.] Eorumdem annua celebritas ab Ecclesia Mediolanensi colitur ipso die Maji vigesimo nono. Verumtamen e publico politici Magistratus decreto, & in ejus itidem victoriæ memoriam, postrema semper ejusdem mensis Dominica die colitur: ejusdemque diei matutino tempore Decuriones urbis (subsequentibus, de more in ejusmodi celebritatibus usitato, Artificibus) ad eam basilicam solenni pompa, longoque ordine procedunt, Missæque solenniis intersunt, quæ de Sanctis iisdem Martyribus decantatur.

[8] Hæc Puricellus. Sunt in eadem Ecclesia universim novem corpora Sanctorum, quæ cum solennißima proceßione fuerunt anno MDLXXXII, a S. Carolo Borromæo translata, [Translatio an. 1582.] uti obiter quidem dictum est V Maji, ad Vitam S. Gerontii Archiepiscopi Mediolanensis: sed hujus pompæ apparatum ordinemque reperiens post præcitatam Italicam Vitam S. Simpliciani, operæ pretium censui Latinitati eum donare, sæpius alias allegandum, omissa dumtaxat operosiori transcriptione Titulorum & Epigrapharum; quarum licet paucas selegerit Auctor ex infinita quodammodo multitudine, timui tamen fastidium parere hujus cultioris seculi ingeniis, non æque singula probaturis. Præterea horum trium Martyrum aliquas Reliquias asservari Romæ, in ecclesiis S. Martini in Montibus & S. Catharinæ de Funariis, scribit Abbas Piaxxa in Sanctuario Romano. Ex quibus aliisque relatis cum cultus antiquus horum Martyrum satis constet, supersedemus verba Martyrologiorum referræ. Eorum loco Acta plura damus; tantumque indicamus longo Encomio ad Kalendas Iunii celebrari in Viola Sanctorum, excusa Hagenoæ anno MDVIII.

ACTA BREVIORA
Ex codice Ms. Carthusiæ Gamnicensis.

Sisinnius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Martyrius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Alexander, Martyr in agro Tridentino (S.)

BHL Number: 7798

EX MSS.

In nomine Sanctæ Trinitatis, tres boni viri, Sisinnius, Martyrius, & Alexander, Græci natione, cives Cappadoces, veniunt a Mediolanum, & ibi cum S. Ambrosio per aliquod tempus morati sunt. Et ab inde b Tridentum veniunt, & a S. Vigilio, Sisinnius Archidiaconus, Martyrius Lector, Alexander Ostiarius ordinantur. Eo tempore vallis c Annonia, eo forte quod satis abundet annona, tota idolis dedita fuit, [Missi, ad convertendos Gentiles,] & regia dicebatur. Ad hanc S. Vigilius prædictos misit, ut fidem annuntiarent Sanctissimæ Trinitatis. In vico igitur, qui Medo dicitur, Ecclesiam construxerunt, populo prædicant, multos convertunt. Adest dies in qua diis suis, quasi pro frugibus habituris, Gentiles immolant, & jam conversos cogunt immolare.

[2] Tum Christi Athletæ pro domo Dei murum se opponunt. Unde comprehensi ad idolorum d culturam compelluntur; respuunt, durissime cæduntur, ut etiam vix vita supersit. Nam S. Sisinnius senior, strepitu tubæ, qua se ad ritus suos convocabant, furiose percussus, [capiuntur: graviter percussi,] & securibus confossus, vix ad hospitium reversus, quasi exanimis lectulo decumbebat. Psallunt alii hymnum Deo, & jam exhalanti spiritum Sisinnio Martyrius calicem aquæ præbebat. Aurora rutilat, turba furens affuit, cuncta diripiunt, & in tantum sæviunt, ut & templum Dianæ Deæ suæ profanent, [obeunt S. Sisinnius,] & stercora jaciant more saxorum.

[3] Inter hæc Sisinnius ad Dominum migravit; ad cujus collum, [S. Martyrius,] sicut pecudibus fieri solet, tintinnabulum ligatur, & per pedes trahitur. Martyrius in horto proditus capitur, vulneratur, in capite cæditur, stipitibus transfoditur, & per scopulosa tractus, ad cælos transivit. Alexander, ad januas Ecclesiæ excubans, comprehenditur; & quia junior, reservatur, ut aliorum pœnis territus, impiis consentiat. Fit ergo hujus pœna gravior, mors exspectata, quam illata. Pedibus tandem vinctis Alexander, sociis jam in cælo regnantibus, per scopulos tractus, apponitur, & ad fanum Saturni pertrahitur.

[4] Rogus succenditur, duo priores immittuntur, Alexander iterum flagellatus ante rogum statuitur, & ei, [& S. Alexander:] si libare velit, vita promittitur, & munera multa. Quæ ille, fidei calore succensus, reprobat; & per ignem cum sociis ad cælestia transit. Sanctus autem Vigilius tunc ædificiis ecclesiæ Tridentinæ instabat, & vidit horum animas ab Angelis in cælum deferri.

[5] [animæ ab Angelis delatæ in cælum,] Erat autem Dominicæ passionis sexta dies, & miracula Domini non defuerunt. Nam nigra nubes totam regionem contexit, proxima terræ discurrunt fulgura, rutilus ignis emicat; ita ut impii juste se pati hæc faterentur. Demum in loco ubi cremata fuerunt corpora, decens ecclesia construitur, & sanctorum Reliquiæ per S. Vigilium Tridentum deportantur. [corpora Tridentum.]

[6] Interim S. Ambrosius, qui eos donaverat S. Vigilio compatriotæ suo, a labore e quieverat, & sanctus senex Simplicianus illi successerat. Cui Vigilius plena devotione de Sanctis Epistolam scripsit, [Cæcus illuminatur.] & quasdam eorum Reliquias ex caritate misit. In visione ergo cuidam cæco S. Ambrosius, in navi plena candidatis hominibus, in Dalmatia apparuit, jubens eum Mediolanum Sanctis Fratribus ire obviam: qui dum illic Reliquiis Martyrum occurrit, visum recepit. Multa & alia Deus per eos operatus est.

ANNOTATA.

a In Actis S. Vigilii dicuntur, religione Christianissimi, natione Cappadoces, & aliquantum temporis Mediolani commorati, scilicet (uti addit Petrus de Natalibus) a S. Ambrosio Episcopo honorifice suscepti.

b Eadem Acta: Ipse Vigilius, ex territoriis Veronensium vel Brixianorum regressus, ad interiora civitatis suæ territorii duxit secum quosdam, Sisinnium &c.

c Ms. Carthus Avona.

d Breviaria, Sacrificia coguntur.

e Mortuum esse S. Ambrosium anno 398 ostendimus Exercitatione singulari ante tomum 1 Aprilis. Occasione hujus mortis, in lectionibus Breviarii, intrusa erant ad hos Martyres non spectantia nonnulla, de S. Augustini baptismo, habitu nigro, & zona pellicea. Quæ in rubrica ante Officium S. Augustini 28 Augusti iterum inculcantur, quando hæc erunt exponenda. Post Vitam S. Guilielmi10 Februarii, de habitu nigro Eremitis Augustinianis concesso seculo 13, nonnulla diximus.

ALIA ACTA
Ex variis Mss. Mombritio, & Surio.

Sisinnius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Martyrius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Alexander, Martyr in agro Tridentino (S.)

BHL Number: 7796

EX MSS.

[A S. Vigilio Clerici ordinati, in Anauniam mittuntur:] In diebus illis, præsidente Cathedram Ecclesiæ urbis Tridentinæ sancto ac venerabili Vigilio Episcopo, qui postmodum ipsam Sedem gloriosa effusione sui sanguinis decoravit, dum quamdam regionem sibi vicinam, cui vocabulum Anaunia, quæ viginti quinque millibus a supradicta abest civitate, error Gentilis vetusta caligine obcæcatam detineret; tres viros in loco præfato Antistes direxit, a quibus Deus prædicaretur ignotus. Ex quibus unus, Sisinnius nomine, in quo erat & venerabilis senectus, civis Cappadociæ, Græcus genere; cui Diaconatus credidit officium, nec immerito, ut minister altaris ministerium verbi Evangelici consummaret. Qui etiam propriis sumptibus ecclesiam in supradicta regione, in vico cui nomen est a Metho, fabricavit: cui conjuncti sunt, Martyrius, & Alexander; & ipsi advenæ illis temporibus, nunc autem Domini civium & Patroni; e quibus unus Lectoris, alius Ostiarii sortiti sunt gradum: ut recipientes verbum Christi, ab uno vocarentur, & ab alio intra aulam regiam reciperentur. Igitur dum per temporis prolixa spatia facti fuissent cultores ecclesiæ, cujus structores b; [multos convertunt:] ac paulatim semen verbi Dei spargerent; indigne ferre turma Gentilium ecclesiæ culmen erectum.

[2] [patientes in adversis,] Hæc causa odii prima fuit. Cumque sæpe tubarum clangoribus excitata fuisset truculenta Gentilitas, ut adversus Sanctos Dei pugnatura consurgeret; in hoc fuit Sanctis perfecta victoria, omnia patienter sustinere, & privata mansuetudine c plebejum furorem superare; dum quodam ritu Gentilitas phantasias suas protenderent, atque agrorum spatia circuirent, veluti prodesse sibi credentes diaboli ludum. Luctuosis igitur ornatibus & diversorum pecorum pompis erectis, nuper de sua gente conversum, victimas dare cogebant d operibus tenebrarum. Quod cum vidissent ministri Dei, in defensione ovium Ecclesiæ adstiterunt. Tunc vero & ipsi apprehensi operibus confusis communicare jubentur. Quibus reluctantibus, tam funesta cæde fuerunt Sanctorum membra dilaniata, [apprehenduntur:] e ut merito coronam martyrii consummarent: una interim nocte dilata, mox pervenitur ad præmium.

[3] Nam S. Sisinnius in capite tuba percussus, atque securibus confossus, [læditur S. Sisinnius,] lectulo juxta ipsius ecclesiæ limina jam pene exanimis decumbebat: ceteris vero matutinis horis hymnum Deo canentibus, jam aurora rumpente, conspirata subito Gentilium manus colligitur, armata securibus atque præustis sudibus f. Quibus ingredientibus fit sæva direptio. Profanantur omnia divina & secreta mysteria: saxorum moles a sensibilibus hominibus g diruuntur; Sanctus igitur Martyrius, qui nominis sui natalem meritis consummavit, circa curam S. Sisinnii deprehenditur: & dum pene exhalanti spiritum aquæ calicem propinaret, videns turbam, in horti secreta, [S. Martyrius illi exspiranti assistit,] qui contiguus erat ecclesiæ, secessit; non fide infirmus, sed meritis se judicans inferiorem. Tunc vero inter rosarum fruteta residens, a virgine cujus erat ipse hortus proditur. Nam hæc virgo typum futuræ ecclesiæ præferebat: prodidit enim quem amittere nolebat, ut qui corpore jam & nomine Martyr extiterat, corona capitis non privaretur. Nam comprehensus stetit intrepidus, agens gratias vulneratus cæso capite, lotus iterum baptismate proprii cruoris. Nemo eum sequi meruit de insequentibus qui fugere putabantur: nam ideo Martyr secessit, ne ejus gloria persecutor deperiret. [transfossus sudibus obit:] Transfossus igitur stipitibus ad idolum ducebatur, in quo itinere pretiosam animam reddidit Christo: & ante victima esse promeruit, quam ad aram diaboli perveniret.

[4] Tunc igitur studiose a multitudine quæsitus Alexander, [S. Alexander comprehensus] comprehenditur. Nam zelo scilicet fidei omnibus notus, ut in tribus viris Trinitatis perfecta gratia compleretur, familiarem invenit aditum confessionis. h Quia non prævenit ad gradum honoris; sed magis ad januas ecclesiæ indesinenter excubans, illusis sæpe Gentilibus, Christi discipulis [adjunctus est] vivaciori pœna (Nam gravior est mors exspectata, quam illata) ut quem gradus quasi inferiorem dictabat, confessio faceret coæqualem; dum furor Gentilium, qui in ceteris tormenta non distulit, hunc per lenta tormenta cursu velociore post comites suos, i comitivam gloriam suscepturum, transmitteret. Tunc vero apprehenderunt corpora Sanctorum: [trahitur per loca aspera,] atq; ad collum S. Sisinnii tintinabulum suspendentes, velut animal traherent, insultabunt ei, dicentes; Nunc te vindicet Christus. Nam & in his non defuit mysterium, ut vox illa rauca Christi dictaret præconem. Rauca enim, non dubietate fidei, sed surdis clamando; nec non etiam ut verbi Dei indicem approbaret, quia ipse primus verbum religiosæ vocis in his locis increpuit. Inter quos etiam vivus Alexander, nec unquam moriturus, vinctis pedibus trahendus apponitur, ut per scopulosum iter palpitantium membrorum partes dimitteret, [constans in fide occiditur.] donec ad vitæ terminum perveniret. At ubi ventum est ad templum illud profanum veteris Saturni, in quo, igne copioso constructo, jacebant Sanctorum præmissa gemina corpora; flagellatus Alexander, iterum confessurus statuitur, ut si vellet evadere flammam præsentem, ceremoniis obediret. Verum ille, impiorum munera reprobans, atque calore fidei contemnens flammam, gloriosæ passionis promeruit palmam; & in tribus his impletum est mysterium Trinitatis. Nam maxima fidelium turba non defuit ei spectaculo, pro quo & a Gentibus sunt increpiti: qui etiam sorte consimili pati potuissent, nisi cuncta Trino nomine censerentur.

[Secuta ultio divina:] Taliter ergo, ut diximus, Sanctorum consummata victoria est; atque iis in cælesti sede collocatis, non defuit terror in impiis. Nam cum hæc sexta feria completa fuissent mysteria, k ut pridem in Salvatore actum est, umbra quædam nigræ nubis totam texit regionem; proxima terræ fulmina l discurrunt, & coruscationis rutilus ignis emicuit; ut jam ipsi impii justam pro Sanctorum nece se sentirent suscipere vindictam. Sed Apostolica in mysteriis vox in veritate completa est, ut ubi abundabant tunc in hoc loco diversorum simulacrorum portenta, [basilica Sanctis erecta.] superabundent nunc Sanctorum Martyrum templa: & oves quæ in errore positæ pastorem non cognoverunt, postmodum pastoris sanguine ditarentur. In eodem enim loco in Sanctorum memoriam Basilica est constituta, ut fidelibus ad Sanctorum limina concurrentibus, quisquis capacitatem fidei detulerit, tantorum vulnerum lavacrum & medicinam conquireret. Acta sunt hæc sub die quarto Kalendas Junii, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est gloria in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Mombritius, Methol.

b In Ms. Vltrajectino additur, atque Rectores.

c In Ms. S. Maximini, publico cruore: Mombrit. publicum furorem, ubi sequentia ita explicantur. Contigit autem ut secundum gentilem consuetudinem, quam habebunt per quinquennium, culturam ruris sui diabolica pompa & semina sua circumirent, luctuosis ornatibus coronati, quasi per hunc ludum sibi æstimarent prodesse.

d Mombr. Saturno.

e Idem, ut vix extremo spiritu animarent.

f Idem addit, ex ara diaboli.

g Ms. Vlraject. diriguntur: Surius dicuntur.

h Surius, Non enim post venit.

i Idem, continua gloria suscipiendum transmisit.

k Addebatur a Mombritio & in Mss. Vltrajectino & S. Maximini, Stilicone Consule. Verba autem illaabsunt ab antiquißimo Ms. S. Simeonis & aliis apud Surium, & rectius, ut supra docuimus.

l Mss. Flumina: sed corrigendum esse Fulmina, tum ex S. Vigilii libello, tum ex sequenti coruscatione apparet.

EPISTOLA S. VIGILII EP. TRIDENT.
Ad S. Simplicianum Ep. Mediolanen.

Sisinnius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Martyrius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Alexander, Martyr in agro Tridentino (S.)

BHL Number: 7794

EX MSS.

Domino Sancto ac Venerabili Patri, bonis omnibus præferendo Simpliciano, Vigilius Episcopus Tridentinæ Ecclesiæ, salutem. Quamvis facta Martyrum mentione, non verbis merita, sed verba meritis commendentur; potiusque sit constantiæ silentio præterire, quibus est probata virtus; tamen quia me suggerere causas, loca, pugnasque martyrii pietas impulit, admonuit debitum, coëgit officium, trepidantem mœrore linguam paginæ non negavi: quia nec abscondi poterat lucerna sub modio, nec vox pii sanguinis reticeri. Post multos namque patientiæ gradus, & sedulas pugnas, recens perfidiæ accessit iniquitas; quia a ministri in ecclesiis, quæ nuper fundatæ fuerant, lacessiti sunt, ac martyrii titulos comparaverunt b; paratique ad omnia, libenter omnia sustinentes, nulli dantes occasionem, occasione gloriæ gloriam meruerunt. [Sisinnius Ethnicis Christum prædicat,] Quorum vita, ut summa rerum fastigia referam, propter scientiæ notitiam, fuit tam solicitudinis quam propositi singularis: nam omnes liberi nexu conjugii, Deo immaculatas animas, ut sanctas hostias, præstiterunt. Denique primus, vocabulo Sisinnius, novam Christiani nominis pacem intulit barbaræ nationi: quam per annorum seriem, quod in se fuit, jugiter custodivit, nullum consortium pollutæ hospitalitatis agnoscens, velut Loth Sodomis, stupendo timore religionem servavit: sed ovis * tuta, quamvis in luporum medio constituta, ovile quæsivit, quod, impensis pusillæ fidei votis munificus, primus in illa regione fundavit: cujus minister, si mecum recensere dignaris, per hoc velut ex debito esse promeruit, senex ut ævo, ita merito præcesserit.

[2] Lector quoque Martyrius, ejus adminiculo sociatus, [Martyrius Lector, antea miles,] jam nominis pignore commendante eum, religiosæ professionis exordia post militiam temporalem Catechumenus induit. Nam projecto a se cingulo, rejectoque parentum vel fratrum carnalium cœtu, intelligens sese veræ lucis auctore Deo gratiam consecutum, inter Lectores * officio sociatus, divinæ laudis canticum auribus primus surdæ regionis intonuit, attentus operibus jugiter spiritalibus, lassatus jejuniis continuis, lectionis suæ pædagogus, in lucrandis animabus anxius; quare c brevi temporis impendio tantum fœnus ante præmisit, ut illi corona merito crederetur. Quid liberatas animas referam, in sinum Abrahæ plena luce profectas, quas perfida * superstitiosorū dierū observantia, alienato jure naturæ, crudeli morte damnabat? Verum ille, subductus maternis uberibus lacte turgentibus, peregre d enutritus, condecentem semper matri quærebat affectum, resurrectionem exemplis prædicatam videntibus oculis dicaturus. Hæc sunt pauca de multis.

[3] [Alexander frater Martyrii,] Alexander quoque, Martyrii consanguinitate germanus, tertius Trinitatis hostiam complens, parem e confessionis januam reseravit. Nam patriam, Dei causa f peregrinus, parentesque deseruit, comes in probationibus fidus, fide magnanimus, miseratione propensus. Et si testimonio meo utcumque creditur, non sunt, nisi ipsi sibi, altrinsecus præferendi: quos commendari non opus fuit, nisi forte quod decuit. At vero hactenus sunt allevata fastidia, si adhuc auribus libenter admittitis. Nam fumosa gentilitas contra vaporem fidei, zelo diaboli flamma furoris incaluit, exinde jam g lento fomite serpens, quod opibus (ut dixi) fidei, paupertate devota, primus id loci Diaconus ecclesiæ tabernaculum posuisset.

[4] Accessit quoque justæ ad titulos causæ, quod h condonari hostias diabolo de Christiana domo, Diaconi fideli ministerio prohiberet, [martyrio coronantur] & lustri feralis vexillo præferri vexillum vetuit i passionis. Nam invitata sub uno præmio manus, ad sanguinem k convolavit; ac matutinis horis l, nimium antecedentis diei vulneribus fatigatum, nec aliter lectulo deprehensum, emerita quiete sepelivit. Lector quoque haud unquam impiger, & m ad ministerium antelucanum serviebat, cui in sacrificio Diaconus famulabatur; & medicinam vulneribus memoratus Martyrius exhibebat, quam opera qua deprehensi sunt, compleverunt. Siquidem secedens ad hortum Lector, qui ecclesiæ cohærebat, captus, vitæ suæ arborem a radice plantavit. Ostiarius etiam passioni adjunctus est, in hospitio deprehensus, animam suam ut non obtulit, [ita] non negavit. Verum omnes in unum collecti, per aliquot spatia tracti, Deo animas expirarunt. Et duorum quidem ductum est corpus exanime: tertio vero, quo tenacior vita, ita fuit pœna sensibilior. Nam vivus suas spectavit exequias n. Præparatus est de sacris Ecclesiæ culminibus seu trabibus rogus: hæc flamma Martyres velavit. Reverenti * autem voto, cogitamus nobiscum, ut id loci basilica construatur, ubi primum fidei gloriosæ testimonium meruerunt. Nunc me immeritum, in utroque consortem, paterno amore consolare; & cum eodem o Sanctos apud ipsos exorator accede, quatenus possim die illa fimbriam aut Sacerdotum aut Martyrum, jam omnibus sepositis, peccator attingere. Salutamus speciali servitio Sanctitatem tuam: quæso, ut mœrorem meum Domino commendare digneris. Item alia manu: Denegare non potui, quod tuum in nobis erat, gloriosius fieret suscipientis merito, non gratia largientis. Dies autem passionis Sanctorum, quarto Kalendas Junias, sexta feria, luce nascente.

ANNOTATA.

Quamvis nulla suppeterent Mss. cum quibus collata impressa expurgarem nonnullis qua irrepserunt sphalmatis; correctionem tamen iis credidi adhibendam esse ex conjectura, potius quam in contextu obscuritatem tantam relinquerem. In quo tamen ne nimium ipse mihi videar tribuisse, accipe sub consequentibus Notis ipsa quæ corrigenda putavi, sphalmata. Legebatur ergo apud Lipomanum & Surium hoc modo.

a Quibus.

b Parati.

* Tota

* Lectores officium.

c Quam.

* Superstitio perfida.

d Peregrinus nutritus.

e Confessioni.

f Deinde peregrinus.

g Et inde jam lentum fomitem.

h Quondam

i Meruit.

k Convaluit.

l Horis se.

m Impigre Deo.

n Tertius vero quo tenaci vita, ita fuit pœna sensibili: nam unius suus expectavit exequias.

* Revertenti.

o Iisdem.

ALIA EIUSDEM S. VIGILII
Ad Ioannem Vrbis Constantinopolitanæ Episcopum.

Sisinnius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Martyrius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Alexander, Martyr in agro Tridentino (S.)

BHL Number: 7795

A. S. VIGILIO TRID. EX MS.

Ad sanctas aures novus caritatis hospes non aliter applicaret, aut verecundiam primi motus non provocatus impelleret, vel imbueret ignotus alloquium, [Per Iacobum Comitem] nisi provocaret & præmium. Ab homine itaque Apostolico, Frater carissime, præsentis tenor atque epistolæ incipiet plenitudo, ut facili confinio intelligas quod Martyrum præconia subsequantur. Jacobus etenim, desiderioriorum cælestium vir fidelis, Comitivam a reclinaturus in Christi comitibus dignitatem, Sanctorum recentium & vapore fumantum Reliquias postulavit. Reclinaturus dixi, quia deponi non potest, quæ apud Dominum dignitas cumulatur. Cui ego satis timidus, ne parum prudens, causæ mecum dispensatione luctatus, quo minus distributor idoneus; pene, dum vereor, denegavi; quod semper debere, [mittens Reliquias Martyrum S Ioann. Chrysostomo,] ut quis fœneretur, expendi feceram. Confiteor b multorum privato timore jacturam, nisi ad Jacobum respexissem, sancto Joanni per quædam alimenta reverentiæ tradituro, ut delegato amore per religiosa c vocabula Martyrum, deferretur, & iterum sanguine jungeretur, non peregrina germanitas. Hanc quoque inter cetera opinionem fidei libenter accipiens, quæ bene in meo mœrore ridebat, tantum distuli, non negavi. Distuli, ut iterum d lentitudo mea aperte proderetur, qui sequi meos comites minime meruissem. Confiteor, optavi: sed non est in solo desiderio corona justitiæ. Nunc autem si decens ordo [gravis] non erit auribus sitientibus, a regionis situ vel itineris inchoabo; summa rerum vestigia sine fastidio secuturus, ut proclivius confluat inundatio meritorum, si ad originem fontis capaci amore pervenias.

[2] [describit locum Anagniæ,] Positus namque (cui inquilinum est Anagnia vocabulum) locus viginti quinque stadiis a civitate divisus, tam perfidia quam natura angustis faucibus interclusus, uno pene aditu relaxatus (iter trium Martyrum dicas) qui resupinus molli dorso, vallo ex omni latere desidente, castellis undique positis in coronam, vicinis sibi perfidia conspirantibus, spectaculi genus exhibet scena naturæ. Causa loco deerat, sed fuit causa Christus idonea, ut daret diaboli ludus pompam martyrio. Non sit auribus audientis odiosa locorum relatio: fuit enim sibi semper male socius, concavus in montibus consonus locus: ad quem cum Christi primum militia conscendisset, tubis sæpe excita truculenta Gentilitas, æmulo furore bellique clangoribus inflammatur. Verum unum genus pugnæ Sanctorum fuit perfectum, omnia sustinere, lacessitos cedere, patienter ferre, passuros privata mansuetudine furorem publicum refrænanare, vincere detrectando: sed prædestinata gloria maturi exitus titulis perurgebat, quos debitus ordo perpererat. Nam prætermissis ambagibus & longis anfractibus amputatis, [solum non reticebo] quibus est virtus nutrita Martyrum, damnum laudis ablaturo compendio.

[3] [in quo prædicantes Sancti,] Cum adhuc esset in supradicta regione nomen Domini peregrinum, neque ullum signum esset, quod [fidei] signaculum demonstraret; fuerunt hi, tunc numero, nunc merito singulares advenæ, tam religione quam gente, a quibus non immerito Deus prædicaretur ignotus, longi temporis quieta conversatione compositi, dum nula fidei utilitas titillaret. Verum nunc, si causa in Dominum surgentis odii requiratur, [violatæ] pacis titulus fuit; quia unus ex his nomine Sisinnius, utroque grandævior, in quo esset [vel] sola venerabilis senectus, ecclesiam propriis sumptibus elevavit. Fide ditior quam facultate, locuples spiritu, pauper censu, tradidit ovile Pastori. Factus est cujus erat conditor, excubator: sed fuit lupis ovile contrarium. Invidit ruina diaboli culmen erectum; hæc fuit sors prima martyrii, [dum ad lustrica sacra cogi fideles prohibent,] ut oves, dum agnum persequuntur, occiderent. Addita est, velut hostia, illa Deo justior causa, quod cum lustrale malum circa fines agrorum cuperent ducere scena ferali, ac sata nascentia tam protererent quam fœdarent; Christi quoque germina calcaturi, luctuosis ornatibus coronati, ululato carmine diaboli, diversarum pecorum pompis, erectis in Domini ædem vexillis, nuper de sua gente conversum, victimas dare cogebant operibus tenebrarum. Quod cum Domini ministri sine suo reatu fieri vix viderent, [quia] adsistentes ipsi quoque operibus videbantur communicare confusis; oppignerata sunt illa die Sanctorum corpora cædi funestæ, dilata tamen palma victoriæ.

[4] [Martyres sunt effecti,] Hic conferre, Frater, paululum volo tecum titulos rerum, ne cui pedestre videatur martyrium esse humilitate susceptum: quia vile putatur bonum omne quod præsens est; cum novum sit atque mirandum, sine invidia e temporis suscitatum, & ita completum, ut nec ante quid præcesserit nec sequatur, sed sit singulare quod solum data consummatione conclusum. Ovem qui a prædone custodit, puto, non mercenarius, sed Christi ostenditur esse discipulus; & [qui] fugit, conductitius; qui non deserit, pastor. Qui ponit animam, vivit; qui servat, amittit. Nam quid aliud egit Magister & Dominus, nisi ut non derelinqueret desertores, aut Agnus nisi ut agnam defenderet, ut pro ovibus pia victima consummaretur? Sed ingressurus passionum portam, post editam multiplicem causam, peregrinam laudem non contraham, neque furabor: quia nec aliena vele, Martyrum est; nec fallere, Sacerdotum; nisi quia f impossibilem me, ut insequendo ista, confiteor referendo; & in hoc minime, quia minora dicturus.

[5] [ab armata gentilium plebe:] Post vexillum namque diabolicorum lustrorum, quod (ut retulimus) erat indicium gloriæ mox futuræ, una nocte dilatam ascenditur ad coronam. Nam matutinis horis, auroræ repente cæli umbra cedente, manus inopinata sed conspirata colligitur, præustis armata sudibus atque securibus, & quod rimantibus diaboli ira telum fecisset; ibique Levitis aliquantis in ecclesia deprehensis, hymnum cantantibus matutinum, fit vasta depopulatio, sæva direptio; profanantur omnia tam secreta quam divina mysteria; fit postremo præda religio. Nec quis hoc vulgare putet fuisse certamen, cum aut insensibilia idola a sensibilibus diruuntur, aut saxorum moles cum suis molitoribus commoventur, ut de cultore & de colendo incertum habeas, quem judices duriorem. Petra Christus in omnibus vexabatur, [quæ ex vulneribus pridie acceptis decumbentem Sisinnium raptat.] angularis lapis reprobabatur a Gentibus, probandus interū; mundo sanguine ædificaturus ruinam surgentem. Habebat inter ista fides spectaculum suum. Sisinnii tunc Diaconi corpus lectulo tenebatur, confossum ac saucium pristinis quoque vulneribus, cum aut ovem ad hostiam revocare, aut hostia fieri juberetur nisi feralibus hostiis consensisset; tuba percussus, qua canticum diaboli personabant, non immerito, qui sonum fidei primus intulerat; securibus cæsus, qui securem ab infœcunda gentilitatis arbore defendebat. Ac ne longius protraham confirmata; emerita, ut diximus, lectuli deprehenditur quiete; confossus credo, ut privato mysterio ad crucem citius perveniret, paralyticum populum soluturus.

[6] [simul cum assistente ei Martyrio,] Per lignum funibus alligatur Lector quoque Martyrius, Confessor consimiliter & assertor nominis sui; qui canticum novum, tunc primus, & nunc solus in terra aliena cecinerat; inter strepentes & horridos jubilos pastorales, jam tunc dulcis eloquii redditis Deo laudibus, ut superius memoravi; ac Diacono Sisinnio medicinam vel fomenta contulerat sanaturus dolores, quamvis vulnera suscepturus; revocans eximiis haustibus animam fugientem, non corpori, sed passioni. Verum Sanctus, jam martyrii ad Christum itinere destinato, aquæ potum, quia vinum passionis venerat, refutabat, quod vitæ verioris fluentis miscuerat calice propinato. In hac itaque cura deprehensus, qui semper de animarum sanctitate solicitus, non sibi soli natus, aut sibi soli certe victurus, in horti qui contiguus jungebatur secreta secessit, hoc est ab ecclesia non recessit. Est enim, sicut melius nosti, hortus ecclesia, [frustra ad hortum vicinum fugiente:] sepibus mandatorum plantata viventium. Non ingessit corpus, quod negare nolebat: nec temeritatis sumpsit audaciam confidentia pietatis. Sicut in Africanis regionibus dicitur, qui in ultroneum funus armantur, quod sine timore faciunt ambiunt præ tumore. Stetit autem Martyr futurus, captus, liber; intrepidus, confessus; agens gratias, vulneratus; saucius corpore, mente securus; cæso capite, privato baptismate, lotus cruore. Nemo illum sequi meruit, qui fugere putabatur, unde vana similisque timori est secessisse religio: sed comprehendi justa confessio [demonstravit], quod ille g stetit tantum, ut vinceret; ille secessit, ut & persecutor in ejus gloria deperiret. De horto, quo h fugerat, Martyrius adducitur. Genus est hoc secessisse mysterii; ut purpureus flos, [quibus inter raptandum extinctis] locis vernantibus inquilinus, non immerita tingeretur rosa novum præcedens Martyrem; aut inter albentes liliorum per baptismum comas, rigatis omnibus recidiva morte plantatis, voluntas vitæ tacita dictaretur. Transfixus etiam stipitibus ducebatur ad idolum: sed ante victima esse promeruit, quam ad aram diaboli perveniret.

[7] [junctus Alexander,] Tertia quoque, Alexandrum honoratura, Domini corona completur. Familiariter invenit aditum, qui ad Christi januas excubabat; quo custode velum templi tecta Gentilium corda diruperant. A multitudine studiose quæsitus, quia zelo fidei satis omnibus notus, captus, non tamen captivatur; timor, non timuit. Illusus sæpe est Christi discipulus, in hocque vivaciorem pœnam [fecit] major in tormentis martyrialibus labor: ac sic compensaturus dignitatem i excessu passionis, sorte promeruit, ut nihil in tribus esset inferius. Nam in ceteris furor tormenta non distulit, hunc lenta in Dominum pœna servavit; sensit se scire quod sustinebat, spectator corporis sui: & quamvis supradictum ex Diacono Martyrem illata vulnera distulissent, hunc sibi exhibuerunt tormenta custodem. Junctis namque ac nexis corporibus, ac per publicum tractis more canum, sed non ad vomitum reversuris; vivus inter illos Alexander, [constat in fide ante rogum ex trabibus ecclesiæ structum,] innexis pedibus ducebatur, per scopulos partem membrorum palpitantium dimissurus, donec ad loci, vitæ inquam, terminum duceretur. Itum est post hæc in religiosa fastigia, hoc est alta Dei templa: post corpora, strata solo culmina: sacratis facta pyra trabibus, in conspectu Saturni, idoli veteris tempestate longæva. Præmissis in ignem geminis atque germanis ante corporibus, stetit saucius Alexander, iterum confessurus; cui præmium vitæ propositum est, ut vita careret; flammam præsentem si velit evadere, [dicat] se eorum tenebris consensisse. Verum illi, transversa tuenti & impiorum munera reprobanti, contra lucem lux ante oculos fuit; pœnam, timor pœnæ prohibuit: calor fidei, repulit flammam: gradus reverentiam ordo quoque tenuit passionis. Ultimus suscipitur: sed non inter fratres infimus coronatur. [& in eum cum sociorum corporibus jactatur.] Impletum est, Fratres, in tribus ministris, nunc vero in cælestis lætitiæ convivio, mysterium Trinitatis; cum & alii potuissent hostia viva pati; sorte consimili, nisi cuncta trino perfecta numero conserentur. Fuimus enim inter hæc portio forte non minima: & horum causa sumus a Gentibus increpati; nec dereliquimus socios: sed electionem habet gradus.

[8] Multa præterea diebus propinquantibus passionis, non tam demonstrata sunt, quam veritate depicta, quæ in compendium dimittimus, ut per hæc pauca quæ gesta sunt plenius mysteria doceamus. Si tamen mecum patienter relegere relata dignaberis, [virtutes Sisinnii, cui ut aliorum duci,] ab ipsis cunabulis regionis quidem, Sisinnius fuit Cappadox gente vel Græcus, apud vos olim sanguinis primi; fide velox, spiritu magnanimus, laboris prodigus, ad omnia perseverans, metam suam palma concludens non sera, septima k repromissionis sorte venturus, junctus semper copula caritatis, pace concordans, divinæ fræna retinens disciplinæ, jugalis tanti populi domitor, Christi index; postremo futuri gregis aut sanguinis germani (sicut usus magister rerum loquitur) ducatum viæ tenens, periculi proculcator audax & auctor agnoscitur, ut secure pone tenus agmina subsequantur. Ita in nostro fidei indice matutino primatus fuit sanguinis & ducatus; qui post demonstratam viam duxit ad vitam, aut induxit ad gloriam, seductor salutis, cognitor veritatis, Propheta testante, Et index l meus in matutino. Atque ut plus facta mysteria cumularent, [tintinnabulum fuit alligatum collo.] & Indici suo non deesset indicium; cum velut animal traherent S. Sisinnii corpus exanime, collo aërei testis tinnitum concavum ligaverunt, quod vulgus tintinnabulum vocant; insultantes corpori, increpantes morti, exprobrantes non vindicem Christum; [&] irridentes Domini discipulum, impleverunt salutare mysterium. Quid enim voluit sibi ille tinnitus, aut sequacibus animalibus utilis sonus, decori quoque congruus, collo suspensus? nisi [quod] vox ructaret [nomen] Christi, rauca clamando surdis; & principem, ut gregis, ita gentis, in omnibus approbaret. Primus enim verbum religiosæ vocis increpuit, primus concavis vallibus personavit: adhuc prope brutis animalibus aut certe pecoribus dux pastus intacti, novi tinnitor auditus, florulentæ legis ruminator in Gentibus.

[9] Ordine poposito, Martyrii sibi quoque consequens nomen, prophetiam quam tenebat implevit: [Laus Martyrii,] exposuit vocabuli parabolam verus in omnibus revelator: adrisit quod vocabatur nomen, [&] meritis cumulavit: statuit natale vocabulum, ut origine, sic passione venturum. Quid pœnæ conscia horti secreta dissolvam? quod illo se primum contulit, ad quod iterum Martyr intravit, januam paradisi, mundam voluptatem, ac venerandas sui veris delicias meditatus; animatum florem, male hærentem adhuc spinæ seculi, locis virentibus plantaturus; a virgine demonstratus, cujus erat hortus. Quid me iterum ad mysteria facta revolvitis? Illa virgo prodidit, quæ suos tenere semper optavit: noluit dimittere, quem recepit: cultorem, quem probavit, elegit. [exemplo Domini in hortum secedentis:] Jam noti amoris affectu Deum quoque tenuit invitatum, dicente in Canticis Salomone, Descendat frater meus in hortum suum. Descendit, & certe descendit: nam exire noluit, quem dives voluntas adamavit quoque tempore passionis, ut rem notam nostris temporibus exprimamus. In horto cum Judæis comprehendit Dominum Scariotes. Nemo de discipuli tali secessione causetur: ita Magister & Dominus invenitur. Putatus est hortolanus rigator viventium, plantator animarum. Hortus est ergo non fugientis, sed confugientis m azylum, inteligentibus horti faciem meruisse paradisum.

[10] Alexandro vero quod conferre mysterium mortis potuit, qui totum implevit, nisi quod ad gentis n vitium nomen adrisit; ut Alexandria putaretur Anagnia, privatis religiosa portentis, numerosa dæmonibus, biformis Anubibus, [& Alexandri Anagniæ Alexandriam invenientis.] idolis multiformis semihominibus, quod est legis irrisoribus; plena Isidis amentia, Serapis fuga; blanda postremo inquilinorum mater criminum, quin potius noverca; viperarum alumna progenie, per sobolem venenatæ gentis, quæ nescit concipi, nisi patris orbitate lætetur; nescit crescere, nisi morte nascatur; nescit vivere, nisi nesciverit matrem; ut in fidei conversione malæ sobolis proles, concepta jactura Dei Patris, capite denegato nata, perfossa alvo Matris Ecclesiæ parta, per Sanctorum mortem [vitæ sumat] originē; sed jam [crescit] damno fœcundior, leto vivacior, lætior post mœrorem. Nam planum est & plene perspectum, quod est Scripturis dictantibus reseratum, cuncta uno peccato concussa, ut omnes misericordiam mererentur. Hi sunt centuplicati reditus passionis, [quibus] suos jam gens [illa] reatus absolvit: captivitas liberos fecit, laxavit indulgentia vinculatos. Cælum tunc consensit in tenebras, lux inhorruit passione, mentis (credo) perfidiæ cæcitate confusa.

[11] Crede, Frater; oculis fratris. Umbra quædam nigræ nubis totam texit sive contexuit regionem, [Cædes immissa tempestate punita:] proxima terræ fulmina crepuerunt, dirus sæpe fragor intonuit, coruscans rutilus plus ignis emicuit: conscium sanguinis diceres cælum. Non est ultra post umbram peregrinæ, ut ita dixerim, noctis, manifestam celare sub nebula veritatem. Dies quoque horrorem prodidit passionis, non tantum refugus, sed privatus. Nam sextæ feriæ lux alma processerat, semper post Deum amica Martyribus: tenens reverenter partem adhuc Dominici corporis, per sanctos alumnos famulis [Dei] præstitit famulatum, æmulante tamen invidia religionis sorte ventura. Sic se asserit Dominus operibus suis, sic se socium præstat in omnibus, ut æqualitate jungatur & tempore. Spectator, confiteor, fui inter ista mysteria, & ad Sanctorum cineres excubator: qui particeps esse non merui, sensi ad quod pervenire non potui. Vidi, vix hodieque credulus mihi: excedunt facta reverentiam relata dictorum; unde Dei erit, Frater, asserere quod elegit, & testanti testimonium perhibere. Suscipe nunc, Frater, trium munera puerorum, [cadavera a S. Vigilio sepulta.] aut tres pueros de camino, anheli ignis adhuc propemodum ambulantes incendia; & nisi invidus flammæ furor semineces suscepisset, historiæ revixisset exemplum; ita omnia se pene simili honore pinxerunt: Vox, Ros, Numerus, Caminus. Vox. fidem consonam; Ros, pluviam; Caminus, pyram; Numerus, trinitatem.

ANNOTATA.

a Comes videtur hic Jacobus fuisse.

b Quid si legatur? Confiteor, multum privatam timui jacturam.

c Respicit ad Apostolos Jacobum & Joannem, Germanos fratres, quibus Synonymi ii de quibus hic sermo.

d Ecgraphum nostrum, lentitudo unica parte perderet; quod correxi per conjecturam: posset etiam legi fortaßis, in hac parte.

e Quia scilicet in tempus publice grassantis persecutionis non potuit cædes referri, quam alia nulla præceßit autsecuta est: nisi cum ipse S. Vigilius simili modo Martyr effectus est.

f Impossibilem, id est, impotentem.

g Videtur indicari Sisinnius, qui irruentibus Gentilibus loco se non movit.

h Ecgraphum nostrum, quo futurus Martyr.

i Ms. Accessum.

k Fortaßis, Optima repromissionis sorte victurus.

l Vetustam Latinam versionem Scripturæ consulas oportet, ut hunc locum invenias.

m Ms. Auxilium.

n Id est, Ex more Gentilitatis, vel, more Gentilium.

HISTORIA TRANSLATIONIS
Anno MDXCVI a S. Carolo Borromæo celebratæ.
Ex Italica relatione, post Vitam S. Simpliciani, a D. Placido Puccinelli Caßinensi Decano edita.

Sisinnius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Martyrius, Martyr in agro Tridentino (S.)
Alexander, Martyr in agro Tridentino (S.)

EX ITAL. PL. PVCCINELLII

[Inducti in locum fene desolatum Casinenses,] Cassinenses Monachi, in possessionem Abbatiæ S. Simpliciani venerant, mense Junio, anni MDXVII; annis LXVII, postquam eadem, per mortem Timothei ultimi Abbatis Regularis, deciderat in Commendam Joannis Alimenti Nigri, subnixi cognatione Mariæ-Blancæ Ducissæ Mediolanensis. Eadem fortuna, quæ solet ejusmodi commendationes sequi, pristinum ei omnem splendorem abstulerat, quo fuerat integris quinque seculis posita sub regimine Monachali, & Regula S. Benedicti; ut alia quinque secula taceantur, quibus eodem in loco, jam inde a tempore S. Ambrosii, religiosum ibidem creditur viguisse institutum, [inventas sub altari an. 1517 sacras Reliquias.] auctore, ut fama est, ipsomet S. Simpliciano, (a quo ibidem una cum Sanctis Martyribus sepulto) appellata etiā fuit ecclesia, quæ fuerat Deiparæ Virgini antiquitus consecrata. Novis hic incolis prima cura fuit, divinis laudibus noctu diuque decantandis aptare Chorum; qui cum plus æquo angustus videretur, laxare spatium placuit, remoto, quod parieti absidis adhærebat, altari majori; & substitutis in ejus locum sedilibus Patrum Superiorum, illud sub media tribuna ex adverso sedilium collocare, istic ubi nunc Lectoralis pluteus minor consistit. Hoc dum agitur, reperta sunt intra idem altare sacra pignora SS. Simpliciani, Benigni, Geruntii, Antonini, & Ampelii, Antistitum hujus civitatis; nec non Sanctorum Martyrum, Sisinnii, Martyrii, & Alexandri, Sanctique Vigilii Episcopi Tridentini.

[2] Non erat eo tunc statu Monachorum conditio, ut Translationem possent debita cum solennitate curare. Quapropter, præscriptis Ecclesiastico usu Ceremoniis contenti, [cum ipso privatim transferunt 30 Aug.] privatim omnia transtulerunt, sub ipsum jam alibi locatum altare, hunc in modum. In fundo altaris posita fuit arca plumbea, cum tabella cupressina, talibus litteris exarata: Corpvs S. Simpliciani Archiepiscopi, MDXVII, XXI Avgvsti. Juxta est posita capsa alia, æque plumbea, trium scilicet Martyrum uniusque Confessoris, his notis insignita: Corpora SS. Sisinni, Martirii, Alexandri, et Benigni Archiepiscopi Mediolani, MDXVII, XX Avgvsti. In medio denique istarum duarum tertia lignea est constituta, cum hisce characteribus: Corpora SS. Gervntii et Ampellii, Archiepiscoporvm Mediolani, MDXVII, [in iis trium Martyrum & S Vigilii corpora sine capitibus.] XX AVGVSTI. Supra hasce capsas composita fuit petra, altare medium dividens; & supra ipsam, spatiosæ duæ tegulæ: quarum una excepit ossa S. Vigilii Episcopi Tridentini, absque capite; quod Tridenti mansit, una cum capitibus trium Martyrum ab ipso reservatis, cum reliqua corpora Mediolanum mitteret, ubi etiam nunc venerabiliter habentur in Cathedrali ecclesia: in cujus rei testimonium solebat Madrutius, Episcopus Tridentinus, quando Mediolanensi Statui Gubernator præerat, quotannis ad ecclesiam S. Simpliciani accedere in festo ipsius S. Vigilii XXVI Junii, & in festo Martyrum prædictorum, & ibidem Missam Pontificaliter decantare. Tegula sinistra suscepit ossa & caput S. Antonini, intra quæ compositum quoque est vas ligneum, cum nonnullis Reliquiis S. Dionysii Areopagitæ, S. Mauritii, S. Eustorgii, S. Gervasii, S. Antonini, atque sepulcri Dominici. Simul autem omnia cooperiebat atque claudebat mensa ipsius sacri altaris.

[3] [Restaurato deinde splendidius choro & altari,] Ita collocatis corporibus atque Reliquiis sacris, monasterii hujus regimen suscepit D. Seraphinus Fontana Mediolanensis, ejusdemque Abbatiæ professus; & applicuit mox animum instaurandæ fabricæ, præsertim sacræ: cujus pavimentum ad quinque cubitos attolli jussit, & vivis lapidibus insterni, ea cum elegantia quæ etiamnum patet: novum autem Chorum constituens, elegit altare marmoreum condere, eo quo nunc est loco. Opus hoc anno MDLXXXI absolutum, monebat adesse tempus dissolvendi altaris antiqui: itaque communicatum negotium fuit S. Carolo, Apostolico per Lombardiam Legato, ut recognitis quæ sub eo altari condebantur Reliquiis earum solennis. Translatio celebraretur. Ille vero, privatim ipsas recogniturus, interim dum de die ac modo agendæ solennitatis deliberatur, [an. 1581 recognoscuntur Reliquiæ a S. Carolo.] VII Maji sub XXII horam, accessit ad S. Simpliciani; ubi advenientem excepere prædictus Fontana Abbas, & Joannes Baptista Bononiensis, Professus ad S. Proculi, & Abbas monasterii SS. Petri & Pauli in Glaxiato Mediolani. Tum clausis ecclesiæ valvis, diffractum altare præfatum est, inventæque Reliquiariæ capsæ, eo quo supra diximus situ: ac præmissa oratione, cum cereis & hymnis, delatæ sunt ad capellam Annuntiatæ prope portam, supra altare ejus loci, ubi præparata stabat ingens ex nuce arca, intus obducta serico, & aforis munita ferro, atque intra eam clausæ sub pluribus clavibus & sigillis.

[4] [Translationi in annum seq. dilatæ,] Cœptum deinde agi de die faciendæ translationis; neque conveniebant in ejus delectu Abbas & Archiepiscopus: siquidem hic intendebat prius celebrare translationem S. Eusebii Vercellensis, ac deinde post Pentecosten nostrorum Sanctorum Martyrum; iste vero maluisset hos transferri XV Aprilis anni MDLXXXII; quando, assistentibus omnibus totius diœceseos Sacerdotibus, celebranda erat Synodus, & ipse. Abbas completurus quintum sui regiminis annum. Movebatur his rationibus pius Cardinalis, & desiderio Abbatis haud ægre annuit: sed rursus intervenerunt impedimenta alia, ob quæ usque in Septembrem differendam solennitatem ille censebat; aliis tamen rationibus iterum prævalentibus conclusum fuit, ut ea fieret post finitam Synodum ultima Dominica Maji. Sed neque ea res carebat difficultate sua; contigerat enim in idem tempus convocari sextam illam Provincialem Synodum, Mediolani habendam, quo Capitulum Generale totius Ordinis Cassinensis Mantuæ cogendum erat. Itaque sanctus Præsul, tum Pontifici Gregorio XIII, tum Præsidenti nostro D. Celso Guilielmi Abbati Patavino scripsit, suggerens ac petens, ut Capitulum differretur ad dies octo. [deligitur ult. Dominica Maji.] Præsidens vero imperavit Joanni Baptistæ Stellæ, Abbati S. Mariæ Gratiarum extra portas civitatis Placentiæ, ut Mediolanum se conferens, simul cum Abbate S. Simpliciani accederet Cardinalem Archiepiscopum; indicarentque satius videri, si Capitulum octiduo citius conveniret; sic enim fieri posse, ut quam plurimi ex Abbatibus, inde regredientes, Mediolanensi solennitati assisterent; nec cuiquam eorum incommodaretur, qui jam Patavium iter instituerant. Placuit autem Cardinali prudens electio Præsidentis, eique inhærendum decrevit.

[5] [Interim 4 Maji iterum visitantur Reliquiæ,] Appropinquante deinde tempore decretæ festivitatis, ipso Ascensionis Dominicæ die, tunc IV Maji, peractis Pontificaliter in Cathedrali functionibus consuetis, sub horam XXII, cum modico comitatu rediit ad nos pius Pastor, denuo sacras Reliquias & accuratius recogniturus: quod tamen non ita secretum haberi potuit, quin populus id cognosceret. Mox ergo undiquaq; accurrens ille, non ecclesiam tantum, sed aream quoque & vicinas implevit vias: multi etiam intra ecclesiam, absque ulla casus alicujus formidine, subrepebant per sedilium fenestrarumque coronas, nec non per longurios, peristromatis excipiendis prætensos parietibus atque columnis; adeo ut Monachi, futuris prospecturi infortuniis, congruum duxerint, vulgare per turbas, quod Archiepiscopus sese recipiens, alias esset rediturus. Ita laxata sunt spatia, digredientibus plerisque, nonnullis tamen perseverantibus obstinatius, ut viderent finem. Interim clausæ sunt valvæ, & procedi ad actum designatum cœpit; quo intellecto, multi iterum, transscensis cœmeterii muris, per fenestras in ecclesiam irruperunt; non tamen tanto quam prius numero.

[6] [novisque ex sindone pannis involvuntur] Eo igitur non obstante, & recitatis Letaniis, ac brevi oratione præmissa, aperta est arca præmemorata, non sine luminibus; & extracta inde capsa S. Simpliciani; intra quam reperta sunt ossa perquam grandia, cum tabellis ex cypresso & plumbo, quibus legebatur inscriptum nomen Sancti; caput item sindoni albæ involutum apparuit, cum litteris in pergameno vetustate corrosis. Caput seorsim servatum est, argento includendum: ossa reposita in novam sindonem albam, iterumque in ipsam arcam conclusa. Idem factum Reliquiis ceteris; nisi quod ossa S. Benigni recepta fuerint in sindonem rubeam. Visa est autem Monachis res miraculo similis, quod cum Archiepiscopus haberet in animo sacra isthæc pignora in novas sindones colligere, deque iis præparandis nihil ipsi cogitassent; inventus ibidem sit quidam mercator inter alios, tantum albæ ac rubræ sindonis penes se habens quanto opus erat; idque, [& capita argento includenda auferuntur,] recusato quod offerebatur pretio, gratis donare velle dixit. Corpora Sanctorum Geruntii & Ampellii, quia lignea erat eorum arca, in aliam plumbeam fuerunt transposita, quæ ad eum finem facta, atque per medium divisa erat; adhibitis insuper novis a sindone involucris, additisque ex ære inaurato laterculis, qui singulorum nomina habebant insculpta. Sustulit etiam caput S. Antonini, quod superne novem, inferne sex dentibus instructum adhuc erat, mandans ut argenteo capiti includeretur, ad eum modum quo caput S. Simpliciani jusserat exornari, duobus grandibus dentibus instructum etiam ipsum. Recepit etiam ad se quatuor digitos ejusdem S. Simpliciani, cum osse cubitali grandi, donandum ecclesiæ Metropolitanæ: [ut & alia ossa nonnulla.] digitorum vero unum dedit Cardinali Paleotto, alterum Abbati Fontanæ, qui illud detulit ad monasterium Brixianum S. Euphemiæ, cui erat designatus Abbas: tertium obtinuit Abbas S. Petri Glaxiatensis; & quartum ipse sibi Archiepiscopus servavit; retinens etiam sibi duos digitos S. Ampellii, cum nonnullis aliorum Sanctorum fragminibus: vasculum denique ligneum, supra indicatum cum Reliquiis, attribuit Monachis, in sacristia collocandum.

[7] Postea finita ac dimissa Synodo, substiterunt tantisper Mediolani, qui eidem interfuerant Episcopi, videlicet Cæsar Gambara, [Adsunt Episcopi, ad Synodum antea collecti,] Dertonensis; Nicolaus Sfondratus, Cremonensis, postea Cardinalis ac denique Gregorius Papa XIV; Hieronymus Ragazzonius, Bergomensis; Joannes Delfinus, Brixiensis; Dominicus Roboreus, Astensis; Guarnerius Guacus, Alexandrinus; Vincentius Marini, Albanus; Franciscus Galiatus, Vintemiliensis; & Alexander Andriasius, Casalis S. Evasii. Adesse simili modo debuerant, non solum Synodo, verum etiam Translationi Sanctorum, sed magno cum dolore, quem per litteras testati sunt, coacti fuerunt absentiam excusare; Ludovicus Taverna, Laudensis Episcopus, apud Hispanicam Aulam Residens; Franciscus Bossi, Novariensis, Genuæ occupatus Apostolicæ visitationis officio; Vercellensis, apud Imperatorem Pontificius Nuntius; & Savonensis, Avenione; ac denique Aquensis, impeditus morbo: nam Viglebanensis & Albingaunensis vita functi erant. Aderant etiam ad solennitatem invitati, Cardinalis Paleottus; Hippolytus Rubeus, Ticinensis Episcopus, postea Cardinalis; Galeatius, Maceratensis; & Joannes Franciscus, Castrensis; Monachi item ducenti cum Abbatibus Casinensibus septemdecim; [& alii insuper invitati,] videlicet, Hieronymus Silva, Castellanus; Gaufridus, S. Salvatoris Papiæ; Celsus Guilielmi Veronensis, S. Justinæ Patavinæ; Vitalis de Castro-Leonis, S. Spiritus Papiensis; Joannes Baptista Stella, S. Mariæ Gratiarum extra muros Placentinos; Antonius Regiensis, Parmæ; Germanus Agledunensis, Lerini; Zacharias Taraschi, Mutinensis; Seraphinus Fontana, [cum 17 Abbatibus ac 200 Monachis,] S. Euphemiæ Brixiæ; Joannes Baptista Bononiensis, SS. Petri & Pauli in Glaxiato; Syrus Papiensis, Regii; Placidus Brixiensis, & Cæsarius Veronensis, Professi SS. Faustini & Jovitæ; Bartholomæus Mediolanensis, Professus S. Xisti Placentini; Laurentius Genuensis, Abbas Boschetti & Professus Cervariensis; Petrus Venetus, Professus S. Georgii Majoris; Gervasius Volaterranus, Abbas Senensis; & Chrysostomus Pochi-panni, Professus Mantuanus.

[8] Denique omnibus quam magnificentissime adornatis, [coram quibus 26 Maji vesperi,] Sabbato Dominicam ultimam Maji præcedente, ad horam XX, licet hora præcedenti cælum in imbres vehementissimos solutum, non sine intermicantibus crebro fulminibus, apparatum & picturas omnes haud parum deformasset; sanctus Pastor, cum omni suo Clero ad hanc basilicam venit; ubi a prænominatis Abbatibus exceptus, ingressusque ecclesiam, Pontificales amictus in Sacrario induit, supra thronum quinque gradibus elevatum. Mox etiam superveniens Cardinalis Paleottus, in eodem throno ad latus Archiepiscopi paratam sibi sedem occupavit; Episcopi vero consederunt in scamno, violaceis instrato atque ad proportionem sedilium choralium tribus gradibus elevato. Post hos ingressi Abbates duodecim per portam Chori, cum Superpelliceis ac Stolis, [tertium visitatæ] occuparunt contigua Episcopis loca; Magistratus denique eodem appulsi, ad Capellam Annuntiatæ remissi sunt. Coram istis omnibus instituta est denuo solennis inspectio sanctarum Reliquiarum: quæ deinde a Prælatis sublatæ in humeros; & supra majus altare, eo fine spatio latiori distensum, [in chorum deferuntur,] fuerunt collocatæ; interim dum ex campanili atque castello & ex area ante templum personarent publicæ lætitiæ signa, explosis mortariolis, tubisque ac tympanis aërem ferientibus. Cantatæ exhinc solenes Vesperæ, circumsidentibus majos altare Abbatibus; occidente autem sole accensi tota civitate ignes triumphales sunt, & campanæ per noctem integram pulsari non desierunt.

[9] Altare instructum erat candelabris quatuordecim argenteis, & grandi ex eodem metallo cruce, vasisque diversis, auro, gemmis & crystallo fabricatis, [Apparatus altaris,] ingeniose dispositis ad recipienda quinque sacra fercula, sic ut unum alterius conspectui non officeret. In Sanctuario erecti duo insignes throni, ex holoserico viridi sub umbellis, quinque gradibus elevati, ita ut dexter Archiepiscopum expectaret; sinister sedes duas holoserico rubro vestitas haberet, unam pro Cardinali Paleotto, alteram pro Gubernatore, qui tamen thronus sesquiulnam remotius ab altari stabat quam thronus Archiepiscopi. Subtus vero, ad gradus tamen duos elata scamna, tapetiis cooperta, Senatum & Magistratus capiebant; sicut e converso juxta sedem Archiepiscopalem versus Chorum disposita erant scamna pro Episcopis undecim, Canonicis Monachisque sedilia Chori occupantibus. [dispositio confessus,] Media templi navis ornata erat pannis laneis delicatissimis, dependentibus ex ingenti coronide, supra quam duodecim grandes tabulæ dispositæ ex utroque latere, Græcis Latinisque elogiis seu titulis implebantur, opera Ludovici Quizzoli in hoc monasterio Prioris, & Titi Prosperi Martinenghi, cujus Græca in lingua peritia Pontificem summum deinde movit, ut ipso imprimis uti vellet, [ornatus ecclesiæ,] ad Græcorum Patrum in Vaticanis scriniis extantia monumenta puriori Latinitati reddenda. Laterales vero naves Damascenis pannis aureisque decorabantur, cum simili titulorum emblematicorumque symbolorum varietate.

[10] [erecti arcus ad capita platearum,] Ante portam frontemque ecclesiæ, erecta erat porticus lignea Dorici operis, arcubus, columnis, statuis, picturisque distincta, qua itur in plateam Comasinam. Ad Pontem S. Marci prospiciebatur insignis altitudinis arcus, cum altari repræsentante Baptismum S. Augustini, peractum a S. Ambrosio; cui assistens S. Simplicianus, monasticum habitum neophyto candidato porrigebat. Juxta Pontem est porta, Beatricis dicta, quæ ipsa instar arcus triumphalis ornata, pulcherrimum sui præbebat aspectum; in eaque residens musicorum chorus, qui sacras reliquias illac transituras præstolabantur, cura Patrum Societatis Jesu compositi, & instructi ad easdem salutandas, brevi sed eleganti poëmate, quod studiosorum adolescentium unus, Angelico schemate vestitus, recitavit. Utrumque caput plateæ Cantarinæ arcubus æque magnificis præstruebatur, & musicorum choris modulate personantibus. Ad S. Andreæ ædem præstolabatur cohors militaris, fistularum ænearum festiva explosione applausura pompæ: cui ad Cruculam Portæ Renzæ, versus Servitas, offerebat se porta ingens, colomnis ornatissimis sustentata; & augustior atque excelsior alia in platea contigua ei areæ, quæ a Versario nomen habet, quam S. Carolus ibi erigi fecerat.

[11] [per quas erat ducenda processio] Inde ad Metropolitanam spatiosissimæ frontis ecclesiam veniebatur: fronti autem prætendebatur excelsa quinque arcuum porticus, structuræ Doricæ, supraque eam SS. Ambrosii atque Simpliciani statuæ, cum amplis utriusque elogiis. Medio in templo, pretiosissime circumvestito, occurrebat capax omnium simul ferculorum altare, inibi tantisper collocandorum, dum, respirantibus bajulis eorum Episcopis, sanctus Præsul Carolus orationes aliquas Sanctos invocans decantabat: quod & alibi simili modo factum locis pluribus. Aream Cathedrali prætensam claudebat alter præcellens arcus, qui plateæ ducenti ad vetus Piscarium forum pro frontispicio serviebat; in quo specialiter spectabatur Caroccium Mediolanensium triumphale, atque victoria de Frederico-Ænobarbo Sanctorum Martyrum ope relata. Sed & alterum ejusdem plateæ caput alium similem arcum habebat; & hinc procedebatur ad plateam Curtis-ducalis, Cordusi vulgo appellatam, ubi tres erant arcus, omnes musicis choris instructi: quales etiam dispositi erant per alios duos arcus, ecclesiis SS. Thomæ & Marcellini præstructos; nec non supra eum qui ad Pontem-veterem conspiciebatur. Ad ingressum plateæ in Castellum ducentis stabat Hispanicus peditatus, militariter speciosus. Singulari deinde artificio structus ornatusque Constantinianus arcus visebatur ad ingressum vici, ad Portam Comasenam pertinentis; supraque cum Sanctorum Ambrosii atque Simpliciani præcelsæ statuæ, pendentibus ex frontispicio Regis Hispani insignibus, & paulo inferius insignibus Communitatis hinc & inde, cum bono bombardariorum subtus digestorum numero. Similem autem arcum fabricaverant vicini, ad exitum vici, qua Crucula & Altare S. Rocchi prospicitur. Sed & turricula sive porta, ingressum præbens ad aream S. Simpliciani, ornatissima erat; indeque conspiciebatur altera ala prælongæ porticus, quam diximus ecclesiæ ipsi prætensam. Quorum omnium specialia ornamenta, inscriptionumque & symbolorum argumenta persequi, nimis foret operosum.

[12] [Postea Dominica iterum omnibus convenientibus,] Die XXVII Maji, quæ & Dominica erat, a prima luce sic implebantur populo frequenti plateæ, ut ægre per eas daretur transitus ad hanc ecclesiam: ad quam hora duodecima venit S. Carolus cum Clero. Paulo post eum venerunt eodem etiam Episcopi, ac denique Cardinalis Paleottus, cum D. Sancio Padilia hujus Status Gubernatore, Generali Syndico, Magno Cancellario, Senatu ac Magistratibus: qui postquam iis quibus antea locis sessum sese receperant, ad horam XIII ingressi Chorum Abbates sunt, cum pluvialibus ac mitris pretiosis; dataque Prælatis & recepta salute, intra Sanctuarium consederunt circa altare Reliquiarum. Tum vero datum est processioni initium, prælato majori urbis vexillo, in quo expressus erat S. Ambrosius, sequentibus Scholis, Disciplinis, & Confraternitatibus. His succedebant Parochiæ, sub suis quæque crucibus ac labaris; Ordinum deinde Religiosorum chori; & post eos centum monachi Casinenses cum choro symphoniacorum: ac denique Presbyterorum Collegia universa, qui omnes ad tria millia numerati, vestesque Sacerdotales pretiosas induti, ceream facem gestabant, [procedit ordinatissima pompa,] agmen claudente Capitulo Cathedralis. Tum procedebant Abbates septemdecim, & plus quam sexaginta Monachi, in habitu sacro, ad ferenda per vices sacra lipsana operam succedaneam præstituri Episcopis, quoties vacare contigisset, junctim cum mitra & baculo secuturis.

[13] [cum quinque reliquiariis serculis,] Umbellas autem, ferculis singulis superextensas, simili modo per vices portabant Gubernator, Syndicus, Cancellarius, Senatus Præses, ipsique Senatores, Magistratus, Titulares, aliique primæ qualitatis Nobiles, quorum magnus ad id numerus confluxerat. Primum ferculum, auro textili instratum, sustinebat arcam S. Antonini, & umbella integebatur serici viridis, auro distincti. Secundum operiebatur tapete holoserico roseo, varie laborato; & ferebat SS. Ampellii atque Geruntii exuvias, candidi serici auroque illusi umbella obtectas. Tertium gerebat corpora Sanctorum trium Martyrum Sanctique Benigni, supra tapetium auri texti longe pretiosissimum, imminente desuper umbrella aureæ telæ, rubro serico intercurrente. Quartum, in quo S. Simpliciani ossa, ex textili argento, obumbrabatur ab auro similiter texto. Quintum denique, cum capite prædicti Sancti, portabatur a duobus Cardinalibus, Hippolytoque Rubeo Episcopo Papiensi, ac Cæsare Gambara Dertonensi, obumbrante ipsum auro texto. Porro primaria juventus Parochiæ, variegato candidæ sindonis aurique contextu ornata venuste, & in plures distributa turmas, sub suis quique ducibus, procedebant, armati hastis atque bipennibus, ad sacrorum pignorum custodiam, securitatemque Prælatorum ea ferentium, & totius pompæ ordinem tuendum ab irruente indiscretius turba; qui eadem etiam occasione usi, suam liberaliter operam commodabant precatorias corollas offerentibus, easque ad sacra fercula admoveri postulantibus.

[14] Ipso momento temporis, quo ex altari suo attollebantur Reliquiæ sæpe dictæ, omnia castri Regii tormenta soluta sunt, simulq; [quæ variis in locis militariter salutantur.] pulsatæ campanæ hujus basilicæ; ac pariter eodem ingressæ civiles turmæ bombardariorum, admiscuerunt se choris musicorum Sanctos invocantium; itaque procedere pompa cœpit sub horam XV versus Plateamnovam, ac porro per portam Beatricis versus Breram, usque ad regionem Cantaranam. Hinc flexo versus Portam novam cursu, ex grandi ibidem erecta machina, salutata a bombadariis est; ac versus S. Athanasium progressa usque ad S. Andreæ, ubi cum salutatione similiter bellica fuit excepta. Tum tendens ad Cruculam Portæ-orientalis ac versus Servitas declinans, convertit se in regionem nunc Pattarorum dictam ad Episcopium, tertiam salutationem istic exceptura. Postea Metropolitanam ingressa, exiit inde in aream ejus, ac versus forum Piscarium vetus tetendit, ingrediens aream Mercatorum, & per regionem Fustanariorum ad Cortemducis; [Cantata Missa,] unde reflexa versus S. Thomam in Terra-amara, ferebatur ad Pontem-veterem. Transito posthac Castello (ubi tormenta denuo explosa, sicut & bombardæ a militibus per viam digestis) intravit processio burgum Portæ-Comensis; atque Turriculam subiens; regressa est in ecclesiam hora XX. Tum vero sanctus Archiepiscopus, coram honoratissima illa Episcoporum, Abbatum, Procerum,Senatorumque ac Magistratuum cœtu Missam solenniter decantavit, atque circa XXII horam absolvit.

[15] Deinde & ipse & ceteri Prælati, sacris exuti vestibus, sine mora ingressi in monasterium sunt, ad locum ubi nunc Capitulum cogitur; & præparatum est ibidem pauperculis duodecim epulū, [S. Carolus cum Episcopis ministrat 12 pauperibus] quorum manibus aquam affudit Abbas Fontana, & S. Carolo Benedictionis formulam pronuntiante assidentibus illis ministraverunt Episcopi, cum duobus Cardinalibus aliisque Prælatis: accessit postmodum ab Archiepiscopo, priusquam refecti dimitterentur, eleemosyna viritim distributa. Digressis pauperibus itum ad publicum Refectorium est, & mensis benedicens Cardinalis Paleottus sancto Præsuli dexter assedit, [& ipsi deinde prandium sumunt,] atque ex opposito eorumdem Episcopi, Abbates, Monachique: ad quos interim dum vescuntur Julius Calinus Brixiensis Monachus elegantem habuit orationem, in commendationem ipsius festivitatis. Hac dictione finita sub horam XXIV, assurrexerunt Prælati, & a Monachis deducti sunt usque in plateam. Interim, ratione quadraginta horarum, quibus expositæ prostabant Reliquiæ sacræ, frequentabatur continuo ecclesia, singulis Parochiis ad horam sibi designatam comparentibus: quo etiam tempore energumeni plures manifesti facti sunt, atque a dæmonibus liberati; in quibus specialiter notata est mulier, intra Metropolitanam ecclesiam absoluta ad contactum capsæ S. Simpliciani. [Liberantur energumeni varii.] Die Mercurii mane. Missam pontificaliter cecinit Abbas S. Euphemiæ Fontana; qui & Vesperarum Officium explevit; & fama fuit, eadem hora liberatos a dæmoniis esse energumenos tres, ac unum fere cæcū recepisse usum liberum oculorum.

[16] [30 Maji concluditur festivitas,] Ad Completorium adfuerunt ambo Cardinales, conclusuri solennitatem totam, depositis sub altari Reliquiis sacris, quod in hunc modum actum est. Pontificaliter indutus Archiepiscopus Carolus, post decantatas Letanias, & incensatas lipsanothecas, ac sindonem albam quatuor plumbeis capsis instratam; capsas SS. Simpliciani & Antonini intra altare ad cornu Euangelii collocavit; in medio, capsam sanctorum trium Martyrum ac S. Benigni; ad cornu denique Epistolæ, tertiam SS. Ampelii & Gerontii, ac supra ipsas hujusmodi titulos --- Corpus S. Simpliciani, Archiepiscopi Mediolani --- Corpora beatorum Martyrum Sisinnii, Martyrii & Alexandri, ac Benigni, Archiepiscopi Mediolani --- Corpora SS. Geruntii & Ampelii, Archiepiscoporum Mediolani --- Corpus S. Antonini Archiepiscopi Mediolani. Multæ Reliquiæ Sanctorum, repertæ in altari majori sine nomine --- quod postremum ita scriptum fuit, quia intra ipsam capsam, [& capsæ Reliquiariæ sub altare conduntur.] per medium divisam, continetur corpus alterius innominati Sancti; quod Monachi aliæque personæ seniores existimabant esse S. Vigilii, Episcopi Tridentini ac Martyris. Denique clausum altare est ad cornu Epistolæ, opposito candido & quadrato marmore: ipsoque in actu inchoatis Letaniis, visum est aperiri cælum, præ suavi musicorum instrumentorum gutturumque symphonia, cui extra ecclesiam respondebat boatus tormentorum omnium atque campanarum pulsus. Interim vero dum referuntur feretra, quibus impositæ capsæ fuerant; accensa est devotio popularis, ut ex iis unusquisque frustulum concupisceret pro Reliquiis asservandum. Jamque eorum unum inter manus divisum erat, quando accurrentes Monachi cum custodibus sedaverunt tumultum; & omnibus in pace digressis, finem festivitas tota accepit.

[17] Hactenus Italica apud Puccinellum Relatio, desumpta ex Latinis Italicisque Mss. mediante favore Abbatis Pii Mutii, nec non ex Actis Notarialibus in Sacristia ecclesiæ asservatis: [deinde S. Carolus energumenum liberat] ubi pag. 43, post summariam ejusdem festivitatis expositionem, adjungitur; a D. Pio Camutio Luganensi, tunc ecclesiæ Sacristano, observatum fuisse, quod sanctus Archiepiscopus hac occasione horas circiter quinquaginta in dicta basilica orando transegerit, ejusque insignem erga Sanctos religionem insigni miraculo remuneratus sit Deus. Cum enim, inquit, absoluta comprecatione horarum quadraginta, ipse die Martis vesperi ab ecclesia egrederetur; obtulit ei sese juvenis quidam energumenus, annorum quindecim, a prænominato Camutio instructus; benedictioneque implorata & obtenta, velut mortuus corruit; sibique deinde redditus, apparuit liber a vexante se spiritu, Deum glorificans. In hujus rei monumentum perpetuum, ipso in loco postea Monachi erexerunt capellam, [& sculpitur titulus Translationis peractæ.] quæ est contigua baptisterio ecclesiæ, & habet statuam S. Caroli, in habitu Pontificali formatam. Iidem Monachi, memoriam universæ rei complexi brevi titulo, hunc quadrato marmori insculpendum auroque illinendum curaverunt sicuti in sacrario ipsorum est legere hoc modo: D. O. M. Divisis Simpliciano, Geruntio, Benigno, Antonino, Ampelio, Archiepiscopis Mediolani; Vigilio, Sisinnio, Martyrio, Alexandro, Martyribus, sacer locus instauratus: quorum Reliquias ex altari veteri, in hoc, Gregorio XIII Pont. Maxim. Philippo II Hispaniarum Rege, Carolus Borromæus Mediolan. Gabriel Paleottus Bononien. Archiepiscopi Cardinales, Episcopi undecim Synodi Mediolan. Seraphinus Mediolanensis hujus cœnobii Abbas, aliique Abbates Casinenses, Pontificiis insigniis ornati, Civitatis Provinciæque [Presbyteris] omnibus solenni pompa comitantibus, humeri suis transportaverunt, MDLXXXII, V kal. Junias.

[18] [An. 1591 statuit Grogorius 14,] Anno post ipsam Translationem nono, placuit ab Apostolica Sede postulare, ut festum, quod in die Paßionis sanctorum Martyrum Tridentionorum eatenus celebrabatur, liceret, pro majori populi commoditate ipsiusque festi celebriori cultu, affigere proximæ alicui Dominicæ diei: quod impetratum est per hujusmodi Breve. Gregorivs PP.XIV. Ad perpetuam rei memoriam. Post insignem victoriam, quam, sicuti accepimus, Mediolanenses divinitus ex Federico Imperatore, die festo sactorum Martyrum Sisinnii, Martyrii, & Alexandri, videlicet xxix Maji, reportarunt; decretum fuit in civitate Mediolanensi, ut festum eorumdem Sanctorum dicta die ab omnibus celebraretur, ac solenni Sacerdotum ac Populi supplicatione, ecclesia S. Simpliciani Mediolanensis, in qua eorumdem Sanctorum Martyrum corpora requiescunt, visitaretur. Cum autem hæc solennitas, [ut festum 3 Martyrum, 29 Maji solitum agi,] refrigescente Fidelium caritate, aut alias, intermissa fuerit; ac dilecti Filii, Communitas & Homines Mediolanenses, pie desiderent, illam pro debito devotionis affectu, quem erga eosdem sanctos Martyres gerunt, renovari; illamque, pro majori Populi commoditate & anni tempore, ultima Dominica mensis Maji perpetuo celebrari; idque jam dudum bonæ memoriæ Carolus, tit. S. Praxedis Presb. Cardin. pius Ecclesiæ Mediolanensis Præsul & Pastor, Fidelium suorum animis infixerit: Nos, de consilio Venerab. Fratrum nostrorum S.R.E. Cardinalium, super Ritibus & Ceremoniis Ecclesiasticis deputatorum, festum SS. Sifinnii, Martyrii, [deinceps fiat ultima Dominica.] & Alexandri prædictorum, ad ultimum diem Dominicum mensis Maji, Apostolica auctoritate, tenore præsentium transferimus; ita ut perpetuis futuris temporibus, solennitas horum sanctorum Martyrum, ultima Dominica Maji, in civitate prædicta, quotannis celebrari, ac solenni Sacerdotum & Populi supplicatione, in ecclesia S. Simpliciani hujusmodi, visitari debeat. Non obstantibus &c. Datum Romæ in Monte Quirinali, sub annulo Piscatoris, die XVII Maji, MDLXXXXI, Pontificatus nostri Anno primo.

[19] Denique quinquennio post, uti habet jam sæpe nominatus Puccinellus, in Vita eadem pag. 41. [An. 1596 decernitur Oblatio publicitus facienda.] Domini Vicarii ex duodecim, Provisionum Mediolani, anno MDLXXXXVI, die Martis, XXVIII Maji, decreverunt, ut Abbates & Artes quadraginta novem, juncti processionaliter, cum Tribunali Provisionum, conveniant ad oblationem, in ecclesia S. Simpliciani faciendam, ea Dominica die, qua prædictorum Sanctorum Martyrum festivitas illic celebraretur. Ita ille, ex registro utique Provisionum ipsarum, in quo jam alia mentio ipsorum Sanctorum Martyrum præcesserat. Idem pag. 47, enumerans Indulgentias, Basilicam prædictam visitantibus a variis Pontificibus Romanis, [Indulgentiæ feste eodem concessæ antiquitus,] & Archiepiscopis Mediolanensibus concessas; nominat Adrianum IV, qui anno MCLIX, in Translatione Sanctorum trium Martyrum, concesserit annos L & infra eorumdē Octavas annos XIV; quas Indulgentias Lucius Papa III confirmaverit, anno MCLXXXII; Cælestinus autem III, anno MCLXXXXIII, jusserit in Solennitate eorumdem trium Martyrum esse annorū centum, in Octava vero annorum dumtaxat VII. Hinc dubium nascitur, distinctane seculo isto XII fuerit dies Translationis, [an genuinæ?] a die Solennitatis seu XXIX Maji. Constare nihilominus ex Adriani Bulla videtur, ejus tempore aliquam Corporum prædictorum Translationem factam fuisse, pro qua sint istiusmodi Indulgentiæ postulatæ. Quæ tamen ipsæ Indulgentiæ, an eo seculo fuerint cum tam amplo annorum numero concessæ; an vero postea a transcribentibus is sit auctus, majori simplicitate quam fide, haud satis constat mihi, consideranti tantam alibi in gravioribus etiam causis Apostolicæ sedis parcitatem, quantam in Conatu Chronologico preposuimus Dissert. 17 num. 8 & Dissert. 20 num. 9.

DE BEATA MARIA
VIRGINE ANTIOCHENA IN SYRIA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Acta, diu post rem gestam Antiochiæ scripta ex traditione, unde & quomodo hic dentur.

Maria, Virgo Antiochena (S.)

D. P.

Syriæ Metropolis Antiochia complures cælo dedit, &, quoad ibi res Christiana stetit, religiose venerabatur Sanctos, quorum alibi ignotus vel incertus cultus; propterea quod, [Acta ex Ms. Florentino] quæ nunc extant Synaxaria, licet originem fere habeuerint ex divinorum Officiorum libris, per Sanctos Sophronium & Damascenum in Palæstina restauratis, in usum ecclesiarum ac monasteriorum terræ Sanctæ; in Patriarchatu tamen Constantinopolitano aliter, aliter in Antiocheno transcripta auctaque sint; ad Constantinopolitanum vero spectaverint illa fere omnia, quæ vidimus hactenus vel manu descripta vel typis impressa. Vnicum Ms. hoc mense exeunte sæpius allegatum, Mediceæ ad S. Laurentium Bibliothecæ, repostium Pluteo IX num. XIV, Antiochenis magis proprium fuisse videtur: sed, quod dolendum, continet solum Majum, & hunc dumtaxat dimidium. Vt interim eo quod suppetit fruamur, offertur ex eo Βίος καὶ πολιτεία τῆς μακαρίας Μαρίας τῆς Παρθένου, Vita & conversatio Beatæ Mariæ Virginis, in urbe Antiochia natæ. (& quantum ex dicto Ms. colligeret licet) cultæ Μηνὶ Μαίῳ κ θ᾽, Mensis Maji XXIX, sic enim habet titulus, quamvis in sequenti deinde Vita nulla fiat mentio mortis, nedum diei. Hæc autem Vita, si est Antiochiæ scripta, quod nusquam indicatur, scripta est longo post rem gestam tempore, absque ulla chronotacticorum characterum vestigio, [absque ulla nota temporis.] cui prudens conjectura poßit superstrui de ætate ipsius Sanctæ. Primam quidem in hac scena personam agit Antehmius quidam, τῶν ἐπισήμων τῆς πόλεως, ex illustrioribus civitatis: sed temerarium foret asserere, hunc illum esse, qui in Actis S. Aphraatis, VII Aprilis sub Imperatore Arcadio fuit Præfectus ac Consul pro Oriente, Collega Stiliconis, in Occidente Consulatum gerentis anno CCCV. Nihilo facilius est divinare, ad cujus urbis Episcopum is se contulerit pœnitentiæ & absolutionis causa, postquam Christum ejusque baptismum scripto chirographo ejuraverat. Dicitur illa urbs abfuisse Antiochia intervallo XVIII Milliarium, sed in quam partem? Distant hoc sere intervallo, si more Syriaco milliaria sumamus horaria, ex Septemtrione, Alexandria Syriæ, indeque circumeundo, Cyrus, Chalcis, Apamea, Epiphania, Antaradus. Quod autem neque civitas neque Episcopus nominetur, justam præbet causam suspicandi, nihil horum cognitum fuisse Scriptori; adeoque rem, nullo scripto vetustiori traditam, styloque recentiori exornatam, eo habendam esse loco, quo multa in Vitis Sanctorum Patrum, utilem quidem instructionem continentia ad formandos mores, sed ad historicam certitudinem parum aut nihil. Igitur istam quoque ut talem hic damus, liberum lectori relinquentes, ut eam quo volet gradu credibilitatis collocet, dum nihil aliunde adfertur, quo vel confirmari poßit vel infirmari.

ACTA
Ex Ms. Bibliothecæ Mediceæ ad S. Laurentium Florentiæ.
Interprete R.P. Antonio Francisco Destieu S.I.

Maria, Virgo Antiochena (S.)

EX. MS. FLORENT

CAPUT I.
Mariæ educatio casta, ejus pudicitia frustra tentata ab Anthemio, vocatus in auxilium magus.

Τὸ γεγονὸς πρᾶγμα, κατὰ τὴν μεγάλην Ἀντιοχείαν τῆς Συρίας, δίκαιον ἡγησάμην γραφῇ παραδοῦναι, εἰς δόξαν τοῦ Θεοῦ, καὶ ὠφέλειαν καὶ σωτηρίαν τῶν τε ἀναγινοσκόντων καὶ τῶν ἀκουόντων· ἔχει δὲ ταύτης διηγήσεως ὦδε. Ἐν Ἀντιοχεία τῇ πόλει γυνή τις κατῴκει, σεμνὴ τὸν βίον, χρηστὴ τὸν τρόπον, μέτριος δὲ τῇ τοῦ παρόντος βίου περιουσίᾳ. Αὐτὴ χηρευθεῖσα τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς, εἶχεν θυγάτριον καλούμενον Μαρίαν, ἥνπερ ἀνέτρεφεν κατὰ μίμησιν τοῦ θεοφιλοῦς αυτῆς βίου. Τῆς δὲ παιδὸς προκοψάσης χρόνοις καὶ ἡλικίας ὑπετίθετο αὐτῇ ἡ μήτηρ, συμφέρειν αὐτῇ τὴν παρθενίαν ἑλέσθαι, εἴπερ τῷ γάμῳ προσομιλίσαι διότι ἡ παρθενία ἐν τούτῳ τῷ βίῳ ἀμεριμνίαν ἔχει, καὶ ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι πολλῆς χαρᾶς καὶ τιμῆς ἀξιωθήσεται. Ἡ δὲ, ὡς ἐκ τοιαύτης μητρὸς ὑπάρχουσα καὶ τοιούτων διδασκαλιῶν ὁπακούουσα, ἀπέιπατο μὲν τῷ γάμῳ, τῇ δὲ ἀγνῇ παρθενίᾳ ἑαυτὴν συνήρμοσεν. Ἦν οὖν σὺν τῇ μητρὶ νυκτὸς καὶ ἡμέρας, τᾶῖς ἐκκλησίαις καὶ ψαλμῳδίαις ἀπαύστως προστρέχουσα· καὶ τοσούτῳ πόθῳ ἐκρατήθη πρὸς τὸν Θεὸν, ὥστε ἐκ τούτου κατορθῶσαι αὐτὴν καὶ τὸ ἱερὸν ψαλτήριον.

Τούτων οὕτως εὐαρέστως τῷ Θεῷ βιούντων, διαπονηθεὶς ὁ τῶν καλῶν ἐμποδιστὴς διάβολος, ἑπιφέρει αὐταῖς τινα τῶν ἐπισήμων τῆς πόλεως, ὀνόματι Ἀνθέμιον· ὅστις κατοπτεύσας διαφόρως τὴν σεμνὴν μητέρα αὐτῆς, ἅμα τῇ θυγατρὶ συχνάζουσαν τῇ ἐκκλησίᾳ, προσετέθη τῇ κόρῃ σφοδρῶς. Καὶ ἐν τειλάμενος ἑνὶ τῶν παίδων αὐτοῦ καταμαθεῖν ἔνθα τὴν οἴκησιν ποιοῦνται, ἤρξατο διὰ τῶν παίδων τῇ κόρη ὑποσχέσεις καὶ ἐπαγγελίας διαβολικὰς ὑποτίθεσθαι. Ἡ δὲ παντελῶς οὐδεμιᾶς ἀποκρίσεως αὐτοὺς ἠξίου, ὡς λοιπὸν αὐτὸν ἐκ τοῦ διαβόλου συνωθούμενον, δι᾽ ἑαυτοῦ ἐμφανίσαι αὐταῖς κολακείαις καὶ ὑποσχέσεσι παρασχὼν, ἐκλύειν αὐτῶν πειρώμενος πρὸς τὴν σπουδὴν καὶ τὸν πόθον. Τῆς δὲ μητρὸς προσπεσούσης αὐτῷ, καὶ ἅπαξ καὶ δὶς, ἐπὶ τὸ ἐνδοῦναι αὐταῖς, καὶ μὴ παρενοχλεῖν πρός τε αὐτοῦ ὕβριν, πρὸς τε αὐτῶν θλίψιν, διὰ τὸ μὴ ἐ͂ιναι δυνατὸν αὐτάς τι τοιοῦτον διαπράξασθαι· αὐτὸς οὐδ᾽ ὁλως τῆς διαβολικῆς ἐπιθυμίας ἐπαύετο· ἀλλὰ λοιπὸν καὶ διὰ γυναικῶν, αἷς ἦν πρέπον ταῖς τοιαύταις ἀποκρίσεσιν ὑπουργεῖν, ἐμήνυσεν, καὶ διαφόρως ἕξειν αὐτὴν νομίμην γυναῖκα, καὶ δωρεαῖς καὶ θεραπείαις ἀμείψασθαι τὴν τε παῖδα καὶ τὴν μητέρα. Τῶν δὲ μεθ᾽ ὅρκων ἀπομοσαμένων μὴ πρᾶξαί τι τοιοῦτόν ποτε, αὐτὸς τοῦτο μαθὼν ἀνθωμό σατο, ὡσεὶ δέοι αὐτῷ πάντα τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ δαπανῆσαι, πάντως κατακυριεύσει τῆς κόρης.

Ὡς δὲ δύω ἔτη παρῆλθον μυρίαις χρωμένῳ τέχναις διαβολικαῖς;, καὶ ἀνορητὸς ἡ σπουδὴ αὐτοῦ ἐγίνετο, ἦν λοιπὸν συνεχόμενος τῇ διαβολικῇ θλίψει, καὶ ἀπορῶν ὃ πράξει. Ἐν μιᾷ οὖν τῶν ἡμερῶν, καθεζωμένου αὐτοῦ μετά τινων τῶς τῆς πόλεως, ἦλθέν τις ἄνθρωπος, αὐτῷ μὲν ἄγνωστος ὑπάρχων, τοῖς δὲ σὺν αὐτῷ καθεζομένοις γνωστός. Τοῦτον ἰδόντες οἱ ἐκεῖσε σὺν αὐτῷ καθεζόμενοι, ὑπανέστησαν αὐτῷ, καὶ πάλιν ἐκάθισαν σὺν αὐτῷ. Μετὰ οὖν μίαν ὥραν ἀνέστη ὁ ἐλθὼν, καὶ ἀνεχώρησεν. Ὁ οὺν Ἀνθέμιος ἤρξατο ἐρωτᾷν σὺν αὐτοῖς· Τίς ἐστιν οὗτος ὁ ἄνθρωπος ὁ ἐλθὼν, ὅτι ὑπανέστητε αὐτῷ; Εἷς δέ τις ἐξ αὐτῶν, ἔφη αὐτῷ. Οὗτος ὁ ἄνθρωπος, τὸ μὲν ὄνομα αὐτοῦ Μέγας καλεῖται, σὺν τῷ ὀνόματι δὲ καὶ μέγας ὑπάρχει· γοὴς γάρ ἐστι δοκιμώτατος, δυνάμενος ποιεῖν πάντα ὅσα θέλει. Ἀκούσας δὲ τοῦτο ὁ Ἀνθέμιος ἐξάρη, τὴν διαβολικὴν αὐτοῦ ἐπιθυμίαν βουλόμενος δι᾽ αὐτοῦ πληρῶσαι. Ἀλλ᾽ ὁ μόνος παντοδύναμος Θεὸς, ὁ δυνάμενος σώζειν τὰς προσφευγούσας αὐτῷ ψυχὰς κᾄν τε ἀνδρῶν κᾄν τε γυναικῶν, ὁ θέλων πάντα ἄνθρωπον σώζεσθαι, ὁ μὴ βουλόμενος τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἀλλὰ τὴν ἐπιστροφὴν καὶ τὴν ζωὴν, ὁ κατὰ γενεὰν καὶ γενεὰν ποιῶν θαυμάσια μεγάλα μόνος, αὐτὸς καὶ νῦν τῇ σοφία αὐτοῦ ἔσωσεν καὶ τὴν πιστὴν μητέρα ἅμα τῷ ἐναρέτῳ αὐτῆς θυγατρίῳ· οὐ μόνον δὲ αὐτὰς, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐν ἀπολείᾳ αὐτῶν τε καὶ ἑαυτοῦ σπεύδοντα ἄνθρωπον ἔσωσεν. Τὸν δὲ τρόπον τῆς σωτηρίας διηγήσομαι ὅπως ἑστὶν, ἵνα ἕκαστος τῶν ἀκουὀντων δοξάσῃ τὸν σώζοντα τοὺς ἐλπίζοντας ἐπ᾽ αὐτόν.

Οὗτος οὖν ὁ Ἀνθέμιος συχνάσας τῷ τόπῳ ἐκείνᾳ, καὶ περιτυχὼν τῷ προειρημένῳ φαρμάκῳ, προσέπεσεν αὐτῷ διηγούμενος τὴν διαβολικὴν αὐτοῦ ἐπιθυμίαν, εἰπών· Ὅτε κόρης τινὸς ἐρῶ, ἥτις ἔστιν ὀρφανὴ, πενηχρὰν μητέρα μόνον ἔχουσα· ἥντινα πλείσταις παρακλήσεσι καὶ ὑποσχέσεσι, διά τε ἑαυτοῦ διάτε ἄλλων πλειόνων παρακαλέσας, πεῖσαι οὐ δεδύνημαι, τοῦτον ἤδη δεύτερον ἔτος. Ὁ δὲ φαρμακὸς ἔφη αὐτῷ · Δεῖξόν μοι τὸν οἶκον, ἔνθα καταμένουσι τὰ γυναικάρια ἐκεῖνα, καὶ ἀμέριμνος ἔσο· σήμερον γὰρ τῇ νυκτὶ ταύτῃ ποιῶ τὴν κόρην ἐλθεῖν καὶ παραστῆναι τῇ κλίνῃ, ἐφ᾽ ᾖ σὺ καθεύδεις. Ὁ δὲ Ἀνθἐμιος προσκυνήσας καὶ ἀσπασάμενος; καὶ ὑποσχόμενος αὐτῷ θεραπείαν ἀνεχώρησεν, δοὺς αὐτῷ ἕνα παῖδα, ὀφείλοντα ὑποδεῖξαι ἔνθα κατῴκουν τὰ γύναια. Τῆς δὲ νυκτὸς ἐπελθούσης, ἔμενεν ὁ Ἀνθέμιος προσδοκῶν τοῦ φαρμακοῦ τὴν ὑπόσχεσιν. Ὡς δὲ πᾶσαν τὴν νύκτα ἀγρυπνήσας ἐματαιώθη, προῆλθεν πρωῒ ἐγκαλέσαι τῷ μάγῳ. Καὶ εὑρὼν αὐτὸν καὶ προσκυνήσας ἔφη· Οὐδὲν, κύριέ μου, ὃ ὑπέσχού μοι χθὲς, γεγένηται πρός με. Ὁ δὲ ἔφη αὐτῷ· Ἐπελήθην σου ἐν τῇ ἑσπέρᾳ, ἀλλὰ πάντως τῇ νυκτὶ ταύτη ἔρχεται πρός σε. Ὡς δὲ πάλιν ἡ νὺξ ἔφθασεν, ἦν αὐτὸς ἀγρυπνῶν, καὶ περιμένων τὴν διαβολικὴν ὑπόσχεσιν. Ὡς δὲ οὐδὲ τότε τῆς τοῦ μάγου συντάξεως κατέτυχεν, ἀποδυσπετῶν καὶ θλιβόμενος, ἅματε καὶ τῷ κόπῳ τῆς ἀγρυπνίας συνεχόμενος, προῆλθεν σπουδαιοτέρως ἐγκαλέσαι τῷ μάγῳ· καὶ εὑρὼν αὐτὸν ἔφη· Εἰ δυσχερὲς ὑμῖν ὑπάρχει τὸ παραστῆναί μοι τὴν κόρην ἐν τῷ οἵκῳ μου; κᾂν τὸ προσομιλεῖν αὐτὰς μετ᾽ ἐμοῦ ποίησον, καὶ δέχεσθαί με εἰς ὁμιλίαν αὐτῶν. Ὁ δὲ φάρμακος λέγει αὐτῷ. Ἡσύχασον σὺ νεκρόψυχε, ἐπειδὴ ἄλλο ἀναγκαιότερόν μοι πρᾶγμα ἀνέκυψεν, ἐκεῖ ἠσχολούμην· ἐπεὶ ἂν καὶ τὸ σὸν πρᾶγμα ἐγεγόνει. Πλὴν ὕπαγε, ἀμερίμνει, ταύτην τὴν νύκτα ἔρχεται ἡ κόρη πρός σε κᾂν μὴ θέλῃ. Ὁ δὲ Ἀρθέμιος καὶ πάλιν πιστεύσας ἀνεχώρησεν. Ὅτι οὖν ἡ ἑσπέρα κατέλαβεν, συγκοπτόμενος τῷ ἀθέσμῳ ἐκείνῳ λογισμῷ, ἠν πάλιν ὁ αὐτὸς ἀγρυπνῶν καὶ ἀδολεσχῶν.

[1] Rem Antiochiæ urbe Syriæ maxima gestam, [Antiochiæ mater puapercula] scripto tradere, æquum esse duxi, & e divina gloria, & ex eorum, qui sive lecturi illam sunt, sive audituri, utilitate. Hunc autem in modum refertur. In urbe Antiochia degebat mulier, vitæ honestate, morumq; exemplo commendabilis, opum vero mediocri copia. Huic conjuge orbatæ puella erat. Maria nomine, quam ad imitationem vitæ suæ & in divino amore educabat, Porro filiæ ætate progressæ suggessit mater, conducibile magis ipsi fore institutum vitæ cœlibis, quam conjugalis; propterea quod virginitas in præsenti vita solicitudinum expers sit, [Mariæ filia cœlibatum persuadet] in futura vero multæ lætitiæ gloriæque compos. Puella autem, ut quæ ex tali matre genita talibus pareret documentis, renuntiavit conjugio, seque ad virginitatem caste colendam composuit. Igitur noctu diuq; ecclesias psalmodiasque cum matre frequentans, tanto Dei tenebatur amore, ut ex illo tempore sacrum ipsa Psalterium feliciter condisceret.

[2] Ambabus vitam Deo gratam hoc tenore degentibus, ægre id ferens, [hujus amore captus e primoribus Anthemius] qui pietati solet esse obstaculo diabolus, objicit eis Anthemium quemdam e Primoribus civitatis: qui aliter probam illam matrem, aliter filiam æstimans, dum curiosius observat frequenter templum una adeuntes, puellæ amore vehementi captus est; juossoque earum domicilium perquirere servo, cœpit diabolicis per famulos pollicitationibus virginem aggredit At hos ipsa nullo omnino responso dignabantur, cum iste per se demum & blanditiis istis & promissis satis manifeste ostenderet, sese a dæmone impelli, dum sic tentat dissolvere earumdem erga Deum pietatem ejusque potiundi desiderium. Cum autem mater semel iterumque obstestata esset, [cum nihil proficeret;] se ut dimitteret, neque turbaret, ad suam ipse ignominiam earumque calamitatem, ad id solicitando, quod nesas erat eas facere; nihil ille de pessima cupiditate remittens, deinceps per mulierculas, ad ejus generis commercia aptas, significavit etiam sæpius, se illam uxorem habiturum legitimam, puellam interum cum matre donis obsequiisque pelliciendo. Utraque vero etiam cum jurejurando negante, tale quid se unquam admissuras; ipse eo intellecto contra juravit, se, quamvis facultates omnes consumere oporteret, puella omnino potiturum.

[3] Ut vero duos annos exegit, usus mille fraudibus diabolicis, & incassum illi cecidit conatus omnis; sathanico tabescebat mœrore, nesciens, quid ageret. Forte autem, [tandem indicatum sibi magum adireconstituit:] ipso cum quibusdam civium considente, supervenit homo aliquis, ipsi quidem ignotus, at notus iis qui una considebant. Hi vero illum contuiti assurrexerunt, ac rursum cum eodem consederunt; isque una post hora, quam venerat, abiit. Igitur Anthemius confestim rogare cœpit; Qualis vir is est, quod venienti illi assurrexistis? Respondit unus e numero: Vir iste vocatur Magnus, &, quod nomen indicat, magnus revera est: etenim peritissimus magiæ cum sit, quidlibet potest. Quo audito, gavisus est Anthemius, ut qui magi opera scelestam cupiditatem suam explere vellet. At omnipotens Deus, qui virorum mulierumque ad se recurrentium animas servare potest, qui omnem hominem cupit salvari, neque mortem peccatoris vult, sed ejus conversionem ac vitam, qui per generationem & generationem facit mirabilia magna solus, nunc etiam sua sapientia servavit matrem istam fidelem cum dilecta ejusdem filia; neque illas solum, sed virum quoque, in suum ipsarumque interitum ruentem. Quis autem fuerit salutis modus, enarrabo; ut audientium quisque laudet eum, qui salvos facit sperantes in se.

[4] [hic pollicitus ipsum ante lectum ejus sisteret] Anthemius ergo itentidem ad locum illum regrediens, & in commemoratum magum incidens, diabolicam suam concupiscentiam ei exponit, multum obsecrans atque aiens: Puellam quamdam amo, patre orbam, matre sola superstite, sed paupere. Istam multis & precibus & promissis ipse per me, tum per alios plures adorsus, nihil persuadere potui, toto jam biennio. Cui magus: Domum muliercularum istarum mihi commonstrato, de cetero ne sis solicitus: cras etenim nocte ipsa, tibi sistam puellam ad lectum, in quo dormis. Anthemius hominem obtestatus cum amplexu, pollicitusque operæ mercedem, recessit, dato famulo, qui indicaret; ubi mulieres commorarentur. Consecuta igitur nocte expectabat Anthemius magi promissa; sed totam noctem vigilasse frustra illi fuit. [bis Anthemium fallit] Mane igitur ivit ad expostulandum cum mago: quem reperiens, ait cum reverentia: Nihil, Domine mi, eorum, quæ heri pollicebare; mihi evenit. Respondit ille: Oblitus tui sum hesterno vespere, sed hac omnino nocte ad te ventura illa est. Ut rursum nox venit, insomnis ille diabolica magi promissa præstolabatur: postquam autem neque etiam tum rem a mago condictam consecutus est, indignatione & mœrore plenus, simulque vigiliarum molestia dejectus, festinavit enixius cum mago expostulatum. Quem ut invenit, Si tibi, inquit, nimis est difficile puellam mea in domo mihi sistere, fac saltem aut illas venire, aut ab illis me admitti ad colloquium. Cui magus, Sile tu, inquit, quit, homo væcors: quia mihi obvenit negotium magis urgens, ei vacavi: tamen etiam res tua perfecta est. Ceterum abi, sine cura jubeo te esse: hac certe nocte veniet ad te puella, velit nolit. Id autem rursum credens Anthemius se recepit: nocte vero redeunte, turbatus nefaria illa cogitatione, rursum vigilabat, multumque speculabatur ipse secum.

CAPUT II.
Inducta per magiam ad Anthemium Maria, prudenter se ab illo expedit.

Ὁ Δὲ μάγος ἀπελθὼν εἰς τὸν οἶκον, ἔνθα κατέμενον τὰ τίμια ἐκεῖνα γύναια, παρεκατέστησεν ἐκεῖ δύο δαίμονας, ἐν τειλάμενος αὐτοῖς, ὅτιπερ ὥδε καταμένουσιν μήτηρ καὶ θυγάτηρ, τῆς δὲ θυγατρὸς ἐρᾷ Ἀρθέμιος ὁ λαμπρότατος, ὁ εἰς τόνδε τὸν τόπον οἰκῶν· θελήσατε οὖν παντὶ τρόπῳ παραμεῖναι, καὶ ἀπγαγεῖν τὴν κόρην ἔνθα αὐτὸς καθεύδει, ἐπεὶ οὐ φείσομαι ὑμῶν. Καὶ καταλιπὼν ἐκεῖ τοὺς δύο δαίμονας ἀνεχώρησεν. Ἐπεισελθόντες δὲ αὐταῖς κοιμωμέναις οἱ δαίμονες, διαφόροις αὐτὰς φαντασίαις ἐτάραξεν. Ἡ δὲ μήτηρ διυπνισθεῖσα καὶ κατασφραγεσαμένη ἔφη τῇ θυγατρί· Δεῦρο τέκνον, ἀναστῶμεν καὶ ἀπέλθωμεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, ὅτι ὅλη ἡ νὺξ αὕτη φαντασία μοι γέγονεν· ἐδόκουν γὰρ ὅτι ὁ κακὸς ἐκεῖνος ἄνθρωπος ἐκράτησέν σε, καὶ ἤθελεν ἀποσπᾶσαι ἀπ᾽ ἐμοῦ· κᾀγῶ ἀντείχουν κᾀντεμαχόμην αὐτῷ, κρατοῦσά σε καὶ ὁρκίζουσα αὐτῷ, κατὰ τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν Ἁγίων, ἁναχωρῆσαι ἀφ᾽ ἡμῶν. Ὡς δὲ οὐκ ἐνεδίδου, ἀλλὰ ἀπομύετό μοι, μὴ συγχωρῆσαι, εἰ μὴ ἐπάρω αὐτὴν ἀπό σου. Εὐθέως φησὶν ἰδέσθημε ὅτι ἐφάνησαν κληρικοὶ καὶ ὄχλοι πολλοὶ, ὡς ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἔρχεται· κᾀκεῖνος εὐθὺς ἀπολύσας σε ἄφαντος ἐγένετο, καὶ ἡμεῖς εἰσήλθομεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, καὶ εὐχαριστήσαμεν τῷ Κυρίῳ, τῷ σώσαντι ἡμᾶς. Δεῦρο οὖν, τέκνον, καὶ αὐτῇ τῇ ἀληθείᾳ ἀπελθοῦσαι, ἱκετεύσωμεν τὸν Θεὸν, ὅπως σώσῃ ἡμᾶς, καὶ πρόνοιαν τῆς πτωχείας ἡμῶν ποιήσηται.

Ἡ δὲ θυγάτηρ ἀποκριθεῖσα λέγει αὐτῇ· Δεῦρο, Κυρία μου μῆτερ, ἄγωμεν, κᾀγὼ μὲν ἐν μεγάλῳ ἀγῶνι ἐγενόμην· ἐδόκουν γὰρ σύν σοι ἀπιέναι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, καὶ εὑρέθην, οὐκ οἶδα πῶς, ἐν οἴκῳ τινὶ μεγάλῳ, καὶ ὁ μιαρὸς ἐκεῖνος ἄνθρωπος εὑρέθη ἐκεῖ, κρατῶν με καὶ δεικνύων μοι ἀργύριον πολύν, κόσμια διάφαρα, ἱμάτια χρυσόκλαβα, στρομνὰς μεγάλας, δούλους καὶ δουλίδας πολλὰς, λέγων μοι· Τούτων πάντων κυρία ἔσῃ, ἐὰν μέλλῃς ἐ͂ιναι μετ᾽ ἐμοῦ. Ἐγὼ δὲ ἔκλαιον λέγουσα· Οὐ θέλω ταῦτα, πρὸς τὴν κυρίαν μου θέλω· καὶ οὕτως κλέουσα διύπνισα. Ἀλλὰ ἄγωμεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν. Καὶ ἐνδυσάμεναι ἐξῆλθον ἐκ τοῦ οἴκου αὐτῶν, ἀπιέναι εἰς τὴν ἐκκλησίαν. Ἦνδὲ τάχειον πολύ· αὗται δὲ ἐκ τοῦ πόνου τῆς φαντασίας αὐτῶν διυπνισθεῖσαι, ἐνόμισαν τὸν κατὰ συνήθειαν αὐταῖς ὕπνον πεπληρωκέναι. Καὶ ὡς διῆλθον μίαν ῥύμην καὶ εἰς ἄλλην ἔμελλον εἰσιέναι, ἐνέβαλον ἑαυτοὺς οἱ δύο δαίμονες μέσον τῆς μητρὸς καὶ τῆς θυγατρός· καὶ ὁ μὲν ἑις ἀφωμοίωσεν ἑαυτὸν τῇ μητρὶ, καὶ ἐπὶ ἑτέραν πλατείαν προάξας τῇ κόρῃ, λέγει αὐτῇ· Ἔνθεν ἔρχου, τέκνον μου, ἀκολούθει μοι. Ἡ δὲ κόρη, νομίζουσα τῇ μητρὶ ἀκολουθεῖν, ἠκολούθει τῷ δαίμονι· καὶ ὁ δαίμων ἀπήγαγεν αὐτὴν εἰς τὸν οἶκον τοῦ Ἀνθεμίου· καὶ ἀνοίξας τὰς θύρας, παρίστησιν αὐτὴν τῇ κλίνῃ ἔνθα ἐκάθευδεν, καὶ ἀνεχώρησεν. Ὁ δὲ ἄλλος δαίμων ἠκολουθεῖ τῇ μητρὶ, καὶ συνελάλει αὐτῇ ἐν σχήματι τῆς θυγατρὸς αὐτῆς ἄχρι τῆς ἐκκλησίας καὶ τοῦ νάρθηκος, καὶ ἀνεχώρησεν.

Ὁ οὖν Ἀνθέμιος θεασάμενος τὴν κόρην, ἢν πολλοῖς χρόνοις ἔσπευδεν κᾂν εἰς ὁμιλίαν αὐτῆς γενέσθαι, τότε δὲ παρεστῶσαν αὐτοῦ τῇ κλίνῃ, ἔκθαμβος ἐγένετο, καὶ ἀναπηδήσας τῆς κλίνης ἐκράτησεν αὐτὴν τῆς χειρὸς, καὶ λέγει αὐτῇ· Τί ἐ͂ι, κυρία μου Μαρία; ποσάκις παρεκάλεσα ὑμᾶς, καὶ δι᾽ ἄλλων καὶ δἰ ἑαυτοῦ, κᾂν εἰς ὁμιλίαν μου στῆναι, καὶ οὐκ ἐβουλήθητε· ἰδοὺ σὺ ἀφ᾽ ἑαυτῆς ἦλθες εἰς τὸν οἶκόν μου, καὶ εἰς τὸν κοιτῶν ά μου,καὶ εἰς τὰς χεῖράς μου ἐ͂ι. Ἡ δὲ τοῦ Θεοῦ δούλη Μαρία, θεωρήσασα ἑαυτὴν ἐν τοιούτῳ τόπῳ καὶ τοιούτῳ σχήματι συνεχομένην, σύντρομος γεγενομένη ἀνέκραξεν, μετὰ δακρύων εἰποῦσα· Οὐαί μοι τῇ ἀθλίᾳ! τί ἔπαθον; Κύριε ὁ Θεὸς, πρὸς ὃν ἔσπευδον ἀπιέναι, σὺ βοήθησόν μοι ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ, ὅτι οὐκ ἔστιν βοηθῶν μοι. Ὁ δὲ Ἀνθέμιος ἔφη αὐτῇ· Μὴ δειλιάσῃς, κυρία μου Μαρία, μηδὲ ἐκστῇς ἑαυτῆς. Δεῦρο ἴδε τὸν ἄργυρόν μου, πόσος ἔστιν. Δεῦρο θέασαι κόσμον γυναικεῖον, πόσος μοι ὑπάρχει· πόσαι καὶ διάφοροι ἑσθῆτές τε καὶ στρῶμναι, πόσοι δοῦλοι καὶ δουλίδες μέλλουσιν ὑπηραιτεῖν σοι καὶ τῇ μητρί σου· καὶ εἰ μὴ θελήσης οἰκείᾳ σου προαιρέσει συζευχθῆναί μοι, ὡς παλλακῇ σοι χρήσομαι, καὶ οὐ συγχωρίσῳ σοι τὸ φῶς τοῦ ἡλίου ἰδέσθαι, ἐν ᾧ ὅλως εἰς τὰς χεῖράς μου ἦλθες. Καὶ κρατῶν αὐτὴν τῆς χειρὸς ἐπεδείκνυεν αὐτῇ τὸν ἄργυρον, τὸν κόσμον, τὴν ἑσθῆτα.

Τῆς δὲ δούλης τοῦ Θεοῦ Μαρίας μὴ δὲ ὁλῶς μεταβλησκομένης τῇ θεωρίᾳ τοῦ ἀργύρου ἢ τῶν ἄλλων εἰδῶν, ἀλλὰ συχνῶς ἐκ βάθους τῆς καρδίας στεναγμοὺς ἀφιούσης μετὰ δακρύων, ὁ τὰ βάθη τῶν καρδιῶν ἐρευνῶν Θεὸς, ὁ μόνος ἐκ πάσης βίας καὶ ἀνάγκης ῥύεσθαι δυνάμενος τοὺς ἐλπίζοντας ἐπ᾽ αὐτὸν, ἐξαπέστειλεν τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος βοήθειαν ἐπ᾽ αὐτήν. Καὶ δὴ ἀναλαβοῦσα ἑαυτὴν, προσπίπτει τῷ Ἀνθεμίῳ καὶ λέγει αὐτῷ, Κόριέ μου, ἐν ᾧ εἰς τὰς χεῖράς σου ἐνέπεσα, καὶ οὐκ ἔστι μοι ἐκφυγεῖν, ἐρῶ σοι πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν. Ἡμεῖς πενιχρὰ γυναικάρια ἐγενόμεθα ἐξ ἀρχῆς, καὶ ἐσμέν· ἡ δὲ μήτηρ μου πάντοτε ταῦτά με ἐδίδαξεν, λέγουσα· Ὅτι τέκνον μου οὐκ ἔνι ἄλλως παρὰ Θεῷ σωθῆναι, εἰ μήπου τις ἐντολὰς καὶ εὐποιΐας ἐργάσηται· ἐπεὶ οὖν ἡμεῖς ἐν πενίᾳ ὑπάρχομεν, μὴ δυνάμεναι ἐλεημοσύνην ποιῆσάς τινι, κᾂν τὴν παρθενίαν καὶ ἀγρυπνίαν τῷ Θεῷ προσοίσωμεν, ἵνα ἑύρωμεν ἔλεος ἐν ἡμέρα κρίσεως· ἐὰν δὲ λάβῃς ἄνδρα, ἐμὲ ἐγκαταλεῖψαι ἔχεις, κᾀγὼ ἐν ἀνάγκῃ γενομένη μέλλω στενάξειν κατά σου, καὶ σὺ μέλλεις περιπίπτειν θλίψεσι καὶ ἁμαρτίαις, καὶ οὕτως κατάκριτος γενομένη τῇ κρίσει τοῦ Θεοῦ παραδοθήσῃ· Ἐὰν δὲ ἀκούσῃς μου καὶ τὴν παρθενίαν φυλάξῃς, ἀπερισπάστως τῷ Θεῷ δουλεύσομεν, καὶ τὴν αἰωνίαν χάραν κληρονομήσομεν. Τούτου οὖν χάριν οὐκ ἠνεσχόμεθά σου στῆναι εἰς ὁμιλίαν· ἐν ᾧ δὲ συντίθῃ μοι ἔχειν μετ᾽ ἐμοῦ καὶ τὴν μητέρα μου, ἕτιμός εἰμι προαιρέσει δούλη σου γενέσθαι, μόνον δυσωπῶ μηδὲν πραχθῆναι ἐν τῷ τέως ἐν έμοὶ κακόν· ἐγὼ γὰρ πείσω τὴν μητέρα μου συνελθεῖν ἐν τῷ πράγματι· εἰ δὲ καὶ μὴ πεισθῇ, ἐγὼ ἑαυτήν σοι ἐπιδίδωμι.

Τοῦ δὲ Ἀνθεμίου θεραπευθέντος ἐπὶ τῇ ὑποσχέσει τῆς κόρης, πιστωθεὶς παρ᾽ αὐτῆς ὅρκῳ, ὡπίσω ιε᾽ ἡμερῶν τοῦτο πράξειε, ἀπέλυσεν αὐτήν. Ἡ δὲ δούλη τοῦ Θεοῦ Μαρία ἀπολυθεῖσα, ἀπῆλθεν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, καὶ εὗρεν τὴν μητέρα κλαίουσαν καὶ δεομένην τῷ Θεῷ, ὑπὲρ τοῦ φανερωθῆναι αὐτῇ τὴν θυγατέρα αὐτῆς ὅτι καὶ εἰς τὸν οἶκον ἀπῆλθεν ζητοῦσα, καὶ οὐχ εὗρεν αὐτήν. Ἰδοῦσα δὲ αὐτήν ἡ μήτηρ αὐτῆς ἐπηρώτα αὐτὴν λέγουσα· Ποῦ ἀπῆλθες, τέκνον, ὅτι μέχρι τοῦ νάρθηκος τῆς ἐκκλησίας σὺν ἐμοὶ ᾖς, καὶ ποῦ ἀνεχώρισας. Ἡ δὲ λέγει αὐτῇ. Μὴ φοβοῦ, κυρία μου· οὑδὲν γὰρ κακόν μοι γέγονεν, ταῖς εὐχαῖς σου· ἀλλὰ τὴν εὐχὴν ἡμῶν πληρώσασαι, καὶ ἐν τῷ οἴκῳ γενόμεναι, ἐρῶ σοι ποῦ ἀπῆλθον. Ὡς δὲ ἐγένοντο ἐν τῷ οἴκῳ αὐτῶν, ἠρώτα ἡ μήτηρ τὴν θυγατέρα αὐτῆς εἰπεῖν ποῦ ἀπῆλθεν· ἡ δὲ διηγήσατο αὐτῇ πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν. Ἡ δὲ μήτηρ ἀκούσασα, ῥίψασα ἑαυτὴν χαμαὶ ἐθρήνει δεινῶς· ἡ; δὲ θυγάτηρ παρεκάλει ἐνδοῦναι τοῦ κλαίειν, διὰ τὸ μηδὲν κακὸν αὐτὴν ὑπομεῖναι, διὰ τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας, Ἀλλὰ δεηθῶμέν, φησιν, τῷ Θεῷ, ὅπως τὸν κενηθέντα ἡμῖν τοῦτον πειρασμὸν διασκεδάσῃ ἀφ᾽ ἡμῶν· καὶ ὁ ἕως τοῦ νῦν σώσας ἡμᾶς, αὐτὸς καὶ ἀπὸ τοῦ νῦν ἀντιλήψεται ἡμῶν. Καὶ πολλὰ κλαυσάντων αὐτῶν καὶ δεηθέντων, ἔμενον ἐν λύπῃ, παρακαλοῦσαι τὸν Θεὸν πρόφασιν σωτηρίας καταπεμφθῆναι αὐταῖς ἄχρι τῆς ὁρισθείσης προθεσμίας τῶν ιε᾽ ἡμερῶν, ὧν ἦν μεθ᾽ ὅρκων συνθεμένη τῷ Ἀνθεμίῳ· ὅπερ καὶ γέγονεν ὑπὸ μόνου τοῦ τὰ πάντα καλῶς διοικεῖν δυναμένου Θεοῦ. Ὁ γὰρ Ἀνθέμιος, μετὰ τὸ ἀπολύσαι τὴν τοῦ Θεοῦ δούλην καὶ παρθένον ἐκ τοῦ οἴκου αὐτοῦ, ἦν θαυμάζων λίαν καθ᾽ ἑαυτὸν τὸ γεγονὸς, ὅτι πῶς ἐδυνήθη πεῖσαι θὴν μητέρα ἀπολύσαι τὴν θυγατέρα αὐτῆς ὁ μάγος, ἢ πῶς ἐπείσθη ἡ θυγάτηρ ἐλθεῖν πρός με ἐν τῷ οἴκῳ μου· καὶ ἔλεγεν ἐν αὐτῷ, ὅτι ὁ ὢν τοιοῦτος ἄνθρωπος καὶ τοιαῦτα ποιεῖν δυνάμενος, πάντων ἀνθρώπων κρείττων ἐστίν· διὰ τί οὖν μὴ προσαγάγω αὐτῷ σχεδὸν πάντα τὰ πράγματά μου, ὥπως κἀμὲ ποιῆσαι οὕτως γενέσθαι ὥς ἐστιν αὐτός; Καὶ ὑπὸ τῆς τοιαύτης λοιπὸν ἐπιθυμίας πυρούμενος, τῇ ἄλλῃ ἐπιθυμίᾳ ἐχλιαίνετο, λογιζόμενος καθ᾽ ἑαυτὸν, ὅτι εἰ οὗτος γένομαι πάντα τὰ καταθύμιά μου ἔχω ἕτοιμα. Καὶ οὗτος ὁ λογισμὸς, ὡς ἐκ τῆς τοῦ Θεοῦ διοκήσεως, αὐτῷ ἐπῆλθεν, ὄπως καὶ τῆς παρθένου ἐξ οἰκείας προαιρέσεως ἀποστῇ, κᾀκείνῃ τῇ ἐπιορκίᾳ μὴ ὑποπέσῃ, καὶ ὁ πορνείας διδάσκαλος διάβολος ἀσχυνῇ ἐπί τε τῇ παρθένῳ καὶ ἐπὶ τῷ ταύτης πολεμίῳ.

At magus ad ædes honestarum istarum mulierum digressus, duos dæmones inibi collocat, ita præcipiens eisdem: Habitant hic mater ac filia, filiam deperit Anthemius ille clarissimus, qui domum istam incolit: Satagite igitur omnino ut hic commoremini, puellamque eo abducatis, ubi is cubat, [De imminenti periculo per somnum monitæ mater] alioqui nequaquam vobis parcam. Et duobus dæmonibus illic relictis, abit. At dæmones, ad illas dormientes ingressi, variis eas visionibus turbarunt. Mater interim expergefacta, seque signo Crucis muniens, ait puellæ. Age, nata, surgamus, adeamusque templum: nox enim tota per insomnia mihi ducta est; visusque est sceleratus ille apprehendisse te, atque a me velle abstrahere: at ego retinebam contra nitens, te comlexa, illumque adjurans per Deum & Sanctos, ut a nobis recederet. Cum autem nil remitteret, Non recedam, inquiebat, nisi hanc a te abstulero. Confestim autem visa mihi sum videre apparentes Clericos, populique turbam, ut solet Archiepiscopo veniente. Atque hic te illico liberans desiit videri, nos vero in templum ingressæ Deo liberatori nostro gratias egimus. Veni ergo, nata mea, ac templum reipsa adeamus, Deum oraturæ, ut salvas nos velit, nostræque paupertati sua providentia occurrat.

[6] [& filia,] Adhæc respondit filia, ac dixit: Eamus, domina mea mater, eamus: & ego magno in certamine versata sum: ego enim vna mihi ad templum abire tecum, ampla quadam in domo, nescio qui, inveni me, ibidemque spurcum hominem istum; qui me apprehendens, argenti plurimum ostendebat, vestium item splendidarum auroque intertextarum, lectos magnificos, servos & famulas multas, hæc mihi inquiens: Horum omnium futura es domina, si mecum una esse velis. Ego vero flens dixi: Hæc nolo, ad dominam meam ire volo: [dum oratum exeunt, separantur arte diabolica,] atque ita flens sum expergefacta. Verum ad templum nos conseramus. Tum vestibus se induentes domo sua ad templum progressæ sunt. Summum erat mane; illæ vero insomniorum excitatæ cura, existimarunt se somni tempus pro more explevisse. Ut ergo jam per unum vicum processerant in alterum ingressuræ, duo dæmones matrem inter & filiam se locarunt medios; & alter quidem, matris specie sumpta, in aliam plateam præcedens, ait puellæ: Veni hac, filia mea: sequere me. Et puella, [& Maria Anthemio sistitur:] matri comitem se ire rata, sequebatur dæmonem: & dæmon in ædes Anthemii ducebat: apertisque foribus, ad lectum, ubi is cubabat, puellam sistit, atque inde exit. Alter vero dæmon matrem comitabatur, assumpta filiæ specie, ad templum usque & narthecem, seque ibi mulieri subduxit.

[7] [quæ nullis promissis flexa.] Anthemius igitur, conspecta, ad lectum puella, quam multo tempore ambierat vel semel alloqui posse; præ admiratione obstupescens, exilivit lecto; manuq; illam prehendens, sic alloquitur: Quid hoc est, domina mea Maria? Quoties ego te, aut per me ipsum, aut per alios, ad meum saltem congressum venire invitavi, neque assensisti unquam: ecce autem sponte nunc tua in domum meam, in cubiculum meum, imo & in manus meas venisti. Hic autem Dei famula Maria, tali in loco ac statu se comprehensam videns, contremuit, exclamavitque, cum lacrymis dicens: Hei miseræ mihi! quo deveni? O Domine Deus, ad quem ire festinabam, adjuva me nunc temporis, neque enim alius est qui auxilietur mihi. Anthemius autem: Ne vereare, inquit, Domina mea Maria, neque animo linquere: age, vide quantum hic sit argenti mei, adspice mundum muliebrem quam multiplex sit, quot quamque variæ vestes & lecti, quot famuli famulæque ad tibi tuæque matri serviendum venturi sint. Quod si mihi sponte conjungi renuis, ut pellice te utar, nec te sinam lumen hoc solis conspicere, ex quo tota in manus meas venisti. Atque ita manu puellam tenens, commonstrat gazam, pulchramque vestium supellectilem.

[8] Sed famula Dei Maria, argenti fulgore nequaquam inter spectandum perstricta, [induciat petit 15 dierum,] identidemque in profunda suspiria cum lacrymis erumpente; qui intima cordium scrutatur Deus, quique sperantes in eum ab omni vi ac necessitate defensos liberare potest solus, sancti Spiritus auxilium misit puellæ: quæ sese colligens, procidit Anthemio ad genua, & ait: Domine mi, quandoquidem in tuas manus incidi, neque effugere possum, dicam tibi omnem veritatem. Pauperes mulierculæ nos semper fuimus, ac sumus: mater autem mea sic me continuo docuit, dicens: Fieri nequit, Filia mea, ut quis aliter salutem a Deo consequatur, quam si ejus mandata exequatur cum beneficentia, nos vero, [intra quo: matris consensum obtineat,] quoniam cum paupertate conflictamur, nec habemus facultatem largiendi eleemosynam, Deo donemus virginitatem vigiliasque nostras, ut in judicii die misericoridam inveniamus. Quod si tu viro nupseris, necesse erit me deseri; ac tunc ego aliquando adversus te flebiliter gemam; tu vero in angustias deleberis ac peccata, atque ita judicio divino traderis damnata. Sed si me audis, & virginitatem servas, Deo serviemus, numquam ab invicem divellendæ, æternæque lætitiæ inibimus hereditatem. Hac de causa non sustinuimus tecum convenire: quoniam autem mihi promittis matrem apud me habendam, ultro parata sum tibi esse pro famula: tantum vehementer oro, ne quid modo in me scelerate fiat: etenim matrem ego inducam, ut mihi assentiatur; quod si induci nequit, ipsam me tibi trado.

[9] [ad quam regressa,] Anthemius porro, & puellæ promissis delinitus, & jurejurando persuasus, rem dierum quindecim spatio perfectum iri, puellam dimisit. Sic igitur dimissa Dei famula Maria, tetendit ad ecclesiam; ubi matrem cum lacrymis orantem Deum, ut sibi filiam commonstraret, invenit: nam & domum redierat eam quæsitura, at non repererat. Illam autem contuita mater, simul interrogat: Quo abieras filia? quia una mecum ad templi usque Narthecem fuisti, & quo recessisti? Illa autem matri, Ne time, inquit, domina mea; etenim mali nihil mihi contigit, propter preces tuas: sed oratione nostra peracta, domum nostram redux, quo abierim, referam tibi. Quam primum ergo domum sunt regressæ, mater filiam jussit dicere quo abivisset. Illa autem rem omnem, prout erat, exposuit: qua audita in humum se projiciens mater, [quid sibi acciderit narrat.] magnopere lamentabatur. At filia matrem hortabatur temperaret lacrymis, quod, quæ Dei fuerat providentia, sinistri nihil perpessa foret: sed Oremus, inquit, Deum, ut hanc nobis excitatam tentationem dissipet; & qui nos hactenus servavit, idem deinceps protegat. Multum ergo plorantes orantesque continuabant dolorem, Deum precatæ, sibi ut salutis opportunitatem aliquam objiceret, intra pactum tempus dierum quindecim, quod puella etiam cum jurejurando condixerat Anthemio: atque ita evenit, rem hanc, qui solus alias omnes recte potest, [& ambæ Deumorant ut sibi subveniat,] dirigente Deo. Siquidem Anthemius, dimissa ab ædibus suis Dei famula & virgine, multum apud se, quod actum erat, demirabatur; quomodo mater potuisset a mago induci, ut filiam a se amandaret; aut quomodo filia, ut in suas ædes ad se veniret; atque hæc apud animum suum dicebat: Nimirum vir iste, qui talia efficere potuit, omnibus hominibus præstat: quidni igitur facultates meas prope omnes illi offero, ut me sui similem reddat? Tali rursum cupiditate incensus, etiam alia incendebatur, apud se dicens: [quod & impetrant.] Si talis evado, quidquid desideravero, id totum in promptu habeo. Et hujusmodi cogitatio, quasi a divina providentia illi incidit, quo spone ipse sua virginem dimitteret, neque hæc nefario illo juramento teneretur; & quo meretriciæ rei magister diabolus, tum propter virginem istam, tum propter virginis hostem confunderetur.

CAPUT III.
Anthemius, ut Magus fiat, Christum ejurat ac mox pœnitentiam agit.

Καὶ πρωΐας γενομένης προσῆλθεν σπουδαίως ὀ Ἀνθέμιος εἰς τὸ συντυχεῖν τῷ φαρμακῷ καὶ εὐχαριστῆσαι αὐτῶ. Εὑρὼν οὖν αὐτὸν καὶ προσκυνήσας δίδωσιν αὐτὸ τὸ συνταχθὲν χρυσίον μετὰ πάσης εὐχαριστίας· καὶ μετὰ τοῦτο προσπεσῶν αὐτοῦ τοῖς ποσὶ, παρεκάλει, πολλὰ ἐπισχνούμενος, δώσειν αὐτῷ ὄσα ἐὰν ἀιτήσηται αὐτῷ χρήματα, ἐὰν μόνον ποιήσῃ αὐτὸν ὡς αὐτός ἐστιν. Ὁ δὲ φαρμακὸς λέγει αὐτῷ μὴ δύνασθαι αὐτὸν γενέσθαι μάγον, διὰ τὸ ἐ͂ιναι αὐτὸν Χριστιανὸν, καὶ ἔχειν τὸ βάπτισμα. Ὁ δὲ Ἀνθέμιος λέγει τῷ μάγῳ· Ἐγὼ ἀπαρνοῦμαι καὶ τὸ βάπτισμα καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστίανισμοῦ, καὶ μόνον γένωμαι μάγος. Ὁ δὲ φαρμακὸς λέγει αὐτῷ· Οὐκ ἔχεις δυνηθῆναι γενὲσθαι μάγος, καὶ φυλάττειν τὰ φυλάγματα τῶν μάγων· καὶ ἐὰν μὴ φυλάξῃς, ἐκπεσεῖν ἔχεις, καὶ οὐκ ἔχεις παραλαβεῖν. Ὁ δὲ πάλιν τῶν ποδῶν αὐτοῦ ἁπτόμενος, ἐπισχνεῖτο φυλάξαι πάντα τὰ μέλλοντα αὐτῷ παραδίδοσθαι δίδοσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ. Ὁ δὲ θεωρήσας τὴν ὑπομονὴν αὐτοῦ, λέγει αὐτῷ· Ἔνδος ἐγὼ· ποιω καὶ αἰτήσας χαρτἰον, ἔγραψεν εἰς αὐτὸ ἃ ἠθέλησεν, καὶ δίδωσι τῷ Ἀνθεμίῳ, καὶ λέγει αὐτῷ· Δέξαι τοῦτο τὸ χαρτίον, καὶ ἀπόδειπνος νυκτὶ βαθεῖᾳ ἔξελθε ἔξω τῆς πόλεως, καὶ στῆθι εἰς τὸ γεφύριον ἐκεῖνο, καὶ περὶ τὸ μεσονύκτιον ἔχουσι παραίρεσθαι ἐκεῖθεν ὅχλος καὶ θορυβὸς πολὺς, καὶ ὁ ἄρχων εἰς ὄχημα καθεζόμενος. Ἀλλὰ βλέπε, μὴ δειλιάσῃς· οἰδὲν γὰρ κακὸν δύνῃ ὑποστῆναι, ἔχων τοῦτο τὸτο τὸ ἔγγραφόν μου· κράτει δὲ αὐτὸ εἰς ὕψος ἐν τῷ φανερῶ, καὶ ἐὰν ἐρωτηθῇς, τί ποιεῖς ὥδε τὴν ὥραν ταύτην; ἢ τίς ἐ͂ι σύ; εἰπέ· Ὅτι ὁ κύρις ὁ Μέγας ἔπεμψέν με πρὸς τὸν δεσπότην μου τὸν ἄρχοντα, ἀγαγεῖν τοῦτο τὸ Χαρτίον, πρὸς αὐτόν. Βλέπε δὲ μὴ δειλιάσῃς ἢ κατασφραγίσῃ ὡς Χριστιανὸς, ἣ ἐπικαλέσῃς τὸν χριστὸν, ἐπεὶ ἀποτυχεῖν ἔχεις τοῦ σκοποῦ σου.

Ὁ δὲ λαβὼν τὸ χαρτίον ἐπορεύθη, καὶ βραδείας ὥρας ἐξελθὼν τῆς πόλεως, ἔστη εἰς τὸ γεφύριον, κρατῶν εἰς ὕψος τὸ χαρτίον. Ὡς δὲ κατὰ τὸ μεσονύκτιον ἔρχονται οἱ ὅχλοι καὶ καβαλλάριοι πολλοὶ, καὶ αὐτὸς ὁ ἅρχων εἰς ὄχημα καθεζόμενος, φθάσαντες οἱ προλαβόντες λέγουσιν, Τίς ἐ͂ι ὁ ἐστὼς ὧδε; Ὁ δὲ Ἀνθέμιος ἔφη· Ὁ κύρος ὁ Μέγας ἔπεμψέν με, ἀγαγεῖν τῷ δεσπότῃ μου τῷ Ἄρχοντι τὸ χαρτίον τοῦτο. Καὶ λαβόντες ἀπ᾽ αὐτοῦ τὸ χαρτίον δεδώκασι τῷ Ἄρχοντι καθεζωμένῳ εἰς τὸ ὄχημα. Καὶ λαβὼν καὶ ἀναγνοὺς, ἔγραψέν τινα ἐν αὐτῷ, καὶ ἐδώκεν τῷ Ἀνθεμίῳ φέρειν τῷ μάγῳ. Ἐλθὼν δὲ πρωίας ὁ Ἀνθέμιος ἐπιδίδωσι τῷ μάγῳ τὸ χαρτίον, καὶ ἀναγνοὺς ὁ φαρμακὸς, γέγει τῷ Ἀνθεμίῳ, Θέλεις μαθεῖν τί μοι ἔγραψεν; καθὼς εἶπόν σοι τὰ αὐτά μοι ἔγραψεν. Οὐκ οἶδας ὅτι Χριστιανός ἐστιν; καὶ ἐγὼ τοῦτον οὐ δέχομαι, ἐὰν μὴ τὰ κατὰ συνήθειαν πάντα ποιήσῃ καὶ ἀπαρνήσηται καὶ ἀναθεματίση. Ὁ δὲ Ἀνθέμιος τοῦτο ἀκούσας ἔφη· Ἐγὼ, κύρι, καὶ τότε καὶ ἄρτι ἀρνοῦμαι τὸ ὄνομα τοῦ Χριστιανοῦ, καὶ τὴν πίστιν, καὶ τὸ βάπτισμα αὐτῶν. Τότε πάλιν γράψας ὁ μάγος τινὰ, δίδωσι τῷ Ἀνθεμίῳ λέγων Πορεύου πάλιν, καὶ στῆθι ἐκεῖ τὴν νύκτα, καὶ ὡς ἐλθῃ δὸς αὐτῷ, καὶ βλέπε τί σοι λέγει Ὡς δὲ ἀπελθὼν ἔστη ἐκεῖ, ἦλθον πάλιν τῇ αὐτῇ ὥρᾳ οἱ αὐτοὶ, καὶ λέγουσιν αὐτῷ· Τί ἦλθες πάλιν ὧδε; Ὁ δὲ Ἀνθέμιος ἔφη· Ὁ κύρις ὁ Μέγας ἔπεμψέν με δέσποτα, ἀγαγεῖν τοῦτο τὸ χαρτίον. Καὶ ὁ ἄρχων λαβὼν καὶ ἀναγνοὺς πάλιν ἔγραψέν τινα ἐν αὐτῷ, καὶ ἔδωκεν τῷ Ἀνθεμίῳ φέρειν τῷ μάγῳ. Ἐλθὼν δὲ πρωΐας ὁ Ἀνθέμιος, ἐπίδιδωσι τῷ μάγῳ τὸ χαρτίον, καὶ ἀναγνοὺς ὁ φαρμακὸς λέγει αὐτῷ· Οἶδας, ἄνθρωπε, τί μοι πάλιν ἔγραψεν. Ἐγὼ ἔγραψα αὐτῷ, ὅτι ἀναθεμάτισεν, δέσποτα, πάντὰ ἐπὶ ἐμοῦ, καὶ ἐὰν κελεύῃς δέξαι αὐτόν· καὶ ἀντέγραψέν μοι, ὅτι εἰ μὴ ἐγγράφως καὶ ἰδιοχείρως ἀναθεματίσῃ πάντα, οὐ δέχομαι αὐτόν· λοιπὸν βλέπε, τί θέλεις ποιῇ σοι.

Ὅ δὲ ἄθλιος Ἀνθέμιος ἔφη· Ἔτοιμός εἰμι δέσποτα, καὶ τοῦτο πρᾶξαι· καὶ καθίσας ἔγραψεν οὔτως. Ἐγὼ Ἀνθέμιος ἀπαρνοῦμαι τὸν Χριστὸν, καὶ τὴν εἰς αὐτὸν πίστν, ἀπαρνοῦμαι δὲ καὶ τὸ βάπτισμα αὐτοῦ, καὶ τὸ ὄνομα τῶν Χριστιανῶν, καὶ τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ συντίθημι μὴ δέποτε αὐτοῖς χρήσασθαι ἢ ὀνομάσαι αὐτά. Καὶ ἐν τῷ ταῦτα αὐτὸν γράφειν, ἐξῆλθεν αὐτῷ ἱδρὼς πολὺς, ἀπὸ κορυφῆς ἕως ὀνύχων, ὥστε διάβροχον γενέσθαι ὅλον ὃ ἐφόρει ἔσωθεν ἱμάτιον, καθὼς αὐτὸς ὕστερον πολλοῖς δάκρυσι συνεχόμενος ὡμολόγισεν. Ὅμως γράψας καὶ πληρώσας ὁ Ἀνθέμιος δίδωσι τῷ φαρμακῷ ἐπισκέψασθαι, καὶ ἀναγνοὺς, ἔφη· Καλῶς ἔχει· ἀπάγαγε αὖθις καὶ δέχετάι σε πάντως, καὶ ἐπ᾽ ἆν δέξηται σε προσκυνήσας ἐ͂ιπε αὐτῷ· Δέομαί σου, δέσποτα, χάρισάι μοι τοὺς ὀφείλοντάς με ὑπουργεῖν, καὶ παρέχει σοι ὅσους ἕαν θέλῃς· τοῦτο δέ σοι προλέγω, Μὴ πλείω ἑνὸς ἣ δευτέρου λάβῃς ὑπουργοῦς, ἐπεὶ κόπους σοι παρέχειν ἔχουσι, καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν καὶ νύκτα ὁχλοῦντές σοι, ἐπὶ τὸ παρέχειν αὐτοῖς προφάσεις ἐργῶν. Ὡς δὲ ἀπελθὼν ὁ Ἀνθέμιος ἔστη ἐκεῖ, ἦλθον οἱ αὐτὸς, καὶ εὐθέως ὁ προάγων ἐπιγνοὺς τὸν Ἀνθέμιον, ἔκραξεν λέγων· ὁ Μέγας, δέσποτα, πάλιν ἔπεμψεν ἐκεῖνον τὸν ἄνθρωπον μετὰ ὑπομνηστικοῦ· καὶ ἐκέλευσεν αὐτὸν ἐλθεῖν πρὸς αὐτόν. Καὶ ἀπελθὼν ὁ Ἀνθέμιος ἐπέδωκεν αὐτῷ τὴν παντὸς θρήνους καὶ ἀπειλῆς γέμουσαν αὐτοῦ ὁμολογίαν τῆς ἀρνήσεως. Ὁ δὲ λαβὼν αὐτὴν καὶ ἀναγνοὺς, ἀνατείνας αὐτὴν εἰς ὕψος, ἤρξατο κραύγῃ λέγειν· Χριστὲ Ἰησοῦ, ἰδοὺ Ἀνθέμιος, ὁ ποτὲ σὸς, έγγράφως σε ἀπηρνήσατο· ἐγὼ αἴτιος οὔκ εἰμι. Αὐτὸς πολλὰ παρακαλέσας, καὶ προαιρέσει τὴν ὁμολογίαν τῆς ἀρνήσεως ποιήσας, ἐπιδέδωκέν μοι· μὴ δὲ σὺ ἔτι φροντίδα αὐτοῦ ποιήσῃς· καὶ πάλιν δὶς καὶ τρὶς τὴν αὐτὴν φωνὴν ἔκραξεν.

Ὁ͂ δὲ Ἀνθέμιος, ἀκούσας τῆς φρικτῆς ἐκείνης φωνῆς καὶ τρομήσας ὅλω τῷ σώματι, ἤρξατο καὶ αὐτὸς κράζειν καὶ λέγειν· Δός μοι τὸ ἐγγραφόν μου, Χριστιανός εἰμι· δέομαι, παρακαλῶ, Χριστιανὸς θέλω ἐ͂ιναι· δός μοι ἢν κακῶς ἐποίησα ὁμολογίαν. Ὡς δὲ ταῦτα ὁ ταλαίπωρος ἐπέμενεν κράζων, λέγει αὐτῷ ὁ ἄρχων· Ταύτην τὴν ὁμολογίαν σὺ ἔτι λαβεῖν οὐ δύνασαι, ἀλλὰ τὴν ὁμολογίαν σου ταύτην προκομίσαι ἔχω ἐν τῇ φοβερᾷ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως· σὺ γὰρ ἀπάρτι ἐμὸς ἐ͂ι, κᾀγώ σου ἐξουσίαν ἔχω ὡς βούλομαι, εἰ μή που βίαν τινὰ ὑπομένει τὸ δίκαιον. Καὶ ταῦτα εἰπὼν παρῆλθεν, ἐάσας αὐτὸν ἐν τῷ τόπῳ ἐκείνῳ. Ὁ δὲ μέχρις ὄρθρου ἔμεινεν κείμενος ἐπὶ πρώσωπον ἐν τῇ γεφύρᾳ, κλαίων καὶ θρηνῶν τὴν ἑαυτοῦ πτῶσιν. Ὡς δὲ ὄρθρος ἐγένετο, ἀναστὰς ἦλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ, καὶ ἦν διηνεκῶς θρηνῶν καὶ κοπτόμενος, ἀπορῶν ὅτι πράξοι. Ἦν δὲ ὡς ἀπὸ δέκα ὀκτὼ μιλίων ἑτέρα πόλις, ἥτίς ἠκούετο ἔχειν Ἐπίσκοπον πάνυ θεοφιλῆ καὶ δοῦλον τοῦ Θεοῦ. Ἐβουλεύσατο οὖν ἀπελθεῖν πρὸς αὐτὸν, ὥπος παρακαλέσῃ αὐτὸν, καὶ ἐξομολογήσηται αὐτὸν τὸ ὅλον τοῦ πράγματος, καὶ ἵνα βαπτίσῃ αὐτόν· ὅτι εἰς τὴν πόλιν αὐτοῦ ᾐσχύνετο ὁμολογῆσαι τοῦτο τὸ συμβὰν αὐτῷ πρᾶγμα. Ἐκείρατο δὲ τὰς τρίχας αὐτοῦ πάσας, καὶ βαλὼν στοιχάριον τραχὺ, καὶ σάκκον περιειλισάμενος, ἀπῆλθεν πρὸς τὸν Ἐπίσκοπον ἐκεῖνον, καὶ μηνύσας ἐδέχθη, καὶ εἰσελθὼν, ῥίπτει ἑαυτὸν εἰς τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ παρεκάλει λέγων· Δέομαί σου βάπτισόν με. Ὁ δὲ λέγει αὐτῷ· Καὶ πιστεύω ἐγὼ, ὅτι μέχρι τοῦ νῦν οὐκ ἐβαπτίσθης; Ὁ δὲ λαβὼν τὸν Ἐπίσκοπον κατ᾽ ἰδίαν, ὡμολόγησεν αὐτῷ τὸ ὅλον τοῦ πράγματος, εἰπὼν, Ὅτι ἔλαβον μὲν αὐτὸ παῖς ὢν, ἐγγράφως δέ μου αὐτὸ ἀπαρνουμένου ἐξῆλθεν ἀπ᾽ ἐμοῦ. Γέγει αὐτῷ ὁ Ἐπίσκοπος· Καὶ πῶς πεῖσαί με ἔχεις, ὅτι ἐξῆλθεν ἀπό σου τὸ βάπτισμα ὃ ἔλαβες; Γέγει αὐτῷ ὁ Ἀνθέμιος· Ἐν τῇ κακῇ ὥρᾳ, ὅτε ἐκαθέστην γραφῶν τὴν ἀπάρνησιν τοῦ δεσπότου μου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ βαπτίσματος αὐτοῦ, ἐπῆλθέν μοι εὐθέως ἱδρὸς πολὺς ἀπὸ κορυφῆς ἕως ὀνύχων, ὥστε γενέσθαι δίαβροχα τὰ ἐν τῷ σώματί μου περικείμενα ἱμάτια· καὶ ἐκ τούτου πέπεισμαι, ὅτι ὥσπερ ἐγὼ ἐκεῖνον ἀπηρνησάμην, οὕτως κᾀκεῖνος ἐγκατέλιπέν με. Ἀλλ᾽ εἴ τι δύνῃ, βοἠθσόν μοι, τίμιε πάτερ, σπλαγχνισθεὶς ἐπὶ τῇ αὐτῇ προαιρέτῳ μου ἀπωλείᾳ· καὶ ταῦτα ἔλεγεν κείμενος χαμαὶ πολλοῖς δάκρυσι συνεχόμενος.

Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ δοῦλος Ἐπίσκοπος ταῦτα ἀκούσας, ῥίψας καὶ αὐτὸς ἑαυτὸν εἰς τὴν γῆν, ἔκειτο σὺν τῷ Ἀνθεμίῳ καὶ αὐτὸς, κλαίων καὶ δεόμενος τοῦ Θεοῦ. Πολλῆς δὲ διαγενομένης ὥρας ἀναστὰς ὁ Ἐπίσκοπος, ἤγειρεν τὸν Ἀνθέμιον καὶ λέγει αὐτῷ· Ὄντως, τέκνον, ἐγὼ οὐ τολμῶ ἄνθρωπον βαπτισθέντα πάλιν βαπτίσαι, οὐδὲ γάρ ἐστι παρὰ Χριστιανοῖς δεύτερον βάπτισμα, εἰ μὴ τὸ τῶν δακρύων. Μὴ ἀπελπίσῃς οὖν τῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας, μηδὲ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθανθρωπίας ἀποστῇς· ἀλλὰ δὸς ἑαυτὸν τῷ Θεῷ, δεόμενος καὶ ἱκετεύων αὐτὸν τὰς ὑπολοίπους ἡμὲρας τῆς ζωῆς σου· καὶ ὁ Θεὸς, ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος ὑπάρχων, δυνατός ἐστι, προκομιζομένης τῆς ἐγγράφου σου ἀπαρνητικῆς ὁμολογίας, συγχωρῆσαί σοι τὸ τοιοῦτον ἀσέβημα, ὥσπερ τῷ τὰ μυρία τάλαντα ὑποφείλοντι· ἄλλην ὁδὸν ταύτης κρείττω μοὶ προσδοκήσῃς οὐκ ἐστὶν εὑρεῖν. Ὁ δὲ πεισθεὶς καὶ λαβὼν παρ᾽ αὐτοῦ εὐχὴν, ἐξῆλθεν ἐκεῖθεν, θρηνῶν καὶ ὁδυρόμενος τὸ ἐν αὐτῷ γενόμενον ἀτόπημα. Καὶ ἐλθὼν εἰς τῶν οἶκον αὐτοῦ, διεπώλησεν πάντα τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ, καὶ τοὺς παῖδας αὐτοῦ καὶ τὰς παιδίσκας ἀπέλυσεν, ἐλευθερώσας καὶ παρασχῶν ἑκάστῳ ἃ ἠθέλησεν, τὰ λοιπὰ δὲ ἐκκλησίαις καὶ πένησιν ἀγνώστως δι᾽ ἑνὸς πιστοῦ αὐτοῦ παιδὸς διένειμεν πάντα· τὴν δὲ μητέρα τῆς κόρης ἐκείνης, εἰς ἢν ἐξεκαύθη ὑπὸ τοῦ διαβόλου, ἐπὶ τῇ ἑαυτοῦ ἀπολείᾳ, μεταστειλάμενος ἐν μιᾷ τῶν ἐκεῖσε ἐκκλησιῶν, δέδωκεν αὐτῇ τρεῖς λίτρας χρυσίου εἰπών· Δέομαι ὑμῶν, ἐύχεσθε ὑπὲρ ἐμοῦ τοῦ ἁμαρτωλοῦ· ἐμὲ γὰρ οὑκ ἔτι ἔξετε παρενοχλοῦντα ὑμῖν ἢ ἄλλῳ τινί· ἀλλὰ ἁπέρχομαι, ὅπου οὑκ οἶδα, κλαίειν τὰς κακάς μου πράξεις. Καὶ οὕτως διαπραξάμενος ἐκ τότε ἀφανὴς ἐγένετο ἄνθρωπος ἐκεῖνος, ῥίψας ἑαυτὸν πάντως εἰς τοὺς οἰκτηρμοὺς τοῦ Θεοῦ, εἰς οὓς οὑδεὶς προσφυγὼν ἀπώλετο.

Ἡμεῖς δὲ οἱ ἁκούοντες τῆς φρικτῆς ταύτης διηγήσεως, δοξάσωμεν τῶν παντοδύναμον Θεὸν ἡμῶν· θαυμάσωμεν δὲ καὶ τὰ μεγαλεῖα τῶν ἔργων αὐτοῦ, ὅτι καὶ τὴν ἀγαθὴν πρόθεσιν τῆς παρθενίας τῆς κόρης Μαρίας διεφύλαξεν, καὶ τὴν μητέρα ἄθλιπτον διετήρησεν, καὶ τὰ πρὸς τὴν χρείαν αὐταῖς καὶ τροφὴν δαψιλῶς ἐχορήγησεν, καὶ τοῦ φόβου καὶ τῆς ἁμαρτίας ἐῤῥύσατο, καὶ τῆς παραβάσεως τοῦ γενομένου ὅρκου μεταξὺ τῆς παρθένου Μαρίας καὶ τοῦ ταύτης ἐχθροῦ Ἀνθεμίου ἀναμαρτήτως διέλυσεν. Πρὸ γὰρ τοῦ πληρωθῆναι τὴν σὺν ὅρκω τεθεῖσαν προθεσμίαν τῶν δεκαπέντε ἡμερῶν, ταῦτα ὁ Κύριος ἐργάσετο, ὡς λέγειν καὶ ἡμᾶς κατὰ τὴν τοῦ Εὐαγγελίου φωνήν· Καλῶς πάντα πεποίηκεν ὁ Κύριος ἡμῶν· κακεῖνον δὲ οὐ μὴ ἀπόλωλεν, προσπίπτοντα αὐτῷ καὶ μετανοοῦντα, διότι ἐλεήμων ὑπάρχει ἐπὶ τοῖς μετανοοῦσιν, καθὼς αὐτὸς ἔφη· Οὐκ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν. Ἡμεῖς δὲ διαμένωμεν αἰτούμενοι αὐτὸν, διὰ παντὸς σκέπεσθαι ὑπὸ τῆς παντοδυνάμου δεξιὰς αὐτοῦ, καὶ ῥυσθήναι ἀπὸ πάσης διαβολικῆς ἐπηρείας· ὅπως καὶ ἡμεῖς ἀξιωθῶμεν καταντῆσαι εἰς τὴν ἐπουράνιον αὐτοῦ βασιλείαν καὶ ταῖς τῶν ἁγίων αὐτοῦ ἱκεσίαις. Ὅτι αὐτῷ τῷ Θεῷ ἡμῶν πρέπει πάσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[10] [Magus fieri cupiens Anthemius] Illucescente ergo die, exivit mature Anthemius ad magum conveniendum, agendasque ei gratias: quem inveniens salutansque, cum ampla gratiarum actione pactum aurum tradit; eique post ad pedes accidens enixe obsecrabat, simul pollicens, daturum se, quantum pecuniæ is posceret, modo se efficeret, qualis ipse esset. At illi magus respondit; fieri eum nequaquam posse magum, quod Christianus esset per susceptum baptisma. Anthemius autem mago ait: Et baptismati renuntio, & nomini Christiano, tantum magus ut fiam. Magus vero: Neque fieri magus potes, neque magorum servare instituta, quæ tamen nisi servaveris, loco excides numquam recuperando. Sed is pedes iterum amplexus, pollicebatur se imperata ab illo cuncta perfecturum. Ille autem perspecta ista perseverantia ait: Hic intus habito: & chartam modicam poscens, quæ lubuit, inscripsit: eamque tradens Anthemio, inquit: Accipe chartulam hanc, & nocte profunda incœnatus, civitate egredere, ac sta in ponticulo isto. Illac ingens turba cum immani tumultu circa noctem mediam pertransibit, sedente in curru Principe: at vide sis, ne timeas, neque enim molestiæ quidquam sustinebis, scriptum istud meum habens: ipsum autem tene in altum sublatum, ut conspici possit. Quod si rogatus fueris; Quid hic agis hac hora? aut quis es tu? dic: Dominus Magnus me ad Dominum meum Principem misit, cum hac charta illi deferenda. Sed caveris timere, aut te ut Christianum signare, aut invocare Christum; alioqui voto tuo frustraberis.

[11] Chartula igitur accepta ivit, seroque urbe egressus stetit in ponticulo, [dæmoni resistit semel iterumque,] extollens manu schedulam. Ut antem media ferme nocte advenit turba, equitesque magno numero ac Princeps ispe currui insidens, qui præibant, accurrentes ajunt, Quis ille est,qui hic stat? Ad quod Anthemius: Dominus Magnus me misit, delatum Domino meo Principi schedulam hanc; quam de manu ejus acceptam tradunt Principi, in curru sedenti. Ille autem accepta ea perlectaque, quædam etiam ipse in eadem scripsit, reddiditque Anthemio, ut ad magum deferret. Mane vero regressus Anthemius schedulam reddit mago; qui eadem perlecta, ait Anthemio; Vis nosse, quid mihi scripserit? ea ipsa scilicet, quæ tibi ego prædixi: [Christo & baptismo renuntians:] An nescis Christianum esse hunc? talem ego neutiquam admitto, ni de more nostro præstiterit omnia, abjuret ac detestetur. Id audiens Anthemius; Ego Domine, inquit, & alias & nunc abjuro Christianorum nomen fidemque & eorum baptismum. Ac rurusus quidpiam exarans magus, dansque Anthemio addit: Vade iterum, & sta illic noctu; atque ubi venerit, da ie, & quid dicturus sit, attende. Abivit ille, ibidemque constitit. Atque ecce eadem hora iidem redeunt, ajuntque: Quamobrem huc revertisti? Quibus Anthemius: Domine, inquit, Dominus Magnus me remisit cum hac schedula. Princeps vero accipiens & legens, iterum inscripsit ei quiddam, referendum mago. Ad quem rursus mane accedenti Anthemio, ille, accepta charta lectaque, Scisne, inquit, homo, quid mihi iterum scripserit? Illi ego scripsi: Omnia, Domine, coram me iste abjulavit; si ita placet, eumdem admitte. Rescripsit autem mihi, Nisi scripto, manuque propria abjuraverit omnia, eum non admitto. Ceterum aspice, quid velis, ut faciam tibi.

[12] Ad hæc miser Anthemius: Paratus sum, inquit, Domine, [quod cum etiam scripto fecisset,] & id ipsum facere: considensque in hunc modum scripsit. Ego Anthemius abjuro Christum, ejusque fidem: abjuro etiam ejus baptismum, ac crucem cum nomine Christiano; promittoque numquam istis me usurum, numquam ea appellaturum. Dum autem ita scriberet, fluebat ei largus sudor, a summo capite ad imo pedes, tota ut vestis interior, quam ferebat, immadesceret, uti postea continuis ipse cum lacrymis fassus fuit. Nihilominus prosecutus est scribendo, absolutumque, mago relegendum tradidit. Qui, postquam legisset; Bene, inquit, habet: abito rursum; quia omnino te admittet. Posteaquam autem admiserit, dicito cum reverentia: Oro te, Domine, da mihi qui ad obsequia esse debent; & tot est daturus, quot volueris. Hoc autem te præmoneo, [scripturamque dæmoni tradidisset,] ne plures uno aut altero famulos admittas: quandoquidem negotium tibi facessent plures, noctu diuque te assidue turbaturi, ut rerum agendarum materiem illis des. Regressus autem Anthemius ibidem stetit: regressis quoque sunt & alii, quorum is, qui præibat, agnito statim Anthemio, clamare cœpit: Hominem istum, Domine, iterum Magnus venire jussit cum mandatis: & Princeps accedere eum jubet. Accedens ergo Anthemius dat illi abjurationis professionem, plenam luctus & calamitatis. Ille vero acceptam perlectamque attollens manu, [hujus contra se prontestatione audita] vociferari cœpit: Christe Jesu, ecce tuus aliquando Anthemius scripto te execratus est: ego facti auctor non sum: sed ipse multis precibus id postulans, professionem abjurationis sponte conscripsit, mihique tradidit: ne igitur illius curam geras imposterum: ac rursus bis terque eadem est vociferatus.

[13] [pactum retractat,] Ast Anthemius, horribili illa voce exaudita, toto tremens corpore, cœpit pariter clamare, ac dicere: Redde mihi scripturam meam: Christianus sum: oro; obsecro: Christianus esse volo; redde mihi, quam nefarie scripsi, confessionem. Cum autem eadem infelix clamare pergeret, ait illi Princeps: Tuam hanc professionem amplius recipere nequaquam potes, sed eam ipsam ego in formidabili judicii die proferam: tum enim ex hoc momento meus es: ego te, ut volo, habeo in potestate, nisi vis aliqua juri inferatur. Atque his dictis præteriit, Anthemio illic relicto. Et ipse quidem pronus in faciem usque ad lucem jacuit ipso in ponte, lacrymans, lugensque casum suum. Quam primum vero diluxit, surgens revertitur domum, ubi perpetuo in luctu ac planctu, quid ageret, dubitabat. Distabat autem inde urbs alia ad octodecim millia, quæ Episcopum habere dicebatur amantem Dei servum. Ejus ergo adeundi consilium cœpit, [& alterius urbis Episcopum adit,] ut illo deprecatore uteretur, ab ipsoque baptizaretur, rem totam, uti evenerat, confessus: verecundabatur enim in propria civitate confiteri id quod acciderat sibi. Detonsis ergo sibi capillis, asperaque tunica indutus & sacco, discessit ad Episcopum illum; seque indicans susceptus est, ingressusque ad ejus se peds abjecit cum precibus, dicens: Te obsecro, baptiza me. Respondit autem Episcopus; Credamne ego te hactenus baptizatum non esse? At is sevocato Episcopo rem totam enarravit, addens: Baptismum quidem suscepi puer, sed illo per scriptum a me abjurato, character ejusdem extra me abiit. Ad quod respondit Episcopus: Atqui, quomodo mihi persuadebis, quem suscepisti baptismum, a te recessisse? Reponit Anthemius: Hora illa infelice, qua scribebam ejurationem Domini mei Jesu Christi, ejusque baptismi, confestim sudor copiosus mihi erupit, [a quo rebaptizari petit.] a summo vertice ad ungues usque pedum, adeo ut vestes corpori indutæ penitus madefierent: ex eoque tempore credidi, quod, sicuti illum ego abjuraram, ita me ille deseruisset. Nunc, si quid potes, juva me, venerande Pater, spontaneæ ruinæ meæ misertus. Atque hæc dicebat jacens humi, multisque lacrymis continuo perfusus.

[14] Talia cum audivisset Dei servus Episcopus, se ipse projecit inhumum, & cum Anthemio plorans jacebat, Deumque orans. Post multum vero temporis surgens excitat Anthemium, cui ait: Revera, fili, non ausim ego hominem baptizatum expiare rursum baptismo, neque enim secundus est inter Christianos baptismus, [ab eoque cum bona spe veniæ dimissus,] nisi lacrymarum: sed ne despera de tua salute, neque de divina misericordia; quin potius trade te Deo, orans obsecransque illum suppliciter toto, quod tibi superest, vitæ tempore: & Deus, bonus cum sit ac misericors, reddita scriptæ a te abjurationis scheda, potest insuper tibi condonare istam impietatem, ut debitori Euangelico talenta decies mille condonavit: viam aliam hac meliorem ne speres, non enim est reperire. Ille autem persuasus bonaque impertitus apprecatione recessit istinc, lugens ejulansque ob perpetratum a se crimen; ac domum redux res suas omnes vendidit, utriusque sexus mancipia libertate donavit, imo etiam rebus quas vellent aliis, reliqua vero omnia templis ac pauperibus occulte distribuit servi fidi manu. [cunctis in pauperes distributis recedit,] Porro matri ejus puellæ, cujus amore in perniciem suam dæmonis opera exarserat; in aliquo illic templo collocatæ, auri libras tres etiam dedit, ajens: Oro vos, pro me peccatore Deum orate: neque enim amplius me aut vobis, aut alteri cuicumque molestum habebitis; sed secedo, nescio quo, ad deflendam actionum mearum malitiam. Atque id agens postea videri desiit vir ille, totum se in Dei misericordiam conjiciens, ad quam nullus eorum qui confugerunt, periit.

[15] At nos, qui horribilis rei narrationem audivimus, omnipotentem Deum nostrum laudabimus, operumque ejus admirabimur magnalia, [unde laudatur Deus] quod & sanctum puellæ Mariæ de virginitate colenda tuitus sit propositum, matremque eduxerit de afflictione, ambabus, quod in usum & in alimentum erat, liberaliter praebens, ac timore etiam peccati illas liberarit, quin imo transgressionem juramenti, quod inter Mariam virginem ejusque adversarium Anthemium intercesserat, innoxie caverit, [cuncta optime disponens.] ipsum dissolvendo. Prius enim quam dies quindecim, de quibus erat conventum, elaberentur, ista fecit Deus, adeo ut nobis liceat usurpare has Euangelii voces: Omnia bene fecit Dominus noster: neque illum sibi cum pœnitudine supplicem perdidit, quoniam pœnitentium miseretur, quemadmodum ait: Non veni vocare justos, sed peccatores ad pœnitentiam. [Mar. 7, 27 & 2, 17.] At nos flagitare persistamus, ut omnipotente dextera ejus protegamur, omnique liberemur diabolica machinatione; ut nos quoque simus digni, qui in regnum cæleste pertingamus, Sanctorum adjuti precibus: quoniam Deum nostrum decet gloria omnis, & honor atque adoratio, nunc & semper, & in secula seculorum. Amen.

DE SANCTIS VOTO ET FELICE,
FRATRIBVS CÆSARAVGVSTANIS,
ET S. IOANNE DE ATARES,
EREMITIS MONTIS PINNATENSIS IN ARAGONIA.

Sec. VIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De eorum Actis, primum ab Anonymo, deinde a Macario Monacho scriptis, elevatione corporum, & cultu.

Votus, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Felix, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Joannes de Aterris, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)

AUCTORE D. P.

Celebre admodum est cœnobium Pinnatense, sub loco ab antiquis Panno dicto, vulgo S. Juan de la Penna appellatum, [Situs loci,] in Septentrionali regni Aragoniæ parte, ac diœcesi Iacensi situm; a qua urbe distat duobus circiter milliaribus Hispanicis, duodecim vero ab urbe primaria Aragoniæ Cæsaraugustana. Locus ipse aspectu jucundißimus est, utpote longa densaque arborum compositione cinctus, sed difficilem habet accessum: circumcirca fontanæ aquæ scaturiunt ex visceribus rupium, & in plures dispersæ rivulos luxuriantia prata irrigant: undique prærupti montes sublimia sustollunt cacumina: convalles vero tanta fructuum ubertate ac varietate decoravit natura, ut mentes accedentium primo aspectu inculta loci pulchritudo in admirationem trabat. Ibi aliquot ante constructum cœnobium seculis, cum Aragonia & reliqua fere Hispania gemeret, sub jugo Saracenorum, vixerunt sanctißimi Eremitæ Votus & Felix (Priorem aliqui Otonem nominant) nobiles fratres, [ubi Sancti vixerunt,] ex urbe Cæsaraugustana prognati, imo & hisce antiquior S. Joannes, de Atares cognominatus a sua patria, quæ medio itinere inter Pennam & Iacam interjacet.

[2] Loci historiam amplo volumine Hispanice descripsit, & anno 1620 vulgavit Ioannes Britius Martinez Abbas; dumque illi ibi viverent, ibidem vult ab accolis Christianis electum coronatumque esse primum Sobrarbiæ, & (per quamdam anticipationem tituli) Arragoniæ Regem, [tempore Garciæ Ximenii Sobrarbæ Regis.] Garciam Ximenez, cujus ibi epitaphium tale habeatur. Hic requiescit famulus Senior Garcia Scimeno, primus Rex Aragonum, qui ampliavit ecclesiam S. Joannis, ibique vita functus sepelitur DCCLVIII. Sed imposturam recentis fictionis arguunt, titulus Regis Aragonum, ignotus usque ad XI seculum, annusque Æræ vulgaris Christianæ, pro Æra, Hispanis usque ad XIV seculum usurpata; imprimis autem vicinia Maurorum Iacensium, inter Sobrarbam & Pinnatensem eremum interpositorum, qui usque post mortem Garciæ tenuerunt urbem suam, primum inde ab ejus filio Ynico pulsi. Credibile enim non est, tenentibus iis Iacam, liberum Sobrarbiis transitum Pinnam fuisse, ad istic coronandum suum qualemcumque Regem, & mortuum ibidem tumulandum, locumque vel ecclesiam ædificiis augendam. Fieri tamen potest, ut Garcia isto regnante, ab anno (ut vult Brixius) DCCXXIV ad LVIII, vel etiam paucis annis ante, istic consederint Votus ac Felix, ibidemque vitam eremiticam produxerint quamdiu ille regnum.

[3] Acta illorum scripsisse traditur Macarius, Monachus illius cœnobii; eaque ibidem in schedis Mss. servari testatur Ioannes Tamajus Salazar: quæ ut insereret suo Martyrologio Hispanico prolixius postulaverit, interposita etiam auctoritate Pellicerii Regii Chronographi, & Andresii Historiographi regni Aragoniæ, [Vitam scripsit Macarius monachus,] sed penitus obtinere non valuerit. Concinnavit ergo Acta illorum, ex fragmentis, ut inquit, ejusdem Macarii Monachi, a Joanne Brixio relatis, & nonnullis aliis: postea vero addit: Hactenus Acta, quæ ex fragmentis diversorum potuimus elicere. Nos Romæ existentes anno MDCLXI, in quadam antiquorum scriptorum Collectione, quæ Cardinalis Sanseverini fuerat, describendi facultatem offerente illius herede ac nepote D. Iosepho Costa, invenimus scripturas nonnullas eodem spectantes, acceptasque (ut præferebat titulus) Ex processu dissolutionis unionis Oscensis & Jacensis, & erectionis Balbastrensis, & applicationis fructuum monasteriorum, inter jura productæ pro parte monasterii S. Joannis della Penna, habeturque folio 915 & seqq. Vita Sanctorum Voti & Felicis, & Joannis primi Eremitæ dicti monasterii. Hujus Vitæ fragmenta nonnulla, Latine allegata a Brizio prædicto fuerant, eidemque in Romano ecgrapho subnectebantur miracula quædam Auctoris alterius, ut apparebat: quæ deinde cognovimus accepta fuisse ex Vita per Macarium Monachum scripta, [qua antiquiorem aliam Romæ invenimus,] postquam hanc etiam integram obtinuimus ex originali Pinnatensi, beneficio R. D. Thomæ Placidi de Sarassa y Claves Archivistæ, mediante R. P. Paschasio Canisio, p. m. Societatis nostræ ac provinciæ Flandrobelgicæ Presbytero, tunc Barcinone residente ad obsequia sacra Alexandri II Ducis ac Principis Bournonvillani Catalauniæ Proregis, totam qua istic pollet auctoritatem huic operi promovendo velle impendere dignanter gratioseque profeßi.

[4] Collatione porro utriusque vitæ instituta, apparuit Macarium istum, [& cognovimus neutram scriptam ante sec. 14,] non modo non fuisse Sanctorum ætati (uti Brizius prætendit) vicinum; sed auctorem perquam esse recentem; qui aliud non fecerit, quam Act, ab alio incultius collecta, ex antiquorum fama & scriptura quadam, exordio epilogoque exornare, verbis plerumque iisdem servatis, & qui miracula duo addiderit ex majorum traditione accepta. Priora autem illa Acta, cum duobus in locis numerent annos Domini vel Christianæ salutis, non videntur antiquiora esse seculo XIV; quo, sicut supra insinuavi, Æra Hispanica, annis XXXVIII vulgarem nunc Æram prævertens, abrogata fuit apud Aragones. Sed neque scriptura, quam allegat Auctor, valde vetusta potest judicari; cum Pinnatense monasterium aliquoties exustum fuisse dicatur, deplorantibus Auctoribus jacturam veterum omnium privilegiorum atque instrumentorum, [Macarii vero nomen ex alia Synopsi.] inter flammas factam; adeo ut præcipuum fundamentum rerum hic narratarum traditio sit, & quidem hominum montanorum rusticorumque, penes quos ea servata utcumque fuerit, quoad iterum pulsis ab Aragonia denuo invasa Mauris, locus, quem pauci olim Eremitæ tenuerant, commendatus est Clericis, ac postea Monachis. Quod autem secundæ Vitæ auctor fuerit nuncupatus Macarius, nesciremus; nisi tertius quidam scriptor, in prædicto Processu etiam relatus, historiæ Pinnatensis Synopsim collegisset, & ex priori Vita referens aliqua, id nobis indicasset, dum num. 3 ita loquitur: sed nos satis miramur, quare Dominus Macarius, qui illius (Voti scilicet) Vitam scripsit, ista prætermisit. Damus ergo etiam hanc Synopsim, licet utraque Vita (eaque, ut ostensum est, non admodum vetusta) recentiorem, neque parochronismis carentem; multum enim facit ad qualiscumque historiæ integritatem. Nec omiserim indicare, quod unaquæque pars Romani ecgraphi fuit collationata & comprobata cum originali XXX Januarii MDLXVIII, uti fidem faciebat ubique subscriptus Martinus de Iribas Notarius.

[5] Ad cultum ipsorum Sanctorum quod attinet, prælaudatus Abbas Brizius indicat cap. 14 Festum SS. Voti & Felicis celebrari XXIX Maji, [cultus 29 Maji,] quo creditur Votus, senior frater, decessisse: ubi etiam habet potiorem partem veteris Hymni, in eorumdem Officio recitandi, juxta antiquum Breviarium Pinnatense, quem una cum propria Collecta inde accipimus; fidem facientibus, cuncta illa simul cum Vita a Macario scripta in Regio ipsius monasterii tablino asservari, Dominico la Ripa, Præposito Historiographo Regni Aragoniæ; Joanne de Murite, Priore de Salvatierra ejusdē monasterii Decano, Petro Bernet, Priore de Lucsia post Decanum secundo. Cap. 27 ab eodem Brizio indicatur elevatio sacrorum Corporum. Prius autem elevatum fuit corpus S. Joannis de Ateres, quod sub finem priorum Actorum dicitur collocatum inter duo altaria, scilicet S. Joannis Baptistæ & Beatorum Juliani & Basilissæ: quorum Acta illustravimus ad diem IX Ianuarii. [elevatio corporum.] Addit Brizius, tunc etiam fuisse elevata corpora SS. Voti & Felicis, censerique eos ista ratione Catalogo Sanctorum legitime inscriptos. Antonius Blascus de Lanuza lib. 5 Historiarum Aragonensium cap. 8. deducit Vitam S. Ioannis Atares, & cap. 9 Vitam & gloriosam mortem S. Voti & S. Felicis: atque cum Brizio sentit, primam elevationem corporum horum trium contigisse anno DCCCXLII: postea vero, cum an. MXCIV nova ecclesia fuisset constructa, periisse memoriam sepulturæ B. Ioannis Atares, ast Reliquias SS. Voti & Felicis, in quadam arca cum magna venustate depositas, & summa in veneratione habitas, utpote quod essent corpora talium & tam illustrium Sanctorum, Patronorum ac Fundatorum istius Sanctuarii, quorum memoria hactenus permanet. Idem auctor edidit metricum opus lingua Latina, Peristephanon sive de Coronis Sanctorum Aragonensium, in cujus libro 2 describit Acta horum trium Sanctorum, atque pro Voto nominat Ottum: ubi hisce Sanctis fratribus tribuitur victoria de Mauris obtenta, quasi sub illorum auspiciis & patrociniis, hoc modo:

[6]

Sanctus uterque, Patrum concordi fœdere primum
Compositas, jungunt felici in pace cohortes; [victoria de Mauris tributa illis,]
Mox animant verbis, præconia laudis adire
Concupiant, sumant vindictā, bella sequantur.
Nec mora, convicti monitis, ardore triumphi
Et zelo fidei allecti & dulcedine laudis,
Instituunt leges, Regem, mox arma capessunt.
Ejiciunt Mauros victos de montibus altis
Viribus instructi, totamque deinde Pyrenem
Subjiciunt Christo. Munitam mœnibus urbem
Iaccensem capiunt, Barbastrum, florida multa
Oppida conquirunt, longum subjecta per ævum &c.

Reliqua carmina legi possunt apud ipsum Auctorem aut apud Tamajum Salazar, qui ad hunc XXIX Maji ea recudit. Hieronymus Blanca, in Commentariis Aragonensium rerum, tertio tomo Scriptorum Hispaniæ illustratæ editis, pag. 580 & sequenti describit arctum modum vivendi horum trium Eremitarum: ac de Ioanne addit, eum dum mortuus fuit, magna a nostris coli religione cœpisse, jam ut sine ulla dubitatione crederetur in concilio Cælestium collocatus. Martinus Carillo, acturus de Abbatibus S. Ioannis de Penna primos proponit Eremitas, Ioannem Atares, Votum & Felicem fratres, quorum tempore & intercessione actum fuerit de restauratione Aragoniæ, ejectis Mauris: deinde addit, eorum festum celebrari die XXIX Maji, eorumque Reliquias in veneratione asservari. Idem lib. 3 Annalium pluribus eorum Acta prosequitur. Franciscus Didacus de Aynsa, in Antiquitatibus Oscanis lib. 3 de Episcopis cap. 3, Acta horum Eremitarum cum translationibus describit: quæ non est opus repetere, uti nec ea quæ habet Ioannes Marietta lib. 6 cap. 31 de Sanctis Hispaniæ, sub hoc titulo, de Sanctis Ioanne, Voto, & Felice Eremitis.

[7] Similia habent Garibayus lib. 21 cap. 7, Antonius Yepez tomo 3 Chronici Benedictini ad annum 718, [Non videntur fuisse Benedictini.] & paßim alii: quibus accensendus etiam venit Reverendiss. P. M. Fr. Antonius de Heredia, quondam Generalis Vallisoletanæ Congregationis S. Benedicti, deinde vero Abbas monasterii Hyrachensis in Navarra, inter Vitas Sanctorum Benedictinorum in formam Martyrologii digestas; quales se apud ipsum Auctorem in dicto Hyrachensi monasterio nuper vidisse, manuscriptas quidem, sed prælo paratas, testatus nobis est Archivista Thomas Placidus prælaudatus. Inhæsit ille sententiis Yepezii, Brizii, aliorumque, Auctorum, Eremitas nostros Benedictino Ordini adscribentium; contra quos nolo equidem disputare: censeo tamen Ioannem Mabilionem prudentius cavisse, in Actis Sanctorum Benedictinorum, ne illos imitaretur: sed nihil hoc obesse, quo minus Monachi Pinnatenses specialiter venerentur, ut sibi proprios, istos sui loci fundatores ac primos incolas, quorum etiam sacra Corpora ibidem deposita sint. In Actis solum dicuntur habitum eremiticum assumpsisse, nulla facta ullius Ordinis mentione. Martinus vero Carillo supra nominatus, primum Abbatem Benedictinum statuit Paternum, ad annum MXX: & antea asseruerat post Eremitas, ibidem aliquos Clericos, castitatem observantes, simul in quadam communitate sub Abbatibus vixisse.

VITA PRIOR
Ex veteri Ms. Monasterii Pinnatensis.

Votus, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Felix, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Joannes de Aterris, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)

BHL Number: 8732

EX. MSS.

Cum magnitudo meritorum venerabilium Christi Confessorum Voti & Felicis exigat, [Occupata a Saracenis Cæsaraugusta,] ut eorum gesta, quantum dignatio Divina permiserit, exponamus: quæ antiquorum tum fama, tum scriptura nostris impulsit a auribus (immensis historiarum b sagminibus cedentes, hujus [rei] ubique terrarum c meminentium) brevi proloquio in mentem quotannis revocare tenemur.

[2] Arabum igitur sævitia d Cæsaraugustam (aliis interim Hispaniarum partibus prætermissis silentio) subjugante, in præfata urbe duo constiterant Fratres, [S. Votus cervum persequens,] alter Votus, alter Felix nomine; perfectissimi Christiani, divitiis affluentes, nobilique prosapia orti. Quorum Votus ferarum venatui deditus, quadam die dum perlustraret abdita non minima montium, cervum reperisse dicitur: quem dum canibus gladiisque persequeretur, tamdiu aufugientem quam persequebatur, fera montuosa ac campestria decurrit loca, quo usque ad altm devenit montem. Equo namque post cervum evolante, ipsoque nihil in aliud, quam in interitum cervi, gladio extracto intendente, ad altiora evolavit montis. Igitur ex utraque parte conclusus cervus, ex una, quia persequebatur ab hoste; ex alia, quia sub eminentissima devenerat rupe, angustiabatur undique convictus e; quando quidem saltum ex alto specu dedit, & sibi mortem intulit. Cumque sonipes in ipso montis confinio, unde cervus interierat, devenisset, ac miles acerrimus morti propinquasse se cerneret; tantum dixisse fertur, Sancte Joannes, succurre mihi. In hac voce ita omnipotens Deus equi pedes, [a præcipitio servatur,] meritis sancti sui Joannis, duro silici adhærere fecit, quod adhuc f appareant sonipedis vestigia. Qui stupefactus ex tam improviso miraculo, ad semetipsum rediit; & liberatori suo Christo, meritis sancti sui Joannis, gratias reddidit.

[3] Enimvero de equo desiliens, ceu avidus scrutator, invitantem habitationis locum scire cupivit. Hinc extracto gladio quo accingebatur, [descendens in specum,] præscindendo quæ illic habebantur arbusta, semitam introeundi reperit, qua ferarum genera ad fontem, qui sub montem derivatur descendere solita erant. Prospectis itaque concavis rupium ac intimis locorum, tandem ecclesiolam reperit, in honore S. Joannis Baptistæ antiquitus fundatam, & insepultum hominem ad cornu altaris jacentem. Tunc vir Dei admiratus, & diu cogitabundus, signans se signo sanctæ Crucis, [reperit in ecclesiola corpus S. Ioannis eremitæ] orationeque facta, accessit intrepidus; & prospiciens vidit lapidem triangulatum, ejus capiti suppositum: in quo litteras stylo ferreo sculptas in hanc sententiam perlegit: Ego Joannes, hujus ecclesiolæ conditor & primus habitator; qui ob amorem Dei spreto hoc præsenti seculo, ut potui, hanc ecclesiolam fabricavi, sanctoque Joanni Baptistæ consecravi; in qua & vixi diutius Eremita, & nunc mortuus in Domino requiesco. Amen g.

[4] Hæc cum legisset, multis perfusus lacrymis, sæpe Deo gratias agens, Eremitæ corpus, ut potuit, humo cooperuit, [& illud sepelit:] præfatum lapidem supponens. Non enim passus est Dominus tantæ sanctitudinis viri neque corpusculum dimitti inhumatum, neque conversationem posteros latere; sed sibi providit tumulum, nobis virtutis exemplum. Fuit ab Ateres loco natus, tam sancta tamque sincera vitæ integritate, ut ab omni fæce terrena igne divini amoris excoctus credatur: [circa annum 714.] qui, cum pius Dominus servum suum ab agri operæ fatigatum requiescere vellet, cælicas advolavit sedes, circa annum Domini septingentesimum decimum h quartum.

[5] Sancto igitur Eremita sepulto, Votus vir Christianissimus, divino admonitus consilio, ad propria remeans, [Ibidem ipse cum S. Felice habitat:] prædiis, vineis, patrimoniis omnibus ac supellectilibus venditis, servis & ancillis libertati donatis, nec ne omnium rerum suarum, auri & argenti pretio, in cibos pauperum & captivos redimendos distributo; cum Felice fratre Creatoris jugo collum, superioribus i acceptis, submittere parato, ibidem Deo pro posse & scire serviendum devovit. Memorati ergo Dei famuli, totos se ejus servitio mancipare desiderantes, ad præmissum locum pervenientes, cellulis inibi constructis, eremitico habitu assumpto, [qui ambo mortui circa an. 757.] ceu milites acerrimi patientiæ armis hostibus effugatis, in oratio S. Ioannis Baptistæ, viridariis, mulso, herbisque utentes, usque ad finem vitæ velut in cælo feliciter conversantes, sancte efflarunt animas, anno septingentesimo quinquagesimo septimo k.

[6] Quibus hoc in cœnobio l honorifice sepultis, excubantes ad eorum sanctissima corpuscula divinam ibi semper sentiunt custodiam: & aliquando deificum lumen, a cælo delapsum, apertis perceperunt oculis. Infirmis etiam, [clarent miraculis.] quacumque infirmitate depressis, ad sepulcra illorum venientibus, meritis eorumdem, præstante Domino, salus omnibus modis adhibetur. At ineunte tempore, jam Christiana religione m vigente, Catholici ampliorem fabricantes ecclesiam in honorem Christi Præcursoris B. Ioannis, Ioannis Eremitæ n corpus transtulerunt: quod in tumba parvula, inter duo altaria, [ecclesia construitur anno 920.] scilicet sancti Ioannis Baptistæ & beatorum Iuliani & Basilissæ o, prædicto lapide p desuper posito, collocaverunt, anno Christianæ salutis nongentesimo vigesimo q.

ANNOTATA.

a Impulsit pro Impulit, aliaque similia, barbaro ævo facile invenies.

b Sagmina sunt onera, unde equus vel asinus Sagmarius.

c Meminens, id est, memoriam faciens, nescio an alibi adhuc legatur: verum historias hasce vix crediderim seculo 12 vel 13 antiquiores, quando stabilitis contra Mauros Christianorum rebus, majorique provinciarumparte recuperata, cœperunt litterarum studia reflorescere apud Hispanos.

d Anno 716 Cæsaraugustam captam esse docet Brizius: nec ante an. 1118 recuperata est: Huesca vero citius scilicet an. 1098.

e Ita etiam Macarius, mallem tamen legere constrictus.

f Ast ea non amplius apparere satis indicat Brizius.

g Simile hoc est ei, quod de S. Rosalia Virgine Sicula legitur.

h Vereor ne hic annus per meram conjecturam sit scriptus, quia victus tunc a Mauris Rodericus Rex est: qui tamen in Aragoniam fortasse non penetrarunt nisi biennio post. Certe post captam Cæsaraugustam dici debet obiisse Ioannes, nisi velis aliquot annis post mortem ejus primum fuisse revelatum corpus. Mallem ergo hæc facta credere circa annum 718.

i Superioribus acceptis, id est, Auditis quæ supra relata sunt.

k Brizius serius obiisse vult: nam cap. 14 asserit, Regem sepulturæ præsentem, non fuisse Garciam Ximenium, utpote jam mortuum; sed filium ejus Garciam Ynicum: verum hæc gratis asseruntur.

l Cœnobio, id est, Eremitorio quod tunc erat.

m Aynzam enim acquisiverat, & Sobrarbiensis Regnicaput constituerat Garcias Ximenius: filius vero eidē Iacam adjunxerat, & sic loci istius Christianitas, circa eremitorium S. Ioannis tuta satis, florentior paulatim ibidem evasit, usque ad funestam cladem Regis Sancii, acceptam a Mauris an. 835.

n Ecgraphum nostrum, Hoc emittere, sed manifesto mendo; cum sensus exigat ut legatur, Ioannis Eremitæ.

o SS. Iulianus & Basilissa coluntur 9 Ianuarii. Brizius solius Basilissæ meminit cap. 27, & ait omnium trium corpora ab ecclesia subterranea, in qua primitus humata fuerunt, elata fuisse ad novam superiorem.

p Lapide scilicet triangulato, qui sub mortui capite inventus narratur supra num. 3. Sed incendio anni 1492 omnem hujus sepulcri corporisque memoriam abolitam, dolet Brizius; solatio autem fuisse ait Reliquias SS. Voti & Felicis, in arca decenti conservatas; eo fortaßis quod hæc ab olim portatilis esset, corpus vero Ioannis reclusum fuerit inter prædicta altaria sepulcro marmoreo, & sic consumptum cum ecclesia sit.

q Idem Brizius hoc factum vult anno 842 die 4 Febr. tali enim anno & die consecratam novam ecclesiam, ait constare ex scriptura bene authentica, sed ipse eam non profert: & vereor ut hæc scriptura alia sit quam quæ allegatur in Vita 3 num. 5 sub finem, in qua solus notatur dies dedicationis, factæ annis 30 ante donationem, ibidem consequenter indicatam signatamque tempore Comitis Fortunii: quod tempus cum extendi poßit ultra annum 950, Dedicatio melius referetur ad annum circiter 920. Ita credetur locus, post Sancii cladem desolatus per annos 70 aut plures, ad priorem celebritatem restitui cœpisse seculo 10 pridem inchoato: quando ad ejus custodiam inducti Clerici Abbatem acceperint, qui Translationem B. Ioannis, & quidem solius, faciendam curarint; ac deinde in Monachos commutati omnia paulatim auxerint, & novam denique a fundamentis ecclesiam fecerint, anno 1094 consecratam: quando alteram sanctorum Corporum translationem fuisse factam idem Brizius pro certo habet. Cum autem biennio post recepta esset de Saracenis Huescæ, securitas omnino Pennatensi cœnobio facta est, cœpitque in tantam amplitudinem opulentiamque excrescere, quantam Auctores describunt.

VITA RECENTIOR
Auctore Macario Monacho Pinnatensi.
Ex Ms. ejusdem Monasterii.

Votus, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Felix, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Joannes de Aterris, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)

BHL Number: 8733

A. MACAR EX MS.

I, II

Qui Sanctorum merita religiosa caritate mirantur, quique justorum glorias frequenti laude colloquuntur, [Quia Sanctorum quos colimus] eorum mores sanctos, atque justitiam imitentur: quoniam quem delectat Sancti alicujus meritum, delectare debet par circa cultum Dei & obsequium. Quare aut imitari debet, si laudat; aut laudare non debet, si imitari detrectat; ut qui alium laudat, laudabilis reddatur; & qui Sanctorum merita admiratur, mirabilis ipse vitæ sanctitate reddatur. * Nam si propterea justos, fidelesque diligimus, quod in ipsis justitiam fidemque suspiciamus; [imitandæ sunt virtutes,] possumus & nos esse quod sunt, si faciamus ipsi quod faciunt. Neque enim difficile nobis est, quod ab ipsis geritur imitari, cum sine præcedenti exemplo ab antiquis talia gesta conspiciamus; ut non ipsi aliorum æmuli redderentur, sed æmulandæ virtutis se ipsos nobis præberent exemplum; ut dum nos ex ipsis, & ex nobis alii proficiunt, sic Christus in suis semper in Ecclesia laudetur. Vere, inquam, est laudandus, qui corda humana sancti Spiritus afflatu dilucidat, ut terrena postponere faciat, atque ad æternum præmium anhelando, mundum cum suis actibus celerius provocent exequendo.

III

[2] * Sed quia magnitudo meritorum Venerabilium Christi Confessorum Voti & Felicis traxit nos ad hoc, [scribitur Vita SS. Voti & Felicis,] ut in quantum dignatio divina permiserit, exponamus eorum gesta; vel qualiter mentes eorum illustravit ignis divinus, ut favores hujus seculi respuerent, & ad illam civitatem cælestem, quæ mater est fidelium, pervenirent: non certum ex incerto; sed sicut fama antiquorum nostris impulsit auribus, cunctis fidelibus audire cupientibus enucleabimus.

IV, V

[3] Tempore quo sævitia Arabum, dirutas Hispaniarum partes occupaverat, [Cæsaraugustæ sub Mauris] atque nobilissimam ac excellentissimam omnium urbium Cæsaraugustam suo dominio subjugaverat, in præfata urbe duo constiterant fratres, perfectissimi Christiani: quorum unus vocabatur Votus, alter Felix. Hi ergo inter rabida Paganorum degentes commercia, nimiis affluebant divitiis: * erantque milites strenuissimi, accessu placidi, [nobiliter natorum:] mente sobrii, castitate gloriosi, amatores justitiæ, misericordiæ integri, humilitatis instructores; postremo tales, quorum singulas laudes lingua humana enumerare non valet. Sed quo casu ad hunc tam remotissimum devenerint specum, subsequens enarrat eloquium.

VI, VII

[4] [quorum prior in Pennam] * Occasio tamen accidens est, ut prius de situ hujus loci parum loqui debeamus, ut deinde ad eorum acta exponenda transitum faciamus. Situ ergo loci, condensisque arborum viriditatibus, pratorum quoque amœnitate, fontium a quoque venis [per devexa] pinnarum scaturientibus, bene se convenisse, nulli, qui prospicit, dubium est. Ad hunc (ut fert antiquorum fama) devenit suprædictus Beatissimus Votus, tempore quodam b: quia, (ut supra diximus) ex Cæsaraugustana urbe ortus nobili prosapia, venerabilis Votus, venatui cervorum, aprorumque atque ceterarum ferarum erat deditus. * Quadam vero die, dum perlustraret abdita non minima montium, concavaque vallium, [venando progressus,] amœna nec ne loca silvarum ac pratorum, cervum reperisse dicitur: cujus dum ob interitum canibus gladiisque persequeretur vitam (tamdiu aufugiente, quam persequebatur, fera) montuosa ac campestria decucurrit loca, quousque ad præfatum deveniret montem.

VIII

[5] Equo namque, post cervum evolante, ipsoque nihil in aliud, quam in interitum cervi, gladio extento intendente, cervus ad altiora evolavit montis. [atque servatus a præcipitio ope S. Ioan. Baptistæ,] Igitur ex utraque parte conclusus cervus, ex una, quia persequebatur ab hoste, ex alia, quia sub eminentissima devenerat rupe, angustiabatur undique convictus c; quando saltum ex alto specu dedit, sibique mortem intulit. * Cumque sonipes in ipso montis confinio, unde cervus interierat, devenisset, ac miles acerrimus morti propinquasse se cerneret; tantum dixisse fertur: Sancte Joannes, succurre mihi: In hac voce ita Omnipotens Deus equi pedes, meritis S. Joannis, duro silici adhærere fecit, quod adhuc apparent sonipedis vestigia. Qui stupefactus ex tam improviso miraculo, ad semetipsum rediit; & liberatori suo Christo, meritis Sancti sui Joannis, gratias reddidit.

IX, X

[6] Enim vero de equo desiliens, & ut avidus scrutator d tantæ habitationis [scire] cupiens locum, extento gladio, quo accingebatur, [ejusdem ibi ecclesiolam invenit;] præcidendo quæ illic multa habebantur arbusta, semitam introeundi reperit, qua ferarum genera solito more, ad fontem, qui sub monte derivatur, descendere solita erant *. Prospectis, itaque concavis rupium, ac intimis locorum, tandem ecclesiolam reperit parvulam, in honorem Sancti Joannis Baptistæ antiquitus fundatam: cujus delectatio, ita animam ejus pellexit, quo devoveret, se ibi Deo, pro posse & scire, serviendum; multa quoque prece deposcens, quo superna Divinitas concepta animi ejus dignaretur perficere, [& ibidem eremiticam vitam agere decernens,] atque adjutrix bonorum Jesu benignitas ejus juventutis ne rememoraretur delicta; tandem consilio reperto, ad domum propriam redire disposuit. * Redditis itaque gratiis Deo, & Sancto Joanni suo liberatori, ad propria remeavit. Venditis namque patrimoniis, prædiis quoque ac vineis, omnibusque supellectilibus, servis & ancillis libertati donatis, totum se Dei servitio mancipare desiderat.

XI, XII

[7] * Distributo ergo pretio auri atque argenti, omnium necne rerum suarum in cibos pauperum ac in captivis redimendis, [eodem & fratrem Felicem adducit.] cum uno sibi germano ad præfatum deliberat reverti locum. Germanus vero, Felix nomine, ejusdem voluntatis, ejusdemque actionis, non renuit: sed ejus jussis obtemperans, Creatoris jugo collum submittere parat. * Die constituto, ad eumdem locum perveniunt, habitu Religionis e assumpto; ac similiter acerrimi hostibus effugatis, armis patientiæ, castrum Dei seseque pervigiles custodiunt. Multis denique annis in certamine decursis, quot ab incentore omnium malorum bella passi sunt, nulli mortalium absque eo, qui cuncta e cælo prospicit, patet: quas ergo pertulerint tentationes, aut quibus modis, aperte nescimus f.

[8] Miraculum vero valde mirabile, quod a plerisque religiosis viris hujus regionis narrantibus cognovi, [quibus ministrantem Presbyterum secuta soror,] interseram. Quadam die, dum vir Domini solito more, in cella, quam sibi construxerat, consedisset; Presbyter quidam, qui ex vicino venire consueverat, ad sibi g serviendum, more solito advenit. Quem dum soror perquireret, quo ire vellet, & nullo modo indicare vellet; soror, timens dispendium fratris, pedetentim vestigia ejus subsecuta, ad montem usque pervenit. Qua ascendente, per devexum montis, descendentem eminus cernit, quasi per gradus, cujusdam vultus Angelici virum: qui solito more (Angelus scilicet, missus a Deo) panem viro Dei deferre consueverat. Cumque [is] cerneret, seculares ad virum Dei cucurrisse, & eum [ipsos] ita familiariter suscepisse, [causa fit subtracti ipsis alimenti Angelici.] (maxime quia mulierum societas obstare solet viris præmaximis) zelo zelatus virum Dei redarguit; eique micas panis, quem deferebat, ex alto super crus misit; atque imminente indignatione superna, supradictum crus fractum h reddidit. Ab inde ergo sic cælestem superna dignatio cibum ei negavit, nec ulterius Angelo obsequente transmisit; quo vir Dei exinde laboriosius viveret, & ne ulterius ad se introeuntes taliter reciperet, ut fama seculi illicitas mulieres (quod absit) ad se intrare permitteret: timuit enim internus arbiter, totus pietate redundans atque justitia, ne unde ipsi i ad pietatem serviretur, inde ille ad casum & alii tenderent k.

[9] Alio quoque tempore (sicut religiosis narrantibus viris agnovi) vir Dei, dum laboriosius viveret propter supradictorum secularium familiaritatem, [Transmisso ad consanguineos fratre,] & ei divinus cibus deesset; cœpit viridariis uti, atque exinde poma colligere, & sibi causa potus mulsum præparare. Cujus cor, cum parentum cura tangeret, & ad omnipotentis Dei servitium eos vellet convertere, ne æstimaretur eum cibi ac potus obiisse penuria, beatissimum germanum suum Felicem transmisit, & hæc mandare curavit. Qui superni Judicis obediunt mandatis, & ejus amore secularibus se frustrantur pompis, quamvis ab hominibus longe sint remoti, inter hujus seculi tamen deserta sustentantur alimentorum pabulis. Vos hæc cognoscentes, carissimi, ad aliam, quæ est absque laboribus vitam, [qui ad seculi contemptum eos hortetur,] totis viribus tendite; & hanc lenocinantem, ærumnis & doloribus plenam, relinquite; quæ a mœrore incipitur; &, dum est, cum laboribus agitur; ac termino appropinquante, cum labore & luctu terminatur, nihil absque l peccati gravamine secum reportans. Divitiis, cum maximo sudore acquisitis, filiis ac filiabus remanentibus, ac ipsis pessimo luxu eis utentibus, nihil pro parentum liberatione ex eis tribuentibus; caro acquisitoris a vermibus corrosa, pulvisque futura, nusquam cum Angelis in æternum erit victura. Multi namque hæc audientes, [multos convertit.] seculi funditus lenocinia tota mente respuere, ac Dei servitio sese mancipaverunt. Exemplum hic ter beatus sanctissimi ac gloriosissimi Martini secutus, qui post tam magnæ conversationis vitam, post tot miraculorum insignia, ad patrium solum repedavit; ac matri, Baptismatis unda purificante m, vitæ aditum patefecit æternæ.

[10] Quia sancti viri hoc quod pro se, etiam pro proximorum salute ac libertate cupiunt; illud imaginarium gestantes opere, quod docente Domino super Propitiatorium habebatur typicali mysterio. Arca ergo in Propitiatorio posita, quæ est Ecclesia ex gentibus collecta, duarum retinens urnarum manna, [Sancti enim in Ecclesia quæ assimilatur Arcæ,] scilicet duarum Legum, corporis n ac sanguinis Domini sacramenta; virgamque Aaron quæ fronduerat, Beatam quoq; Mariam, [quæ] nullo humano semine prægnata, [creditur] peperisse humani generis Salvatorem; duorum Cherubim obumbratur aspectu: quæ etiam Cherubim versis stabant vultibus, invicem se respicientia. Cherubim autem super arcam stare, [similes sunt Cherubinis ejus, seque invicem respiciunt;] est Sanctos contemplatione superni amoris proximos præcellere; se invicem vero respicere, caritatem proximorum, ab illo interni intuitu amoris, ad infirmorum usque condescendere compassionem, verbo prædicantium, sicut scriptum est: Qui audit, dicat, Veni. [Ap. 22, 17] Sancti etiam, hæc & plura alia [sacrorum] voluminum noscentes testimonia, se corrigendo, alios admonendo; [ne] extorres forent promisso, multa in hujus seculi spatio pertulerunt tormenta. Nam etsi sunt duo Martyrum genera, [nec solum dicendi Martyres, qui sanguinem fundunt;] unum gladio, aliud longa patientia; est tamen unus æternus arbiter, qui utrumque examinat, perpenditque persecutorum minas ac illatos cruciatus Sanctorum constantiis; sed non [contemnit] aliter ab hoste humani generis in cordibus fidelium diurnas allatas passiones.

[11] Vero o quandoque laboriosius est vitam ducere solitariam, sitis famisque interire compendio, [sed etiam qui solitarie viventes,] ac inter rupes montium frigore obrigescere, & absque ullius consolatione vitam anxiam & plenam ærumnarum in longum protrahere; quam cruciatu unius temporis aut unius diei, gladio occumbere. Aliquando vero antiquus hostis, quos sibi prompte resistere prospicit, pluribus laqueis enecare tentat. Aliquoties namque suæ improbitatis calliditate incentivam eis ingerit libidinem, aliquando cibi ac potus voracitatem, aliquando impatientiam, aliquando murmurationem, aliquando perturbationem mentis. Si vero conspexerit, nihil suam prævalere calliditatem, terre incipiet per somnum. [cum tentationibus dæmoniacis jugiter colluctantur:] Quod si, nec ita prævaluerit, mirificas eis ostendit visiones. Omnibus autem, quas dinumerare longum est, calliditatibus peractis, si viderit servum Dei immobilem in cunctis permanere, ad apertas se convertit inimicitias, & aliquando conspectibus se manifestabit. Servo autem Domini tot ejus evitante astutias, tritus aufugiet; & Deo suum famulum protegente, qui prius terrebat, postea territus discedet.

[12] Has ergo tam innumerabiles calliditates antiqui serpentis Beatus Votus patienter devicit; [sicut SS. Votus & Felix,] & in longum temporis spatium [vitam] trahens, ferendo superavit. Cumque jam tempus remunerationis adesset, & pius Dominus servum suum ab agri opere fatigatum, requiescere vellet, ne denarius, vineæ [cultæ] merces, diu fatigato operario negaretur; vocationis suæ terminum imposuit. Qui percepto Viatico totius perfectionis, [tandem beato fine mortui,] cum centesimo fructu, lampade præfulgente, thalamum sponsi & regis sui prudens virgo intrare meruit. Qui cum die ultimo clausisset finem, in Oratorio Beati Baptistæ Ioannis honorifice sepultus est; resumpturus ultimo examine carnem, cum Angelis in æternum victuram; eadem vestigia fratre ejus sequente. Excubantes autem ad eorum sanctissima corpuscula, divinam inibi semper sentiunt custodiam; [& miraculis clari.] & aliquando Deificum lumen, e cælo delapsum, apertis percipiunt oculis. Infirmis vero, quacumque infirmitate depressis, ad sepulcra illorum venientibus salus omnimodis adhibetur p. Præstantur ibi beneficia quærentibus, meritis Beatissimorum Confessorum Voti atque Felicis, præstante eodem Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat.

ANNOTATA.

a Ms. & ex eo Brizius, fontium aquæ venis pinnorum scaturientibus, quod corrigendum censui: sunt autem Pinnæ, vulgo Peñas, idem quod rupes excelsæ, nomen istud ab asperitate adeptæ apud Hispanos.

b Ibidem, qui.

c Et, quandoque.

d Priora Acta, imitante habitionis locum scire cupivit, ubi, in vitantem legere malui, ut sensu commodus haberetur.

e Hinc effici vult Brizius, vere Religiosos, non solum Eremitas simplices, (quod solum ex prioribus Actis intelligebatur) & quidem Benedictinos fuisse, SS. Votum & Felicem, eoque comminiscitur Oscanum aliquem Episcopum, qui in Montanis istis, inter Christianos profugos, suum utcumque munus exercens, eos habitu donarit, & eorumdem profeßionem exceperit: atque in his totum II Caput Brizio insumitur.

f Hactenus Lectio XII, & finis eorum quæ ex anterioribus Actis habuit Macarius.

g Verosimile est hunc Presbyterum sanctis EremitisSacramenta solitum ministrare, atque hanc fuisse servitutem indicatam a Macario: quem ex hoc loco frustra conaberis propinquum Sanctorum ætati facere: cum quantumcumque longi temporis intervallum patiatur traditio, per quam ipse ea quæ sequuntur cognovit.

h Vereor ne diuturnitas temporis facti hujus circumstantias nonnihil alterarit a vero, versando illas per ora rudis ac montani vulgi (unde postea Monachi dedicere ac tradidere posteris, & hi Macario) suspicor vero, quod ex difficiliori, quo deinceps Sanctus usus sit gressu, paulatim invaluerit ut diceretur, crus ei fractum fuisse. Causam quoque subtracti Angelici cibi, non crediderim primum hunc unius mulieris accessum fuisse; sed quod is jam non esset necessarius ei, cui ab illa aliisque ejus admonitu ad Sanctum Eremitam visendum accurrentibus, necessaria ad victum cœperant ex devotione ministrari.

i Ecgraphum Romanum, nemini ipse; Pennatense, Ne unde ipse,… inde illi.

k Romanum; tenerent; Pennatense, tenerentur.

l Absque: id est, Præter.

m Vide Vitam S. Martini, scriptam a Severo Sulpitio apud Surium cap. 4: ubi tamen aliud non leges, quam iter hoc in patriam susceptum fuisse a Sancto, statimpostquam Clericali in ordine Exorcista fuit consecratus, primis sanctioris conversationis annis, nullisdum patratis ab eo miraculis.

n Brizius, nescio quid non excogitans, ut suadeat sanctos Eremitas, Presbyteros quoque ordinatos, & ipsimet Regi Garciæ a Confeßionibus fuisse; etiam hæc verba eo trahit; cum reseranda sint ad Ecclesiam, quam auctor Arcæ comparat; sicut deinde Sanctos in ea viros comparat Cherubinis, Arcam obumbrantibus seque mutuo respicientibus.

o Ita ecgraphum Romanum; in Pennatensi est Verum.

p Neque hæc attestatio miraculorum eam auctoris vetustatem necessario infert quam prætendit Brizius; cum etiam seculo 14 aut 15 potuerint eadem fuisse continuata.

SYNOPSIS HISTORICA
Ex Anonymi Pennatensis Ms.
Iuxta ecgraphum Romanum.

Votus, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Felix, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Joannes de Aterris, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)

BHL Number: 8734 a

EX. MS.

Cum pro detestandis facinoribus accolæ Hispaniæ traditi essent, [Occupata a Saracenis Hispania] cum Rege Visegotorum novissimo b Ruderico, in manus Saracenorum; sicuti in gestis Regum Hispaniæ continetur; Christiani, qui evadere potuerunt, quidam in servitute eorum subacti, [Christiani 200 fugiunt in montem Aragoniæ:] quidam fugientes per latebras & montuosa loca conscendentes, & diversa per loca vagantes, turres & munitiora tutaque loca fabricare voluerunt. Contigit ex his quosdam, amplius quam c ducentos, devenire in excelso quodam monte, nomine d Oroli, in Aragona provincia: qui venientes, & spatiosum & delectabilem locum perspicientes, in loco qui vocitatur Panno fabricare conati sunt muros.

[2] Cumque opus cœptum perficere conarentur, nuntiatum est hoc Regi Cordubensi nomine Abderraman e Iben Mozavia. Tunc Rex nimium iratus misit exercitum validum, ex omni terra Hispaniæ, cum Duce quodam nomine Abdelmelik f Iben Quartan: & præcepit ei, [ubi in loco a se munito obsessi capiuntur.] ut omni terra Aragonensi usque Pyrenæos montes peragrata, quibuscumque in locis invenire posset Christianos, qui defendere se vellent & Regi Cordubensi servire nollent, deleret usque ad interemptionem; & dirueret munitiones & castella, vel in quibus locis posse confidere videbantur. Cumque hoc decretum perficere conaretur supradictus Abdelmelik, venissetque in supradicto monte, ex latere quo vocitatur Rubeo, fixere tentoria in planitie Panni: & facto impetu adversus eos, mox ab ipsis fundamentis diruerunt muros, sicuti cernitur hodierno tempore: & duxerunt uxores suas, & filios filiasque eorum in captivitatem.

[3] [Venit eo postea S. Votus] Qui locus inhabitabilis, & inaccessibilis extitit hominibus, donec Deo favente, ventum est ad tempus Beatissimi Voti: qui ex Cæsaraugustana urbe genitus, ut in ejus gestis continetur, exempto mucrone vepres & arbores secans, semitam angustam invenit, & ecclesiolam parvulā, in honore Sancti Ioannis Baptistæ constructam, sub ipso montis vertice in spelunca quæ maxima reperitur, & insepultum hominem ad cornu altaris jacentem: & signans se signo sanctæ Crucis, orationeque facta, accessit intrepidus: & prospiciens vidit lapidem triangulatum ad caput, continens ita exaratum ferro: Ego Ioannes, primus in hoc loco Eremita, qui ob amorem Dei spreto hoc præsenti seculo, ut potui, hanc ecclesiolam fabricavi, in honorem sancti Ioannis Baptistæ: & hic requiesco. Amen g. Qui gratias Deo referens, accepto corpore involvit, ac sepelivit, [& S. Ioannem sepelit:] superponens præfatum lapidem, desuperque cooperuit terra, ut potuit: sed nos satis miramur quare Dominus Macarius, qui illius Vitam scripsit, ista prætermisit. Nunc vero revertamur ad cœptum opus.

[4] Memoratus igitur Dei famulus h Votus cum suo fratre Felice, ut potuere, inibi cellulas construxerunt, [ibique cum S. Felice fratre vivens,] & usque ad finem vitæ feliciter permanserunt, & supertites quosdam viros honestos dimiserunt, scilicet i Benedictum & Marcellum. Qui Benedictus construxit ecclesiam S. Stephani Protomartyris & Martini beatissimi Præsulis & Confessoris: Marcellus vero construxit ecclesiam in honorem sancti Petri Apostolorum Principis. Qui & ipsi cœlibem vitam ducentes, post non multum temporis spatium thecam corporis relinquentes, [Benedictum & Marcellum successores relinquit.] ut credimus, collocarunt animas suas in æthereis sedibus. Ab illis temporibus cœpit crescere eorum sanctitatis fama. Cumque annuente Domino jam cœpisset plebs Christiana crescere, & decrescere infidelitas Saracenorum; contigit ut profisceretur Comes in Aragona provincia, sub regimine k Fortunii Garsianis Pampilonensis Regis, nomine l Galindo, filius Asinarii Comitis. Qui Comes fabricavit quoddam castellum, & imposuit illi nomen m Athares: & populare fecit per totam Aragonam, [Christiani post restauratas villulas,] quantum sibi licuit, multas ac diversas villulas, quas nobis referre per singula longum est: & divisit singulis villulis, secundum suum arbitrium, proprios terminos. Illo vero in tempore a paucis quodammodo supradictus habitabatur locus.

[5] Non multo vero tempore transacto, in temporibus scilicet Regis n Sancii Garsianis Pampilonensis, [denuo fugati a Saracenis,] mortuo Comite supradicto, iterum facta est magna percussio adversus Ecclesiam Dei: quoniam superatus est Rex o Ordonius, & facta est magna strages Christianorum ab p Abdaraman Rege Cordulensi: In tempore illo Saraceni transeuntes Pyreneos montes, pervenere nullo resistente usque ad Tolosam urbem: fugientes vero pauci Christiani ex supradictis villulis pervenerunt ad supradictam speluncam, & illic morantes fabricaverunt ampliorem ecclesiam in honorem S. Joannis Baptistæ: [in monte Panno] & transtulerunt corpus præfati Joannis Eremitæ, & posuerunt in tumba parvula inter duo altaria, scilicet B. Joannis Baptistæ & SS. Juliani & Basilissæ, ponentes suprafatum lapidem desuper. Instruxerunt etiam alia duo altaria, unum dedicantes in honorem B. Michaelis, alterum in honorem B. Clementis; feceruntque domos ad habitandum: [constituunt Abbatem.] & præfecerunt Abbatem q Transinicum, & elegerunt Clericos, qui voluntates propria relinquentes, habitare voluerunt ibi. Transacta vero hac tempestate, iterum est pax Ecclesiæ Dei reddita, & unusquisque regressus est ad propria, præter Clericos qui remanserunt in jam dicta spelunca. Eisdem vero temporibus dedicata est ecclesia S. Joannis ab Ennicone r Episcopo, die Nonarum Februariarum.

[6] Cumque transissent anni pene triginta, & fama illius loci per ora vulgi crebresceret, contigit pervenire ad aures comitis s Fortunii eximii, qui tunc in temporibus sub regimine Regis Garsiæ Sanctionis filii, [a Fortunio Comite] toti regimini præerat in Aragonensi provincia. Qui veniens in prædictum locum, constipatus caterva Militum, factaque oratione, susceptus est ab Abbate eximio cum Collegio cœterorum Clericorum caritative; & visis officinis cunctis, ascensuque montis cum planitie, placuit sibi locus, conversatioque, & vita eorum. At illi cadentes ad pedes Comitis, flagitare cœperunt, ut illis hujus montis terminos impenderet, ubi laborare, vel caulas ovium instruere, suesque pascere possent. At ille, benigne annuens petitioni eorum, dedit eis unam speluncam, quæ est sub Orolis facie, cui nomen est Spelunca Gallionis, & inde devallat contra illa serra de Trasillos, arriba de fonte frigido, qui est a facie Aragonis, [donatur spelunca Gallionis.] & inde vadit contrario de Caulo, quemadmodum dividit illa penia S. Cypriani in Suso; & quomodo vadit via, quæ exit de Spina-alba, & vadit ad summa de En-el-sito: & ex illa via quæ venit de Borzo rubro, ad illa Crola S. Juliani, & exit ad illum collem sub Oroli. Hac vero oblatione corroborata & firmata, mox commendans se, obnoxius illis recessit glorificans Dominum; eo quod ipse in hac patria dignatus esset demonstrare locum talem, qui & remotus esset a secularibus perturbationibus, & ad habitandum viris religiosis delectabilis. Qui veniens ad palatium, retulit cuncta Regi, quomodo in tali loco devenisset, & qualiter aptus religioni existeret, qualiterve habitatoribus terminum ad laborandum impendisset.

[7] [a Rege Garcia Sancionis,] Audiens hæc Rex Garsias Sancionis, ad visendum locum non multo post ipsemet, cum Palatino officio & Episcopo ejusdem temporis Fortunio, properare dignatus est: qui cum cuncta ut sibi relata fuerant vidisset, & placuisset nimium sibi locus talis, [eadem donatio firmatur & augetur,] obtulit sibi quingentos siclos argenti, ut pro illo & pro statu Regni Dominum deprecarentur. Quin etiam terminum suprafatum, quem Comes illis impenderat, firmari præcepit Regalibus institutis: addens quoque herbarum pastum & abscindendorum lignorum licentiam de illo monte, qui vocetur Abitiro: abstulitque Comiti de Athares omnem calumniandi atque pignorandi adversus eos potentiam. Solutis vero jam annis multis, scilicet circa discurrentem t nongentesimum nonagesimum septimum, [& dein æra 997 novo decreto stabilitur.] iterum venit Rex Garsias Sancionis, causa visendi locum & Fratres. Videns vero Abbatem & fratres inermes non posse defendere terminos, quos dederat loco; posuit tale decretum super terminum, ut si non fuisset transitione unius diei vel noctis, aut si non fuisset per bonam voluntatem Abbatis vel Fratrum, nullus præsumeret in totum illum terminum intrare vel pascere, neque tentorium pecorum figere: quod si aliter fecissent, haberent inibi habitantes potestatem occidendi vaccas, porcos, camelos, sine ulla dubitatione & sine ullo pleyto Regali: facta donatione, anno quem supra memoravimus videlicet nongentesimo nonagesimo septimo, regnante Domino Jesu Christo. Et ego servus illius, Garsia Sancionis, cum conjuge mea u Omeca, in Pampilona & in Aragona. Sub ejus imperio Episcopus x Fortunius in Pamplone. Fortunio Ximenones Comes in Aragona. Conservantibus & augmentantibus decretum sit pax & salus victoriaque in æternum, Amen: non servantes autem spolientur in infernum, Amen.

ANNOTATA.

a Hæc Synopsis, incertum a quo scripta, minus accurata est prioribus Vitis, neque caret chronologicis mendis, uti de pluribus chartis hujus monasterii observat Sandoval in Episcopis Pampilonensibus fol. 19: eo quod monasterii incendiis deperdita monumenta, satis ignoranter fuerint restaurata.

b Rodericus pugnavit cum Saracenis 3 Septembris Dominica, anno 713, Littera Dominicali A, & post octo dies inter pugnandum occubuit. Porro sequenti ac proximis tribis annis tota denique Hispania est a Saracenis subacta exceptis Asturiæ montanis.

c Trecentos fuisse asserit Hieronymus Blanca; Ecgræphum Romanum quadringentos.

d Brizio & aliis paßim mons Urveli dicitur; qui etiam multa hariolantur circa etymon nominis Panni: quibus omißis, solum noto ex Brizio, monasterio Pinnatensi supereminere locum undique abruptum, & duabus dumtaxat viis acceßibilem, iisque tam angustis, ut ascensus poßit a paucis prohiberi, quamvis non haberent nisi lapides ad sui defensionem.

e Abderaman, ex linea Aben-Alaveri, a Stephano Garibajo lib. 37 cap. 1 statuitur primus Rex Cordubensis factus anno 758, sed absque mentione harum rerum contra Christianos actarum:

f Abdemelik Garibajo lib. 36 cap. 15 statuitur Rex Maurorum ab anno 685, usque ad annum 707, ergo ante accessum illorum in Hispaniam. Apud Blancam Abdemelichus Aben-catanus speluncam in Urvelis obsidione cœpit, Christianos omnes cum feminis & parvulis gladio jugulavit, ac præsidia funditus evertit. Missus autem dicitur ab Abdulazizio Præfecto sub Alcalifa Ulit, primo in Hispania Rege Maurorum. Et dein dicitur Abdulazizius Hispali a suis anno DCCXIX interfectus.

g S. Joannem cælicas advolasse sedes circa annum 714 in Vita prima dicitur num. 4.

h SS. Votum & Felicem, post incursionem Abdelemichi solum illuc acceßisse posset dici, cum jam aliquot annos vendendis posseßionibus, & in pauperes distribuendis impendissent.

i Brizius de iis agit lib. 1 cap. 15 & seqq. & hoc illorum quasi Epitaphium addit: haud dubie a posteris, diu post eorum mortem, compositum: Benedictus & Marcellus Eremitæ Cæsaraugustani, viri honesti & continentes, adhuc magis ampliaverunt præsentem ecclesiam, & duo altaria construxerunt, dedicaveruntque S. Petro & S. Stephano (quorum consilio Judex, medius inter Regem Enecum Aristam & Regnicolas Aragoniæ, Justitia vocatus, efficitur) & etiam sepulti hic sunt. Verum hic est Garcias Enecus, sine Yanigues, cujus regni initium statuit Garibajus lib. 21 cap. 9 ad annum Christi 758, mortem ad annum 815: & tempora conveniunt cum ætate Benedicti & Marcelli, quos Martinus Carillo vixisse ait usque ad annum 815. Alius vero ab hoc Rege est Unniquez Ximenes Arista, qui apud Garibajum lib. 22 cap. 1 cœpit regnare anno 840, & sic in Epitaphio videtur nomen Aristæ perperam intrusum.

k Rex Fortunius, dicti Garciæ filius, ei succeßit anno 802, ob Pampelonam (ut creditur) a patre Mauris ereptam, Pampelonensis dictus.

l Galindo patri suo Asnat, primo Comiti Aragoniæ creato anno 780, & anno 795 vita functo, succeßit: de quibus agit Garibajus lib. 30 cap. 3 & 4.

m Atharas sive Ateres, patria S. Ioannis, inter montem Pinnatensem & Iaccam urbem, jam pridem nomen istud habebat, si fides primæ Vitæ detur.

n Sancius Garcias succeßit Fortunio patri anno 815, mortuus ex vulnere in prœlio cum Mauris habito, de quo Garibajus lib. 21 cap. 11.

o Ordonius Rex Ovetanus & Legionensis, quo anno cœperit regnum, variant auctores, aliqui annum 827 aut sequentem, alii annum 837, alii 841 aßignant, alii serius cepisse regnum ajunt.

p Abderaman II apud Garibajum lib. 27 cap. 5, legitur regnasse ab anno 819 ad ann. 839, ubi dicitur Ordonius cepisse regnum Ovetanum anno 832, & tempore Regis Mahomet e vita deceßisse anno 841, atque subutroque victorias obtinuisse: proinde videtur isti hæc clades ad præcedens seculum pertinere: quam tamen Blanca ad hæc tempora servat.

q Transinicus, aliis Transinirus, aut Transiricus, a Martino Carillo aßignatur ad annum 872.

r Ennico, Eneco, Inico, Episcopus Aragoniæ habitus, inter Oscenses collocatur.

s Hæc iterum non videntur satis convenire. Nam Fortunius, infra Fortunio Ximenones dictus, sub initium noni seculi statuitur vixisse. At Rex Garcias Sanctionis filius seculo decimo circa annum 920, aut paulo citius, inquit Garibajus lib. 22 cap. 11: in cujus charta ad annum 926 subscribunt Dux Fortunus, & Fortunus Garseonus: & in alia charta ad annum 944 Fortunius Semenonis: occasione quorum videtur confusio nominum facta.

t Debet Æra intelligi 997, qui est annus 959, quando adhuc vivebat Garcias Rex.

u Aliis conjux appellatur Teresa, sed plures succeßive habuisse uxores potuit.

x Sandoval inter Episcopos Pampelonenses non admittit Fortunium: quem alii Episcopum Aragoniæ & Jacensem appellant.

HYMNUS
Ex veteri Breviario Pinnatensi.

Votus, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Felix, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)
Joannes de Aterris, Eremita Montis Pinnatensis in Aragonia (S.)

O Vote, & Felix, meriti Patroni;
      Ut queat nostrum resonare quisque
      Gesta tantorum, date, Monachorum,
            Quæsumus omnes.
Insequens cervum Votus, in suprema
      Rupis advenit juga, devolando
      Quo cadit cervus nimis inde lassus,
            Undique pressus.
Inscius casus eques ipse tanti;
      Mox equi pinnæ pedes applicantur,
      Cum ruens clamat, Mihi tu faveto,
            Sancte Joannes.
Hinc reviviscens, vepribus putatis,
      Gratias reddens Domino, tetendit
      In specum, quo funus erat Joannis,
            Quod sepelivit.
Parce nunc nostris, Deus alme, culpis
      Et domum semper tuearis istam:
      Qui globum mundi regis & gubernas,
            Trinus & unus. Amen.

Oremvs.

Misericordiam tuam, quæsumus Domine, intervenientibus Sanctis Confessoribus tuis, Voto & Felice, clementer impende, & nobis peccatoribus ipsorum propitiare suffragiis. &c.

DE SANCTO ELEVTHERIO ARCANI IN LATIO.
Ex Martyrologio Romano & Ferrario.

[Commentarius]

Eleutherius, Arcani in Latio (S.)

AUCTORE G. H.

[1] Arcanum vulgo Arce oppidum antiqui Latii, in hodierno regno Neapolitano, supra collem prope Melsem fluvium inter Arpinum & Aquinum, ab illo quatuor, ab hoc septem milliaribus dißitum; a Cicerone, cujus ibi prædium fuit, memoratur in epistolis ad Quintum fratrem lib. 3 ep. 1 lib. 5 ep. 1 & lib. 16. Verba ejus Cluverius adducit lib. 3 Italiæ antiquæ pag. 1046. Hunc locum honoravit suo obitu & cultu Ecclesiastico S. Eleutherius, [Memoria in Martyrol. Rom.] de quo Martyrologium Romanum hoc XXIX Maji ista habet: Arcani in Latio S. Eleutherii Confessoris. De quo, addit Baronius, vetera monumenta Ecclesiæ Aquinatis. Verum ea non potuimus hactenus obtinere, & Ferrarius in sua Annotatione ad hunc diem ait. Acta propria S. Eleutherii se non vidisse, licet ea ab Episcopo Aquinate non semel, per alios tamen, flagitaverit, Quæ autem ex incolarum relatione accepit, hæc sunt.

[2] Eleutherius, natione Anglus, SS. Grimoaldi & Fulci frater, [Elogium ex Ferrario,] una cum illis ex Anglia in Italiam peregrinationis ergo venit. Cum autem loca sancta Romæ multa cum devotione visitasset, ac Aquinum cum fratribus pervenisset; apud Arcanum oppidum Latii subsedit: ubi clarus miraculis sancto fine quievit. Extat ibi ecclesia suo nomini dicata: ad quam plures infirmi confluunt, & sanitatum gratias referre solent. In Ms. Vaticano Ecclesiæ S. Petri indicatur S. Eleutherius, sed Episcopus appellatur: & forte est S. Eleutherius Papa relatus XXVI Maji.

[3] De S. Fulco egimus XXII Maji. Hujus corpus est in oppido, Sancti-Patris dicto, diœcesis Aquinatis, ad limitem Regni Neapolitani, quod oppidum distat Arcano paucis dumtaxat passuum millibus: [fratres Sancti.] propius etiam eidem adjacet vicus vulgo dictus San-Lotiero, quod S. Eleutherii esse vix equidem dubitaverim. Alter frater S. Grimoaldus colitur XXIX Septembris apud Pontem-Corvum, olim Fregellas, inter Coperanum & Minturnas in regno Neapolitano, ubi Episcopi Aquinates sæpe resederunt. Memoria porro S. Eleutherii inscripta est etiam Martyrologio Anglicano, sed ad diem tertium Iunii, [Memoria 3 Iunii.] cujus auctor Arcanum sive Arke collocat in Apulia, ibique ait S. Eleutherium ex itinere Hierosolymitano reducem sancte obiisse. Quæ per conjecturam videntur scripta. Nicolaus Episcopus Sarsinæ in Martyrologio Poëtico eum hoc disticho exornat.

Cum Sanctis properans, patriis peregrinus ab oris,
Fratribus, ex Latio scandit ad astra poli.

DE SANCTA THEODOSIA,
SANCTIMONIALI ET MARTYRE CONSTANTINOPOLITANA.

ANNO DCCXXVI

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Causa & series Martyrii ex Mss. Synaxariis: encomium a Constantino Logotheta scriptum: hujus ætas & dignitas.

Theodosia, Martyr Constantinopoli (S.)

AUCTORE D. P.

Decimum Leonis-Isaurici annum funestavit sacrarum imaginum abolitio, [Statuam Salvatoris, in porta Palatii collocatam a Constantino M.] quam pridem ille animo decretam meditans, effectui tandem mancipavit, amoto Sanctißimo Germano Patriarcha, & in ejus locum substituto impio Anastasio. Mox enim atque idolum istud suum supra thronum Ecclesiæ collocavit, illarum removendarum initium fecit a vestibulo Palatii, quod ab ænea Christi statua ibidem collocata nomen acceperat, ut χάλκη diceretur. Vestibulum istud, teste Codino libro de Originibus CP. Magnus Constantinus fundarat, in eaque statuam prædictam erexerat: quæ ibi stetit annos quadringentos & quindecim *; cujus virtute mulier, sanguinis profluvio laborans, sanata fuerat, & multa alia facta erant miracula: adeoque posita illa esset anno CCCXV. Sed decepit Codinum supputatio sua, vel librarii in numeris transcribendis errarunt; constat enim quod ante annum CCCXXVIII, Constantinus non applicuerit animum Constantinopoli ædificandæ.

[2] Ad rem ipsam quod attinet, testem de ea habemus, qui tunc vivebat, Stephanum magnæ ecclesiæ Constantinopolitanæ Diaconum, [cum dejici jussisset Leo Isauricus,] in vita S. Stephani Iunioris, memorabile Martyrium ea occasione paßi, danda a nobis XXVIII Novembris, unde hæc accipe. In his per potestatem agens hæreseos tyrannus, tentavit continuo Dominicam Christi Dei nostri imaginem, supra regias fores positam, eo loco quæ ab ipsa dicitur Sancta Chalce demoliri & igni tradere: quod & fecit. In ipsa autem demolitione zelo corroboratæ quædam mulieres venerandæ, generose insurrexerunt: apprehensisque scalis demolitorem sacræ imaginis Spatharium devolverunt in terram, eumque discerpentes tradiderunt morti; [id conatum spatharium occidunt piæ mulieres,] nulla deinde interposita mora procurrentes, invaserunt Patriarchalem domum, lapidibus impetentes impium Anastasium, vociferantesque, O caput impurissimum! o inimice veritatis! Ideone Præsulatum arripuisti, ut sacrosanctas statuas everteres? Quam contumeliam non ferens profanus ille, fuga sese subduxit e conspectu religiosarum mulierum; atque ad tyrannum sese recipiens, effecit ut illæ omnes morti traderentur.

[3] [& capito plectuntur.] Hæc ille, quæ pene iisdem verbis legere est in ea, quam inde accepit Metaphrastes, ejusdem S. Stephani Iunioris Vita, quamque invenire est apud Lipomanum & Surium, nec non, inter opera S. Ioannis Damasceni, propter vicinitatem argumenti de cultu imaginum, ab eodem S. Ioanne egregiis orationibus propugnato. Ex dictis autem facile est corrigere Theophanem, de tentata Dominicæ imaginis subversione, imo & perfecta, agentem uno anno citius quam de S. Germani depositione & Anastasii intrusione. Interim ei credere possumus dictarum mulierum supplicio non ita repressum esse zelum Orthodoxorum, quin viri plures, muliebri stimulati exemplo. [idem scelus impedientes postea alii varie puniuntur.] conati sint ab eadem imagine arcere injuriam, vel factam ulcisci; vereque acciderit, quod Constantinopolitanus populus, ob novam istam doctrinam maximo dolore percitus, cum ipsum Leonem statuit invadere, tum multos ex Imperatoris famulitio, qui ab ærea porta Domini imaginem deturbabant, neci dedit: quo factum est ut in multos, pietatis ergo, membrorum mutilatione, verberibus, exiliis, damnis illatis animadversum fuerit.

[4] [Illarum dux S. Theodosia] Sed quantumcumque animose egerint viri, egregii tamen conatus initium feminis adscribi debet: imprimis autem earum duci Sanctæ, de qua agere instituimus, Theodosiæ: cujus nomen & vitam mortemque ut non ignoraremus, effecit religiosa Constantinopolitanorum civium pietas, qui crudeli lanienæ subtractum corpus, tum quidem pie condiderunt; postea autem, reddita Ecclesiæ pace, extulerunt religiosius, fortaßis in eo ipso, ubi Sanctimonialis vixerat, cœnobio. Quoniam autem, diem, quo mactata crudeliter fuerat, adduxerat in oblivionem sævæ persecutionis diuturnitas & taciturnitas scriptorum, placuit assumere hunc XXIX diem Maji quo Orientalis omnis Ecclesia celeberrimo cultu prosequitur S. Theodosiam, Martyrem Cæsareæ in Palæstina, de qua nos egimus die 2 Aprilis.

[5] [colitur 29 Maji.] Ita nomen ejus inscriptum reperitur Menæis excusis, quæ fere sequitur Maximus Cytheræus ἐν βίοις Ἁγίων, ubi post encomium prædictæ antiquæ Theodosiæ additur Memoria Sanctæ Hosio-Martyris Theodosiæ Constantinopolitanæ, cum allusione ad Arietinum cornu, quo cervix ei confracta est, per hujusmodi distichon:

Κέρας κριοῦ κτεῖνάν σε, Θεοδοσία,
Ὤφθη νέον σοι τῆς Ἀμαλθείας κέρας.

Alterum Amaltheæ visum est, Theodosia, cornu
Hoc tibi, quo Christo victima pulchra cadis.

[6] Eadem memoria, cum simili disticho, reperitur in Ms. Synaxario Chiffletiano: [cum elogio in Mss. Synaxariis.] ubi insuper hoc de vita, martyrio, & cultu ejus Elogium additur, quod ex ipso collatum cum textu Synaxarii Claromontani ad XVIII Iulii, sic sonat. Ἄυτη ἦν ἐν τοῖς χρόνοις Θεοδοσίου [τοῦ Ἀτραμυτηνοῦ] γονέων εὐσεβῶν θυγάτηρ, ἐκ τῆς Κωνσταντινουπόλεως· καὶ γενομένης ἑπταέτους ὁ πατὴρ ἐτελεύτησεν, ἡ δὲ μήτηρ λαβοῦσα τὴν παῖδα ἀπέκειρεν ἔν τινι τῶν ἐν Βυζαντίῳ μοναστηρίων· ἐ͂ιτα καὶ ἡ μήτηρ τελευτᾷ, καταλείψασα τῇ Μακαρίᾳ τὴν ὅλην περιουσίαν αὐτῆς. Ἡ δὲ ἐκ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου τρεῖς ἁγίας εἰκόνας κατασκευάσασα [τοῦ Χριστοῦ], τῆς Θεοτόκου, καὶ τῆς ἁγίας Ἀναστασίας, τὰ λοιπὰ διένειμε τοῖς πτωχοῖς [καὶ ὀρφάνοις]. Μετὰ δέ τινα χρόνον Λέοντος τοῦ δυσσεβοῦς τῆς βασιλείας δραξαμένου, ὡς τοῦ εὐσεβεστάτου Θεοδοσίου ὑποχωρήσαντος, διὰ τὸ μὴ πείθεσθαι τοῖς ἀσεβέσιν αὐτοῦ δόγμασι τὸν μέγαν ἐν Πατριάρχαις Γερμανὸν [τοῦτον μετὰ ῥοπάλων καὶ ξιφῶν τοῦ Πατριαρχείου κατήνεγκε]· ἀλλὰ καὶ τὴν ἁγίαν καὶ δεσποτικὴν εἰκόνα Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, τὴν [ἱδρυμένην] ὑπεράνω τῶν πυλῶν, ἐν αἷσπερ [διὰ τὸν χαρακτῆρα] ἡ ἁγία Χαλκὴ λέγεται, ἔσπευδεν ὁ θηριώνυμος κατενεχκεῖν καὶ πυρὶ παραδοῦναι. Καὶ ἐν ᾧ ταῦτα ἐτελεῖτο, καὶ ὁ σπαθάριος ἦν ἐπὶ τῆς κλίμακος [μετὰ τῆς ἀξίνης], βουλόμενος τὴν [ἁγίαν] εἰκόνα καταβαλεῖν, εὐθὺς ἡ μακαρία Θεοδοσία μεθ᾽ ἑτέρων γυναικῶν εὐσεβῶν, τῆς κλίμακος δραξάμεναι, καὶ τὸν σπαθάριον τῇ γῇ προσρίψασαι, τῷ θανάτῳ παρέδωκαν· καὶ καταλαβοῦσαι τὸ πατριαρχεῖον, ἐλιθοβόλουν τὸν δυσσεβῆ Ἀναστάσιον τὸν φατριάρχην. Παραυτίκα οὖν αἱ μὲν λοιπαὶ τῶν γυναικῶν ἀπεκεφαλίσθησαν, τὴν δὲ Ἁγίαν ὠμός τις καὶ ἀπάνθρωπος ἕλκων δήμιος πρὸς τὸν Βοῦν, λαβὼν κέρας κριοῦ, καὶ μανιώδως κατὰ τὴν αὐχένα ἐλάσας, τὸν τοῦ μαρτυρίου στέφανον αὐτῇ προξένησε. Περὶ δὲ τῶν ἀπείρων θαυμάτων, τῶν καθ᾽ ἑκάστην δι᾽ αὐτῆς ἐνεργουμένων, ἔξεστι πάντι τῷ βουλομένῳ μανθάνειν. Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῆς σύναξις, ἐν τῇ μονῇ τοῦ Διοκράτους, ἔνθα κεῖται τὸ ἅγιον αὐτῆς λείψανον. Hæc ibi; verbis quæ [ ] inclusi e Claromontano sumptis, ubi finis etiam sic diversus reperitur. Λαβὼν κέρας ἀπέσφαξεν αὐτήν. Οὕτως οὖν καλῶς ἀγωνισάμεναι εἰς χεῖρας Θεοῦ τὰ πνεύματα ἑαυτῶν παρέθεντο. Τελεῖται δὲ ἡ ταύτης σύναξις, ἐν τῇ ἁγίᾳ μονῇ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ τοῦ Εὐεργήτου.

[7] Fuit hæc in diebus Theodosii [Adramyteni] piorum parentum filia, ex urbe Constantinopoli; quæ cum septennis facta amisisset patrem, mater accepit filiam, & in uno monasteriorum Byzantiorum attondit; deinde obiit etiam ipsa, relinquens filiæ suam omnem substantiam. Hæc ex auro argentoque tres sibi imagines comparavit, [Christi scilicet], Deiparæque sanctissimæ, & S. Anastasiæ, cetera distribuit in pauperes. Post aliquod vero tempus, cum impius Leo arripuisset imperium, piissimo Theodosio sese subducente; Magnum Patriarcham Germanum, eo quod nollet impio ejus dogmati adhærere, [cum gladiis & fustibus e Patriarchio] expulit, & sanctam atque Dominicam imaginem Domini nostri, supra portam quæ, [ab ipso simulacro, sancta] Ænea dicitur, collocatam, conatus est dejicere efferus atque igni tradere. Cum autem hoc ageretur, & spatharius [cum securi] jam esset in scalis; volens sacram effigiem amoliri; continuo S. Theodosia aliæque piæ mulieres arripuere scalas, & dejectum in terras spatharium neci dederunt; incurrentesque in Patriarchium, Anastasium pseudo-Patriarcham cœperunt lapidare. Statim igitur reliquæ quidem mulieres capite plexæ sunt, Sanctam vero crudelis quidam atque inhumanus carnifex trahens ad locum Bovis dictum, & cornu arietis rapiens, illud in cervicem furibundus impegit, eique martyrii coronam attulit. De infinitis porro miraculis, quæ quotidie per ipsam fiunt, cuivis scire volenti promptum est discere: agitur autem illius festivitas in monasterio Diocratis, ubi sancta ejus lipsana requiescunt.

[8] Eadem, sed ad XVIII Iulii, quando forte aliqua elevati translative corporis memoria agitur, [Item 18 Iulii.] habentur in Ms. Synaxario Claromontamo, aliisque Mss. in Bibliotheca Ambrosiana Mediolani, & Ducali Subaudica Taurini repertis: sed in Ambrosiano Codice, pro tempore Theodosii Adramyteni, qui Leoni Imperium ceßit, notatur tempus Constantini Copronymi, per manifestum errorem: & monasterium, quod alibi Diocratis, istic Dexiocratis appellatur sic autem revera appellandū docet Codinus, ex quo Cangius in sua Constantinopoli Christiana asserit, Dexiocratem hunc Patricium fuisse, & sub Theodosio Iuniore floruisse, & ecclesiam una cum Gerocomio ipsi addito de suo nomine appellasse. [Ad sepulcrum facta olim & scripta miracula] In Claromontano autem, omissa miraculorum aut reliquiarum mentione, hæc ponitur clausula. Accipiens cornu mactavit eam. Sic igitur pulchre decertantes, animas in Dei manus tradiderunt: illius vero festivitas agitur in sancto monasterio Salvatoris Christi, dicti Benefici. Cangius in sua Constantinopoli Christiana de hoc monasterio suse agit, docetque haud procul a Blachernis juxta littus fuisse: cum quo videtur sacere quod sequitur Encomium, dum num. 34 ait, prope littus sedisse contractum quemdam, indeque sublatum humeris esse ad tumbam Sanctæ, ubi curatus est. Fortasse sociarum mulierum corpora sepulta in Dexiocratis monasterio fuerunt; & propter communem earum cum Theodosia paßionem, hujus quoque festivitas ibidem agi censetur.

[9] [interciderunt cum primis Actis.] Prætactum miraculum, aliaque deinceps in Encomio narrata, seculo primum XIII exeunte aut XIV inchoato patrata sunt: ante quæ tempora oportet pridem accidisse illa, quorum mentio fit in Synaxariis, & antiquiora aliqua ipsius Sanctæ extitisse Acta, unde accepta sint Synaxariorum Mss. Elogia: quæ Acta modo non inveniantur. Vtrorumq, jacturam utcumque supplebit, Τοῦ σοφωτάτου μεγάλου Λογοθέτου Κυροῦ Κωνσταντίνου, τοῦ Ἀκροπολίτου, λόγος εἰς τὴν ἁγίαν ὁσιομάρτυρα Θεοδοσίαν: Sapientissimi & magni Logothetæ, Domini Constantini Acropolitæ, sermo in sanctam Hosio-Martyrem Theodosiam: descriptus ex Codice Vaticano. Constantinus iste, propinquas sepulcro Sanctæ ædes habitans, magnisque ab ea, tam in sua quam in generi sui persona, affectus beneficiis, [pro his dantur facta & scripta circa finem sec. 13] hanc illius laudationem publice recitandam composuit: qualem invenimus in Ms. Vaticano, intelligimus autem Viennæ quoque in Cæsarea Bibliotheca extare, & hic primum Græco-Latinam exhibemus: sed antea quærimus, quis Constantinus iste fuerit, & quo tempore vixerit. Ad hoc indagandum ipse nobis suggerit, generum sibi fuisse filium Principis Cholcorum, eumdemque nepotem defuncti Imperatoris ex filia, regnantis sorore; [a Constantino Acropolita Magno Logotheta,] quæ Constantinopolitanæ historiæ periti facile intelligunt ad Michaelis Palæologi, filiique ejus Andronici senioris tempora sic aptari, ut ad nulla alia æque poßint accommodari. Cœpit autem imperare Michael anno MCCLX; & filium Andronicum, conjugio Annæ filiæ Regis Pannoniæ junctum, ascivit Imperii sui consortem anno MCCLXXII, ipse autem obiit sub finem anni MCCLXXXI. Ejus ac filii res gestas accuratis commentariis prosecutus est Georgius Pachymeres, [cujus filia circa an. 1295 nupsit nepoti Michaelis Imperat. ex filia Anna] non ita pridem Latinitate donatus a nostro Petro Poßino, & Græco-Latine editus Romæ magnificentißimis ac plane regiis typis Barberinis. Ex eo discimus, quod filiæ Michaeli fuerint tres, etiam nominatæ a Christodulo in epistola prævia ad historiam Ioannis Cantacuzeni; Irene scilicet, Eudocia, & Anna. Irene nupsit Asæno Iuniori, Bulgariæ Regi; Eudocia, Principi Lazarorum collocata, marito mortuo in monasterium sese recepit; Anna, filio Cralis Serviæ Regis desponsa quidem, sed conjuncta numquam, anno MCCLXXVIII Michaeli consanguineo suo nubens, attulit ei titulum Despotæ: & huic potuit datus esse Principatus Colchorum, ut ex eo matrimonio natus filius potuerit, circa annum MCCXCV, ducere uxorem filiam Constantini Logothetæ, de quo nobis in præsentiarum est quæstio.

[10] Leo Allatius, in sua de Georgiis Diatriba edita post Georgii Acropolitæ historiam, [Non ipse anno 1273 legatus ivit Romam,] inter Legatos a Michaele missos ad Gregorium X, anno MCCLXXIII, nominatum inveniens apud Pachymerem lib. 5 cap. 17, ex Senatorio ordine, primum Magnum Logothetam Acropolitam; dubitat, locusne hic intelligendus sit de prædicto Georgio, (quem etiam magni Logothetæ functum officio constat) an de Constantino, cujus complures orationes in Sanctorum festivitates tempus non invidit: in Diatriba autem de Simeonum scriptis, præter hanc de S. Theodosia, tres earum a se conspectas numerat, in S. Neophytum, in S. Theodorum Tironem, & in S. Joannem Damascenum. Sed dubium ipse suum solvere videtur Allatius, [sed pater ejus Georgius:] quando ex Pachymere prælaudato allegat locum, ubi dicitur Andronicus Palæologus, post obitum patris, ante alios usus Muzolone Theodoro, quem illius pater in Magni Logothetæ Acropolitæ demortui locum subrogarat: utique Georgii: nam Constantinus noster vixit cum Andronico, uti jam supra dictum est.

[11] [a quo Michaeli Imp. commendatus puer, sed adultior privatus gratia;] Quin imo Georgii illius filius fuisse Constantinus, plane colligitur ex lib. 6 cap. 26 ubi narratur, quomodo Michael Constantinum Acropolitam, quem a Patre Magno Logotheta acceptum educarat apud se, informarique optimis artibus curarat, propter pertinaciam in Schismate, privarit loco gratiæ quem prius habuerat, & a sua familiaritate removerit: quod factum antepenultimo Imperii anno. Verum cito apud filium Andronicum recuperavit Constantinus, quod apud Michaelem amiserat: uti & Theodorus, ob eamdem causam gradu Logothetæ motus: qui cum eumdem ab Andronico recepisset, [sub filio ejus Andronico an. 1294 videtur factus Logotheta,] in ipso perseveravit, Protovestiarii titulo insuper auctus, usque ad annum MCCXCIV, quo obiit; & in ipso Logothetæ munere successorem habuit prædictum Gregorii filium Constantinum, Imperatoria mox affinitate, uti supra diximus honoratum. Quamdiu hic postea vixerit non reperio: unum verosimiliter videor posse dicere, Encomium S. Theodosiæ, ad eo scriptum fuisse ante annum MCCCVI, alioqui non omisisset celeberrimum istud miraculum quod lib. 5 de Andronico cap. 32 narratum a Pachymere infra dabimus, quodque eodem contigit anno. [familiæ nomine dictus Acropolita.] Est autem Magni Logothetæ officium proprium, ut ait Codinus libro de Officiis, mandata regia & aureas bullas ad Reges, Sultanos, Satrapas expedire: isque ab eodem Codino numeratur in ordine Officiælium Palatinorum duodecimus. Nec aliud præterea notandum circa hæc occurrit, quam Acropolitæ appellationem, non fuisse patriæ, sed familiæ cognomentum: cum satis certum videatur, tam Georgium quam ejus filium Constantinum Constantinopolitanos fuisse: alia autem gentilium ejusmodi cognominum, seculis illis usitatarum exempla, quæ nequaquam credi poßint patriam, uti alias viderentur, notare, vide apud Leonem Allatium, in præcitata de Georgiis Diatriba, ubi de Acropolita agit.

[12] [Martyrii locus ad bovem,] Hactenus de auctore & tempore scripti Encomii. De loco Martyrii a S. Theodosia tolerati verbum unum hic præmittendum super est. Constantinus num. 29 in Macello pertractam Sanctam ait: Synaxaria, utique ex antiquioribus Actis, πρὸς τὸν βοῦν, ad Bovem. Hic locus an olim, vel saltem Constantini ævo, Macellum sibi adjunctum habuerit, eaque occasione mactatorum animalium cornua ibidem ad manum essent; an vero id Constantinus per conjectandi licentiam ita scripserit, nen divino: de Bove scio ex Ioanne Tzetse inter fora publicæ nominatum fuisse. βοὸς ἀγορὰν, ἤτοι βοῦν τὸν τόπον; Bovis forum, seu locum qui Bos dicitur: ex Codino vero de originibus, eum fuisse non valde remotum a Palatio: siquidem inter quatuor porticus, quibus urbem ornavit Eubulus, duas numerat, a Chalce per Milium & Forum usque ad Taurum & Bovem & Hexakyonium ductas: postea vero de Statuit agens: in loco, inquit, [unde sic dictus?] nuncupato Bove, maxima erat fornax, Bovis caput habens in qua malefici puniebantur: quare etiam Julianus multos Christianos in ea combussit. Erat vero fornix illa, in figuram bovis conformata spectaculum longe maximum … & mansit usque ad Phocam, sed Heraclius eam conflavit, follium (æreæ monetæ genus erat) cudendorum causa. Torsit hic locus Codini interpretem Ioannem Leunclavium, quod pro, ἐχωνεύθη conflatus est, in Ms. legebatur, ἐφονεύθη mactatus est: quæ si metaphora non est bovi æneo aptata, sphalma est librariorum; ille autem eo non animadverso ita vertit. Integra autem permansit fornax illa usque ad tempora Phocæ tyranni, qui ultimus omnium ab Heraclio in eo combustus. [Codinus de eo illustratus.] Hoc de Phocæ morte nemo hactenus somniavit, neque vel per umbram extundi ex hisce verbis potest, ἦν δὲ ἡ κάμινος ἕως Φωκᾶ· ἀλλὰ ὑπὸ Ἡρακλείου ἐφονεύθη λόγῳ φολεῶν: unde vides quam parum poßimus interpretibus nimium in opere festinantibus fidere. Est tamen verum, quod in Chronico Constantinopolitano, Alexandrino perperam dicto, pag. 876 legatur, Phocæ cujusdam & Leonis Sacellarii corpora, trunca & diu raptata, ad Bovem delata tandem & concremata fuisse. Plura de Bove apud Cangium vide in Constantinopoli Christiana lib. 1 cap. 24; ubi de Foris publicis num. XI, multa lectu & scitu dignißima invenies.

[Annotata]

* Gr. υιε᾽

ENCOMIUM
Auctore Constantino Acropolita, magno Logotheta. Interprete R. P. Daniele Cardono S. I.
Ex Bibliothecæ Vaticanæ Codice 800 fol. 91.

Theodosia, Martyr Constantinopoli (S.)

A. CONST. ACROPOL. EX MS.

PROLOGUS.

Γυναῖκα μὲν ἀνδρείαν ποῦ τις ἂν καὶ ὅπως εὕροι, ὁ σοφὸς ἠπόρησε Σολομῶν. Καὶ μάλα γε εἰκότως ἠπόρησε. Πρὸ γὰρ τῆς χάριτος ἀσθενοῦς καθάπαξ τὴς ἀνθρωπίνης φύσεως πεφηνυῖας διὰ τὴν τοῦ δυσμενοῦς ἡμῖν ἐξαπάτην σατὰν, καὶ τὴν τῆς δεσποτικῆς παράβασιν ἐντολῆς, τοσαύτης ἦν ἀδρανέστερον, ἐξ ἀκολουθίας ἐξίτηλον. Ἀφ᾽ οὗ δὲ Θεὸς γέγονεν ἄνθρωπος, καὶ τὴν πεπτωκυῖαν ἀνώρθωσε, καὶ τὸν τέως καθ᾽ ἡμῶν ἰσχύοντα καταβέβληκε, καὶ χάριτι κατ᾽ αὐτοῦ κοινῇ πάντες τὴν νικῶσαν ἐλάχομεν· οὐχ ὅτι γε ἄνδρες κρείττους ἀνεδείχθησαν φύσεως, καὶ ὑπὲρ φύσιν ἠρίστευσαν, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ γυναῖκες ὑπερφυεῖς τινες ἀνεφάνησαν, καὶ τοῖς ὑπὲρ ἡμᾶς ἡμιλλήθησαν ἀγγελικῶς ἐπὶ γῆς ταῖς ἀληθείαις πολιτευσάμεναι, καὶ τῶν τῇδε καὶ γεηρῶν ὅσα δὴ καὶ ὑπέρτεραι φύσεις ὑπεριδοῦσαι, καὶ ὡς ἀσώματοι τὸ σῶμα περιφρονήσασαι. Συχναὶ μὲν οὖν γυναικῶν, μετὰ τὸ μέγα καὶ φρικτὸν τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος μυστήριον, ἀνδρεῖον πρὸς τοὺς κατ᾽ ἀρετὴν ἄθλους ἐνεδείξαντο φρόνημα, γενναῖόν τε ψυχῆς πρὸς τοὺς ὑπὲρ Χριστοῦ καὶ κατὰ Χριστὸν ἀγῶνας παράστημα· ἣ δὲ νῦν ἡμῖν ἤδη προβεβλημένη πρὸς εὐφημίας ὑπόθεσιν, τὸ φερωνύμως θεόσδοτον ἀγαθὸν, Θεοδοσία, ἡ ἐν Ὁσίαις πυρίπιστος, καὶ ἐν Μάρτυσι περιβόητος, ταῖς μὲν τῶν πρὸ αὐτῆς ἡμιλλήθη, τῶν δ᾽ οὐ πάμπαν ἀπελείφθη, τὰς δὲ λαμπρῶς ὑπερήλασε, τὼν, δὲ μεθ᾽ ἑαυτὴν ἁπασῶν πρόβολός τις ἄτρεστος ὡς ἀληθῶς ἀνεδείχθη, καὶ ἀκαταγώνιστος πρόμαχος· τοῦτο μὲν νουθετοῦσα καὶ καλῶς καταρτίζουσα, τοῦτο δὲ ὑπαλείφουσα, καὶ πρὸς τοὺς κατὰ Θεὸν ἀγῶνας ἐπαίρουσα, καὶ τὰ εἰκότα ὑπερασπίζουσα, ἢ μᾶλλον σπινθήρ τις εὐσεβείας εὑρέθη ὡς ἐν σποδιᾷ τῇ τότε κατεχούσῃ σκοτομένῃ τῆς Ἐκκλησίας τὸ πλήρωμα· ὃς πρὸς μὲν μικρὸν, ὅ, τι διέλαθεν ἤρθη δ᾽ εὐθὺς, εἰς πυρσὸν καὶ τοὺς μὴ τυφλώττοντας ἑκοντὶ καθωδηγήκει πρὸς τὰ σωτήρια. Ἀλλὰ τούτων μὲν ἅλις· Τὸ δ᾽ εἰωθὸς προσφθεγξαμένῳ καὶ νῦν, ὡς εἴη μοι τοῦ προκειμένου συλλήπτωρ Θεὸς, ἐγχειρητέον ἄγε τοῖς τῆς Μακαρίας ἀγῶσι, καὶ τοῖς κατὰ Θεὸν ταύτης ἐπιβλητέον παλαίσμασιν.

[1] Mulierem fortem ubi quis terrarum & qua ratione facile posset reperire, [Natura humana per dæmonem & peccatum corrupta,] non parum addubitabat sapientissimus Salomon. [Prov. 3, 11] Neq; id sane immerito. Ante enim quam uberiore divinæ gratiæ copia cælitus nobis uti esset concessum, & quo tempore natura humana, tum ob numquam non infesti nobis satanæ insignes fraudes, tum ob mandatorum divinorum prævaricationem continuam, suis admodum viribus erat defecta; nil profecto mirum, si in majorem semper imbecillitatem delapsa, magis etiam quotidie magisque corrumperetur. At vero postquam hominis naturam Deus assumere, eamque miserabiliter sane habitam rursum erigere, quin etiam eum, quem ut infestum, sic longe quoque nobis esse valentiorem tristi experimento sentiebamus, graviter vulnerare non dubitavit; omnesque, [per gratiam Salvatoris restituta,] communi ac sufficiente adversus dæmonem gratia instructi, victoriam sperare potuimus; tum sane non viri modo, qui robustiorem sortiti sunt indolem, eamdem præclare demonstrare sunt aggressi, etiam supra naturæ limites sese efferentes; verum imbecillioris quoque sexus virgines quædam & matronæ extitere illustres, quæ adversus eos, quorum vires nostris longe sunt superiores, animo plus quam muliebri decertare non fuerunt veritæ, Angelicam, si verum dicamus, in terra vitam ducentes, [sexum etiam fragiliorem ad fortia roborat,] & veluti ex alto despicientes quæcumque in orbe hoc non sunt, sed videntur magni facienda: animæ profecto seipsis altiores effectæ, quæ cum corora sua ubique circumferrent, sic tamen quasi extra corpora, absque ulla eorum cura, versabantur. Earum igitur, quas modo dicebam, mulierum non paucæ, post ingens illud ac sacro quodam horrore plenissimum Dei ac Salvatoris nostri, carnem nostram suspicientis, arcanum, ingentes ad virtutum quantumvis arduarum exercitationem subeundam animos, & virile quoddam mentis robur ac propositum in iis certaminibus ostenderunt, [E quo non paucæ evasere illustres,] quæ pro Christo & exemplo Christi sustinuere. Verum illa quæ laudanda, hodie nobis est proposita, & velut pulcherrimum quoddam donum a Deo mortalibus concessa, non a rei veritate alienum sortita est nomen, Theodosia, interque alias Virgines sanctissimas ferventissimæ fidei prærogativa insignis, & inter Martyres celeberrima, [sed præcipue Theodosia] cum iis omnibus quæ ante ipsam extiterunt pulcre contendit de victoria. Harum enim aliis nihil admodū de gloria concessisse, alias etiam non sine præclara sua laude visa est superasse; cunctis vero, quæ ipsam aut secutæ jam fuerunt aut porro sequentur, præses certaminum fortissima, & inexpugnabilis facta est propugnatrix; partim ad fortiter certandum, [Omnibus Dei causa certantibus in exemplum] impellens verbis & pulcras in pugnam vires sufficiens; partim ad propius cum hoste congrediendum fortiterque pro Deo audendum, rebus instruens & sermonibus incitans, atque etiamnum certantes ipsa pro cujusque meritis auxilio suo fovens ac protegens; nisi dicere malis scintillæ cujusdam rationem habuisse Theodosiam. Quod si dicas, vivam intellige pietatis ac religionis scintillam, sub sordido illo repertam cinere, quo universa Ecclesiæ facies, veluti caliginosa quadam nocte, id temporis obtegebatur: quæ quidem paululum prius delitescens, [& ducem propesita,] ac dein repente excitata, in flammam erupit clarissimam, ut ea duce quotquot non omnino cæcutiebant, in rectum pulcherrimæ salutis tramitem ultro reducerentur. Sed de his modo satis: ideo autem ea præmittenda duxi, ut operis suscepti adjutor mihi Deus adsit. Nunc igitur B. Martyris in certaminibus fortitudinem, & in arena pro Deo suo gloriose depugnantis constantiam exhibeamus.

CAPUT I.
S. Theodosiæ natales, adolescentia, vita monastica.

[2] Ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἁρξώμεθα, ὅθέν ποθεν ἡ τέχνη, τοῖς τῆς φύσεως τάχα κατακολουθοῦσα θεσμοῖς, παρέδωκεν ἄρχεσθαι, ἐκ τῶν κάτω καὶ καθ᾽ ἡμᾶς, ὅθεν καὶ τὴν ἁρχὴν πάντες ἔχομεν, τῆς γενέσεως τὴν ἁπαρχὴν ποιησόμεθα. Ταύτῃ πατρὶς μὲν ἡ Κωνστατίνου, τὸ περλάλητον Αὐσόνων βασίλειον, τὸ παλαιὸν τῆς οἰκουμένης ἁρχεῖον, τὸ μέχρι περάτων τῆς γῆς διαβόητον ὄνομα, ἥν, μυρίοις καθ᾽ αὐτὴν εὐθηνουμένην ἁγαθοῖς, οὑδὲν οὕτως ἐκόσμησε καὶ εἰς τὸ διηνεκὲς ἔχει κοσμεῖν, ὡς ὁ ταύτης πολιστής τε καὶ παλυοῦχος, Κωνσταντῖνος ὁ μέγας, τοῖς κατὰ Θεὸν ἁριστεύμασιν ἡ τῶν κατὰ Χριστὸν ὡς ἀληθῶς βασιλέων βάσις, τὸ τῆς εὐσεβείας ἔρεισμα, τὸ τῆς πίστεως στήριγμα, ὁ μετὰ τοὺς Ἀποστόλους Ἀπόστολος. Τοιαύτης ἡ Μακαρία πατρίδος ἔτυχε, τοιούτῳ πολιστῇ καὶ πολυούχῳ σεμνήνεσθαι ἔλαχεν· ἐρῶ δὲ, καὶ τάχα γε εἰκότως ἐρῶ, τοιοῦτον ἔσχε τὸν πρόγονον, τοιούτῳ διδασκάλῳ, τοιούτῳ γε ὁδηγῷ πρὸς τὴν ὀρθὴν περὶ Θεοῦ δόξαν ἐχρήσατο.

[3] Ἀλλὰ ποθεῖ τις ἴσως μαθεῖν καὶ ὁποίων ηὐμοιρήκει τῶν ἁρχηγετῶν τῆς γενέσεως, καὶ ὁποῖοίπερ οὗτοι τὰ πρὸς Θεὸν ὄντες ἐτύγχανον; Εὐσεβέστατοι, καὶ φιλόθεοι, καὶ τῶν τοῦ ἐντολῶν Θεοῦ ἀκριβεῖς φύλακες. Τί δεῖ πολλὰ λέγειν; ἐῶ γὰρ ὡς ἐκόμων πλούτῳ, καὶ δόξης ἀπήλαβον· ἐν βραχεῖ δέ φημι, γεννήτορες τοιούτου τῷ ὄντι γεννήματος ἀξιόχρεῳ. Ἀλλ᾽ οὔπω τελείας γέγονεν ἡλικίας, καὶ ἀπορφάνισται τοῦ πατρὸς, ἑπταέτης ἔτι τυγχάνουσα, καὶ πολλῆς ἔτι δεομένη τῆς προμηθείας, ὡς ἁμέμπτως τὸ ζῇν ἐκμετρήσειε, καὶ τῶν παγίδων ἀνωτέρα γενομένη τοῦ δυσμενοῦς, ὡς τῷ Θεῷ βουλητὸν τὸν τοῦ βίου δρόμον ἀνύσειεν· ἀλλὰ ταύτης οὔμενουν οὐκ ἠμοίρησεν. Ὁ γὰρ εἰδὼς τὰ πάντα πρὸ τῆς τούτων γενέσεως, ὁ ἀφορίζων ἐκ κοιλιῶν μητρικῶν ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας ὁμοῦ, καὶ ἐκλογὴν ἀεὶ περιποιούμενος ἑαυτῷ, καὶ τῆς Μακαρίας ταύτης, ὅσα καὶ πατὴρ, προυνοήσατο. Ἅμα τε γὰρ ὁ πατὴρ τὸν βίον μετήλλαξε, καὶ ἅμα γε ἡ μήτηρ κόσμῳ καὶ τοῖς ἐν κόσμῳ χαίρειν εἰποῦσα, ἑαυτὴν καὶ τὴν ἑαυτῆς παῖδα σεμνείῳ τὲ περιέκλεισε, καὶ σεμνῶς βιοῦν προυξένησεν ἐκπαιδεύεσθαι.

[4] Τρεῖς τε γὰρ ὅλους ἐνιαυτοὺς αὐτῇ συνασκήσασα, καὶ πᾶν εἴτι συμπραξαμένη καλὸν καὶ θεάρεστον, κατέλυσε τὸν βίον, κᾀκ τῶν γηΐνων μετέστη πρὸς τὰ οὐράνια, πλοῦτον ὁρατὸν αὐτῇ καταλιποῦσα, ὅσος γε ὑπελείφθη καὶ μήπω διαδοθεὶς ἕφθη τοῖς πένησι, καὶ πρός γε τὸν κρείττω καὶ ἀληθέστατον, ὃς καὶ περιοῦσι σύνεστι, καὶ μεθισταμένοις συνάπεισιν, ὃς οὐχὶ κατὰ τὸν ὁμώνυμον αὐτῷ τυφλώττει, ἀλλὰ καὶ λίαν ὁξυδορκεῖ, καὶ τὸ δὴ μεῖζον πρὸς τὴν κατὰ Θεὸν πορείαν καθοδηγεῖ, καὶ πρὸς τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄγουσαν, ἀπρόσκοπτα βαδίζειν ποιεῖν. Τί γοῦν ἡ Μακαρία, πῶς τοῖς διαφόροις αὐτοῖς κλήροις ἐχρήσατο, μῶν, ὡς ἀτελής; μῶν, ὡς ἀνῆλιξ; πολλοῦ γε καὶ δεῖ. Τὸν μὲν γὰρ φθειρόμενον πλοῦτον παραυτὰ σκορπίζει τοῖς πένησι, τοσοῦτον παρ᾽ ἑαυτῇ κατασχοῦσα, ὁπόσον εἰς θείους ἀποχρήσειν τύπους ἐνόμισε. Δι᾽ οὗ καὶ τρεῖς εἰκόνας ἐκτήσατο, τὴν τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὴν τῆς πανάγνου τοῦδε Μητρὸς, καὶ πρός γε τὴν τῆς πολυάθλου Μάρτυρος Ἀναστασίας, ἣν ἐκ τῆς δοθείσης ταύτῃ πέρὶ αὐτὰ χάριτος, Φαρμακολυτρίαν ὁ Χριστώνυμος κατονομάζειν οἶδε λεώς.

[5] Ἀλλ᾽ οὕτω μὲν περὶ τούτου διενοήθη καὶ διεπράξατο. Περὶ δὲ τοῦ λοιποῦ πλούτου, τοῦ ὡς ἀληθῶς πλούτου, καὶ μὴ διαψευδομένου τὴν κλῆσιν, πῶς, ἄρα ζητεῖ τις, ἐσκέψατο; Λίαν συνετῶς. Καὶ ὡς οὐκ ἄλλως ἐχρῆν. Οὐ δὲ γὰρ ἠνέσχετο μὴ παραυτὰ φιλοσοφῆσαι τελεώτερόν τε καὶ ὑψηλότερον, καὶ ἀποστὲρξαι μὲν τὰ τῇδε, περὶ δὲ πλείστου τὰ ἐκεῖσε ποιήσασθαι, ἀμέλειτος καὶ ὡσεὶ τελείας οὖσα τῆς ἡλικίας· καὶ ὡς ἄκρον ἐληλακυῖα φρονήσεως, τῆς κατ᾽ ἀρετὴν συντονίας οὐ καθυφῆκεν, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἀρχεειδεστάτων ἀρξαμένη, τῶν ἀκροτάτων μέχρι ἀφείκετο, οὐδὲν οὐδόλως παραποδισθεῖσα. Οὐ δ᾽ ὃ καὶ τελείους κατὰ καιροὺς ἔσφηλε περὶ τὰ μέσα· καὶ ἃ δὴ τοῖς πολλοῖς ὑπὲρ τὰ ἄκρα νενόμισται φθάσασα, μεῖζόν τι περὶ ἑαυτῆς ἐφαντάσθη· ἀλλὰ κατὰ τὴν δεσποτικὴν διὰ παντὸς προσταγὴν, ἀχρείαν ἑαυτὴν δούλην ἐνόμιζε, καὶ ὡς οὐδὲν οὐδαμῶς τῶν ὀφειλημένων ἐκπλήσασαν ἐταλάνιζε· Κατά τε τὴν τοῦ μακαρίου Παύλου θείαν καὶ σωτήριον ὑποθήκην, ἐπιλανθανομένη τῶν ὄπισθεν, ἐπεκτείνεσθαι τοῖς ἔμπροσθεν ἔσπευδεν, ἐγκρατείᾳ τὸ σῶμα μαραίνουσα, ἀγρυπνίαις ἀδιαλείπτως ἐμμένουσα, διηνεκεῖς τὰς πρὸς Θεὸν ἱκετηρίας ποιουμένη, καὶ ὅλη καθάπαξ γινομένη τοῦ κρείττονος.

[6] Ἀλλὰ τὰ μὲν πρὸς τὸ θεῖον καὶ τὰ θεῖα οὕτως ἦν ἐνεργὴς, οὕτως ἦν σύντονος· πρὸς δὲ τὰς συνασκουμένας αὐτῇ μοναχὰς, ὅπως ἐ͂ιχεν; ὅπως διέκειτο; Ἆρά γε ἐκ τοῦ ὑπερέχοντος ὡμίλει; ἆρά γε ὑπερετίθη σφῶν ἔν τισιν ἑαυτὴν; Οὕμενουν οὐδαμῶς. Ὡς γάρ τις ἀμελὴς, ὡς τῶν ἐπηγγελμένων ἐκπληροῦσα μηδὲν, μετ᾽ αἰδοῦς ἁπάσας προσῄει, ὅτε δήποτε τῶν πρὸς Θεὸν ἐντεύξεων ἦγε σχολὴν, καὶ πάσας ἑαυτῆς ὑπερφέρειν ἡγεῖτο, καὶ ηὐδαιμόνιζε. Τὸ δὲ μεῖζον, οὕτω φρονοῦσα, οὕτω διαλογιζομένη περὶ τῶν ἀδελφῶν, οὐδὲ μιᾷ τούτων ἐφρόνησε, πρὸς οὐδεμίαν ἐξηλοτύπησεν· ἀλλ᾽ ἠγάπα πάσας καὶ ἔστεργε· καὶ ὥσπέρ τις ἀρτιπαγὴς, ὡς τῆς κατὰ Θεὸν πορείας ἀήθης, ἐζήτει παρ᾽ ἑκάστης ποδηγεῖσθαι, καὶ πρὸς ἀρετὴν παρ᾽ ἑκάστῃ ἱθύνεσθαι. Οὕτω τε πνεῦμα τεταπεινωμένον, καὶ καρδίαν συντετριμμένην ἐκέκτητο, ἃ μὴ ἐξουθενοῦν τὸν Θεὸν, φθάνει μεμαρτυρικὼς ὁ Δαυΐδ.

[7] Ἀμέλειτο τῷ θυμικῷ ἔχουσα ἐφ᾽ οὐκ τῆς ψυχῆς, ὅτῳπερ ἂν χρήσαιτο, ὅλον κατὰ τοῦ ἀρχεκάκου τὸν θυμὸν ἐξέχεε σατανᾶ, πόῤῥωθεν αὐτὸν ἀπερύκουκα πόῤῥωθεν ἐκδιώκουσα, καὶ μὴ παραχωροῦσα τὸ παράπαν προσεγγίσαι, μὴ δ᾽ ὅ φασιν ἐξ ἀγχωμάλου συμπλέκεσθαι. Οὐ γὰρ ὅτι γε πρὸς βολαῖς ἀκροβολίζειν οὐκ ἐνεδίδου τὸν πολυμήχανον, οὐ δ᾽ εἰς πάλην ὅλως ἀνίει χωρεῖν καὶ ξυμπλέκεσθαι· ἀλλ᾽ εὖ μάλα πόῤῥωθεν ἐ͂ιργε, καὶ ὡσεί τις ἄριστος στρατηγὸς, ὡσεί τις δεξιὸς ἀνταγωνιστὴς, ἐκ τῶν ἀπωτάτων κατηγωνίζετο φθάνουσα. Μηδενὶ δ᾽ ἀσχολουμένη τῶν ἐνταυθοῖ, μηδενὸς ἐπιστρεφομένη τῶν κόσμου τερπνῶν, ὅλον τὸ ἐπιθυμητικὸν ἀνέτεινε πρὸς Θεὸν, καὶ τῆς αὐτοῦ κατάκρως ἀγάπης ἑάλωκεν, ὅλη Θεοῦ καὶ τῶν θείων ἱμειρομένη ψυχῇ. Οὕτως ἐκ πρώτης, ὅ φασιν, ἡ Μακαρία τριχὸς, πᾶσα μὲν καὶ ἐτολὴν ἐπλήρου δεσποτικὴν, μέχρι κεραίας καὶ ἐνὸς ἰῶτα, τὰ τοῦ θείου νόμου φυλάττειν, ὡς αὐτὸς ὑπέθετο, σπεύδουσα. Ἀλλὰ τὸ μεῖζον, ἀλλὰ τὸ μέγιστον, ἐρῶν ἔρχομαι.

[2] Atque ut inde initium ducamus sermonis, unde ars dicendi (quæ & ipsa positis a natura sanctionibus religiose obsequitur) incipiendum esse præscribit, [Constantinopoli urbe regia,] ex iis quæ in terra sunt posita, & ex quibus principium omnes ducimus; a loco, inquam, & aliis nascendi adjunctis, principium quoque faciemus dicendi. Nativitatis igitur locum nacta est Theodosia, ipsam magni Constantini urbem, decantatam adeo Ausoniorum Imperatorum sedem regiam, universi quondam orbis complexam imperium, cujus ad quatuor mundi partes extremas fama nomenque inclitum pervasit; quam innumeris abundantem bonis, nihil ita ad posteros ornavit, aut unquam est exornaturum, quam ipse qui eam condidit, [nata Theodosia,] & præsentia sua præsidioque fulcivit, Magnus Constantinus; pulcris in Dei causa laboribus ad finem perductis memorandus, & Regum omnium Christianorum longe primus, firmum religionis ac pietatis fulcrum, fidei nostræ sanctissimæ propugnaculum sane validum, ac post præcipuos illos Apostolus ipse quoque dicendus Apostolus. Tali itaque natali solo Virgo ista beata prodiit, tali civitatis suæ patriæ gavisa est Principe & inclaruit Patrono. Dicam equidem, & quod res est dicam; eumdem illum, quem modo descripsi, ipsa habuit Progenitorem, eumdem instituendæ vitæ Præceptorem, eumdem ad veram, quæ in Deo & a Deo est, gloriam ductorem.

[3] Estne autem qui illud quoque cognoscere fortassis desiderat, [parentibus valde piis,] quales Theodosia quantosque felici sorte nacta sit parentes? qua in Deum fide ac religione? Ita profecto habeat; supremam illos Dei majestatem præcipuo quodam cultu & amore fuisse prosecutos; tum vero summa accuratione universa ejusdem Dei mandata semper implevisse. Quid opus pluribus? Quantis circumfluxerint divitiis, quantaque gloria, silentio prætereo; breviter pronuntio, parentem utrumque habuit Theodosia, prole tam sancta tamque illustri dignissimam. Ipsa autem, cū tenera adhuc virguncula septimum ætatis suæ annum nondum esset prætergressa; cumque ad hoc ut sine reprehensione vitam hanc mortalem decurreret, & cacodæmonis insidiis facta superior, illud vivendi institutum, quod Deo potissimum esset visum, arriperet, patris etiamnum consilio & providentia indigere videretur, [primum patre septennis orbatur;] eodem orbata fuit. Sed nec ita necessariis ad instituendam recte vitam præsidiis fuit destituta. Idem quippe ille qui omnia nostra, diu etiam ante quam lucem hanc ingrediamur, cognoscit; qui nobis deinde obventura, ab eo jam tum tempore quo materno adhuc utero coërcemur, pro sapientia sua optime disponit; & quos vult præcipua quadam cura, sive e maribus sive e feminis, fovendos eligit; hic, inquam, paternam suam providentiam erga tenellam adhuc virginem desiderari non est passus. [& in monasterio collocata,] Simul enim parens Theodosiæ vitam hanc cum morte seu meliori potius vita commutavit, simul & mater caducis mundi rebus, mundoque ipsi nuntium remittens, secretæ ac religiosæ domus septis seipsam filiamque inclusit, ubi ad vitam præclare ducendam pulcherrimis eam præceptis curavit imbui.

[4] [tribus post annis etiam privatur matre.] Tribus omnino annis una cum filia traductis in loco illo & exercitatione, nihil quod laude dignum aut Deo placitum cognosceret omittens, pia Theodosiæ mater, vivendi finem fecit, & terreno relicto domicilio in cælestem sese habitationem transtulit. Tantum vero earum quæ hic videntur Filiæ suæ reliquit divitiarum, quantum a piis in egenos elargitionibus ipsi superfuit: illas videlicet meliores ac veriores rata esse opes, quæ & hic viventibus numquam non adsunt, & hinc emigrantes possessores suos minime deserunt; quæ eos, qui ipsis potiuntur, non secundum id quod habent nominis, excæcare, sed ad acutissime videndum oculos aperire ipsis possunt & solent; quæ denique ut plurimum suos ad Deum amatores recto tramite perducunt, &, cum ipsissimam in cælos viam absq; errore demonstrent, in eosdem quoque sine impedimento ullo ut perveniatur efficiunt. [cum bonis in pauperes distributis,] Quid igitur B. Theodosia? Qua, putatis, ratione divitiis, parentum morte sibi relictis usa est? An imperfecte? An sine fructu? Minime vero. Bona quippe corruptioni & amissioni obnoxia in pauperes distribuit omnia, tantum sibi dumtaxat ex eis reservans, quantum ad sacras imagines cëmendas necessarium fore arbitrabatur: ex quibus tres sibi præcipue comparavit, primam Domini ac Salvatoris nostri Jesu Christi, purissimæ Dei Parentis alteram, unam insuper sanctæ Martyris Anastasiæ, tot Dei causa labores perpessæ, quam ob singularem divinitus acceptam gratiam, populus Christianus cognominare solet Veneficiorum-dissolutricem a.

[5] Atque hæc sunt quæ de iis quas dixi divitiis Theodosia sibi facienda, & mente concepit, [virtutis studio incumbit,] & reipsa executa est. Bonis vero iis quæ vere sunt, nec falsa nomenclatura dicuntur bona; quomodo animum intenderit, quisquamne interrogat? Sapienter profecto, nec aliter quam illis uti par est. Non enim differendum sibi amplius existimavit quin, secundum altissimæ perfectissimæque sapientiæ placita, iis sese omnibus quæ ad mundum spectant bonis exspoliaret, ut plura & meliora deinde consequeretur. Tum vero curam omnem & solicitudinem non necessariam abjiciens, sic quasi ad perfectam jam pervenisset ætatem, & ad summum prudentiæ omnis vocata esset apicem, a continuo ad virtutem conatu ita non recessit, ut potius a pulcherrimis ejusdem initiis & ipsa sumens initium, ad summum tandem perfectionis culmen pertigerit. Nihil interim in virtutum cursu nacta impedimenti, [humilitatis præsertim.] nec circa postrema vitæ suæ tempora iis quæ ante egerat maculam ullam inferri passa, quæ multis jam tum putabatur ad summa quæque curriculo pervenisse, magnum nihil de se sibi persuasit; quin potius secundum id quod a Domino inculcari probe noverat, famulam se ducebat inutilem; & veluti nihil omnino quod ad profectum suum faceret peregisset, miseram se & bonorum operum inopem reputabat; nec non, secundum divinam & salutarem Pauli admonitionem, quæ retro erant obliviscens ad anteriora se extendebat; abstinentiaque corpus suum emacerans, & numquam non vigiliis se exercens, atque assiduas Deo preces offerens, continenter proficiebat in melius. [Luc. 17, 10., Phil. 3, 14.]

[6] [& sancto inter Monachas conversatur,] Ad Deum igitur & divina quod attinet dicta jam ratione erat operosa atque assidua. Cum iis autem virginibus quæ in eodem monasterio sacris cum ipsa exercitationibus vacabant, Deus immortalis! quo modo se gerebat? quo modo conversabatur? quo modo reliquas omnes de sua spiritualium donorum copia reddebat participes? Insuper illarum pluribus habebat se inferiorem; neque id solum, sed quasi rerum bonarum incuria, & ad omnia foret inutilis, ac divinorum mandatorum nullum non negligeret, cum ingenuo quodam pudore ultro accedebat universas, propterea quod in sanctæ cum Deo conversationis studio ab omnibus se superari arbitrabatur, miseram sese & infelicem appellans. Quodque longe est majus, cum tanta ei inesset prudentia, tamque præclara agendi ratio, inter ejusdem contubernii sodales, nulla elatioris animi edebat signa, nullam suarum sodalium invidia prosequebatur, sed amore cunctas & benevolentia complectebatur singulari. Non aliter quoque quam si in divino obsequio fuisset novitia, & methodi ad Deum appropinquandi ignara aut insueta, a singulis petebat instrui, & in rectam virtutis semitam, si forte aberrare contingeret reduci. Ita spiritum ipsa habebat humiliatum, & cor contritum, quæ duo despicere Deus nequaquam solet, quemadmodum sanctus testatur David.

[7] Omnem animi fastum & motum vehementiorem plane exuerat, cum nihil accideret quod Virginē sanctam ad iracundiam posset provocare; illud solum retinuerat zeli & animositatis, quod in dæmonem effundere non sine gloria posset. Longe igitur illum a se abigere, longe fugientem persequi, neque omnino appropinquandi, aut ex æquo, quod ajunt, congrediendi secum occasionem permittere. [Psal. 50 19] Non enim adversus hostis vaferrimi impetus vel eminus suas experiri volebat vires, [Diabolicas fraudes egregie eludit,] nec in palæstram omnino sustinebat descendere & cominus cum eo congredi; sed meliori longe consilio procul illum a se jubens facessere, egregii prorsus militis & antagonistæ partes omnes implebat, dum e longinquo & quasi fugiens inimicum suum caute impeteret. Nulli earum rerum quas hic miramur intenta, nullis mundi hujus voluptatibus irretita, [Deum impense diligit.] omnia sua vota desideriaque in unum Deum defigere fuit solita: illius unius capiebatur amore, toto animo diu noctuque Deo ac rebus divinis intendens. Ita a primis, quod ajunt, unguiculis Virgo ista beatissima præscriptas a Deo hominibus vivendi leges implebat omnes, id solicite curans, ut ne punctum quidem unum unusve apex divinæ legis incustoditus elaberetur, quemadmodum ipsemet Dominus id faciendum constituit. Sed nunc majus quiddam, imo maximum, aggredior dicere. [Matt. 5. 18]

ANNOTATA.

a S. Anastasia cognomento φαρμακολυτρία coliturhoc nomine a Græcis 22 Decembris, quæ an distinguenda sit a Romana istius appellationis Probi uxore, nobilißima Martyre sub Diocletiano, videbimus, si non ante, certe ad 25 Decembris. Codinus de Originibus ait templum illi æedificatum eo in loco, ubi fuerat domus cujusdam Patricii, cognomento Pharmaci: quæ an sit prima occasio cognominis, aut ipsam contra Pharmaca id est veneficia invocandi, alias quæri poterit.

CAPUT II.
Leo Isauricus, Imagines aboliturus, Gymnasium publicum cum Magistris sibi adversantibus incendio perdit.

Ἦν μὲν οὕτως ἡ μακαρία διάγουσα ἀρετῆς ἐπιμελομένη, ἑαυτῆς τῇ μονῇ περικλείουσα, καὶ μόνῳ Θεῷ διὰ παντὸς προσανέχουσα. Ἀλλ᾽ ἔως τὰ καθ᾽ ἡμᾶς ἐ͂ιχε καλῶς, καὶ περὶ Θεοῦ καὶ τῶν θείων φρονοῦντες ἦμεν ὀρθὰ, τὸ εἰς κληρονομίαν ἰδιωθὲν αὐτῷ σχοίνισμα, ὁ νέος Ἰσραὴλ, ὁ περιούσιος λαὸς καὶ ἐξαίρετος. Ἐπεὶ δ᾽ ὁ ἄνωθεν βασκαίνων ἡμῖν, πολλαῖς πολλάκις καθ᾽ ἡμῶν ἐχρήσατο μηχαναῖς (Οὐδὲν δ᾽ ὅτι καὶ ἤνυσε) κᾀντεῦθεν ἐξηπορήθη καὶ ἡμηχάνισε, πάντα μὲν, ὅ φασι, καλὸν κινήσας, κατὰ τῆς Ἐκκλησίας Θεοῦ, μηδὲν δ᾽ ἐκπλῆσαι δυνηθεὶς τῶν πρὸς βούλησιν, ἀλλὰ καὶ πλατὺν ὁφλήσας κατάγελων, ὅλος ἑαυτῷ γίνεται καὶ καινότερόν τι τεχνάζεται. Οὐ γάρ τι τῶν θέιων παραποιῆσαι δογμάτων ἐπαίρει· διὰ γὰρ πάντων ἐπιχειρήσας, διὰ πάντων καὶ ἀποκέκρουσται. Τί οὖν ὃ σκαιωρεῖ; τί μηχανᾶται ὁ πολυμήχανος; Τὰς θείας εἰκόνας, τὰ ἱερὰ καὶ πάνσεπτα ἐκτυπώματα, ἐκ μέσου, ὡς ἱκανοῖς ταῦτ᾽ ἐνεργῆσαι διέγνωκε, ποιήσασθαι ὑποτίθεται· καὶ ἡ ὑποθήκη, τὸ δοκοῦν, δεξιὰ, δεξιὰ δ᾽ ὁποῖαν ἐκκλίνειν ὡς δοκοῦσαν, ἀλλὰ μὴ οὖσαν, καὶ πάντα φέρουσαν ἐπαρίστερα, ὁ σοφὸς ὑπέθετο Σολομῶν. Εἴδωλα νομίζειν ὑπέβαλε, καὶ τὴν περὶ ταῦτα σπουδὴν τῆς παλαιᾶς ἐ͂ιναι πλάνης, καὶ τῆς ἀρχαίας ἐκείνης τερθρείας ἀπᾶδον πάντη πεφηνέναι χριστιανοῖς λείψανον. Βαβαὶ τῆς τόλμης! βαβαὶ τῆς σκαιότητος! φεῦ τῶν μηχανῶν τοῦ ἀλάστορος! Νῦν μὲν οὕτως, νῦν δ᾽ ἑτέρως ἐπιχειρεῖ, κᾀκ τῶν δεξιῶν βάλλει, κᾀκ τῶν ἀριστερῶν, ὁ περὶ τὸ κακουργεῖν ἀμφοτεροδέξιος.

Τίνες δ᾽ οὕς καὶ ἐν έκρινε, καὶ τίσιν ὑπηρέταις ἐπὶ τούτοις ἐχρήσατο, ὅτε δὴ τὴν βασιλείαν Θεοῦ παραχωρήσει σφετερισάμενος; Λέων ὁ ἐξ Ἰσαύρων, ὁ ἄγριος αὐτόχρημα θὴρ καὶ ἀτίθασσος, ὃς κατὰ τῆς ποίμνης εὐθὺς Θεοῦ δεινὸν ἐβρυχήσατο, καὶ κατὰ μέσης αὐτῆς καθά τις ὠμηστὴς ἥλατο· καὶ ὁ κατ᾽ ἀντίφρασιν Ἀναστάσιος, ὁ μετὰ τὸν μακάριον Γεμανὸν ἐπὶ κακῷ τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐπεισφρήσας Θεοῦ, καὶ πολλοῖς ὅτι θανάτου καὶ ἀπωλείας γενόμενος αἴτιος. Ἀλλὰ πῶς ἂν πρὸς ἀξίαν ἐκτραγῳδήσαιμι τὰ τότε δεινὰ; τὰς τῶν Ἀρχιερέων ὑπερορίας; τὰς τῶν Ἱερέων καθείρξεις; τὰς τῶν ἐν τέλει ζημίας ἅμα καὶ ἀτιμίας; τὰς τῶν ὁσίων ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν, ἔκ τε τῶν ἀσκητηρίων ἀπελάσεις καὶ ἐπὶ πλατειῶν δημεύσεις; τὰς ἀνυποίστους τούτων κολάσεις; τὰ δεσμὰ; τὰς στρεβλώσεις; τοὺς βιαίους θανάτους; τὰ χείρω θανάτου βασανιστήρια. Ἀλλ᾽ ἵνα μᾶλλον τὸ τῆς μακαρίας γενναῖον καὶ ἄτρεστον παραστήσαιμι φρόνημα, ἔν τι τῆς βασιλικῆς ἀπηνείας, τἄλλα τοῖς βουλομένοις ἔνθεν ἀφεὶς συνορᾶν, διηγήσομαι.

[10] Πρὸς τῶν ἄνω Βασιλέων, οἳ καὶ τὴν κλῆσιν ἠλήθευσαν, ὡς ἐνὸν διὰ βίου συνέχοντές τε καὶ στηρίζοντες τὸ ὑπήκοον, καὶ τῇ φιλοκαλίαι τὴν ἀρχὴν κατεκόσμησαν, ἅπαν ὁ ταύτην εὐκλεεστέραν καθίστησι, διὰ σπουδῆς αὔξειν ποιούμενοι· πρὸς οὖν τῶν μεγαλουργῶν ἐκείνων ἀνδρῶν, διδασκαλεῖα ἐν ταύτῃ δὴ τῇ μεγαλοπόλει δεδόμηται, διηρημένα πως καὶ συνημμένα τυγχάνοντα· διηρημένα μὲν τοῖς οἰκήμασι, τῇ δ᾽ ἀλληλουχίᾳ καὶ τῷ κοινῷ περιβόλῳ εἰς ἓν δήπουθεν συναγόμενα, ὡς ἕνα γε δοκεῖν οἶκον τοῖς ἔξωθεν ποικίλον καὶ πολυόροφον· καὶ διδάσκαλοι ἐπ᾽ αὐτοῖς, ὅσα δὴ ταῦτα δυοκαίδεκα δ᾽ ἦν, εἰς ἀεὶ καθιδρύοντο, καὶ ἐπὶ τούτων ὁ τῶν ὅλων κατὰ πᾶν ἐ͂ιδος παιδείας ὑπερφέρων, καὶ ταῖς ἐστιστήμαις ἐπισημότερος, ὃς καὶ οἰκουμενικὸς διδάσκαλος ἤκουε· ταύτην γὰρ τὴν τιμὴν πρὸς τοῦ Βασιλέως ἐλάμβανε, καὶ τὴν ἐφορείαν μυσταγωγῶν ὁμοῦ καὶ μυστῶν ἐπετέτραπτο. Ἦν μὲν οὖν οὕτω τοῦτο διενεργούμενον ἄνωθεν, καὶ ὁ λόγος ἔνθεν ἐ͂ιχεν αὐξάνεσθαι, καὶ τὸ κατὰ φύσιν ἀνθρώπῳ πρὸς τοῦ αὐτολόγου, πρὸς τῆς αὐτοσοφίας αὐτῆς, ἐξ αὐτῆς τῆς γενέσεως ἐγκατασπαρὲν, καὶ ὃ δυνάμει πᾶσι κοινῶς ἔνεστι, πρὸς τὴν κατ᾽ ἐπιτηδειότητα διήρετο κίνησιν, καὶ πολλοῖς εἰς ἐνέργειαν, εἰ καὶ μὴ πᾶσι προήγετο, τῇ τε καλὼς διοικεῖν εἰδύιᾳ φιλοσοφίᾳ, καὶ πρὸς τὸ κρεῖττον τὰ καθ᾽ ἡμᾶς μεταφέρειν καὶ ὑψηλότερον, καὶ βασιλεία πεπαιδαγώγητο, καὶ πολιτεία κατήρτιστο, καὶ τὸ δημῶδες καὶ ὡς ἐπίπαν ἀστάθμητον, ὡς ἐνὸν ἐῤῥύθμιστο καὶ συνέσταλτο.

[11] Ἦν μὲν οὖν ἐκ μακροῦ τοῦθ᾽ οὕτως ἔχον· Κατ᾽ ἐκεῖνο δέ γε καὶροῦ ἄνδρες ἀριπρεπεῖς καὶ διάσημοι τοὺς παρὰ τὰς σπουδὰς θρόνους ἐπὶ κόσμῳ σφῶν ἔλαχον, καὶ μᾶλλον ὁ τῶν ἄλλῶν πρωτεύων, καὶ τὴν τιμὴν ὕπατος. Οὐ γὰρ δὴ τὰ ἐκτὸς οὗτοι καὶ θήραθεν μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰ ἔνδον καὶ θεῖα φιλοσοφεῖν ἤθελον, ἀμέλειτοι καὶ θεῖα ἤσκηντο δόγματα, καὶ παραδώσεις ἐκκλησιαστικὰς ἠκριβώκεσαν· ἐ͂ιχον τότε τούτων καὶ περιείχοντο, κᾀπὶ ταύταις πάντας συντηρεῖν ἔργον πεποίηντο, ὅθεν καὶ διὰ τιμῆς πάσης, διὰ πολλοῦ τε σεβάσματος ἐ͂ιχον σφᾶς ἅπαντες. Οὗ δὴ καὶ Βασιλεὺς εἵνεκα τούτους πρὸ πάντων ἄλλων ὁμόφρονάς τε καὶ ὁμογνώμονας σχεῖν ἐπειράσατο· ἐνόμισε γὰρ ὡς εἴπερ ὁμοδόξους αὐτοὺς κτήσαιτο, ἔξει σχεδὸν πάντας ὁμόφρονας. Ἀλλ᾽ οὐκ ἴσχυσεν οὐδένα σφῶν μεταστῆσαι, οὐ πρῶτον, οὐκ ἔσχατον, οὐ μέσον· πᾶσι μὲν γὰρ ἐπὶ τῷδε τρόποις ἐχρήσατο, οὐδὲν δ᾽ ὅ, τι καὶ ἤνυσε. Τὰ μὲν γὰρ πρῶτα μετὰ πολλῆς ὅτι πραότητος τὰ τῆς γνώμης ἐξήγγελε, καὶ οἷ σύμφρονας σχεῖν ἤθελεν. Ὧς δ᾽ ἐλέγχοντας ἐ͂ιδεν αὐτοῦ τὴν ἀπόνοιαν, καὶ μὴ δ᾽ ἂν, εἴτι καὶ γένοιτο, τὴν τῶν ἁγίων εἰκόνων διισχυριζομένους ἀθετῆσαι προσκύνησιν, πρὸς ἀπειλὰς καὶ ὕβρεις ἐχώρησεν.

[12] Ὡς δ᾽ οὐ δὲ οὕτω μετέπειθε, πάντων ἀπογνοὺς ἄλλων, ὅλος τῆς ἀπηνείας ἑαυτοῦ γίνεται, ὅθεν καὶ χώραν δοὺς αὐτοῖς σκέψεως, πέμπει τοὺς αὐτοῖς οἰκήμασι κατακαύσοντας. Καὶ οἳ τὴν ὥραν τηρήσαντες, ὅτε καὶ οἱ πρὸς τὸν κοινὸν ἁπάντων δυνάστην ἀντιβαίνοντες ὕπνον, ἡττῶνται τούτου καὶ ἀνακλίνονται, ἄλλος ἄλλοθεν περιελθόντες, πῦρ ὑπανάπτουσι, καὶ τὸ τῆς σοφίας ὡς ἀληθῶς ἐνδιαίτημα, τῇ φλογὶ πανταχόθεν περιλαμβάνουσί, καὶ πᾶσαν τοῖς ἔνδον ἀποκλείουσιν ἔξοδον. Ἐν οὖν πάνυ βραχεῖ τῷ παμφάγῳ πάντες πυρὶ, αὐταῖς βίβλοις, αὐταῖς οἰκίαις κατανάλωνται· ὢ πάθους, ὢ ζημίας! ἣν ὑποσταίη μὲν τὸ δοκοῦν ἡ Κωνσταντίνου, ταῖς δ᾽ ἀληθείαις γένος ἅπαν Ῥωμαίων, καὶ οἱ τὴν σοφίαν ζητοῦντες ἀνέκαθεν Ἕλληνες, ὥσπερ καὶ ὁ θεῖος Παῦλος διεμαρτύρατο, οὐ γὰρ ὅτι γε τοιούτων ἀνδρῶν ἐστέρηται, ἀλλὰ καὶ σοφῶν ἀνδρῶν συγγραμμάτων πλείστων τε καὶ καλλίστων συναπεστέρηται. Ἀλλὰ τούτῳ μὲν ὡς ἔφθην, εἰπὼν ἕν τι τῶν τοῦ Βασιλέως καθ᾽ ἡμῶν ἔργον, ἕν τι τῶν τότε δεινῶν, καὶ τῆς μελλούσης ὡς εἰπεῖν κακίας προοίμιον· τὰ λοιπὰ δ᾽ εἰ βούλοιτό τις μαθεῖν, τῇ περὶ αὐτῶν ἱστορίᾳ περιτυχέτω.

[8] Hanc pulcherrimam sane vivendi rationem tenebat Theodosia, [Dæmonis adversus justos] virtutis studio continenter intendens, Virginum sacrarum cœnobio clausa, & mente in Deum semper erecta. Notum autem est, quomodo cum omnia nostra salva adhuc essent & incolumia, & de Deo divinisque rebus recte omnes sentiebamus, eramus populus eximius & electus, qui velut novus Israel, ipsi proprie obtigimus in funiculum hereditatis suæ. At postquam e cælo pulsus superbiæ spiritus suam in homines invidiam in apertum cœpit proferre, multis ac variis frequenter machinis animos nostros oppugnare est aggressus. Ut vero adversus illos parum valuit, & hac ex parte proficiendi quidpiam spem omnem machinasque abjecit inutiles, alia deinde ratione omnia susdeque, ut dicimus, vertere, & ipsam Dei Ecclesiam aggredi instituit. [& Ecclesiam universam conatus] Cumque rursum nihil eorum quæ singulatim conceperat efficere valuisset, quin etiam effuso risu meruisset excipi, ad suas sese artes totum convertit, ac novum plane consilium excogitare cœpit. Non enim unum quodpiam divinorum dogmatum suspicioni falsitatis obnoxium reddere est aggressus, sed adversus cuncta simul insurgens, in ea rabiem suam omnem conatus est effundere. Quid igitur mali molitus est? quas machinationes adhibuit pessimus genius? Venerandas Dei Divorumque imagines, [tandem in Imagines sacras convertitur.] sacras illas & omni honore dignissimas effigies, utpote quas pluribus non parum ad recte agendum prodesse judicabat, statuit e medio sibi esse tollendas. Et via quidē ad hoc tetendit, recta in speciem: sed recta, qualem declinandam monuit sapiens Salomon, utpote quæ talis videatur, sed non sit, verum ad sequiora ducat. [Prov. 14,] Suggerit, ipsas æstimandas esse idola, & omne circa eas studium, veteris esse erroris atque antiquæ superstitionis evanidum vestigium, inter Christianos relictum. Vah audaciam pessimi dæmonis & impiam stultitiam! vah insanas molitiones! Modo scilicet hanc, modo illam perdendi homines rationem init: a dextris & a sinistris miseros impetit, ambidexter ad inferendum nocumentum.

[9] Quinam autem fuere quos judicavit idoneos? aut quibus usus rei est administris, quando Dei permissu regnum sibi erat vindicaturus? Leo is fuit, ab Isauria dictus, sævissima absque dubio bellua, eademque indomita: qui contra Domini gregem continuo infremere aggressus, in eum non aliter quam carnivora quædam fera insiluit. Quemadmodum & is qui per antiphrasim vocatus fuit Anastasius; quippe post B. Germanum in Dei Ecclesiam magno ejusdem malo introductus, [Leone Isaurico Imp. & Anastasio Patriarcha ministris usus.] mortem non paucis & interitum attulit. Sed qua tandem ratione pro rei dignitate, quæcumque id temporis misera acciderunt atque acerba, verbis efferam? Episcoporum exilia, comprehensiones Sacerdotum, virorum principum calamitates simul & ignominias, sanctorum hominum & virginum sacrarum e monasteriis violentas detrusiones, & publice constitutas eorumdem proscriptiones, vexationes non ferendas, vincula, cruciatus, violenter allatas mortes, & pejora mortibus tormenta? Verum ut sanctæ hujus Virginis illustrem prorsus ac intrepidam magnitudinem animi clarius in medium adducam, unum quodpiam crudelitatis regiæ exemplum proferam, reliqua iis quibus lubitum fuerit inspicienda penitius relinquens.

[10] Superiorum Regum temporibus, cum qui regnorum moderabantur habenas, [Ille fundatum ab Imperatoribus prioribus gymnasium] eo quod gerebant nomine sese haud ostendebant indignos, subjectamque sibi ditionem ex æquo justoque administrabant fulciebantque, rerum nonnisi honestarum amore ac prosecutione exornantes Principatum suum, & quidquid eumdem ad posteros illustriorem poterat reddere magno studio promoventes ad incrementum. Horum, inquam, Regum temporibus plura tradendis disciplinis loca exædificata sunt, quæ certa quadam ratione sejuncta erant ab invicem, eademque conjuncta; sejuncta quidem locis & ædificiis, at vero mutua quadam conjunctione & communi porticu in unum veluti ædificium coalescentia; ita ut, quamvis exterioris formæ varietate & numero distinguerentur, non plures tamen, sed una dumtaxat domus dici posset. In his porro ædificiis, quæ duodecim omnino censebantur, [ubi per duodecim classes distributi magistri sub uno Gymnasiarcha,] numquam non collocati erant præceptores, atque inter eos unus aliquis, qui alios omnes cunctarum disciplinarum peritia superaret. Hic, ut omni scientiarum genere ceteros inter plane eminebat, universalis quoque Magister appellari solitus erat: ut autem isto nomine honoris causa vocaretur, ab ipso videlicet Rege acceperat, & tam in eos qui sacris initiandi, quam qui iis initiati jam erant, auctoritatem suam exercere poterat. Res autem sic erant dispositæ ab initio, ut ibi ratiocinandi augeretur facultas; & quod homini ex quo in mundum gignitur a natura communiter insitum est, ut intellectu discurrere atque sapere per seipsum valeat, ad congruum, prout opus foret, motum excitaretur; multisque, si non omnibus, daretur commoditas recte philosophandi; adeo ut & imperium istic erudiretur, & civilis status ordinaretur, ipsaque etiam plebs, quamvis inconsiderata & vaga, qua fieri potest ordidinaretur componereturque.

[11] Hac igitur, quam dixi, ratione res sese habebant antiquitus. [disciplinas etiam sacrat tractabant,] Iisdem vero temporibus viri insignes prorsus atque præclari eas quæ per studia honoris causa obtinentur sedes in maximum sui accipiebant ornamentum, potissimum autem is qui reliquis omnibus & erat & habebatur præstantior, quique Consulari præfulgebat dignitate. Non enim externam solum & secularem Philosophiam illi, sed interiorem quoque religionis nostræ tractabant, seque cum otio divinis dogmatibus exercebant, & magna cum diligentia traditiones scrutabantur Ecclesiasticas. His ipsi intendebant, harum studio toti occupabantur, nullaque earum ut negligeretur suis curis suaque vigilantia efficiebant; unde & illud consequebatur, ut secundum omnes honestatis ac religionis leges vitam ducerent. Tales cum essent, nihil prius habuit Imperator quam ut eos in suam sententiam pertraheret; ita sibi scilicet fore persuadens, ut si viros illos impietati suæ haberet consentientes, aliorum quoque animos facili negotio expugnaret. At vero eorum nullum, non primum, non infimum, [frustra conatus magistros pervertere,] non medium a sana doctrina rectoque vivendi instituto deducere valuit; & quamvis modos omnes viasque tentasset, nihil tamen omnino effecit. Principio quippe cum omni mansuetudine & modestia suam illis mentem renuntiari fecit, quod illos opinionis suæ socios ac suffragatores habere plurimum desideraret. Verum ut ab eis suam amentiam acriter incusari perspexit, neque, quacumque demum fortuna periculove proposito, adduci viros posse ut sanctarum cultum Imaginum ac venerationem rejiciendam dicerent, ad minas & contumelias conversus est.

[12] Cumque hoc etiam modo apud viros fortes nihil proficeret, [cum ipsis comburi facit.] & aliud nihil quo eos cogeret superesse animadverteret; suæ se ferocitati abripiendū totum tradidit; concessoque ipsis deliberandi spatio, submisit qui ædibus eorum flammas injicerent. Hi opportunum maxime observantes tempus, cum sapientissimi homines, qui ad multum noctis adversus omnium domitorem somnum fortiter pugnare soliti erant, eidem etiam succumbere essent coacti, & cubitum tantisper se contulissent; alii alias ædium partes circumeuntes, ignem spargere, verissimumque sapientiæ ipsius hospitium flammis undique involvere cœperunt; omnem intus manentibus exitum præcludentes. Modico igitur spatio temporis omnes devorantibus cuncta flammis hausti atque absumpti sunt, una cum libris atque ipsis ædibus. O cladem, o afflictionem! quam sustinuisse videtur urbs Constantinopolitana, revera autem natio Romana sustinuit universa, ipsique etiam gentiles, quotquot, teste Paulo, sapientiam ab initio quæsiverunt. Non enim talium virorum dumtaxat facta est jactura, verum etiam plurium ac pulcherrimorum librorum, quos sapientissimi homines conscripserunt a. Sed huc deveni, dicere volens unum nostri Imperatoris facinus, ac veluti proœmium ejus quæ secutura esset calamitatis; cetera si quis cognoscere cupiat, ipsam quæ de illis conscripta est, historiam b consulat.

ANNOTATA.

a Theophanes ad annum Leonis 10, animadversum in eos præcipue ait, qui sanctitate & doctrina clarebant: adeo ut Scholæ una cum sacra doctrina exciderint, quæ a seculo S. Constantini Magni usque ad ea tempora floruerant.

b Nullam de hoc argumento Historiam singularem nuncnovimus, nec alibi citatam reperimus: mirum autem foret eam auctoris ætate extitisse, nunc ignorari; quare ad Theophanis chronographiam aut simile aliquod opus lectorem hic remitti existimo.

CAPUT III.
Spatharium, Christi imaginem dejecturum, præcipitat Theodosia, & fidei suæ rationem tyranno reddit.

Ἀλλ᾽ οὖν οὕτω δεινῶν οὕτως ἀνυποίστων ἐπαγομένων κατὰ τῶν τὰς ἱερὰς εἰκόνας προσκυνούντων τιμωριῶν, ἀμαυρουμένων δὲ τῶν θείων ἐκτυπωμάτων, καὶ ὡς εἰπεῖν κατερειπωθέντων πάντων ἀπανταχῆ, τῶν τις σπαθαρίων, καὶ κατὰ τῆς θείας εἰκόνος τοῦ σωτῆρος Χριστοῦ, τῆς ἱσταμένης ἐπὶ τῆς οὕτω καλουμένης Χαλκῆς, ὥρμησεν ἀπελθεῖν, ἐφῷ γε ταύτην καταβαλεῖν. Ἀλλ᾽ ἀνηγγέλη τοῦτο τῇ μακαρίᾳ, καὶ ἣ ζῆλον παραυτὰ Φινεὲς, ζῆλον ἀνέλαβεν Ἡλιοῦ, τῷ τοι καὶ γυναῖκας, κόσμου καὶ τῶν κοσμικῶν ἀποῤῥαγείσας ὁλοσχερῶς καὶ προσκολληθείσας ὅλας Θεῷ, μεθ᾽ ἑαυτῆς λαμβάνει, καὶ ὄλῳ κατὰ τοῦ σπαθαρίου κινεῖται θυμῷ. Τάγμα τοῦτο τῶν περὶ τὸν Βασιλέα σπαθηφόρων, οὐ πελεκυφόρων, ὡς καὶ ἡ κλῆσις δηλοῖ, δευτερεῖα μὲν φέρον τῶν ἐπωμίους ἀνεχόντων τοὺς πελέκεις, συντηροῦν δὲ σφίσι τὰ τῶν Βασιλέων ὀπίσθια, συμπαραμένον τοῖς ἀνακτόροις, καὶ τοὺς βασιλείους νοκτὸς θαλάμους περιπολοῦν, κᾀν ταῖς προόδοις τὸν βασιλέα περικοκλοῦν. Κατὰ δὴ τούτου γενναίῳ πάνυ καὶ ἀπτοήτῳ βαίνει φρονήματι.

[14] Τί μὲν οὐ διαλογιζομένη τῶν πρὸς τὸν ὑπὲρ τοῦ Θεοῦ ζῆλον ἐπαιρόντων; τί δὲ τῶν πρὸς δυσώπησιν ἱκανῶν οὐ διαλεγομένη Θεῷ; τί δὲ οὐ νουθετοῦσα ταῖς σὺν αὐτῇ καὶ περὶ αὐτὴν ἀδελφαῖς, καὶ πρὸς τὸν ὑπὲρ τῆς ἀληθείας ἆθλον ἀλείφουσα; Πρὸς μὲν γὰρ ἑαυτὴν, τοιαῦτα δή τινα διεννοεῖτο καὶ διεσκέπτετο· Ἔδει μὲν ὃν εἱλόμην βίον τηρῆσαι διὰ παντός· Τοῦτο γὰρ προυθέμην, τοῦτ᾽ ἐπηγγειλάμην, Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων ἐπίπροσθεν, ἐμαυτῇ μόνῃ προσλαλεῖν καὶ Θεῷ, ἀλλ᾽ οὐ δ᾽ ἐπιστρέφεσθαι μηδενός· ἐπεὶ δ᾽ ὁ βασκαίνων ἡμῖν ἄνωθεν καὶ καθ᾽ ἡμῶν τεκταίνων ἀεὶ τὴν Ἐκκλησίαν Θεοῦ διετάραξε, καὶ δεινὸν ἐπήγειρεν αὐτῇ κλύδωνα· ἄγε δὲ προἳτέον, τὴν ἡσυχίαν παρορατέον, ψυχῆς ἀφειδητέον ἅμα καὶ σώματος, ὑπὲρ τοῦ προαγαγόντος ἡμᾶς καὶ προνοουμένου τῶν καθ᾽ ἡμᾶς, καὶ τὰς τῶν πρακτέων ἐπ᾽ ἐσχάτων ἀμοιβὰς ἡμῖν ταμιεύοντος.

[15] Τῷ δέ γε σωτῆρι Θεῷ ἐκεῖνά πως τῶν ψαλμῶν ἀναλεξαμένη καὶ ὑπαλλάξασα, ἀνθωμολογεῖτο καὶ διελέγετο· Δίκασον, Κύριε τοὺς ἀδικοῦντας σε, πολέμησον τοὺς πολεμοῦντάς σε. Ἐπιλαβοῦ ὅπλου καὶ θυρεοῦ, καὶ ἀνάστηθι εἰς τὴν βοήθειαν τῆς κληρονομίας σου. Ἰδοὺ γὰρ, ᾗραν οἱ ἀνομοῦντες κατ᾽ αὐτῆς κεφαλὴν, καὶ τῶν σῶν θυσιαστηρίων κατορχοῦνται οἱ ἀναιδεῖς, καὶ τὰ ἅγιά σου βεβηλοῦσιν οἱ παναγέστατοι. Ἀλλ᾽ ἐπίσκεψαι ἡμᾶς ἐν τῷ σωτηρίῳ σου, τοῦ ἰδεῖν ἐν τῇ χρηστότητι τῶν ἐκλεκτῶν σου, τοῦ εὐφρανθῆναι ἐν τῇ εὐφροσύνῃ τοῦ ἔθνους σου. Εὐφροσύνη δέ σου τῷ λάχει ἡ τῶν σῶν σεβασμίων εἰκόνῶν προσκύνησις, ἡ πρὸς τὴν ἀρχαίαν αὖθις τῶν θείων ναῶν εὐπρέπειαν ἀναμόρφωσις. Κᾀμοὶ νῦν καὶ ταῖς ὁμογνώμοσι ταύταις ἐμοὶ καὶ ὀμόφροσι, πρὸς τὸν ὑπὲρ τῶν σῶν θείων εἰκόνων ἆθλον χωρούσαις, καὶ τῆς σῆς παναμώμου μητρὸς, τῶν τε ὑπέρ σου κατὰ διαφόρους καὶροὺς καταπροεμένων τὸ ζῇν, καὶ τῶν ἄλλως σοι εὐαρεστησάντων, χεῖρα βοηθείας ἐξ ἁγίου σου κατοικητηρίου κατάπεμψον· ἐνίσχυσον, μόνε δυνατὲ, τὴν ἡμετέραν ἀσθένειαν, δὸς ἡμῖν δύναμιν καὶ κραταίωσιν.

[16] Ταῖς δέ γε σὺν αὐτῇ καὶ περὶ αὐτὴν τοιαῦτα δήπουθεν προηγόρευε· Νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος, νῦν ἡμέρα σωτηρίας· ἐνδυσώμεθα ὅπλα τοῦ φωτὸς, κατὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς ἀληθείας χωρήσωμεν. Θάνατος ἡμῖν πρόκειται, μὴ φιλοψυχήσωμεν· βάσανοι πρὸ θανάτου καὶ κολαστήρια, μὴ δειλιάσωμεν, μὴ δὲ φοβηθῶμεν τοὺς τὸ σῶμα μὲν ἀποκτεῖναι, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ παραβλάψαι δυναμένους, ὡς προσετάχθημεν. Ἢ γὰρ οὐ τῆς ἡμετέρας φύσεως ἐτύγχανον οὖσαι αἱ ἄνωθεν καὶ ἀπ᾽ αὐτῆς τῆς πρὸς ἀνθρώπους ἐπιδημίας Θεοῦ, ὑπὲρ Θεοῦ καὶ τῶν θείων θεσμῶν διαθλήσασαι; Ἴσμεν τοὺς, τῆς πρωτομάρτυρος Θέκλης ἀγῶνας καὶ τὰ παλαίσματα. Οὐκ ἀγνοοῦμεν τοὺς τῆν μακαρίας ἄθλους Βαρβάρας, τοὺς τῆς γενναίας Εἰρήνης, τοὺς τῆς μεγαλόφρονος ἐκείνης Μαρίνης, ἢ καὶ τυράννοις ἀντέστη, καὶ δαίμοσι προσεπάλαισε, καὶ λαμπρὰ καθ᾽ ἑκατέρων ἔστησε τρόπαια.

[17] Μικρὸν μὲν ίσως δοκεῖ τισι τὸ τολμώμενον· ἀλλ᾽ ἴστε μέγα κακὸν, τὸ παρὰ τοὺς τῆς Ἐκκλησίας θεσμοὺς ἁπανταχῆ νῦν ἐνεργούμενον. Τὸ γάρ τοι τὰς θείας ἀπαλείφειν εἰκόνας, καὶ τοὺς ἱεροὺς νεὼς ἀχρειοῦν, ὅλην ἁπλῶς παραποιεῖ τὴν εὐσέβειαν, ὅλον ἀθετεῖ τὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος μυστήριον. Ἀλλ᾽ ἐι καὶ μικρὸν ἦν, ὅποσόν ἐστι, τὸ καὶ μικρόν τι νόμου παραβῆναι καὶ ἐντολῆς, ὁ Σωτὴρ ἡμῶν καὶ Δεσπότης ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἐδίδαξεν, εἰς ἓν ἱῶτα καὶ μίαν κεραίαν τὸ τέλειον περιγεγραφώς· ἡλίκην τε φέρει τὴν εὔκλειαν τὸ μὴ ἀθετῆσαι τῶν τεθεσπισμένων βραχύ. Οἱ γενναῖοι πάλαι Μακαβαῖοι, καὶ πρός γε ἡ μακαρία τούτων μήτηρ, παρέστησαν, καίπως ὑπόδειγμα τοῖς ἐσαῦθις ἀκρβοῦς φυλακῆς τῶν νομίμων καταλελοίπεσαν· ὑείου κρέως ἀπογεῦσαι μόνον ἀναγκαζόμενοι, οὔμενουν οὐ κατένευσαν, ἀλλὰ καὶ μυρίας ὑπὲρ τοῦδε βασάνους ὑπέστηασν, καὶ πυρὶ γὰρ καὶ σιδήρῳ παραδοθέντες, καὶ πᾶν ὑπενεγκόντες δεινὸν, διέμειναν ἀπερίτρεπτοι. Τοῦτοι δὴ ἐν νῷ βαλλόμεναι καὶ ἡμεῖς, ἄγε πρὸς τὸν ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἆθλον, μετὰ θάρσους ἀποδυσώμεθα, σπεύσωμεν φθάσαι τὸν κατεπιχειρῆσαι βουλόμενον, τῆς θείας τοῦ Σωτῆρος εἰκόνος Σπαθάριον.

[18] Ταῦτ᾽ ἔφη, καὶ ᾗ τάχος παρὰ τὴν Χαλκῆν γέγονεν. Ἀλλ᾽ ὢ γενναίου ψυχῆς παραστήματος! Αὐτίκα τῷ παραγενέσθαι, μὴθ᾽ ἑνὸς ἐπιστραφεῖσα, πάντας ὁμοῦ παραβλέψασα, τῆς κλίμακος δράττεται, καὶ ταῖς σὺν αὐτῇ συνεπιλάβεσθαί οἱ διακελεύεται. Καὶ γοῦν ὁ μετέωρος τολμητὴς, πρὶν ἤτι τῆς θείας εἰκόνος λωβήσασθαι, εἰς ᾅδου βάραθρον κατανήνεκται· πίπτεται καὶ γὰρ, καὶ ὁ τέως γαυριῶν, καὶ τὸ στόμα εἰς οὐρανὸν θέμενος, καὶ τὸν ὑπερουράνιον ἄντικρυς βλασφησμῶν, πτῶμα δύστηνον γέγονε, μὴ δ᾽ ἐκφορᾶς ἀξιούμενος· ὁ γὰρ ἀπρόοπτος θάνατος τοὺς περὶ αὐτὸν διεθρόησε, καὶ ἄλλον ἀλλαχοῦ διεσκέδασε, τήν τε Μακαρίαν, καὶ τὰς σὺν αὐτῇ πάσας ἐλευθέρως ἀνῆκε τὴν ἐπ᾽ οἴκου πορεύεσθαι.

[19] Ἀλλ᾽ ἤσθετο τοῦ γενομένου ὁ θηριώνυμος Βασιλεὺς, καὶ μέγα τι καὶ ἄγριον κατ᾽ αὐτῶν εὐθὺς ἐβρυχήσατο. Συναγηοχὼς γὰρ, ἵν᾽ οὕτω φαίην το, ἐπισκύνιον· Οὐ μὰ τὴν ἐμὴν, εἴρηκε, κεφαλὴν, τοῦτο δὴ τὸ εἰς ὅρκον τοῖς βασιλεῦσιν ὡς ἐπὶ πολὺ προφερόμενον, οὔ τινά με φιλεῖν ὑμῶν ἠγήσομαι, εἰ τῶν τις τις κακούργων τουτωνὶ γυναίων, χεῖρας τὰς ἐμὰς διαφύγοι, καὶ μὴ διὰ τάχους ἐκ τῶν σκοτίων σφῶν οἰκημάτων συναθροισθεῖσαι, δίκας τοῦ τολμήματος τίσειαν. Ταῦτ᾽ ἔφη, καὶ οἳ παρευθὺς, ἄλλος ἀλλαχοῦ, διαμερισθέντες, τὰ τῆς πόλεως σεμνεῖά τε καὶ φροντιστήρια διειλήφεσαν. ἀναζητοῦντες μὲν καὶ τὰς ἄλλας, ὅσαι γε τοῦ Σπαθαρίου κατεπεχείρησαν, πρὸ δ᾽ ἄλλων ἁπασῶν τὴν μακαρίαν ταύτην Θεοδοσίαν, οὐκ ὀλίγα καὶ γὰρ ἰδιαίτατα φθαίη σφίσι περὶ αὐτῆς ἐπισκήψας ὁ Βασιλεὺς, πρωτουργὸν ἅτε μεμαθηκὼς καὶ τὸ πᾶν δι᾽ αὐτῆς γενέσθαι διεγνωκώς. Καὶ δὴ ταύτας συλλέξαντες, εἰς ἓν ἁπάσας συνήθροισαν, σὺν ἁπάσαις τὴν ὑπέρ ἁπάσας καὶ ἡλίου δίκην ἀστέρας τὰς ἄλλας ὑπεραυγάζουσαν, μέσον αὐτῶν ἔστησαν, καὶ τῷ βασιλεῖ συμπαρέστησαν.

[20] Ὁ δὲ καὶ πρὸς μὲν τὰς ἄλλας, βλοσσυρὸν ἔβλεψε, καὶ, Ἵνα τί, φησι, δύστηνα γύναια εἰς τοσοῦτον ἤκετε τόλμης, ὡς καὶ προσταγῆς ἐμῆς ἀλογῆσαι, καὶ τὸν ἐμὸν σπαθάριον, οὐχ ὅτι γε τοῦ ἔργου παραποδίσαι, ἀλλὰ καὶ βιαίῳ θανάτῳ παραπέμψαι; Πρὸς δὲ τὴν μακαρίαν ταύτην Θεοδοσίαν ἐπιστραφεὶς, Οὐκ ἐλαθές μοι, κακοῦργον, ἔφη, καὶ μιαρώτατον γύναιον, οὐκ ἠγνόησά σου τὸ ἀλόγιστον θράσος, οὐ τὴν παράβολον τόλμαν, οὐχ ὃ περὶ τὸν σπαθάριον ἔδρασας, καὶ ὡς ἀνεῖλες τῷ ἐμῷ προστάγματι ὑπηρετούμενον· ἔμοι γε ἀντῇρας, κατ᾽ ἐμοῦ τὰς χεῖρας ἐκίνησας· τοιγάρτοι διαναστὰς ἔγω γε, τὰς ὑπὲρ ἐμαυτοῦ δίκας ἀπαιτήσω, καὶ δικαίως ὅτι λήψομαι, καὶ τὰ εἰκότα σε τὴν ἀλάστορα τίσομαι, ὥς μὴ τὸν βουλόμενον τῶν βασιλευόντων εἰς νέωτα κατεπαίρεσθαι, μὴ δ᾽ οὕτω κατὰ τῆς ἀρχῆς αὐθαδιάζεσθαι. Ἀλλ᾽ ἔνεστι μεταβουλευσαμένῃ καὶ πεισθείση συμβουλεύοντι πλέον, ἣ ὡς βασιλεῖ σοι προστάσσοντι, περισωθῆναι μὲν τῇδε καὶ διαβιῶσαι περιφανέστατα, ἐκεῖ δὲ γενομένῃ τῆς μακαρίας ἐκείνης τυχεῖν λήξεως.

[21] Ἀλλὰ πῶς ἂν ἀξίως παραστήσαιμι λόγῳ, τὴν μετὰ πολλῆς ὅτι συνέσεως τῆς Μάρτυρος ἀπόκρισιν πρὸς τὸν τύραννον; ποῖαν λόγου πεπλουτηκὼς δύναμιν; ἢ μᾶλλον ποῖαν εἰληχὼς ἐπίπνοιαν ἄνωθεν, δι᾽ ἧς αὕτη καὶ σοφῶς ἀπεκρίνατο, καὶ νουνεχῶς ἐπεστόμισε, τὸν βλοσσυρὸν τὴν ὀφρῦν, τὸν τὴν γλῶτταν πολὺν, τὸν ἄντικρυς καταπιεῖν αὐτὴν βρενθυόμενον κατὰ τὸν ἐνοικοῦντά οἱ, τὸν τὴν γῆν καὶ θάλασσαν ἐξαλείφειν ἐπαιρόμενον, ὡς ἐνόν μοι ταῦτα διεννοήσομαι; καὶ ὡς ἐξ εἰκότων ἐρῶ. Ἔγω γέ φησι, βασιλεῦ, ἐκ παιδὸς εὐθὺς τὴν ἡσυχίαν ἐπόθησα, καὶ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν ἐζήτησα, καὶ οὐδέν με τῶν τοῦ κόσμου τερπνῶν, Θεοῦ συναραμένου, τῆς προθέσεως μεταστῆσαι κατίσχυσε· καὶ νῦν ἵσθι τῆς πρὸς Θεὸν ἀγάπης τῶν ἁπάντων οὐδὲν ἀποστήσειν. Ὃ γοῦν ἂν εἴη σοι βουλομένῳ μὴ κατοκνήσας, ἄγε δὴ πέρανον σάρκες ἰδοὺ, ξαίνειν αὐτὰς πρόσταττε ἁρμονίας μελῶν διασπᾷν, ἀστᾶ συνθλάττειν, κεφαλῇ τὴν τομὴν ἐπενεγκεῖν, ἐν βραχύ φημι τῆς ἐνθάδε ζωῆς στέρησον, ὡς ἄν με θᾶττον τῇ αἰωνίῳ καὶ κρείττονι παραπέμψειας.

[22] Τούτοις ὁ τύραννος ἐξαπορηθεὶς, καὶ πρὸς τὰς λοιπὰς τὸν λόγον τρεψάμενος, Ἀλλ᾽ ὑμεῖς γέ φησι μὴ, τῇ ματαιόφρονι ταύτῃ κατακολουθήσετε, μὴ δ᾽ ἐς τοσοῦτον μανίας ἔλθητε, ὡς καὶ τῶν ἐταῦθα ἡδέων στερηθῆναι, καὶ τῶν ἐκεῖσε οὐχ ἧττον εἰ μὴ μᾶλλον ἀμοιρῆσαι τερπνῶν, καὶ πρός γε καταδικασθῆναι θάνατον τὸν ἀθάνατον. Αἳ δὲ, ὡς καλῆς διδασκάλου καλαὶ τῷ ὄντι μαθήτριαι· Μὴ γένοιτο ἡμᾶς, φασι, τῇ θεοπνεύστῳ ἡμῶν ἐναντία φρονῆσαι μυσταγωγῷ μὴ ταῖς σαῖς ὑπεῖξαι θωπείαις, μὴ θροηθῆναι ταῖς ἀπειλαῖς· ταύτης ἐσμὲν ὁπαδοὶ, ταύτης καὶ συνταγῆναι ποιούμεθα δι᾽ εὐχῆς· ἃ γοῦν παρὰ ταύτης ἀκήκοας, ταῦτ᾽ ἄντικρυς καὶ παρ᾽ ἡμῶν ἀκηκοὼς γίνωσκε. Θυμοῦ πλησθεὶς ἐπὶ τούτοις ὁ τύραννος, μεταστήσατέ φησι τὰς ἀπονενοημένας ἐξ ἐμοῦ διὰ ταχέος, ἣ μᾶλλον ἐκ τοῦ βίου τὰ κάκιστα ποιήσατε γύναια, βιαίῳ θανάτῳ παράδοτε, ὡς ἂν αἱ τῆς αὐτῆς ἀπονοίας, μή τοῦ λοιποῦ κατατολμῶεν τὰ παραπλήσια.

[13] Cum igitur tan gravia tamque intolerabilia supplicia inferrentur sacras Imagines venerantibus, [Vno ex Spathariis] illæ autem abolerentur, & funditus ut sic loquar extirparentur; Spathariorum aliquis etiam contra Salvatoris Christi divinam effigiem, stantem in ea porta quæ a Ænea dicitur, suum est aggressus furorem exercere, eamque in terram prosternere. Hoc autem ut beatæ Theodosiæ est renuntiatum, Phinees mox illam zelus & Eliæ invasit. Plures deinde religiosas matronas, [Christi imaginem dejicere aggresso,] quæ mundum mundique ornamenta omnia a se removerant, toto animo soli adhærentes Deo, socias sibi adjungens, sancto quodam furore in hominem Virgo fertur. Ex eorum hic erat ordine, qui gladio, non securi, instructi Regem stipant, qui ordo est ordine satellitum, uti indicat b nomenclatio, posterior; Regem autem custodit, & a tergo subsequens atque ab Imperatore nusquam discedens, [oppositura se Theodosia,] regium noctu conclave servat, Principemque in publicum prodeuntem cingit. Contra hujusmodi hominem, generoso plane atque intrepido animo, Virgo progreditur.

[14] Quibus autem illa sermonibus audientium mentes, ut zelum Dei conciperent, excitabat? [primum seipsam ad audendum excitat,] quibus Deum ipsum verbis alloquebatur, ut justam ejus adversus homines iram placaret? quam generosos comitantibus se Sororibus indebat spiritus, & ad pulcrum pro veritate certamen subeundum quam fortiter animabat? Sic enimvero secum ipsa cogitabat, sic ratiocinabatur: Oportebat equidem eam me, quam ultro suscepi, rationem vivendi sartam tectam conservare. Hoc enim coram Deo & hominibus facturam me proposui, ad hoc sacramento me obstrinxi, cum Deo solo & mecum ut versarer, reliquorum autem hominum societatem effugere conatu omni contenderem. Postquam autem generis humani osor acerrimus, & nullo non tempore insidias nobis struens, Ecclesiam Dei cœpit perturbare, & gravem adeo contra eam excitare tempestatem, tum sane prodeundum etiam nobis, quieta tantisper vita deferenda; non vitæ parcendum, non corpori; illius potissimum gratia, qui pulcrum hac in parte exemplum nobis præbuit, quique nos & nostra non minus bene quam provide gubernat, & operum nostrorum mercedem nobis ad extremum servat repositam.

[15] His dictis, selectas quasdam e Psalmorum libro sententias proferens, [& divinam opem implorat;] alterno cantu Deo Salvatori ita concinebat ac confitebatur: Judica Domine nocentes me, expugna impugnantes me; apprehende arma & scutum, & exurge in adjutorium hereditatis tuæ. [Ps. 34.] Ecce enim legis tuæ prævaricatores contra te levaverunt caput, profanarunt impiis tripudiis altaria tua, & sancta tua homines impuri ac scelerati polluerunt. Sed respice nos in salutari tuo, ut videamus in bonitate electorum tuorum, ut exultemus in lætitia gentis tuæ. Lætitia porro tua in eo posita est, ut cultu & veneratione omni dignissimæ, sacræ tuæ tuorumque Sanctorum adorentur imagines, utque secundum eam quæ antiuitus erat decentiam templa iisdem exornentur. Nunc igitur mihi, & cunctis meis sodalibus, unum mecum idemque sentientibus, quæque pro sacrarum Imaginum, pro matris tuæ purissimæ, pro eorum qui variis temporibus vitam tui causa & sanguinem effuderunt, pro aliorum denique qui quoquo modo grati tibi extiterunt honore, certamen mecum subire minime detrectant; nobis, inquam, universis auxilii tui dexteram ex habitaculo tuo sancto porrige; infirmitatem nostram, qui solus potes, confirma; largire vires & fortitudinem.

[16] Exinde ad sodales suas conversa, hisce eas vocibus est allocuta: Nunc tempus, sorores, acceptabile, nunc vere dies sunt salutis. [2. Cor. 6. 2., Rom. 13 12.] [tum socias animat ad contemptum mortis,] Induamur arma lucis, & adversus hostes veritatis progrediamur. Mors nobis est proposita: vitæ igitur amorem nullum præferamus. Cruciatus mortem præcedent ac supplicia, sed non terreamur, neque formidemus eos qui corpori quidem mortem afferre, sed animam nostram lædere nulla ratione possunt; quemadmodum præcipitur nobis. [exemplo Martyrum] Numquid enim naturæ nostræ consortes non fuerunt sublimes istæ animæ, quæ apud superos modo versantur, quæque ab ipso Dei in terras adventu, pro Deo divinisque legibus decertarunt? Theclæ, inter Martyres primæ, agones & certamina novimus: non beatissimæ Barbaræ, non generosæ Irenes, non magnanimæ illius Marinæ c ignoramus prælia, quæ Tyrannis pariter & dæmonibus opposita, gloriosum de utrisque tropæum posuit.

[17] Exigui fortassis momenti quibusdam videatur ista nefariorum hominum machinatio: [& propositi certaminis pulchritudine,] sed vos longe melius institutæ, illud optime scitis, non mediocre esse malum, quod contra veteres Ecclesiæ sanctiones impii ubique nunc sunt aggressi. Divinas enim Imagines, calce oblitas, ex oculis tollere, & sacra templa informia ac inutilia reddere, quid aliud est quam pietatem, quam religionem omnem evertere funditus, & universum Incarnationis divinæ mysterium inane reddere atque nullum. At faciamus parvum quod conantur. Quanti tamen illud faciendum sit, quod vel mediocre quidpiam de lege divina & mandatis infringatur, Salvator noster ac Dominus in sacrosanctis Euangeliis docuit, viam perfectionis unius jota uniusque apicis rigore circumscribens. [Matt. 5. 18] Jam vero quam gloriosum erit, si divinarum legum ne minimam quidem partem infringere sustineamus. Illustres quondam Machabæi, nec non beatissima illorum mater, præsentes assistunt: quale illi exemplum observandæ legis similiter certaturis reliquerunt? Porcinas carnes solum ut gustarent, a Tyranno compulsi, non modo ei non obediverunt, sed innumeros quoque propterea cruciatus sustinuerunt; ignique ac ferro traditi, & quantumcumque gravia tolerantes tormenta, inconcussi perseverarunt. [ut zelum Machabæorum imitentur.] Nunc igitur & nos, illustre adeo exemplum mente animoque versantes, ad pulcrum pro religione certamen subeundum fidenter accinctæ nos conferamus, & festinemus Spatharium istum, qui impuras manus in divinam Salvatoris nostri imaginem parat injicere, cohibere a scelere.

[18] [Mox Spatharium e scalis deturbat:] Hæc illa, & confestim ad Chalcen accedit: & (o insignem animi fiduciam) mox ut fuit in loco, a nemine mortalium prohiberi se passa, quin & fidenti vultu cunctos præsentes intuita, scalas ipsa omnium prima arripit, ac sodalibus, idem ut ipsæ faciant, fortiter imperat. Qui igitur in scalarum summitate jam fere consistebat impius, sacram effigiem antequam corriperet, iis excussus, in profundum inferni corruit: dejectus est enim: & qui paulo ante insolenter se jactans, os suum in cælum aperire, & cælis omnibus Excelsiorem impetere blasphema lingua fuerat ausus, miserandum ante oculos omnium cadaver jacuit, sepulturæ etiam honore privatus. [quo per lapsum extincto,] Repentina quippe hominis nefarii punitio omnes, qui spectaculo interfuere, attonitos reddidit, atque alium alio fecit abscedere; ita B. Theodosiæ, & cunctis quæ cum ipsa erant Virginibus, domum se tutis referre licuit.

[19] Verum quod factum fuerat, latere minime potuit ferocissimum Regem, [Imperator omnes comprehendi jussas objurgat,] qui magna mox rabie in sacras Deo Virgines concitatus, infrenduit. Quidquid igitur habebat supercilii, ut ita dicam, in unum congregans: Per caput, inquit, meum (hic scilicet Regibus pridem usitatus jurandimos est) haud equidem credam ex vobis aliquem amare me, si vel una quæpiam e facinorosis istis mulieribus manus meas effugiat, aut non omnes continuo, ex abditis suarum ædium in publicum protractæ, audaciæ tantæ pœnas persolvant. Hæc vix edixerat Imperator, cum e ministris ejus plurimi, per alia alii urbis loca dispersi, religiosarum Virginum domos & urbis totius monasteria perscrutari sunt aggressi; requirentes quidem & alias omnes, quæcumque injicere in Spatharium manus fuerant ausæ, sed beatam Theodosiam comprimis comprehendere cupientes. Non enim mediocria quædam aut vulgaria adversus illam meditari suis visus fuerat Rex, quam omnium primam facinus fuisse aggressam didicerat, & rei totius extitisse causam. Comprehensas ergo omnes in publicum pariter protrahunt: sed & cum omnibus eam quoque, quæ præcellens omnibus, uti sol præstellis, alias superabat fulgore, ipsarum in medio, coram Imperatore constituunt.

[20] Ille vero, in alias quidem omnes torvum intuens; Ut quid, ait, infelices mulierculæ, eo processistis audaciæ, ut non mea modo mandata contemnere, sed meum quoque Spatharium ab eorumdem mandatorum executione prohibere; [Theodosiam imprimis,] neque id solum, verum funesta etiam morte delere non sitis veritæ? Ad beatam deinde Theodosiam conversus: Non, inquiebat, latere me potuisti, facinorosa & mulierum omnium pessima: non mihi fuit ignota tua illa infrænata jactantia, non audacia insignis. Novi profecto quidquid adversus satellitem meum, te hortatrice ac duce, gestum fuerit, & qua ratione ministrum regiis obtemperantem mandatis interimere minime dubitaveris. Mihi cum eo modo ausa es adversari, tuas contra meipsum manus a te compulsas fuisse ignorare non potes. Nunc igitur haud sane injusto adversum te furore consurgens, pro sceleris magnitudine pœnas reposcam; nec minus juste reipsa sumam supplicium simul & vindictam, ut nemo regiis sese jussis imposterum opponere, aliave ratione audeat contra Principem efferre. Potes tamen (si vis mutare mentem, & suadenti, aut potius, ut Regem decet, imperanti parere) hic quidem salvari & splendidissime vivere, in altero autem seculo beata perfrui requie.

[21] [quam mitioribus deinde verbis pervertere studet.] Qua nunc ego dicendi facultate sapientissimam Martyris ad Tyrannum responsionem in medium proferam? qua verborum ac sententiarum copia instructus, vel potius qua de cælo inspiratione commotus? per qualem scilicet ipsa & prudenter respondit, & obmutescere fecit illum, supercilio ferocem & ore turgidum; illum, instar dæmonis se inhabitantis, frendentem ex adverso ad deglutiendam ipsam, terramque & mare se posse abolere præsumentem; quomodo talia mihi credam comprehensibilia esse, aut ea convenienter valebo eloqui? Ego, respondit Theodosia, jam inde a prima ætate quietioris & ab omni hominum strepitu remotioris vitæ desiderio accensa fui, [Sed hac generosius respondente,] o Imperator, nec minus consequendæ salutis meæ studiosa; sed nec ex iis quidquam, quæ mundus in bonis suis gaudiisque habet, a suscepto consilio revocare me, Deo bene propitio, valuit. Nunc quoque hoc tibi est sciendum, e rebus omnibus nullam reperiri, quæ a Dei caritate possit me modo ullo abducere. Si igitur ita tibi videtur, age, nulla interposita mora, necem affer: exhibeo corpus meum ad supplicia: verberibus illud jube discerpi, membrorum quoque omnium compagem dissolvi, confringi ossa; capitis abscissionem impera, atque, ut breviter dicam, vitæ hujus usura privari me jube; ut citius ad immortalem melioremque vitam per te transmittar.

[22] Hoc responso ad summam consilii inopiam adductus Tyrannus, [Virgines alias frustra quoque tentat,] Virgines alias hoc iterum sermone compellat: Vos certe nolite insanæ huic mulieri pertinaciter adhærere, eoque dementiæ progredi, ut vos & iis quæ hic sunt bonis orbas esse, & quæ in altera vita reperiuntur, paribus certe, si non majoribus, voluptatibus privari, quin etiam ad mortem condemnari æternam, patiamini. Illæ autem, quemadmodum egregiæ magistræ discipulas decebat non minus egregias: Absit, inquiunt, ut cum divinitus inspirata Matre ac Magistra nostra non eadem sentiamus, ut tuis morem geramus blanditiis, ut minis terreamur. Hujus nos instituta ac mores sequimur, ab hac ne separemur, [& simul omnes morti addicit.] cum obsecratione petimus. Quæcumque igitur ab ea tibi dicta sunt, eadem a nobis dicta tibi putato. Ingenti ad hæc verba furore impletus Tyrannus: Insanas, exclamat, mulieres e conspectu meo quantocius abripite, aut potius, ut merentur, crudeli morte perimite, ut si quæ istius adhuc fortassis sunt dementiæ, similia perpetrare exhorrescant.

ANNOTATA.

a De Chalce jam pluribus dictum supra.

b Securigeri scilicet præcedebant, sequebantur Spatharii. Sed quomodo-in ordine Stipatorum regiorum secundum locum tenuisse Spatharios indicat ἡ κλῆσις? Suspicor non tam nomen indicari, cui ejusmodi notio haudquaquam per se conjuncta est; quam matriculam Palatii, seu nomenclaturam Officiorum, qualis paßim inmanibus erat, indicabatque officii cujusque ordinem, observandum quoties in publicum progrediebatur Imperator, in iis quos προκένσους vocabant, nos Processiones diceremus.

c Coluntur, S. Barbara 4 Decembris, S. Irene 5 Maji, S. Marina, Latinis Margarita, 20 Iulii: quas CP. præcipuam venerationem habuisse, alibi docuimus.

CAPUT IV.
S. Theodosiæ post sociarum necem crudele martyrium & gloria in cælis.

[23] Καὶ ὁ μὲν ταῦτ᾽ ἔφη. Οἵ δ᾽ εὐθὺς, πῦρ ὕλης ὥσπερ δραξάμενον, τήν τε ἁγίαν μεθιστᾶσι καὶ τὰς σὺν αὐτῇ συναπάγουσι, τῶν τριχῶν ἕλκοντες, κατὰ παρειῶν τύπτοντες, διὰ πλατειῶν σύροντες. Ἀλλὰ τὰς μὲν ἄλλας εὐθὺς σφάττουσι, καὶ θύματα ταύτας τίμια τῷ ὄντι γε καὶ σεβάσμια προσήνεγκαν τῷ Θεῷ, οἱ, τῆς ἐσχάτης πρὸς τῇ ἀνυπερβλήτῳ αἰσχύνῃ καταδίκης ἐπ᾽ ἐσχάτῳ καὶ ὑπεύθυνοι· τὴν δέ γε μακαρίαν ταύτην Θεοδοσίαν, ἧς πέρι καὶ τῷ Βασιλεῖ λόγος ὅτι πολὺς ἦν, εἰς δευτέραν ἐταμίευσαν τὴν ἐξέτασιν, καὶ εἰς λόγους αὖθις ἦλθον αὐτῇ, καὶ ὑπὲρ ὅτου τοσαύτην ποιεῖται τὴν ἔνστασιν, πυνθάνεσθαι ἤθελον.

[24] Καὶ ἢ μάλα συνετῶς, μάλα γενναίως πρὸς αὐτοὺς ἔφησεν· Ἀλλ᾽ ὑμεῖς γε ὦ λῶστοι πυνθάνομαι, τίνος με εἵνεκα καταδικάζετε θάνατον, ὅτι προσκυνεῖν ἐθέλω τὴν εἰκόνα τοῦ δι᾽ ἐμὲ κατ᾽ ἐμὲ γεγονότος Θεοῦ; πρὸς δέ γε τῆς ἀχράντως τοῦτον τεκούσης; τῶν κηρυξάντων αὐτὸν ἐν τοῖς πέρασι; τῶν ὑπεραθλησάντων αὐτοῦ; τῶν ἄλλος εὐηρεστησάντων αὐτῷ; Καὶ πῶς οὐκ ἔξω γενοίμην νοῦ καὶ φρενῶν, τοῖς αὐτόχρημα παραπλῆξιν ὑμῖν συμφρονήσασα, ἢ καὶ καθάπαξ πεισθεῖσα, τοιαῦτα καταναγκάζουσι. Πῶς δ᾽ ἀνασχοίμην, τὰς θείας καὶ σεπτὰς εἰκόνας χλευαζόντων ὑμῶν, καὶ καλούντων αὐτὰς εἴδωλα; Τὰ γὰρ εἴδωλα ἀνυποστάτων καὶ ψιλῇ διατυπουμένων ἐπινοίᾳ πλάσματά τε καὶ εἰκάσματα διεγνώκαμεν, οὐ δ᾽ ἀληθῆ τὰ πρωτότυπα καὶ τίμια καθ᾽ αὑτὰ καὶ σευάσμια, τῆς αὐτῆς καὶ αἱ εικόνες ἐκ τοῦ εἰκότος τιμῆς καθεστήκασιν ἄξια.

[25] Ὡς οὖν ἔγνωσαν οὐ λόγοις πεῖσαι ταύτην δυνάμενοι, οὕτω τοι στεῤῥῶς ἀποκρινομένην ὁρῶντες καὶ συνετῶς αὐτὴν περιτρέπουσαν, ἀνηλεῶς μαστίζειν προήχθησαν, καὶ ὁ μὴ φθαῖεν δυνηθέντες πειθοῖ, βίᾳ κατισχύσαι διενοήθησαν. Ἀλλ᾽ ἀπέτυχον τοῦ σκοποῦ, ἀλλὰ διήμαρτον τῆς ἐλπίδος· πρὸς μὲν γὰρ μικρὸν αὐτὴ θέλξασα, βροτῶν ἀφρονεστάτους, κατὰ τὸν εἰπόντα, διήλεγξεν· οἱ μὲν γὰρ τοὺς τύπτοντας ἐπέστησαν καὶ τὰς μάστιγας διηυτρέπησαν· ἡ δ᾽ οὐδένα λόγον σφῶν ποιησαμένη, ὡς εἰς λόγους αὖθις ἔγνω χωρεῖν μέλλοντας, Ὃ βούλεσθέ, φησιν, μὴ μέλλετε διαπράττεσθαι· ἴστε τῆς, ἔχομαι γνώμης, ἐκστησομένην οἰδέποτε· οὐ γὰρ μέ τις πτοήσει, τῶν ἀποκτεῖναι μὲν τὸ σῶμα δυναμένων, λυμῄνσθαι δὲ μηδοπωσοῦν ἰσχυόντων μου τῇ ψυηῇ, ὡς ὁ καὶ ψυχὴν πρὸς τῷ σώματι δυνάμενος ἀπολέσαι, ἅ τε δημιουργὸς ὢν ἀμφοῖν καὶ δεσπότης ὑπέθετο.

[26] Πῶς οἴεσθε ταῦτ᾽ ἀκούσαντες διετέθησαν· πῶς οἱ τὴν ὀφρὺν ἐκ τοῦ βασιλείου κράτους αὐχοῦντες, τὴν τοσαύτην σφῶν περιφρόνησιν ἤνεγκαν; βέλει κατά τινι τὴν καρδίαν ἐβλήθησαν, τοίνυν καὶ συνεχύθησαν τῷ θυμῷ, καὶ ἐκμανεῖς ἐγεγόνεισαν, κᾀκ τοῦ ἔργου, τοῦτο παρέστησαν· οὐ γὰρ ὅτι γυνὴ, οὐ δ᾽ ὅτι τὸν βίον ὁσίως τε καὶ ἀμέμπτως διήνυσεν, εἰς νοῦν ὅλως ἔβαλον, ἀλλ᾽ ὡσεί τινα ληστὴν, ὡσεί τινα κακοῦργαν, ἢ καί τι τῶν ἐξωλεστάτων ἄλλως γυναίων ῥιπτοῦσι κατὰ γῆς, μαστίζουσιν ἀπηνῶς. Ἀλλ᾽ οἱ μὲν ἔτυπτον, καὶ ὅση γε ἰσχὺς ἔτυπτον, ἡ δ᾽ εἰς οὐρανὸν τὸν νοῦν ἀνατείνασα, καὶ ὅλη γενομένη τοῦ κρείττονος, εὖγε τοῦ θάρσους! εὖγε τῆς εἰς Θεὸν ποιθήσεως! ὑπέρευγε ταύτῃ τῆς γενναιότητος! ὑπέψαλλε κειμένη· Κύριος στερέωμά μου καὶ καταφυγή μου, καὶ ῥυστής μου· ὁ Θεός μου βοηθός μου, κέρας σωτηρίας μου, καὶ ἀντιλήπτωρ μου, ὃν ἐπικαλουμένη σωθήσομαι, καὶ τεῖχος· ἐν ἀυτῷ ὑπερβῄσομαι τὸ τῆς κακοδοξίας τοῦτο διάφραγμα, ὃ διατεχίζει μὲν Θεοῦ, διατειχίζει δὲ καὶ τῆς ἀφράστου ἐκείνης καὶ ἀλλήκτου μακαριότητος.

[27] Ἦν οὖν ἰδεῖν αἱμάτων ἐκ διαφόρων τοῦ σώματος μερῶν προχεομένους κρουνοὺς, ἔδαφος φοινισσόμενον, κέρματα σαρκῶν ἄλλοθὲν ἄλλα διασκιδνάμενα, σῶμα καθάπαξ καταξανθὲν, σῶμα καταβληθὲν, καὶ πρὸ τῆς φθορᾶς μικροῦ φάναι διαφθαρὲν, ψυχὴν δ᾽ ἀπαθῆ, καὶ ὄντως οὐρανοβάμονα· τὴν γάρ τοι κεφαλὴν ἡ μακαρία διάρασα, Τύπτετε ὡς ἰσχὺς ὑμῖν ἔφη, τύπτετε, ἐμὲ γὰρ εὖ ἴστε, τῆς προθέσεως οὐδόλως ἐκστήσετε, οὐ δὲ τοῖς ὑμετέροις θελήμασιν ὑποκλῖναι δυνήσεσθε. Ἄρ᾽ οὐκ ἐμφιλοσοφώτατα τὸ τοῦ Ἀναξάρχου διενοήσατο; ἄρ᾽ οὐ κρεῖττον ἐκείνου, τοῦ ἐπὶ γενναιότητι διαβοήτου, τοῦ τὴν σοφίαν πολυθρυλλήτου τὸ σῶμα περιπεφρόνηκεν; εἰ γὰρ καὶ μὴ θύλακον ἔφησεν, ἀλλ᾽ ἐνόμισε καὶ τοῦ μηδενὸς ἐτίμησε, κρεῖττον ὅντως ἐκείνου καὶ ἐφιλοσόφησε καὶ ἠνδρίσατο. Ὁ μὲν γὰρ ἐπ᾽ ὀλίγον ἐμαστίχθη, καὶ ὡς ἑν θεάτρῳ τοῖς παρατυχοῦσιν ἐμφανίζεσθαι ἤθελε, καὶ τὴν παρ᾽ ἀνθρώπων δόξαν ἐκαρτέρει θηρώμενος, οἵ τε γὰρ ὁρῶντες στιζόμενον, καὶ ταῖς στίξεσιν οὐ κατακαμπτόμενον ἐτεθήπεσαν, καὶ οἱ μαστίζοντες παραυτὰ μεταβληθέντες ἐθαύμαζον· τὴν δέ γε μακαρίαν ταύτην οἱ τύπτοντες συνάμα καὶ οἱ τυπτομένην θεώμενοι, οὐχ ὅτι γε οὐκ ἠλέουν, ἀλλὰ καὶ ἐμίσουν ἐκ ψυχῆς, καὶ ἐλοιδοροῦντο ταύτῃ τῆς ἀπονοίας, καὶ ἐταλάνιζον.

[28] Ὄντως μετὰ τὴν τοῦ ὑπερφυοῦς Θεοῦ ἐνανθρώπησιν, καρτερεῖν τὰ ὑπὲρ φύσιν τοῖς ὑπὸ φύσιν κεχάρισται, καὶ κατὰ λόγον ὄντως. Ὁ γὰρ ὑπὲρ φύσιν Θεὸς, καὶ τῆς φύσεως δημιουργὸς, ὑπὲρ φύσιν τε γεγονὼς, καὶ τὰ ὑπὲρ φύσιν ἐνηργηκὼς, φέρειν τῇ φύσει τὰ ὑπὲρ αὐτὴν ἐχαρίσατο, ὁποῖᾴ γε κἂν τῇ μακαρίᾳ ταύτῃ τετέλεσται· καὶ πῶς γὰρ ἄλλως ἴσχυσεν ἂν γύναιον ἁπαλὸν τῇ φύσει, ἐκτακὲν τῇ ἀσκήσει, τὰς σάρκας οὕτω καταστιχθὲν, καὶ ὡς εἰπεῖν διασπαραχθὲν, τοιαῦτα φιλοσοφεῖν ἐν τοῖς πάθεσιν, ὄντως αὐτοκράτορα τῶν παθῶν τὸν λογισμὸν κατὰ τοὺς πάλαι Μακκαβαίους παρέστησεν, ὄντως ἀήττητον, ὄντως ἀκαταγώνιστον. Πλὴν, ἀλλ᾽ ὡς ἐ͂ιδον οὕτω γενναίως τὰς βασάνους, οὕτω καρτερῶς φέρουσαν, τοῦτο μὲν γυναικὸς ἡττώμενοι καὶ τὴν ἧτταν ἐπαισχυνόμενοι, τοῦτο δὲ τῆς σφῶν αὐτῶν κακοδοξίας ἀντιποιούμενοι καὶ οἱον ἐκθηριούμενοι, τόγε νῦν ἐ͂ιναι, φρουρᾷ φρουρᾷ παραπέμπουσι, καὶ τοῖς τῆς φρουρᾶς παραδιδοῦσι δεινοῖς, κάμψαι ταύτην οὕτω βουλόμενοι, καὶ τῷ βασιλείῳ καθυποτάξαι βουλήματι.

[29] Ὡς δὲ τῶν ἡμερῶν οὐκ ὀλίγαι παρεληλύθεσαν, καὶ πεῖραν αὐτῆς ποιησάμενοι ἐπεὶ τὴν αὐτὴν αὖθις εὗρον, τὴν αὐτὴν αὖθις αὖθ ἀνέγνωσαν, καταδικάζουσιν αὐτῆς θάνατον. Ἐνθέν τοι καὶ οἱ μὲν τῶν χειρῶν ταύτης λαβόμενοι, οἱ δὲ τῆς τῆς κεφαλῆς καλύπτρας δραξάμενοι, ἄλλοι δ᾽ ἄλλου μέρους τοῦ σώματος ἑιλκον, καὶ ὡς βόσκημα ἦγον ἐπὶ σφαγὴν τὴν ἀπειρόκακον ὡς ἀληθῶς Θεοῦ δάμαλιν, καὶ τῆς αὐτῆς νομῆς τε καὶ μάνδρας ἀντεχομένην, καὶ μὴ μεταστῆναι τὸ παράπαν αὐτῆς ἀνεχομένην. Εἰσὶ δ᾽ οἳ ἔτυπτον ἐν τῷ μεταξὺ καὶ ἀνηλεῶς ἔτυπτον, τοὺς γὰρ ὕβρεσι πλύνοντας καὶ ὡς ἐξ ἁμάξης ὃ φασι διαλοιδορουμένους παρίημι. Ἀλλ᾽ ἐπείπερ ἔφθασαν ὅποι δὴ τέλος δοῦναι προύκειτο τοῖς κατὰ σκοπὸν (ἐν μακέλλῳ δ᾽ αὐτοῖς προύκειτο, ἵν᾽ ὡς ἀμνάδα παραδῶσι σφαγῇ, καὶ ὡς ἕν τι τῶν κτηνῶν κτείνωσιν, ἅμα μὲν εἰς χλεύην τῆς μακαρίας, ἅμα δὲ καὶ τῶν ὁμοφρόνων ταύτῃ κατάγελων) ἀλλ᾽ ὡς ὅποι δὴ καὶ βούλοιντο παραγένοιντο, τῶν τις δημίων καινότερόν τι διενοήσατο· τὴν μὲν γὰρ διὰ τοῦ ξίφους τομὴν, πικρὰν μὲν καὶ ἄλλως ὀδυνηρὰν, ἀλλ᾽ οὖν φορητὸν δήπως ἡγήσατο, καὶ τὴν διὰ μαχαίρας ὡσαύτως. Κέρας οὖν τῶν παρευρεθέντων λαβών, εἰς γῆν τε τὴν Ἁγίαν καταβαλὼν, καὶ τῆς κόμης πρὸς ἑαυτὸν ἀνακλάσας, διὰ τοῦ γαργαρεῶνος ὠθεῖ, καὶ τοὺς σπονδύλους τούτῳ διατεμὼν, πικρότατα τῆς πνοῆς αὐτὴν ἀφαιρεῖται συνάμα καὶ τῆς ζωῆς.

[30] Καὶ οἱ μὲν οὕτω τὰ κατὰ θυμὸν ἔπλησαν, ἡ δ᾽ εὐθὺς τῶν κατ᾽ ἔφεσιν ἔτυχε· παραπομποὺς γὰρ Ἀγγέλους εὑρήκει καὶ προπομποὺς, οἳ καὶ προηγοῦντο ταύτης, καὶ μετ᾽ εὐφημίας παρέπεμπον, καὶ εἰς οὐρανὸν ἐκ γῆς μετεβίβαζον. Τάχα δ᾽ ἂν ἀναγομένη τοιαῦτα τὰ πρὸς τὰς Ἀρχὰς, πρὸς τὰς Ἐξουσίας μετὰ παῤῥησίας ἐφθέγγετο, Ὑψώθη κέρας μου ἐν Θεῷ μου. Ἐν γὰρ αὐτῷ τοὺς ἐμοὺς ἐχθροὺς ἐκεράτισα, καὶ νῦν ἰδοὺ πρὸς αὐτὸν ἄπειμι, αὐτὸν ἀμέσως τὸν δι᾽ ἐμὲ γεγονότα κατ᾽ ἐμὲ προσκυνήσασα, τῆς τῆς θεομήτορος θείας ἀπαπολαύσουσα, τὰς διὰ Χριστὸν ἀθλησάσας, τὰς βιωσάσας, ἄλλως κατὰ Χριστὸν ἀσπασομένη, καὶ τῆς σφῶν ὁμιλίας κατατρυφήσουσα, εἴπω συνελοῦσα, τῶν τέως μοι προσκυνητῶν τύπων ὁψομένη νῦν ἀπέρχομαι τὰ πρωτότυπα· ἀπὸ γοῦν ἐμοῦ οἱ πονηρευόμενοι πάντες ἀπόστητε. Ἀλλ᾽ ἡ μὲν οὕτως ἐ͂ιχεν, οὕτως ἀνήρχετο. Οἱ δέ γε ταύτης προπορευόμευοι, παρεπόμενοί τε καὶ συνεπόμενοι τί ἂν ἐποίουν, καὶ ὅπως διέκειντο; εἰ γὰρ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι, ὡς ὁ Κύριος αὐτὸς εἴρηκε, χαίροντες, πόσης ἂν ἐπὶ τῇ ἐκ παιδὸς εὐθὺς εὐαρεστησάσῃ τῶν τούτου θεσμῶν χαρᾶς τε καὶ θυμηδίας ἐπλήσθησαν;

[31] Ἔγω γε οἴομαι ὡς οὐχ ἧττον ἣ ὅτε τὴν τῆς πρωτομάρτυρος παρέπεμπον Θέκλης ψυχὴν, καὶ ἐκρότουν καὶ ἔχαιρον, καὶ τὸν ἄνθρωπον ὑπὲρ ἀνθρώπων γενόμενον ὕμνουν τὲ καὶ ἐδόξαζον. Ἡ μὲν γὰρ τῷ εἰς τρίτον οὐρανὸν ἀνελθόντι Παύλῳ, καὶ τὰ ἄῤῥητα μυηθέντι κατηκολούθησε, διά τε πολλῆς ὅτι μυσταγωγίας πρὸς τὸ τοῦ μαρτυρίου στάδιον ἐπεδύσατο· ἡ δ᾽ οὐχ ὅπως διδασκάλῳ κατὰ Παύλον ἐχρήσατο, ἀλλ᾽ οὐ δὲ τῶν πολὺ μετ᾽ ἐκεῖνον· τὸ δέ γε μεῖζον, ὅτι καὶ συχνοῖς ἄγαν τῶν ὁμογνωμόνων δῆθεν πρὸς τοὐναντίον μεθελκομένη, τοῦ ὀρθροῦ περιέσχετο, καὶ ὑπερθανεῖν αὐτοῦ εἵλετο. Καὶ ἡ μὲν ἐπὶ πράγματι τὴν ἔνστασιν ἐνεδείξατο, παρ᾽ ἅπαντι ὁμολογημένῳ, τελείῳ τὲ ἅμα καὶ ἀτελεῖ, ἥ δ᾽ ἐπ᾽ ἀμφιβαλλομενῳ συχνοῖς, ἀτελέσι λέγω, οἳ καὶ πλείους ὥς φασι καὶ πολλὰς ὅτι τὰς ἀντιλογίας εὑρίσκουσιν, ὤφθη τε ἀπερίτρεπτος, καὶ τὰ παραπλήσια ἐνστᾶσα τῇ πρωτομάρτυρι τὰ ἴσα διεκαρτέρησε. Πόσον δ᾽ ἂν ἡγήσαντο ὅτι καὶ συνάθλους πλείστας πεποίηκε, καὶ πρὸς τὸν αὐτὸν ὑπὲρ Θεοῦ ζῆλον ἐπῆρε, καὶ τῆς ἄνω βασιλείας κληρονόμους κατέστησεν. Ἀλλ᾽ Ἄγγελοι μὲν οὕτωσί πως ἔχαιρον. Ὁσίων τε δῆμοι καὶ Μαρτύρων ἄλλοθεν ἄλλοι προσυπαντῶντες, ὡς τὸ εἰκὸς ἐδεξιοῦντο τὴν Ὁσίαν ἅμα καὶ Μάρτυρα, καὶ τῆς σφετέρας μοίρας ἑκάτεροι ποιῆσαι ταύτην ἐπόθουν καὶ ἰδιώσασθαι· Θεὸς δ᾽ ὑπὲρ οὗ καὶ δι᾽ ὃν ἠγωνίσατο διαιτήσας ἀμφοῖν, τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν ἀμφοῖν συναπολαύειν ἐνδέδωκεν.

[23] Talia cum dixisset tyrannus, continuo ministri ejus, tamquam ignis ligna corripiens, Sanctam auferunt a conspectu ipsius; & ceteras pariter cum ea abducunt, trahunt per crines, maxillas percutiunt, per plateas raptant insolenter. Atque has quidem absque mora crudeliter trucidant, [Cateris mactatis] venerandasque revera victimas, religionis causa mactatas, Numini supremo sistunt homines nefarii, postremæ condemnationis in ultimo mundi tempore, non sine insigni suo pudore, futuri rei: Beatam vero Theodosiam, de qua plurimus Regi fuerat sermo, ad alteram servantes quæstionem, iterum cum ea loqui cœperunt; & quamobrem pertinaciter adeo iis quæ imperabantur contradiceret, percunctari.

[24] At vero beata Martyr, summa sapientia summaque animi fortitudine ita eos est allocuta: [iterum interrogata Theodosia pro imaginibus loquitur:] Ego quoque id, o boni, ex vobis quæro, quid tandem esse possit in causa, cur ad cruciatus & mortem me designetis? An propterea quod religiose venerari studuerim ejus imaginem, qui cum Deus esset, propter me, natus est homo, similis mei? aut ejus qui Deum & hominem absque ulla virginitatis suæ labe peperit? aut eorum qui Salvatoris adventum mundo universo annuntiarunt? aut denique eorum qui suum pro Christi doctrina fuderunt sanguinem, quique alia etiam ratione divinam sibi amicitiam conciliare sunt conati? Quomodo vero non optima cum ratione stultam me dicerent & insanam, si vestra profecto deliria ego etiam delirare in animum inducerem? aut ab iis persuaderi mihi sinerem, qui ad absurda adeo pertrahere me conantur? Id autem qua tandem ratione valeam tolerare, quod sacræ & venerandæ Imagines odio vobis sint & ludibrio, & pro idolis habeantur. Idola certe novimus esse simulacra rerum non subsistentium, & solerti industria repræsentatarum figmenta: quorum prototypa cum vera non sint, neque per sese æstimationis ullius aut pretii, consequens est, ut ipsæ imagines nihilo majori veneratione sint dignæ.

[25] Ut igitur verbis nihil contra eam effici posse cognoverunt, [verberibus atrociter excipitur.] quam tanta animi firmitate respondentem, tamque sapienter errores confutantem audiverant, immaniter eam cædere cœperunt; quodque oratione persuadere non valuerant, verberum atrocitate extorquere sunt aggressi. Sed quod intenderant non modo non sunt consecuti, verum etiam omni prorsus exciderunt spe, quæ paululum eos decipiens, probavit esse, ut ait ille, stultissimos virorū. [Prov. 30. 2] Illi enim verberantes instruebant & dirigebant ictus: ipsa vero nihili eos faciens, ut vidit a verberibus ad verba rursum devenire paratos; Quod, inquit, facere vultis incunctanter peragite. Nostis me ab ea quam nunc habeo mente discessuram nunquam. Nec sane quisquam me terruerit eorum, qui corpus quidem istud occidere possunt, animæ autem meæ molestiam ullam afferre non possunt, quemadmodum potest is qui animam una perdere valet cum corpore, [rursumque propositi firmitatem professa,] quia tam hujus quam illius factor est & creator.

[26] Qua ratione affectos fuisse putatis hæc audientes? Quo modo tantum sui ipsorum contemptum excepisse eos, [immaniter flagellatur;] qui ob datam sibi a crudeli Imperatore potestatem, tollebant supercilium? Transfigebatur cor eorum velut jaculo quodam, & toti confundebantur præ furore, efficiebanturque rabidi, & per iracundiam agebant omnia. Non enim omnino in mentem sibi venire patiebantur, aut quod mulier esset, aut quod adeo religiose inculpateque vixisset; sed, veluti maleficam & feminarum omnium ultimam nequissimamque, solo afflixerunt & inclementer flagellarunt. Verberabant illi, & verberabant viribus totis; ipsa vero mente in cælum defixa, & majora melioraque omnia cogitans (o insignem animi fortitudinem! o præclaram in Deum fiduciam! o numquam satis laudandam generositatem!) in terram licet prostrata, hæc e Psalmis suaviter concinebat: Dominus firmamentum meum & refugium meum, & liberator meus. [Ps. 70. 3., Ps, 17. 3.] Deus meus, auxiliator meus, cornu salutis meæ, & susceptor meus, quem invocans salva ero. In ipso transgrediar murum; murum, inquam, perversitatis hujus, qui separat a Deo atque ab æterna ineffabilique in cælis beatitudine. [Ps. 17, 30.]

[27] [& discerpitur;] Cernere igitur erat, rivos quasi sanguinis e variis virginei corpusculi partibus profluentes, solum purpuratum, carnium frusta alio alia loco sparsa, corpus prorsus lacerum, corpus dissolutum, & ante mortem quasi præmortuum; cum anima interim perturbationis expers in ipso quodammodo cælo versari videretur. Etenim sublato aliquantisper capite; Verberate, inquiebat, quantum potestis, quin etiam cunctas in verbera afferte vires; nostis enim, a pristina mentis sententia nullo me modo dimovendam; nec vestris umquam desideriis me subjicere poteritis. Nonne ergo quod in Anaxarcho a Philosopho fuit præclarissimum insigniter tenuit? nonne melius quam ille, [tanto quam Anaxarchus Philosophus dignior laude] ob nobilitatem celebris, & ob sapientiam clarissimus, corpus suum contempsit? Si enim femina existens molle nihil, nihil sensit aut dixit femineum, nec reverita est quemquam; sublimius profecto quam ille philosophata est, & generosius egit. Hic videlicet exiguo solum tempore verberibus contusus, spectatoribus gestiit quemadmodum in theatro conspicuus esset; & hominum tantummodo laudem consectatus, fortiter fecit; cum scilicet præsentes obstupescerent hominem, sub ipsa contusione nequidem sese torquentem in latus, [quod nemo ea dignam putabat,] ipsique qui eum contundebant commotis animis eumdem demirarentur. Beatam vero hanc, tam qui cædebant, quam qui cæsam spectabant, non modo non miserabantur, sed infensissimo quoque prosequebantur odio; & dementiam ei objectabant, propter quam eam putabant infelicem.

[28] Revera post illam Dei supra naturam omnem positi incarnationem, [quamvis supra naturam pateretur,] iis quoque qui sub natura sunt supra naturam agere multa & pati concessum fuit. Neque id immerito; quippe natura omni superior, naturæque effector Deus; & præter naturæ leges natus homo, multaque supra ejus vires efficere valens; naturæ quoque dedit nonnulla supra vires perpeti, quemadmodum in hac Beata fecit. Quo enim modo valeret femina, imbecillis sexu, pœnitentiis exhausta, corpore verberibus sic lacerato, atque ut ita dicam discerpto, talia inter medios cruciatus sentire & profari? Equidem sic existimo, divinam Theodosiam, Machabæorum exemplo, corporearum omnium affectionum dominam constituisse rationem, [In carcerem data,] vere invictam, vere insuperabilem. Ceterum, ut tam fortiter tamque constanter cruciatus peracerbos ab ea sustineri viderunt qui eos inferebant, partim quidem quod a femina victi seipsos erubescerent, partim contra suam ipsorum pravitatem agentes, & in rabiem quodammodo acti, quod tunc unum supererat, in carcerem amandatam carceralibus tradunt ærumnis, ita eam fatigare volentes, & regiæ tandem subjicere voluntati.

[29] Non paucis deinde elapsis diebus, cum de ea iterum periculum facerent, [& paulo post morti adjudicata,] eamdemque sicut ante persistere invenirent, ac ejusdem cognoscerent manere sententiæ, mortem ejus decernunt. Mox alii manibus eam accipientes, alii per capitis velum trahentes, aliis alii corporis membris eam raptantes, velut pecus quoddam, ducebant, ad lanienam innocentem Dei buculam, ejusdem stabuli & pascui consortem, neque ab eis divelli unquam se passam. Non deerant interim qui eam percuterent, & inclementer verberarent; nam ceteros qui eam convitiis, e pleno (ut dicitur) plaustro petitis, onerabant omitto dicere. Postquam autem eo venerunt, ubi decreverant finem facere iis quæ intendebant; decreverant autem id facere in macello b, ut tamquam ovis jugularetur aut veluti jumentum mactaretur, tam ad contumeliam ipsius, [ad macellum pertrabitur & jugulatur.] quam ad aliorum idem cum ipsa sentientium irrisionem; postquam, ut dixi, pervenere quo volebant, carnificum nonnemo novum quiddam & insolitum excogitavit: illam enim quæ capitis abscissione aut machæræ impulsu peragitur, mortem acerbam quidem accidere, attamen tolerabilem arbitrabatur. Arrepto itaque quod in via publica forte offerebatur c cornu, Virginem sanctam prosternit solo; & crinibus eam corripiens, magna vi in jugulum d cornu impellit, & diffractis quæ deinde occurrunt vertebris, acerbissimo cum doloris sensu spiritum Martyri vitamque ademit.

[30] [Quæ in cælos gloriose evecta,] Atque hi quidem ea qua dictum est ratione furorem suum expleverunt, Theodosia vero votis ac desideriis suis omnino potita est. Cælestium quippe geniorum præcedentium subsequentiumque comitatu stipata, non sine insigni laudum præconio, e terris in cælum deducta fuit. Dum autem ascenderet, poterat ad Principatus & Potestates sic fidenter loqui; Exaltatum est cornu meum in Deo meo; illo quippe propitio, inimicos meos ventilavi cornu; & ecce nunc ad eum proficiscor, ipsummet qui pro me factus est homo, velamine amoto adoratura, & Matris ejus sanctissimæ fruitura conspectu, ac salutatura ceteras quæ vel pro Christo passæ sunt vel secundum ejus præcepta vixere, & ex earum conversatione non exiguum captura gaudium. Abeo, inquiebat, earum Imaginum, quas religioso semper cultu venerata sum, ipsamet conspectura prototypa. Discedite a me igitur omnes qui operamini iniquitatem. Hoc itaque modo Theodosiæ res sese habuere, hac ratione in cælos evasit. Nunc autem, qui illam præcedebant, qui comitabantur, quique subsequebantur Angeli, [plaudentibus Angelis,] quid fecisse aut quibus incessisse modis arbitramur? Etenim si super uno peccatore pœnitentiam agente, quemadmodum ipsemet Dominus testatus est, tantum ipsis sit gaudium; quanta eos lætitia, quanto gaudio dicemus fuisse repletos, ob eam quæ a primis vitæ suæ annis ei placuit per mandatorum ejus observationem? [Luc. 15, 7]

[31] Ad me quod attinet, non minori illam plausu lætitiaque exceptam, nec pauciores laudum ac gratiarum hymnos Deo propter hominem humanato decantatos fuisse arbitror, quam tunc cum Protomartyris Theclæ e animam deduxere Angeli. Illa quidem Paulo in tertium usque cælum rapto, & arcana non revelanda edocto, discipula adhæsit, a quo cum non pauca de rebus cælestibus didicisset, [comparatur S. Theclæ.] ad martyrii stadium alacriter decurrendum egregie profecto fuit instructa. Quid autem Theodosia? non Paulum, Paulive similem; aut etiam eorum unum qui diu sane post Pauli tempora vixerunt, præceptorem nacta est: sed quod pluris faciendum, cum plurimi f Christianorum palam in contrariam partem traherent, rectam tamen viam tenuit, & pro veritate mori elegit. Illa constantiam tenuit super re, imperfectis æque ac perfectis indubitata; Theodosia, pro ea quæ a multis vocabatur in controversiam, ab imperfectis scilicet, qui multas & magnas in contrarium rationes invenerant, ut ajebant, mansit inconcussa; in ceteris vero pari cum Protomartyre perseverantia nihil quam illa minus egit fortiter. Illud porro quanti faciendum est, quod plures ejusdem certaminis effecerit socias, quas ad similem zelum pro Deo excitavit, suoque exemplo in cælestis regni hereditatem immisit? Hoc ergo, modo lætabantur Angeli, Sanctorum vero & Martyrum turmæ, aliæ aliunde progredientes obviam, Sanctæ simul ac Martyri occurrebant, ut par erat, & suæ quique parti cupiebant propriam vindicare. Deus autem, cujus ope & cujus causa certaverat, cum utrisque conversans, fecit ut cum utrisque præmio perfrueretur æterno.

ANNOTATA.

a Anaxarchi Abderitæ, cum jussu Nicocreontis Cyprii tyranni in saxeo mortario contunderetur, ea vox laudatur, a Laertio, Cicerone, Valerio: Tunde, tunde Anaxarchi follem, Anaxarchum enim non tundis.

b De loco supra jam actum est. Μάκελλον autem, Latina licet vox sit, etiam Paulus dixit, 1 Cor. 10. Μακελλεῖον alii; hinc λεωμακέλλιον, Macellum publicum apud Cedrenum.

c Arietinum cornu fuisse indicat auctor distichi in Synaxariis.

d Melius forte Ambrosianum Synaxarium, κατὰ τὴν αὐχῆνα in cervice: quis enim nescit vertebras in cervice, non in gutture esse?

e S. Thecla, discipula S. Pauli, colitur 23 Septembr.

f Quia τῶν ὁμογνωμόνων ejusdem sententiæ, de fide circa Christum dumtaxat intelligi hic debet, Christianorum verti.

CAPUT V.
Miracula ad S. Theodosiæ invocationem patrata.

Ἐν μὲν οὐρανῷ τοιαῦτά τοι τῇ Μακαρίᾳ τῆδε συνήντηκεν, ὅσα γε ἐκ τῶν εἰκότων ἔστι στοχάσασθαι· τοὺς δ᾽ ἐπὶ γῆς εὑρισκομένους ἡμᾶς καὶ τὸ ἱερὸν αὐτῆς κατέχοντας λέιψανον, τί ποιεῖν ἄρα χρὴ, καὶ ὅπως δεῖ διακεῖσθαι, σκοπήσμεν, καὶ ταῦθ᾽ ὀσημέραι τῶν θαυμάτων αὐτῆς ἀπολαβόντας, τοὺς τέως παρειμένους τὴν ὁλομέλειαν τῆς σφῶν διαρτίας ὁρῶντας αὖθις αὖ ἀπολαβόντας, κωφοὺς καὶ ἀλάλους, φωνοῦντάς τε καὶ ἀκούοντας ἐφηδύνεσθαι, πάντως ταῖς θαυματουργίαις εὐχαριστεῖν τῷ ἐφ᾽ ἡμῶν τοιαῦτα διενεργοῦντι Θεῷ, καὶ τὴν δι᾽ ἦς ταῦτ᾽ ἐνεργούμεθα τὴν δεδοξασμένην ταύτην ἐν οὐρανοῖς, καὶ οὕτω μεγάλα ἰσχύουσαν ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ εἰκότα καὶ γεραίρειν καὶ εὐφημεῖν· πλεῖστα μὲν οὖν ἡ Ἁγία ὁσημέραι τερατουργεῖ, ἀλλ᾽ οὗπερ αὐτόπτης ἐγενόμην οὐκ ἀνήσω μὴ διηγήσασθαι.

[33] Παιδίον την ἡλικίαν ἤδη πρόσηβον ὄν, πατρὶς τῷδε τῶν περὶ τὸν Ρὑνδακὸν ποταμὸν μία κωμῶν, τῆς προενεγκούσης μεταναστὰν, τὸ δ᾽ ὅπως λέγειν οὐ φορητὸν, ἀσεβῶν τὰ κύκλω καταδραμόντων Ἀγαρηνῶν, καὶ παρὰ τὴν Κωνσταντίνου γενόμενον, τῇδε κᾀκεῖσε τῆς πόλεως ἁλώμενον ἦν, ἀλλ᾽ ὢ τῆς ἀνέκαθεν τοῦ ἀρχεκάκου πρὸς ἡμᾶς δυσμενείας! σκότου καὶ δίνης μιᾶς πληροῦται τῶν ἡμερῶν. Μεσημβρίας ἦν ὁ καιρὸς, ὅτε δὴ καὶ ὁ θεῖος ἔφη Δαυῒδ, τοῖς μὴ κατοικοῦσιν ἐν βοηθείᾳ τοῦ ὁψίστου, μὴ δ᾽ ἐν τῇ σκέπῃ τοῦ Θεοῦ αὐλιζομένοις, τὰ δαιμονιώδη συμπίπτειν φαντάσματα· παθὸν οὖν οὕτω καὶ τὸν λογισμὸν οὐκ ἐπ᾽ ὀλίγον συνταραχθὲν, τὰς ἰγνύας συνεστραμμένας αἴφνης ἔχον εὑρέθη, τοῖς μηροῖς τὰς κνήμας συμπεφηκυίας, ὁποῖα τῶν ἐκ γενετῆς ἀμβλωμάτων συχνὰ παρὰ τὰς πλατείας τῆς πόλεως ἔῤῥιπτε, τὸν τῶν παριόντων ἔλεον ἐκδεχόμεθα· ἀλλ᾽ ἦν ὡς ἐπίπαν ἀπόπληκτον τὸ παιδάριον, καὶ μὴ δ᾽ ὅτι πεπόνθει, συνεῖναι τὸ παράπαν δυνάμενον. Ἐπεὶ δ᾽ ἡ φύσις πρὸς ἅπερ εἴωθε κατηνάγκασε, τότ᾽ ἔγνωκεν ἀκριβῶς οὗ κακοῦ γέγονεν (ἑρπυστικὸν γὰρ κατέστη τὸ τέως βαδιστικὸν) χερσὶ μὲν ἴσα καὶ ποσὶ χρώμενον, τοῖς δὲ γόνασιν οὐχ ὅπως γε προβαῖνον, ἀλλὰ συρόμενον, νοῦν οὕτως ἔχων ἐπιπολὺ, τὰ πρὸς χρείας ἐξ αἰτήσεως ποριζόμενον. Ἕρπον τε τῇδε κᾳκεῖσε καὶ κυλινδούμενον, ἡ τοιαύτη γε μὴν ἄλλη τούτου, καὶ παρὰ τὴν ἐμὴν οἰκίαν γενέσθαι πεποίηκε, καί μοι πρὸς ὄψιν ἦλθεν, οὐ χωλεῦον, οὐκ ὀκλάζον, ἀλλὰ σαφῶς ἕρπον, κᾀπὶ τῷ στήθει καὶ τῇ κοιλίᾳ κατὰ τὴν παλαιὰν ἑκείνην κατάραν τοῦ ὄφεως πορευόμενον.

[43] Ἀλλ᾽ οὐ πάνυ γε συχναὶ παρῆλθον τῶν ἡμερῶν, καὶ βαδίζων αὖθις πρὸς ἡμᾶς ὁ παῖς γέγονε, βαίνων ἀπρόσκοπα, ἐπεί τε τοῖν ποδοῖν ἀμφοῖν σκηριπτόμενος, καὶ ἱστάμενος ὄρθιος, ὥς γε δὴ πάντες οἱ διὰ πλάσεως εὖ ἔχοντες, τέρας τοῦτο τοῖς προἳδοῦσιν ἅπασιν ἔδοξε, καὶ ἄλλος ἄλλον εὐθὺς μετεκαλεῖτο, καὶ ἕτερος ἑτέρου περὶ αὐτῷ ἐπυνθάνετο, Οὐχ οὗτος ἐκεῖνος, λέγων, ὁ πρὸ μικροῦ μεταφορητός; οὐχ οὗτος ὁ χθὲς ἔχων καὶ πρότριτα συγκεκαμμένα τὰ γόνατα; καὶ ἐπὶ πολύ πως διηπορούμεθα, εἰ ἐπαληθεύοντά εἰσιν ἡμῖν τὰ τῆς ὅψεως, ἕως αὐτὸς ἐγω γέ ἐγγύτερον ἀγαγὼν ὅπως τε ᾑρώμην, καὶ πότε ὑγιεῖς οὕτω τὸὺς πόδας ἐγένετο. Καὶ ὃς, ἐξῆλθον, ἔφη, τῶν ἐνταυθοῖ παρὰ τὸν αἰγιαλὸν γέγονα, ὡς τῶν μαριόντων αἰτοίμην ὡς τοῦ παρ᾽ αὐτῶν ἐλέους τυγχάνοιμι· ἀλλά τις τῶν ὁδιτῶν, οὐκ οἶδ᾽ ὅπως τις, οὐ γὰρ ἐώρακα πρότερον, οὐ μετὰ ταῦτα τοὐτον τεθέαμαι, καινότερον ἐπ᾽ ἐμοὶ πεποίηκεν ἔλεον, ἄρας με, καὶ γὰρ ἐπωμάδιον παρὰ τὴν Ἁγίαν φέρων κατέθετο, οὕτω γὰρ καλεῖσθαι τὴν μακαρίαν ταύτην Θεοδοσίαν ἡ τῶν θαυμάτων συνέχεια, παρά γε τῇ μεγαλοπόλει ταύτῃ πεποίηκεν, οἶμαι δὲ καὶ τῶν πόλεων πανταχῆ, πανταχῆ γὰρ ἐξαπλοῖ τὴν χάριν, ὅτι καὶ πανταχόθεν ξυῤῥέοντες οἱ κακῶς ἔχοντες, τῶν ἰάσεων ἐπανίασιν ἀπολαβόντες· τοίνυν καὶ ἀνωνύμως οὕτω τὸ παιδάριον ἀπεκάλεσεν.

[35] Καὶ δή με ὑποθεὶς, ἔφη, τῇ ταύτης σορῷ, ἐλαίῳ τε χρίσας τῆς ἐπῃωρημένης φωταγωγοῦ ἐξιὼν εὔχετο, ἐγὼ δ᾽ ἐναποληφθεὶς ἐν ἀμηχάνῳ γεγένημαι· οὐ γὰρ προβαίνειν ὅλως, οὐ μεταβαίνειν ἡδυνάμην, ἀλλ᾽ ὥς τι παρεῤῥίμην ἄχθος καὶ τῶν πρὸς χρείαν ἐστερόμην ὁ δείλαιος. Τρεῖς τῶν ἡμερῶν παρεῥῥύησαν, καί μοι ζάλη τις περὶ τὸν λογισμὸν γέγονεν, οὐχ οἵαπερ ἐκείνη ἡ πρὸ μικροῦ ξυμπεσοῦσα, καὶ τὰ γόνατα παραρθρώσασα, φρίκην μοι καὶ μόνης ἀπὸ μνήμης ἐκείνης ποιεῖ, γαλήνης δὲ τὴν καρδίαν πληροῦσα, καὶ πρὸς τὸ εὔθυμον μεταβάλλουσα, ὅθεν καὶ ὡς ἐν ὕπνῳ πεπεδημένος ἐ͂ιναι δόξας, ὑγιὴς ἀναθορῶν εὕρημαι, ἔστην τε ἐπὶ πόδας, καὶ προέβην ἐπὶ μακρὸν, ἐν ἑαυτῳ τε γενόμενος, καὶ ὅθεν ἧκέ μοι συνἰδὼν ἡ βοήθεια, τῇ τῆς Ἁγίας προσδεδραμήκειν σορῷ, καὶ τῇ ταύτης περιφὺς εἰκόνι, καὶ συχνὰ ταύτην περιπτυξάμενος, ἐξῆλθον ὡς ὁρᾶτε τοῦ ἐπ᾽ ἐμοὶ δοξάζων θαυματουργήματος, καὶ νῦν ἡμέραι τέτταρες ἤδη ἐξ οὗ τὴν πόλιν περινοστῶ, ἐλευθέρως ὅποι καὶ βούλομαι πορευόμενος.

[36] Ἀλλὰ μὴ δὲ τὰ ἐμὰ ὅτιπερ ἐμὰ παραληπτέον ἐμοὶ, ὡς μὴ καὶ αὐτὰ λήθης παραπεμφθεῖεν βυθῷ, κᾀγὼ μέμψει δικαίᾳ καθυποβληθείην ἀχαριστίας, μὴ δὲ λόγῳ ψιλῷ παραδοῦναι προθυμηθεὶς, ἅπερ εὖ τοῖς ἔργοις ἔφθην παθών· περὶ δὲ τοῦ δευτέρου τὸν λόγον ποιήσομαι πρότερον. Γαμβρὸς ἐμὸς ἐπὶ θυγατρὶ, τῶν εὐγενῶν οὗτος καὶ περιβλέπτων, ἀδελφιδοὺς γὰρ τοῦ νῦν εὐσεβῶς ἡμῶν βασιλεύοντος, παῖς δὲ τοῦ τὴν τῆς Κολχίδος ἀρχὴν ἔκ τε πατέρων, πάππων, καὶ ἐπιπάππων κληρωσαμένου, τούτῳ γὰρ ἡ τοῦ προβεβασιλευκότος θυγάτηρ γάμου νόμου συναφθεῖσα, μήτηρ τοῦδε γεγένηται· οὗτος δὴ πρὸς ἐσπέραν τῶν ἀνακτόρων ἐξῄει, καὶ τὴν ἐπ᾽ οἴκου σὺν τοῖς περὶ αὐτὸν ἐπορεύετο· οἷα δὲ τὰ τῶν νέων ἔτι τὴν ἡλικίαν, καὶ μάλιστα τῶν ἐφήβων, ὀποῖος οὗτος ἐτύγχανεν ὢν, ἱππηλατῆσαί οἱ ἐπῆλθεν, ἐφ᾽ ᾧ γε διαχυθῆναι μικρόν. Τοὺς οὖν ἀμφ᾽ αὐτὸν συχννᾶ καὶ ταῦτα κωλύοντας, καὶ τὴν ἀωρίαν προἳσχομένους περιἳδὼν, ὅλως τοῦ πρὸς θέλησιν γέγονε, τοῦτο μόνον σφίσιν ἐγκελευσάμενος, Ἄπιτε, τοὺς σῦας ἀπώσατε, τῆς γὰρ λεωφόρου πλησίον ἦσαν οὗτοι νεμόμενοι. Καὶ οἱ μὲν ὡς προσετάγησαν πεποιήκεσαν, ὁ δ᾽ εὐθὺς συχνὰ μυωπάζων ἐφέρετο, ἀλλ᾽ ἐφέρετο ἔως οἱ ἀπελθέντες δίς τε συστραφέντες καὶ τρὶς, τοῖς τοῦ ἵππου ποσὶν ὤφθησαν κυλινδουμενοί τε καὶ συμποδίζοντες. Ὅ τε γὰρ ἵππος ὁσάκις οἰ σύες περιεσκέλιζον, ἔργον ὥσπερ τοῦτο ποιούμενοι, πίπτων ἄμα καὶ ἐγειρόμενος, τέλος εἰπεῖν, ἀνήγερτα πέπτωκε· καὶ ὀ ἀναβάτης ἐκτιναχθεὶς, καὶ ὥσπερ ἀποσφενδονηθεὶς, εὕρηται κείμενος παρευθὸς, ἄγχιστά που τοῦ ἵππου πρηνὴς, μηδὲν ὅλως νεκροῦ διενηνοχὼς, πλὴν ὅσον σφυγμὸς ἀμυδρὸς, καὶ πνεῦμα τοῖς περιεργαζομένοις λεπτὸν, τοῖς περιοῦσιν ἔτι συγκαταλέγειν τοῦτον ὑπέβαλεν.

[37] Οὐκ ἄπο ταῦτα τῶν ἀνακτόρων ξυμβέβηκε, τόπος γὰρ ἐν ᾧ ὁ οὑτωσί πως Γυρολίμνη καλούμενος· ἀλλ᾽ οἷα δὴ τὰ τῆς φήμης ἐν ἀκαρεὶ διαπεφήμισται πανταχῆ, ὡς τέθνηκεν ὁδεεῖνα ἱππηλατῶν, καὶ οἰ μὲν, Ὤ τοῦ συμβάματος! ὢ τῆς δεινῆς ταύτης ἔλεγον συμφορᾶς! οἵ δ᾽, Ὤ οἷον αἴφνης γέγονεν! ὢ οἷον ἀπροσδοκήτως συνέπεσε! Καί μοι τίς ἐφίσταται δακρύων ὐπόπλεος, θέλων μὲν ἀλλεῖλαι τὸ γεγονὸς, τὴν δὲ φωνὴν οὐχ ἧττον τοῖς στεναγμοῖς ἢ τοῖς ἄσθμασιν ἐγκοπτόμενος, ἐκ μόνης τῆς τοῦ προσώπου κατηφείας, καὶ τῆς πρός με συμπαθείας, ἣν ὐπενέφαινεν ἐμὴν γνωρίζων τὴν συμφορὰν ἔμοι γε, κᾀγὼ διαταραχθεὶς, Τίνι τῶν ἐμῶν ξυνέπεσε τὸ δεινὸν, καὶ τίπερ ὃ πέπονθε; διεπυνθανόμην εὐθύς· καὶ ὃς, Ὁ σὸς ἰππηλάτει γαμβρὸς, καὶ οἰ συμπέπτωκεν ὀ ἵππος, καὶ εἰς ἔτι κεῖται, μηδέν τι λέγων, μηδενὸς αἰσθανόμενος· ἐξείειν αὐτίκα τοῦ διηγουμένου, καί μοι παρὰ τὴν ὁδὸν οὐδὲν, ἀλλ᾽ ἢ τοῦτο μόνον ἡκούετο, Ὤ οἷον ἀκούσεται; ὣ οἷον ὁ κηδεστὴς τοῦδε θεάσεται; στεναγμοί τε τῇδε κακεῖσε, καὶ χειρῶν πάταγοι. Ἀλλ᾽ ἐπέστην οὗπερ ἦν κείμενος, καὶ λαβόμενος τῆς χειρὸς, καὶ περιθεὶς αὐτὸν ταῖς ἀγκάλαις, τι πάσχεις ἔφην; τί ὀδυνᾷ; δήλωσόν μοι παῖ φίλτατε, οὐ δ᾽ οὐδέν τι κρεῖττον ἀψύχου τῶν λεγομένων ἦν ἐπαΐων.

[38] Παρῆλθεν ἡ νὺξ ἐκείνη τῶν Ἀσκληπιαδῶν οὐδὲν οὐδαμῶς παριέντων, ὅσαπερ ἐπὶ τοῖσδε πράττειν ἡ τέχνη παρεγγυᾶ, φλέβας δηλαδὴ τεμνόντων ἀμφοτέρων χειρῶν, καὶ βοηθοῦντων ἄλλοθεν ἄλλως, κάτω τὰ ἄνω κινούντων, ὅ φασιν οὗτοι, καὶ πάντα τρόπον μηχανομένων ὡς εἰς αἴσθησιν ἀγαγεῖν, ὃ δ᾽ οὐδὲν ἄμεινον ἐ͂ιχεν, ἀλλ᾽ ὁμοίως ἀναισθητῶν ἦν. Παῤῥερύη καὶ τὸ τῆς διαδειξαμένης ἡμέρας διάστημα, καὶ οὗτος ὀ αὐτὸς ἦν· Ὄψε δὲ καὶ πρὸς ἐσπέραν ἐφθέγξατο, βίαιόν τι καὶ ἀδιάρθρωτον, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν παρεφθέγξατο. Καὶ τοῦ λοιποῦ, παρακεκομμένα λαλῶν ἦν, ἄλλα μὲν ἐρωτώμενος, ἄλλα δ᾽ ἀποκρινόμενος πλειστάκις τῆς ἡμέρας παραφρονῶν, καὶ οὐχ ἥκιστα τῆς νυκτὸς, νῦν μὲν τοῦτο, νῦν δ᾽ ἐκεῖνο φθεγγόμενος, μηδὲν δ᾽ ὅτι καὶ παριστάνων, μὴ δὲ δηλοποιῶν, μεταξύ τε βοῶν γεγονὼς, καὶ ὡς πεπονθώς τι τῶν ἀνηκέστων, μέγα κράζων αἴφνης καὶ ὀδυρόμενος.

[39] Ἠσχάλλομεν οὖν ὥς τὸ εἰκὸς, ἐδυσφοροῦμεν οἰ κηδεσταὶ, δέος γὰρ ἡμῖν ἐπῄει μὴ μείνῃ διὰ παντὸς οὕτω παραληρῶν, καὶ τὰς φρένας εἴη διὰ βίου παράκοπος. Οὐ γὰρ δήπως εἰς ἀγαθὸν καὶ τὸ τῶν χοίρων ἐξελαμβάνομεν, τοὺς ἐξαιτησαμένους τὸν Κύριον ἐμβληθῆναι χοίροις διενθυμούενοι, τοὺς ἡμῖν ἀρχῆθεν ἐπιβουλεύοντας δαίμονας, καὶ μάλιστα μαθόντες ὡς διωχθέντες ὑπέστρεψαν οἱ χοῖροι, καὶ ὡς οὐχ ἄπαξ εἰσιόντες τε καὶ ἐξιόντες, προσβάλλοντες· ὥσπερεὶ καὶ ἡττώμενοι, τελευταῖον θρασύτερον ἐπιτεθέντες κατέβαλον. Ὅτι δ᾽ οὐ πόῤῥω τῆς ἀληθείας ἐστοχαζόμεθα, αὐτὸς ὁ ταῦτα παθὼν, μετὰ τὴν τοῦ πάθους ἀπαλλαγὴν, σαφῶς ἡμῖν διεδήλωσεν. Εἴρηκε καὶ γὰρ ὡς ἔδοξεν ἄνδρα ὁρᾶν, μέλανα τὴν χροιὰν, ἄγριον τὴν ὄψιν, ὑπερμεγέθη τὸ σῶμα, σχοίνοις περιἳσχημένους τοὺς σῦας, ἐφέλκοντα τοῖς τοῦ ἵππου ποσίν· ἐκφεύγειν τε τούτους βιαζομένους, πρὸς δὲ βίαν ἀπαγομένους, ἕως συμποδισθέντος πεσὼν, οὐ μέμνηται ὅτι καὶ πέπονθεν.

[40] Ἐφ᾽ ἰκαναῖς οὖν ἦμεν οὕτω διαπορούμενοι, ὅπως τοῦ ἀνυποίστου πάθους αὐτὸν ἀπαλλάξαιμεν, ὅπως ἑαυτοὺς τῆς ἐπὶ τῷδε φροντίδος τὲ καὶ λύπης ἐλευθερώσαιμεν· Ἀλλ᾽ εἰς νοῦν μόγις ἐβάλομεν τὰ τῇ Ἁγἰᾳ καθεκάστην τερατουργούμενα, καὶ ὡς ἐκ ζάλης εἰς λιμένα παραυτὰ καθωρμίσθημεν, καὶ πρὸς τὸ εὐθυμότερον εὐθὺς ἐπανείημεν, καὶ ὥσπερ ἑαυτῶν ἐγεγόνειμεν, οἱ πρὸ μικροῦ σχεδὸν ἐξεστηκότες, και τινα τρόπον τῷ πεπονθότι συμπάσχοντες. Πάντων οὖν ἄλλων αὐτίκα ἠλογηκότες παρά γε τῇ σορῷ τῆς Ἁγίας γινόμεθα, καὶ ῥιπτοῦμεν ἐπ᾽ ἐδάφους αὐτὸν· καὶ ὁ νεωκόρος τοῦ κιβωτοῦ τὸν ἱερὸν ἐξενεγκὼν θησαυρὸν, τὸν ζῶντα ταῖς ἐνεργείαις ὄντως νεκρὸν, ὅλῳ ἐπιστηρίζει τῷ σώματι, κεφαλῆς αὐτῆς ἀπαρξάμενος, χρίει τε λαβὼν ἔλαιον τῆς φωταγωγοῦ σταυρωειδῶς τῷδε τὸ πρόσωπον, καὶ πρός γε στέρνα τε καὶ μετάφρενα. Καὶ, ὣ θαυμασίων Θεοῦ! ὢ δόξης, ἧς ἀπήλαυσαν ψυχαὶ μετὰ σωμάτων ὑπεραθλήσασαι τοῦ Θεοῦ, ψυχαὶ κατὰ Θεὸν τοῖς σώμασι συμβιώσασαι· ὡς οὐδὲν πεπονθὼς, ὡς οὔ ποτέ τι παραφθεγξάμενος, ἐξήει ῥώμης εὖ ἔχων καὶ τῶν φρενῶν ἀπρόσκοπα ὁμιλῶν, καὶ τῶν λεγομένων ἐν συνέσει γινόμενος· ἐῶ γὰρ ὡς καὶ προκόπτειτο ἀπὸ τοῦδε, οὐχ ἧττον ἢ τῇ ἡλικίᾳ ψυχικοῖς τε καὶ σωματικοῖς προτερήμασιν, ὃ θείας σαφῶς ἐπισκοπῆς ἤγημαι, ὃ μείζονος θαυματουργίας λογίζομαι.

[41] Ἀλλ᾽ οὐ δὲ τὸ ἐπ᾽ ἐμοὶ παραδραμοῦμαι τῆς Ἁγίας τεράστιον. Ἐπλήγην πόδα τὸν δεξιὸν, πρὸ χρόνων ὅτι σοχνῶν, ἡ δὲ πληγὴ, ἵππος ἐπὶ κνήμης λὰξ ἔτυψεν, ὃ πρὸς τὸ παρὸν εὐπεριφρόνητον ἔδοξεν, ἀλλά μοι μετὰ τὴν τετάρτην ὀδύναι γεγόνεισαν οὐδοπωσοῦν φορηταὶ, οὐκ ἐφ᾽ ᾧ γε ἐπεπλήγην μέρει, ἀλλ᾽ ἐπὶ σφυροῖς, ἐπὶ δακτύλοις, ἐφ᾽ ὅλῳ τῷ ταρσῷ καὶ τῲ πέλματι· ἦν οὖν πονήρως ἔχων ἐφ᾽ ἱκαναῖς, καὶ τοῦ πάθους λωφήσαντος, χωλεύων αὖθις ἐπὶ πολὺ, καὶ οὐκ εὖ ἐπιστηριζόμενος τῷ πεπονθότι ποδὶ, δύο τῶν ἐνιαυτῶν παρεῤῥύησαν, καὶ πόδα τὸν αὐτὸν ἤλγησα, καὶ τοῦ λοιποῦ μοι κατέτος ὥς τι τῶν ἐκ περιόδου ξυναντᾷν εἰωθότων νοσημάτων, τὸ τῶν ποδῶν ἄλγος ἀνέσκηπτε, μετὰ δὲ χρόνους οὐ πάνυ πολλοὺς δὶς τοῦ ἔτους ξυνέβαινέ μοι τὸ πάθος καὶ τρίς. Καί μοι δέος ἔνδεν εἰσήει, μή πως προἳόντος τοῦ χρόνου καὶ τοῦ κακοῦ· ἐκ γὰρ φιλοζωΐας οἶμαι πᾶς τις ὡς κᾀγὼ φαντάζεται τὸ μακρόβιον, καὶ μᾶλλον εἰ κατ᾽ ἐμὲ προστετηκὼς εἴη τοῖς γηΐνοις τοῖσδε καὶ κηλοῦσι τὴν αἴσθησιν· φόβος οὖν μοι γεγόνει μὴ χεῖράς τε παραλυθείην καὶ πόδας, ἣ καὶ τὸ σύμπαν ἐξαρθρωθείην, καὶ καθάπαξ κατασταίην κλινοπετὴς· ἐπὶ δὲ μᾶλλον ἐφόβουν οἱ τῶν ἰατρῶν δοκιμώτεροι, ξυνήθεις ὄντες ἐμοὶ καὶ ἡλικιῶται, μηδέν πως ἰσχύειν πρὸς τὴν νόσον τὴν τέχνην ἰσχυριζόμενοι.

[42] Τί γοῦν ἐπεπόνθειν, ὅθεν μοι δι᾽ ἐλπίδος ἦν ἡ βοήθεια, λαβὼν ἐκεῖθεν τὴν ἀπαγόρευσιν, ἀθυμίᾳ κατεσχέθην, καὶ ὡς τὸ εἰκὸς ἠκηδίασα· ἀλλ᾽ ἐμνήσθην κατὰ τὴν Δαυιδικὴν εἰσήγησιν τοῦ Θεοῦ, καὶ θυμηδίας ἐπλήσθην εὐθὺς, ἐν γὰρ αὐτῷ, καὶ γὰρ ἔφην, εἰ καὶ ἡ νόσος ἰσχυρὰ καὶ τὴν τέχνην νικᾶ, ἀλλ᾽ ἡττήσεται τῆς κραταιᾶς ἰσχύος Θεοῦ· ὡς γὰρ πεπιστεύκαμεν, καὶ τὰ ἀδύνατα Θεῷ δυνατὰ, καὶ οὐδὲν ὄτι τῆς αὐτοῦ δυνάμεως ὑπερκείσεται. Καί γε ἐνενοησάμην, ὅπως τε ἡ πάναγνος αὐτοῦ Μήτηρ κοινῆ τε καὶ καθέκαστα ἡμῶν κηδομένη, πάντων ὑπερεντυγχάνει διηνεκῶς, Ἁγίους τε καὶ Ἁγίας ἀνελογισάμην, οἷς καὶ τῆδε χάρις ὅτι μεγίστη πρὸς τοῦ ἐν οὐρανοῖς δοξάσαντος δίδοται, ὡς καὶ θεραπεύειν ἀνήκεστα καὶ ἰᾶσθαι ἀνίατα δύνασθαι· Δημήτριόν φημι τὸν ἐν μάρτυσι διαβόητον, τὸν ἱεράρχα μέγα Νικόλαον, Εὖπλον τὸν πολύτλαν καὶ τοῦ Εὐαγγελίου τῷ ὄντι διάκονον· ἐπὶ δὲ τούτοις καὶ μετὰ τούτων τὴν Ὁσίαν ταύτην καὶ Μάρτυρα, ἧς ἐγγειτόνων ὢν τῇ σορῷ, τὰς ὁσημέραι τε καὶ ὁσῶραι θαυματουργίας ἐπὶ τοιοῖς δέ τισιν ἐπυνθανόμεν τελουμένας καὶ χείροσι. Τοῖς οὖν ἰατροῖς αὐτίκα χαίρειν καὶ αὐτοῖς φαρμάκοις εἰπὼν, τούτους μόνους προυστησάμεν τῆς νόσου θεραπευτάς.

[43] Πῶς τοίνυν παραστήσω, πῶς τὸν ἔλεον, ὃν ἐνεδείξατό μοι τῷ ἀχρείῳ τούτου δούλῳ Θεὸς, διὰ τῶν εὐηρεστηκότων αὐτῷ, διὰ βραχέος ἐρῶ; Χρόνοις ἐν ὀλίγοις ἐξαρθρωθῆναι προσδόκιμος ὢν, πλείστους ἤδη παρήμειψα, καὶ διαρτίας εὖ ἔχων μελῶν, καὶ βαδίζω, ὡς ὅτε ἦν εἰκοσιέτης ἐβάδιζον, καί μοι ἐλευθέρως αἱ χεῖρες, ὅποι τε βουλητὸν ἐμοὶ, καὶ τὸ ψυχικὸν πνεῦμα κινεῖ, φέρονταί τε καὶ μεταφέρονται. Τοιαῦθ᾽ ὁρῶμεν τῇ Ἁγίᾳ τελούμενα, τοιαῦθ᾽ ὁσημέραι τερατουργούμενα. Τί γοῦν δὴ τὰ πάλαι καταλέγειν, ἢ παραδιδόναι τὰ ἐφ᾽ ἡμῶν συγγραφῆ; μηδεμίαν σφῶν λαμβανόντων διέχειαν, κυμάτων τε δίκην ἕτερον ἑτέρου καταλαμβάνοντος· καὶ γάρ πως παραπλήσιον ἂν παθεῖν δόξειεν ὁ ταῦτα συγγράφειν πειρώμενος, τοῖς ἐπ᾽ ἀφροσύνῃ διαβωήτοις ἔκεινοις, ὧν οἱ μὲν ἀριθμεῖν προήχθησαν κύματα, οἱ δ᾽ ἀστέρας, οἵ δ᾽ ἄλλῳ τινὶ τῶν ἀδυνάτων ἐπιχειρήσαντες, ἐνεπαίχθησαν.

[32] Atque hujusmodi ferme fuere ea quæ Sanctæ in cælo contigerunt, prout congrue conjectare licet; nos vero qui in terra positi sacras ejus Reliquias feliciter possidemus, [Ad sepulcrum Theodosiæ miraculis clarum] quid tandem facere, aut qua ratione affectos esse oporteat, consideremus; præsertim cum tot ejus admiranda opera nullo non die experiamur; videamusque homines, corporis usu viribusque destitutos, hactenus membrorum suorum rectam consequi conformationem; surdos ac mutos, recuperato aurium & linguæ usu, ob insignia adeo miracula gaudio exultare, & Deo, qui tanta erga homines operatur, gratias exhibere; & illam propter cujus merita tantum beneficiorum accipimus, quæque tanta in cælo gloria, tanta in terris potestate pollet, debitis honorum & laudum titulis, ut par est, prosequi. Multa sunt quidem quæ Sancta quotidie facit admiranda, sed quæ ipsis hisce oculis videre merui, non possum non enarrare.

[35] Puer quidam erat ætate ad pubertatis annos jam progressus, ex eorum pagorum uno aliquo, qui in Phrygia ad fluvium a Rhyndacum sunt, oriundus, sed a patrio solo peregrinus. Hic, [adolescens vagus,] quod dictu abominabile, vagorum Agarenorum impietatem sectabatur, & Constantinopolim adveniens, hac illac per civitatem oberrabat. Ecce autem, o rabiem dæmonis, omnium contra nos malorum auctoris! die quadam impletur tenebris & vertigine. Meridianum scilicet erat tempus, quando etiam David ait, non habitantibus in adjutorio Altissimi, & in Dei tabernaculo non commorantibus, dæmoniacas imaginationes ingruere. Cum igitur sic agitaretur, & ratio ei non parum esset conturbata, derepente etiam contortis ita repertus fuit genibus, ut tibiæ femoribus adhærerent, [cuicum stupore mentis adveniens contractio gradiendi facultatem abstulerat,] & abortivis illis haud dissimilis appareret, quos ad prætereuntium concitandam commiserationem plateis expositos frequenter conspicimus; quin etiam apoplecticus totus erat, nec plane intelligere poterat quid pateretur. [Psalm. 90.] Cum autem natura cogeret ad ea quibus assuevit, tunc satis cognoscens quid mali esset (reptilis enim factus erat, qui eatenus solebat pedibus incedere) manibus æque ac pedibus utens, supra sua se genua non promovebat, sed protrahebat, eatenus saltem rationis compos, ut victum quæreret mendicato. Sic hac illacque repentem seque volutantem (nec enim aliter poterat) ad meas quoque ædes eum contigit devenire, mihique in conspectum venire, non gressu debilem, non claudicantem, sed manifeste repentem & gradientem supra pectus ac ventrem, secundum veterem maledictionem serpentis.

[34] [quemque humi repētem auctor ipse viderat] Non multi inde effluxerant dies, cum rursus ad ædes nostras idem se adolescens contulit, absque omni impedimento omnique incommodo progrediens, utroque firmiter consistens pede, & corpore in altum erecto, quemadmodum solentii quibus omni ex parte absoluta membrorum omnium conformatio obtigit. Prodigium hoc omnibus qui aderant non mediocre visum est: ac alii confestim alios, ut fit, advocantes, super adolescente illo multa ex invicem sciscitabantur: Nonne, inquiebant, ille hic est, qui non a multo tempore huc ad nos fuit delatus? Nonne idem ipse ab heri & nudiustertius contracta habebat ganua? [ab homine ignoto delatus] Multum igitur dubitabamus, num vera essent quæ videbamus oculis; donec ego ipse propius ad eum accedens, percunctari cœpi, qua tandem ratione, quove tempore pedum sanitatem consecutus esset. At ille; Non ita pridem, inquit, hinc ad littus egressus sum, ut a prætereuntibus eleëmosynæ aliquid rogando consequerer; cum ecce e transeuntibus unus quisquam (nec enim quis fuerit scio, qui ante numquam hominem videram, & deinde non conspexi amplius) insolitam mihi eleëmosynam contulit; dum arreptum me atque in humeros suos sublatum, [supraque tumbam relictus,] deposuit apud Sanctam: hoc quippe nomine beatam Theodosiam appellari, in hac magna civitate fecit miraculorum multitudo: existimo autem sic etiam in aliis ubique urbibus nominari; ubique enim gratiam divinitus sibi collatam explicat; quare etiam undique confluunt male habentes, & discedunt sanitatis restitutionem consecuti.

[35] [mentis & corporis sanitatem recipit.] Itaque Sanctam quoque puer iste vocans absque proprio nomine. Super hujus, inquit, tumulum me ponens ille, & desuper appensæ lampadis oleo inungens, oravit & abiit. Ego vero derelictus, quid agerem nesciebam: nam neque progredi neque digredi inde poteram, sed inutilis instar ponderis remanebam, omnibus ad vitam necessariis rebus destitutus miser. Tres abierant dies, cum mihi quædam mentis concussio accidit, non qualis ante exiguum tempus superveniens mihi genua contraxit, & vel sola recordatione sui horrorem mihi incutit; sed animum implens tranquillitate, optimeque componens; unde, veluti si somnianti tantum oblatum fuisset pedum impedimentum, ita me sanum exiliens reperi, stetique in pedes erectus, & modicum progressus sum. Tum vero in meipsum regressus, & unde auxilium mihi venisset intelligens, ad Sanctæ sepulcrum cucurri; & sacræ ejus imagini affusus, cum illam complexu frequenti strinxissem, exivi ut videtis, miraculum in me factum celebrans. Quartus vero nunc dies est, ex quo urbem hanc omnem sanus obambulo, & quocumque locorum fuerit libitum absque impedimento pergo.

[36] [Iuvenis nobilis, auctoris gener,] Sed quæ mea sunt, tamquam si mea non essent, præterire non debeo; ne si profundo ea silentio obruam, ingratitudinis notæ subjiciar, quod nec sermone quidem exili dignatus ea fuerim, in quibus opere benefico præventus sum cum essem infirmus. Quod autem posterius accidit, de eo prius sermonem instituam. Gener mihi per filiam est nobilis atque illustris, utpote nepos ejus qui modo pie Imperium moderatur; illius vero filius, qui ex legitima parentum, avorum, & proavorum successione Colchidis Principatum hereditate tenuit; quam enim hic Imperatoris defuncti filiam matrimonii lege sibi conjunxit, hujus quo de loquor mater extitit. Hunc, cum sub vesperam ex aula Imperatoria domum se cum suis referret, cupido subiit equo se exercendi, ineoque nonnihil se exhilarandi, quemadmodum frequenter solent ætatis istius juvenes, in prima præsertim pubertate, qualis ipse erat. Eos autem qui circa ipsum erant, & multo magnoque conatu dissadere id conabantur, intempestivum esse suggerentes, contemnens, in sententia omnino permansit; hoc tantum illis imperans, ut sues, qui propter viam publicam pascebantur, abigerent. Fecerunt illi ut jussi erant: ipse vero multimodis equum tentans ferebatur, [equo lapso] donec scilicet sues abactæ, ter quaterve redeuntes, sub ipsis equi pedibus volutari cœperunt, eumque impedire. Equus enim, quoties sub pedibus ejus versabantur sues, veluti de industria id agentes, cadens simul assurgensque, tandem ita concidit, ut resurgere nequiret; sessor autem, excussus tamquam e funda, statim humi jacuit pronus juxta equum, parum admodum distans a mortuo, nisi quod tenuis quidam arteriæ pulsus, a medicis deprehensus, eum adhuc in vivis numerandum suggerebat.

[37] Non longe a palatio hæc acciderunt, eo scilicet loco, qui Stagnum rotundum dicitur. Sed, quemadmodum ea solent quæ fama feruntur, repente ubique vulgatum fuit, [pro mortuo habitus,] obiisse ex infelici equitatione juvenem. Tum vero alii; O infelicem exclamant, casum! o infortunium! Alii; Quam, inquiunt, subito id accidit! quam inexpectato corruit! Ad me quoque e vestigio quidam accurrit, lacrymarum plenus, & cupiens quidem id quod acciderat renuntiare, sed voce non continuis minus singultibus quam multo anhelitu impedita, ex sola demissi in terram vultus mœstitia, & commiserationis quem demonstrabat affectu, triste mihi quidpiam videbatur significare. Atque ego non parum animo commotus, Cui, inquam, meorum & quid tandem infortunii accidit? Tuus, respondit, gener equo ferebatur, cum quo pariter in terram corruit; ac etiamnum infelix jacet absque loquela & sensu. His narratis egredior domo: neque aliud audire per viam mihi contigit, quam, O quomodo id intelliget, quomodo videbit socer ejus! Hac illac gemitus & manuum complosiones audiebantur; cum ego ad locum ubi jacebat perveniens, manumque apprehendens & brachia circumdans; Quid pateris, ajebam, quid doles? carissime fili: age indica: ipse vero nihil magis audiebat quæ dicebam quam si exanimis omnino fuisset.

[38] Jamque nox illa præterierat, nihil omittentibus medicis eorum quæ hac occasione ut fiant, ars medica præscribit: utriusque manus apertæ sunt venæ, alia tentata remedia omnia, omnia mota sus deque, ut dicunt, & nihil non adhibitum operæ, ut sensibus redderetur adolescens: [ac tandem delirare deprehensus,] qui nihilo tamen melius inde habuit, sed eadem prorsus ratione jacebat sensus omnis expers. Præteriit quoque ea quæ noctem jam dictam subsecuta erat dies, atque ille in eodem usque statu permanere visus; cum ecce sub vesperam quasdam, quasi coactas, nec distinctas satis voces, seu potius deliramenta, proferre cœpit; deinceps vero concisa quædam loquebatur, aliud quam quod interrogabatur respondens. Diurnis ut plurimum horis, maxime vero nocturnis, modo hoc, modo illud dicens, nihil certi indicare aut exprimere manifeste valebat. Clamores subinde edebat ingentes, quasi intolerabile quiddam cogeretur perferre, ac vehementer sane lamentabatur.

[39] Nos interim, qui curam ejus gerebamus, graviter, ut par erat, angeb amur: metus quippe nobis incutiebatur, ne perpetuo delirus, aut tota vita impos mentis perseveraret. [non sine justa suspicione maleficii,] Sed nec boni quidquam ominabamur ex porcis: illos enim cogitabamus dæmones, qui & olim a Domino id petierunt, ut in porcos immitterentur, & a principio insidiari nobis non cessant; maxime cum audiremus, quomodo depulsi a via, in eamdem rediissent; idque non simpliciter egrediendo rediendoque; sed tamquam assilientes cedentesque, ac denique audacius incurrentes, juvenem subvertissent. Quod vero haud longe a rei veritate conjectura nostra abesset, ipsemet qui hæc patiebatur, postquam a malo suo liberatus deinde fuit, planissime declaravit. Asseruit quippe, visum sibi fuisse virum, atro colore, severo vultu, corporis magnitudine inusitata, qui funibus constrictos porcos sub ipsos equi pedes adigebat. Porcos autem fugere primum compulsos, alia deinde vi in equum denuo immissos, donec sic impedito collapsus, pateretur ea quorum amplius non meminit.

[40] [attactu reliquiarum S. Theodosiæ,] Non igitur absque ratione angebamur, quomodo e tam grandi malo eximeremus adolescentem, & nos ipsos mœrore & solicitudine liberaremus. Vix autem ea quæ S. Theodosia quotidie patrat admiranda, cœperamus mente revolvere, cum ecce quasi ex tempestate delati in portum, animos continuo majores sumpsimus, & nobis veluti derepente sumus redditi, qui paulo ante consilii inopes extra nos ipsos versabamur, & iisdem quodammodo, quibus adolescens, excruciabamur doloribus. Omnia igitur alia seponentes, ad Sanctæ sepulcrum pergimus, ipsumque in templi pavimento collocamus. Tum ædituus sacrum e lipsanotheca thesaurum promere, iisque hominis, spirantis quidem, sed quem ob virium naturalium defectum intermortuum æstimasse, [pristinæ sanitati restituitur.] totum corpus signare, initium a capite ducens; oleoque e lampade accepto in modum Crucis vultum, pectus, ac dorsum jacentis oblinere. Ecce autem, (o admiranda Dei opera! o gloriæ insignis magnitudinem, qua in cælo perfruuntur animæ, quæ Dei causa in corporibus certaverunt, animæ quæ secundum Deum vixerunt cum corporibus) quasi nihil umquam mali perpessus, neque aliquid præter rationem locutus, integris corporis ac mentis facultatibus exivit, expedite loquens, & ea quæ loquebatur intelligens. Omitto dicere, quantum ex eo tempore profecerit, non minus quam ætate, spiritus & corporis prærogativis; quod ego profecto singulari cuipiam Dei erga illum providentiæ attribuere, nec minoris miraculi loco habere mihi posse videor.

[41] Sed neque aliud, quod eadem Sancta admirandum mihi beneficium præstitit, silentio duxi prætermittendum. [Auctor ipse pedes graviter affectus,] Ante non exiguum tempus crus mihi fuit valde affectum, ex vulnere quod recalcitrans equus impegerat, nec magni sub initium esse videbatur momenti. Postquam autem quatuor omnino elapsi erant dies, doloribus oppressus sum non ferendis, non ea solum qua læsus eram corporis parte, sed ima etiam pedis planta, digitis, talo. Pessime igitur mihi diu erat: cumque dolor ille nonnihil leniretur, claudicabam tamen vehementer, nec sine magna molestia affecto crure niti poteram. Duos in isto cruciatu annos exegeram, nullo mali quod patiebar levamine, annisque deinceps singulis, quemadmodum certi quidem morbi certis recurrere solent temporibus, pedum quoque meorum dolor increscebat. Ac rursum haud ita multum post temporis, anni unius spatio bis terve idem me tenebat malum. Metus erat, ne crescente ætate incrementum pariter dolores acciperent. (Fit enim ex immoderato quodam vitæ amore, ut omnes passim homines, ac ego imprimis, multos hic nobis polliceamur annos, [quotannis ac sæpius recurrente malo,] idque præsertim, si mei adinstar, vanis mundi hujus rebus, & sensus nostros nimium ad se rapientibus, addictus sit.) Metus igitur mihi erat, ne manibus pedibusque ac toto etiam corpore paralysi dissolutis, affixus omnino lecto hærerem. Ipsi insuper medicorum præstantissimi, qui moribus & ætate & consuetudine propiores mihi erant, non exiguo tenebantur metu, cum nullus artis medicæ conatus adversum mala mea quidquam valeret efficere.

[42] Qualia igitur passum me credis, cum inde vetarer exspectare meliora, unde certo mihi adfuturi auxilii spes omnis fuerat? Jam animos abjeceram, & quod consequens est, inerter languebam; quando secundum Davidicam doctrinam, [Deiparæ & Sanctorum,] memor fui Dei, & repente delectatus sum; In ipso quippe, ajebam, esto validissimus sit quo laboro morbus, & omni medentium arte superior, attamen potenti illius virtute domabitur. [Ps. 76. 4.] Simul enim atque firmiter credere & sperare in ipsum statuimus, continuo quæ fieri posse non videbantur, Deo fiunt possibilia, nec est quidquam quod divinam ejus potentiam superet. In memoriam quoque revocare cœpi, quomodo purissima Dei mater, rerum nostrarum quotidie haud parum satagens, divinam pro omnibus misericordiam implorare non cesset. Sanctos quoque illos cogitavi ac Sanctas, quibus ab altissimo in cælis Deo tantum hic gratiæ fuit concessum, ut insanabiles curare morbos & malis immedicabilibus mederi possent: Demetrium b dico, illum inter Martyres celeberrimum, nec non magnum Episcopum Nicolaum, c & Euplum d tot tamque acerba quondam Dei causa perpessum, [imprimis Theodosia ope invocata, sanatur;] ac sacri Euangelii verissimum diaconum. Præter hos & cum hisce sanctam illam Martyrem, a cujus tumulo haud longe commorabar, quæque perpetuis ac admirandis non modo in dies, verum etiam in horas operibus, non mei tantum similes morbos, sed longe etiam graviores depellere potest, in auxilium vocavi. Medicorum itaque & pharmacorum ope valere jussa, hosce solum morbo curatores proponebam.

[43] [& alia infinita miracula fiunt.] Nunc vero qua ratione edisseram quæ acta sunt? quo modo misericordiam, quam mihi, servo suo inutili, per Sanctos suos Deus præstitit, breviter potero explicare? Ille ego, qui paulo ante membris omnibus per paralysin videbar dissolvendus, jam plures transegi annos; & toto corpore firma compage utens, sic incedo ut incedebam cum viginti dumtaxat annorum essem: manus quoque mihi feruntur libere & transferuntur, quocumque animo collibitum est, aut vitalis spiritus impellit. Tanta videmus fieri a Sancta & quotidie admirabiliter perfici. Sed quid attinet vetera commemorare, aut ea quæ in nobis nunc contingunt scripto tradere: cum nullam ipsa sibi cessationem indulgeant, sed uti fluctus fluctum, sic aliud alterum consequendo excipiat? Etenim qui illa omnia scriptione vellet complecti, iis mihi non videtur futurus absimilis, quorum alii fluctus maris, stellas alii numerare, nonnulli aliud nescio quid ex iis quæ fieri nequeunt non sine stultitia perficere aggressi, omnibus se ridendos præbuerunt.

ANNOTATA.

a Rhyndacus fluvius Mysiæ (Phrygiæ majoris ea pars est) in Propontidem influit ad cognominem sibi urbem. Sunt qui credant Plinio Lycum dici.

b Coluntur S. Demetrius 8 Octobris,

c S. Nicolaus 11 Novembris,

d S. Euplus 12 Augusti.

EPILOGVS.

Ἀλλ᾽ ὅπερ ἔφην, τί γε δέον ἡμᾶς ποιεῖν τοιαῦθ᾽ ὁρῶντας, τοιούτων παρ᾽ αὐτῆς ἀπολαβόντας, χαίρειν μὲν χαρὰν ἔνθεον, πρέσβιν δὲ ποιεῖσθαι πρὸς Κύριον, καὶ δεξιοῦσθαι μὲν εἰς δύναμιν ἔκαστον, προστάτιν δ᾽ ἀφιλονείκως ἰδιοῦσθαι πάντα καὶ σφετερίζεσθαι. Καὶ μάλα γὰρ εἰκότως· ἵνα γὰρ ἐάσω τὰ κρείττω καὶ ὑψηλότερα, ὧν παρ᾽ αὐτῆς ἢ δι᾽ αὐτῆς ἀπελάβομεν, ὑπὲρ ἡμῶν εἰς ἀείδιον τυγχανούσης Θεῷ, καὶ ἐξιλεουμένης συχνὰ πλημμελοῦσι καὶ παροργίζουσιν. Ἀλλ᾽ εἴπερ ἰατρὸν ἀνιάτων νοσημάτων μόνον ηὐχοῦμεν αὐτὴν, πόσους ἐχρῆν αὐτῇ καταβάλλεσθαι τοὺς μισθούς; πόσης γε τιμῆς ἀξιοῦν; Ἐπεὶ δὲ καὶ σωμάτων νόσους ἰᾶται, καὶ ψυχῶν θεραπεύει νοσήματα, ἄγε δὴ ὡς ἰσχὺς ἕκαστος ἀποτιννύτω μετ᾽ εὐγνωμοσύνης τὸ ὄφλημα, καὶ πρὸς ἅπαν πάθος ἐπικεκλήσθω καὶ νόσημα.

[45] Ὃ δὴ κᾀγὼ ποιεῖν εἰωθὼς, οὐκ ἐάσω μὴ ποιῆσαι καὶ νῦν εἰς ἐπήκοον· ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἐμοῦ τε τὴν ἱκετηρίαν καὶ τῶν ἐμῶν θέμενος, τύπον ὡσπερεὶ δώσω τὰ παραπλήσια λιπαρεῖν, καὶ τὰ αὐτὰ δήπουθεν τὴν Ἁγίαν ἐδυσωπεῖν· Ἡ καὶ σῶμα καὶ ψυχὴν ἐκ παιδὸς παραθεμένη Θεῷ, καὶ σῶμα μὲν ἀσκήσει χρονίᾳ τήξασα, ψυχὴν δὲ τῶν ἐνταῦθα καὶ πρὸ διαλύσεως μεταστήσασα, καὶ τέλος ἄμφω προεμένη, καὶ τοῦ μηδενὸς ἄξια κρίνασα, ὑπὲρ τοὺ ἐξ ὅλης σοι ψυχῆς ἐξ ὅλης σοι διανοίας πεποθημένου Θεοῦ· βλάβης ἡμῖν ἁπάσης καὶ ἄμφω πρὸς τὸ παρὸν ἀνώτερα διατήρει, ἅπαν διανόημα πονηρὸν τῶν ψυχῶν ἀπελαύνουσα, καὶ τὸν νοῦν ἡμῶν πρὸς Θεὸν ἀεὶ μεταφέρουσα, καὶ τὸ σύμπαν εἰπεῖν, βίον τε καὶ λόγον ἡμῖν πρὸς τὸ τῷ Θεῷ δοκοῦν ἴθυνε, καὶ τὸν συμπαθῆ Θεὸν ἐξιλέου, ὡς εὐμαρῶς τε καὶ ἀπροσκόπως τὴν τοῦ βίου τρίβον ὁδεύοιμεν, πάσης περιστάσεως ἐξαιρούμενοι, καὶ δεινοῦ παντὸς ἀνώτεροι συντηρούμενοι· τῶν δ᾽ ἐνταῦθα μεταστάντων πρόστηθι, θερμῶς πρόστηθι, ἱκέτευσον λιπαρῶς, δυσώπησον ἐκτενῶς, ὡς τῆς καταδίκης ῥυσθείημεν, καὶ τῆς θείας ἐκείνης καὶ ἀφραστου μακαριότητος τύχοιμεν, ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς τυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ, καὶ προσκύνησις, σὺν τῷ ἀνάρχῳ αὐτοῦ Πατρὶ, καὶ τῷ ἁγίῳ καὶ ὁμοφυεῖ αὐτοῦ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀ εὶ, καὶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[44] [Auditores ad Patronam sibi adsciscendam Sanctam hortatur auctor,] Verum, quod jam ante quoque dicebam, quid nos tandem par est facere, qui tanta videmus, tanta accepimus per Sanctam beneficia? Lætitia utique maxima exultare, mediatricem adhibere apud Dominum, cum gratiarum actione excipere singula, Patronam in omnibus sine cunctatione accersere & nobis vindicare debemus: idque magna cum ratione. Nam ut optima quæque & præstantissima, quæ ab ea & per eam accepimus, omittam proferre; assiduis illa Deum supplicationibus fatigat nostra causa, nostrique eam magna capit miseratio, qui multis adeo delictis divinam majestatem ad irascendum nobis provocamus. Quod si medicam ejus solius manum in morbis gravissimis & imploremus & sentiamus, quantam illi putatis mercedem esse reddendam? quo honore dignandam? Cum autem non corporum tantum medeatur infirmitatibus, sed animorum quoque morbos tollere non cesset; eja, pro suis quisque viribus debitum cum gratitudine persolvat, & ipsam adversus mala omnia morbosque invocet.

[45] Quod cum ego numquam non facere sim solitus, nunc quoque non omittam id ipsum agere: sed pro me meisque supplicationes instituens, [ejus invocandæ formam præscribit.] aliis quoque formam præscribam similia pro se obsecrandi, eademque flagitandi a Sancta. O quæ a primis ætatis tuæ annis corpusculum tuum Deo voluisti esse sacrum, & hoc quidem extenuavisti exercitatione diuturna; animum autem, ante etiam quam ex hac vita migraret, a rebus omnibus creatis alienissimum habuisti; ac demum tam hunc quam illud generose contempsisti ac parvi fecisti, illius videlicet causa, quem ex tota anima totaque mente desiderabas; mentem, oro, animamque nostram ab omni labe puram nunc quoque, [& invocat.] cum in cælo existis, conserva; cogitationem omnem perversam arcens ab animis nostris mentesque in Deum transferens, atque (ut breviter omnia complectar) universam vitæ nostræ ac sermonis rationem secundum beneplacitum divinum dirige. Misericordem Deum nobis redde placatum, ut recte & absque offendiculo vitæ nostræ cursum instituamus, ab omni labis periculo remoti, cunctisque malis superiores; ex hac autem vita abeuntibus nobis patrocinare ferventer, supplica instanter, deprecare operose, ut severo exempti judicio, divinæ illius ac ineffabilis beatitatis partem aliquam capiamus: quod nobis omnibus contingat, per gratiam & benignitatem Dei ac Salvatoris nostri Jesu Christi, cui omnis gloria, honor, & adoratio debetur, cum eo qui principio caret Patre, & sancto ejusdem naturæ Spiritu, nunc & semper, & in secula seculorum. Amen.

APPENDIX
Ex Georgii Pachymeris de Andronico lib. 5 cap. 32.
Interprete Petro Possino S. I.

Theodosia, Martyr Constantinopoli (S.)

[46] Andronici Imperatoris Senioris anno XXIV, Christi MCCCVI, cum Athanasius abdicatum ultro Patriarchatum postliminio recepisset, [Ad hanc S. Theodosiam spectare videtur] in eoque pro hac secunda vice ageret annum III; res Constantinopoli accidit, quam suæ Historiæ inserendam Pachymeres censuit, & existimamus hoc pertinere; licet non exprimat Auctor, de Theodosia Cæsariensi, an Constantinopolitana velit intelligi. Nam ut in hanc potius propendeam, faciunt prænotata in Encomio præcedenti miracula: quæ hujus omnino temporis esse cum jam demonstraverimus, consequens esse videtur, ut hæc quoque miraculosa, quam subjungimus, curatio ejusdem Divæ patrocinio impetrata credatur. Rem accipe ipsis Interpretis Poßini verbis, licet aliquanto quam textus Græcus exigat prolixioribus. Inter hæc perpetratum est prodigiosum miraculum sanctæ Martyris Theodosiæ, quod equidem horum historiam temporum tradere litteris professus, haud citra periculum reprehensionis, & inofficiosi culpam silentii, distincte hoc loco referre omitterem: [quod narrat Pachymeres] utique cum Dei opera vulgari, & scriptis sermonibusque celebrari digna sint: nec fraudanda posteritas rei notitia utilissimæ cognitu, quam nisi audiret me narrante, detrimento afficeretur haud modico. Eadem porro promulgata, certo demonstrabit argumento, invigilare rebus humanis Providentiam divinam; nosque Deo curæ esse, præsenti quasi pignore, fidem faciet.

[47] [de adolescente surdo & muto] Adolescens quidam Constantinopoli surdus annis non paucis & mutus fuit: qua ipsa miseria victum aliter sibi parare prohibitus, mercede famulans victitabat, idque non apud unum permanens constanter, sed subinde mutans Dominos. Locavit is inter alios operam cuidam Pegonitæ nomine, proxime conspicuum templum Dei præconum Apostolorum habitanti. Apud hunc muto juveni diversanti, sancta Martyr & Virgo per somnum superne apparens se obtulit: eumque omnino jussit ad suam ipsius sacram ædem cum cera & thymiamate proficisci. Experrectus ille, nutu & & gestu, prout potuit, visum exposuit domesticis, ita ut satis illi perciperent. [qui viso monitus ad Sanctam accedere] Quare ab iis acceptis quæ sancta Virgo afferri mandarat, cum his accurrit ad templum; illicque sat longo veneratus Divam spatio, & oleo lampadis inunctus, procidens sub pedes, juxta morem, supplex Martyri fit. Inde revertenti nescio quid moleste pruriebat in auris intimo. Quare cum subinde illuc immisso indice, non parceret scalpere; ecce inde inopinatissime decidit forma quædam insecti, vivi, ut apparebat, & alis instructi. [muscam ex aure elicit;] Quod cum ille admirans contrectasset cupide, ac mox indulgens naturali odio quo ferimur in infesta, ulcisci noxiam bestiolam elidendo pararet, illud, quidquid erat, confestim ex oculis evanuit. Solatio tamen fuit, quod incommoda prurigo, qua in penitissimis auriculæ cavernis importune punctus paulo prius fuerat, vel plane resedisse, vel remissius inquietare videbatur. Qua experientia ejus animus, quodam eventus felicioris augurio, in spem plenæ curationis excitabatur.

[48] [deinde loquelam recipit] In hoc gaudio, surdus tamen ut prius, ingressus herilem domum, admonetur, quibus solebat, signis a familiari ministerio Præfectis, ut ignem accenderet pani coquendo; jam enim a pistore farinam afferri, mox in massam subigendam. Ille ad focum advolans, parendi studio prunis insufflabat stridule:

Sed nec flamma micat crepitans, neque fulgurat ignis.
Solus se densa glomerat caligine fumus.

Dum labor sic in longum irritus trahitur, offensus juvenis contumacia ignis, ad tam crebro intenseque afflatos susurros persistentis surdi; spiritum in verba mutat, erumpitque voces, penitus conceptam iram usitata declarantes indignantium formula. Maledicit enim foco, & magno ex affectus vehementia clamore; Numquam ex te possit oriri flamma, sonore pronuntiat. [& auditum] Exaudita cum stupore ingenti a domesticis vociferatio est. Atque ii primo vix credentes auribus, alterum duorum admittendum necessario videbant, ut aut ab igne prolata quam audierant vox esset, aut ab eo articulata homine, quem ipsi mutum certissimo hactenus nossent. Ergo procul inclamant: Cujus hæc vox est? quis ista loquitur? Tunc vero qui mutus esse desierat, etiam se non amplius surdum esse declaravit. Auditis enim quæ ex intervallo inclamabantur, apte intelligibiliterque reposuit; eumdem se, qui auditu percepisset quæ fuerant ipsi locuti, auctorem quoque vocis esse cujus ante sonum senserant; qua nimirum, iræ impatientis æstu, ore ac lingua propriis foco maledixisset.

[49] Illico igitur certatim omnes accurrentes, prodigiosum illud miraculum præsentibus subjiciunt sensibus, ac per viciniam urbemque differunt. [quo cognito publicam Sanctæ gratiarum actionem instituit.] Unde momento res vulgata, ad Imperatoris quoque notitiam pervenit. Ad hunc, sic statim fieri jubentem, præsente etiam Patriarcha, ducitur qui surdus & mutus fuerat. Isque interrogatus, a primo principio rem totam, uti contigerat, ore proprio narravit. Tam mirabilem eventum haudquaquam Augustus æquum censens silentio premi, agit statim cum Patriarcha, ut pervigilium noctis solidæ hymnis & gratiarum actionibus, apud templum sanctæ Virginis miraculi auctoris impendendæ, indiceretur. Nec inde Imperator abfuit. Quin etiam ut abundantius ostenderet, quam prolixo animo tam juste debitum mirificæ Martyri gratulandi venerandique officium persolveret, permisso aliis ut vehiculo aut equo ad ejus templum, si liberet, gestarentur, ipse sub crepusculum instantis noctis, universo Senatu & Patriarcha comitante, pedibus incedens, ad templum pervenit, sanctæque illic se stitit Martyri.

DE SANCTO GERALDO,
EPISCOPO MATISCONENSI IN GALLIA.

ANNO DCCCCXLII

SYLLOGE HISTORICA.
De ejus sepultura, actis & ætate.

Geraldus, Episcopus Matisconensis in Gallia (S.)

D. P.

Iacobus Severtius, Parisiensis Theologus & Ecclesiastes Lugdunensis, anno MDCVIII edidit Chronologiam historicam succeßionis Hierarchicæ Antistitum Lugdunensis Archiepiscopatus: [Cultus in Breviario,] cui Matisconensium Episcoporum seriem, Chronologice nihilominus explicatam, subtexuit; vigesimum sextum numerans S. Geraldum, aliis Giraldum, Gerardum, vel Girardum. Ait autem pag. 188, ex ritualibus Breviarii Matisconensis, quod de eo Officium ecclesiasticum per diœcesim fit IV kalendas Junias, attamen sine peculiari Historia, quæ legatur. Antea vero egerat de vico & Sacello sui quondam nominis Matiscone, diruto a Calvinistis, ut habet Nota marginalis, anno MDLXVII. Atque ex his duobus capitibus abunde probatur antiquus illius cultus. [cum sacello.] De vita ac sepultura ejus pauca hæc ex eodem Severtio accipe:

[2] [Fundator fuit Eremi Broüensis,] Ipse Geraldus construxit primus eam Eremum, quæ superest apud Sebusianos in agro Bressiano Galliæ Celticæ, postea a Pedemontano Principe ditatam; & quidem in saltu seu loco, quem nuncupant Brou, aliis quoque Broz dictum, ubi reliquum dierum ex voto transegit, ibidemque demum sepultus est, ex San-Juliano: quin imo in pauperum Xenodochio collocari voluit, ex Bugnonio. Quo sane in situ Duces Subaudi elaboratissimas suas sepulturas deinceps apposuere, constructo vel aucto eleganti monasterio Eremitarum Ordinis S. Augustini. Alii vero censent, eum Matiscone humatum, in sacello sui quondam nominis: atque ea est vulgaris fama, ex veterum traditione retenta: ob idque prudenter concludendum, ejus postea corpus vel translatum fuisse ex Eremo seu monasterio in sacellum; vel etiam econtra (& forte verius) ex urbano hujusmodi sacello in idem rurale cœnobium. Auctores, a Severtio citati, laudantur ab eodem in Prolegomeno partis secundæ, Petrus a S. Juliano, qui usus libro de titulis antiquis Ecclesiæ Matisconensis, nusquam typis mandari solito (Chartularium Matisconense Ms. appellaret alius) libro suo 2 Gallico de Antiquitatibus Matisconensibus intexuit Catalogum Episcoporum; & Philibertus Bugnonius in Maticensi Chronico.

[3] De Broüensi ecclesia & Conventu fundatis per Margaritam Austriacam, [non tamen in ea tumulatus videtur.] Philiberti Pulchri anno MDIV defuncti uxorem, ad eum istic tumulandum, ubi mater ejus Margarita Borbonia sepulta condebatur, fuse agitur in Chronica Sabaudiæ lib. 3 cap. 96 editionis tertiæ; ubi Guilielmus Paradinus, illius Chroniæ primus auctor; vel potius recognitur ejus & locupletator, Ioannes Tournesius, describit eximiam prætantißimæ fabricæ pulchritudinem & splendorem. Hujus occasione si veterem ecclesiam destruendo, & novæ fundamenta jaciendo inventum fuisset aliquid ad S. Geraldum pertinens, non omisissent hoc annotare diligentißimi historici Paradinus atque Severtius. Est tamen quod miremur, locum adeo celebrem a scriptoribus Augustinianis, ac nominatim ab Herrera in Alphabeto, nec nominari quidem. Interim legi potest ipsius Margaritæ Austriacæ testamentum, ex monasterii Archivo productum a Guichenono, lib. 6 Historiæ Genealogicæ Ducum Sabaudiæ pag. 481; ubi se in ecclesia conventus S. Nicolai de Tolentino, prope Burgum in Bressia, deponi mandat, a sinistris viri sui, matrem a dextris habituri. Corrigendus est autem Atlas Blavianus, primam loci fundationem, a S. Gerardo factam, adscribens anno DCCCCXXXVII; cum usque eo Sanctus non vixerit, & Bernonis successoris notitiæ in publicis Tabulis inveniatur pro anno VIII Rodulphi. Etenim primus hujus nominis Burgundiæa Rex, anno DCCCLXXXXVIII coronatus, filio sibi Synonymo, qui hic intelligendus est, Regnum moriens dereliquit, anno DCCCCXX: quemadmodum patet ex historia Regum, Ducūm, Comitumque Burgundiæ, ab Andrea du Chene accuratißime deducta.

[4] S. Geraldus, vir valde religiosus, dicitur in Commentariis Nantuacensibus, inquiunt Sammarthani, & ordinatum fuisse statuunt anno DCCCLXXXVI; [Acta ejus in variis Synodis ab an. 886,] id quod confirmat Mabilio, seculo V Benedictino, ex charta quadam Cluniacensi, in qua Geraldus, Matisconensis Antistes, Ingelario Abbati Caroliloci confirmasse dicitur capellam S. Martini, cum cœmeterio, vicinam monasterii sui, anno Incarnationis DCCCLXXXVII, imperante Domino Augusto Carolo, Ordinationis suæ secundo, Indict. V. Primus igitur Ordinationis annus eidem fuit præcedens, quo apud ecclesiam S. Marcelli in suburbio Cabilonensi XV kalendas Junii, duo Archiepiscopi cum Episcopis septem (quorum quartus Giraldus) consederunt, & Geyloni Lingonensi Episcopo, ipsorum uni adjudicarunt res Ecclesiæ in Luco, contra Adalardum Capellæ S. Marcelli Presbyterum evindicandas. Et ibi quidem non exprimuntur tituli Episcopales, sed exprimuntur sub privilegio quodam Carolilocensis monasterii apud Severtium; ubi idem Geraldus Matisconensis Ecclesiæ Episcopus subscripsit. Similiter alteri Synodali Episcoporum trium judicio, in causa Gerfredi Flavinacensis monachi, qui Adelgarium Æduorum Episcopum veneno interfecisse infamabatur sedit ad eum audiendum anno DCCCXCIV Indict. XI, kalendis Maji apud Gabilonensem urbem in ecclesia beati Præcursoris Christi: ac deinde Flaviaci, facta ejusdem purgatione per corpus Domini, scriptæ desuper chartæ Geraldus, Rector & humilis Episcopus Matisconensis, subscripsit. Eadem in Synodo subscripsisse eumdem testamento Herivæi Episcopi Æduensis, docet Mabilio. Postea anno DCCCCVI, una cum Lugdunensi Archiepiscopo Austerio, Geraldus Maticensis Episcopus judex sedit in controversia Canonicorum S. Vincentii Matisconensis, & Monachorum S. Eugendi; ac rursum anno DCCCCXV, cum resideret Dom. Austerius, [usque ad 926.] venerabilis Archiepiscopus, in suburbio Cabilonicæ civitatis, in ecclesia B. Marcelli Martyris, Indict. III, sententiam tulit in favorem parochiæ S. Clementis, cum aliis duobus Archiepiscopis & Episcopis quatuor, inter hos nominatus Geraldus Matisconensis. Denique anno Incarnationis Dominicæ DCCCCXXVI Domnus Anchericus, sanctæ Lugdunensis Ecclesiæ Archiepiscopus; Domnus quoque Geraldus, Matiscensis Ecclesiæ Venerabilis Pontifex; nec non Odebardus, Maurianensis Episcopus, ad Carolilocum monasterium convenerunt.

[5] Sammarthani, in Episcopis Lugdunensibus & Maurianensibus, eumdem Carolilocensem conventum allegantes pro anno 926, non potuerunt in Matisconensibus scripsisse, 906: sed errori typothetico imputari hujusmodi defectus debet. Posito autem quod sciverint, sicut sciverunt, verum annum ultimi Carolilocensis Conventus, [post quem mox abdicato Episcopatu,] non potuerunt scripsisse de Geraldo, quod feliciter migravit ad Dominum, terrena despiciens, 912 Indict. 15, ut est in veteri kalendario; sed similis typotheticus error hic quoque agnoscendus venit, ad cujus correctionem nulla verosimilior occurrit conjectura, quam si legamus annum 942, Indict. 15. Ita quatuordecim aut quindecim annis vixisset in prædicta anachoresi Geraldus, si vere Ledbaldus anno 928, ut notant Sammarthani, Episcopatum Matisconensem tenebat. [obierit anno 942.] Sed scrupulum hic injicit Claudius Robertus, primus Auctor Galliæ Christianæ, a Sammarthanis postea aucta; cum ait, Quo, Geraldo, obeunte, legimus in Monimentis Nantuæ, Adalrannum, ex Presbytero ordinato a S. Aureliano Lugdunensi Archiepiscopo, electum fuisse Matisconensem; indeque renuntiato Episcopatu transiisse ad Nantuacenses, Bertherio Abbate, qui non cœpit abbatizare ante annum DCCCXC. [imitatus illum Electus Alderannus fit monachus Nantuæ.] Interim nec ipse nec Sammarthani Adalrannum istum Episcopis Matisconensibus adnumerant, ut videantur credidisse, quod Electus quidem, sed numquam fuerit Ordinatus. Vtinam qui nobis notavit initium abbatizare incipientis Bertherii, etiam docuisset, an ultra annum DCCCCXXVI Abbatiam tenuerit, itaque suscipere potuerit Alderannum, Geraldo, non obeunte, sed abeunte electum successorem! Tunc sane consisterent bene omnia: & Geraldi exemplo motus videri posset Alderannus, ad seculi contemptum. Sed oportet ut ille vel admodum juvenis factus Episcopus sit, vel perquam senex obierit, si obiit anno DCCCCXLII. Quamquam enim Indictio XV, etiam cadat in annum DCCCCXXVII, non tamen verosimile est, eodem anno quo Episcopatu abiit Geraldus, etiam Vita exceßisse.

[6] Hugo Menardus, post eumque Bucelinus & Mabilio, ipsum Sanctis Benedictinis adscribunt; haud immerito præsumentes, nullius alterius Ordinis monasteria, seculo X condi potuisse. Non immerito etiam præsumit Majnardus, hunc S. Geraldum, fuisse familiarem S. Odoni, Reformationis & Congregationis Cluniacensis propagatori præcipuo, circa idem tempus Abbati facto, quo iste Episcopalem Cathedram cum cella eremitica commutavit; [uterque adscribendus Benedictinis.] atque cum eo aliisque Cluniacensibus de re monastica communicasse. Recte etiam idem Menardus Severtum confutat, judicantem verosimile esse, quod hic Geraldus sit ille sanctus Aureliacensis Comes, qui colitur XIII Octobris: ex ejus enim Vita, a prædicto Odone Cluniacensi scripta, liquet, hunc neque Episcopum, neque Monachum unquam fuisse.

[7] Notabile porro est, quod ejusdem nominus atque ordinis alius, paulo post Geraldi Matisconensis mortē, [Alius Geraldus factus anno 945 Monachus Clun.] inveniatur Cluniacensis Monachus factus; probante id Instrumento, quod in hæc verba conceptum profert Mabilio. Ego Geraldus Archiepiscopus, memetipsum Deo offero, per seculi renuntiationem & habitus commutationem, & omnes res meas, in cœnobio Cluniacensi, ubi nunc Dominus Eymardus præest: in quo, si Deus annuerit, meipsum sub ordine regulari mancipare cupio. Res vero meæ sunt in Comitatu Uzetico, in Vicaria Cazionensi, id est ecclesia S. Saturnini. Subscribunt autem, Geraldus Episcopus, Rostagnus Episcopus: & denique additur, Actum apud S. Saturninum publice, mense Augusto, anno Incarnation. DCCCXLV. Hæc Mabilio, digna sane examine nonnulla; [ex Archiepiscopo, an Narbonensi?] nec enim ita facile est definire cujus Ecclesiæ Archiepiscopus fuerit Geraldus iste. Considerans tamen quod Comitatus Uzeticus (vulgo Uzes) aliis Ucetica & Utica, fuerit sub Archiepiscopatu Narbonensi; ubi inter Annonem, notum pro anno DCCCXXIV; & Aimericum, ante annum DCCCCLV nemini cognitum, facile potuerit interceßisse aliquis, cujus memoria nulla nunc supersit, suspicor istum Geraldum eodem pertinere; nec enim Arelatensis Archiepiscopatus eo anno vacabat. Qui simul cum Geraldo subscripsit Rostagnus Episcopus, videtur fuisse Archiepiscopus Viennensis, atque adeo præponendus Alexandro, quem absque ulla probatione Claudius Robertus ac Sammarthani Rostagno postponunt. Mirum autem videri non debet, quod Archiepiscopi inter subsignandum simplici titulo Episcopi utantur.

DE B. IOACHIMO ABBATE ORDINIS FLORENSIS FUNDATORE,
IN CALABRIA ET REGNO NEAPOLITANO.

AN. MCCII XXX MAR.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Joachimus, Abbas & Institutor Ordinis Florensis, in Calabria (B.)

AUCTORE D. P.

§ I. Cultus sacer Sepulcro B. Joachimi & Reliquiis delatus.

[1] Qvemadmodum Florensis Ordinis, quondam in Calabria celeberrimi, [Antiquo cultui occasionem dedere] cœnobia pleraque malignioris temporis, edacitas absumpsit & ex variegato Ecclesiæ ornatu gemmam non minimi splendoris sustulit; ita præjudicatæ quædam de sanctißimi instituti auctore Joachimo opiniones nomen illius, non modo ex Sanctorum, sed pene etiam e Catholicorum numero exemerunt. Vtrique malo remedium aliquod ab Apostolica Sede allatum est: cum quæ supererant Florensia monasteria reflorescere jussit sub Ordinis Cisterciensis communi Regula observationeque, nam propriam jam aboleverat neglectus usus; & amplißimis decretis, pro integritate famæ Ioachimo mortuo servanda conditis, ejus honori consuluit, neque aliquid unquam voluit immutatum circa eam reverentiam, quæ ipsi, potißimum in suo Floris monasterio, ab omni retro memoria delata est; quæque in hunc usque diem perseverans talibus continetur argumentis, qualia solemus requirere, ut Beatus aliquis censeri & esse dicatur, & propterea locum sibi in hoc opere vindicare. Hæc autem exposituro mihi cum bona venia Congregationis sacræ, libris probandis improbandisve præsidentis, liceat uti proscripto leviter & donec corrigatur suspenso opere, D Gregorii de Laude alias de Lauro, Sagitiariensis Abbatis Ordinis Cisterciensis; cui Neapoli edito sub annum MDCLX titulus est, Magni divinique Prophetæ B. Joannis Joachim Abbatis Hergasiarum Alethia apologetica, sive Mirabilium veritas defensa. Spero ego quod usus libri, quatenus historicus est prorsus innoxii, extra culpam habendus sit; protestatione præmissa, quod eorum nihil tenere velim, quorum causa ille censuram promeruit.

[2] [virtutes & miracula.] Ita præfatus, dico, quod colendi religiosus Joachimi occasionem & fundamentum dedere, tum egregiæ ipsius virtutes, quæ magnum de Patris sui sanctimonia optimis filiis ingenerarunt opinionem; tum prophetiæ spiritus, quo toti mundo vivus celebratur; tum denique ingentia miracula, quibus ipsius merita & sanctitatem Deus testatam fecit. [ex Ms. danda:] Horum narrationem ex Ms. quodam Florensis monasterii libello, usuque & vetustate pene evanido transcripsit Fr. Iacobus Græcus, & paulo post annum MDCXII, in archivium reposuit: unde acceptum ecgraphum nobis, ut plura alia anno MDCLXI, humanißime donavit Reverendißimus Ferdinandus Vghellus, Abbas SS. Vincentii & Anastasii ad Aquas Salvias extra mutos Vrbis: quod accurate examinatum, invenimus evidentia ejus quem diximus cultus religiosi indicia continere. Nam in Grangia S. Martini, ubi mortuus & primum humatus Joachimus est, [in his apparet arsisse ad sepulcrum lampades,] ad sepulcrum coruscasse lampades, etiam postquam inde ablatum est corpus, dicitur in Miraculo 19: & in monasterio Floris simili honore cultum fuisse novum ejus sepulcrum, apparet ex gemino miraculo, quod circa easdem lampades contigisse narratur Mirac. 26 & 28.

[3] [Missam dici,] Ad idem sepulcrum auxilii causa, tum energumenos, tum alio quocumque morbo laborantes accedere solitos & juvari, pluribus exemplis manisfestatur; & Mirac. 27 expresse dicitur, Translatio ejus solenniter celebrata, in eoque loco pie & devote recoli. Quin etiam Mirac. 28 habemus Missæ sacrificium, ante dictum sepulcrum fieri solitum; & Mirac. 39 narratur vir quidam, sumpta secum sepulcri istius rasura, præsens vitæ evasisse periculum; ac deinde solitus eadem in potione exhibita, multorum curare infirmitates; quo factum sit, ut, aliis id imitantibus, usque in hodiernum diem sepulcrum totum corrasum cernatur. [rasuram Sarcophagi esse in pretio,] Eadem rasura hoc ipso seculo Dominicani Ordinis Religiosum quemdam curaturus Florensis Prior, eam non nisi imposita sibi Stola accepit; utique ex more pridem usurpato, & (uti dicitur Mirac. 40) cum bibendam obtulit, Collectam B. Joachim recitavit: quæ ab infra citando Gregorio Lauro tota exhibetur, qualem solent ecclesiæ de suis singulæ Patronis sub finem Officii non solennis quotidie decantare. Antiph. ad vesp. B. Joachim, spiritu dotatus prophetico, decoratus intelligentia errore procul hæretico, dixit futura ut præsentia. Ad lavdes B. Joachim, [commemorationem in divinis fieri.] primus Abbas Florensis, humilis & amabilis claruit miris, per quæ fuit mirabilis. ℣. Implevit eum Dominus spiritu sapientiæ & intellectus. ℞. Stolam gloriæ induit eum. Oratio. Deus, qui gloriam tuam tribus Apostolis in monte Thabor manifestasti, & in eodem loco Beato Joachim veritatem Scripturarum revelasti, tribue quæsumus, ut ejus meritis & intercessione ad eum, qui via, veritas, & vita est, ascendamus.

[4] Habemus ergo venerationem sepulcri in hoc usque seculum, [Ioachimi imago cum radiis] & quidem visitantium concursu celebrati atque miraculis clari: adde & votivis anathematis ornati, non tantum a devota fidelium plebe, sed etiam a viris in ecclesiastica dignitate constitutis, ut liquet de duobus Canonicis Consentinis Mirac. 29 & 30. Nunc videamus imagines ejus, quales & quibus Beatorum insigniis ornatæ reperiantur. Primum, præter illam, quæ cernitur in eleganti sed veterrimo ejus cœnotaphio, inquit Gregorius Laurus cap. 68, erecto secus antiquissimum ac sumptuosum altare Beatissimæ Deiparæ Florensis ecclesiæ, pastoralem baculum dextra, libellum sinistra manu retinens; extat alia similis, cum radiis & tali nominis expressione: Beatvs Joachim Abbas Floris, plurimam præferens vetustatem, [& titulo Beati in monast. Floris,] & ejusdem ecclesiæ parieti appicta, ad dextram ingredientis ecclesiam, subtus aquam lustralem … ubi successive Sanctorum Benedicti & Bernardi Abbatum, S. Joannis Euangelistæ, Deiparæ Virginis cum ejus Nato, atque sanctissimi Crucifixi species, pariter picturatæ cernuntur antiquissimo opere.

[5] Cælici autem (quod Consentinæ diœcesis est oppidum haud procul ab urbe, quodque B. Joachimi patriæ fuit) domus longitudinis palmorum triginta octo latitudinis viginti quinque, & altitudinis triginta octo, in qua eum sua mater enixa est, [item Cælice in natali domo, nunc versa in templum,] in ecclesiam conversa reperitur, a tempore de quo nulla extat in contrarium memoria, sub titulo S. Mariæ de fosso; cum beneficio, cujus fructus nunc tantum ad aureorum Neapolitanorum quadraginta summam ascendunt, cum prius majorem multo redderent calculum … In hujus ecclesiæ laqueato tecto, Beatæ Virginis imago depicta est, a dextera habens B. Joachimum Florensem Abbatem, a sinistra S. Franciscum de Paula. Similiter in choro & ostio organi matricis ecclesiæ, D. Michaeli Archangelo dicatæ, [in æde parochiali,] ejusdem viri Dei Abbatis Joachim simulacrum in nimia veneratione & devotione recolitur, & speciales quotidie preces a Cælicensibus ad ipsum diriguntur. Ita Laurus cap. 99: qui cap. 15 verisimilitudines aliquas allaturus, quibus suaderi posset suum Sagittariense in Calabria monasterium prius a B. Ioachimo aditum fuisse, quam Casam-Marii aut Fossam novam; unam sumit ex ejusdem beati viri antiquissima effigie, [in Sagittariensi monasterio.] diversis compacta coloribus, supra ostium archivii, cum radiis circum caput, & antiquis desuper characteribus, hoc distichon exprimentibus.

Hic Vates nobis quam plura futura recludens,
Divino plenus spiritu, vera canit.

[6] Ad Reliquias quod attinet; est in Squillacensi diœcesi monasterium S. Stephani de Bosco, [Inter Reliquias Sanctorum dens ejus,] a Rogerio Guiscardo, junioris Roberti ex fratre nepote, conditum S. Brunoni ejusque discipulis: qui locus cum anno MCLVII in Cisterciensium transisset institutum, novæ disciplinæ magistris e Fossa nova acceptis; post tempus deinde aliquod, cum esset eodem introducta austerior Florensis disciplinæ observantia, simul etiam ablatus est B. Joachimi dens unus; qui, simul cum ceteris ejusdem loci pignoribus sacris, in Carthusianorum potestatem venit, quando iidem a Leone X obtineurunt ut ad hoc antiquißimum sui Ordinis monasterium postliminio poßidendum reducerentur, uti cap. 15 præcitato idem Laurus affirmat. In hunc modum alia Florensis instituti cœnobia aliquid de sacro corpore participarunt, [mentum,] quod nunc in ipsis vel desolatis vel alio traductis similem cum suis cultoribus passum sit fortunam. Potior tamen pars apud Florense monasterium semper mansisse credenda est; unde egregius ex Ordine Minimorum concionator, idemque Cælicensis indigena, extorsit magnis & efficacibus precibus totum viri sanctißimi mentum, quod, ut Laurus cap. 99 scribit, tradidit suo ex fratre nepoti Antonio Ripoli, tum & nuper, inter alia Beneficia sua, istam, de qua supra egimus in Cælico ecclesiam numeranti; quam proinde dignißimam censuit, [vestes,] ad inflammandam Cælicensium erga beatum suum civem devotionem, esset tam sacri pignoris conservatrix. Statim etiam a B. Joachimi morte, tam apud religiosos suos quam seculares ipsi devotos, venerationi fuisse particulas vestium, quibus vivens usus fuerat, plura inferius miraculæ declarabunt.

[7] Quibus sic deductis, verendum non est, ne adversus ecclesiasticam aliquam sanctionem Beati titulum ei vide amur asserere: [quæ reverenter monstrantur,] quem ei tributum vidimus in quotidiana Collecta & antiquißimis picturis. Accedit autem quod, (ut sua præfatione concludit Laurus, objectionem prævertens) constet easdem illius imagines cum radiis seu splendoribus positas esse in templis & oratoriis ac aliis Regularium locis; sacras quoque illius Reliquias cum aliis Sanctorum exuviis asservari; & cum Archiepiscopis, Episcopis, atque Primatibus ostenduntur, id fieri solere a Sacerdote Stolam circum collum tenente, assistentibus Religiosis omnibus, conventualiter Antiphonam Versiculumque & Collectam cantantibus, luminaribus accensis & incensatione prævia. Tali autem fundamento posito tutius possumus nominare Arnoldum Wion, Guilielmum Bucelinum, Chrysostomum Henriquez: quorum prior in Ligno vitæ Ramo IX, eos complectente qui spiritu Dei illustrati futura prodixerunt, [Memoria in Hagiologiis Benedictis,] B. Joachim Abbatem & Prophetam ante omnes collocat.

[8] Bucelinus sumptum a Wione elogium prolixum in Menologium Benedictinum retulit ad diem XXIX Maji, quamvis fateatur alios XIX ejusdem mensis Ioachimo tribuere, intelligens Menologii Cisterciensis auctorem Henriquez; qui elogium brevius atque concinnius texens, In Calabria, inquit, [Cisterciensi Menologio.] B. Joachim Propheta, cujus matri Angelus in magna claritate apparuit, & filium edituram promisit opinione sanctitatis illustrem: qui postmodum assumpto habitu Cisterciensi institutum nostrum egregiis virtutibus decoravit, rigidissime vixit, spiritu prophetico claruit, & multis editis miraculis migravit ad Christum. Chalemotus, Henriquezium secutus, ad eumdem diem XIX Maji, posuit B. Joachim, in Serie Sanctorum ac Beatorum Ordinis Cisterciensis, eique longißimum denuo elogium texuit, quod apud eum legi potest. Ego, cui justæ causæ fuerunt Joachimi prætereundi, non solum XXX Martii, quo mortuum demonstrabo, sed etiam XIX quo præfati scriptores Cistercienses illum referunt, Bucelinum sequar, licet ignarus quibus Auctoribus aut rationibus motus diem XXIX prætulerit; quo usque ex ipso Florensi monasterio, unde nihil unquam responsi ad litteras eo pluries datas accepi, distinctius docear, uter dies ibi teneatur festivus; nisi forte pluries translatum corpus, utrumq; diem fecerit in veneratione esse. Matthæus Guerra, post probatam insigniter in Concilio Tridentino operam suam, propter egregiam qua excelluit Theologiæ Canonumque peritiam Fundanus factus Episcopus, indeque anno MDLXXVI ad Episcopatum S. Marci in Calabriam patriam suam translatus, in suis supra Psalterium B. Joachimi Notulis, quæ apud PP. Capucinos in conventu Consentino extant manu exaratæ, hæc de eo scripsit, relata a Lauro pag. 303: [& Ms. Matthæi Guerræ Ep. S. Marci.] Ego Matthæus Guerra scripsi. Abbas Joachim compatriota meus, Cælici natus (locus distat a civitate Consentina quatuor milliaribus) Monachus Cisterciensis, Institutor Ordinis Florensis, in vita, in morte, & post mortem miraculis claruit. Obiit in monasterio S. Martini de Canale supra Petram-fittam Consentinæ diœcesis. Post ab Abbatibus sui Ordinis ejus corpus translatum est in principalem abbatiam S. Joannis de Flore, quæ in silva Consentina posita est.

§ II De scriptoribus Vitæ & Miraculorum B. Joachimi, nec non de die & anno mortis atque nativitatis ejus.

Antiquißimus eorum, quos nunc de B. Joachimo habemus, Auctorum, Lucas est, ex Sambucinæ Abbate Consentinus Archiepiscopus, [Scripsit de B. Ioachimo Lucas Archiep. Consent.] verbotenus relatus ab Anonymo miraculorum Ioachimi Auctore, eo ipso, quantum ceteris indiciis colligimus, ex cujus autographo ipsa restituit Iacobus Græcus. Attento autem tenore Commißionis, proferendæ ad calcem Vitæ per eumdem Iacobum compositæ, confecto sub annum MCCCXLVI, probabiliter suspicamur, ea Miracula sic collecta fuisse ex indulto Clementis VI, tunc Pontificis, cum Petrus Florensis Abbas a ceteris sui Ordinis Abbatibus ablegatus ad Curiam est, [relatus in collectione miraculorum,] ut tum alia Ordini utilia impetraret, tum Commissarios ex Episcopis seu Prælatis Calabriæ, qui possent requirere & referre de miraculis, factis & visis in vita & post mortem, per quondam Abbatem Joachim, qui fuit principium & fundamentum totius Florensis Ordinis. Quod si prædicto Florensium Decreto antiquior est illa Miraculorum collectio, [circa an. 1346 aut citius facta:] multo etiam magis digna fuit quam optaremus ex autographo suo habere descriptam: sed postquam, multa opera data, frustra id optari intelleximus; eo quod libellus quo Græcus usus fuerat, non esset in archivio conservatus; gavisi sumus haberi a nobis ipsum contextum Græci, sub juramento testati, nihil se de eorum substantia addidisse, diminuisse, aut immutasse, tantum aliis verbis retulisse.

[10] Damus ergo paragrpaho sequenti Synopsim virtutum, conscriptam a prædicto Consentino Archiepiscopo, [qui Lucas an. 1206 fuit Florensis Ord. Visitator Apostolicus,] prout illam ex tom. 7 Italiæ sacræ Ferdinandi Vghelli accepimus, ei loco insertam, ubi agitur de monumentis ad dictum Lucam spectantibus: qui etiam Lucas, biennio postquam factus Episcopus est, anno scilicet MCCVI, in suo erga Florensem Ordinem affectu perseverans, Instante Matthæo, secundo Florensi Abbate, omnium monasteriorum Florensis Ordinis Apostolicus Visitator est destinatus, & omnia lustravit; &, una cum eodem Matthæo & Abbate sancti Spiritus, Panormi sanxivit aliqua saluberrima decreta, imposterum observanda, & ab Innocentio III XI kalend. Martii anno MCCXV confirmata. Mortuus autem Lucas anno MCCXXIV, creditur ad cælum evolasse, & Sambucinæ in templum relatus ibi quiescere; Præsul sane dignißimus, & præcipua sanctimonia vitæ clarus, Ordinis sui Cisterciensis ac Consentinæ Ecclesiæ fulgentißimum sidus, quare a Marafiotto in Calabriæ descriptione inter Beatos recensetur.

[11] Alter huic & ætate, & auctoritate, & cum B. Joachimo familiaritate proximus, fuit Ioannes de Bonatio. [Item Io. de Bonatio Floren. familiaris Beato,] Hic in opusculo quod scripsit de Prophetis sui temporis, ex occasione cujusdam oraculi ad instantiam Henrici Imperatoris peracti, de Joachimo non aliter loquitur, quam cum titulo Beati Patri nostri; deinde ipsius oraculum, super proposita per Henricum quæstione relaturus, præmittit elogium breve ejusdem, cujus elogii hæc est conclusio: Mitto vos ad volumen nostrum, in quo Beati hujus vita longe lateque enarratur. Vbi sive τὸ nostrum ad ipsum Ioannem de Bonatio referas, quasi ipse fuerit ejus voluminis auctor; sive ad monasterium Florense, cujus erat Monachus; intelligi datur, tale volumen scriptum fuisse ante annum MCCXL, circa quem credibile est scriptum a Bonatio præcitatum opusculum: quippe qui in illo de anno præcedenti scribat, [qui citat amplum de vita volumen:] se tunc in extremo decrepitæ ætatis relictum fuisse. Quidni autem hoc illud sit, quod de duplici spiritu Joachim Abbatis scripsit, ex cujus lib. 2 num. 6 verba inferius num. 65 proferenda citat apud Gregoriam Laurum pag. 70 Georgius Fotinus, in Chronicis Regni Neapolitani, ex rhapsodiis ejusdem Regni (quo loquendi modo videtur antiqua Mss. intelligere) pag. 214: qui Bonatii libri si uspiam potuissent reperiri, non effugissent Georgii diligentiam, & magnam ipsius operi materiam, nostro autem lucem attulissent indubie.

[12] [sed illud posteri non viderunt,] Verum & volumen istud & hi libri, sive unum omnes idemque sint, sive non, & a quocumque compositi, nunc frustra requiruntur; nec eos existimamus habuisse vel Leandrum Albertum seculi superioris scriptorem, cum B. Joachimi vitam conscriberet (scripsisse enim testis nobis est Arnoldus Wion) vel Paschalinum Regiselmum, cum Væticiniis sub B. Joachimi nomine Latine Italiceque edendis Venetiæ anno 1589 præfixit compositam a se paucis ejusdem Beati Vitam. Si enim habuissent, plus novæ materiæ subministrassent aut ipsi Arnoldo, suum ex illis Elogium contexenti, aut Iacobo Græco, tam diffuse Vitam scribere aggresso, ut nobis, [nec ultimus vitæ aucter Iacobus Græcus,] eam ex impresso Consentiæ anno 1612 hic daturis, opus fuerit parerga multa rescindere, quibus moles operis inutiliter augebatur. Isti autem operi nec Chronologiæ titulum, ab Auctore factum, putavimus relinquendum: quam enim diligens & fidelis scriptor, tam plerumque infelix chronologus fuit, præsertim in Siculorum Regum annis cum ortu obituque B. Joachimi componendis.

[13] In obitu certe longe aberrat a vero: & licet caussam habuerit non omnino probandi, quod Aloysius Contarenus, in Viridario de viris illustribus inquit, Joachim obivisse anno Domini MCC: si tamen tam bene excußisset omnia archiviorum Florensium monumenta, quam id postea fecit Gregorius Laurus; scivisset etiam nihil caussæ esse, [recte quidem statuens non obiisse Beatum an. 1200,] cur viri beati mortem differret usque ad annum MCCXIV. Invenisset enim solidißimum refutandi Contareni fundamentum in archivio monasterii Fontis-Laureati, instrumentum scilicet authenticum, quo anno MCCI Mense Septembris quintæ Indictionis, Simeon de Mamistra Dominus Montis frigidi & Caytegrima ipsius uxor, proponentes ædificare domum religionis intra fines terræ suæ, ita loquuntur: Quia vero multa loca eadem intentione inchoata, pro eo quod non haberent Rectores & Ordinatores, [cum extet ei facta donatio an. 1201 in Septembri:] vidimus ad desolationem venire; cupientes ipsum Deo dicatum opus perpetua stabilitate firmare, cum consilio & voluntate Domini Riccardi Tropæensis Episcopi, vocavimus vos, Domine Joachim Venerabilis Abbas Floris; rogantes vos omni devotione, quatenus tam ordinationem ipsius monasterii, quam ipsum monasterium acciperetis in manus vestras aut successorum vestrorum. Non igitur vel anno MCC vel CCI mortuus erat Ioachim, XIX aut XXIX Maji, ut volunt Henriquez & Buzelinus, aliique quos ipsi secuti sunt.

[14] Sed nec ad annum illius seculi XIV pertingere potuisse, poterat Græco constare ex omnibus Privilegiis, quæ ab anno MCCII usque ad XIV complura extabant, [sed male in an. 1214 differens obitum,] vel nullius Abbatus Florensis nomen præferentia, vel habentia nomen Matthæi, ejus qui Ioachimo suffectus, post laudabile multorum annorum regimen, anno demum MCCXXXXIV assumptus est ad Episcopatum Geruntinensem, itaque geßit hoc quoque munus, ut inter Calabriæ Provinciæ Beatos numeretur. Hujus autem Matthæi prima mentio reperitur in prædicto Fontis-Laureati Archivio, in eo Instrumento quo prænominatus Tropæensis Episcopus Ricchardus, anno MCCII Mense Iunii quintæ Indictionis, prædicto Matthæo ejusque successoribus tradit ecclesiam S. Dominicæ, juxta quam dictum Fontis-Laureati monasterium ædificabatur [cum ann. 1202 in Iunio Abbas fuerit Matthæus:] una cum duabus aliis S. Petri & S. Barbaræ ecclesiis, cum justis posseßionibus & tenimentis earum: volens insuper ut tenimentum quod Dominus Simeon de Mamistra … Venerabili quondam Abbati Joachim … concessit, libere & in perpetuum tenerent.

[15] Vtrumque Instrumentum integre apud Gregorium legi potest cap. 71, [intra quos terminos 30 Martii mortuus Ioachim] ubi etiam invenientur Auctores varii allegati, quasi anno MCLVI, LVII, LVIII, LXX vel LXXXV mortuum Joachimum judicarent: qui tamen revera tantum scribunt, ipsum tunc claruisse vel floruisse. Interim ibidem recte concluditur, inter Septembrim anni I & Iunium anni II istius seculi XIII, ex hac vita Joachimum migrasse. Ceterum, inquit Gregorius, Mensis Martii diem XXX Dei famuli Joachim præfigimus obitui, non ex eo tantum moti, quia Græcus scripserat: sed quia in pervetustis quibusdam manuscriptis, nulla facta anni mentione, registratum reperimus; hæreticorum malleum, vitiorum hostem, monastici spiritus restitutorem, Florisque monasterii primum Abbatem, ex hac lacrymarum valle ad æternam felicitatem transmigrasse die XXX Martii. Quod ita in genere scriptum a viro, alias tam solicite proferre solita ipsa documentorum antiquorum verba, & locum ubi invenienda sint indicare, non prorsus nobis satisfaceret; nisi a Luca Consentino Archiepiscopo scriptum inveniremus, quod ob singularem B. Joachimi devotionem, quo erga quindenam Dominicæ Paßionis afficiebatur, [probatur ex Sabbato Sitientes.] forte ei datum sit, ut in Sabbato, quo Sitientes cantatur, mortalis vitæ dolore arderet; & verum adeptus Sabbatum, ut cervus ad fontes properaret aquarum. Annus enim MCCII Pascha retulit ad diem XIV Aprilis, adeoque Sabbatum Dominicam Paßionis præcedens, quando Introitus Missæ sic incipit: Sitientes venite ad aquas dicit Dominus, fuit die XXX Martii.

[16] Quod ad annum attinet nativitatis, quem Græcus MCXLV fuisse statuit, nihil ei foret fidei adhibendum, [Natum esse anno 1145,] si admodum ætate grandævum obiisse Joachimum, & (ut Græcus ipse ait) senio confectum, constaret nobis. Verum hoc tam grnde senium si non probatur, nihil est magnopere cur ipsum redarguamus, quamvis multiplices ex ipso Græco contradictiones adduci posse putet Gregorius, qui ideo primis Seculi XII annis natum probare nititur. Etenim nihil evidentis contradictionis reperimus. Certe non in commendatitia, [ex epistola Guilielmi R. an. 1178 non refutatur,] a Guilielmo Siciliæ Rege data in favorem Joacchim, Venerabilis Abbatis S. Mariæ de Curatio; anno MCLXXVIII, anno XIII regni ejus, XII die mensis Decembris, Indictione XII. Quamvis enim ipse Græcus, memoria anni a se prænotati amissa, indicet hujus privilegii auctorem fuisse Guilielmum, cognomento Malum; qui, ut inquit, regnavit ab anno MCXLIX usque LX, (intra quod tempus si quæras Indictionem XII, delabaris necesse est ad annum regni istius primum, ac ne primum quidem, quia December Indictionis XII ad annum spectaret præcedentem, quando quadrimus tantum fuisset Joachimus) quamvis, inquam, ipse sui oblitus id dicat; aliud tamen non sequitur, quam non attendisse Græcum, ut annos Regum Siculorum, [licet alias verosimilius sit natum esse circa an. 1130] quos non recte callebat (regnavit enim Guilielmus Malus usque ad annum MCLXVI) componeret cum ipsius Joachimi annis, consideraretque non potuisse Beatum, tam ætate juvenem, magnam apud istum Guilielmum familiaritatem vel auctoritatem habere; nedum sub ipso Abbatiam regere.

[17] [nec obest vaticinium de Constantia Imperatrice,] Hoc autem dißimulato, si eum, qui vere Commendatitiam illam dedit, Guilielmum Bonum accipimus, satis congruent omnia; & ipse Rex illud dederit anno regni sui XIII, & Ioachimus acceperit vitæ suæ anno XXXIII, quæ non adeo incongrua & auctoritati habendæ esset ætas, & regendæ Abbatiæ; illius maxime, in qua anno dumtaxat MCLXXIII fundata, omnes, si non ætate, religione certe oportebat juvenes esse. Quia tamen incertum est, quod fundamentum habuerit Græcus pro anno MCLIV. & fieri potuit, ut alicubi invenerit Ioachimum circa ætatis annum LXVIII exceßisse e vivis, aut fere fuisse septuagenarium; quia, inquam, fieri tali aliqua ex caussa potuit, ut, postquam annum mortu per errorem accepit MCCXIV, ad istum nativitatis annum determinandum adigeretur: ideo rem totam indefinitam relinquimus, & magis eo propendemus, ut circa annum MCXXX Beatum venisse in hanc lucem conjectemus. Verum non tam in hoc, quam in natali Imperatricis Constantiæ anno, omnem evincendæ contra Græcum caussæ evidentiam se reperire existimat Gregorius. Citat enim Græcus Auctores eos, qui Joachimum tradunt illa nascente prædixisse, Siciliæ facem cum ipsa natam [utpote non assertum a Iac. Græco] quique eamdem jam vetulam & quinquagenaria majorem e monasterio eductam, ac dispensante Pontifice, Henrico postmodum Imperatori junctam volunt: quam fabulam Gregorius, pro re ex omnium Siculorum historicorum consensu certa, accipit. Fateor illos citari a Græco: sed ita ab eo citantur hi omnes, ut tantum intendat demonstrare, Joachimum vel ab illustribus Scriptoribus prophetam esse habitum, vel Regibus fuisse familiarem: nam alias numer. 10, ubi primum meminit Ioachimi, velut ex Boccatii testimonio coram Guilielmo de Constantia prophetantis, ita inquit: Quidquid sit de Boccatii assertione, non est vertendum in dubium, Ioacchim pariter Guilielmo, talis nominis quinto, & in ordine Regum tertio, qui propter nimiam in religionem observantiam ab amatis & amantibus populis Bonus Guilielmus dici promeruit, non pauca fuisse familiaritate conjunctum.

[18] Quod autem dixit Græcus de Boccatii assertione, idem censeri debet dictum voluisse de ceteris quos postea sect. 17 allegat Auctoribus, quatenus & illi tradunt, de Constantia nascente prophetasse Ioachimum. Nam si illa, cum Fridericum II peperit anno MCXCIII (non dico annorum L, [& ut alia plura, confictum a Siculis,] quæ est merißima fabula) sed annorum fuit (ut revera fuit) XLI, utpote patri suo Rogerio, quem sui sepulcri epitaphium anno MCLIV mortuum testatur, posthuma proles, prout Auctores coævi scribunt; potuit quidem Henricus Imperator, ob magnam uxoris ætatem, & expertam per annos aliquot sterilitatem conjugii, vereri ne sibi supponeretur filius, ideoque de eo consuluisse Ioachimum; sed hic non potuit de Constantia nascente prophetasse, nisi in principio seculi natus. Verum hoc, æque ac plurima alia de Constantia, mentiti sunt Siculi: finxerunt enim, per Innocentii Pontificis ministros raptam ex monasterio, quod quinquagenaria Abbatissa regebat, & traditam esse Henrico uxorem ad ejiciendum e regno Tancredum: quam tamen ex lapide, ad perpetuam memoriam posito Reate (ubi per Procuratores matrimonium celebratum est) constat anno MCLXXXV, die XVIII Augusti, temporibus Lucii III, esse desponsatam, cum scilicet adhuc in vivis esset Siciliæ Rex Guilielmus Bonus, perperam ab aliis pater aut frater Constantiæ creditus: constat item, in Tancredi potestate non fuisse Constantiā, nisi quando ipsam Salernitani una cum sua urbe tradiderunt Regi: qui abductam in Siciliam collocavit in monasterio, unde ut eriperetur operam Innocentius III dedit. Sicut igitur hæc & alia plura, in odium crudelitatis ab Henrico exercitæ & desolationis regno illatæ, [ejus cum Henrico nuptias sibi infelices execratis.] finxere Siculi de Constantia; sic ista Joachimi de ipsa prophetia potuit ab ipsis, non tantum quoad tempus, sed etiam quoad rei substantiam conficta fuisse, ut ei fidere nulla ratione poßimus. Nam & hoc merito dubitatur, an tota illa de Constantiæ ante nuptias Monachatu opinio, aliud habeat fundamentum, quam quod captivitatis suæ tempore inter Monachas in observantia monastica vixerit, sed conjugata, adeoque religiosæ profeßioni inepta, nisi maritus consensisset.

§ III Virtutum B. Joachimi synopsis, per Lucam Archiepiscopum Consentinum, ipsius Beati olim scribam familiarem.

[19] Vir per omnia reverendus Lucas Cusentinus Archiepiscopus, ea quæ modo sequuntur primo sensu composuit, [Vnde hæc synopsis accepta] ore dictavit, pagellis exaravit: ut loquitur apud Ferdinandum Vghellum tom. 9 Italiæ sacræ, ubi de Consentinis Archiepiscopis col. 279 Anonymus miraculorum Joachimi Auctor. Atque utinam hujus Anonymi contextum habuissemus potius quam Iacobi Græci paraphrasim, quantumcumque in ea ab originali textu sumenda profiteatur se rerum narrandarum substantiam prorsus immutatam tradere! Sed non omnino nobis deest, ex cujus calamo tam egregium antiquitatis monumentum ad nos pervenit: quod hic ad verbum reddere libet; non tantum ad Ioachimi, sed etiam ad ipsius Lucæ cognoscendam virtutem; unde quæ de sanctitate Magistri dicta sunt & dicenda remanent, magis fient corroborata. Sic ergo ait.

[20] Ego Lucas Archiepiscopus Cusentinus, anno secundo Pontificatus Domini Papæ Lucii jam Monachus, primo in Casa-Marii, [Lucas anno 1183 cognoscit Ioachimum in Casa-Marii;] vidi virum nomine Joachim, tum Abbatem Curatii, filium Sambucinæ, filiæ Casæ-Marii: propterea tamquam nepos omni honore & amore habebatur in Casa-Marii, sed magis obtentu sapientiæ & intelligentiæ a Domino sibi datæ. Tunc, coram eodem Domino Papa & Consistorio ejus, cœpit revelare intelligentiam Scripturarum, & utriusque Testamenti concordiam: a quo & licentiam scribendi obtinuit, & scribere cœpit. Mirabar autem quod vir tanti nominis, tam efficax in sermone, vestes haberet vetustas & abjectissimas, & per simbrias ex parte combustas: sed cognovi postea, quod toto vitæ suæ tempore de vilitate habitus non curavit. [cui, istic ex permissu Papæ scripturas interpretami] Mansit autem in Casa-Marii sedulo quasi anno uno & dimidio, dictans & emendans simul librum Apocalypsis & Concordiæ. Ubi in ipso tempore librum Psalterii decem chordarum incepit.

[21] Mox vero ut me cognovit intelligere aliquid, & notarium esse Abbatis mei, [datur amanuensis;] rogavit eum ut me sibi concederet scriptorem: quod & actum est: quia nil sibi Abbas Geraldus negare poterat, ita eum ferventissime diligebat. Sedens igitur ad pedes ejus, tam infra septa monasterii quam in grangia S. Angeli de Corneto, monasterio proxima, obedienter & humiliter, die noctuque scribebam in caterno. in quo ipse dictabat & emendabat in cedulis, simul cum duobus Monachis suis scriptoribus, Fr. Joanne & Fr. Nicolao, quorum alter Abbas & alter Prior Curatii postea extiterunt. Ministrabam etiam ei celebranti Missam, admirans omnes mores ipsius: [& miratur pietatem sacrificantis,] quia dum celebraret, levata manu altius aliis Sacerdotibus, benedicebat Hostiam, & omnia signa vel officia propensius exhibebat: & vultum habens coloratum velut arida [folia], eum [habebat] vere Angelicum in hora sacrificii Missæ tantum, sicut tunc notavi & bene memini. Sed & lacrymantem nonnunquam eum in celebratione Missæ conspexi, & cum in Missa Passio Dominica legebatur.

[22] [affectumque erga Passionem Christi,] Dicentem quoque audivi, numquam se leviorem esse per totum annum, quam in diebus quindecim Passionis: ita quod semper eos finiri dolebat. Et forte propterea datum est ei, ut in Sabbato, qui Sitientes cantatur, mortalis vitæ dolere arderet, & verum adeptus Sabbatum ut cervus ad fontes properaret aquarum. Ad commissionem quoque Abbatis mei solus ipse, cum nullum in hac parte haberet similem, sermonem tam in festis quam in feriis frequenter in Capitulo faciebat: & tunc etiam intuebamur vultum ejus, tamquam Angeli præsidentis in nobis. [nec non concionantis fervorem;] Nam sermonem humiliori voce incipiebat: aliquantisper [autem] procedens, non jam ut homo, sed vere ut Angelus, fortiori voce & viva quadam affectione, verbum Dei auditorum mentibus imprimebat. Nullum audivi aliquando conquerentem quod sermonem Domini protraheret, cum omnes nostri orationis ejus deliciis satiari non possent.

[23] Pernoctabat assidue in scribendo & in orationibus, & tamen ad conventuales vigilias properabat humiliter, canens & vigilans: [item ejus Vigilias,] ita quod numquam eum in choro Casæ-Marii dormire conspexi. De qualitate vel parcitate cibi aut potus numquam curabat: ita quod diebus aliquot non gustavit coctum in mensa: & cum per errorem servitoris contingeret in vasculo ejus non apponi vinum, [sobrietatem,] quia putabat hoc per refectorium ferri; aqua tantum contentus [erat], quam accipiebat de servitorum manu. Retulit mihi aliquando, quod cum in Syria juvenculus, habitu jam Religionis assumpto, solus fuisset apud quamdam viduam hospitatus; illa in eum oculis impudicis intuens, lasciviis ipsum ad crimen invitare tentavit: sed servus Dei restitit sapienter & fortiter. Et quia nox erat, & congruenter exire non poterat; misera eunte dormitum, [castitatem in occasione probatam,] ipse totam noctem in oratione duxit insomnem, hospitantis se spreto lectulo sibi parato, lignorum fasciculis incumbens, & carnis tentationem superans; donec mane, aperto ostio domus, sine licentia tentantis exivit.

[24] Vere fateor, numquam vidi virum ita semper fortiter pro castitate zelantem, ita cunctos quos poterat ad pudicitiam animantem, & impudicitiam in omnibus quibus poterat corrigentem. [quam etiam alii eximiam esse testati sint.] Audivi a Domino Raynerio intimo ejus, quod numquam novisset virum sic ab hoc vitio liberum; & hoc ipsum audivisse ab Episcopis & multis Fratribus asserebat. Vidi eum nonnumquam stantem flexis genibus, ac manibus & oculis erectis in cælum, & cum Christo, ac si videret eum facie ad faciem, vultu alacri colloquentem. Feci apud eum in Petralata Quadragesimam totam, [laudat-eum ab orationis instantia,] in qua, exceptis diebus Dominicis & festivis, quotidie panem & aquam gustare potius quam comedere videbatur: cum diebus ac noctibus indesinenter aut scriberet, aut legeret, aut oraret, & Missam quotidie celebraret: acceperat enim a Domino abstinere posse a cibis & potibus, quantum volebat, & quanto magis abstinebat alacrior & fortior apparebat. Extra monasterium cum ceteris comedens, [& jejunii rigore.] cibos opportunos cum gratiarum actione sumebat.

[25] Cum a Fratribus Sambucinæ, de suo & Domini Raynerii consilio, postulari me contigit in Abbatem; scripserunt mihi ambo, ut venirem & nullatenus dubitarem, & quod non assumerem in excusationem quia eram impeditioris & tardioris linguæ: [testaturejus meritis solutam sibi linguam,] quorum epistolas reverentia, qua debui, custodivi. Et electus in Abbatem in feseto S. Clementis, sequenti Dominica de Adventu Domini, super me habens epistolas ipsas in pectore meo, ut plus de illorum qui illas miserant quam de mea fide præsumens, sermonem Fratribus in Capitulo feci, & absolutus a vinculo linguæ gratias Deo egi, & eorum qui me confortaverant meritis miraculum applicavi.

[26] [depulsam febrim,] Cum in Sambucina passus febrem acutissimam ad extrema venissem, visitatus ab eo sum & caritative deductus ad Florem: qui cum videret me debilem præ defectu appetitus, [eo quod] carnes nollem nec possem comedere; appetenti mihi caules conventuales: Comede securus in nomine Domini, ait, comede quotidie caules & bibe de musto ejus: & infra paucos dies recessi plena sanitate recepta. [repressam intempestivi potus appetentiam:] Sequenti mense Novembris ivi cum eo Panormum: cumque jejunans & tarde hospitans cum eo cœnarem, sitiebam & bibebam in nocte. Quodam vero mane dixit mihi, quod non esset regulare sic de nocte me bibere, sed deberem confidens de misericordia Domini abstinere. Credens [autem] Dei monitum, statim ex tunc hæc ultra non sensi.

[27] Sexta feria in Parasceve sedebam cum eo in claustro sancti Spiritus de Panormo: & ecce vocatus ad Palatium fuit ad Imperatricem Constantiam, [ut jusserit Imperatricem confessionis caussa se dimittere:] quæ illi confiteri volebat. Ivit, & invenit eam intra ecclesiam in sella consueta sedentem; jussus [autem] sedere, in sellula pro ipso posita sedit; sed cum imperatrix aperuit ei propositum confitendi, eam qua debuit auctoritate frænavit, & respondit dicens, Quia ego nunc locum Christi, tu vero pœnitentis Magdalenæ tenes, descende, sede in terra, & ita fideliter confitere: aliter enim non debeo te audire. Descendit & sedit Imperatrix in terra, & humiliter confessa est peccata sua; mirantibus omnibus cum ipsa, quæ retulit auctoritatem Apostolicam in Abbate fuisse.

[28] [ut ipse humillimus soleret purgare infirmariam,] Didicerat a Christo mitis esse & humilis corde: itaque Abbas in Curatio ibat frequenter & mundabat suis manibus totum infirmitorium; primo videlicet tectum, & deinde parietes usque ad pavimentum; deinde minima quæque & [vix] manifesta decurrebat: domo vero mundata, considerabat & componebat lectisternia: & protinus quantum opportune poterat [prospiciebat necessitati ægrorum] in coquina, ut numquam negligeret debiles etiam inferiores. Nec solum infirmis, [sed etiam] pueris suis per viam lassis erat compatiens: ita quod descendens famulum suum aliquamdiu equitare compelleret, quem prosequebatur pedes, donec famulum [vires] reparasse cognosceret, [& famula una itineranti equum codere:] & sic iterum equitaret. Illa hieme qua decessit, fames maxima in Sicilia & Calabria tota fuit: ita quod multi pauperes præ inedia morerentur: ille vero pio studio quibuscumque poterat subveniebat, & ad subveniendum alios admonebat; vestes suas pauperibus tanta compassione distribuens, ita quod solo scapulari Cusentiæ visus sit coopertus in nocte.

[29] [quam sollicitus circa officia divina,] Per Octavas Paschæ & Pentecostes quotidie consueverat celebrare: itaque si tunc exire monasterio cogebatur, deferebat secum vestimentum & calicem, ut in quacumque ecclesia posset celebrare. Dicebat non oportere veros & novos Judæos inferiores esse illis Hebræis, qui septem diebus azyma comedebant. Auctoritatis tantæ erat apud seculares in consiliis [rerum] temporalium, ut nobiles Cusentiæ audiverimus, cum per circuitum [urbs] fatigabatur ab hostibus, quod securiores essent illo in civitate præsente, quam si centum mille milites armati ad eorum defensionem adessent. Circa cultum divinum in sacris Officiis studiosissimus ubique ac semper erat, [quantam præsens fiduciam faceres] ita quod in Sila conspexi etiam eum Crucem figentem, & coram ea super candelabra lignea illuminantem cereos, si festivitas erat: & sic ordinatis horis, cum sociis vigilias & vesperas cum devotione cantabat. Cura quoque, ubicumque habitavit, permaxima ei fuit de munditia altaris.

[30] [quam esset obediens,] Obedientiam, qua ipse subditus [eximius] extiterat, a subditis mirabiliter exigebat; inobedientes tot & tam diuturnis monitis non desistens corrigere, donec eos ad humilitatem cordis & spontaneam obedientiam invitaret. Hospitibus omni loco ac tempore liberalissimus fuit, quos verbis & obsequiis, in mensa potissimum, honorabat. Solis consanguineis durus erat & inhumanus, [hospitalis,] tamquam ignotos illos respiciens, ut nihil eis unquam tribuere, plerumque a monasterii servitoribus & Fratribus rogatus, acquiesceret. In labore manuum incredibiliter fortis fuit, & cum conventu Fratrum plurimum delectabatur in eo. Robustus corpore, parum de frigore vel æstu, de fame vel siti curavit. [laboriosus.] Hæc ut jam diximus retulit vir bonæ memoriæ Dominus Lucas Cusentinus Archiepiscopus, & verbotenus Anonymus ipse transcripsit.

VITA
Auctore Jacobo Græco Syllanæo, Monacho Florensi:

Joachimus, Abbas & Institutor Ordinis Florensis, in Calabria (B.)

AUCTORE IACOBO GRÆCO.

EPISTOLA DEDICATORIA
Francisco Monacho ex urbe Consentia, ex patritia familia Monacho, Pontificii & Cæsaræi Juris consulto clarissimo, & sanctæ Marturanensis Ecclesiæ Episcopo.

Quoniam in exordio monachatus mei D. Justus Florentinus, religione conspicuus, [Ex Superiorum mandato Ven. Ioathimi gesta conscripta] utriusque Siciliæ undequaque Cisterciensis Ordinis memorabilis Præfectus, mihi imposuerat; ut, si quæ de venerabili Ioachim Abbate, atque de ejus Florensi si Ordine adinvenire possem, chronice in memoriam nullatenus revocare desisterem: quod profecto rerum vetustas & obscuritas perdifficillimum reddens, tenellum adhuc animum ab his fere sevocavit. Nolens tamen obedientiæ bono, cujus gratia arborem etiam aridam fructificasse compertum est, insufficientia desidiaque orbari, suscepi adhortantis ac consulentis imperium: [offert Episcopo Marturano,] in quibus, quæ potius memoranda & irrefragabilibus documentis comprobare potui, omissis ceteris, in medium adduxi. Hæc autem, cum nec inter ipsa mediocria recenseri, ita nulli dedicanda fore existimavi: nam adeo humillima retinent, ut sicut nullius protectione elevari, ita despectione ad inferiora calcari non valeant. Propterea, sicut a tironicio meo collecta nunc in manus inciderunt; ita Amplitudini tuæ, quæ non solum monastica audire, verum etiam innata pietate excolere consuevit, legenda devotissimus offero. Non enim ut dedicata præsentare præsumo: nam tanto viro, non nisi præexcelsæ inspectionis monumenta dedicanda forent. Nusquam tamen hæc continget inexpugnabili clypeo protectionis privari: nam inspecto ipsius in exordio celeberrimo nomine, unusquisque, etsi non laudare ea, [egregio Iuris-consulto,] saltem non nisi vereri præsumet. Quis enim non, tanti viri nomine & virtutum jubare victus, quæ sub illius saltem inspectione prodibunt, non solum non detrahere, verum etiam satis laudare compellatur? Amplitudo siquidem tua stat Consentinæ splendore nobilitatis; cum tu ex utroque parente nobili genere ortus existas: & etiam stat morum honestate, & Pontificii & Cæsarei Juris eminenti scientia, quibus eam decoravit Altissimus; ideoque solis instar, inter sidera nubesque, obtutibus omnium mirum in modum illuxit, seseque admirabilem & venerabilem in non modica amabilitate præbuit. Hoc autem denudat testans ipsa inexpugnabilis veritas: [& Consentino civi.] divina namque providentia, cujus suavi dispositione cuncta attinguntur, & ad debitum finem infallibiliter diriguntur, cordium omnium ac meritorum indagatrix, te tunc laicum, & nulla adhuc nec quidem prima Clericali tonsura insignitum, ex secularibus & forensibus negotiis, dum in urbe Consentia patria tua Advocati munere summa cum laude fungereris, magnum tunc de jure respondendi onus sustinens, ad Episcopatum non sine expectatione majori signanter vocavit: cujus munera sic comples Dei protectione munitus, ut omnes in te Deum pariter glorificare videantur. Fulgent etiam tecum Horatius & Flaminius, ambo etiam ipsi Iure-consulti, fratres tui germani. Lege ergo, quæso, quæ tanta tibi devotione offeruntur: in quibus, etsi non tam delectabilia miraberis, non satis forsan abjicienda reperies. Nam licet glossematibus non sint obtecta, ac bellorum rerumque quæ in hujusmodi tempore successerunt enarratione permista; poterunt tamen, sola earum lucubratione inspecta, votis inesse Celsitudinis tuæ. Non enim fuit propositum nostrum historias, per tot viros longe lateque exaratas, eisdem intermiscere; ne forte illud, quod erat in his per se, fieret objectum per accidens. Proinde ex eorum inspectione, si quis in Domino benedixerit mihi, sit ille benedictus; qui vero maledixerit, etiam benedictionibus innumeris repleatur; hac solum consolationis expectatione congaudebo, quod si nulli prodesse, nec alicui obesse conspiciar: & si non benedicendi, [Cur non admisceat secularem historiam.] sic maledicendi nemini objecta eveniet occasio: quod sufficiet ad obstruendum ora insipientium. Valeat Amplitudo tua colendissima, cui Deus in tua mira gubernandi vigilantia perpetuam perseverantiam concedat. Datum ex monasterio nostro Florensi, anno a Iesu Christo nato millesimo sexcentesimo duodecimo, Summi Pontificatus Sanctissimi Domini nostri Pauli Papæ quinti anno septimo; & Episcopatus tui anno vigesimo.

ANNOTATA.

Librum hunc Græcus divisit in Sectiones 56, quibus singulis Distichon unum, tituli vel argumenti instar, [Antiqua divisio libri.] præfixit: quos Versus libenter hic dedissemus, si aliquam vel a vetustate, vel ab elegantia, vel saltem a perspicuitate laudem mererentur: nunc, cum nihil horum eis insit, sed prorsus obscuri & insulsi videantur, non magnam iis neglectis jacturam nos facere arbitramur. Satis igitur sit monuisse, Numeris singulis totidem in originali respondere Sectiones, ideoque ipsos servatos a nobis, etiam ubi totam Sectionem omittimus, ob rationes infra dandas: quæ autem post Sectionem 38 supererant, ea nihil ad B. Ioachimi historiam pertinebant: quatenus autem Florense monasterium spectant, in Appendice § 1 & 2 satis plene invenientur, ut multiplici illa farragine rejecta nihil amissurus lector sit, quod hic requisitum vellet.

CAPUT I.
Ioachimi adolescentia, peregrinatio in Terram-sanctam,

[Nascitur Ioachim] Ioacchim, seu Ioacchinus, primus Abbas venerabilis monasterii Florensis, sub invocatione sancti Spiritus, beatæ semper virginis genitricis Dei Mariæ, & S. Ioannis Euangelistæ, in partibus Calabriæ citerioris, ubi de Flore est nomen; in Consentina diœcesi, honestis quidem & piis parentibus, patre scilicet Tabellione, cui nomen erat a Maurus; & matre, cui nomen erat Gemma, circa annum a nativitate Domini milesimum centesimum quadragesimum quintum, Sanctam Catholicam Ecclesiam regente b Eugenio tertio, regnante Conrado hujus nominis tertio, natus est in urbis Consentiæ, Brutiorum & totius Calabriæ metropolis, oppido, cui nomen est c Cælicum: tamen ex Sapientum sententia, Qui ex vico est, de civitate est. [Cælici prope Consentiā;] Et hinc, ex eorumdem censura, oppida seu vici eisdem, quibus urbs, gaudent privilegiis: quique etiam venditi, & ab urbe alienati non desinunt esse prioris naturæ (etsi Cælicum ceterique vici ab urbe Consentia alienati non sint) quia sunt veri cives, gaudent omnibus gratiis & privilegiis sicut cives ceteri, & eo magis urbs Consentia vere Ioacchin potest dicere suum. Nam cum anno Domini nongentesimo septuagesimo, secundum Blondum libro decimo tertio, tempore Ioannis Papæ hujus nominis Decimi-tertii & Ottonis Imperatoris hujus nominis Primi, [Consentinis accēsendus,] Consentia ab Africanis d Saracenis fuisset depopulata & combusta; qui Consentia evaserant, circumcirca castella seu vicos Consentinos ædificaverunt, non valde ab ipsa urbe distantes. Idcirco non sunt aliud nisi pars ejusdem civitatis, ex his quæ scribit antiquus auctor Ptolomeus e de Lucca, qui scripsit historias Calabriæ, idemque testatur Bernardinus Martiranus ex eadem Consentia, ex patricia familia Martiranorum, [quia hi vicinos urbi vicos incoluerunt.] qui fuit regni Neapolitani sub Carolo Quinto Cæsare Secretarius; & idipsum refert Ioannes Paulus de Aquino Patricius Consentinus, in sua oratione funebri in obitu Bernardini Tilesii philosophi peritissimi, ex patricia familia Tilesiorum ejusdem Civitatis Consentiæ: qui quidem Bernardinus fuit ingressus viam universæ carnis anno Domini millesimo quingentesimo octuagesimo octavo, in ejus patria, ætatis suæ anno septuagesimo nono. Ioachim siquidem, non nisi magnis parentum prodigiis in lucem prodiit f; qui ad annos usque quatuordecim grammaticæ incubuit, eamque maxima coævorum ejus admiratione faciliter assecutus fuit. [Grammatica imbutus,] Erat enim & ingenii acumine conspicuus, & memoria tenacissimus: corporis vero specie satis elegans, morumque integritate suavissimus: quæ omnia futuræ excellentiæ specimen referebant. Pater autem, sibi magis quam Domino puerum genuisse putans g, Regis curiæ honorifice collocavit: [ad aulam mittitur;] ubi patri assentiens, ad tempus laudabiliter inservivit. Comperiens denique in adolescentia, pocula sibi a mundo propinanda parari; serpentem vitare peroptans, Dominum jugiter precabatur, ut eum ab ejus morsibus tutaretur h. Hisque anio volutatis, [quam fastidiens,] pietate insignis, mente manibusque erga Christi egenos pro viribus effundebatur. Ideo cœpit divini amoris æstu flagrare, aula regia abire, & sanctæ peregrinationis longo itineri se accingere.

[1] [in Terram sanctam peregrinus abit:] Maxima Dei clementia, in electis ad se revocandis, mirum in modum visa est jugiter operari: nam dum animo conceptam, remissius tamen, peregrinationem Ioachim in corde volutat; ad sacra Passionis Dominicæ loca visenda illico Dei spiritu actus movetur: iterque agens, quorumdam secum peregrinantium inopiam proprio sumptu levavit. Succedente vero Paschatis festo, paratis sibi vestimentis novis, Novo Paschate, inquit, nova mihi vestimenta præparo. Quo vix prolato, sui ipsius spiritum amoris vigere percepit; eoque impulsus cœpit de temporalibus cogitare, atque illorum voluptatibus solicitari; sic ut sibi ad mundi, quas abjecerat, vanitates rediisse videretur. At, qui non deest timentibus eum, in adjutorium sibi præsto fuit: [novam vestem indutustentatur,] nam vim pati deprehendens, mentis elevatione ad Deum, Amorrhæos & Iebusæos cordis sui debellare promeruit. Ceterum ad Thraciæ Bosphorum Byzantium ingressus, ibidem, tangente manu Domini urbem illam, plurimam hominum multitudinem interire conspexit: quo se cernens absolutum periculo, prorsus se mundo renuntiaturum vallavit. Depositis ergo strophiis ceterisque seculi indumentis, albo rudique panno opertus ac excalceatus, peregrinationem de cetero continuavit; & sic gaudens ibat a conspectu hominum, [& vanitatis victor] ut dignitatem non modicam etiam æstimaret, si daretur pro visendis locis Iesu contumeliam pati. Insuper cæsariem, naturaliter nigram, at germani artificio flavescentem, cum non posset priscæ restituere naturæ, velut vanitatis reliquias abhorrens, eam truncare maluit, quam ejus in obtutibus hominum levitate notari. [etiam comam detondet.] Unde non pauca devotione & ædificatione, religiosi instar, reliqua pregrinationis loca lustrando, Deo & hominibus se dilectum exhibuit: ea siquidem quæ Dominus cordi ejus impresserat, fideliter operibus comprobavit.

ANNOTATA

a Ex Ioachinorum familia (quæ usque huc perseverat, vulgo Iaccinorum dicta) inquit Gregorius cap. 1; & cap. 9 exhibet insignia illius familiæ, accepta ex ara existente ad dextram majoris altaris in ecclesia PP. Carmelitarum Consentiæ; in campo scilicet cæruleo tres montes aureos, quorum medio anser argenteus insistit: huic imminent tria lilia aurea, ac denique supra omnia rastrum, item aureum. Verum jure metuo, ne recentiora sint istæc tam insignia quam cognomen: nec scio quo auctore Gregorius, acceperit prænomen Ioannis, quasi Ioachim cognomentum sit: cum ea ætate tam Clerici quam Monachi abstinuerint cognomentis Gentilitiis si qua haberent,& soli nomini baptismali adderent nomen dignitatis vel Ordinis, dicendo v. g. Ioachim Abbas vel Abbas Ioachim. Cognomen certe non apparet, in eo quod ipsemet Gregorius præcitato loco exhibet Instrumento pacificationis, inter Notarium Maurum de Cælico (quem vult ipse patrem Ioachimi fuisse) & inter Ecclesiam Consentinam confecto sub annum 1169.

b Illo ipso anno 1145, Februarii 14, electus fuit Eugenius III.

c Matthæus Guerra Cælicum distare ait a civitate Consentina quatuor milliaribus.

d Idem Gregorius cap. 34 ex Ioanne Diacono narrat, quomodo anno 901, Abraham eorum Rex, multis Calabriæ urbibus eversis, in obsidione Consentiæ, tum adhuc in septimontio sitæ, vitam amiserit; ab ipso D. Petro, in quadam D. Michaelis ecclesia dormienti apparente, percußus: hanc autem fuisse causam Sarracenis, cur irritos tunc conatus totius urbis voluerint excidio vindicatos, post annum 69 a deserta primum obsidione.

e Videndus Voßius de Historicis Latinis lib. 2 cap. 64, ubi geminū Ptolomæi opus indicatur; alterum Annalium, ab anno 1060 ad 1303; alterum Historiæ ecclesiasticæ, usque ad annum 1342, quod Historiam Pontificum Gesnerus appellat; additque ex Volaterrano, ipsum vixisse tempore Cælestini V: & hoc satis apparet in Actis 19 Maji cap. 3,inter vetera de Sancto isto Pontifice monumenta, ex Ptolomæo ipso sumptis.

f Ea sic narrat cap. 1 Gregorius: Cum Ioannem mater concepisset, in somnis juvenem quemdam, forma pulcherrimum lineisque valde nitentibus amictum, mirabiliter sibi apparuisse testata est, qui sic illam est allocutus: Scias puerum feliciter te concepisse, quem si supervicturum exoptas, non nisi expleto septennio baptismatis lavacro eum perfundi permittas. Orto jam & in lucem edito infantulo … altera patri visio facta est. Videbatur enim Mauro genitori puerum respicere suum, super aram S. Michaelis Archangeli (cujus sacellum parum ab ejus distabat domicilio) ejusque tectum attingere vertice; nec non & Angelos, candidis indutos vestibus adstantes, festive, leniter, & dulciter canentes, Puer natus est nobis. Alleluia. Et filius datus est nobis. Alleluia. Ioannes ergo Ioachim, non nisi magnis parentum prodigiis, in lucem prodiit. Baptisma tamen ejus ad decennium usque dilatum est: expleto siquidem septennio Gemmam matrem infirmari contigit, diuturnoque morbo gravata ad Superos evolavit. Hæc ille, nescio unde sumpta, & merito dubito an revera Angelus jußerit pueri baptismum differri.

g Hunc Regem oportet tunc fuisse, si non Wilhelmum anno 1150 in regni consortium ascitum, saltem ejus patrem Rogerium: jam inde ab anno 1102, post Fratris Simonis mortem, paternarum ditionum heredem, & in Calabria fere commoratum usque ad annum Coronationis suæ qui fuit Christi 1129. Interim, sive adessent sive abeßent Principes, Curia eorum erat Consentiæ.

h Huc refert Gregorius cap. 107 quod ex Cælicensium omni exceptione majorum attestatione accepit: produnt enim, inquit, ac in verbo veritatis testimonium perhibent, quod cum Ioannes Ioachim, tunc impubes, latitasset in quodam loco arboribus undique septo, cujusdam vineæ Mauri genitoris sui, in agro Cælicensi positæ … Cannavino anni conterminæ; & incubans supra magnum & durum lapidem, ibidem a natura in declivi loco positum, preces ad Deum eructare consuevisset; lapidem illum ex eodem loco, cui Ioannes incubuerat, florem jugiter produxisse tantæ virtutis, ut applicatus cum devotione ac fide ad infirmitates quaslibet ac vulnera, extemplo optatam omnibus redderet sanitatem. At cum Cælicensis quædam mulier, Pacifica Ferrara appellata, circa annum 1500 asinum haberet malo ulcere laborantem (pro cujus sospitate naturalia remedia omnia frustra fuerat experta) mirum florem applicuit ulceroso. Convaluit quidem asinus sed… flos omnino deperiit. Verum eodem ex loco, unde flos oriebatur, humor quidam ad instar gummi sive incensi nascitur, qui ad hodiernum usque diem a frequenti fidelium cœtu invisitur, & in magna etiam devotione habetur.

CAPUT II.
Labores a Ioachimo peregre tolerati: reditus in patriam.

[2] Etsi plurima, quæ digna effatu in tanto itinere servus Dei Ioachim vidit & proprio corpore pertulit, [Per iter cum socio dira siti vexatus,] perprobe metiri sufficiunt, qui hujuscemodi se actionibus commiserunt: perpauca tamen adducam, quibus in Deum ardens ejus desiderium pateat, dum nulla peregrinantium pericula subire formidat. Pergens namque ad iter solo comite processit, quod multorum solebat constipatione parari. Ambobus interea siti valida hærenti lingua palato, occumbere formidarunt. Ioachim autem, pro certo autumans, se Domino spiritum redditurum, humavit in sabulo, jugi Deo oratione utriusque necessitatem commendans, absistente comite: & sic famulus Dei Ioachim, licet non modica angustia premeretur, superna tamen meditans, [divinitus refocillatur,] aliquali ex sopore experrectus, frigidi & humidi excandentem appetitum libentissime de cetero non curavit; Deus siquidem amborum necessitati subvenerat. Comes enim, inventione quæsiti, periculo obviavit: at Ioachim, antequam soporaretur, Domini pollicitationis memor, cum ait, Qui sitit veniat ad me, & bibat, sanctarum ruminatione Scripturarum in consolatione expletus remansi; A in quibus quantum gratia Domini illum prævenit in benedictionibus dulcedinis, patet sua scripta legenti. [Ap. 22. 17] Convenientes iterum juxta Dei beneplacitum consolatione recepta, se ad invicem in Domino cohortantes, processerunt: at Ioachim caritatis magis viscera indutus, [& viæ incommoda fert patienter:] ut magis proximi quam sua quæreret; licet similia libens pateretur, commeantis necessitati jugiter compatiens, nusquam pro adhibendo remedio dissidebat: nam qui plurium inopiam gratanter levaverat, non fuit unius quavis necessitate fatigatus. Ad votum autem non succedentibus, patientiæ clypeo remedium semper adhibere studuit: præsertim Dominum, fatigatum ex itinere & puteo insidentem, memorans, animo alacri semper & ubique procedendum esse suasit.

[3] Non surdis interea percipiens auribus, in seclusiore a Thebaidos regione, Anachoretas concinne Regis æterni laudibus insudare, [ad eremum divertens] Andrea quodam Religioso comite, eos in facie salutare perarsit. Pro habendis vero aquis, etiam solis ardore cupitis, ab itinerantibus divertendum fuit, eosque ab invicem segregari oportuit. Defluentes inter media montium aquas Ioachim sedulo invenit; easdemque captantes onagri in siti sua, adveniente servo Dei, [iterum periclitatur siti,] extemplo absistentes, facultatem hauriendi visi sunt cessisse, pro sedanda commeantis siti: sed licet elementum attulisset, b illum de cetero non invenit. Præterea æstuantem meridiei horam atque Sarracenorum incursus vitare peroptans, sese ad modicum recepit in antrum, ubi dissimiles c persensit hiatus. Unde tanta rei protinus diversitate pensata, mox secessit, & denique d Pentapoli ab Arabia ac Palæstina intersectæ adfuit: cujus facinora ejusdem solum cinereum, non sine servi Dei admiratione vehementi, ultro ejus luminibus obtulit. Porro eum perurentibus solis ardoribus, sulfureis se undis abluit: quæ e sordis instar, supra corpus, ab eis sublatum aruere per totum: atque hujusmodi velut glutine valde cruciandus fuisset, ni spiritu auræ tenuis eum Dominus demulsisset. [& alia duplici corporis afflictione:] Nec ulterioris causa exacerbationis defuit: nam in regione eadem in copiosam tribulorum aculeitatem impegit, quibus oberrantis membra cruore non modico maduerunt, & adeo perduraverunt, ut in hoc quasi martyrii genere Deo animam se redditurum cunctaretur. At in his ceterisque similibus superavit, propter eum qui dilexit illum; jugiter ex pectore promens, sibi vivere Christum esse & mori lucrum.

[4] Postquam devotus Christi famulus Ioachim ad Anachoretas f ac Cœnobitas non paucos usque pervenit, eosdem acclivi devotione recolens, [ab eremo rediens] uti non modica fuerat caritate susceptus, sic non exili recessit instructione formatus: secedenti tamen enumerata ab Apostolo quædam pericula, ab itinerantibus subeunda, non defuerunt. [2. Cor. XI.] In tres siquidem nequissimos Sarracenos, obscœna cum muliere degentes, incidit; qui mutuo de prospecti nece mussitantes, naturalibus tamen, imo infusis cælitus femineis tunc precibus flexi, pepercerunt; ac dimisso juxta vicum proximu ducatum præstiterunt: [in periculum mortis venit,] ubi hospitio collectus, pariter fuit hilari fronte moratus. Qui autem fecerat misericordiam cum illo, octo parvulorum grege premebatur: quibus egenis Ioachim, Dominici non ignarus præcepti, unam ex duabus tunicam elargitus; reliquam denique, quibusdam pro se obtegendo paratis, ad Dei gloriam nimia pietate retribuit. Cum autem Ioachim ægrotare contingeret secus illos, [a quo liber vestes pauperibus largitur,] puerulos præsertim misericordes ex Dei munere comprobavit: eum siquidem fructuum atque aspectus exhibitione sedulo exhilarabant. Convalescens postremo, ab humano & callido hospite, ne quavis contumelia afficeretur, de vico eductus in viam latam, inque iter rectum intromissus, incessit; donec plurima commeante caterva, [& vicissim æger ab his fovetur:] post tanta discrimina atque libata pericula rerum, exoptatam tamdiu veneratamque Hierosolymam conscendit.

[5] [perlustrata Hierosolyma] Quasi unus ex his, qui cæsis ex arboribus ramis decerptisque floribus candidis, nec non stratis vestimentis suis, olim Domino viam constraverunt, ingressus est Ioachim sanctam civitatem; imo pectori ejus, velut asinæ pullo, assidente Christo, ad inclitam pergebat Hierosolynam: cujus sacris ubique locis piis gressibus veneratis, adeo fuit Dominica devotione succensus, ut ad montem inde Transfigurationis advolaret. Ibi divino æstuans ardore, ad veterrimi specus se profunda conjecit: ubi supra recentium hominum suæ præcipue tempestatis morem, [in monte Thabor quadragesimam agit,] in hymnis & psalmis ceterisque spiritalibus documentis, per totius Quadragesimæ curriculum contemplationi se viriliter addixit: & dum mentis oculis specimen Domini intuetur, tabernaculum a Petro expetitum se incolere arbitrabatur. Ideo nec inedia, nec maceratione victus, suspirabat ob expectata solamina illius beatæ noctis, quæ meruit scire tempus & horam, quando Christus ab inferis victor ascendit. Quantum autem dominica affectus est tunc illic illuminatione g, post ejus inde recessum claruit: nam tria opera, [& die Paschæ cælitus illustratur,] Concordiam nimirum duorum Testamentorum, Apocalysis elucidationem, & Psalterium decem chordarum exorsus fuit, quæ omnia felici consummatione complevit: in quibus quanta de pectore ejus fluenta doctrinæ manarunt, rite ac recte opera ipsa scrutantes testimonium veritati perhibebunt.

[6] Pergustata spiritus suavitate, in monte electionis & puritatis; in regionem terræ, lac olim & mel fluentis, tunc vero conversæ in salsuginem, remeavit: & partibus in illis non solum loca, ubi Christus Dominus nasci, conversari, mori, resurgere, ceteraque humanæ salutis opera explere dignatus est; verum homines ipsos, qui sanctitatis culmine præpollere censebantur, [Redit e Terra sancta,] summa devotione recoluit. Quæ autem passim in fide & moribus cauterizanda reperit, quæque ad normam veritatis ac puritatis (quantū in se fuit) revocare studuit, sunt penitus reticenda. Tandem absistere inde decrevit: nec Dominicæ commiserationis immemor, videns civitates illarumque regiones, flevit super illas; prænoscens qualiter Dominus daturus erat pulcritudinem illarum in manus inimici h, eo quod declinaverant a mandatis suis Similiter declinandi eidem valida occasio non defuit, [miseratus ejus ruinam,] cum corruendi tentatio adfuit: secedens enim, inter tot impietates pius, in ea Asiæ parte i quæ Euphrate ac mediterraneo mari concluditur; secus muliere viduam, forma & pietate insignem, [& impuræ hospitæ illecebras] hospitari contigit. Porro Ioachim, adhuc juvenculus, licet itineris tanta continuatione & compunctione macresceret; naturali tamen elegantia erat conspicuus valde: unde miserrima dæmonis instigatione exarsit mulier, & noctu gestis nutibusque impudicis continentis animum pulsavit. [fuga declinat;] Qui sicut fuerat Domini virtute roboratus, præcinctus lumbos amore castitatis, allicientis petulantiam strenue rejecit. Nec destitit impia: at putans conceptæ iniquitatis voluptate potiri, paratum pro utrisque cubiculum ingressa, Ioanchim prisca lacessatione monebat, ut accederet, si forte Christi miles utcumque mollitus esset. Qui nequiens sine scandali perpetratione aufugere, lignorum strui admotus & insomnis noctem totam orationi assistens, nullique animum inclinans iniquitati, Dei cooperatione victor evasit. Inter apparentia tandem crepuscula mane, absque licentia ab hospite petita, ex acherontina habitatione recessit. Hinc factum est, ut gratiam continentiæ, a Domino receptam, [atque post aliquam in Sicilia moram,] de cetero a cunctis amplexendam, dulciter prædicaret: & sicut recedentes ab ea acriter ferebat, sic pro viribus ad emendationem irritabat. Purus enim Christi servus Domino consimiles præparare nitebatur, qui castitate dealbatus lucernas ardentes in manibus habens, spurcitias diaboli immaculato calle transivit. Non ergo ei merito flores aliquando atque lilia desunt k. Relictis denique & jure regionibus illis, in Siciliam insularum præcipuam trajecit: quam videns omnium copia & glebæ ubere celeberrimam, ut illius errata defleret, ad radices montis Ætnæ, perpetuo incendio clarissimi, juxta cœnobium l Græcum secessit in antrum; in quo biduanis ac triduanis orationibus & contemplationibus intentus, nullo prorsus corporali cibo refocillatus persistebat. Nec mirum: nam sic erat & meditationibus absorptus & lectione occupatus, ut in eo priscorum Patrum renovata vestigia præfulgerent. Postremo B. Martinum, pro revisione suorum trans Alpes commeantem, imitari constituit: Dominus siquidem qui illum præordinaverat, in talenti multiplicatione illic valde profuturum, eidem ad patriam redire & trajicere inspiravit.

[7] [reversus in Calabriam;] Ut terra, cui Dominus dederat omnium fructuum genere pergravari ac bona suapte natura producere, verbo Dei rigaretur, ac servi ejus Ioachim fœcundaretur exemplo, atque justitiæ incrementa produceret; eumdem in Calabriam ipsam restituit. Qui vallem Chratis m ingressus, juxta Bisentum n, Alarici sepulcro aureo memorabile, gradiens; urbem Consentiam, florentem jugi populorum frequentia, ne forte agnosceretur o, abhorruit. Ceterum ejus comes, ficus in pomario quodam collecturus, Ioachim renuente, [ibique a cive suo agnitus,] inverecunde intravit; unde pro illo deprehenso, pro re tam modica fuit supplicare coactus. Interea a Cælicensi prætereunte compertus agnoscitur: & an talis filius esset interrogatus, nec mentiri voluit, nec celari valuit. Rogatus vero ille, ne de agnito cuipiam verbum faceret; Inhumane, inquit, agerem, si patrem tuosque, de te velut mortuo ingemiscentes, celerem. Si aliter fieri nequit, quæso, mecum divertas, quo patrem solum ad me perducas, ait. [patrem placat, spes suas frustrari querentem,] Conveniens autem genitor ac genitum intuens, de viso quidem gaudens, de modo vero non; talia voce retulit: O terque quaterque me miserum! huccine, fili mi, de te devenit expectatio nostra? Quare factus es velut vir vagus? Putabamus omnes per te domum nostram sublimari genusque nobilitari: quare ergo nos a tanta expectione confudisti? At ille humilibus denique sermonibus patris dolentis mitigavit affectum, & paucis mira devotione locutis, eum lætificare non destitit; Pater, inquiens, pro terreno, perenni Regi modo milito. An nescis qualiter contemnentes aulam regiam meruerunt habere coronas perpetuas? Hisque similibus mollitum parentem reliquit; attonitis siquidem auribus Dominicam sententiam conceperat, cum dicit: Qui vult venire post me, & non odit patrem suum, [& in cœnobio Sambucinæ moratur.] & matrem suam, adhuc autem & animam suam, non potest meus esse discipulus p. [Luc. 14.] Contulit se ergo ad cœnobium q Sambucinæ, tunc miræ celebritatis, modo quasi penitus destitutum: ubi in supernam Heirosolymam aciem mentis intendens, hominis in carne præter carnem vivere exoptabat; atque ad futuræ pacis signa & ad cælestium culmina gaudiorum aspirans, ex Monachorum consortio proficiebat r. Licet enim in ipso monasterio adhuc Regulæ jugo colla non subdidisset; ex tali tamen religionis deliberatione quibusdam visum est, Joachim Sambucinæ filium appellare.

ANNOTATA.

A Addit Gregorius cap. 4 paululum quiescenti apparuisse flumen defluentis olei, hominemque adstantem & dicentem; Joachim, bibe de flumine: visumque ei usque ad satietatem bibisse. Visioneque completa evigilanti sacram Scripturam patuisse.

a Existimo hic & a Luca Consentino in Prolog. § 3. Thebaidis nomen indefinite pro eremo accipi, quales intra & circa Palestinam variæ in iisque non tantum per Lauras dispersi Monachi, sed etiam Anachoretæ prorsus solitariam ducentes vitam: nam Thebaidem proprie dictam, in Ægypti finibus, non crediderim Ioachimo aditam fuisse.

b Scilicet Andream itineris comitem.

c Gregorius six explicat: Vidit duos hiatus, singuli ventos diversissimos emittentes; unus scilicet intolerabiliter frigidum, alter insolenter calidum, ideoque retraxit se ad os speluncæ, ubi oportebat contrarios flatus patentiore in aëre e sua pernicie lentescere, deinde subiungit: Iterumque propositum continuans iter, ad aliam maritimam regionem devenit; ubi mira quædam se vidisse testatus est; oleas scilicet, fructus diversimode proferentes miræ quantitatis. Venienti autem per Syriam Ioachimo & porro pergenti, occurrebat mare Galileæ; atque inde Iordanis ripas tenenti, Mare-mortuum, de quo mox: ut appareat non ultra loca sancta Palæstinæ peregrinando profectum Ioachimum.

d Gregorius Pentapolim in Libya hic sibi imaginatus, quinque illius urbes nominat: & deinde eas confundit cum regione, quæ olim irrigabatur sicut paradisus Dei, nunc autem post Sodomæ; Gomorrhæ, & aliarum duarum civitatum subversionem conversa est in mare mortuum seu lacum Asphaltiten, sola Segor; quæ cum quatuor aliis Pentapolim constituebat, propter Loth conservata. Hæc autem regio evidenter media est inter Arabiam & Palæstinam, uti hic dicitur: non autem Africana illa in Libya.

e Solis legitur apud Græcum: sed typographico, ut pusamus, mendo.

f Puta inter rudera Lauræ S. Sabæ & alia loca, quæ a Mari-mortuo Hierosolymam eunti fuerunt transcunda in solitudine.

g Multo sane post, ut in Disquisitione Actis subjungenda apparebit: quamvis Gregorius loca temporaque confundens, omnia ad hanc peregrinationem referat cap. 6 operis sui.

h Factum id est an. 1187, quando capta est a Sarracenis Hierosolyma.

i Gregorius Asiam minorem intelligit fuseque describit: non video tamen cur non magis definite Euphratesia Provincia intelligatur, dictis duobus terminis ita clausa ab Ortu & Occasu, ut media sit inter Syriam Asiamque minorem.

k Perstringit hic Angelum Manriquez Gregorius, quod hanc tentationem somniaverit in Sicilia obvenisse Ioachimo.

l Rochus Pyrrhus, in Notitia Ecclesiæ Catanensis, duorum monasteriorum ad radices montis Æthnæ sitorum meminit, quorum alterum sit S. Leonis de Pannachio, in loco Forastella, ab Henrico Policastri Comite ædificatum anno 1136, & circa an. 1200 traditum Benedictinis: alterum S. Nicolai de Arenis, ad 12 M. P. ab urbe Catana, anno 1156 Benedictinis ædificatum: quid ni autem alterutro loco prius Monachi Basiliani fuerint?

m Chrates, vulgo Gratii, fluvius ipsam prope Consentiam alluens, moxque Busentum amnem excipiens.

n Iornandes de rebus Gothicis cap. 30 Spoliata Roma, Campaniaque, & Lucania simili clade peracta, Brutios accesserunt: ibi ergo veniens Alaricus Rex Visegothorum cum opibus totius Italiæ, quas in præda diripuerat, … subito immatura morte rebus excessit humanis. Quem nimia dilectione lugentes, Bazentinum amnem juxta Consentinam civitatem de alveo suo derivant, & in medio alveo collecto agmine captivorum sepulturæ locum effodiunt: in cujus foveæ gremio Alaricum cum multis opibus obruunt, rursusque aquas in suum alveum reducentes, ne a quoquam quandoque locus agnosceretur, fossores omnes interemerunt: quæ ex historia Miscella lib. 13 accepit Iornandes, cujus verba apud Baronium lege ad annum 411.

o Gregorius ait, quod declinata urbe, per locum qui dicitur Guarassanum (forte in tabulis Cirissanum, 4 P. M. a Consentia ad occasum.) in, seu versus præfatum Crathis flumen descenderit.

p Admirandum hic Gregorius proponit viri Dei virtutem: qui patrem ultra annum 1169 in vivis habens, numquam legatur Cælicum remeasse, nisi in sororis cujusdam suæ morte: nempe Ioachimum putat initio seculi natum fuisse, quod nobis non probatur: uti nec satis constat, quod Notarius Mauris, de quo ipse, fuerit Ioachimi pater.

q Apud oppidum Luciorum diœcesis Bisinianensis, adeoque ad 13 circiter P. M. distans Consentia versus Boream. Angelus Manriquez anno 1160 illud fundatum dicit a Goffredo Comite & ejus matre Bertha: quod conatur refutare Gregorius, ne Ioachimum cogatur facere juniorem quam facit. Chronologia antiqua Ms. fundationum ponit hanc ad an. 1157, cui credere malumus, & opinari dotem pleniorem postea acceßisse.

r Su Abbate Simeone, inquit Gregorius, per annum unum monasterii janitorem agens: ubi in hortum egresso & divina contemplanti apparuerit vir forma pulcherrimus, manuque amphoram tenens dixerit: Ioachim, cape: bibe vinum hoc, est enim optimum. Quod audiens ille bibit ad satietatem, amphoramque reddidit, inquiens, satis se bibisse: Cui vir respondit; O Ioachim, si totum exhausisses vinum, nulla te scientia fugisset.

CAPUT III.
Ioachim Monachus Curatii factus, ibidem eligitur Abbas, & privilegio Regio muniri curat monasterium.

[8] Ioachim Dei famulus, æstuans spiritus fervore concepto, [Ioachim juxta Rendas concionari incipit,] a memorato cœnobio Cisterciensium Sambucinæ secedens, contra elatā vallis Chratis terram, ubi Bucchita est nomen, juxta a Rendarum oppidum transvolavit, ibidemque salutis opera non deseruit. Verum lucerna super candelabrum posita, cunctis quæ in domo sunt splendens, occultari nequiverat. Ea propter qua fuerat unctione præventus, Rendensi populo devotione plurima Dei verbum audienti disseminavit, & pullulantes in eo simultates ferventi concione sedavit. Ast in agro Dominico uberiores fructus indies se producere comperiens, scrupulositate quadam turbatus fuit: metuit siquidem absque prævia Episcopi ordinatione prædicationis munus exercere; [ad quod rite ordinandus cum abit,] expavescens ne in illum Apostolica comminatio caderet, cum ait; Quomodo prædicabunt nisi mittantur? [Rom. 10.] Propterea b Cathazorii civitatem proceram ad Adriaticum mare, ob tale munus habendum, devotione maxima non imparatus adire constituit. Accidit autem ad flumen c Crothalum in monasterium de Curatio Cisterciensis ordinis divertere, [Curatium divertit,] ubi ex caritate hospitatus, Religiosorum humanitatē inspexit. Verum, quia civitas in monte posita occultari nequit, de ore suo ab erudito Religioso agnitus, ad certam religionis aciem amplexandam rationibus validis compulsus, remansit. In Curatio ergo, ut fieri mandat Cisterciensis Ordo, secundum Regulam Sanctissimi Patris nostri Benedicti, stabilitatem ac morum conversionem vovere statuit, sub Columbano Abbate, qui illum ad columbinæ habitum religionis admisit; atque juxta propositum ordinari curavit. [ibique Monachus factus,] Qualiter autem per primordia suscepti habitus Christi athleta cucurrerit, ex effectu præcipuo evidentissime comprobatur: nam post pauca, monasterii Prior ex debita omnium electione ordinatus fuit. Mortuo denique memorabili memoratoque Abbate, cuncti pariter, nemine penitus discrepante, in eorum Priorem convenerunt; qui, ut erat humilitate sublimis, exemplo Domini, qui in Regem eligi recusavit, edoctus, insciis Fratribus ex monasterio recessit, & in cœnobium Sanctæ Trinitatis ad oppidum d Acræ Ordiniis prælibati, si forte latitaret, aufugit, & inde in Sambucinam repedavit: [in Abbatem eligitur.] cujus Monachi a Curatio recessum ejus zelantes, quasi non receperunt; ipsius tamen humilitate perspecta ad modicum sustinentes, quantum erat ab ambitione alienus non immerito mirabantur.

[9] Perseverantibus interea Curatii Monachis in electione præposita, [& munus obedientia adactus suscipit.] Joachim redire perdifficillimum erat. Interposita vero deprecatione e Ruffi Archiepiscopi Consentini, Symonis Sambucinæ Abbatis, & ejusdem Prioris Hilarii, Mellis Justitiarii, [f] nec non plurium Nobilium exhortatione pulsatus; sciens tandem, nolle acquiescere esse quasi peccatum ariolandi, in communi exultatione Abbas in Curatium rediit. Non ergo immerito Clementina sanctione, super Cisterciensis Ordinis firmitate emanata Perusii, quinto idus Iunii g anno primo Pontificatus sui, ad similium renuentium eruditionem cautum est in hæc verba: Electa quoque persona, si sufficiens & idonea vacanti monasterio fuerit, non recuset: qui contra fecerit, graviter puniatur. Factus ergo monasterii Pater, erat quasi fidelis servus & prudens, quem constituerat Dominus super familiam suam, ut conservis suis mensuram tritici erogaret. Ideo suscepti oneris cura pervigili solicitus erat in temporalibus, magis tamen ac magis in spiritualibus insudabat: & præsertim super ea, qua fuerat intelligentia edoctus, commentabatur. Verum quia sancitum erat in libro Definitionum Ordinis, [atque ad commentandum facultatem expectat.] distinctione prima undecimo capite, hujusmodi sub tenore: Libri Iuris civilis vel canonici in armario communi minime resideant, nec præsumat aliquis novas librorum expositiones facere nisi consensu Capituli generalis; scholia non nisi in occulto retinens, a Capitulo vel ab ipso Pontifice maximo licentiam petere maluit, sub aliquali formidine; interim privatæ ac piæ exercitationis studio intentus, in optima futuri progressus aura confortabatur, attendens illud quod scriptum est, Qui elucidant me vitam æternam habebunt. [Eccles. 24]

[10] Etsi monasterium Curatii, in territorio castri, h Sylani, quod est patria mea, ante Ioachim Abbatiatum, non modicæ considerationis extiterit; tamen tanto viro Præside, [Efflorescit sub eo Curatiense cœnobium,] in utriusque status excellentiam mirum in modum auctum fuisse dignoscitur: & sicut servum Dei Ioachim facies Principum admirabantur, ita ejus intuitu & monasterium & Fratres privilegiorum culmine cumularunt: quibus usque modo perfrui eosdem nulli prorsus ambigendum est. Inter innumera vero, etsi minimum, unum tamen interponendum, quod in eodem monasterio legitur de verbo ad verbum depromptum, forsan non immerito duxi; sic autem se ostendit. Redemptoris nostri, [& munitur privilegio] Domini nostri Iesu Christi anno millesimo centesimo septuagesimo octavo, i & tertio decimo regnante Domino Guilielmo gloriosissimo. Rege Siciliæ, Ducatus Apuliæ & Principatus Capuæ, tertio decimo mensis Februarii, duodecimæ Indictionis. Nos Gualterius de Moac Regii fortunati k Stolii l Ammiratus, & Regiæ m Duhanæ de secretis, & Duhanæ Baronum Magister; dum essemus in n Baroli pro regiis agendis, Ioachim venerabilis Abbas Sanctæ Mariæ de Curatio, detulit nobis sacras litteras a sacra Regis Majestate, quarum continentia talis est.

Guilielmus, Dei gratia Rex Siciliæ, ducatus Apuliæ & principatus Capuæ, [Guilielmi Regis.] Gualterio de Moac fortunati Stolii Ammirato, & o Regiæ Duhanæ de secretis, & Duhanæ Baronum Magistro, dilecto fideli suo, salutem & dilectionem. Venerabilis Abbas Sanctæ Mariæ de Curatio, nuper Panormum veniens, ostendit in Curia nostra duo scripta de p divisis terrarum, quas eidem monasterio misericorditer olim concessimus; asserens te divisas ipsas a camerariis ipsius coarctari, frangi, & terminari fecisse. Supplicavit idem venerabilis Abbas, quatenus præciperemus fieri privilegium de divisis ipsis monasterio supradicto. Sed quoniam Curia nostra nesciebat pro certo, qualiter divisæ ipsæ fuerunt factæ; mandamus fidelitati tuæ & præcipimus, de divisis ipsis, quas tu fieri fecisti, secundum concessionem nostram, mandato & auctoritate nostra facias fieri privilegium ex parte tua eidem monasterio, ut habeat illud ad memoriam & securitatem nostræ concessionis. Datum Panormi, duodecimo die mensis Decembris, Indictionis duodecimæ. Series vero ulterior privilegii hujusmodi, ad abolendam prolixitatem, reticetur q.

[11] … r

[12] …

[13] …

ANNOTATA.

a Abest Renda solum 6 passuū millibus Consentia, inter Apennini juga & fluvium: hunc olim Arintham dictum, putat Gregorius.

b Vulgo Catanzaro, juxta Scillaceum sinum ad Flumarellam, inter Coracium & Allium amnes: quo Vghellus tom. 7 Italiæ sacræ docet Leonem Grandi anno 783 Tabernis transtulisse magnæ Græciæ Episcopatum. Hic reipsa, post susceptum Curatii habitum, ordinatum fuisse Ioachimum, credit Gregorius: sed cum Marturanæ diœcesis Curatium fuerit, non putamus illud absque teste liquere.

c Ita Plinio dicitur, qui vulgo nunc Corace, fortaßis a mox nominando Curatio, ad ejus initia suo in Marturanensi diœcesi, juxta Villam Scilliani.

d Acra, in tabulis Acri nominatum, Bißiniano, ad cujus diœcesim pertinet, versus Ortum, intervallo sex milliarium.

e Matricula ecclesiæ Consentinæ, asservata in arca trium clavium, hujus Rufi meminit ad annum 1184.

f Gregorius addit cognomentum de Rende.

g Christi anno 1188, electus enim est Clemens III 16 Ianuarii.

h Iustus Buffolatus, in Mss. Visitationibus, appellat Villam Scilliani. Abest nomen a tabulis, ex situ tamen Diani (quod Marturano vix distat 5 P. M. ad Euroboream, & infra sect. 14 propinquum hujus castro fuisse intelligitur) statui de ejus situ potest.

i Frustra hunc annum suspectum haberi a Gregorio, ostendimus in Commentario num. 15.

k Id est exercitus pro qua re est egregius locus Chronici Ceccanensis, Fossæ-novæ dicti ad Vgello, an. 1185. Hoc anno Guillielmus Rex Siciliæ fecit stolium maximum per mare & per terram. Super stolium maris ordinavit Capitaneum Comitem Tancredum, super stolium terræ fecit Capitaneos Comitem Alduinum & Comitem Richardum de Cerra, & mandavit eos omnes in Romaniam, ad acquirendum Imperium Constantinopolitanum. Totum stolium intravit in mare III Idus Junii. Græcu στόλος proprie significat Classem & exercitum ad expeditionem navalem, ad ἔστολα præterito medio verbi στέλλειν mittere: ab his Græcizantes etiam nunc Siculi Calabrique haud dubie Stolium retinuere.

l Vocem barbaram esse a prospiciendo sumptam: cui apud Græcos Ephori nomen responderet, alibi indicavimus: hic observo, ut nunc inter Francos Marescalli plures, sic tunc inter Normannos, utriusque Siciliæ dominos, plures fuisse Ammiratos: unde apud Rochum Pyrrhum in Chronico Regum, præfixo Notitiæ Ecclesiarum Siciliensium pag. 10, invenies Guilielmi Mali diploma, datum per manus Majonis, Magni Ammirati Ammiratorum, anno 1156.

m Alias Doana & Dohanna scribitur, lib. 1. Sicularum constitut tit. 39, 78, & aliis: est que etiam hodie apud Italos Francosque in usu pro telonio, seu loco ubi statæ pro mercibus invectis pecuniæ penduntur.

n Straboni Baretum, inquit Ferrarius in Lexico Geographico, ad Aufidi fluminis ostia, totius Italiæ clarissimum. Tabulæ Barlettam notant, sed 4 circiter milliariis removent a dicto oppido.

o Ex titulis, hic ordinatius positis, sustulimus consusionem, quæ superius irrepserat, ubi sic legebatur: Magister Regiæ Duhanæ de secretis & Duhanæ Baronum.

p Italis hodieque usitata vox, divisa, pro divisione & electione: ex cujus postremi sensus proprietate etiam divisæ, Francis devis, dicuntur sententiæ breves, quas scutariis tesseris, subscribendas nobiles familiæ eligebant.

q Mirum est Græcum, qui annum dati diplomatis accurate transcripserat, tam fuisse socordem in eo rememorando, ut potuerit hoc diploma tribuere Guilielmo Malo, quem scribit ab anno 1149 ad 1166 regnasse: quo toto tempore Indictio 12 non cadit, nisi in primum regni ipsius annum, quando ex Græci ipsius calculo non fuisset Ioachim nisi annorum 14. Quare & hæc & alia de Constantia Imperatrice absurda hic expunximus.

r Sequebatur Bulla exemptionis Curatiensis, per Michaelem Episcopum Marturanum, quam anno 1177 datam ostendimus: item ejusdem exemptionis confirmatio, per Franciscum Monachum, itidem Marturanum Episcopum anno 1603: tum index Reliquiarum Curatiensium: ac denique supposititia bulla Honorii III, quam merito rejicit Gregorius, & simul innixam ei opinationem Græci, de antiquitate Curætii majori quam ipsius Ordinis Cisterciensis. Nos omnia hæc, ut nihil vel parum ad Ioachimum spectantia, omittimus; maxime cum apud Vghellum, tom. 7 Italiæ sacræ in Episcopis Marturanensibus, ipsa legi poßint.

CAPUT IV.
Spiritu intelligentiæ & prophetiæ clarus Ioachim, facultatem commentandi supra Scripturam a Romanis Pontificibus obtinet.

[14] Advenerabilem porro Joachim, Curatii Abbatem, supervenientibus arduis quibusque, [Crucis apparentis mysterium enodat.] cum omnes pariter confluerent; Sylanæi, velut ad propriū patrē sedula devotione incurvi, pro re non modica pariter convenerunt. Crucis etenim signum, fere omnibus visibiliter apparens in cœmeterio ecclesiæ parochialis a Diani; de significatione territos inquirere fecit: quibus perpaucis seorsum apparitionis mysterium enodavit, ita ut de cetero simile non appareret b. Quid autem edixerit, non satis clare comperitur. Cæterum si apparens signum cum rerum eventibus comprobare licebit, omni prorsus dubietate semota, quod duorum unum edixerit, est tenendum (dicente namque Apostolo, Verbum crucis pereuntibus stultitia, qui vero salvi fiunt, virtus Dei est; ac ut malis ad patibulum, sic bonis est ad salutis oraculum) civiles seditiones, quas demum perpessi sunt Sylanæi, primum comprobavit; [videturque prædixisse templum Diani exstruendum.] templum vero, in eodem loco Scigliani Diani erectum, indicavit. [Cor. 1. 18.] Sic ergo utrumque verus rerum comprobavit eventus: & Dei tandem munere, civilibus sopitis ubique simultatibus, ecclesia conspicua in memorato ac signifero cœmeterio Scigliani Diani constructa remanet. Nam anno millesimo quingentesimo septuagesimo nono, die vigesima octava mensis Augusti, diruto veteri templo, sub invocatione Sanctissimæ Deiparæque Virginis Mariæ, sub invocatione eadem, Marianus Camerinensis, ex familia Perbenedicta, tunc Antistes Marturanensis amplissimus, me quoque adstante in coadunatione cleri ac populi plurima, lapidem primum Cruce signatum in prima memoratæ ecclesiæ fundamenta jecit, ac in fastigia non modica erigendam curavit. Zelo siquidem ecclesiasticæ disciplinæ accensus, antequam ad Cardinalatus apicem sublimaretur, velut in corrigendis relaxationibus morum gregis sibi commissi, ita in ecclesiarum renovatione explenda mirum in modum insudavit: nec usque modo, in supremis constitutus, insudare desistit. Vir iste zelo divini cultus, ut præfectur, armatus, quam plurimas in sua Marturanensi diœcesi corruptiones extirpavit; Cathedralem ad meliorem formam redegit; Romæ tandem Gubernatoris officio integerrime functus, ad illustrissimum Cardinalatus ordinem a Sixto quinto P. M. promotus, expectatione majori omnibus le amabilem exhibuit. Consecratio vero templi matricis Diani facta est ab amplissimo Episcopo Francisco Monacho, sub die decima septima mensis Septembris, anno a Jesu Christo nato millesimo sexcentesimo septimo, Indictione quinta, Paulo Papa hujus nominis quinto, anno Summi Pontificatus sui tertio sedente, & Episcopatus ejusdem Francisci Monachi anno decimo quinto.

[15] Adeo autem venerabilis Abbas Ioachim erat intelligentiæ spiritu præclarus, [Vt intelligentiæ donum divinitus sibi concessum,] ut reliquis posthabitis sese ad illius explenda munera converteret; malens ejus consolatione potiri, quam reliquis ipsrus occupationibus extolli. Et licet assertio de ejusdem intelligentiæ spiritu ex confectis inspectisque ab eo operibus evidentiam habeat, probatorum tamen testimonio virorum comprobatur. Guglielmus c Parisiensis in libro de virtutibus hæc asserit: Scire debes, quod donum intellectus est tantæ claritatis & acuminis in quibusdam, ut valde assimiletur spiritui prophetiæ, quem nonnulli in Abbate Joachim fuisse credunt. Et quidem liquet, plurimos testari, spiritum seu donum intellectus habuisse; an vero prophetiæ quoque spiritum habuerit, in sequentibus indicabitur. Ceterum apertissimum est, Joachim humilitatis intuitu dixisse, se donum intelligentiæ, & non prophetiæ habere. [a cura regiminis exolutus,] Verumtamen qui duo talenta acceperat, ut duo alia lucraretur, cœnobium Curatii, (Fratribus concurrentibus) studuit commendare Sambucinæ. At illud Sambucinenses recusarunt d: igitur illud monasterio de e Casamarii (eo quod ibidem Marii, septenarii Consulatus toga illustris, villa extiterat, sic nuncupato) commendare tentavit. Cujus Monachis pariter renuentibus, Curatium monasterio f de Fossanova, inter Cisterciensia præclarissimo & in omni sanctæ conversationis puritate conspicuo, commendavit; ut non immerito miram in eodem sepulturam Dominus sanctissimo & Angelico Doctori Thomæ Aquinati providerit, dum mandante Gregorio hujus nominis decimo, [interpretandis Scripturis possitimpendere,] anno Incarnationis Domini millesimo ducentesimo septuagesimo quarto, ad Concilium Lugdunense properavit. Porro Ioachim, ut securius super habitam ad exponendum gratiam proficeret, Lucium tertium, qui fuit creatus Pontifex, a Christo nato anno millesimo centesimo octogesimo primo, vigesimo nono Augusti, anno secundo Pontificatus ejusdem, humilibus gressibus petiturus, urbem Verulanam g adiit … h ad eoque sacram Scripturā elucidandi facultate potitus, eidem multa vera ac ventura prædixit. Eamdem profecto auctoritatem interpretandi, in præfatione Apocalypsis talibus verbis induxit: Non ergo de meo, quod non habeo, sed de Christi benignitate confidens; [facultatem a Papa obtinet:] Apocalypsim, quam Beatus Ioannes in Patmos insula relegatus descripsit, non meæ præsumptionis audacia, sed Romani auctoritate Pontificis exponendam assumpsi. Quantum autem tum in his tum in ceteris enucleandis sacræ Scripturæ arcanis profecerit, veniat qui cupit, & videat: loquela etenim sua eumdem manifestum facit: ut infra ex suæ professione fidei sole illustriori clarescit.

[16] [& sicut antea Concordiam utriusque Testamenti obtulerat Lucio 3] Expletum opus de utriusque Testamenti concordia, cujus absolutioni plurimum in monasterio de Casamarii invigilaverat, Lucio tertio memorato devotissimus præsentavit: quod a Papa ac Consistorio nimium fuit commendatum. Ceterum comperiens Pontifex quanta Ioachim spiritus illustratione fulgeret, superindultæ scribendi facultati adjunxit pro talenti multiplicatione, ut de cetero, deposito temporalium monasterii onere, enodandis sacræ paginæ arcanis se dederet; illud eidem memorans, in thesauro & sapientia absconditis nullum adesse profectum; quemadmodum hisce Pontificis litteris comprobatur.

Clemens Episcopus, servus servorum Dei, Dilecto filio Ioachim Abbati de Curatio salutem & Apostolicam benedictionem. [ita a Clemente extremam manum apponere jussus Apocalypsi,] Rationis ordo suadet & debitum exigit caritatis, ut in cunctis actibus nostris ad id plurimum intendamus, qualiter secundum veritatis Euangelicæ testimonium opera nostra luceant coram hominibus, ut ex eis proficiendi materiam capiant & exemplum. Cum ergo, jubente & exhortante te beatæ memoriæ Lucio Papa prædecessore nostro, expositionem Apocalypsis & opus Concordiæ inchoasse, & postmodum de Papæ Urbani auctoritate successoris ipsius composuisse dicaris; Caritatem tuam monemus & hortamur in Domino, per Apostolica scripta mandantes, quatenus laboribus tuis in hac parte optatum & debitum finem imponens, gratia Dei prosequente, ad utilitatem proximorum opus illud complere & diligenter studeas emendare: & veniens ad nos quam citius, si opportunitas dederit, discussioni Apostolicæ Sedis & judicio te præsentes. Si enim velis in abscondito retinere, diligenti cura prospicias, qua possis summi patrisfamilias offensam, de talento scientiæ tibi commisso, satisfactione placare. Data Laterani sexto Idus Iunii, Pontificatus nostri anno primo.

Porro venerabilis Abbas, ad votum retinens consulentis ac præcipientis imperium, [Curatiensi Abbatiæ renuntiat,] grates Deo reddidit; liberiori se cursu posse cetera prosequi ex concessione prænoscens. Reversus ergo in Curatiū, renuntiavit administrationi temporalium, & festinus inde recessit. Curatienses vero Monachi, recessum hujusmodi, & incolatum continentis se in loco, cui Petra-lata est nomen, valde ægre ferentes; cum de ejusdem regressu desperarent (vel quia tanti Patris nequibant carere præsentia, vel quia munera Dominicæ dispensationis ignorabant) si quomodo ad redeundum compellere possent, de seniorum consilio ad Pontificis auctoritatem cucurrerunt. At Romani Pontificis auctoritas, expetita saniori consilio perpendens, Ioachim & ab onere Curatii absolvit, & alibi consedendi potestatem adjunxit. Unde non extera tantum quam intima libertate potitus, totus pergebat in Deum, ut unus efficeretur spiritus cum eo. Et quia cogitatio ejus erat apud Altissimum, de ventre ejus flumina jugiter fluere cœperunt: Hinc factum est, quod petram mansionis prioris, Petram olei nominavit: & hoc non immerito; unctionem etenim Domini in se non parum profecisse cognovit.

[17] … i

[18] …

[19] [Ioachimus a S. Cyrillo agnoscitur, ut Propheta] Quod vero Dominus servo ejus Joachim futura noscendi non modicam gratiam contulerit, est irrefragabile testimonium desumptum ex Vita S. Cyrilli k Carmelitæ; ut videre est in vitis Sanctorum, quæ passim & vulgari idiomate ab Ecclesia nunc habentur. Tanti profecto testimonii causa fuit apparitio Angeli, offerentis Cyrillo, celebri prærogativa in Carmelo celebranti, duas argenteas tabulas, divinitus eidem inscriptas atque directas: qui, Sacrificio expleto, easdem prius legendas ac demum in obsequium Domini in thuribulum conflandas fore mandavit: scripturam vero illam, undecim Capitibus distinctam, quod futurum erat in Ecclesia continere, pariter affirmatur; cujus initium lectionis erat; Tempore annorum Christi millesimo ducentesimo quinquagesimo quarto &c. Etsi autem Sanctus Dei Cyrillus tabellarum sensum optime teneret Fratribusque enodaret; humilitatis tamen intuitu, ad Joachim in Calabriam & monasterium Floris dirigere procuravit, scribens illi in hæc verba. Cum Deus tibi, velut secundo Euangelistæ Joanni, miram futura noscendi gratiam contulerit, humiliter, quæso, Reverende Pater, ut brevius prophetiam hanc enucleare digneris: [& missi cælitus oraculi interpretationem rogatur.] quo dilucidius hujus divini muneris abyssum penetrare valeamus; frange nubem, densa revela, ut splendeat cunctis claritas clarissimi solis. Cui Joachim: Cyrillo Carmelitæ, speculo paupertatis & normæ sanctitatis, qui ex Carmelo mundum virtutibus exornat, in vero salutari salutem. Perlectis litteris tuis exultavit valde spiritus meus: quis enim sentiens tanta, divini muneris largitate percepta, non tibi conjubilaret? A me expetita, a te, cui a Domino exhibita, expetenda erant. Verum, sicut Dominus dederit, postulatis parebo l. Hæc ibi.

ANNOTATA.

a Iam supra dixi Dianum abesse a Marturano ad Euroboream 5 P. M.

b Gregorius tamen cap. 16, multa de Scillano præfatus, incunctanter hanc prophetiam profert: Hoc Crucis signum tribulationem & angustiarum afflictionem prænuntiat, nec non civilis sanguinis effusionem in certamine & domestica seditione significat: ac deinde subjungit; O vere plus quam propheta, quomodo vera prophetasti! Tanta enim post annos aliquot inter cives discordia est secuta, ut divisis urbis civibus tribubusque, nedum effusionem sanguinis ad invicem, sed & ruinas domorum cum igne & præparatis arietibus procurarent. Imo ita convaluere inter Syllanenses seditiones istæ, ut innumeri eorum necarentur, & vix per Regis provisionem ad concordiam devenirent. Regisque decreto non obstante, nunc usque maledictionis inter illos fomes remanet, priscis reliquias suis parvulis relinquentibus.

c Mortuus an. 1249, de quo videndus Bellarminus in libro de scriptoribus Eccles.

d Asserentes, inquit Gregorius, se Monachorum inopiam pati. Addit autem idem respondisse Abbatem & Monachos sanctißima Trinitatis: ad quod monasterium anno 1185 primum deductos Cistercienses scribit Iongelinusex Chronologia Fundationum. Suspicatur deinde Gregorius ab his Curatio vicinioribus ad suum Sagittariense monasterium eadem ex causa venisse Ioachimum; eaque occasione multa profert documenta circa prima istius cœnobii exordia & Palumbum illius Abbatem: cum tamen alii exordia ejus referant ad an. 1202.

e Casæmarii monasterium, in confiniis urbis Verulanæ inter Baücum & Soram, inchoatum anno 1005, & anno 1140 Cisterciensi Ordini sub linea Clarevallensi incorporatum. Rei gestæ historiam ex antiqua Chronica profert Vghellus tom. 1 Ital. sacræ col. 290*.

f Abest paucis a Casæmarii cœnobio milliariis Fossanova, monasterium antiquißimum Ordinis Benedictini, sed anno 1135 Cisterciensibus datum invenitur: ait autem Gregorius pag. 21, quod tabulæ ecclesiarum Claravallensium, Curatii Abbatiam faciant quartam Fossæ-novæ filiam.

g Velitris principio ejus anni existentem Pontificem, ut ex Annalibus Baronii patet, orta Romæ adversus ipsum seditio, & hostiles in Pontificias terras Romanorum excursiones, facile compellere potuerunt, ut longius ab Vrbe recedens, Anagniam atque inde Verulam se reciperet ad 60 P. M. remotam.

h Addiderat Græcus ad eam facultatem concedendam motum Pontificem, alias tergiversantem, prædictione de nuntio interceptæ a Sarracenis Hierosolymæ post triduum deserendo: in quo quia per errorem, vel triduum pro triennio positum est (capta enim est urbs sancta anno 1187 IV Kalendas Octobris) vel ad hoc tempus & ad hanc occasionem perperam relata est prophetia, alio tempore & occasione, non Lucio, sed Vrbano Papæ III facta; locum ipsum expunximus: eo magis quod Lucas Consentinus § 3 in Commentario prævio nil simile dicat.

i Sequebantur collecta Auctorum testimonia de dono Prophetiæ, quod habuit Ioachim; & dein querebatur, quomodo idem vere poßit Benedictini, Cisterciensis, Florensis imo & Basiliani Ordinis (quatenus nempe summam ejus sectabatur perfectionem) a variis dici: quæ satis in Appendice libanda hic transilimus.

k S. Cyrillus Carmelita, colitur 6 Martii, ubi Vitam dedimus ex Palænydoro, egimusque de ea Vita quæ sub nomine Petri de Natalibus habetur; revera autem ab Antonio Verlo Vicentino an. 1494 ad calcē illius adjecta esse ostenditur: quam Græcus hic, multo gravius hallucinatus, haberi sub de Voragine inscriptione dixit: quod expungendo correximus.

l Ab harum duarum Epistolarum simplici brevitate, multum abest verbositas earum, quas legimus ante & post prædictum Oraculum editas per Philippum a sanctißimaTrinitate: sed nec cum ea editione respondet initium, sub quo illud citat Thelesphorus, inter Prophetas ejusdem seculi numeratus a Baccatio.

CAPUT V.
Secedens Ioachim scribendis libris vacat, quos Apostolicæ Sedis judicio committens, vicißim ab ea contra detractores defenditur.

[20] Venerabilis Pater, divinorum saporem melleum, velut apis argumentosa nimia suavitate collectum, [Assumpto Raynerio socio,] in cordis alveario recondens, ac eumdem de pectore promens, omnibus qui audierant circumquaque desiderabilem exhibebat. Ex plurimis ergo qui venerant, etiam de longinquo, ut audirent eum & curarentur ab insipientia sua, Raynerius a quidam præcipuus, a regni Neapolitani finibus, ab insula scilicet Pontiana, ad tanti ac talis viri captandam sapientiam advolavit; qui licet esset in liberalibus eruditus & sermone luculentus; tamen ad Joachim pedes deveniens, didascalum ex magistro se evasisse fatebatur. Ceterum proficientibus simul duobus viris virtutum, ut sole luna, [secedit in cremum,] ita Raynerius sapientiæ Joachim fulgoribus emicabat. Porro in Scripturarum conferentia sic agitabantur, ut dogma taciturnitatis, non inquam Pythagoricæ, verum Nitriæ & Carmeli conventus, priscorumque gravitatem Patrum reflorescentem omnibus præmonstarent. Tandem ne convenientium multitudine innumera turbarentur, seclusiores eremi partes adeundas fore statuere: idque Patri venerabili nimium cordi fuit, ne forte qui a monasterio recesserat seculo implicaretur. Non enim vox illa desierat clamare in pectore suo, Ducam eam ad solitudinem, & loquar ad cor ejus. Siquidem incunctanter recensebat, quatenus expectans eum, qui salvaret illum a pusillanimitate spiritus, ne a tantæ fastigio contemplationis caderet, pariter a nimia confluentium frequentia liberaretur. [& libris scribendis vacat:] Ad eos enim vero venientes, de his quæ audierant mirabantur; & ex tantorum humili ac diserta conversatione accesi, in non modica Dei magnificatione & mentium olei devotionis perfusione redibant. Ioachim interea Christi famulus in operibus lucubrandis insistens, sic pergratus petentibus vacabat, ut a lucubrationibus non deficeret.

[21] Quæ autem opera sub tanto meditationis æstu cuderit, enumeranda fore existimavi: ut qui eorumdem auditione lætatur usque modo, de non habita retentione condoleat: [a quibus ut secernantur supposititii,] sunt namque utilitatis peroptimæ, profunditatis eximiæ, & delectationis non modicæ. Eorum siquidem lucubrationem, Pontificum, Regum, ac Sanctorum obtentu, mira eorum consolatione, curavit. Verumtamen unum valde notabile viros probos nullatenus latere desidero. Adeo nostræ etiam tempestatis quorumdam temeritas inolevit, ut sicut scioli sunt, mundo quædam curiosa propinent: qui audientes Ioachim Abbatem prophetico spiritu claruisse, atque de rebus magnis quamplurima prophetasse, [etiam genuinos reddituri suspectos,] vel proprio marte aliqua cudunt & sub Ioachim nomine typis tradenda procurant, vel alicui ex Ioachim operibus immixta, sub signorum atque characterum involucro impressa, foras emittunt; & sic illorum dementiam sub alterius nomine obtutibus ceterorum opponunt. Hinc evenit, ut quidam, hujusmodi veræ assertionis ignari, Ioachim, vaticinandi arte callidum & divinum inverecunde appellent; & quod etiam majus est, aliqua ejus opera a Lateranensi Concilio examinata, nunc expurgatione digna (quod olim per generale Concilium non est factum) tam impiorum, hujusmodi vana apponentium, temeritate a viris probis esse censeantur. Verum qui talia agunt, a Domino, cui omne cor patet & quem nullum latet secretum, sentient, Væ vobis, dicentibus bonum malum & malum bonū, ponentibus tenebras lucem & lucem tenebras, amarū in dulce & dulce in amarum. Nam sicut generale Concilium opus unum (ut infra dicetur) abjecit, sic cetera etiam expurganda mandasset. Patet ergo, [horum Catalogus texitur.] ex iniquorum appositione, innocentis Ioachim opera quædam fœdari: scripsit autem ista.
De concordia utriusque testamenti libros quinque b, in quibus agit de quinque sigillis, mandate Lucio Papa tertio.
Psalterium decem chordarum, tribus distinctum voluminibus.
Apocalypsis expositionem, exhortantibus Clemente & Urbano summis Pontificibus.
In Cyrilli Carmelitæ revelationem, eodem requirente c.
Super Erythræam & Merlinum, precibus Henrici sexti Imperatoris.
Scripsit in Euangelium Joannis.
Super Isaiam d, Jeremiam, Habacuc, Zachariam, Nahum, & Malachiam Prophetas.
Condidit librum de Flore, id est, de summis Pontificibus e.
Volumen egregium sententiarum.
Librum de consolatione.
Librum Epistolarum ad diversos.
In Bibliotheca Vaticana ad primæ ingressum aulæ VZ. 125, eidem Joachim hæc pariter adscribuntur.
Joachim de vita solitaria.
Item ejusdem de vita solitaria.
De virtutibus.
Super regula Sancti Benedicti.
De ultimis tribulationibus.
De articulis fidei f.
Si quæ vero alia descripserit, quæ repetire nequivi, inveniens his addere non dedignabitur g.

[22] Quoniam (quantum in nobis est) nullus debet adesse defectus in iis quæ de venerabili Patre Joachim cognoscenda, ad piorum mentes [volumus] revocare; eorum præsertim qui sanctionum Pontificalium & sacrorum Canonum alta scrutari nequierunt, scrupulositas de medio est penitus removenda: notitiam siquidem cujuscumque rei, ingerendæ mentibus hominum, [Ne propter libellum in Concilio Lateran. damnatum,] non nisi claro encomio proponendam decreverunt præscripta priorum. Quia ergo œcumenicum Lateranense Concilium tractatum Joachim, editum contra Petrum Lombardum, damnaverat; quamplurimos a retentione ac devotione ceterorum ipsius operum pedem retraxisse de facili comperiebatur: quinimo Florensibus Religiosis, non tantum a vulgo crasso, verum etiam a Clericis nequam, olim detrahebatur. Ad horum autem evidentiam sancta Sedes Apostolica, etiam cum de illius operis damnatione egit, [epsi aut Florensi Ordini detrahatur] os oppilari mandavit hujusmodi latrantibus. Ad uberiorem tamen horum declarationem, quæ extat in Bibliotheca Vaticana Honorii Bulla verbatim transcripta supponitur, ut ad Lucanensium h Episcopum directa conspicitur:

[vetat Honorius Papa, scribens Lucanensi,] Ad audientiam nostram noveritis pervenisse, quod cum Abbatem tum Monachos Ordinis Florensis de crimine hæreticæ pravitatis infamas, & a tuis permittis subditis infamari; sumens occasionem ex eo, quod felicis memoriæ Innocentius Papa prædecessor noster libellum sive tractatum, quem Abbas Joachimus ejusdem Ordinis Institutor edidit contra Magistrum Petrum Lombardum de unitate seu essentia Trinitatis, generali approbante Concilio damnavit. Cum igitur prædecessor noster in sententia prædictæ damnationis expressit, quod per hoc nolebat aliquatenus monasterio Florensi derogari (quoniam & in eo regularis est institutio, & observantia singularis) idemque Joachimus omnia scripta sua ipsi prædecessori nostro assignari mandavit, Apostolicæ Sedis approbanda judicio vel etiam corrigenda, dictans epistolam cui propria manu subscripsit, in qua firmiter confitetur se illam fidem tenere, quam Romana tenet Ecclesia, quæ disponente Deo cunctorum est mater fidelium & magistra: Fraternitate tuæ per Apostolica scripta mandamus atque præcipimus, quatenus Fratres Ordinis supradicti super hæreseos crimine nec ipse infamare præsumas, nec a subditis tuis permittas vel aliquatenus dissimules infamari. Datum Romæ apud Sanctum Petrum, quarto Nonas Decembris, Pontificatus nostri anno primo. Non desunt quoque ejusdem Honorii litteræ, quæ in plumbeo sigillo in monasterio Floris hucusque asservantur, super rem eamdem, hujusmodi sub tenore.

Honorius Episcopus, servus servorum Dei, Venerabilibus Fratribus Cusentino Archiepiscopo i, & Episcopo Bisinianensi, [Cusentino, & Bisinianensi Episcopis:] salutem & Apostolicam benedictionem.

Ex parte filiorum dilectorum Abbatum Conventuum de Ordine Floris, tam capitis, quam membrorum, fuit propositum coram nobis, quod is qui saluti hominum invidet & quieti, occasione assumpta ex eo quod libellus, quem bonæ recordationis Abbas Joachimus contra bonæ memoriæ Magistrum Petrum Lombardum edidit, in generali fuit Concilio damnatus, contra eos, nonnullos tam clericos quam laicos, prælatos & subditos concitavit; qui, ut ipsos ab otio contemplationis avertant, & funes extendentes in laqueum pedibus eorumdem ponant, scandalum juxta iter ipsis objiciunt; exprobrando quod idem Abbas, qui Pater & Institutor fuit Ordinis eorumdem, hæreticus ab Ecclesia Dei habetur. Propter quod non solum simplices lactis participes a consortio ejusdem Ordinis avertunt; sed etiam fortes, qui uti cibo solido didicerunt, & ad discretionem boni & mali exercitatos pro consuetudine habent sensus, circa instituta Ordinis ejusdem incipiunt fluctuare. Licet igitur libellus iste sive tractatus damnatus fuerit in Concilio memorato, quia tamen dictus Abbas omnia scripta sua Romano mandavit Pontifici assignari, Apostolicæ Sedis judicio approbanda seu etiam corrigenda, dictans epistolam, cui propria manu subscripsit, in qua firmiter est confessus se illam fidem tenere, quam Romana tenet Ecclesia, quæ disponente Domino cunctorum fidelium mater est & magistra; Fraternitati vestræ per Apostolica scripta mandamus, quatenus per totam Calabriam faciatis publice enuntiari, quia eum fuisse virum Catholicum reputamus, sanctæ fidei orthodoxæ sectatorem, & regularem observantiam quam instituit salutarem; eosque qui Ordini memorato ex hoc detrahere velint & insultare præsumpserint, monitione præmissa, sublato appellationis obstaculo, animadversione digna, veritate cognita, castigare. Datum Laterani, sexto Kalendas Januarii, Pontificatus nostri anno quinto.

An vero aliquid fuisset appositum in opere illo, antequam Concilio præsentaretur, Dei judicio examinandum relinquatur. Nam hoc ipsum apertissime idem Joachim prædixisse videtur in caput XI, super Jeremiam in verba illa, Ad viros Anathoth k, qui quærunt animam tuam. Professio tamen fidei Joachim propria manu descripta, [quia Ioachimus scripta sua omnia] infra scriptis ac sequentibus verbis aperitur. Universis quibus litteræ istæ ostensæ fuerint, Frater Joachimus, dictus Abbas de Flore, æternam in Domino salutem. Sicut ex litteris Domini Papæ quondam Clementis, quæ apud nos sunt, percipi potest, ex mandato Domini Papæ Lucii & Domini Papæ Urbani, visus sum aliqua scriptitasse, & hucusque quod occurrit ad gloriam Dei scriptitare non desino: denique librum Concordiæ, quinque voluminibus comprehensum; expositionem Apocalypsis, octo pariter telis insignitam; Psalterium decē chordarum, tribus voluminibus incisum, prout Deus melius inspiravit & facultas ingenii adfuit, ad consummationem conduxi: præter alia quæ in parvis libellis, seu contra Judæos, seu contra Catholicæ fidei adversarios, comprehendi; & dum sum in hoc corpore præservatus, ad ædificationem fidelium Christi & maxime Monachorum dare operam non postpono. [recensenda jussit Pontifici præsentari,] Quia vero præ angustia temporum non potui hucusque opuscula ipsa, præter librum Concordiæ, Apostolico culmini præsentare, ut ab eo corrigerentur, si quæ ibi, (quod non abnuo, etsi mihi conscius non sim) occurrerint corrigenda; & incertus est homini numerus dierum suorum; si me contigerit prius egredi ex hac luce, quam possim, secundum quod accepi in mandatis (siquidem ea conditione suscepi dictanda) omnes libros, ei cui datum est omnimode magisterium, præsentare; rogo ex parte Dei omnipotentis Coabbates meos, & Priores, & ceteros Fratres metuentes Deum, & ea qua posse videmur auctoritate præcipio acsi por testamento, quatenus præsens scriptum aut exemplar habentes secum; opuscula, quæ hactenus confecisse videmur, & si quid me de novo usque ad diem obitus mei contigerit scriptitare, quam citius poterint collecta omnia, relictis in salva custodia exemplaribus, Apostolico examini præsentent; recipientes ab eadem Sede vice mea correptionem, & exponentes ei meam circa ipsam devotionem & fidem; [& ita se velle scripta signavit an. 1200.] & quod ea semper paratus sim quæ ipsa statuit vel statuerit observare, nullamque meam opinionem contra ejus defendere sanctam fidem; credens ad integrum quæ ipsa credit, & tam in moribus quam in doctrina suscipiens correptionem; abjiciens quod ipsa abjicit, suscipiens quod suscipit ipsa; credens firmiter, non posse portas inferi prævalere adversus eam; &, si ad horam turbari & procellis agitari contingat, non deficere fidem ejus usque ad consummationem seculi. Hoc scriptum feci ego Joachim Abbas, & propria manu roboravi, anno Dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo: & sic me tenere confiteor, sicut in eo continetur.

ANNOTATA.

a Nescio quo fundamento Gregorius hunc eumdem faciat cum Raynerio Cardinali Capoccio, ex monasterio SS. Vincentii & Anastasii ad Aquas-salvias per Innocentium III assumpto, anno 1212. Nam quod ait, Insulam Pontiam, quæ in sinu Formiano Cajetæ objacet, 20 milliarium intervallo, sub ditione prædicti monasterii fuisse, nullo probat argumento; & ut probaret, nihil evinceret. Manet interim quod, ad hujus cujuscumque Rainerii instantiam, Ioachim susceperit Isaiam explanandum, ut ex Præfatione liquere dicitur.

b Excusos Venetiis per Simonem de Luere an. 1519, inquit in Bibliotheca Cisterciensi Carolus de Visch, ex quo cetera quoque hic damus: editionis autem istius exemplar habet Collegium nostrum Lovanii, una cum duobus sequentibusoperibus ibidem impreßis an. 1527 apud Bindonum & Palynum: & extant ambo Mss. in Dunensi monasterio Brugis Flandrorum.

c Philippus a SS. Trinitate, eamdem Revelationem sub titulo Oraculi Angelici illustrare conatus, amplo Commentario edito Lugduni, pagina 34 asserit, duo ejus exemplaria, cum Interpretatione Abbatis Joachim, conservari in Bibliotheca Vaticana. Et ipse quidem nobis dedit Responsum ad epistolam Cyrilli, cum interpretatione compendiosa Oraculi; sed psot hanc addit, quod Abbas Joachim postea edidit Commentarium seu interpretationem paulo fusiorem ejusdem Oraculi.

d Incipit: Si ad hoc rotarum materialium centrum: editusque est Commentarius ille in Isaiam Venetiis per Lazarum de Soardis an. 1519; uti & commentarii in Hieremiam, qui in dicto Dunensi & S. Gisleni monasteriis reperiuntur Mss. quosque ex editione Coloniensi anno 1577 habemus. Venetiis similiter impreßi sunt liber unus in Danielem, & alius in Ezechielem hic prætermißi, manuscripti autem apud eosdem Dunenses. Quæ porro in Prophetas quinque minores hic dicuntur scripta, similiter Venetiis 1519 impressa habentur.

e Non est hic liber ille Vaticiniorum, pro quorum veritatevindicanda satagit Gregorius de Lauro, quod plenius jam alibi probavi, & hic post Vitam probare pergam num. 64.

f Est forte quem, de futuris temporibus, indigitat præcitatus de Visch, sic ordientem: Quia generale Mundi &c. cujus compendium Ms. apud suos Dunenses extare dicit.

Addenda ergo imprimis, quæ ipsemet in parvis libellis, seu contra Judæos seu contra Catholicæ fidei adversarios, comprehensa a se profitetur inferius. Ait etiam dictus de Visch, in monasterio S. Fidis apud Cæsaraugustam Ordinis Cisterciensis, extare sequentes libros Mss. sub nomine Ioachimi.

De seminibus Scripturarum	lib. 1
Commentaria in Psalterium decachordon.	lib. 3
De prophetia ignota	lib. 1
Expositiones versuum extraneorum	lib. 1
De provincialibus præsagiis	lib. 1

Quæ autem contra Iudæos scripsit, de septem sigillis; apud de Visch intitulantur hoc principio, Primum tempus Synagoga: & libellus in Nabum &c. alibi inscribitur de oneribus futuri temporis, & pariter in dicto S. Fidis monasterio extat Ms.

h Acheruntinum Metropolitam intelligo Andream nomine: quē hac in parte nemo mirabitur exceßisse, qui leget in tom. 7 Italiæ sacræ col. 63 an. 1217 de simonia accussatum, minimeque ad judicium comparentem & aliorum publicorum scandalorum reum, depositum tandem fuisse ab officio, postquam Gregorius IX an. 1231 Barensi & Regino Archiepiscopis, & Fr. Iosepho Florensi monacho, commisisset delictorum examen, ea quæ ibidem extat bulla.

i Consentinus ille Episcopus, Lucas fuit, alibi laudatus & laudandus: Bisinionenses Episcopos, olim Rossanensis Archiepiscopi Suffraganeos, non habet Vghellus; unde suspicor Episcopatum eum nunc extinctum.

k Ibi Auctor, per Viros Anathot, intelligit quosdam Cisterciensium, quorum operibus & consiliis fiet, ut reprobetur, idque in Concilio forsan Generali, ubi (sicut antea dixerat) futurū erat, ut summus Pontifex veritatem insinuet, ut unus moriatur, id est, damnetur Doctor pro populo, ut non tota gens pereat in errore, quem is non docuerit, sed docuisse credatur, exhibito in judicium libro manifestas hæreses continente: hoc enim dubitari non potest, licet de libro forte dubitetur fueritne ejus cujus nomen præferebat. Sed de hoc alias.

CAPUT VI.
Florensis monasteri initia & felix etiam turbulentis temporibus progressus.

[27] Cupientes (ut dictum est) Joachim & Raynerius, inter tam dulces Rachelis amplexus remotiora tenere vallium; a Petra-olei recedentes, [Eremo ad Nethum in venta,] superatis a Sylæ jugis, inter alpes frigidissimas, ab b Lesæ fluvii partes percunctando devenerunt: ubi inæquali loci illius asperitate dimissa, ascendit venerabili Pater ad interiora deserti, duorum, scilicet Conversi & laici, comitatum ducens. Placuit ergo (Deo disponente) in Albanetho, ubi proprie de Flore est nomen vestigia premere: locus siquidem Floris, amne duplici, a Meridie scilicet Albula, a Septemtrione vero Netho, alluitur, qui, velut Jor & Dan radicibus Libani manantes Jordanem, ita c Albanethum efficiunt. In Flore porro duobus remanentibus (si quo modo, pastorum more, magalia ac casunculam tuguriumve parare daretur) Pater Joachim ad Raynerium, adhuc in Petra manentem, non sine venturæ calamitatis horrore, rediit; & ex mutui denique aspectus exhibitione lætantes, ubi primo in Flore constructum habitaculum sensere, illuc se conferre procurarunt. Ceterum, regnante adhuc memorato Bono Guilielmo, qui tanti viri vestigia sequi decreverant, secum in Florem devenientes, [monasterium Floris conditur.] electum locum non sine jubilatione probarunt. Et quia tunc omnia nimia pace gaudebant, inventam eremum, tugurio tandem sublato, in Abbatiam construere cœperunt: & sic oviculæ Domini inter alpes Floris, floribus pastæ divinis, florere visæ fuerunt. Idcirco illarum odore suavitatis ubique diffuso, non immerito ad lactis mellisque silvestris captandam dulcedinem non pauci confluxerunt: qui tanti ac talis floris jugi fructificatione rententi, alvearia divini obsequii mirum in modum compleverunt. Quibus cum esset cor unum & in Domino anima una, in caritate non ficta, imitatione perenni penes omnes digni divulgabantur.

[24] Filii hominum, gravi corde, cum datur eis in pace sua amarissima vivere, arbitrantes quod liceat eis quidquid libet, ambire, [Ioachimus prophetico spiritu,] flagitiorum assiduitate ultionis divinæ jacula jamdiu retardata lacessunt jugiter: Deus autem, cujus misericordiæ non est numerus, aspera furoris sui adducturus super eos, sic arma justitiæ pietatis oleo emollire assuevit, ut illorum feritatem sine lenitate clementiæ nusquam effundere visus fuerit. De his ergo, quæ facturus est super terram, si non cunctis passim, quibusdam saltem notitiam fieri benignus indulsit. Tempestate siquidem Boni Guilielmi, cum pacata vigerent omnia, admirabilis Joachim, ea qua fuerat præventus gratia noscendi futura, instantis præscius calamitatis, occulta nudavit; cum boni testimonii sanctæque conversationis Fratribus seorsum vocatis d, Bonatio scilicet & Peregrino ac Jacobo ejusdem germano, ut in ore duorum vel trium veritas ipsa pateret, in hæc verba prædixit: In proximo est tribulatio; nec ultra differtur quod, juxta prophetarum oracula, [ventura Siciliæ bella denuntiat.] super filios hominum in ira furoris sui adducturus est Dominus: qui licet mihi talia noscendi gratiam contulerit, fugiendi tamen a facie arcus & ab illorum delibatione, remedium non præmonstravit. Rogate ergo quæ ad pacem sunt, si forte convertatur Dominus, & eruat nos a malis, quæ jam parantur in nobis. Nec in eventus talia processerunt inanes. Nam mortuo Guilielmo quinto e, & a Sicaniæ populis naturali f Tancredo in Regem electo, Clemens tertius creatus Pontifex, sub anno Deiparæ partus millesimo centesimo octogesimo octavo, a die sexta Januarii coronatus, ab invalida Tancredi coronatione dissentiens, devoluti jam Regni dominium vendicaturus, paratis copiis utriusque Siciliæ regiones invasit g: unde inenarrabili cæde & devastatione hostili cuncta permista ac confusa fuerunt; sic ut etiam ad eos, qui solitudinem incoluerant, calix Domini propinandus adiret.

[25] Interim non solum bellantium discursione valida, [A ministris Regiis] verum etiam aliunde instigatione satanæ non defuerunt turbationes quamplurimæ; ita ut, qui pie vivere nitebantur, non modicam persecutionem paterentur. Quoniam Guilielmo, pietate in religionem insigni, jam defuncto, successor illius, Pharaonis instar, Ioseph contritionis ignari, servos Dei Florenses non satis benignus inspexit. Præsides siquidem ejus, cum in regiis montibus Sylæ consedisse Ioachim, Christi Domini stipata caterva, non surdis auribus retinerent; velut fiscalium occupatores inquiri mandarunt. Unde ministri ad sanguinem fere sævientes, cuncta turbatione replebant; sic ut homines stipati solitudine, occlusi nemoribus, allecti cælesti culmine, secularium immemores, secularia iterum non expectata inviti sentire cogerentur. Satellites insuper, etsi in mansuetudine plurima pietatis ac humanitatis obsequia non deessent (quia tale genus hominum nec precibus flectitur, nec alterius contritione mollitur) quasi ad desperandæ quietis limina servos Dei compulerant: ipsi vero Deum protectorem habentes, talia velut in perpetuum duratura non formidabant. Venerabilis Joachim interea, sciens per tribulationes multas intrandum esse in regnum Dei, [Monachi Florenses conturbantur:] filios suos aliquali pusillanimitate compunctos e regione demulcens, & satellitum pariter sævitiam sedans, promptumque in perturbatione consilium habens, omnibus provida accuratione succurrit, dum ad Regis majestatem recursum habere decrevit. Tali ergo deliberatione ministri sistentes, insolenti temeritate quidquam attentare nullatenus præsumpserunt: ea vero sunt orta, ut mutante dextera Excelsi, ex malo bonum, ex labore quies, ex turbatione pax, ex pavore securitas, & tandem ex obscuritate serenitas oriretur.

[26] Nam quia vexatio non modica plurimum dat intellectum, [quibus obedienter agentibus,] ingruente tanto discrimine rerum, decretum fuit, tam assiduis ministrorum perversitatibus non esse standum; sed potius Regiam adeundam majestatem, ex qua rivulos quietis & pacis, velut a clarissimo fonte, emanaturos sperabant. Noverant profecto Apostolicum edictum; Subjecti estote omni creaturæ propter Deum, sive Regibus tamquam præexcellentibus, sive Ducibus tamquam ab eo missis: ne etiam potestati resistentes; Dei ordinationi resistere viderentur, consilium inierunt, quæ Cæsaris, Cæsari; & quæ Dei, Deo penitus esse reddenda: quippe quæ etiam volentes retinere nequibant. [1. Petr. 2.] Venerabilis autem Abbas Joachim, ne infruniti animi labe notaretur, in mansuetudine pura & humili corporis exinanitione coram Rege adstitit; divinæ prorsus clementiæ innixus, quod retributionis arrha remunerandus festinus rediret. Et sicut erat circumspectione providus, affabilitate amabilis, venerabilis facie, [Ioachimus caussam apud Regem agit] cum similibus non solum fari sed conversari solitus, nulla propriæ reputationis fiducia allectus, nec aliquatenus Regis auctoritate devictus, in hæc Regem salutavit: Jubet Regis clementia tantaque majestas, ut ego & pueri mei, quos dedit mihi Dominus in unum, ad Domini conjuratos militiam, in ea parte Sylæ, quam elegi, cervorum instar fatigaremur? Regis magnificentiam decet, non tantum visibiles Christi hostes stipato milite, verum etiam principes ac rectores tenebrarum harum in cælestibus, invisibilis militiæ gratiis munita ac undique bene prospecta religiosorum caterva, debellare. Hujusmodi verbis Regis animum alligavit: qui licet cupiditatis levitatisque nota fœdaretur, virum tamen tam rectum ac benesonantem nequivit sibi non copulare. Ceterum Monachorum statui insidiantes, sedula piæ conversationis amabilitate, devinxit. Factum ergo fuit, ut nuper malorum turbatione lassati, eorumdem protectione foverentur, mutatione dexteræ Excelsi. Regi sane offerenti monasterium de Matina h in San-Marcensi diœcesi, inquit; Absit mihi Rex, [& evincit] ut in aliorum laborem introeam: sed, sicut mandavit mihi Dominus, ducam oviculas meas ad interiora deserti. Recedendum est siquidem a seculo nequam, ne videntes filii Dei filias hominum, earum minus pia spectatione molliti, sub corruptione aliqua abominabiles fiant; & sic victores a victo prostrati, ipsi quoque succumbant. Rex tandem, tanti Patris allocutione allectus & auctoritate devictus, ne de cetero quavis molestiæ occasione turbarentur, suæ Coronæ auctoritate mandavit. Et ecce, vineam Domini Sabaoth, quam aper de silva & singularis ferus devastare contenderat, florere & palmites suos usque ad mare extendere, omnes pariter conspexerunt i.

[27] [atque ad suos reversus] Qui bonis æmulatoribus nihil defuturum spoponderat, pietate summa servorum suorum luctum convertens in gaudium, servum suum in conspectu Regum magnificans, immensam gratiam in oculis eorum invenire providit. Divina ergo bonitate, qui cum filiorum anxietate non modica ad Regis faciem accesserat, cum eorum jubilatione quam plurima in locum Floris recessit. Ubi jam ante receptam in funiculo distributionis terram, in cœnobi alia loca diviserunt; ita ut, ubi ferarum cubilia quondam, religiosorum dormitoria jacerentur. [cœnobium ædificat.] Hinc visa sunt advenientium hospitum tecta parari, hinc infirmantium hospitalia erigi, hinc fabrilium operum domus construi, hinc templum illustre Reginæ cælorum inter cetera ad sublimia duci: unde non incongrue de cœnobio Florensi dici potuerit:

Miratur molem Joachim, magalia quondam. [Virg. 1 Æn. 425.]

Lætificans ergo familiam suam, ut servirent Domino in timore & exultarent ei cum tremore, ut apprehenderent disciplinam, ne forte irascente Domino perirent de via justa, sine intermissione instruebat; & Florensis Ordinis instituta fundavit; ut sanctorum Canonum & Pontificii diplomatis auctoritate probatur, cum fertur; Quoniam ibi & regularis est institutio, & observantia salutaris. Adeoque Dominus super domum Floris benignus illuxit, ut etiam declinaret in eam, ut flumen pacis; & propheticum elogium in illam adimpletum fuisse non sine admiratione roboraret, Gaudete omnes gaudio, qui lugebatis super eam; ut potemini a lacte, & satiemini ab uberibus consolationis ejus. [eo confluunt multi,] Hoc siquidem totum factum est, cum filii sui ad eam de longe venirent, & æquanimiter de latere surgerent; cum Regum protectio & Imperialis majestas sub protectionis clypeo eamdem suscipientes, eam ab egestatis & a ceterorum malorum invasione tutarentur, velut infra patebit. Domus ergo Domini in Flore Joachim auctore constructa, alta fundamenta jecit, & Regum tutamine floruit, dum in refugium Christo famulantibus patuit.

[28] [& inter hos Ioannes quidam:] Adolescens quidam, cui nomen Joannes, inter innumeros ad Florensem Ordinem confluentes, ab Aquæ-augustæ k civitate comperitur in magna pietate devenisse; qui, etsi esset temporalium ubertate perfusus, erat tamen morum integritate conspicuus: precibus ergo indefessis Altissimum pulsans, ut pedes ejus dirigeret in viam pacis, in cordis compunctione persistebat devotus adsistens. Hinc, non sine Dei nutu, eorum quæ fecerat venerabilis Joachim & Florensis observantiæ fama accensus, Romam Mundi & Ecclesiæ caput, ad Bajonæ l Cardinalem, eidem & patriæ & sanguinis arcta necessitudine junctum, primum advenit, ut clarius de Joachim certior fieret: ubi percipiens quod erat vir propheta, in opere & sermone mirabilis, in partibus Calabriæ; omni sublata mora, receptis papyris Cardinalis subscriptione vallatis, ad cœnobium Floris tamdiu peroptatum intravit: [qui admissus a Ioachimo] ubi venerabilem Abbatem non inventum, futurus Monachus, in concepta jam devotione exspectavit. A veniente denique de accessu quæsitus, obtinuit gratiam expetitam ut in Monachum reciperetur. Hic profecto Novitiis associatus, sic erat simplicitate roboratus & in conversatione discretus, ut imitandum seipsum omnibus exhiberet. Elapso tandem probationis tempore, si Regulæ jugo suavi colla submittere, & de cetero Christi miles fieri vellet, interrogatus, talia respondit: Promptus uxorem ducere, & loca conversationis dominicæ peregrinari, cum jubetis, huc ab Aquitania accessi. Conticuere omnes intentique ora tenebant, hujusmodi responsionis mentem ruminantes. Dimissum ergo usque ad crastinum, si forte præter debitum de fide sentiret ambigentes, suscipiendæ Religionis semitas an sequi penitus constituisset, interrogarunt. At ille hilariter Abbati redixit, quod non nisi ut Monachus profiteretur, [sancte ibidem vixit annis 39,] a suis recesserat. Comperto idcirco stabiliendæ firmitatis zelo, per solennem sponsionem Domino Deo vota sua redditurum dedicaverunt. Unde annos triginta novem, juxta S. Benedicti Regulam & Ordinis Florensis morem, in Dei beneplacito & Fratrum ita clara ædificatione cucurrit, ut in cœnobio Florensi Domino, cui indefesse servierat, spiritum reddere promeruerit. Fratres vero Joannem hunc velut Sanctum reputaverunt: nam devotus venit, purus vixit, fortiter dimicavit, & in sancta pace quievit m.

ANNOTATA.

a Sylæ montes sunt Vrbi Consentinæ ad Orientem siti, & (nisi qua flumina intercurrunt) conjuncti cum iis, qui totam Calabriam transversim secant, eamque in citeriorem& ulteriorem dividunt. Sylvam scripsit Matthæus Guerra, forte a Græco ὕλη Calabris Syla, Sylva dicitur Latinis.

b Lesam Netho ad Cerenthiam infundi, ait Gregorius: ex cujus, ut experientioris, fide corrigenda foret Geographica tabula, trium hic nominatorum fluviorum alveos minus recte ducens.

c Non quod esset hoc proprium loco nomen, sed quod hoc ei reipsa convenire videatur: alias albanetum, ut idem Græcus num. 39, locus est ad caput Cratis fluvii, & Non dicimus, inquit, ibi ædificasse monasterium, sed in loco Floris, qui ex Albula & Netho alluitur: qui duo amnes, ex diversis orientes fontibus, flumen unum efficiunt subter Florem.

d Gregorius cap. 14 indicat id factum, tertio die post festum Dominicæ Resurrectionis.

e Anno 1189 obiit Guilielmus Bonus, a Roberto Guiscardo, Dominii Siculi conditore, quintus, alias nominis sui Rex solum secundus: & annus iste liquet ex ejus Epitaphio, apud Pyrrhum & alios paßim.

f Rogerii Ducis filium (ejus nempe qui titulum Comitis Siciliæ, permittente Papa Honorio, in Ducis titulum mutavit anno 1127; Rex deinde ab Innocentio II dictus an. 1139) ipse se Tancredus nominat, in quodam privilegio, an. 1196 Panormi dato, citatoque a Pyrrho inchronol. pag. 13.

g Ita etiam Platina: quamvis enim Constantia, posthuma prædicti Rogerii filia, anno 1185 Henrico Friderici Imperatoris filio nupta superesset; Regnum tamen, ut Ecclesiæ feudum, deficiente stirpe mascula Normannorum, sibi vindicabat Pontifex: addit tamen idem Platina, occurrentibus sibi Tancredi Ducibus, Pontificem destitisse ab incepto; quin etiam Neubrigensis ait, investituram regni Tancredo esse a Clemente concessam.

h Monasterium Matinense, ab ipsa S. Marci urbe, quæ Consentiæ intervallo 18 milliarium ad Boream est, duobus dißitum est milliaribus, inquit Gregorius pag. 69, a Roberto Normanno Calabriæ & Apuliæ Duce ejusque uxore Sirlegatta fundatum anno 1066, tunc Nigrorum, modo Cisterciensium monachorum, filiationis Casæmarii.

i Ita tunc quidem: verum postquam Henricus magno, licet irrito, conatu Tancredum tentavit ejicere; de eoque, ut pacifice tandem regnaturo, prænuntiare multa Abbas Ioachimus nuntiaretur Tancredo; cœpit hic in eum vehementer excandescere: primum anno 1191, deinde biennio post, quando idem Joachimus delatus est conspirare cumImperatoriis ministris: tunc enim comminatoriam scripsit Tancredus (quæ integre potest apud Gregorium legi) majorum suorum exaggerans beneficia, ac novißime Guilielmi Boni erga Ecclesiam a Frederici Ænobarbi oppreßione liberandam. Paternitas tamen vestra, inquit, eumdem quoad fieri poterat fovisti ac foves, qui diabolicas partes sectatus, Ecclesiæ nuper destructionem totis viribus procuravit. Nec prioribus erga me facinoribus commissis contentaris, verum etiam nunc obstinatior revocas occultis tractationibus in Calabriam Henricum Kala Suevum, & Fridericum Lanceam Neapolitanum, ut rursus commoveant populos. Quapropter testor Deum, ut excusatum me habeas, si brevi in utraque Sicilia constructa cœnobia Ordinis tui cuncta, injuste irritatus, demoliar. Quibus, Nonis Iulii an. 1193, respondit Ioachimus ea epistola, quam infra dabimus, acturi de Prophetiis ejus.

k Aquæ-Augustæ, vulgo Bajona in Aquitania, unde Bonatius, ipsius Ioannis Magister, in opusculo de Prophetis, Joannem ab Aquitania nominat.

l Bajonæ Cardinalem, nullum novit Ciacconius, nec quisquam inter nominatos ab eo hoc tempore est, qui poßit a patria sic cognominatus censeri: sed multorum nomina ipsi desunt 12 primis seculis.

m Obiit, inquit Bonatius, Beatus ipse Joannes ab Aquitania anno ætatis suæ 57, Dominicæ vero Incarnationis anno 1239, Pontificatus D. N. Papæ Gregorii anno 13: meque ipsius Patrem, in extremo decrepitæ ætatis, reliquit semper dolentem, dum tantum ac talem amisi filium. Cultum tamen aliquem, ut Beato, ipsi deferri necdum comperi, latente Adhuc die obitus; unde nec monasticis ullis Fastis adscriptus invenitur.

CAPUT VII.
Ioachimi apud viros Principes auctoritas summa & virtutes eximiæ.

[29] Dum Christi militia in cordis compunctione corporisque jugi maceratione lætanter, [Ioachimus Henrico Imperatori] pacatis intus vexationibus, in Flore sanctitatis, per incrementa virtutum floresceret, foris omnia perturbari non destiterant: nam quid mortalia pectora non coëgit regni utriusque Siciliæ obtinendi fames? Mortuo enim Clemente tertio, Cælestinus hujus nominis tertius, successor ejus, qui fuit Pontifex sub anno a nativitate Christi millesimo centesimo nonagesimo primo a … Henricum hujus nominis sextum, Friderici primi filium, Imperatorem in Urbe coronavit die decima quinta Aprilis, annorum Domini millesimi centesimi nonagesimi primi. Qui profecto Imperator stipato milite Neapolim, inter ceteras Europæ urbes inclitam, b obtinuit: ceteris vero expetitis ad votum non succedentibus, cuncta cæde & exterminatione confundebantur: & quia posuerat in carne brachium suum, non parum manus Domini visa est gravari super eum, sic ut ex copiis suis plures languoribus quam vulneribus occumberent. [primum pro Sicilia conatum irritum,] At Joachim intelligens quæ ventura erant super eum, si quo modo tantis calamitatibus subvenire posset, in Dei adjutorio confidens, Imperatorem adivit, & de tam dira in populos Dei perpetrata iniquitate redarguit; addens non immeritam, ob stragem inflictam in alios, eam in suos recepisse; & ni absistentes desisterent, omnes pariter in proximo morituros. Plurimis tamen cor suum obdurantibus, servus Dei Regulo cuidam, quem inter ceteros dociliorem putaverat, adjunxit; [dein, si secedat, pacatam ejus possessionem prædicit;] Futurum est, ut Tyrum Dei regnum ejus Rex dejiciat Babilonis. [Ezech. 28] Intuens denique Imperatorem ait: Postquam a tanta, quam Ezechiel prædixit, depopulatione cessaveris, in hac tua afflictione confusus secedens; Siciliæ regno (tibi siquidem satis probatur habendum) reversus absque discrimine potieris: quod aggregato Scripturarum testimonio Imperatorem nimium persuasibilem fecit. Henricus denique Abbatem abeuntem inter milites, nulli prorsus ætati vel ordini parcentes, usque Salernum educi in securitate mandavit. Nec barbarorum aliqui defuerunt, qui mussitantes dicerent; Quanta mala latent sub cuculla illa! Nam qui cuncta devastare decreverant, vix fulgura tantæ ejus correptionis sustinuerant. Imperator interea, re tacite ponderata, Joachim velut a Deo misso fidem præbens, collectis copiis se ad sua sine palma reduxit c. Joachim postremo, tamquam suæ fatigationis objecto non defraudatus, Confratres, velut viscera sua, in jucunditate revisit: nam omnium saluti Dei brachio subvenerat. Hinc omnes mirabantur, videntes, quomodo utrisque factus adjutor in tribulationibus, in propria remeavit.

[30] [quam ille post triennium adeptus] Post trium curricula annorum sermonem, quem venerabilis Abbas Imperatori prædixerat, impleri contigit. Henricus siquidem ille, qui in tanta tribulatione suorum ac regni secesserat, stipato milite innumero, cunctis in ejus aspectu silentibus, ad promissum sibi regnum equitavit. In gravi ergo magnitudine in Calabriam triumphator ingrediens, venerabilem Patrem gressibus obviis occurrentem inspexit; quem præeuntes sui, a longe cognitum & invicem indicatum, in veneratione plurima salutaverant. Imperator vero ipse, venerans atque arridens salutanti, ait: Hic est Abbas Joachim, [Ioachimum honorifice excipit,] qui præterita, dudum sic adversantia, fore tam prospera, ut cernimus, prophetavit? De cetero Henricus Joachim ex plurima veneratione sic coluit, ut etiam diem natalis ejus d, Stanzaram Teuthonice dictum, venerabilem haberet, atque cum eo perpetua fuit & familiaritate devinctus & devotione detentus. Ex quo facies Principum venerabantur eum; & sicut Ioachim magnificatus est in conspectu Regum, qui in tempore iracundiæ fuerat effectus reconciliatio; ita locus Floris omnibus domus refugii, & in die malorum confugientibus ad eam protectio evaserat. Nam Henricus, ea qua in virum Dei necessitudine ferebatur, innumeras gratiarum facultates Ordini Florensi in illius gratiam indulsit; ex quibus unam, in ceterarum testimonium, velut nunc cœnobium Florense illius fruitione gaudet & inspectione munitur, apponere ductum est æquum, ut hujusmodi sub forma conspicitur.

Henricus sextus, divina favente gratia Romanorum Imperator semper Augustus & Rex Siciliæ. [& annuum reditum ejus monasterio constituit.] Imperialis munificentia dignitatis illis præcipue consuevit manuum semper extendere largitatem, qui divinis obsequiis insistentes sub sanctæ Religionis habitu proposuerunt Domino militare. Ea propter universis nostris fidelibus, tam præsentibus quam futuris, præsens scriptum cernentibus, innotescat, quod nos attendentes honestatem & religionem Fratris Ioachim, venerabilis Abbatis Sancti Ioannis de Flore, dilecti nostri; constituimus perpetuo, pro redemptione animæ nostræ, monasterio ejus quinquaginta aureos Byzantinos de redditibus Salinæ e de Netho: quæ est in territorio Sanctæ Severinæ prope monasterium Calabro-Mariæ, in festivitate s. Ioannis Baptistæ annis singulis persolvendos. Statuentes ut nulla omnino persona, ecclesiastica vel secularis, alta vel humilis, hanc nostræ paginam concessionis audeat infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis tamen hoc attentare præsumpserit, iram & indignationem nostri Culminis incurrat, & in pœnam transgressionis quinquaginta auri marcas componat, medietatem fisco nostro, & reliquam injuriam passo; nihilominus concessione & donatione nostra firma & integra permanente. Ad hujus autem nostræ donationis memoriam & stabile firmamentum, præsens scriptum scribi præcepimus, & nostri sigilli munimine roborari. Datum apud S. f Maurum, anno Dominicæ incarnationis millesimo centesimo nonagesimo quinto, pridie nonas Martii decimæ tertiæ Indictionis g.

[31] [Ejusdem videndi avida Imperatrix,] Denique quoniam Panormum, Trinacriæ urbem celeberrimam, virum Dei Joachim devenire contigit: dum se in cœnobio sancti Spiritus Cisterciensis Ordinis contineret, Constantiæ Imperatrici non ignotus, quando fama ejus totum peragraverat orbem, mandante ea feria sexta in Parasceve ad Imperiale palatium debita veneratione vocatur. Imperatrix siquidem, tanti viri cupiens præsentia teneri, & sanctæ ejus conversationis ac doctrinæ mutua allocutione lætari, in oratorium ingressa est; [eique de peccatis confessura,] & tantæ invalescentis accersionis causam expostulanti, indicavit quod eidem peccata sua confiteri decreverat. Quod audiens, & illam sublimi throno residentem sibique humiliori loco sedem adductam intuens, ut Ecclesiæ auctoritati & hujusmodi actus judicialis sententiæ prospiceret, ea qua præditus erat ligandi atque solvendi auctoritate, ait: Cum tu Magdalenæ & ego Christi Domini sim vicem gesturus, descendens ut debes Confessionem facias: alias, ut debeo, te merito non intelligam. Quæ, sicut erat ab ineunte ætate devota, [monetur ut ex throno descendat.] tanti viri & veritatis majestate conspecta, secundum verbum Ioachim in omnibus gratanter paruit. Interea mirati sunt universi, videntes qualiter Ioachim, Ambrosii instar, tantæ majestatis culmen humiliavit. Ceterum Constantia servum Dei tali observatione colebat, ut audito eo multa faceret: qui autem adfuerant, benedicentes laudabant Deum, qui dedit talem potestatem hominibus, ut servi ejus, loquentes de testimoniis suis in conspectu Regum, non confunderentur.

[32] Dilectus Deo & hominibus venerabilis Pater, ut duarum infulis Ecclesiarum meruit decorari, [Ioachim exteriori forma venerabilis,] ita duplici narrationis encomio, humili scilicet & illustri, exornari deberet; quibus clarius, quæ circa illum Dominus digna effatu dederat, aperirentur: mediocri tamen eloquio, quæ de eo veritate prævia sunt comperta, lectoribus apponuntur. Erat venerabilis Joachim moderata corporis statura spectabilis, & devotus facie; effigies siquidem ejus in Florensi ecclesia adhuc conspicitur, in celebri capella Virginis gloriosæ, post illius altare veterrimum in cœnotaphio insculpta, quæ dextera baculum, læva libellum retinere conspicitur. [qualis in suis imaginibus cernitur,] Visitur adhuc & alia, diversis expressa coloribus, vetustatem plurimam intuentium mentibus ingerens; quæ Joachim magnæ abstractionis virum fuisse prædicat, sub cuculla alba. Sic Sacerdos Dei altissimi in disciplina morum, non nisi in ædificatione plurima, extima corporis composite gerebat, ut animi sui moderationem de facili prædicaret. In Missæ præparatione sæpissime lacrymarum imbre perfundebatur, & in celebratione alacri Angelum sonans, præ ceteris Sacerdotibus eminentius benedicebat Hostiam. Tempore Passionis Dominicæ, ergastulo Christi Domini Jesu sic erat compatiens, [sacrificans & prædicans, devotionem ingerit,] ut quasi de mundo alienus, in eamdem amaritudinem transformatus, & sacrosancta agonia allectus, de talium brevitate dierum lamentaretur. In Capitulo Fratribus sic euangelizabat, ut humiliori incipiens, & altiori tandem sermone orationem terminans, cunctis timorem pariter & amorem devotionis ac compunctionis incuteret. Numquam in vigiliis persolvendis obdormire apparuit. Qualitatem seu quantitatem cibi nullatenus attendens, sic erat orationi intentus; ut oculis manibusque in cælum erectis, ecstasim fere perpetim in oratione insinuaret. Extra monasterii septa, salva Regulæ observantia, Apostoli vestigia insequens, cum alacri discumbentium ædificatione apposita sumpsit. Et quia in multorum filiorum patrem constituendus erat, ei Dominus bene & pie vivendi gratiam contulit; sic ut multis in partibus verbum salutis prædicans, in omnium devotionem caderet, & mirum ac venerabilem virum appellare non desisterent.

[33] Pater venerabilis, veraciter instructus in divini schola servitii, sciens spiritum Domini non requiescere nisi super humilem & quietum & trementem verba ejus, humilitate sublimis, abhorruit superbiam mente cordis sui; nec tantum in interiori homine, [Excellit mira humilitate,] verum etiam in eis quæ foris sunt actionibus humillimum semper se exhibuit, in iis præsertim quæ pietatis naturam induunt. Nam & in Curatio Præpositus & Abbas propriis manibus totum pluries visus est purgare infirmitorium; languentium quoque agones, tamquam ejus pectori infixos, dulciter consolans qua poterat, sedula pietate demulsit. Sæpissime itinerantem comitem ac famulum, ad lassitudinem restaurandam, proprio equo ascendere mandans, pedester fuit ipse assidue secutus. In quopiam levamine indigentibus ferendo non meritum vel dignitatem solum, verum necessitatem & naturæ copulam intuens, omnibus se officiosum exhibuit, & pro viribus refocillatione levavit. Unum præcipuum de tanto viro non est reticendum, quod pietatem ejus summopere redolet. Cum tempestate quadam fames valida utriusque Siciliæ partes invasisset, ita ut inedia plurimos interire contingeret; Ioachim Dei gratia tanta in pauperes misericordia effundebatur, [misericordia erga pauperes,] ut post reliqua ab eodem itinerante impensa egenis, pallium & cucullam recipientibus, ipse tunica & scapulari indutus, visus sit Consentia pertransire. Nec solum operibus, verum & concione solenni, ad similia caritatis opera Christi pauperibus eroganda, ceteros inflammavit. Inter alia ab ejus ore procedentia, illud maxime audientium præcordiorum aures aperuit: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis; ut cum defeceritis, recipiant vos in æterna tabernacula; quæ præsertim aperta sunt eis, qui dispergentes dederunt pauperibus, statuentes eorum justitiam in seculum seculi. [Luc. 16, 9] Eos vero pauperes qui in monasterio ad eum confluebant, in mensa ejus magis quam divites ipsos, qui auctoritate sua se faciunt venerabiles, velut Christum Dominum visus est venerari: Dominicam scilicet sententiam jugiter præ oculis habens, Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. [Matth. 25, 40] Ideo ex tali ac tanta caritatis exhibitione diffamatus, Deo & hominibus omnibus pergratus extitit. Tanta porro apud homines de eo existimatio creverat, ut etiam publicis in actionibus, præsente illo, nemo quidquam auderet. Nam cum esset & in consulendo providus, & in deliberatione maturus cum pietate, præ ceteris consultatione & auctoritate pollebat.

[34] Admirabilis atque imitandus Pater Ioachim, quamvis ex Magistri gentium sancta admonitione teneret, [discreta consanguineorum dilectione,] Qui suorum & maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit & est infideli deterior; hujusmodi, novissima licet necessitate pressis, ad culmen pietatis profectumque virtutis illorum magis intendens, semper & ubique respexit suos, velut non habitos, ditandi extollendique gratia. [1 Tim. 5, 8] Et licet a fratribus quandoque sentiret, ne tam rigidam circa illos gereret voluntatem; ajebat, Non solum Dominus comminatur ædificantibus in sanguine; sed facientes voluntatem Patris, propinquos appellavit; acsi aperte dixisset, religionis Præpositos, nullatenus meritis consanguineis dignitates, & penitus non egentibus alimoniam, Christo deservientibus præstitam, erogare numquam debere. Eos tamen ita dilexit, ut per eum iota unum aut unus apex non præteriret a lege; ne qui in salutis exemplum ceteris præpositus fuerat, carnali affectione devictus in ruinam caderet. Ad diluendam ergo eorum pravitatem, qui Christi servis, ecclesiis atque pauperibus debita subventione fraudatis, Religionis bona pro ditandis consanguineis inverecunde impendunt, hæc prædicare solebat: Qui ponit manum suam ad aratrum & respicit retro, non est aptus regno Dei: & jam Apostolica vestigia insequentes, peram & retia, quæ carnales occupationes designant, nullo pacto secum afferre debuisse. [Luc. 9. 62] Sic autem domesticis & conterraneis bene prospexit, ut numquam a salutis semita aberraret. Supplicantibus autem sibi, non nisi pro necessariis ac justis, apud Proceres, sed satis opportunus ingessit, & quæ Religionis erant vivaci protectione fovit. Ergo in justitiæ tramite currens, & favoribus & gratia apud omnes extitit admirabilis.

[35] Non immemor Apostoli, sibi & qui cum eo erant necessaria ministrantis, Regulæ pariter ordinationi prospiciens, [operatione sedula,] ut ceteris fieret in exemplum, manibus ut plurimum propriis laboravit. Neque in hoc fuit a divina bonitate destitutus; nam licet mentis acie præpollentes, corporis viribus non roborari, sæpe conspiciantur; ipse tamen bona corporis habita valetudine, nullis deliciis in otio abutens, conventuali exercitationi immiscebatur. Verum magis ac magis in enudandis scripturæ arcanis incubuit: quæ autem a se edita per se emendare nequivit, Sanctæ matri Ecclesiæ corrigenda reliquit. Tandem numquam erat minus otiosus quam in otio. De ejus autem devotione quis enarrabit? Regem siquidem Regum, potenti ira commotum, precibus ipse mitigabat assiduis; præsertim sanctissimam altaris Hostiam pro vivorum defunctorumque salute offerens. Per Octavam Resurrectionis Dominicæ ac Pentecostes de cœnobio exiturus, ad Missæ celebrationem cuncta necessaria sibi afferri mandavit; hac utique ratione ductus & devotione accensus, quod sicut veritas a figura, ita Christiani a Judæis, diebus septem azima comedentibus, [devotione in rebus sacris tractandis,] nullatenus superari deberent. Munus pariter divini Officii persolvendi ita ante oculos semper habuit, ut extra monasterium inventus, erecta Cruce accensisque luminaribus, illud devotissime, juxta temporis & loci qualitatem, persolveret: non enim in vacuum sanctissimi Patris Benedicti locutionem audiverat, cum ait, Divinam ubique credimus adesse præsentiam, & oculos Domini speculari bonos & malos. [Reg. c. 19,] Quid dicam tandem, quantum ei cordi fuerit, altaris & spectantium ad deificum cultum, munditia? Ipse profecto censebat damnabilis opinionis esse nec penitus sustinendos, qui in immundis vasis ceterisque opportunis, mundo corde Domino sacrificia munda offerre se jactant: [& curanda altaris munditia,] addens Christi ministros mundiores etiam in extrinsecis, & officiosiores in Sacrificio adesse debere, quam olim Salomonis mensæ deservientes, quos beatificans Sabæorum Regina laudavit. Devote denique & munde ministrantes, & Dei timentes, & propriæ conscientiæ providos commendavit. In suis ergo cœnobiis & Sacerdotale & Leviticum munus perpolite & cum Dei tremore expleri curavit, in Fratrum auribus intonans sententiam illam comminantis, Facientes opus Dei negligenter, maledicti; & si negligentibus maledictio imminet, duplici impuritate immundi ubi parebunt? [Ier. 48, 10] In hujusmodi Dei ac proximi obsequio venerabilis Pater cursum vitæ perducens, jam senio confectus, multorum filiorum, quos in Domino & Religione genuerat, pater effectus præmio approximaverat.

ANNOTATA.

a Addit Græcus, a die vigesima nona Martii; sed male: constat enim creatum XII Aprilis, consecratum ipso die Paschæ XIV ejusdem mensis, pridie quam coronaret Henricum. Hanc vero Coronationem nihilo melius dicit idem Græcus factam, ad incepta prælia in Tangredum propellendum: sed quam id falsum, ideoque jure hic omissum sit, declarabit Arnoldus Lubecensis Abbas, illius ipsius temporis scriptor, lib. 4 cap. 5 apud Baronium, ad hunc annum. Igitur Dominus Imperator profectus est in Apuliam, accepturus totam terram Wilhelmi Siculi, quæ eum cum Imperatrice uxore sua contingebat: de qua tamen profectione animum Domini Papæ non parum offenderat; quia alius Rex, Tancredus nomine, a Sede Apostolica jam ibi ordinatus fuerat. Postea autem rerum potitus Henricus, totam Tancredi stirpem avexit aut extinxit, cum Normannica nobilitate eidem favente: quod quam inique tulerit satis declaravit Cælestinus, lata contra Imperatorem excommunicationis sententia, prout plenius apud Baronium videre est.

b III Kalendas Maji, capta ab Henrico Neapolis est.

c Mense Augusto ejusdem anni 1191 reduxit copias Henricus, anno 1194 felicius regressurus.

d Fortaßis Stam-zame vel Stams-gare, id est, Conventus totius Stirpis seu Familiæ: quæ quia per arboreum truncum, stam dictum, ramos suos effundentem, exprimi solet, usitata paßim metaphora etiam ipsa stam nuncupatur: Zame vero seu Gare, collectionem conventumque significat. In natali autem die Principum virorum, familiam omnem ad festas epulas convenire, etiam hodie usitatum est.

e Abest Salina illa a San-Severinensi urbe circiter 6 P. M. ad Nethi fluminis Australem ripam: quæ autem proxima est Abbatia, Serrachia, indigitatur in tabulis. Ab utraque vero Florense monasterium solis 16 P. M. distat.

f Lucaniæ seu Basilicatæ hodiernæ castrum S. Mauri est, in ipso pene regionis umbilico, circa Salandrellam flumen.

g Cum utique victor rediens e Sicilia, ubi fuerat coronatus, Tancredi conjugem liberosque & gazam plurimam secum aveheret, Pontificis ea violentia offensi ditiones declinans.

CAPUT VIII.
Mors Abbatis Ioachimi, Translatio, Examen miraculorum ejus.

[36] Senescens interea venerabilis Ioachim, famulus Dei, in consummatione bona cælestis gratiæ præmia expectans a Domino Iesu, [Senio gravatus infirmatur;] cui tamquam fidelis servus toto corde deservierat, in loco qui dicitur S. Martinus de Jove, alias de Canale, prope a Petrafittæ oppidum (quem locum ipse Ioachim ab Andrea Consentino Antistite, sub anno Domini millesimo ducentesimo primo, acceperat) infirmari cœpit. Ubi non imparatus, cælestium fercula deliciarum prælibare exoptans, totus ferebatur in Deum, cui animam suam ab ineunte ætate, tamquam capturam salutis hereditatem, præparaverat. Etsi ægritudine corripiebatur, intuens in cælum præstolabatur Christum, [& suos extremum adhortatus,] quem toto corde dilexerat; ut sic in alacritate devotionem eximiam comprobaret. Concurrentibus inde Abbatibus Curatii, Sambucinæ, & b sancti Spiritus; Monachis item non paucis adstantibus, & de tanti Patris recessu languentibus, in spiritus vehementia viam salutis prædicavit, ac eisdem Ordinis exterminationem prædixit, hoc ipsum pluries repetens: Hoc vobis memorandum relinquo, ut diligatis invicem, sicut Dominus Iesus dilexit nos. Benedictis ergo prius Curacensibus, tamquam prioribus filiis, & demum Florensibus; Sacramentorum sacra perceptione munitus, velut ad fercula invitatus, [moritur,] inter manus filiorum & confratrum, leni ac suavi agone, spiritum Deo reddidit Abbas Florensis, die trigesimo mensis Martii c.

[37] Placuit tandem filiis suis, quos magisterii sui successores reliquerat, [atque ad monast. Florense transfertur,] tanti Patris ergastulum in Florem transferre; ubi, donec tuba canat, in monumento atque parato cœnotaphio quiesceret. An modo in eodem loco resideat, mihi compertum non est: sarcophagum profecto ipsum prisci in non modica veneratione inspexerunt d.

[38] Quia de venerabili Patre Joachim, & ejus Florensi Ordine, ea quæ lectoribus perlegenda adducuntur, non nisi probatis auctoribus & testimoniis (quoad fieri datum est) roborata, [ubi eum miraculis claruisse] decretum est enuntiare; ne inventione nostra vel alterius fictione exculta fuisse credantur: ideo, licet actiones, quæ naturæ ordinem superant; a tanto viro factas fuisse etiam post mortem, non sine veritatis assertione reperiatur, & ipse non paucas papyris in vetustis perlegerim; quia tamen Sanctæ Sedis Apostolicæ auctoritate roboratas fuisse mihi non constitit, intermiscere eas non curavi. Hoc sane nunc procuratione authentica hujusmodi sub tenore comprobatur. In nomine Domini. Amen. Anno Domini millesimo trecentesimo e quadragesimo sexto, die vigesima quinta mensis Septembris quintæ decimæ Indictionis, [patet ex instrumento procurationis,] apud monasterium Florense. Regnante Domina regina Joanna, Dei gratia inclita Hierusalem & Siciliæ Regina, Ducatus Apuliæ, Principatus Capuæ, Provinciæ f Folcaquerii ac Pedimontis Comitissa, regnorum ejus anno quarto feliciter, amen. Nos Petrus Spinus de Petrafitta, Regalis Judex Casalis ipsius; Petromarius Judicis Guiscardi de Petrafitta, publicus per totam provinciam Vallis-Gratis & Terræ-Jordanis auctoritate regia Notarius; [ab Ordine Florensi] & subscripti testes, ad hoc specialiter vocati & rogati; præsenti scripto publico notum facimus & testamur, quod constituti in nostra præsentia & testium subscriptorum religiosi viri, videlicet Fr. Nicolaus de Caccurio Prior, Fr. Petrus de Fontaneis Subprior, Fr. Philippus de Seminaria Cellerarius, Fr. Nicolaus de Sanctoro, Fr. Marcus de Anagnia, Fr. Angelus de Gerentya, Fr. Jacobus de Terrasonis, Fr. Ioannes de Cerisano, Fr. Aloisius de Taberna, & Fr. Nicolaus de Flumine-frigido, Monachi conventuales monasterii Florensis, nec non Fr. Ioannes de Taberna Abbas monasterii Calabro-Mariæ Sanctæ-Severinæ diœcesis, & Frater Ioseph de Piniano Abbas S. Mariæ-novæ, g Geruntinensis diœcesis, dicto monasterio Florensi immediate subjecti; asseruerunt dicti Abbates & Conventus, habere multa utilia impetrare a Domino summo Pontifice, quæ impetrata cedent & vertent ad honorem, commodum, & statum bonum & tranquillum monasteriorum & omnium Monachorum ipsorum, totiusque Ordinis Florensis. Eapropter confisi ipsi Abbates & Conventus prædictus fideli prudentia & legalitate venerabilis in Christo Patris Fr. Petri Abbatis Florensis, qui est Caput primum totius Florensis Ordinis, ipsum Abbatem Florensem constituerunt, fecerunt, & ordinaverunt eorum Procuratorem, [datæ Abbati Petro,] actorem, gestorem, œconomum, syndicum, & nuntium specialem, præsentem & onus præsentis procurationis in se sponte suscipientem, ad transferendum se ad Romanam Curiam, ad impretrandum infrascripta & omnia alia, quæ ad honorem & commodum supradictorum monasteriorum & omnium aliorum Monachorum ipsius Florensis Ordinis cadent, & verti possent. Videlicet, imprimis ad eligendum ibidem aliquem Cardinalem in Protectorem prædicti monasterii & totius Florensis Ordinis. Item ad supplicandum Domino Summo Pontifici, quod dignetur concedere & ordinare per suas Apostolicas litteras aliquos Visitatores, [ut velut Procurator tum alia apud Papam agat,] qui possint inquirere & referre Sedi Apostolicæ de læsionibus & finibus dicti monasterii Floris, prout melius dicto Abbati Florensi videbitur expedire. Item ad supplicandum eidem Sedi Apostolicæ, quod concedatur eidē Abbati Florensi, ut possint reformare monasteria vacantia & non vacantia, tam per reformationem generalem dicti Summi Pontificis quam qualicumque modo vacantia, eidem Abbati Florensi, tamquam capiti totius Florensis Ordinis, subjecta. Etiam dignetur Dominus Summus Pontifex committere aliquibus Episcopis seu Prælatis provinciæ Calabriæ, qui possint inquirere & referre de miraculis, factis & visis, in vita & post mortem, per quondam Abbatem Ioachim, qui fuit principium & fundamentum totius Florensis Ordinis: cujus Abbatis Ioachim multa miracula fuerunt visibiliter patefacta, & visa & manifesta in provincia Calabriæ supradictæ, tam tempore vitæ suæ, quam post obitum vitæ ejus. Et ad impetrandum Conservatores perpetuos privilegiorum monasterii Floris & totius Ordinis Florensis; [tum pro examinandis Ioachimi miraculis Commissarios impetret,] & generaliter ad impetrandum omnia alia & singula, quæ sunt ad bonum statum & reformationem dicti Florensis monasterii & totius Ordinis supradicti: & nihilominus, quod possit substituere; constituere, & instituere unum vel plures Procuratores loco sui, prout melius sibi videbitur expedire. Et ad faciendum omnia alia & singula, quæ legitimus Procurator, actor, œconomus, & syndicus, & nuntius specialis facere potest & deberet, sicut si dictus constitutus personaliter adesset: dantes & concedentes eidem eorum Procuratori, ut supra, plenam & generalem & liberam potestatem comparendi & præsentandi se coram Summo Pontifice, ad impetrandum omnia supradicta, & quæ melius sibi videbuntur expedire; promittentes, dantes, constituentes, rata, grata, & firma habere, tenere, & inviolabiliter observare prædicta omnia & singula, [per se vel alium a se delegatum.] circa præmissa & quodlibet præmissorum, quæ per dictum Abbatem Florensem, eorum generalem Procuratorem, vel ab eo substitutum, acta & gesta fuerint, etiam procurata sub hypotheca, omnium mentibus solenniter & legitime stipulantes. Quod actum & scriptum est, per manum mei præfati Notarii, meo solito signo & subscriptione signatū. Signo tamen nostri, qui supra, Judicis idiotæ & testium subscriptorū, ac etiam subscriptorum Monachorum & Abbatum signis & subscriptionibus roboratum, scriptum, & actum, anno, die, loco, mense, & Indictione præmissis.

† Signum Crucis propriæ manus Petri Spini de Petrafitta, qui supra, regalis Judicis, scribere nescientis.
† Ego Syr-Goffridus Ritrandus, Canonicus Geruntinensis, prædictis interfui & me subscripsi.
† Ego Presbyter Thomas de Petra-fitta, Canonicus Geruntinus, prædictis interfui & me subscripsi.
† Ego Neapolus Nicola de Caccurio, prædictis interfui & me subscripsi.
† Ego Fr. Ioannes de Taberna, qui supra Abbas, fateor, volo, & testor.
† Ego Fr. Ioseph, Abbas monasterii S. Mariæ-novæ.
† Ego Fr. Nicolaus de Caccurio, Prior Monast. Floris.
† Ego Fr. Petrus de Fontaneis, Supprior Monast. Floris.
† Ego Fr. Iacobus de Terrasonis, Monachus monast. Floris.
† Ego Fr. Aloisius de Taberna, Monachus monast. Floris.
† Ego Fr. Philippus de Seminaria, qui supra.
† Ego Fr. Nicolaus de Fiume-freddo, qui supra.
† Ego prædictus Notarius publicus, qui supra, præsens scriptum publicum propria manu subscripsi, & me subscripsi rogatus &c.

An autem hujusmodi informatio & relatio expetita, ut supra, vel procuratio ipsa effectum aliquem fuerit assecuta, dum nihil nisi ipsam quæ innotuit adderem, laborandum fore nullatenus existimavi.

ANNOTATA.

a Petrafitta solum 4 milliaribus distat Consentia, cui ad Orientem jacet, Cratem fluvium ad Austrum respiciens: ab hoc autem oppido uno milliario ad urbem propius sita est Grancia, S. Martini dicta: quam anno 1544 adhuc celebrem Ordinis Benedictini locum fuisse, ostendit Breve Indulgentiarum, eidem datarum per Guidonem Ascanium Cardinalem Sfortiam, Pontificis Pauli III, avi sui, Camerarium: quod Breve extat apud Gregorium pag. 304: qui ait, nunc ibi non nisi immundorum animalium habitaculum conspici.

b S. Spiritus monasterium in Sicilia, Cisterciensis Ordinis, Sambucinæ filia, prope Panormum, fundatum an. 1173; ubi primus forte Abbas Alexander fuit Ioachimo familiaris, ut infra Mirac. 13; & post eum Matthæus, de quo ad an. 1206 mentio invenitur. Sambucinæ autem Abbas Lucas erat, Ioannes Curatii, Mirac. 15 nominandus.

c Addiderat Græcus, circa annum a Nativitate Domini MCCXIV: quod in Commentario rejecimus.

d Sequebatur Epitaphium, versu elegiaco compositum initio hujus seculi: quod satis est apud Vghellum tom. 7 col. 272 legi.

e Quinquagesimum transcripserat Græcus: sed lapsus probatur, tum ex numero Indictionis, tum ex anno 4 Regni; convenitque cum pactis conventis inter Reginam Ioannam & Fridericum Aragonium Trinacriæ detentorem initis, signatisque anno Christi 1373, regnorum Ioannæ anno 31: prout in annalibus Bzovii ea leguntur.

f Ita ex eodem Bzorio correximus: apud Græcum Forcalgrerii provincia erat.

g Abest a Monasterio Florensi Geruntia, vulgo Cerenza, P. M. ad Orientem, unde de situ hujus Abbatiæ statui potest.

MIRACULA
Quæ Deo cooperante Venerabilis Abbas Joachim, Ordinis Florensis Institutor, edidit; per Fratrem Jacobum Græcum Syllaneum, Sacræ Theologiæ Professorem, collecta & armario Florensis Monasterii interclusa.
Ex Ms. Ferdinandi Vghelli, collato cum editione Gregorii de Lauro.

Joachimus, Abbas & Institutor Ordinis Florensis, in Calabria (B.)

A. IAC. GRÆCO EX MS.

PRÆFATIO.

[Post editum de Vita Ioachimi libellum,] Quoniam, annis jam prope præteritis, libellus, a nobis ex vetustissimis collectus, Chronologiæ Ioachim Abbatis & Ordinis Florensis inscriptione vulgatus, typis traditus fuit; ubi gesta, etsi non omnia, aliqua tamen ejusdem & Ordinis ejus, oculis multorum, quomodo gesta fuerunt, se præsentarunt: actiones autem quasdam, quæ naturæ ordinem & facultatem superant, & miracula dicuntur, eo quod per sanctam Apostolicam Sedem mihi non constiterant probata, opusculo eidem intermiscere nequivi: ne hujusmodi mirabilia temporum edacitate & injuria delerentur, [scribuntur miracula,] ea quæ adinvenire suffeci, adnotare & Monasterii Florensis armario intercludere constitui: non enim in conspectu hominum absque Sedis Apostolicæ probatione vulganda fore existimavi. Ceterum tanti viri miracula, mundo vulgata & patentia fuisse, eaque per Beatissimum Lucam Archiepiscopum Consentinum esse descripta, procuratio authentica, quæ nunc usque in armario Florensi legitur, cum traditione veterum, latissime probat & absque dubietate confirmat: quod etiam in prælibato opusculo nostro diffusius monstratum a. Miracula vero tanti Patris adnotare tali intentione constitui, [ad fidem sanctitatis ejus,] ut talis ac tanti viri sanctitas, & Dei omnipotentis bonitas atque majestas, ab omnibus glorificetur. Et quamvis ab homine perpetrata miracula non sint de essentia ejus sanctitatis; ut perprobe dicet Dominus in novissimo die, his qui in nomine ejus dæmonia ejecisse & multa fecisse miracula profitebuntur: tamen in Ecclesia sua per viros sanctos mirabilia operari, ad suæ plebis utilitatem, facientis sanctitatem, suamque glorificandam majestatem, non destitit. Insuper, licet aliquando, ad aliquam veritatem aperiendam, etiam per improbos, Deus miracula fieri permiserit; velut filiis Judæorum, in nomine Jesu dæmonia ejicere, etsi cum Jesu non ambularent, concesserit; ad claritatem tamen fidei semper in Ecclesia miracula haberi, donavit. Sunt enim ipsa miracula in fide, velut conditio sine qua non: nam quæ Deus de se & invisibilibus, credendis per fidem & ejus habitum, intellectui humano indidit credenda, per miracula credenti approximari & conglutinari voluit. In miraculis ergo ab hominibus perpetratis primo Deus ipse, qui facit mirabilia magna solus, agnoscendus & glorificandus est: ille etenim est, qui sicut homini fidem tribuit, [aliqualiter confirmandam,] ita ad ejus confirmationem miracula fieri, & ad eam capessendam coruscare concessit. Nec homo, quacumque sanctitate præfulgeat, ex se habet posse miracula facere. Quid enim inquit Scriptura de Moyse & Aaron? Posuit in eis verba signorum suorum. Quin imo educenti Moysi aquam de petra, nec nomen Domini glorificanti, in pœnam temeritatis, quod populum in terram Promissionis non introduceret, fuit comminatum. Tandem, si ea quæ inferentur, aliquibus perpauca esse videbuntur, & ideo parvifacienda; non erit sic. Nam sicut Dominus Deus est magnus in magnis & innumeris, ita est magnus in parvis & in paucis. Satis igitur sit agnoscere, qualiter Dominus Deus universorum, servum ejus Ioachim Abbatem, Monasterii Florensis conditorem & ejus Ordinis Institutorem, in vita, in morte, & post mortem plurimis decoravit miraculis. Quæ vero extiterint, ad dicti Ioachim Abbatis præconium, Domini Dei nostri Iesu Christi laudem, & Trinitatis Deificæ laudem & gloriam, sub Ecclesiæ Catholicæ & Sedis Apostolicæ & Romanæ fidei perpetua correctione, inchoantur in nomine Domini.

[Annotata]

a Quæ Lucas scripsit, in Commentario dedimus, & ideo traditioni isti non admodum fidimus: quia neque de Luca quidquam legitur in præcitato instrumento. Auctor Admirabilia vocat, & singula singulis numeris inscribit consequenter: ego, servato numerorum ordine, Miracula malui appellare. Ipsos deinde Titulos, quos singulis Admirabilibus auctor præfixerat, ad marginem invariatos pro synopsi locavi.

CAPUT I.
Miracula a vivente Ioachimo patrata.

[1] Fuit vir illustris, vita lucidus, & nomine, Lucas; qui Monachus Monasterii Casæ-Marii, [Vincula impeditæ linguæ reserantur.] ab illius Abbate Gerardo in scribam Venerabilis Patris Ioachim, dum ibidem se contineret, traditus fuerat; ibi Calabriam autem repedantibus ambobus, contigit tunc temporis Abbatem de Sambucina viam universæ carnis subire. In quo monasterio licet viri, vita & doctrina celeberrimi, Domino Deo universorum sanctissime militarent; de quorum numero eorum Abbas eligendus erat; [Vincula impeditæ linguæ reserantur:] omnibus tamen humilitatis intuitu ad hujusmodi subeundum onus se minus dignos ac idoneos deprehendentibus, de concilio a Domni Raynerii, inter eos præcipui, Lucas ille ab omnibus in Abbatem expetitur. Ceterum cum ipse Lucas tardioris & impeditioris linguæ vinculo teneretur, tale onus recipiendum penitus recusavit. Non enim immemor erat illius humilitatis propheticæ, asserentis: A a a, Domine, nescio loqui, quia puer ego sum; & alterius etiam Mosaicæ assertiois, ad Pharaonem transmittendi, ac pro linguæ impedimento recusantis. [Ier. 1, 6, Ex. 4, 10] Verum quia ad onus illud a Domino electus erat, factum est, ut Vener. Pater & Abbas Joachim ad eumdem Lucam epistolā mitteret, qua eum ad curā suscipiendam, ad quam electus fuerat, hortabatur; affirmans, ne de tali impedimento formidaret; nam Dominus benignissimus de remedio provideret. Cum vero Lucas alibi tanti pollicita Patris multoties in veritate sanctitatis expertus esset, Joachim epistola in pectore condita, non de sua, sed de tanti Patris & Dei bonitate confisus, in monasterium de Sambucina devenit. Ubi cum balbutiens ad Fratres sermonem haberet (mirabile dictu!) illico os ejus & vincula linguæ ejus reserantur: unde recte locutus benedixit Dominum Deum Israel, qui per merita Vener. Patris Joachim visitavit & fecit sanitatem linguæ suæ. Ordinatus ergo Abbas, in Sambucina remansit; Religiosi vero, nimio terrore correpti, de pectoris imo laudaverunt Deum, qui talia in talibus viris fieri & recipi mirabilia dignatus fuerat; quin imo omnes qui audierunt circumquaque & metu & lætitia percellebantur, benedicentes & laudantes Dominum in famulis suis.

[2] [eidem Lucæ sanitas iterum restituitur.] Quemadmodum humana corpora, non ex uno elemento, sed ex contrariis composita sunt; ita sæpissime ea infirmari & alterari contingit. Advenit tamen aliquando, ea infirmitatem & alterationem subire, ut manifestentur opera Dei in illis. Nam inter alia dona credentibus a Domine concessum est, quod super ægros manus imponent, & bene habebunt: acsi diceretur, quamplurimi Dei permissione ægrotantes & corporum alterationem patientes, Apostolorum experiendo curationem, Deum benedicent & ad Dominum convertentur, magnificantes eum qui dedit talem potestatem hominibus. Lucas igitur (vel contrarietate urgente, aut Domino hujusmodi ordinante, ut novit ipse) magnis tenebatur febribus, sic ut morti pene approximari videretur; adeoque invalescendi debilitate vexabatur, ut nec carnes, quomodolibet præparate appositas, comedere posset. Ioachim autem Dei famulus, viscera caritatis indutus, angustiis talibus & ægritudinibus compatiens, ægrotanti Lucæ caules præparari & apponi jussit eidem; eorumdemque benedictione peracta, inquit; Ede, in nomine Domini, & esto securus. Et quid dicam? Ita ex comestione convaluit, acsi divinum pharmacum seu poculum e cælo demissum degustasset. Ceterum non est omittendum illud, quod evenit eisdem venerabilibus Joachim & Lucæ, in Trinacriam insulam una pergentibus. Accidit siquidem ut mense Novembris, itineris cum lassitudine tum hospitii tarditate, mirum in modum Lucas ipse sitiens, de nocte surgendo biberet; idque Ioachim pluries compatienter passus, tandem observantiæ zelo succensus, eum Regulæ contra facere illiusque observantiam demoliri, in lenitatis spiritu benigne monuit; addens, eum non debere passione superari; sed ut de bonitate Dei confidens, penitus abstinere curaret. Obtemperans ergo illius præceptis, & precibus ejusdem adiutus, de cetero non sitivit. Iste Lucas tandem, Dei donante providentia, ob præclaræ vitæ meritum, effectus Archiepiscopus Consentinus, fuit ita bonitate celeberrimus, ut, si quibusdam recentioribus fides adhibetur, Beatus credatur: in hujus enim Lucæ gratiam ecclesia & basilica Consentina, Imperatore adstante, a sanctæ Sedis Apostolicæ Legato consecrata reperitur, ut in memorato libello nostro latius probatum agnoscitur b.

[3] Quemadmodum teste beato Job, de potestate dæmonis nuntiante, non est potestas in terra quæ comparetur ei; ita attendendum est, quia dæmon, [Dæmoniacus per merita sancti Patris liberatur.] cum spiritus sit, superioris est ordinis & potestatis creaturis horum inferiorum, ubi ea quæ sunt vel corporea sunt vel mixta: est ergo majoris potestatis corporeis solum vel mixtis, cum spiritus sit, etiamsi creatura corporalis deserviat spirituali ad motum localem. Sed licet potestas ejus maxima existat, non potest tamen uti & exercere illam, nisi Domino Deo permittente. Novimus etenim Satan, ceterorum nequam spirituum & mundi hujus tenebrarum harum principem, non solum animam ipsius beati job tangere non potuisse, sed nec oviculam ejus, nisi Domino Deo donante: & legionem dæmonum, de corpore obsessi ejectam, nec in porcos, nisi Domino nostro Iesu Christo concedente, intrare potuisse. Deo ergo donante exercet suam in istis inferioribus potestatem, præcipue ad damnum homini inferendum: velut novimus in rebus Ægyptiorum ad eorum damnificationem sævisse. Quandoque etiam in homines ipsos, propter injuriam Deo inferendam, dæmones potestatem & sævitiam operantur: nam cum nequam voluntate & rebelles obstinatione existant, non valentes Deo aliquid mali inferre, hominibus ad Dei imaginem factis nocere procurant. Dat vero Deus dæmoni hominibus insidiari ac officere posse variis de causis, vel propter peccatum ab hominibus perpetratum, & dæmon sævit in peccatorem tamquam in mancipium ejus (nam qui facit peccatum servus est peccati) vel propter augendum patientis meritum, sicut fuit datus angelus sathanæ, qui colaphizaret Paulum; aut ad alicujus Dei servi patientiam aperiendam, quemadmodum de eodem Iob Scriptura testatur: aut ad ipsius Ecclesiæ ædificationem, ut non tantum fide, sed sensibus etiam externis simplices principaliter percipiant, homines a dæmonibus vexari, cum oculis cernant & auribus percipiant dæmonia homines obsidere: tandem ad alicujus viri sanctitatem propalandam; nam cum quis dæmonem a corpore alicujus obsessi dejicit, ese magnæ virtutis & eximiæ potestatis aperitur. Et licet non sit hominis, propter eam quam diximus rationem, dæmonem ejicere posse, sicut patet in Apostolis non valentibus ejicere dæmonium; non nisi in oratione & jejunio profugandum; dat tamen ejicere posse, propter ejus gloriam & ejicientis bonitatem aperiendam. Ut ergo manifestaret Dominus, quanti meriti & sanctitatis Ioachim famulus ejus extiterit, accidit in terra c Mydæ seu Maydæ, in Neocastrensi diœcesi, filium cujusdam Roberti d de Benetta male a dæmonio vexari & torqueri: qui siquidem Robertus, audiens famam viri, misit ad eum, rogans ut ad illum venire dignaretur. Vir autem Dei Ioachim, cum profundæ esset humilitatis & ingentis caritatis, properare non recusavit. Audiens vero ac cernens tandem vocationis causam, ne hujusmodi dæmonis ejectio viribus aut sanctitati ejus adscriberetur, in monasterium de Curatio, ubi tunc Pater & Abbas extabat reversus, rem Fratribus & Religiosis adaperiens, per triduum orationem ad Deum fieri pro tali necessitate omnibus imperavit. Iterum denique Maydam repetenti, ilico puer est humiliter præsentatus: & ecce confestim coram omnibus acriter a dæmone correptus est. Venerabilis autem Abbas Ioachim, ad modicum orationi se donans, in nomine Domini nostri Iesu Christi immundo spiritui imperavit: quo mox dejecto & absistente, adolescentulum ab eodem liberatum reddidit patri suo. Demum cum omnium qui aderant & viderant admiratione, & gratiarum actione ad Dominum, in monasterium suum reversus, omnibus extitit admirabilis.

[4] Etsi tentationes variis ex causis hominibus evenire contingat; illæ tamen præcipue, quæ a dæmone, ad auferendam homini beatitudinem, [Religiosus per merita B. Ioachim a tentatione liberatur.] immittuntur, valde pertimescendæ sunt. Sicut enim quondam patribus in deserto, a cupiditate sua allectante atque abstrahente, tentari accidit; sic ut nauseato manna, ceparum & alliorum amissionem & carnium ollas deflerent (unde in terram promissionis aditus merito denegatus fuit) ita pariter, si quando aliquibus a Domino Religionis ingressus conceditur, vigilandum nimium est, ne dæmonis tentatione recedentes ab ea, se indignos ad glorificationem constituant. Non enim adultis ad glorificationem devenire conceditur, nisi (teste Apostolo) per quosdam gradus: sicut scriptum est, quos prædestinavit, hos & vocavit. [Rom. 8, 30] Vocatio ergo ad fidem, & ingressus ad Religionem, gradus est ad glorificationē, tamquam ad finem & effectum prædestinationis. Quando autem ab aliquibus a Fide seu Religione propter tentationem dæmonis fit egressus, magnum est signum reprobationis. Propterea, contra hujusmodi tentationes, valde vigilandum & colluctandum est: sicut accidit cuidam Monacho in cœnobio de Sambucina. Hic vocabatur Maximus; & dum novitius adhuc militiæ religiosæ iter ageret & arma indueret, magnam recedendi tentationem patienti, manus Domini præsto fuit. Contigit siquidem ad dictum monasterium Ven. Abbatem Ioachim devenire: quo ibidem discumbente Frater Maximus, tanti Patris sanctitatem cogitans, inquit intra se: Si de pulmento paropsidis, in qua manus B. Ioachim intingit, haberem & comederem, a tentatione diu perpessa liberarer. Ioachim autem divina illico præventus gratia, agnito Fratris desiderio, & vasculum porrexit & ferculum obtulit: quo degustato factum est, Domino cooperante, ut penitus a tentatione maxima Maximus liberaretur. Qui denique in vitæ sanctitate perseverans, dicere consueverat: Sancti escam Abbatis degustans, ab esca dæmonis liberari promerui; & talia passim cunctis in cunctorum admiratione ad Dei gloriam enuntiabat.

[5] In Aquitania & civitate Aquæ Augustæ, vulgo Bajonæ, [Adolescens ad Christi militiam vocatur.] quidam adolescens, cui nomen erat Ioannes, spiritum sortitus est bonum, per quem erat docilis & amabilis valde: & quia rebus exuberabat temporalibus super omnes concives suos, in bonitate & caritate sua Religiosos hospitari consueverat, a quibus verbum Dei mirum in modum audire exardescebat. Ceterum, qui verbum Dei audientibus & facientibus illud beatitudinem pollicetur, eidem Ioanni, sicut & hospitalitatis, ita pariter & devotionis donum contulit. Propterea quotidie, ad divina Officia exhaurienda, Cathedralem ecclesiam ingrediebatur. Quodam vero die evenit, dum Chorus pedes ejus dirigi in viam pacis decantando expeteret, eumdem flexis retro altare genibus auscultantem, in spiritus suavitate demorari, & ibidem oculis manibusque sursum erectis ecstasim quodammodo perpeti. Nam ecce (mirabile dictu) visum est illi ecclesiæ convexitatem aperiri, & se oculis conspicere Dominum in majestate apparentem. [& sub disciplina beati viri coronatur,] Ceterum quia anima ejus quæsitum Dilectum invenerat, in miram conversa dulcedinem, nihil aliud ultra inde curabat. Affectans interea sanctissimæ invocationem Trinitatis, audivit vocem de cælo dicentem sibi: Si vis ad vitam ingredi, vade ad Ioachim Abbatem, & quidquid præceperit facito. Cui adolescens, Abacuc imitatus, respondit; Domine, Ioachim nec vidi nec novi. His autem dictis visio prægustata disparuit: verumtamen qui vocem dederat, intellectum præbuit. Relictis ergo omnibus suis, Romam festinanter adivit; & inde, Cardinalis Bajonæ ejus propinqui eruditione edoctus, ad virum Dei Ioachim in Florem devenit. Quomodo autem sub disciplina tanti Patris Religionis habitum susceperit, & viam mandatorum ejus cucurrerit, & sancto fine quieverit, in libello nostro jam memorato e monstratum est.

[6] Inter cetera ad humanam creata servitutem & obsequium, animalia præstant, sicut sensu hominibus proximiora: unde fit, ut possessione belluarum incolæ mundi hujus non parum glorientur, & valde de illarum perditione doleant. Novimus propterca sæpe, propter usum hominum & eorum juvamen, itidem animalibus opem & auxilium præstitum esse a Sanctis. Divus namque Bernardus animalia a peste liberavit, eo quod humana ex eis corpora infirmantia reficiebantur. Non ergo spernendum est, [Animalia etiam viri Dei sanctitate curantur.] quod famulus Dei Joachim in animali stupendum admisit. Accidit siquidem vice quadam, servum Christi Jesu Joachim Sylam Consentinam pertransire, ubi nocte superveniente divertendum ei fuit & hospitandum in villa cujusdam Jordani de f Madara, a quo fuit nimia amabilitate & caritate susceptus. Colligatis vero prope equis hospitantis & hospitis, dum se ad invicem non paterentur, & Iordani equus se alio convertere niteretur; incidit in stipitem præacutum, ita ut interiora de corpore exirent. Qua de re Venerabilis Abbas nimium tristis effectus, si aliquo remedio equo subvenire possit anxius procurabat. Quo agnito hospes, hilari vultu, ne de hujusmodi casu tristaretur, Abbatem verbis dulcibus deprecabatur. Visa tandem tanti viri anxietate, fidenter ait: Si equo compateris, signa illum, & sanabitur. Ac quid mirum? Attenta fide & devotione hominis, in Domino confisus Ioachim, Crucis signo equum signavit, & illico ex vulnere convaluit. Ideo accepit omnes timor, qui viderunt & audierunt; & gloriam Deo dederunt, qui non tantum hominibus, sed etiam propter illorum consolationem & devotionem, per servum ejus tam insolite & stupende belluis sanitatem restituit.

ANNOTATA.

a Raynerium de Pontio vocat Gregorius cap. 41. Forte de Pontia scribere voluit, & conjectavit ipsum esse, qui ex ista insula Ioachimo socius adhæsisse dicitur num. 20.

b Scilicet Sect. 41, ubi Nicolai Episcopi Tusculani Legati instrumentum integre refertur, cum aliorum novem Episcoporum subscriptionibus, anno 1222, 3 kalend. Febr. Indict. 10: quod & apud Vghellum totum legere est. Is autem qui Lucam Beatum scripsit, Marafiottus est in Chronicis Calabriæ lib. 4 cap. 10, ubi fere omnes hic nominati discipuli Ioachim vocantur Beati, absque ulla probatione cultus.

c Mydæ, seu Maydæ oppidum, olim Melanium, inquit Gregorius, Calabriæ ulterioris, qua illa inter sinus Scillaceum Hipponiatemque arctißima est, ad Amatum flumen: distans a monasterio Floris circiter 30 P. M. & ultra Neocastrum ad milliaria 8.

d Addit idem ipsius Maidæ, Cortalis, Corigæ, Petrei, atque Iacorsi Dominum fuisse hunc Robertum.

e Num. 28, & plenius in opusculo 30. Bonatii.

f Mandaram ubique scripsit Gregorius.

CAPUT II.
Alia beneficia viventis Ioachimi meritis imputata.

[7] Tempore quo vir Dei Ioachim magnæ apud homines erat sanctitatis, & plurimæ apud Dominum bonitatis, [Sanitas claudo per virum Dei restituitur,] contigit sororem ejus infirmari, vocatusque est Abbas ad eam. Properans ergo ad illam, magis animæ quam corporis sospitate attenta, inter alios qui honoris & venerationis intuitu adventum ejus prævenire curabant, illummet Iordanum præmemoratum festinanter obviam habuit. Ceterum priusquam ad invicem oretenus salutarent, Deo permittente, Jordanus ab equo cadens, pedem sibi extorquendo confregit; ita ut nec ceterorum auxilis sese aliquo convertere posset. Interea occurrente famulo Dei, cujus sanctitatem jam expertus fuerat, instanter & humiliter ab eo signari poposcit. Servus autem Christi, vehementi ejus dolori compatiens & in Dei pietate confidens, supplicantem sacrosancto Crucis munivit signaculo, & mox in pristinam sanitatem restituit. Sanus ergo effectus, de terra prosiliens, sanatorem suum comitabatur, præ lætitia & devotione seipsum non capiens: ceterisque conjubilans effundebatur in gratiarum actione & Dei laude, qui non tantum in brutis, verum etiam in corpore ejus, mira per servum ejus operari dignatus fuerat. Ceteri vero, attonitis auribus vultibusque immutatis, in amborum comitatu grates Deo egerunt, dicentes, Quia vidimus mirabilia hodie.

[8] In territorio & pago civitatis Tabernæ, modo a Trebernæ, erat quidem, cui nomen erat Leo, natione Græcus & moribus. Hic in corde suo posuerat & ore protulerat, donante uxore, se mundo valefacere velle: erat siquidem Sacerdos, & Græcorum more uxorem de eadem generatione habebat: mulier autem illa guttæ morbo atrociter laborabat. [Mulier ad beati viri deprecationem convaluit,] Medio vero tempore evenit, ut illac prætereuntem virum Dei Joachim Leo obvium haberet, quem caritatis intuitu ad hospitandum domum suam introduceret. Ceterum infirmans mulier, nescio qua præventa gratia & spiritu edocta, ad Abbatis introëuntis pedes devoluta illosque amplexans, tales prorupit in voces: Domine, si vis, potes me sanare. Cui vir Dei, pietate incalescens, ait; Credis quod ex Dei munere possum te sanare? Et illa: Utique, Domine, credo. Admirans ergo servus Iesu Christi, erectis ad Deum sursum manibus, ac demum super mulieris infirmæ & deprecantis caput impositis, in eodem sanctissimæ Crucis peracto signaculo, dixit: Vade mulier, fides tua & devotio tua te salvam fecit: & sanata est mulier ex illa. hora. Qui autem viderunt & audierunt, gloriam Deo protulerunt, experientes inposterum mulierem illam numquam & nusquam consueto morbo vexatam, sed perfecta sospitate potitam, in devotione & gratiarum actione dies continuasse suos.

[9] Cum servum Dei Ioachim, comitantibus Petro & b Bonifacio Monachis, c Longobuccum gratia conficiendorum calicum d devenire contingeret (effodiebatur siquidem in terra illa tunc argentea e minera) die qua perventum est illuc, cataractæ cæli ita apertæ sunt, ingenti aquarum inundatione subsequente, ut nulli de terra illa egredi penitus concederetur. Neque in hoc firmatum est. Per septem namque dies inundatio aquarum ita prævaluit, ut in ipsa terra tres domus diruerentur, in quarum una, veluti filii Iob, septem homines demergerentur: in flumine autem, personæ decem & octo necatæ sunt. Hinc omnes, proximam atque evidentem necem expectantes, pariter ad virum Dei confugiebant; & ex pectoris imo confitentes peccata sua, dolentes misericordiam postulabant. Servus vero Dei Ioachim, ut contritio eorum fructuosius ac magis augeretur, recipere eos quodammodo dissimulabat. Septimo tandem die, de inexstinguibili Dei pietate confidens, consequente eum omni populo, ad ecclesiam devenit; in qua Venerabilis Abbas, ad eumdem populum concionem habens, acriter ac dure illorum non memoranda crimina incusans, timorem & dolorem in ossibus eorum incutiebat. Promittentibus autem eis de cetero emendationem, [Permagna aquarum inundatio viri Dei concione sedatur.] etiam juramento vallandam, non tantum de criminibus non perpetrandis, at quod neque ad loca facinerosa accederant, imo vitia pullulantia inter illos pro viribus extirparent; factum est, adhuc durante concione, ut aliquis ab ecclesia egrediens diem clarescentem aspiceret, tenebrasque pluviarum serenitate adveniente desistere: unde præ gaudio exclamare auditus est; Ecce dies clarescit, ecce dies clarescit: & ita clamans intrando, ecclesiam personare fecit. Abbas denique Dei famulus, prædicatione completa, intonuit hymnum, Veni creator Spiritus: quo subsequentibus Clericis persoluto, septē Collectas Domino Deo pro gratiarum actione decantavit. Exeuntes ergo, diem serenum sole irradiante meruerunt. Ceterum decurrentibus adhuc aquarum inundationibus, die illa Abbas & comites illinc abire non valuerunt. Pusilli interea, metuentes inundationem pluviarum forsitan reversuram, humiliter supplicabant, ut illic per dies aliquot commorari dignaretur. Abbas autem, de Dei pietate confisus, remanere spondendo securos esse prædixit: & sic die octavo, quamplurimis eum comitantibus, in gratiarum actione deventum est in Florem.

[10] Non tantum Dominus Deus, a quo bona cuncta procedunt, in elementis & hominum corporibus, per servum ejus Joachim mira operari dignatus est; verum etiam in animarum potentiis, [Illuminatio intellectus meritis Ioachim religioso donatur.] quemadmodum factum est in Religioso, ætate grandævo, moribus & vita venerando, beatum virum pro rebus monasterii ab illo egressum comitante. Hic in itinere, & animo & vultu, mœstus ac tristis tenebatur: cui beatus Joachim inquit; Frater, quare tristis incedis? At ille: Psalteriolum oblitus, cum Psalmos memoriter non teneam, te in Officio persolvendo & in vigiliis Matutinis adjuvare nequibo. At Pater sanctus, Esto alacri animo, & corde securus: nam Dominus providebit. Sed quid dicam? Per merita & intercessionem B. Joachim, ita Frater ille cum eodem Psalmos & Officium memoriter recitavit, ut numquam in ipso codice aliter se persolvisse recoleret. Ideo devotus & gaudens cogitabat, qualiter manus Domini erat cum beato Patre Joachim: & demum adstando tremens, tanto viro & Deo grates retulit: quia Dominus, cum sit lux indeficiens, illuminans omnem hominem venientem in hunc mundum, lumen eidem intellectus præstitit, & memoriam ejus, ad sui laudem & gloriam, roboravit: unde de cetero intellectu illustratus, memoria roboratus, voluntate inflammatus, propensius opus Dei explens, in divinis laudibus perseveravit.

[11] Non tantum semel Dominus, in loco uno, & unius actione rei, famulum ejus magnificare dignatus est; [Dæmoniacus item ad viri Dei precationem liberatur.] verum iterato consimilium operatione admirabilem reddidit. Evenit siquidem, ut Venerabilis Pater Joachim in jam memoratam Mydæ terram deveniret: cujus cives, alias virtutem & gratiam, quibus beatum Virum decorarat Altissimus, experti, alterum a dæmonio vexatum offerunt; rogantes, ut ei manum imponens, ab immundo spiritu liberaret. Ceterum, cum propter consimile opus idem Joachim ad monasterium redierit, ad jactantiam & gloriam inanem profugandam, ne illum regressum attentaret, subjungunt: Nos scimus & credimus, quod Dominus, per tuam intercessionem & preces, potest filium nostrum de manibus dæmonis liberare. Abbas ergo Venerabilis, agnita necessitate illorum & fide tantorum perspecta, nec non eorumdem precibus confossus, sese ad modicum orationi donavit. Et ecce, in nomine Domini manu imposita dæmoniaco, sanum confestim ac liberatum factum reddidit matri suæ: unde per regiones illas divulgabantur omnia facta hæc, & omnes tenuerunt, Ioachim f Abbatem, magnum esse coram Domino. Posuerat siquidem signa sua in eo, & prodigia ejus in terra eorum: & videntes qualiter potestatem haberet super spiritus immundos, laudabant Deum in corde eorum, cernentes per illum, quomodo, quem ab eis contigerat vexari, curabatur.

[12] Quanta Dominus gratia noscendi futura servum suum Ioachim prævenerit, diffusius in libello nostro demonstravimus: [Viro Dei nuntiante futura, plurimi a morte liberantur.] nunc vero memorabile dignum intermisceamus. Factum est namque, cum Ioachim esset juxta Propheticum, Vir bonorum desideriorum, quod demonstrata sunt ei, quæ ventura erant. Nam dum vice quadam Ven. Pater cum Raynerio ejus Monacho, probitate etiam venerando, quodam in loco deambularet; deventum est ab eis ad ecclesiam veterrimam, prope cujus parietem plurimis cum aliis consederunt. Cum ecce sermo Domini ad Ioachim servum ejus factus est, ut confestim illinc absisterent: nam ex templo paries casurus erat. Surrexit ergo, & ait; Festinanter hinc discedamus, nunc enim paries iste diruetur. Et ecce (mirabile visu) vix recedentibus illis, paries corruit, cunctis remanentibus illæsis. Ex quo jam videntes absolutos periculo, se præ lætitia non capientes & mirabundi, genu flexo gratias Deo & servo ejus egerunt; & de cetero sicut Prophetam, non solum corde tenuerunt, verum ore passim eum prædicaverunt.

[13] Magnus Dominus & laudabilis nimis, qui non solum dedit homines servi ejus sanctitatem admirari, [Bruta animalia servo Dei parent.] & in admiratione recolere, verum etiam ipsa animalia bruta obtemperare mandavit; sicut noscitur evenisse tempore quodam. Colloquente namque famulo Dei Ioachim in cœnobio sancti Spiritus de Panormo, cum Alexandro illius Venerabili Abbate, de rebus valde ad rem pertinentibus; gracilla quædam, prope ac procaciter, eos vocibus infestare non desistebat. Sed vir Dei Ioachim, humili impatientia gracillæ comminans, inquit: Heus, tace: tuumne tanti es venditura fimum? absiste hinc. Et ecce illico, acsi intellectum habuisset humanum, deposita cum capite voce, tantum jubentis voci nec strepentis obtemperavit imperio. Interea Alexander Abbas, admiratione plenus, laudavit Deum in corde suo; considerans qualiter intellectu carentia, quandoque hominibus dociliora, parendo servis Dei exhibentur; sicut scriptum est de eis: Cognovit bos possessorem suum, & asinus præsæpe Domini sui, Israel autems me non cognovit. Verumtamen viro Dei non tantum animalia pusilla in memorata civitate Panormi, verum etiam Reges ejus cum omnium admiratione paruerunt: qualiter namque Constantiam Imperatricem ibidem humiliaverit, diffusius in opusculo nostro videndum relinquimus. [Isa. 1, 3] Pro nunc, ad gloriam Dei & laudem Domini nostri Iesu Christi, sciatur, velut de munere ejus, & animalia pusilla & Reges magnos humili Servo Dei Ioachim obtemperasse.

[14] In castro seu terra Sylani, nunc Scigliani divulgata, in ea parte quod Dianum appellatur, erat quædam mulier, luna in horoscopo existente, caduco morbo valde laborans: quæ audiens sanctitatem & famam B. Joachim, in Curacensi monasterio, constituto in territorio prædicti castri, tunc Abbatis; pro recuperanda sanitate, [Mulier de gravi morbo viri Dei auxilio convalescit.] devotione ingenti & humilitate maxima, eidem supplicabat. Cui beatus Pater, ut ad monasterium commemoratum de Curatio curaret devenire, respondit. At totum hoc factum est, ob vitandam inanem gloriam; ne illius curationis gratiam homines beato viro adscriberent. Accessit ergo in devotione mulier, atque ad ostium monasterii se continens, promissæ benedictionis gratiam præstolabatur. Vir autem Dei, ea qua erat humilitate donatus, ad hujusmodi infirmitatem tollendam tale remedium adhibuit: Sanctorum Reliquias, numerose in dicto monasterio asservatas, qua decuit ac debuit veneratione, assumpsit; & jam dictam mulierem lunaticam, ante fores præstolantem, cum amborum devotione ex ablutione potavit; unde, Dei Sanctorumque & servi Domini munere, factum est, ut statim sanitate percepta, quæ ægrotans accesserat, incolumis ad propria remigraret. Quatenus autem eisdem Syllanæi Crucis apparentis, non autem existentis, Abbas Vener. Joachim mysterium enodaverit, ut de cetero non appareret, in sæpius memorato jam opusculo nostro prætactum est, in nomine Domini.

[15] [Contemnens monita viri Dei graviter punitur.] Deus ultionum Dominus, Deus ultionum, qui pro famulo suo Joachim juste & condigne vindicavit in Joanne Abbate Curatii. Hic Joannes, adhuc Monachus, sub magisterio sancti Patris fuerat secundum formam Regulæ beatissimi Patris Benedicti Abbatis; &, sicut Pater unicum amat filium, ita eum diligebat. Quodam vero tempore accidit, ut jam magister a didascali instructione absisteret; unde pro condignis rebus Ioachim ad Ioannem epistolas mittere necessarium fuit: quas ille, admonitus ab admonito ægre ferens, in conventus necessaria communia epistolas dejecit. Dominus autem vindictarum, impatientis temerarium ausum digna ultione redarguit. Percussit siquidem Ioannem eumdem in posteriora: cujus opprobrii morbo (ut ipsemet fatebatur) usque ad mortem laboravit; idque digne perpeti profitebatur; malens cum rubore suum propalare peccatum, quam merita tanti Patris occultare: & quia ut Patrem pium attendere recusavit, ideo verberantem magistrum fuit venerari coactus.

ANNOTATA.

a Trebornam olim Trischenem dictam vult Gregorius, estque Calabriæ ulterioris, inter Coracium & Simerinam amnes, millibus passuum ab Ionio mari duodecim.

b Bonacium idem legit: Calabris fortaßis usitata contractione.

c Longobuccum est oppidum ad Triontum flumen, pari 15 milliarium intervallo a Consentia urbe & prædicto mari Ionio, versus Euronotum tenendo iter.

d Addit Gregorius, pro Aquavivæ sui Ordinis monasterio.

e Minera, id est Vena metallica, sic dicta a Teutonico Mine; quod nunc Italis, Hispanis, Francis, Anglisque commune, ductum quemvis subterraneum significat: hinc Mineralia, metalla inde eruta.

f Addit Gregorius Curacii Abbatem, ideoque hoc miraculum refert cap. 21, inter patrata antequam Florense monasterium conderetur.

CAPUT III.
Miracula ante & post Translationem Corporis facta.

[16] Quam suaviter ac feliciter Venerabilis Abbas Ioachim die trigesima mensis Martii, in Grancia S. Martini de Jove, [Extrema mandata beati viri spernens, atrociter corripitur.] nunc de Canale, juxta Petræfittæ oppidum spiritum Deo reddiderit, in præfato opusculo nostro latius commemoravimus. Ipse etenim, sicut fuerat servus Christi Domini Jesu ferventissimus, ita in ejus transitu velut invitatus ad epulas, suavi agone susceptus ab eo, de laboribus coronari promeruit. Concurrentibus itaque in ejus transitu quamplurimis cum Abbatibus tum Monachis, eos ad munera caritatis & pacis exequenda vehementi allocutione instruxit, illisque pariter in Domino benedictis, uni tantum benedicere recusavit: nec id propter amoris aut caritatis defectum renuit; sed ut ille super impietate ac scelere suo humiliter compungeretur. Scriptum namque est, Benedictio Domini super caput justi: & iterum, Et non dixerunt qui præteribant, Benedictio Domini super vos, benediximus vobis in nomine Domini. [Prov. 10, 6, Ps. 128, 8, Is. 48, 22] Et iterum: Non est pax impiis. Et licet Dominus Judæ se tradenti osculum non negaverit, ei tamen a satana inhabitato non benedixit: verum scandens in cælum, centum & viginti discipulis, ejus amore flagrantibus, benedixit. Joachim tandem Reverendorum Dominorum Abbatum Curatii, Sambucinæ, & sancti Spiritus deprecatione & lacrymarum imbre pulsatus, non benedicto sub conditione benedixit; & deprecantibus causam ejus examinandam reliquit, ut animæ ejus in timore remanentis saluti forsitan provideret. Hic Frater, nulla contritione mollitus, post transitum Viri sancti in monasterium de Curatio repedavit: & factum est, ut nocturno tempore eidem in cella se continenti, exin terribili aspectu increpans, & ad emendationē provocans, facinus ejus exprobrando, Joachim Abbas appareret. Nec quidquam egit, nisi quod de mane consurgens, quod illi de nocte evenerat, senioribus retulit. Subsequente autem nocte, Frater ille in dormitorio clamans, omnes pariter consurgere fecit: qui inventus denique demens ac phreneticus, fuit in infirmitorium adductus; ubi nihil aliud ore proferebat, nisi quod ingeminabat: Heu me! quia peccavi in servum & filium Virginis. Idque Fratres intellexerunt, eumdem facinoribus suis, post Dominum, servum ejus Joachim, Virginis gloriosæ devotissimum famulum, offendisse; præcipue quia ad ejus admonitionem se corrigere recusavit. Nec mirum: nam B. Gregorio teste, Dominus, quos diu ut convertantur tolerat, non conversos durius damnat. Et sic miser ille, qui placidam correptionem respuerat, duriori sub vindicta in correptione remansit.

[17] Erat mulier quædam, neptis Iordani de Madara, de quo supra meminimus: hæc dum gravi oculorum dolore, ab aliquibus ophthalmia nuncupato, dire cruciaretur, jam de salute desperabat: adhibuerat siquidem sibi innumera cum medicorum tum muliercularum (ut earum moris est) remedia; ex quibus nullo juvamine habito, in ærumnis & doloribus moritura jacebat. Patruus tandem, [Mulier per merita sancti viri ab ophthalmia liberatur.] qui B. Joachim viventis in se & aliis merita & sanctitatem expertus erat, ægrotam sic admonere curavit: Procura, filia, in Salvatoris gloriam & B. Joachimi laudem, Sacrifium devote offerri: & confidens juvaberis? Quid plura? Sacrificio ab ea juxta monita in mira devotione expleto, oculorum lumen & integram sanitatem recepit: quod beneficium, Dei munere acceptum, nec silere potuit, nec celare valuit: nam sicut externa fuerat illustratione potita, ita interna devotione accensa, passim prædicabat, se per merita B. Joachimi, & lumen oculorum accepisse, & de gravi infirmitate convaluisse.

[18] Sicut, uti prætactum est, in Grancia S. Martini Vener. Pater Joachim spiritum debitum cælo refudit; ita sarcina corporis ejus per aliquot annos ibidem in plurima veneratione remansit. Placuit tandem Patribus Florensibus, e loco jam memorato, ergastulum tanti Viri in monasterium de Flore, [In translatione corporis B. Ioachim infirmus sanatur.] id est, ad S. Ioannem transferre. Ad hujusmodi ergo Translationem, cum honoris tum devotionis & dignitatis gratia, cum Religiosis quam plurimis tres sanctæ opinionis Abbates cucurrerunt: accensisque luminaribus ac vestibus religiosis indutis, ad corpus detegendum atque tangendum deventum est. Dominus autem Deus, ut comprobaret, quia erat & fuerat placita ei anima illius, & qualiter etiam corpus illud templum Spiritus sancti exstiterat, miro Translationem illam spectaculo honorare dignatus fuit. Unus siquidem dictorum Abbatum, cui nomen erat Guilielmus, quartanario morbo laborans, licet corporis viribus mirum in modum destitueretur, sedulo tamen pro devotione tanti Patris illuc se adduci curavit. Tangens ergo Guilielmus Abbas devotione non modica Beati Ioachimi corpus, non tantum a quartanæ morbo, verum etiam ab ægritudine stomachi extemplo convaluit. Ad cujus rei eventum quis explicare sufficeret admirationem & lætitiam, non solum sanitati restituti, sed & cunctorum tum monachorum tum secularium, qui illuc convenerant? Cognoverunt enim Dominum, ejus famulum Joachim, in vita, in morte, & post mortem, signis & virtutibus decorasse. Peracta tandem cum divinis laudibus & exultatione corporis Translatione, illud in cœnotaphio Florensis ecclesiæ, jam ante ad ostium sacristiæ in capella beatæ Virginis parato, deposuerunt. An autem nunc usque ibidem requiescat, mihi compertum non est: vidi vero partem aliquam ossium illius, in cassula Sanctarum reliquiarum, in magna devotione asservari. Nec extra rem talia dicuntur: quoniam existente in sepulcro illo corpore sancti Patris, Dominus plurima mirabilia per illud ostendere dignatus est: de quibus, etsi non de omnibus, breviter tamen, prout ipse Dominus dederit, enuntiabimus cunctis devotis qui auscultare desiderant.

[19] Antequam ad cetera pauca accedamus, præmittendum est, qualiter Dominus servis ejus, de latronum periculo liberando, subvenerit: quod utique ita evenit. In præfatam S. Martini Granciam advenerunt furandi causa prædones, ut cuncta vastando popularentur. Intrantibus ergo, [Latrones viri Dei tutamine coërcentur.] & ibidem omnibus ad libitum devolutis, ad locum ubi sancti Viri corpus quieverat, & ubi propter reverentiam ejus adhuc lampades coruscabant, deventum est. Fratres ergo, in loco illo se continentes, humili cordis compunctione, beato se viro commendare cœperunt: unde ex Domini & servi sui Joachim gratia factum fuit, ut quamvis illuc aditus & janua pateret, intrare nitentes minime valerent. Nec ad talis impedimenti bonum emolliti, illorum imitatores devenerunt, qui ad alligandum Dominum accedentes, quamvis verbo solo in solum prosternerentur, numquam conversi fuerunt. Nec mirum: quia tale genus hominum nec miraculis flectitur, nec minis emollitur. In sua ergo perversitate maligna remanentes, illinc inanes absistendo abierunt. Quo viso Fratres magnificaverunt Deum, ab incursu & invasione malorum eos liberantem, & tam ipsi, quam ceteri qui audierunt, ajebant: Terribilis est locus iste; qui invius malis, & pervius bonis, ad invocationem sancti Patris extiterat. Meritoque in eum de cetero non nisi magna cum devotione appropinquare audebant: ex quo magis ac magis divinus honor & servi ejus devotio augebatur.

[20] Perbrevem usque modo narrationem fecimus de aliquibus mirabilibus, quæ Dominus per servum ejus Joachim indicere dignatus est: nunc autem perpauca addemus, peracta post obitum ejus. Nam postquam corpus beati viri in monasterio Floris conditum est, Deus de bene in melius prospexit super domum illam die ac nocte. Inter alia siquidem evenit, ut Religiosus, cui nomen erat Thomas, peroptime artem callens lignariam, adeo pessime lumborum vexaretur dolore, [Monachus ad sepulcrum viri Dei sanitati restituitur.] ut non tantum super pedes non posset consistere, at penitus cubare astringebatur: nec hujusmodi cubatione contentus erat, verum lamentationibus & stridoribus cunctos compatientes infestabat. Deus vero, qui non obliviscitur clamorem pauperum, cum patientia eorum non pereat in finem, opportunum patienti remedium ministravit. Inspiravit siquidem menti ejus, ut se ad sepulcrum Beati Joachim deferri confestim procuraret: quo expleto & fusis precibus, mox insperata exoptataque sospitate potitus, in devotione maxima & Dei laude, prædicare solebat, Joachim sibi commissos nullo tempore dereliquisse; imo, sicut in sanitate, ita & infirmitate, a Domino opportuna & vera auxilia ministrasse.

[21] Bonum est nos hic esse: faciamus ergo transitum ad reliqua quæ Deus ad sepulcrum, imo sarcinam servi ejus, dignatus est efficere miracula. Sciendum ergo est, qualiter die quadam (more Ordinis ex statutis Regulæ) laborantibus Monachis, Novitius erat inter eos. Hic, ut demum ore proprio ajebat, cum pudore ad necessaria naturæ exire adstringebatur. Verum, cum simplex ac verecundus esset, pro necessitate hujusmodi ab adstante Magistro nec veniam petere, [Novitius quidam item ad sepulcrum beati viri convalescit.] nec ab aliis segregari ausus est. Adstrictum ergo mirum in modum necessitate illa, interius tandem rumpi necessarium fuit: intestino propterea & lætali dolore cruciatus in cœnobium deportatur, ubi imminentem ac proximam mortem præstolabatur. Deo autem inspirante ceterisque suadentibus, factum est, ut ad sepulcrum B. Joachimi conduceretur: ubi precibus lacrymisque profusis, corpore prostrato, ab eo aliisque supplicabatur. Illius vero Deus nec dolore nec pudore despectis, illico, semotis omni periculo & dolore, novitium Fratrem convalescere dedit. Nec ignaviæ homo ille carpendus est, qui tanta gratia dignus fieri promeruit: nam priscis in Patribus tanta patientia, timor, & humilitas redundabat, ut non tantum in supervacaneis, verum nec in necessariis, citra facultatem a seniore obtentam, quidquam audere præsumerent: & ideo Dominus quasi holocausti hostiam accipiebat eos. Unde merito dicere poterant; Transivimus per ignem tribulationis, & aquam tentationis, & eduxisti nos in refrigerium consolationis: ut patet jam in Mirabili prænarrato, & patientiam Fratris, meritum Patris, & Dei auxilium enuntiante.

[22] Homo quidem de Castro a Cuccurii, cui nomen erat Basianus, dum optima & consueta gauderet valetudine, repente infirmitate corripitur, ita ut, doloribus & periculo constringentibus, de sanitate amplius habenda quodammodo desperaret. Interea (Deo dante) beati Joachim memoria reminiscitur, & qualiter præsto erat omnibus invocantibus eum, beneficia & juvamina inferendo. Sperans ergo per merita tanti viri se convalescere posse, [Item in eodem sepulcro sanitas recipitur.] multorum auxilio ductus in monasterium Floris, in eo ad sancti Patris sepulcrum advenit. Cum ecce (mirabile dictu!) acclivi supplicatione peracta, de tam iniqua infirmitate convaluit: & qui tantorum deportatione & constipatione devenerat in laboribus & ærumnis associatus, per se & gaudens in sanitate redivit. Accepit autem omnes timor, & magnificabant Deum, qui fecerat misericordiam suam cum illo, & congratulabantur ei ceterisque dicentibus, quomodo vir Dei factus fuerat adjutor omnibus in tempore tribulationis: unde & domus Floris confluentes pro consimilibus undique excipiebat. Videbant siquidem tam suaves & saluberrimos fructus ex fructifera & salvifica radice illa pullulare, ut non immerito properarent ad eam, videntes signa quæ fiebant super his qui infirmabantur.

[23] Ut ille, qui est Deus benedictus in secula, qualiter anima & corpus servi sui Joachim pergrata ei fuerant, mundo & fidelibus suis aperiret; [Insanus per merita beati viri resipiscit.] per merita ejusdem & animis & corporibus est dignatus sanitatem restituere. Inter alios autem qui hujusmodi favoribus digni effici meruerunt, fuit quidam Roggerius nomine, qui insaniens & furiosus, omnesque in fugam convertens, omnibus timorem non modicum incutiebat. Dum vero Religiosus quidam, insanientis quoque nomine nuncupatus, & sancti Viri alumnus, Consentino in agro olivas colligeret; ecce insano superveniente a cunctis acclamatur, ut Roggerius a Roggerio cavens se custodiret. Religiosus tamen, quia pius & religiosus erat, nec timore corripitur, nec in fugam convertitur; quin immo insanienti benignus occurrit, illumque ad hospitium ejus blande adducens, per biduum retento necessaria ministravit. Deum Frater, Christi Jesu Domini nostri misericordiam attendens, & Beati Joachim merita pernoscens, particulam veterrimæ tunicæ tanti Patris insanientis Roggerii Pileo consuit, & capiti ejus fidenter imposuit. Sed quid referam? Ad contactum vestimenti Beati Ioachim Roggerius insanus resipuit, & sanus evasit. Cognoscens ergo tanti beneficii munera, ne gratiæ consecutæ immemor videretur Roggerius olim furens, apud Roggerium Monachum eidem multo tempore ministrando remanere curavit; & diebus ac noctibus Deum benedicere non desistebat, qui per merita Beati Ioachim, discursum illi restituit, & ab omni insania & insanientis improperio liberavit.

[24] In monasterio S. Ioannis de Flore, quidam nomine Amatus, in devotione plurima & cordis compunctione maxima, juxta Florensis Ordinis statuta habitum Religionis induens, se Domino militaturum demonstraverat. [Monachus meritis B. Ioachim ab apostasia recedit.] Diebus autem quibusdam transactis, illius fraude, qui saluti hominum invidet & quieti; habitum Religionis assumptum exuit ac dimisit. Quod videns Domnus Roggerius de Apriliano, Monachus miræ devotionis & perfectionis magnæ, qui etiam sæpissime Beati Ioachim sanctitatem expertus fuerat; & non patiens oviculam Domini, angendam a lupo, & jam oberrantem, deperire; eidem Amato vinum exhauriendum & gustandum, in justitia & sanctitate Beati Ioachim attendendo, misit: quo hausto, a Domino veritatis & sanctitatis auctore pœnitenci gratiam accepit. Dolens ergo & pœnitentia ductus, regularia indumenta, quæ deposuerat, in perpetua stabilitate resumpsit. Itaque tandem, toto suæ vitæ tempore in monastica stabilitate & observantia perseverans, Deo gratias agebat; profitens, se non tantum per merita Beati Ioachim resipiscentem ad Religionem remeasse, at in adjutorio ejus fideliter cucurrisse; imo in eadem & bravium & palmam accepturum se sperans, de præteritis oblitus, ad ea quæ ante erant manum extendens, & bono fine quievit, & in Domino obdormivit.

[25] In monasterio eodem S. Joannis de Flore, totius Florensis Ordinis capite, religiosus alter, Rutilius nomine, sed non mente rutilus, pessima cruciabatur phrenesi; sic ut non tantum præsentes, verum etiam absentes, ad quos clamor & rugitus ejus pervenire poterant, mirum in modum conturbaret. Infirmarius vero, cui præ ceteris onus ejus incumbebat, tantam molestiam ultra perpeti non sufficiens, cœpit in semetipso meditari, quonam remedio seu juvamine languenti, suæque & omnium quieti, subvenire posset. Deo tandem inspirante, & sanum restituit, [Phreneticus per merita sancti Patris convalescit.] & omnium tranquillitati consuluit hoc modo. Nam ille Roggerius Monachus, dequo supra, suasit Infirmario, ut phrenetico in vasculo, in quo Servus Dei Joachim bibere consueverat, potum in devotione exhiberet, nec non portiunculam indumenti Beati Joachim capiti infirmantis admoveret: quod utique ubi expletum fuit, phreneticus de sero obdormiens, de mane sanus & incolumis resurrexit. Facta ergo est lætitia magna in Fratrum conventu, dum, qui ad omnium perturbationem & molestiam insaniebat, ad omnium tranquillitatem & lætitiam, per merita sancti Patris, restitutus sanitati fuit b.

ANNOTATA.

a Castrum Cuccurii abest a monasterio Floris, trans Nethum fluvium ad Orientem, octo circiter milliariis: Cuccaci perperam notatum in tabulis.

b Additur apud Gregorium quam ad Dei laudem & Beati Joachim honorem usque in vitæ suæ finem retinuit.

CAPUT IV.
Miracula ad sepulcrum beati viri aut ad ejus invocationem facta.

[26] Mirabilis Deus in Sanctis suis, terribilis in majestate sua, dedit non tantum servum ejus Ioachim ab hominibus venerari, a dæmonibus timeri, a belluis cognosci, ab infirmantibus invocari: verum etiam ab insensatis demonstrari, sicut enuntiante Domno Roggerio, de quo supra, veraciter auditum est. Hic Roggerius, dum in monasterio Florensi cappellam, in qua corpus beati Patris quiescebat, particularem in custodiam haberet, lampademque perpetuo inibi coruscantem curaret; consurgentibus nocte quadam Fratribus ad vigilias, Frater Roggerius, antequam in illis cum eisdem conjungeretur, lampadem, ante sepulcrum viri Dei splendere consuetam, jam extinctam invenit. Quod utique ægre ferens, ad illam accendendam annutu. Fratrem Amatum accersivit: ille vero, defectu olei in ea penitus extincti, id explere nequivit. Ad oleum ergo capessendum properavit: verum coagulato oleo, ob aëris & temporis rigiditatem, & non nisi igne resolvendo, lampadem accendere nequibat. Ne autem Officium divinum, in Choro persolvendum, pro re tam modica omnino dimitteret; lampade in extinctione sua derelicta, Chorum intravit, & Officium persolvit: quo expleto, ad lampadem anxius accendendam cucurrit. Accedens vero ad capellæ ostium, in ea luminaria splendescere agnovit; intransque, lampadem quam accendere non potuerat, flammescentem invenit: nec sciens unde esset, admiratione correptus, qui valde tristis fuerat, lætitia perfusus & quasi ecstasim patiens in eo quod contigerat, [Lampas ante sepulcrum sancti Patris divinitus accenditur.] Deo laudiferum hymnum protulit in corde suo; & eo magis, quod in eadem capella extra solitum quasi cælestis suavitatem odoris miro fragramine persentiret, & jugi consolatione gustaret. Tandem lampadem illam, sic divinitus accensam, usque post Nonam ita splendescere permisit; ac demum consulto propriis manibus Domnus Roggerius extinxit: quod siquidem optima consideratione peregit: in iis enim necessitatibus tantummodo quærenda sunt mirabilia, ubi humana operatio nec operari nec providere sufficit. Ex his ergo, quæ a Domino de die in diem demonstrabantur, mirabilibus, & Servi sui sanctitas crescens in mentibus hominum elucescebat, & omnium in eum devotio semper in Christi Domini laude exuperabat.

[27] Misericors & miserator Dominus, cum sit lumen indeficiens, creator omnium luminum, illuminans omnem hominem venientem in hunc mundum, nihil odiens eorum quæ fecit; per merita & invocationem famuli sui Joachim cæcutientem illustrare dignatus est, ordine scilicet tali. In prælibato monasterio Floris erat Monachus quidam sanctæ & bonæ opinionis, & habebat nomen Joannes: hic dum optima sospitate gauderet, uno vespere cum dolore magno repente lumen oculorum amisit. Permanens ergo in cubili suo, flens & ejulans indies, sicut dolore ita cæcitate cruciabatur, adeo ut die quarto dolor intolerabiliter excresceret. Visitur propterea a Fratribus & a Priore: [Cæcus ad sepulcrum viri Dei lumen recipit.] qui pro rebus monasterii necessariis de claustro exiturus, ad patienter ferendum exemplo Tobiæ & Job infirmum Fratrem hortabatur. Absistentibus tandem eis, infirmans talem in vocem prorupit: Sanctus ac Venerabilis Pater noster Joachim, ut in Translatione sua a nobis solenniter celebrata visus est, in loco ubi pie & devote recolitur menti nunc meæ est præsentatus. Quibus vix prolatis, quia nondum viribus corporis destitutus erat, locorum bene conscius, pedetentim in devotione plurima ad capellam & sepulcrum sanctissimi Patris se contulit: quo postquam quasi cælitus conductus advenit, ibidem in terram prostratus, propter sepulcrum tangendum manibus palpabat: in quod utique inventum intrasset, si potuisset. Hærens denique ei, contritione & devotione magna præventus, & in cordis compunctione & planctu liquescens, magno lacrymarum imbre corripitur, non secus acsi glacies soli & cera igni approximaretur. Interea intra sarcophagum munitissimum commotionem percepit, velut si quis in latus de latere moveretur. Talibus ergo attentis, illico somno correptus est: & tenuem vocem, velut si amicus amicum alloqueretur, audire visus est. Experrectus denique præ nimio dolore caput super sepulcrum declinavit: nec mora, & ecce ex oculis ejus ambobus aquam calidam in multa quantitate defluere percepit (quod ipsemet lacrymans referre solebat) ubi autem defluens ab oculis humor cessavit, & cæcitas & dolor penitus cessaverunt. Pristinæ ergo sanitati restitutus, usque ad mortem talia prædicare non desinebat. Curiosis vero & qui horum repetitionem replicari curabant, in hunc modum respondere solebat: Nescio, Deus scit: unum tantum scio, quia cum dolens & cæcus essem, in effusione lacrymarum & aquæ ad sepulcrum Ioachim famuli Dei modo video.

[28] Quoniam minimis in rebus aliqua evenientia, propter subjecti parvitatem, vel a quibusdam non attenduntur, vel attenta forte aspernuntur; [ideo] nullius seu parvæ esse attentionis putantur. Quod utique non est rationi consentaneum: nam res ipsa non venit in considerationem; sed quidquid circa ipsam, & per ipsam Dominus operatur. Scimus namque abstractionem bipennis ab aquis parvæ esse considerationis: facere autem bipennem ab aquis venire sursum contra suam naturam, & lignum recipere ad nutum attrahentis & imperium, magnæ & miræ considerationis extitisse. [Lampas ante sepulcrum Ioachim cadens non frangitur.] Ita pariter quidquid circa lampadem in sepulcro beati Viri alia vice evenit, attenta subjecti parvitate, nihil apparet; considerata vero illius qualitate, magnæ attentionis est. Celebrante siquidem ante sepulcrum Beati Joachim in capella Beatæ Virginis Mariæ divina mysteria Sacerdote, unus de duobus ministrantibus accommodaturus lampadem accessit; mox autem ad illius contactum cadens in pavimentum lampas, confracta non est; quin imo, acsi manibus deposita esset, nec ad dexteram neque ad sinistram declinavit. Nullam ergo læsionem perpessa, cum omnium admiratione adstantium, in locum suum restituta, in cernentium atque audientium mentes majorem devotionem ingessit. Exiit ergo sermo iste inter Fratres, quoad lampas cadens non frangitur; ideoque magis ac magis ad magnificandum Deum, servumque ejus Ioachim venerandum, inflammabantur.

[29] Quoniam beati Viri merita magna & innumera erant apud Deum, horum facere participes, non tantum magisterii ejus alumnos, ast etiam in seculo degentes; non solum simplices, verum etiam Sacerdotes in populis præpollentes, dignatus est: quemadmodum cuidam ecclesiæ Consentinæ Canonico evenisse percipitur. Hic re & nomine Placidus, beneficium per merita B. Ioachim receptum propriis adnotavit manibus, & posteris relegendum reliquit hoc modo: Ego Placidus, Canonicus Consentiæ, dum humero in dextero, [Canonico Consentino per merita B. Ioachim bis sanitas redditur.] per sex annos continuos ad minus, labore & dolore continuo fatigarer, ita ut brachium movere vel erigere, quasi mancus, sine gravi & ingenti dolore non possem; multorum sæpius quæsivi remedia medicorum; quæ nonnumquam curiose administrata, nullum juvamen intulerunt: quia id temporali medico non [erat] tribuendum, et cælesti servabatur. Cumque nullum diutius juvamen per tot medelas eveniret, imo detrimentum; desperanti mihi de salute persuasum est [ut] brachium [facerem] cauterizari, si forte ignem sustinere possem. Et quia animus & corpus ignem abhorrebat, distuli, & tali consilio minime acquievi; tum quia non erat tempus cauterizandi, tum quia ignem sustinere nequissem. Et cum pharmacæo juvamine destituerer, ad Sanctorum suffragia invocanda conversus sum; ut eorum meritis & auxiliis Dominus a tantæ aculeo passionis, potentia ejus & pietate, liberare me dignaretur: & cum indignus [essem], exaudiri non potui; quia nondum illi preces meas firmaveram, cui medela mea servabatur, sicut exitus mihi adaperuit. Sero enim quodam cubaturus (sicut Domino placuit) invocare cœpi in devotione & fiducia nomen Sanctissimi Patris Joachim Abbatis, dicens lacrymando: Libera me, Domine, per merita sanctissimi Patris Joachim; libera me, Domine, ab hac tanta brachii passione: & ego tenebor in signum afferre brachium cereum ad sacrosanctum sepulcrum ejus. His in spe dictis decubui, mente fixus ad merita sancti Patris. Et ecce ex tunc benedictus Deus non deseruit sperantem in se: [sed] dolorem amplius non sensi: & sanus evadens, sicut numquam fueram, voti solutionem in gratiarum actionem procuravi: factoque cereo brachio, in arca aulæ Lucæ Archiepiscopi mei posui, commodum [tempus, illud ad sepulcrum ferendi,] expectans. Quodam vero sero, deficientibus candelis in camera Archipræsulis, nec tam cito aliunde procurandis propter noctis profunditatem, & necessario habendis; putavi brachium etsi tremens accipere, & inde candelas perficere; opportunam ejus putans reparationem. Adaperiens ergo pavidus arcam, & tentans brachium capere, illico fui solito dolore correptus, & quod timueram, invitus sensi. Brachio igitur dimisso, ut vere ad Florem mittendo, recessi; iterumque in precibus & lacrymis S. Joachim supplicavi pro recuperanda valetudine: quæ mihi iterum per gratiam tanti Patris data est. Et hæc descripsi, Dei gratiam in S. Joachim invocatione expertus, ut unusquisque mecum Domino & servo ejus sine intermissione gratias referat, quia de tanta ægritudine bis ejus meritis convalui. Hæc ille: non enim aliquid dilucidius [dici potest], ad cognoscenda tanti ac talis Patris merita & sanctitatem.

[30] Dominus Jesus testem duplicem ad propalandam servi sui Joachim sanctitatem in Consentina Ecclesia, in qua & ejus diœcesi Ordo & Religio tanti Patris ortum habuerat, adhibere dignatus est. Alius siquidem Consentinæ Ecclesiæ Canonicus [fuit], cui nomen erat Petrus. Iste magister in artibus, moribus & scientia præditus erat; ideoque aliquando in eadem Ecclesia electus in Pastorem fuit: adversante autem sibi alio electo, utriusque corruit electionis effectus. Petrus ergo iste, dum valetudine ad votum potiretur, membrorum ariditatem sentiens, subito fuit dolore correptus; & primo, Domino inspirante, in mentem ejus Joachim invocandus advenit. Humiliter ergo & devote [eum] invocare incipiens, ajebat: Adjuva me, Vir beate & sancte Pater Joachim, meritis & precibus tuis apud Dominum, [Item alteri Canonico Consentino per merita beati viri restituitou sanitas.] ut mihi ablatam dignetur reddere sanitatem: & ego promitto musculum & manum cum brachio cereo, pro his quos doleo amisisse, in monasterium Floris mittere, ad tuum sanctum mausoleum, pretiosissimam tui corporis margaritam includens. Quibus prolatis [accidit] res mira ac memoranda: nam facto voto & verbo prolato, voti verbique fuit consecutus effectum. Habita ergo sanitate, votum reddere non cessavit. Cum hæc igitur non tantum per Consentiæ urbem, verum [etiam] per regiones ceteras divulgarentur; omnes qui audierunt, gloriam Deo cantaverunt, qui mirificavit Sanctum suum, donans ei potestatem, ut qui credentes invocarent auxilium ejus, curarentur ab infirmitatibus suis.

[31] Cum in Grancia de Terrata prope a Roccam-de-Netho duo Fratres Conversi, pro rebus ad monasterium pertinentibus actitandis, demorarentur; & sibi pro sanitate recuperanda panem, ex radicibus herbarum confectum, apponentes, manducarent; ex illius sumptione non solum non convaluerunt, verum nova ac maligna ægritudine pergravati, in foveam quam foderant inciderunt; sic ut illorum unus, ex hac vita discedens, sepulturæ traditus fuerit; alter autem in dementiam conversus, ad cœnobium S. Joannis de Flore reductus sit: ubi tam dire bacchabatur, ut in omnes irruens a nemine detineri posset. Merito ergo ab omnibus expectabatur, a tali ægritudine quamcitius occidendus, sicut socius ejus: verumtamen Deus, qui mortem non fecit nec delectatur in perditione morientium, patientem Fratrem ab illius morsibus hujusmodi remedio liberavit. Acceptum est a Monachis aliquantulum de vestibus B. Joachim famuli Dei, [Religiosus demens per merita B. Ioachim resipiscit.] [quod] in fide & spe recuperandæ sanitatis capiti patientis imposuerunt. Et ecce mirabile! illico fugatur insania, & Frater Conversus in sanitatem conversus convalescit. Cognoscens tandem qualiter insanierat, omnium pedibus Confratrum devolutus humiliter supplicabat, ut si quid in verbis vel actibus dementium more in eos deliquisset, dimittere dignarentur. Et sic de cetero cautius & devotius Domino servienti numquam ab ore, nusquam a corde beneficium, meritis & intercessione sancti Patri Joachim a Domino perceptum, recedebat; sed semper Deo gratias agebat, qui non tantum ab eo dementiam depulerat, verum saniorem & devotiorem mentem, ad eum laudandum & servum ejus benedicendum, ei tribuerat. In omnibus ergo his & consimilibus ille semper est agnoscendus & glorificandus, qui numquam malum permitteret, nisi adeo esset potens, ut ex malo bonum elicere posset,

[32] In monasterio de Aquaviva Filiationis Florensis juxta terram b Cropanitanam, in illo tempore magnæ observantiæ, nunc penitus Religiosorum absentia destituto, erat puer quidem, ad mores religiosos induendos sub tutela Monachi avunculi sui. Hic ita dire fuit a dæmone correptus, ut non tantum ab omnibus delirans judicaretur, verum vociferaretur, clamitans se innumeros cernere dæmones, & propter eorum imagines vitandas faciem manibus operiret; nec cuiquam parcens, adstantium facinora revelabat, inquiens, Hoc egit iste: hoc ille: excessus quosdam pronuntiando. Cunctis ergo compatientibus, ac pro eodem deprecantibus, misericordia Dei non defuit. Avunculus namque suus, præ ceteris tristis, Spiritus Domini inspiratione edoctus, desumens aliquantulum ex indumento B. Joachim, a religioso Florensi præhabitum, reverentissime lavit, [Dæmoniacus puer per merita beati viri liberatur.] & ablutionem puerulo propinandam tribuit. Gustata igitur ablutione & aufugiente dæmonio, obsessus fuit pristina libertate donatus. Unde lætanter omnes benedicebant Dominum, qui fecerat misericordiam suam cum illo, suscipiens puerum suum de manu inimicorum suorum liberatum: ita cum eodem avunculo ejus in gratiarum actione devenit in Florem. Sed quid mirum, si indumenta Joachim dæmones abhorrebant, quibus olim se induens templum fuerat Spiritus sancti, a quo bona cuncta procedunt? Ipsi ergo uni Deo honor & gloria, cum Patre & Filio viventi in secula seculorum. Amen.

[33] In tempore illo tanta priscorum in virum Dei Joachim devotio exuberabat, ut non solum a seculo, verum etiam Ecclesiæ Principes ad ejus devotionem confluerent. Inter alios illuc Illustrissimus Consentiæ Archiepiscopus c devotionis gratia properavit: qui ubi monasterium fuit ingressus, expleta ibidem oratione, cum mirum in modum infirmis compateretur, infirmitorium adire poposcit. Infirmarius autem, dum ad infirmantium sustentationem butyrum calefaceret, & tanti ac talis viri adventum perciperet, fervens in lagenam butyrum refudit. Vix ergo expleta infusione vas in gyrum disrumpi & aperiri visum est: fervorem siquidem liquoris sustinere non valuit. Videns propterea Infirmarius, absque remedii spe tantam fieri jacturam, & infirmantium incommoditatem evenire, quodammodo susurrans talem prorupit in vocem: Sancte Pater Joachim, succurre mihi, & ne patiaris precor tantam in tantorum languentium [incommodum] provenire jacturam. Nec mora: [Mirabile quod infirmario Florensi ad invocationem viri Dei accidit.] Ecce butyrum, quasi suæ immemor naturæ, stetit. Expavit propterea homo ille, hujusmodi defluentem liquorem ad simplicem viri Dei invocationem constitisse: in devotione igitur perfectiori roboratus, rem tam miram sæpissime, ad Dei honorem & gloriam, & ad servi ejus Joachim memorabile præconium, in veritate referebat. Qui autem perceperunt, in veritate ajebant: Vere servus Dei erat ille: nam ad invocationem ejus ex Dei munere rerum qualitates immutantur, nec deest invocantibus eum.

ANNOTATA.

a Rocca de Netho, est media via inter urbem S. Severinæ & Nethi ostium, quasi 5 milliarium intervalloutrimque distans.

b Notatur in tabulis Cropani vicus, intra decimum milliarium ab urbe Tabernensi ad Euronotum. Ex quo colligimus, Aquavivæ nomen soli proprium monasterio fuisse, non autem quæri longius debere, puta in Bariensi territorio, etsi ibi oppidum ejusdem appellationis sit, & alibi alia.

c Ex sequentis mox miraculi tempore datur intelligi, hunc non alium quam Lucam fuisse.

CAPVT V.
Reliqua mirabilia ad invocationem B. Ioachimi & per rasuram sepulcri ejus patrata.

In monasterio de Sambucina erat quidam homo, non re, sed nomine, Bonus. [Blasphemus ad sui ceterorumque instructionem corripitur.] Hic existens secularis, mirum in modum in verbo aspero, quia scribendi artem callebat, pro transcribenda Apocalypsis glossatione in dicto monasterio se continebat, tempore a Domni Bernardi Abbatis, demum Geruntinensis Episcopi. Cum ergo ab eodem scriba deventum esset ad locum illum, Qui habet aures audiendi audiat, quid Spiritus dicat Ecclesiis; nescio qua inconsideratione abstractus, usque tertio eamdem sententiam exaravit: qua aberratione indignatus & indignatione commotus, in Auctorem & Auctoris glossatorem blasphemiam merito reticendam protulit. Sed Deo ita disponente, ultio non nimium dilata properavit: subsequente etenim nocte delinquenti apparuit vir canicie venerabilis, & aspectu admirabilis, qui prius interrogavit eum, cur deliquisset: nec videns delinquentem pœnitentia aut humiliatione aliqua commoveri, tradidit eum tortoribus: a quibus non parum correptus extitit. Accepta itaque in nocte de iniquitate mercede, languens de mane repertus, nullam aliam condignam emendationem exhibuit, nisi quia in eadem cella remanere noluit.

[35] In civitate Consentiæ fuit quidam nomine Petrus, qui cum esset devotus homo & spectabilis valde, ex uxore ejus filium Dei munere habuit. Puerulum ergo, adhuc tenellum & infantulum, etiam ex Dei dispensatione infirmari contigit, ita ut per biduum materno ex ubere nec lac libare potuerit: unde parentes, ejus de ejus morte securi, doloribus & singultibus, jugiter premebantur. Veram ruintamen Deus, omnium viventium auctor, pacis & totius consolationis præstator, luctum & mœrorem illorum in gaudium commutare dignatus est, modo tali. Dum Petrus nocte quadam jaceret in cubili suo, talem est passus visionem. Videbatur siquidem sibi cernere S. Joannem Euangelistam, S. Nicolaum Confessorem, & B. Ioachim inter utrumque medium: quibus Petrus ait: Bene veniatis, Domine Abbas, & unde? Cui Ioachim: Cognoscis ergo me? At Petrus: Cognosco, quia tu es Dominus meus sanctus Abbas Ioachim. Sed Ioachim addidit: Cognoscis quoque hos viros, mecum adstantes? Petrus vero ait: Non, Domine. Ioachim inquit: Hic est sanctus Euangelista Ioannes, & hic S. Nicolaus Confessor: roga ergo eos, & impetrabunt unigenito tuo sanitatem. [Infantulus fere mortuus per merita sancti Patris ad vitam revocatur.] Petrus reverenter respondit: Et eos, Domine, & te humiliter obsecro, ut dignemini unico meo impetrare sanitatem. Cui Ioachim: Factum est petitum tuum, jam convalescit. Ceterum credidit homo, & continuo disparentibus eis, surgens de cubili suo, uxorem adiit, eam ita alloquens: Accipe infantem, & admove ubera, ut possit sugere: quia sanus est. Cui uxor sua: Vere scio quia non suget ubera mea in æternum. Tandem imperio viri paruit: & ecce factum est infantem tanta aviditate ubera materna suxisse, ut numquam aliquod ægritudinis signum habuisse dignosceretur. Tanto ergo parentes ejus stupentes miraculo, profusis precibus laudaverunt Dominum. Genitor tandem de mane consurgens, narraturus omnia ad Archiepiscopum Consentinum cucurrit. Narranti igitur per ordinem universa, Archiepiscopus respondit: Qualis erat, fili mi, imago S. Ioannis? Et ille: Elegans facie, & canicie venerandus. Et Archipræsul iterum: Et de S. Nicolao quid dicis? Petrus vero: Formosus erat, & vir magnæ staturæ. Ea vero quæ in tenebris & in occulto facta fuerant, prædicata sunt super tecta: ex quo omnes Deum glorificantes, Ioachim vere servum ejus prædicaverunt: qui Sanctorum consortio admixtus, devotorum miserias respiciens, auxilium præstare non desistit.

[36] Religiosus quidam, Nicolaus nomine, in monasterio S. Ioannis de Flore, propter ejus simplicitatem & meritum paupertatis, in ceterorum mentibus magni meriti habebatur. Iste ergo, pro rebus monasterii agendis egressus, ad villam quamdam approprinquarat. Prospiciens autem [vidit] in ea ignem ruptis habenis debacchari taliter, quod nil aliud quam ipsius consumptio villæ sperari potuisset: accolæ siquidem ejus, viribus omnibus destituti, consilio atque auxilio penitus orbati, in confusione permixti, huc atque illuc discurrebant. Accurrenti ergo eidem Fratri Nicolao insperate magna cum devotione se commendabant, ut oraret pro eis, & Dominus parceret peccatis eorum, nec non de loco sancto suo populum suum misericorditer liberare dignaretur. Quod utique Deus omnipotens præstare dignatus est: nam Religiosus ille, misericordiæ & pietatis viscera indutus, & caritate accensus, in spiritu collectus, [Incendium villæ ad invocationem viri Dei extinguitur.] silenter quodammodo talem prorupit in vocem: Sancte Pater Ioachim, ora Deum pro istis. Cum ecce vix expleta oratione, extincto igne, flamma in fumum convertitur, & cum eodem fumo evanescit. Monachus igitur viso miraculo stupore corripitur, & expavit, & ad illud mirandum perpetratum contremuit; & ægre ferens laudes & gratiarum actiones eorum, modestam fugam arripuit. Ceterum cum admirabile hujusmodi & beneficium acceptum patentissimum esset, occultari non valuit: villicolæ namque talia passim & ubique prædicabant, licet penitus non callerent ad cujus gratiam & intercessionem jam fuerant ab incendio liberati: Frater autem, qui invocationem fecerat, omnia sciens, nequaquam sibi, verum sancto ac venerabili Patri Joachim, gratiam admirabilem adscribebat.

[37] Quoniam expositio in Apocalypsim, quam B. Joachim famulus Dei ediderat, mysteria & sacramenta in ea occlusa veraciter & ad vivum enodabat, omnes quotquot poterant propter illam habendam ad describendum de civitatibus properabant. Tali igitur causa, quidam cui nomen erat Joannes, scriba de civitate b Neocastri ad monasterium Floris se conferebat. Conscendens igitur alpes quas proprie Sylam appellant, recti ignarus itineris, locorum asperitate oberrans, divinare cœpit. Cumque jam, propter temporis inæqualitatem & montium & silvarum asperitatem, periclitari cœpisset (non enim in tanto discrimine nocte insequente evadendi modus patebat) melius recordatus, se ad Dominum convertens, [Homo quidam in vitæ periculo oberrans, securus ad iter perducitur.] inquit: Succurre & dirige me, Domine Deus, per pietatem tuam & merita beatissimi Patris Joachim, ad cujus divinum atque præclarissimum opus describendum festino. Diffusis ergo precibus vocibusque prolatis, cœpit abire: & quemadmodum ille nescivit, ita pariter nescitur, velut alter Abacuc, superatis montibus Sylæ, & itinere recto intromissus, securus, gaudens, & cito devenit in Florem; ubi in devotione majori majorique exultatione opus ad quod accesserat explevit: nec in aliquo tempore gratiarum tantarum immemor, laudare desistebat nomen Domini, qui per merita B. Joachim servi ejus vitæ ejus parcens, direxerat pedes ejus in viam prosperitatis & pacis.

[38] Deus omnium bonorum largitor, non tantum expellendo dæmones, infirmitates curando, brutorum & inanimatorum obtemperatione in terra; verum etiam in aquis sanctitatem servi ejus ostendere dignatus est: ut, sicut aëreæ potestates illum expaverunt, infirmitates aufugerunt, animalia paruerunt; ita elementa muta prædicarent: quemadmodum didicimus etiam flumina, imo homines in fluminibus, auxilium Dei per servum ejus Joachim percipiendo benedixisse. Hoc siquidem in monasterio Calabro-Mariæ c, nunc de Altilia, apertissimum accidens mirabile demonstravit. In tali ergo cœnobio Religiosus quidam Cellerarius, qui curam de omnibus sub imperio Abbatis sui gerebat, pro necessariis agendis de conventu egrediens, ad Nethum flumen tranaturus accessit. Ceterum cum flumen illud, ab alpibus repentino cursu descendens, multitudinem aquarum includeret, se impertransibile exhibebat. Religiosus tamen ille, nescio qua fiducia captus, dementia inductus, & audacia deceptus, licet periculum quodammodo cerneret, [Monachus ad invocationem sancti Patris de flumine eripitur.] tamen evadere non curavit. Ingressus itaque flumen, paucissimis in eo passibus intromissis, illico undarum & cursus rapidi rapina devenit. Quasi ergo suffocatus, & mente magis quam voce clamare incipiens, inquit: Sancte Pater Ioachim, succurre mihi: miserere mei: adjuva me. Cui fiducialiter invocanti manus Domini subvenire non tardavit, & de tanto discrimine liberare non defuit. Extemplo namque de aquarum gurgite & fluminis rapina ad littus se incolumen restitutum invenit; ubi propter rem tam subitam & mortis repentinæ timorem conceptum, an in ripa consisteret dubitabat. Agnoscens tandem tantum tamque admirabile Dei beneficium, & genua flectens, de pectoris imo gratias omnipotenti Domino egit, qui [eum] ad invocationem servi sui, de mortis tam diræ & proximæ [periculo] liberavit. In gratiarum ergo actione in monasterium regressus, in lacrymarum effusione & cordis compunctione Fratribus hujusmodi beneficia retulit: omnes propterea pariter Dominum collaudarunt, qui Petrum mergentem, Paulum naufragentem, & Fratrem Nicolaum de flumine misericorditer liberavit.

[39] Homo quidam, ex oppidis Consentinis, æstatis tempore Sylam transiturus, devenit in Florem: & quia proscriptorum inimicitia implicabatur, ascensurus juga & loca illa, constitit ibidem, cogitans si quomodo periculo obviare posset: non enim ei propter necessitatem imminentem alio divertendum erat: quin imo, sicut hiemis tempore, propter nivium exuberantiam; ita æstatis, propter proscriptorum olim magis quam nunc multitudinem, Consentina. Syla mirum in modum est ad transeundum periculosa. Venit ergo in hominis illius mentem, ut, pro securitate ab inimicis habenda, lapidem sepulcri B. Joachim abraderet, secumque deferret. Desumpto vero lapide, in magna devotionis securitate abiit; & veniens tandem ad interiora silvarum, in latrones, quos pertimescebat, hostiles incidit: ex quibus Deo adjuvante nil damni aut læsionis passus, [Securitas a latronibus per merita viri Dei viatori donatur.] de illorum manibus evasit. Aucta est ergo in eodem devotio & confidentia in virum Dei Ioachim: sic ut ipsemet cum rasura eadem, in potione exhibita, multorum curaret infirmitates. Vulgata igitur fama facti, quamplurimi concurrerunt ut eadem, ex rasura illa, utilitate potirentur: sic ut usque in hodiernum diem sepulcrum totum corrosum cernatur. Ubi non est segniter attendenda divinæ exuberantia dignationis, [quæ] non solum ex Reliquiis famuli Dei, verū ex rasura lapidis sepulturæ ejus, infirmos curari ac periclitantibus subveniri concessit.

[40] Cum annis non longe præteritis, ego Frater Iacobus Græcus Syllaneus, licet sufficientia & meritis imparibus, in monasterio S. Ioannis de Flore Officium Prioratus administrarem; [fuit] quidam Religiosus Sacerdos Ordinis Dominicanorum adhuc vivens, nuncupatus Frater Andreas Mancusius, incola terræ dicti monasterii S. Ioannis, a Petrafittæ oppido oriundus, ætatis suæ annorum sexaginta circiter, itaque probatus vitæ meritis apud suos, ut jam in civitate d Montalti Novitiorum cura in sua Religione fungeretur. Iste Sacerdos, non tantum semel verum pluries, mihi & aliis in veritate fatebatur, in seipso & persona sua tale recepisse miraculum. Cum adhuc juvenculus esset, & Tertiarius e in Conventu civitatis f Belli-castri, ad casalem tunc Floris, gratia videndi suos, devenit. Ceterum cum ipse Frater Andreas gravi morbo in brachio per annos multos laboraret, ita ut usum ejus fere penitus amisisset, adeo ut penitus desperaret ad Ordines promoveri mancus, & ultra in Religione sua ad gradum altiorem ascendere; [Religiosus Dominicanus moderniter per sepulcri rasuram sanatur.] ex pago ad monasterium S. Ioannis ingressus, ad salutandum Religiosos accessit. Monachi vero amabiliter eum exceperunt; a quibus interrogatus de valetudine, respondit eis: Patres mei reverendi, male me habeo, propter brachium jam fere deperditum, nec pro illius juvamine aliquod invenire [remedium] suffeci. At Prior ejusdem monasterii S. Ioannis, ætate grandævus & canicie venerandus, inquit: Cur te non commendas B. Ioachim? At ille respondens ait: Ego me illi commendo: sed quid facere debeo? Cui Prior, Veni post me. Subsequens ergo Frater Andreas Priorem, ceteris comitantibus, ad sepulcrum B. Ioachim devenit. Ubi Prior, desumpta & imposita sibi Stola, genuflexo & considenti ibidem Fratri Andreæ obtulit de rasura dicti sepulcri, in haustu cum devotione propinanda, cum g Collecta B. Ioachim. Desumpta ergo & gustata rasura illa, Deo opitulante, de ejus infirmitate convaluit; & exinde ad sacros Ordines promotus, perpetuaque brachii sui sanitate potitus, egit propterea innumeras Deo gratias, velut nunc etiam agere non desistit. Quod utiq; magnum & admirabile beneficiū, nostro tempore perpetratum, ego per Notarium Petrum Ioannem de Oliverio, accolam dictæ terræ S. Ioannis, in charta h probante, ad Dei & Domini nostri Iesu Christi gloriam, & Beati Ioachim memorabile præconium, adnotari publice feci; eodem Fratre Andrea ore proprio talia de se referente, me quoq; omnibusque Monachis monasterii S. Ioannis adstantibus, & cum eodem Fr. Andrea tale admirabile subscribentibus: & hujusmodi adnotationem, ad futuram rei memoriam, in armario monasterii, quo reliquæ Conventus scripturæ asservantur, includi manibus propriis procuravi; ut filii, qui nascentur & exurgent, enarrent filiis suis. Nam quis erit tam impius & pertinax, qui tantis ac talibus assertionibus convictus nō dicat? Benedictus Deus in donis suis, & sanctus in omnibus operibus suis: Confitebimur ei facienti nobiscum misericordiam suam, qui respiciens de excelso cælorum habitaculo, mirificavit servum & sanctū suum. Regi ergo seculorum immortali, invisibili, soli Deo honor & gloria, in secula seculorum. Amen.

[41] Nullo pacto putandum est, Deum omnipotem plura beneficia fidelibus suis non concessisse, & ad ejus invocationem non alia nisi commemorata confecisse miracula, famuli sui Ioachim patrocinio interveniente. Commemorata vero ita collegimus, ut ex paucorum relatione multitudo ceterorum per pios devotosq; auditores attendatur. [Quare admirabilia plura non adducantur.] Recitata etiam non inventione aut fictione nostra retulimus: nam testor Deum verum, unum & trinum, auctorem veritatis & mirabilium operatorem; omnia quæ descripsimus (novissimo excepto, quod de ore Fratris Andreæ accepimus) de libello manuscripto, in monasterio S. Ioannis de Flore [existente] a tempore monachatus mei in eodem monasterio, quod fuit sub anno Domini millesimo quingentesimo octogesimo sexto transcripsimus & adnotavimus: nec de eorum substantia aliquid addidisse, diminuisse, aut immutasse; tantum aliis verbis retulisse, sub eodem Domini juramento confitemur. Qui quidem libellus tum vetustate tum etiam usu cum quadam quasi difficultate legebatur, nec cujus fuerat compositione conditus insigniebatur: ne vero mirabilia veterum industria collecta deperirent, quodammodo recenti recitatione descripta sunt. Ceterum visiones & apparitiones, quæ inibi & alibi videbantur, his adjungere minime i curavi: ea siquidem tantummodo renovare studui, quæ Prælati, Sacerdotes; religiosi, seculares; homines, mulieres; magni & parvi in seipsis experti sunt: reliqua vero & brevitatis & claritatis causa omittere studui. Et ne gratis hoc asserere videar, [Hymnus cælesti admonitu de B. Ioachim compositus.] apparitionem cuidam Judici evenientem in civitate k Materæ addens, finem imponam. Cum judex quidam, nomine Petrus, esset valde disertus, nocte quadam talem vidit visionem. Apparuerunt ei duo viri valde mirabiles: quorum unus ait illi, Noscis me, & qui mecum est? Cui Petrus: Domine, neminē vestrum cognosco. Apparens autem subjunxit: Ego sum Apostolus & Euangelista Joannes, egregie depictus: & hic est Joachim, primus Abbas Florensis: intuere diligenter in eum, & pro ut melius noveris omni conatu depinge. At Judex, ego, Domine, non sum pictor, nec talem callui artem. Apostolus tandem: Vade, & prout scis depinge. His dictis disparuerunt: Judex ergo de visione tanta trepidans, nec tanti ac talis viri audens jussa despernere, cum prudentibus & sanctis hominibus hac de re consilium habuit: ex quibus uno ore percepit, ut Hymnum in ecclesia decantandum, in laudem beatissimi Abbatis Ioachim, condere non cessaret. Cum devotione ergo & non modica reverentia Hymnum composuit, qui opportune & luculenter ita exordiebatur.

Hic Abbas Floris, cælestis gratia roris. &c. l

ANNOTATA.

a Ergo intra annum 1204 quo Lucas prædecessor, Consentinus; & 1209, quo Bernardus factus est Geruntiensis Episcopis, mortuus anno 1216, & inter Calabriæ Beatos a plerisque Calabriæ scriptoribus numeratus, inquit Vghellus tom. 7 col. 703.

b Neocastrum vulgo Nicastro, Calabriæ ulterioris civitas, distat a Florensi monasterio 18 circiter p.m.

c Distat a Marturana civitate Altilia ad Boream 4 p.m.

d Mons-altus, oppidum inter Consentinam & S. Marci civitates medium.

e Tertiarios inde dici puto, quod in Ordine S. Dominici, ultra annum Probationis, alios duos annos juvenes Profeßi habeantur secreti ab aliis: quod etiam in nostra Societate obtinet.

f Bellum-castrum Vrbs Episcopalis in Calabria Vlteriore, Tabernæ ex intervallo 10 milliarium vicina, & cum ea atque Catanzaro ad Austrum discedente triangulum fere æquilaterum constituens.

g Collecta, proprie vocaretur Oratio, quæ in Missa vel Officio divino, vel ex præscripto Ecclesiæ, vel ex pietate privata legitur, post primariam cujusque diei aut festi Orationem. Et quia in iis locis ubi peculiaris est alicujus Sancti cultus, frequens est propriam de illo Sancto Orationem hoc modo subnectere post principalem, & (ut sic) dicam conlegere: ideo tales Orationes pasßim dicuntur Collectæ, etiam solitarie sumptæ. Est hæc ergo vera & unica nominis ratio: præter quam frustra aliam alii quærunt; quasi ea super populum collectum fiat, vel omnium preces in ea colligat Sacerdos, vel etiam eleemosynæ sub ea colligi solerent: quæ omnia longius quæsita sunt, & absque fundamento excogitata. Ipsam porro de B. Ioachimo Collectam dedimus in Commentario Prævio num. 3.

h Charta probans ea dicitur, quæ legitime coram testibus signata, in quocumque judicio locum habet irrefragabilis & publici testimonii: quo sensu etiam vocamus instrumenta, ad causam scilicet quam continent evidenter probandam: & sic etiam dicitur scribi aliquid in forma probante.

i Curaremus id nos, si contigisset veterem illum libellum hactenus conservatum fuisse, nobisque communicatum.

k A Matera, tamquam præcipua Sede sua, nomen nunc fere habet Lucanorum Archiepiscopus, proprie & principaliter Acheruntinus dicendus: sed quia is in deserta prope-modum Acherusia suam non poterat tueri dignitatem, anno 1203 statuit Innocentius Tertius ut Materana D. Petri Ecclesia erigeretur in Cathedralem, & utrobique Archiepiscopus posset Pallio uti.

l Eum Hymnum libenter integrum hic dedissemus, si aliquis nobis commonstrasset: sed quoniam nec diligentißimus Gregorius eum habet, vereor ne posterorum negligentia prorsus exciderit ex usu & memoria.

APPENDIX
Ex Gregorio de Lauro cap. 107 & ultimo.

Joachimus, Abbas & Institutor Ordinis Florensis, in Calabria (B.)

[41] Quamvis de sancto viro Joachim alia nonnulla, [Cælicensium jurata attestatione constat,] & quidem egregia ac admiranda, vulgus prædicet in Calabria, asserentes, traditione majorum talia ad ipsorum usque pervenisse notitiam: quia tamen humanæ fragilitatis conditio est, in rerum traditione aliquando veritatis alterare substantiam; idcirco merito talia duximus reticenda… Verum non est silentio concedendum, quod ex attestatione Reverendorum Rectorum, Sacerdotum, seculariumque Cælicensium, authenticæ fidei juramento firmata, nuper accepimus. Produnt enim ac in verbo veritatis testimonium perhibent, quod cum Ioachim, tunc impubes (mundi hujus fortassis expertus divertimenta, quæ a spiritualibus hominem abstrahere solent exercitiis) latitasset in loco quodam, arboribus undique septo, cujusdam vineæ Mauri genitoris sui, in agro Cælicensi positæ, capacitatis in semine tumulorum trium cum dimidio, Orientem & Austrum respicientis, Iovino alias Cannavino amni conterminæ; [ex eo lapide in quo puer Ioachim genua flexerat orans,] & incubans supra magnum ac durum lapidem, ibidem a natura in declivi loco positum, preces ad Deum non exiguas ex corde eructare consuevisset; lapidem illum, ex eodem loco, in quo impubes Ioachim incubaverat, Florem produxisse jugiter, tantæ virtutis, ut applicatus cum devotione & fide, ad infirmitates quaslibet & vulnera, extemplo optatam omnibus redderet sanitatem. At cum Cælicensis quædam mulier, Pacifica Ferrara appellata, circa Dominicæ Nativitatis annum millesimum quingentesimum, asinum haberet malo ulcere laborantem, pro cujus sospitate naturalia omnia frustra experta erat remedia (magis illius fortassis quam suæ animæ salutem expetiscens, ut in similibus humanæ conditionis probat experimentum) mirum florem applicuit ulceroso. [nascentem florem salutiferum desiisse, cum asino adhibitus est,] Convaluit quidem ab ulcere asinus; sed quia res sancta animanti fuit applicata bruto, ne dum flos virtutem amisit (ut quid simile de aqua S. Barnabæ, alias S. Eustorgii, refert Morigia) sed etiam omnino deperiit. Verum eodem ex loco, unde flos oriebatur, humor quidam, ad gummi sive incensi instar, nascitur; qui locus, ad hodiernum usque diem, a frequenti fidelium cœtu invisitur, & in magna veneratione habetur.

[42] Pauli Morigiæ locus, a Gregorio indicatus, reperitur in ejus opusculo cui titulus, [ut S. Eustorgii fons Mediolani,] Historia originis omnium Religionum, ubi cap. 51 lib. 1 agitur de Fratribus Apostolinis, seu Apostolorum; qui fuerunt ex prima sua institutione laici usque ad annum MCCCCLXXXIV, quando Innocentius VIII eos, certo habitu donatos & Regulæ Augustinianæ adstrictos, etiam ad sacros Ordines ascendere permisit, & nomen istud accepisse videntur, quia in communi vivere profitebantur, secundum Regulam Apostolicam primitivorum Christianorum; quorum nemo (ut dicitur Actorum IV) eorum quæ possidebat aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia. Placuit autem Morigiæ horum originem ignotam evebere usque ad S. Barnabam, qui primus creditur Euangelium Mediolani prædicasse; & de curatione canis leprosi iisdem omnia verbis, sed Italicis, dixit, [ex simili causa dicitur virtutemamisisse.] quæ Latinis de asini infirmi sanatione Gregorius; in hoc solum diversis, quod Cælicensis flos renasci desiit; fons autem Eustorgianus (sic enim vulgo vocatur, non S. Barnabæ) manat usque hodie, & religiose bibitur a fidelibus. Interim sicut Flos Cælicensis haud dubium fuit præsagium, divinitus datum, fundandi a Ioachimo Ordinis Florensis; sic ejus interitus sub illud ipsum tempus, quo in Commendam dari ejusdem Ordinis Archimonasterium cœpit, totalem ejus abolitionem præsignavit, exinde secuturam. Omitto considerationes alias, quas inde quisque formare poterit, quod manantem ex flore isto gratiam, ab hominibus ad asinum curandum transferri, visus sit Deus improbasse.

DISQUISITIO HISTORICA
De Florensi Ordine, Prophetiis, Doctrina B. Joachimi.

Joachimus, Abbas & Institutor Ordinis Florensis, in Calabria (B.)

[Col. 125A]

AUCTORE D. P.

§. I. Ordinis institutio, incrementa, desolatio.

[1] Qvotquot religiosorum Ordinum instituta, in militantis Ecclesiæ ornatum subsidiumque, divina induxit Providentia, iis, ut futuris eximiæ sanctimoniæ gymnasiis, semper cognoscitur dedisse initium per testatißimæ probatißimæque virtutis viros; [Vt ceteris Ordinibus Fundatores Sanctos,] tantisque in vita ac morte illustratos prodigiis, ut merito eos in Sanctorum numero universa collocatos habeat venereturque Ecclesia. Itaque Joachimi Abbatis sanctitatem, si non possemus alio probare argumento, quam quod Florensis Ordinis, per annos omnino trecentos tota Calabria florentißimi & Apostolicæ Sedis auctoritate probati, fuerit Institutor; vel hoc solum sufficeret ad persuadendum, haud adeo ab illo universali suæ providentiæ ordine Deum optimum maximum in hoc solo opere suo deflexisse; ut, quod aliqui sibi persuasere, non hominem prorsus sanctum, sed hæreticæ satorem pravitatis & consingendis prophetiis celebrem impostorem, illi ordiendo delegerit. Et nos quidem utramque calumniam, [sic & Florensi Deus Ioachimum dedit:] donante Deo, diluemus inferius: hic autem dicimus, præmißam thesim etiam locum habituram fuisse, licet disciplinæ non admodum severæ acutor Joachimus fuisset. Nunc vero, quando proprio magis exemplo quam præcepto, ad tantam vitæ religiosæ austeritatem instituit suos, ut Cisterciensis Ordo, secundum ab exortu suo seculum recens ingressus, & adhuc in vivida Regulæ observantia persistens, laxior præ Florensi videretur; nesas est dubitare, quin ejusmodi plantatio, uti necessario fuit a Deo, sic etiam habuerit cultorem, Deo ex virtutis raræ merito carißimum.

[2] [qui in solitudine cellam sibi delegit,] Nempe a Curatiensis monasterii administratione penitus absolutus Pontificia indulgentia Joachimus, dum secretum idoneumque sacris contemplationibus & eruditis commentationibus locum quærit cum socio Rainerio, reperit eum circa Consentiam, inter montana Sylæ dicta: ibique cellulam sibi atque oratorium aggressus ædificare, sedem statuit, anno (ut scribit Gregorius de Lauro, & ex documentis vetustis probabile fit) MCLXXXIX die XVIII mensis Iulii, Indictione VI. Hic vero non multo tempore sic potuit Sanctus commorari in comitatu pauculorū Fratrum, quin lucerna, sub modio abscondi nescia, etiam ex illius solitudinis horrore radios paulatim suos diffunderet; eorumque fulgore allectos identidem alios atque alios, ad idem cum ipso eremiticæ vitæ institutum tenendum, provocaret. Ita paulatim novum eo in loco, qui Floris dicebatur, surrexit cœnobium, juxta oratorium primitus ibi constitutum a Joachimo, & S. Ioanni Euangelistæ dicatum. Opportuna vitæ ibidem ducendæ subsidia, quibus deficientibus non poterat perpetuitas loco sperari, [ad quam aggregatis aliis natus est Ordo:] tum alii plurimi contulere, quorum nomina Iacobus Græcus ante præludium operis sui digeßit, tum imprimis Henricus Imperator, ejus nominis Rex VI præcipuus fautor æstimatorq; Joachimi. Huic tamē non adeo curæ fuit ut temporales suis compararet posseßiones, quam ut sanctißimus institutis formaret cunctos, quos novæ disciplinæ sectatores Dominus ibidem aggregabat. Vt ergo in Apostlicæ firmitatis petra solidarentur, Cælestini III gratiam quæsivit, eamque Brevis sequentis tenore expressam impetravit.

[3] Cælestinus Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, [cui scriptas constitutiones probavit Cælestinus 3] Joachimo Abbati & Conventui de Flore, salutem & Apostolicam benedictionem. Cum in nostra esses, fili Abbas, præsentia constitutus, tuis nobis relationibus exposuisti, quasdā Constitutiones, de vita monachorum tuorum & monasteriorum tuo cœnobio subjectorum, & de rebus ab ipsis Fratribus possidendis, & eorum numero, te fecisse; quas, ut in eisdem monasteriis & ab ipsis Fratribus observentur, confirmari a nobis cum instantia postulasti. Nos igitur, tuis precibus inclinati, prædictas Constitutiones, sicut a te provide factæ sunt, auctoritate Apostolica confirmamus, & præsentis scripti patrocinio communimus; firmiter inhibentes, ne ipsarum Constitutionum forma in monasteriis supradictis temeritate cujuslibet enervetur. Nulli ergo &c. Datum Romæ, VIII Kal. Septembris anno Pontificatus nostri sexto, qui fuit Christi MCXCVI. Tria autem eatenus monasteria fuerant ab Joachimo fundata (præter suum Florense præcipuum & reliquorum caput) quæ inferius in diplomate Constantiæ Imperatricis nominantur: sed quæ his Constitutionum forma præscripta fuerit, postremorum seculorum calamitas, [Eas nunc deperditas frustra querimur.] infra quoque memoranda, fecit esse ignotum: adeo ut Iacobus Græcus Sect. 46 profiteatur, plurimum se laborasse in iis requirendis; & vix demum aliquod eorum specimen, circa ordinem divini Officii a communi Cisterciensium diversi potuisse reperire, quod & Gregorius pag. 337 suo libro inseruit.

[4] Refert hic quidem a Constantino Cajetano sibi dictum, eas in bibliotheca Vaticana reperiri: sed si aliud ibi inveniretur, quam quæ Græcus Sect. 20 indicat, aut si ea possent pro Constitutionibus accipi, non prætermisisset Lucas Holstenius, Bibliothecæ illius dum viveret Custos primarius, idemque similium monumentorum eruderandorum studiosißimus, inserere illa parti 2 Codicis Regularum, a se collecti typisque subjecti, ac demum post mortem Collectoris evulgati. Itaque hoc unum dicere possumus, de forma vitæ a B. Joahcimo instituta, quod Gregorius IX anno MCCXXVII prohibens discendentes a Florensibus recipi a Cisterciensibus, religionem eorum satis arctam esse dicat. Qui idem Gregorius, describens in Bulla Canonizationis S. Dominici divinæ militiæ auctoratos exercitus, [Florensem Ordinem laudat Gregorius 9.] primam quædrigam Martyrum ac Confessorum inducit, secundam Monachorum sub S. Benedicti Instituto post quos, inquit, quasi lapsum reparaturus exercitum Deus, & redditurus jubilum post lamentum, applicatis ad quadrigam tertiam equis albis, Fratribus Cisterciensis Ordinis & Florensis, velut tonsarum greges geminos, caritatis fœtibus uberes, de pœnitentiæ lavacro fecit ascendere; S. Bernardo, ariete ovium, in virtute spiritus, qua ex alto indutus extitit, & in abundantia frumenti vallium, præeunte: ut transeuntes, liberati per eum, in fortitudine clament ad Dominum, dicant hymnum, & ponant castra Dei exercituum super mare.

[5] Ex his duobus Florensis Ordo, Cisterciensi junior, imo ipsius propago quædam, tanta per Italiam ac præcipue Calabriam sumpsit incrementa; ut Gregorius de Lauro, postquam illius monasteria triginta quinque recensuisset, minimam eorum partem se investigando assecutum credat. Omnia autem velut Ordinis Generales, venerabantur monasterii Floris Abbates, quorum hæc ex eodem Gregorio pag. 349 Græcum secuto, series est. Post B. Joachimum præfuit Matthæus, usque ad annum Domini MCCXXXIV, quo est ad sedem Geruntiensem assumptus exinde Sannes, tum Orlandus, anno MCCLIX memoratus Orlando Bernardus, [Abbatum monasterii Floris successio,] huic Gerardus, ac deinde Guilielmus successere; incerti temporis præter ultimum, cujus est memoria ad annum MCCXC. Post Guilielmum extant monumenta de Nicolao Abbate, ad annum MCCCXV; deque altero Guilielmo, ab officio remoto & Marino, ad annū MCCCXXXI. Anno vero MCCCXXXVIII, Joannes; ejusdem seculi anno LVI, Petrus; anno LXXI, Joannes alter; XCII, Nicolaus item hujus nominis secundus, geßisse Prælaturam inveniuntur. Nicolao II exempto e vivis, anno MCCCCVI, immediate succeßisse Hieronymum (qui ad annum MCCCCLI nominatur in Regiæ cameræ libro summario executorialium 8 pag. 7) non ausim asserere: multo minus, si tam diuturnum magistratum habuit, superfuisse ipsum usque ad Calicti IV Pontificatum: a quo, ab ejusdem seculi anno LV ad LVIII præsidente, ecclesiam Florensem, ad honorem S. Spiritus, Deiparæ Virginis, & S. Ioannis Euangelistæ, fuisse consecratam, auctor est Gregorius pag. 339.

[6] Florebat tamen, ut vel hinc constat, tunc adhuc insigniter Florensis Ordo, & imprimis monasterium, cui tantum honorem ipse Pontifex habebat, additis magnis Indulgentiis, ecclesiam a se consecratam visitantium caussa: quam etiam ecclesiam primus suus fundator Joachim ditaverat, magno thesauro Reliquiarum, ab Imperatrice Constantia impertratarum, ut constat ex illius ad eamdem epistola, in hæc verba. Mitto R.D. Cherubinum, contubernalem meum, ut Majestas tua tradat sibi illas Reliquias, [Reliquiæ eidem a Constantia Imp. per Ioachimum obtentæ.] quas mihi spopondit: præsentaneam siquidem opem mihi ac familiæ meæ præstabit, ut orationibus nostris licet indignis commendemus incolumitatem Majestatis tuæ, quam humillime revereor. Ex monasterio Florensi, kalendis Iunii. Harum Reliquiarum partem nunc poßidere dicitur Illustrißimus Don Ioannes Bescara de Diano, Dux Saracenæ, in domestico suo egregiæ structuræ sanctuario: residuæ parti aliud magnum & amplum reconditorium extruxit Don Emmanuel Pelusius; ante annos sex, cum Gregorius scriberet, Abbas Claustralis, cui Florensis ecclesiæ restitutæ atque ornatæ laus præcipua debetur.

[7] Etenim, post Hieronymum prænominatum, soli quatuor sedisse leguntur electi ex ipsis Monachis Abbates, [Commendatores an. 1470 inducti:] Carolus, Hippolytus, Ioannes III, & Euangelista; quo circa annum MCCCCLXX exempto ex hac luce incubuit Florensibus, æque ac ceteris per Italiam monasteriis, annus visitationis eorum, ab Ioachimo prænuntiatus: & illi Commendam dati Ludovico de S. Angelo, facti consequenter sunt in prædam eorum, per quos pene ad nihilum redactus est locus tanto jam tempore sacerrimus. Ex hix Salvator Rota unus fuit, sub cujus violentia gementes Monachi, cum ferre ulterius jugum ferreum nequirent; deseruere pro parte majori stationem, duce Don Francisco de Notarioanne; [dilapsi monachi monasterium de Succursu erigunt:] inventoque prope Excalceatorum casalem idoneo loco, monasterium construxerunt, quod nunc S. Mariæ de Succursu dicitur: cujus historiam, ipsiusque Francisci sanctam Vitam, heroico versu ab illius ævi Monacho conscriptam, exhibet Gregorius pag. 340, & nos ex Ms. Abbatis Vghelli possemus dare correctiorem, si, qui istic Francisco datur Beati titulus, publico cultu confirmatus esset.

[8] Salvatori tamen Rotæ, postea fortaßis ad saniorem mentem reverso, [Salvator Rota ecclesiam instaurat:] & illata a se suisque decessoribus damna utcumque reparare studenti, positus ejusmodi titulus legitur: Salvator Rota, Patricius Neapolitanus, Florensis Abbas, basilicam collapsam restituit, simulacris sacraque supellectile exornavit, ac census in duplum auxit, pagum ditionemque addidit, anno Domini MDXXXVI. Interim Florenses Monachi, quo sese utcumque tuerentur, ad petram unde excisi erant, Cisterciensem, inquam, Ordinem videntur acceßisse; cujus in Italia potißimum reformandi & restaurandi curam suscipiens Hieronymus Cardinalis de Claravalle, sub Pio Papa V, Sanctionem edidit anno MDLXX, quæ apud Græcum extat sect. 49. [Florenses Cisterciensibus uniti an. 1570] Ex hac utrum aliquid remedii accesserit Florensium malis, nescimus: nam pietati insignium ecclesiæ Prælatorum Julii Sanctorii Cardinalis S. Severinæ dictj, ejusque in Archiepiscopatu S. Severinæ successoris, simulque ex sorore nepotis, Alfonsi Pisani, qui post Rotam Abbatis gessere titulum, potius tribuendum existimamus, quod locus non prorsus perierit; sed demum ad claustrales Abbates redierit, post decretum uniendorum Calabriæ atque Lucaniæ monasteriorum. Decretum hoc anno MDCV conditum est in Capitulo Generati Cistercii, sub forma apud Græcum expressa sect. 50; & executioni mandari cœptum anno sequenti, per R.D. Rogerium de Gesus, Priorem de Ferraria; expletum autem perfecte est anno MDCXXXIII, vigore litterarum Apostolicarum, in Capitulo quod celebratum ait Gregorius pag. 161 in monasterio præfato S. Mariæ de Succursu. Ex eo tempore, in die S. Ioannis Baptistæ, [an. 1633 Regulares Abbates recipiunt.] Claustralis Abbas, post Missarum solennia, citat subjectarum sibi Abbatiarum. Prælatos, eorumque recipit obedientiam titulo filiationis: quam quæ agnoscere poßint, solum nunc duodecim monasteria videntur superesse, quantum colligimus ex Mss. Iusti Buffolati Vicarii Generalis, quæ vidit citatque Gregorius pag. 161.

§. II. Rei temporalis in monasterio Floris sub Abbate Joachimo status.

[9] Hæc fuit Florensis cœnobii Ordinisque ab eo dependentis fortuna: [Constantia Imp. ann. 1198] cujus primam amplitudinem metiri licebit ex diplomate Constantiæ Imperatricis, quod tale extat apud Gregorium de Lauro cap. 45. In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Amen. Constantia, divina favente clementia, Romanorum Imperatrix semper Augusta & Regina Siciliæ. Cum omnia humanitatis opera, quæ pietatis feruntur intuitu, stabile apud Deum habeant firmamentum; illud præcipue æternas promeretur divitias, quod locis religiosis & Christi pauperibus impertimur. Inde est, quod ad petitionem tuam, Venerabilis Abba Joachim, benignum habentes respectum;. pro remedio animarum Domini patris nostri, [confirmat monasterio donatas ab Henrico 6 possessiones,] famosissimi Regis Rogerii divæ recordationis, & Dominæ Beatricis Illustrissimæ Reginæ matris nostræ, nec non pro salute nostra, & dilectissimi filii nostri Friderici, gloriosi Siciliæ Regis; confirmamus in perpetuum, tibi & successoribus tuis atque monasterio etiam libertates, quæ factæ sunt tibi & eidem monasterio tuo, a Domino Henrico, gloriosissimo Romanorum Imperatore semper Augusto & Rege Siciliæ, carissimo quondam viro nostro. Concedimus & donamus tibi tuisque successoribus, in ante dicto monasterio tuo de Flore, terras laboratorias, aquas & silvas, adjacentes eidem monasterio, a vado fluminis Neheti, quod est subtus castellum de Sclavis, sicut vadit via ipsa versus meridiem, per Petram Caroli-Magni, & per Serraricum, usque ad vadum Sabuti; [terminos ejus definiens,] & ab ipso vado versus ortum ipsius fluminis usque ad alveum Ampulini; & descendit idem fluvius usque ad eum locum, ubi miscetur flumini Neheto; & ascendit terminus per alveum ejusdem fluminis Neheti, & vadit ultra flumen per fines monasterii trium Puerorum, & monasterium Abbatis Marci, usque ad viam quæ venit a civitate Cherentiæ, & vadit per Portium: quæ videlicet via manet in confinio a parte Aquilonis, usque ad locum qui dicitur Frassinetum: & exinde revertitur terminus ad alveum fluminis Neheti, & adscendit idem alveus usq; ad vadum quod est subtus castellū de Sclavis, & concludit cum priori fine.

[10] Concedimus præterea & confirmamus, tibi & jam dicto monasterio tuo de Flore, [& immunitates;] tenimentum Fluce, situm in maritima Calabriæ, ac libera pascua ovium mandrarum prænominati monasterii Floris, & aliorum quorumlibet animalium, quæ illuc mittere libet: prohibentes, ut nemo vobis in eodem tenimento aliquam molestiam inferat, aut ibi sua vel aliorum hominum animalia superinducat, seu aliquo modo pastoribus vel anima malibus, quæ sub cura illorum ibi fuerint, damnum vel injuriam facere præsumat. Insuper concedimus tibi & sæpe dicto monasterio Floris, per totam Calabriam, libera pascua, pro animalibus ecclesiæ tuæ, absque herbatico & glandatico: permittentes ut liceat Fratribus monasterii tui libere percipere salem per salinas Calabriæ, emere quoque & vendere absque ulla exactione, & transire libere terra marique; indulto vobis ubique per terram Domanii nostri plateatico & passagio. Adhæc concedimus & confirmamus tibi & monasterio tuo quinquaginta Byzantios aureos, percipiendos annis singulis absque aliqua diminutione de salina Neheti, aut ante festum S. Joannis Baptistæ aut in ipsa festivitate. Ipsumque monasterium sæpe dictum de Flore, & monasteria quæ de novo fundasti in loco qui olim dictus est Calosuber, [iisque addit 50 Byzantiorum censum:] nunc autem Bonumlignum, & in loco qui dicitur Tassitanum, & monasterium Abbatis Marci (quæ & ipsa ad tuam curam, constitutis ibi a te Prælatis, pertinere cognoscuntur) & si qua te vel Fratres tuos alia in futurum largiente Domino ædificare contigerit, cum omnibus possessionibus & bonis suis, Fratres, homines, & loca vestra, sub nostra speciali protectione & defensione suscipimus: confirmantes vobis hactenus acquisita, & in antea justo titulo acquirenda; & insultum in vos, & in homines, & possessiones, & res vestras temerarium prohibentes … Datum in civitate Messana, anno Dominicæ Incarnationis MCXCVIII, Mense Januarii, primæ Indictionis …

[11] Hæc Constantia: quibus motus Fridericus II, anno MCCVI, [ejus filius Fridericus paternam fundationem agnoscit & fovet,] prædicta omnia confirmavit & innovavit, diplomate Panormi signato. Quod autem pene puer fecit, iteravit adultior alio diplomate, signato Brundusii sub annum Christi MCCXXII, primum vero Imperii sui. Rursumque exemptionem a fori secularis potestate, speciali indulsit decreto in castris in obsidione Ianuensi, XVIII Augusti, X Indictionis, puta anni MCCXXXVII, cum maxime victribicibus armis Lombardiam & Liguriam premeret. Vt autem in hoc testatur, quod parentes sui, piæ recordationis Augusti, monasterium Floris pia & liberali donatione fundarint, ideoque paternum opus singulari prærogativa gratiæ prosequi velit: sic & in primo diplomate dicit, quod venerabile monasterium Floris tanto ardentius teneatur diligere, & condignis beneficiis ampliare, quanto benignius & devotius felicissimi quondam Augusti, Dominus Serenissimus Imperator pater suus, & Domina gloriosissima Imperatrix mater sua, [& uxor Frederici Constantia novum fundum addit.] ipsum monasterium divino intuitu construere, bonisque quæ possidet dotare corde purissimo studuerunt. Ejusdem autem Frederici uxor etiā Constantia, Regis Castellæ soror, nihil viro suo hac parte inferior, per instrumentū Messanæ conditū an. MCCXV, tum cetera omnia Florensi monasterio confirmavit, tum eidem conceßit granciam, quā habebat in tenimento prope casalem Verdo, in loco qui dicitur Albe; cum molendino in flumine Leporis, terris, vineis, & arboribus, quas tenebat in tenimento præfatæ civitatis, ut apud Græcum Sect. 40 videre est.

[12] [Lis ab Abbate trium Puerorum mota] Verum tanta rei temporalis incrementa, statim ab ortu sui invidiam excitaverunt, vicinorum præsertim, per quorum fines Imperatoria liberalitas aßignatam monasterio dotem descripserat. Ergo Isaias, monasterii Sanctorum Trium Puerorum Abbas, quod Caccurio milliari uno, & quinque milliariis a monasterio Floris dißitum, Ordinis Basiliani monachi Græci tunc tenebant, controversiam Joachimo movit de finibus coram Imperatrice, apud Roccam Nicephori agente, anno MCXCV. Hæc lis cum esset in favorem Ioachimi decisa (solus quippe proferebat documenta legitimæ posseßionis, adversariis nihil e contra adducentibus) cumque eadem deinde prorsus sopita videretur, quia Abbati Isaiæ & Fratribus suis, (sicut Lucas Consentinus postea instrumento compositionis inseruit) concesserat Sanctus, propter bonum pacis, quod viris religiosis convenit, ad preces & consilia proborum virorum, ut haberent ovilia sua in Misocampo & Vulturno; itemque vaccas, jumenta & porcos in Fraxinitris, sub annuo quatuor solidorum aureorum censu; tantum ut dimitterent monasterio Floris in pace tenere Calo-suberum & Faroclovium, & omnes terras quas aperuerat Ioachim prope ipsa tenimenta, [& ab Imperatrice decisa,] cum omni jure plantationis & ædificationis, quod se in ipsa credebant habere: pro quibus eis Ioachim commutaverat obedientiam, quæ dicitur S. Martini de Netho, cum terminis & possessionibus suis, sub censu duorum solidorum auri. Hæc, inquam, cum sic transacta & composita essent, conditum est in Calo-subero Florensis ordinis monasterium, & prima eo deducta colonia. Huic tantisper pax a vicinis fuit, dum in hac vita fuit Constantia: ipsa vero sublata de medio V kalend. Decembris anni MCXCVIII, Græci Monachi de non præstito trium annorum censu postulati, non modo eum non persolverunt, sed ferentes secum arma multa, fecerunt insultum, invaseruntque Fratres qui custodiebant oves ecclesiæ Florensis; & quosdam quidem percusserunt, alios vero exspoliaverunt. Deinde per dies aliquot congregati in majori numero cum multitudine armatorum, invaserunt suffraganeum monasterium ejus quod dicitur de Bono-ligno, trahentes inde Monachos violenter, [resuscitatur per violentiam adversariorum:] destruentes officinas & oratorium ipsius monasterii, & diripientes bona quæ ibi inventa sunt. Cumque Abbas Ioachim & Fratres ejus querimoniam deponerent, Iustitiarii Cusentini scripserunt Græcis, ut venirent ad justitiam faciendam; & prohibuerunt eis, sub pœna centum unciarum auri, ne de cetero invadere præsumerent tenimenta ecclesiæ monasterii Floris. At illi nec ad justitiam faciendam venerunt, nec ab invasione cessaverunt.

[13] Præterea missæ sunt eis similes litteræ a Comite Raynerio Marchi Forte, dicto tempore Calabriæ Capitaneo, & ad extremum a Domino Legato: & nihilominus contempserunt: quin potius ducentes secum multos viros armatos per tenimenmenta monasterii, multas violentias Fratribus & molestias irogaverunt, freti quorumdam hominum Caccurii consilio & auxilio, qui & ipsi tenimenta ecclesiæ & terras, contra prohibitionem & Regis præceptum, invadere præsumpserant. [quibus non cessantibus ab invasione] Perseverante autem Joachimo in petendo justitiam a Bartholomæo Archiepiscopo Panormitano, eodemque Regis Friderici familiari seu primario Status Ministro, super invasionibus & damnis, quæ passa est ecclesia ejus; consignatæ sunt litteræ, ex parte Regis præcipientes, ne tot excessus ipse Archiepiscopus relinqueret impunitos, sed faceret justitiam injuriam passis, [nec ad causam dicendam comparentibus,] secundum quod dictaretjus & rati postularet. Verum accersitus Abbas monasterii trium Puerorum, & jussus venire vel mittere ad Archiepiscopum præfatum apud S Maurum, ut in præsentia ejus causa definiretur, nec mittere voluit, nec venit ipse.

[14] Archiepiscopus itaque, litteris Coriolani datis XXV Maji, anni MCXCIX, mandavit D. Bon-homini, [jubet Archiepiscopus Panormitanus] Cusentino Archiepiscopo, D. Riccardo, Abbati S. Euphemiæ; D. Simeoni de Mamistra, Capitaneo & Magistro Comestabulo atque Justitiario vallis-Crathis, vallis-Signi, & vallis-Layni; D. Guilielmo de Bisiniano, D. Rogerio filio Joëlis, D. Alexandro filio Guillelmi, Regiis Justitiariis; quatenus lectis litteris Capuani Archiepiscopi, Panormitano Archiepiscopo in favorem Joachimi missis (qui Capuanus Archiepiscopus noverat plenius radicem controversiæ inter monasterium Floris & monasterium trium Puerorum, quam decisam in Curia Dominæ Imperatricis Monachi Sanctorum trium Puerorum resumere præsumpserant post obitum ipsius) & inquisita de omnibus veritate, [causam ex litteris Episcopi Capuani cognosci,] tam de contemptu mandati Regii & Archiepiscopalis, quam de illata violentia & damnis, venerabili Abbati Ioachimo plenitudinem justitiæ exhibere curarent; data prius saysina rerum & possessionum, quibus vel ipsi Monachi vel homines Caccurii monasterium Floris dissagire præsumpserunt: facientes nihilominus justitiam fieri, & de his qui facientes insultum vastaverunt monasterium de Bono-ligno, & de ceteris qui invaserunt terras & tenimenta ecclesiæ, & de his qui incedentes armati per tenimenta ecclesiæ damna & contumelias Fratribus intulerunt. Si autem adhuc contumaces forent, tantum de rebus ipsorum caperent, [& B. Ioachimo justitiam fieri,] quantum digne sufficeret ad restaurationem damni & expensarum, quas ipse Abbas Ioachim, quærendo & expectando justitiam, illis differentibus fecisse comprobaretur: de cetero ipsum monasterium Floris & Fratres ejus, ab invasione præfatorum Monachorum Sanctorum trium Puerorum & hominibus Caccurii, manere facerent in pace.

[15] Quibus litteris lectis, & attenta summi Pontificis commendatitia epistola, [ut factum per sententiam provisionalem an. 1199.] pro monasterio Floris ad Archiepiscopum Consentinum directa; nec non litteris Matthæi Capuani Archiepiscopi, exponentibus quid sub Imperatrice gestum esset & judicatum; præfati Iudices, saysinam Ioachimo suisque concesserunt, & Abbatem Græcum peremptorie citaverunt; lata interim velut in toties antea contumacem provisionali sententia, anno supra memorato, mense Iunii secundæ Indictionis: quæ omnia integre apud Gregorium de Lauro cap. 46 legi possunt. Quid autem ulterius contra Græcos sit decretum, incompertum sibi esse fatetur Gregorius: Vghellus autem, tomo 7 Italiæ sacræ, de Luca Archiepiscopo Consentino agens, profert illius auctoritate confectum amicæ compositionis instrumentum, inter Matthæum Floris & Hilarium electum monasterii trium Puerorum Abbatem, quod XII anno præfati Lucæ, Christi vero MCCXV signatum, Honorius III anno MCCXVIII Bullæ suæ confirmatoriæ inseruit. [Initur concordia;] Addit autem Gregorius, prædictam Græcorum Abbatiam tandem etiam Florensi cœnobio subjectam fuisse: quippe quæ inter ejus Filias sub titulo S. Mariæ de Nova numerabatur septima, quando a Cardinali de Claravalle missus Iustus Buffolatus, Cisterciensium monasteriorum per Lucaniam, Calabriam, Siciliamque Visitator, eo advenit; ut ipsemet in suis Mss. a prædicto Gregorio pag. 161 citatis, consignatum reliquit.

[16] Porro Græcorum Monachorum insolentia istum in modum coërcita, fructum patientiæ suæ Joachimus retulit, fundato quarto Ordinis sui monasterio; cui quis fuerit attributus fundus, & quomodo ipsum Florense monasterium Apostolicæ Sedi esset immediate subjectum, patet ex sequenti instrumento Centii Cardinalis Legati; ejus fortasse, cujus in controversia supra notata etiam facta est mentio, quod apud Græcum Sect. 39 hoc tenore legitur: Centius Dei gratia S. Laurentii in Lucina Presbyter Cardinalis, Sedis Apostolicæ Legatus, dilecto in Christo Fratri Ioachim Abbati de Flore, ejusque successoribus in perpetuum. Piæ considerationis vota, quæ de cordibus [divinitus] inspiratis prodire noscuntur, eo sunt a Sancta Romana Ecclesia libentius admittenda, [novo monasterio locus in Albaneto datur] quo omnes, qui pro salute animarum suarum boni aliquid proponunt, ne aliquod in perficiendo patiantur obstaculum, ad eam, velut ad singulare præsidium, habere refugium didicerunt. Inde est, dilecte in Christo Frater, quod, cum in regno Siciliæ ex mandato summi Pontificis Legatione fungeremur, & euntes in Siciliam haberemus transitum per Calabriam, veniens ad præsentiam nostram dilectus filius Unfredus Culinus, obtulit in manibus nostris sanctæ Romanæ Ecclesiæ quemdam fundum, in loco qui dicitur Albanetum; de vicino autem fonte fluminis generali nomine Caput-gratis; petens ut in eodem loco deberet de licentia nostra ædificari monasterium, a te vel a successoribus tuis, secundum statuta Ordinis tui, quod nulli, nisi Romano Pontifici debeat subjacere; &, quantum spectat ad statuta Ordinis tui, tantummodo tibi & successoribus tuis.

[17] [&, ut reliquus Ordo, immediate subesse Papæ declaratur,] Nos autem attendentes ad offerentis devotionem & preces illustris viri Simeonis de Mamistra, Regii Calabriæ Magistri Justitiarii, qui cupiens ejusdem pii operis particeps effici, coadjutorem & cooperatorem se esse spopondit; ipsum fundum ordinandum in monasterium secundum statuta Ordinis tui, in ejus & Sanctæ Romanæ Ecclesiæ proprietatem gratanter suscepimus, secundum quod in ejus proprietatem monasterium Floris constat esse susceptum; dantes tibi vice summi Pontificis, cujus fungimur Legatione, liberam potestatem ædificandi in præfato loco Abbatiam ad honorem Dei, secundum statuta Ordinis, & eam formam seu libertatem, quam tibi & successoribus tuis & domui tuæ de Flore a Romano Pontifice constat esse concessam. Ita tamen, ut si competentius tibi visum fuerit in vicino loco tuo, quod dicitur Caput-album, capere locum ipsius monasterii, propter aquarum quæ ibi est abundantiam; liceat tibi & successoribus tuis in uno duorum præfatorum locorum sub eadem libertate fundare, sicut dictum est, ipsum monasterium; [aliud cœnobium in Grancia S. Martini] & constituere ibi Fratres & Abbatem secundum statuta Ordinis tui, omnium hominum contradictione & contrarietate remota. Institutus autem ibi Abbas, ab aliquo Episcopo Catholico, quem maluerit, munus benedictionis accipiat, qui munus Apostolica auctoritate, quod postulatur, impendat. Ut autem hæc nostra concessio firma in perpetuum tibi tuisque successoribus illibata permaneat, plenius Privilegium inde tibi fieri præcepimus, nostro sigillo & auctoritate roboratum. Anno Dominicæ incarnationis millesimo ducentesimo, mense Martii, tertiæ indictionis, Pontificatus autem D. Innocentii tertii Papæ anno tertio.

[18] Denique in loco, Grancia S. Martini de Jove alias de Canali dicto, quem passum millibus quatuor ab urbe Consentina, [& juxta opp. fluminis frigidi:] unico vero milliario dißitum a castro Petræ-fittæ, ab Andrea Archiepiscopo obtinuerat Joachim anno MCCI, propriis expensis construxit monasterium: in quo, dum forte illius absolutioni intendit, diem etiam vitæ supremum obiit, & aliquamdiu sepultus requievit: eodemque anno & nono ante obitum mense, suscepit de manu prædicti Simeonis de Mamistra dotem insignem, fundando prope terram Fluminis frigidi, quæ Tropæensis diœcesis est, monasterio, quod Fontis-laureati nomen postea tulit, ut patet ex Instrumento, quod in Comm. pr. n. 13 allegavimus; [monasteria sanctimonialium;] in quo, apud Gregorium verbatim posito, est legere sigillatim posseßionū eidē fundationi attributarum terminos, ceteraq; jura & privilegia, quæ hic brevitatis causa prætermittimus: contenti monuisse etiam Sanctimonialiū cœnobia varia sub Florensi vixisse ac floruisse Regula: quorum, quæ scire potuit nominavit Gregorius cap. 38, in iisque numerat monasterium S. Helenæ, in extremitate territorii civitatis Scalarum prope Amalphiæ urbem: quod a tempore ipsius Abbatis Joachim extitisse testatur patriarum antiquitatum, ex Gregorii judicio, vir peritißimus, [Florenses ad invidiam Cisterciensium in Calabria crescum.] D. Abbas Ioannes Bapt. de Afflitto, Scalensis Patricius. Ad hæc omnino observatione est dignum, Cisterciensium Ordinem, postquam in interiorem se Italiam penetrarat, septuaginta annorum spatio ad sexaginta fere monasteriis ibidem auctum esse (uti ex antiqua Fundationum chronologica tabula, ad annum usque MCLXXXVIIII ducta, ejusque Supplemento, facile est supputare) ex quo autem Florensis Ordo cœpit efflorescere, vix unum alterumve in toto regno Neapolitano atque utraque Calabria acquisivisse; cum alibi plurima quotannis erigerentur.

§. III. Quos libros, quando, & quo spiritu Abbas Joachim scripserit.

[19] Fvisse Joachimum Curatiensem Abbatem, antequam Florensis Ordinis fundamenta jaceret, [Ioachim Curatiensi mon. fundato an. 1173] Luca Consentino & Iacobo Græco referentibus, jam cognovimus. Quamvis autem ignoretur, quo tempore cœperit Prælaturam istam gerere: credibile tamen est, illius initia non multum præceßisse finem anni MCLXXVIII, quo ad supplicationem ejus Guilielmus Siciliæ Rex scripsit epistolam mense Decembris, in Vita num. 10 prolatam: cum ipsum Curatii monasterium (in quo credibile non est, ante exactum conversationis religiosæ triennium, Abbatem fuisse Joachimum) anno dumtaxat ante hunc quarto, seculi LXXIII, fuerit vel primo ædificatum, vel Cisterciensi Regula informatum, prout constat ex antiquißima Fundationum Cisterciensium chronologia, quam aliquoties allegavimus ad Vitam, sicut Chronologiam illam, anno MCLXXXVIII scribi desitam, ex monasterii Dunensis Ms. pervetusto, ad Calcem Bibliothecæ Cisterciensis vulgavit Carolus de Visch, ibidem Prior. Neque sane obest Michaelis Episcopi Marturani Bulla, qua, juxta Cisterciensis Ordinis privilegia, a Romanis concessa Pontificibus, Curatiensem Abbatiam a sua suorumque successorum jurisdictione emancipat, quam Bullam Græcus num. 11, vulgavit, ut datam anno millesimo centesimo septuagesimo: addi enim debet, septimo (quod librarii socordia excidit) ut cum Indictione decima annus conveniat. Et hoc potius facere debuerat Vghellus, tom. 9 Ital. sacræ col. 361, Bullam ex Græco, ut præfatur, transcribens; quam auctoritate sua pro Indictione decima substituere tertiam. Quia autem Abbatis nomen in ea Bulla nullum exprimitur, non audemus affirmare cum Græco, in Ioachimi jam tum Abbatis, favorem eam fuisse expeditam: idque adhuc multo minus probaremus, si magis nobis constaret, quod Græcus ait, anno MCXLV natum fuisse Ioachimum, adeoq; anno MCLXXVII, dumtaxat XXXII annum ætatis egisse. Quia tamē in eo monasterio ubi tam recens erat disciplinæ Cisterciensis profeßio, difficile fuit habere viros vel istic vel alibi diu in Regula eadem exercitos (quis enim ubi juvencula mater est senes requirat filios? uti Carolo V Imperatori Sociorum Iesu plerorumque juventutem admiranti respondit B. Franciscus Borgia, [& 1177 emancipato a jurisdict. Episcopi Marturan.] rationem ipsi reddens ingressus sui in Societatem, & objecta refellens) ob hanc, in quam, causam nihil miraremur, si, mortuo, qui Fossa-nova coloniam deduxerat, Abbate Columbano post primum regiminis sui triennium, Ioachimus, quantumvis ætate vel profeßione juvenis, Abbas electus fuerit ab iis, quibus inter istæc principia haud magnus esse potuit virorum ad gubernationem idoneorum, nedum in Ordine seniorum, delectus.

[20] [an sub Alexandro 3 scripserit aliquid contra Mag. Sententiarum dubitatur.] Quidquid ejus sit, ad monasterii regimen communibus votis electus Ioachim, non tantum temporalibus & spiritualibus illius neceßitatibus prudenter seduloque prospexit: sed insuper tempus vel fecit vel reperit, quod sacris Scripturis diligenter meditandis non infructuose impenderet; quemadmodum subsecutæ exinde commentationes ejus, tam multæ, tam profundæ, luculenter probarunt. Eodem tempore in diebus Alexandri Papæ, scripsisse eum aliquid contra Magistrum Petrum Lombardum, libellum, scilicet de unitate seu essentia Trinitatis, affirmat Matthæus Parisius, dimidio solum seculo junior Ioachimo; negat Gregorius a Lauro. Hoc constat, Libellum istum, uti nomen auctoris Ioachimi præferebat, sic esse damnatum in Concilio Lateranensi. Quando autem & utrum revera editus ab illo fuerit (licet hæc puri facti quæstio sit, & forte nequaquam in Concilio agitata) discatere supersedeo: unum dico, & uti spero dilucide probabo, Ioachimum, si æstu disputationis abreptus junior, talia, qualia damnat Concilium, vel sensit vel visus merito est sensisse; omnia prorsus retractasse in Psalterio, [si fecit retractavit in Psalterio,] non jam libello, sed justo trium ut (ipse appellat) voluminum seu librorum opere. De hoc aliisque hodiedum extantibus operibus sancti Abbatis priusquam loquar; explicandum nobis videtur, quomodo circa annum (ut supra dixi) MCLXXXIX, auctoritate Papæ solutus a regimine præfati monasterii, ex obedientia totum sese ad sacras illas lucubrationes transtulerit; & quo spiritu in iis directus fuerit.

[21] Primum patet ex Protestatione inserta Vitæ n. 221 ubi de mandato Domini Papæ Lucii & Domini Papæ Urbani aliqua scriptitasse dixit, quorum præcipua deinde enumerat. Eodem etiam facit Epistola, quam Ioanni Kala direxit, ob relucentem in ea virtutem humilitatis, digna quæ tota hic transcribatur: est autem talis. Devote sancteque vir, quem vocavit Dominus & segregavit, speciali gratuitaque desuper tradita gratia, a malignantium conventu. Accepi ex litteris tuis; quod nimium exoptas derelinquere Castrum, quod primo elegisti in die conversionis tuæ,; ut ab hominum assiduo separatus consortio, [postquam a regimine absolutus] sola dulcissimi animæ tuæ sponsi Iesu mellita gustares colloquia. In hoc clare respondeo tibi, Pater carissime, quod idem Dominus & Redemptor mihi oranti pro te respondit: Joannes degat, usque ad mortalis consummationem cursus, in monte, quem primo sibi elegit; quemque prædestinavimus, ad humani generis salutem & refrigerium. Hæc mihi, peccatorum omnium pessimo, dixit Omnipotens, ut voluntas ejus manifestetur tibi. Nec facessit, quod mihi sæpe objecisti: Tu, inquis, o Joachim, cum Dei donum accepisti, domum Curatii sanctam liquisti, & ad solitudinem abire gavisus es. Possem equidem respondere, vias Domini multiplices esse; [scribere ex mandato Pontificis cœpit in Scripturam,] quodque uni expedit, alteri non expedire. Sed hoc feci jussu Romani Pontificis; qui eligens me, peccatorem omnium indignissimum, ad onus interpretandi Scripturam sacram, expediens sane putavit, me solvere ex tot Monachorum gubernio, & ex tot facultatum administratione molestia. Tu contra, in solitudine degens, quid majorem affectas solitudinem, o Ioannes? Non tibi tradidit Deus spiritum sapientiæ, intellectus, & prophetiæ, ut silvas & bruta convertas, sed homines. Mane igitur in loco in quo vocavit te Deus, ad laudem & gloriam nominis sui. Vale, vir sancte, & me peccatorem commenda Domino.

[22] Ad hanc obedientiæ virtutem, quam ad scribendum sanctus Abbas attulit, acceßit magna cum Deo in oratione familiaritas: cujus indicium expressum nobis reliquit in Præfatione ad Psalterium, ex qua tum priorum librorum argumentum licebit discere, tum etiam quam speciali Dei favore præventus, exorsus sit illum tractatum scribere: sic igitur inquit: Eram aliquando ego ipse anxius ad verba Dei, & quærebam per exercitium lectionis ad veritatis notitiam pervenire. Cumque ad eam per legendi studium properare flagrarem, assumens sibi pennas velut aquilæ, longius quam erat recedebat a me. Cum autem, positus in fervore novissimo, [prius egregie in ea meditanda exercitus.] cœpi Dei causa diligere psalmodiam; multa mihi in Scriptura divina psallenti sub silentio reserari cœperunt, quæ antea legendo vestigare nequiveram. Non solum ante, sed etiam tunc sentire incipiebam, quid sit illud quod in alio Psalmo scriptum est: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in secula seculorum laudabunt te. [Psal. 83, 5] Sed cum mihi, (qui, ut jam videbatur, cogitatione & aviditate supernæ illius civitatis habitator effectus, fruebar secundum interiorem hominem non modica visione pacis) accideret illud, quod sibi multi, etsi frustra, accidisse queruntur, ut rursum Ecclesiæ cura familiaris me cogeret implicari negotiis monasterii, [quamvis interpellantibus monasterii curis:] quæ secundum cujusdam coloris sui speciem, aut vere secularia sunt, aut pene secularia judicanda; compulsus sum iterum cum cordis gemitu, non sine formidine, exclamare: Hei mihi, quia incolatus meus prolongatus est, habitavi cum habitantibus Cedar, multum incola fuit anima mea. Et illud, Præcisa est velut a texente vita mea: cum adhuc ordirer, succidit me.

[23] Quod illud fuerit tempus, & an post cœnobii Florensis fundationem requirendum, [unde meritus a Deo singulariter illustrari,] mox videbimus: satis est modo hinc discere, quo spiritu ad orandum laudandumque Deum ageretur Ioachimus; ut minime mireris, si is qui cor suum tanto affectu tradebat, ut vigilaret diluculo ad Dominum, & in conspectu Altißimi deprecaretur, os suum aperiens in oratione; vicißim ab eo meritus sit, ut spiritu intelligentiæ repleretur, atque ita tamquam imbres emitteret eloquia sapientiæ suæ: cum Dominus, cui in oratione confitebatur, consilium illius omne dirigeret, & in absconditis suis consiliaretur, quemadmodum de Sapiente loquitur Ecclesiasticus; & ut sibi reipsa evenisse testatur Ioachimus, sic prosequens cœptum præfationem; Cum ejusmodi gemitus versaretur in corde meo, accidit post annos aliquot, scilicet internæ illius vicißitudinis (de hac enim sola hic agitur, & hæc una cum Prælatura Curatiensi censeri debet habuisse exordium) cum essem apud cœnobium Casæ-Marii, detinentibus me ibi viro venerabili Geraldo Abbate ipsius domus & Fratribus ejus, & colligantibus me sibi insolubili vinculo caritatis: Accidit, inquam, diem adesse solennem, in quo dona sancti Spiritus super Apostolos effusa sunt, & [corda eorum] oleo illo spirituali infusa, [cum eset in Casa-Marii in Pentecoste,] quo unctus est Unigenitus Dei præ consortibus suis. Quia vero non omnino eram expers ab intellectu olei, sed sciebam quod ad hoc ipsum pertineret sacrificium laudis; dolens quod tam diuturno tempore, propter negotia monasterii absens a Choro, tanti beneficii gratia expers eram; statui apud me die illo dicere mihi aliquot Psalmos ad honorem tanti Spiritus, ob reverentiam & honorem diei; sperans donari aliquid in die ipso ab eo, qui dat omnibus affluenter & nemini improperat.

[24] [post molestam in fide hæsitationem,] Interea cum ingrederer oratorium, & adorem omnipotentem Deum coram sancto altari; accidit in me velut hæsitatio quædam de fide Trinitatis, acsi difficile esset intellectu vel fide, esse unum Deum omnes Personas, & omnes Personas unum Deum. Quod cum accideret, oravi valde; & conterritus vehementer, compulsus sum invocare Spiritum sanctum, cujus sacra solennitas præsens erat, ut mihi dignaretur ostendere sacrum mysterium Trinitatis, in quo nobis promissa est a Domino omnis notitia veritatis. [mysterium Trinitatis divinitus edocetur;] Hæc dicens cœpi psallere, ut ad propositum numerum pervenirem. Nec mora, occurrit animo meo forma Psalterii decachordi, & in ipsa tam lucidum & apertum sacræ mysterium Trinitatis, ut protinus compellerer clamare, Quis Deus magnus, sicut Deus noster? Tu es, Deus, qui facis mirabilia. Et illud: Magnus Dominus Deus noster, & magna virtus ejus, & sapientiæ ejus non est numerus. [de eoque scribere Psalterium incipit,] Igitur, donante ipso, mox subscripti operis librum primum in ipso monasterio positus inchoavi, & ex parte perfeci: secundum vero & tertium non ibi tunc, nec eodem tempore, sed quasi post duos annos. Siquidem in tribus libris distinctum est opus istud, secundum quod tres sunt Personæ Deitatis, in quibus fidei nostræ pulchritudo consistit. Et quamvis post opus Concordiæ, quod incepimus primo; & expositionem Apocalypsis, quæ, ignorante me omnimodis exitum rei,nescio qua Dei providentia, ex eodem primo opere nascendo processit; Spiritui sancto, qui & donat quod exhibemus, hoc tertium opusculum dedicare decreverim: quia tamen nihil est in rebus creatis, quod sic attribuatur uni Personæ, ut alienum sit a regno & operatione duarum; [atque in tres libros successive extendit.] non inconvenienter in hoc ipso mysterium rutilat Trinitatis: dum primus liber, in quo agitur de Vase musico, proprietate alti mysterii attribuitur Patri, a quo omnia; secundus, in quo agitur de numero Psalmorum, Sapientiæ divinæ, per quam omnia; tertius, in quo agitur e modo Psalmodiæ & institutione psallentium, eidem sanctæ Unctioni, in qua omnia: quæ cum sit gaudium summi Dei, eos quos sacris replet muneribus, lætos efficit & jucundos.

[25] Hæc ibi, quæ ut ad chronologicos calculos reducantur, definiaturque quo tempore absoluta inchoataque sint opera illa; revocandum in memoriam est, quod scribit Lucas Consentinus Archiepiscopus, [Dederat facultatem scribendi Lucius 3 circa an. 1183,] sese anno 11 Domini Papæ Lucii jam Monachum, primo in Casa-marii vidisse Joachimum, tunc Abbatem Curatii; qui coram eodem Domino Papa & Consistorio ejus, tunc etiam revelare cœpit intelligentiam Scripturarum, & utriusque Testamenti Concordiam, a quo & licentiam scribendi obtinuit & scribere cœpit. Addit Græcus, eidem Pontifici oblatum fuisse librum de prædicta Concordia; adeoque probatum, ut superindultæ scribendi facultati pro talenti multiplicatione adjunxerit, ut Joachimus de cetero, deposito temporalium monasterii onere, enudandis sacræ paginæ arcanis se dederet, illud eidem memorans, in thesauro & sapientia absconditis nullum esse profectum. Sed hæc a principio Vitæ num. 16 expungens abstuli, quoniam ex ipsis Clementis III litteris, anno Pontificatus illius I, id est Christi MCLXXXVIII ad Joachimum datis (quas velut confirmatorias asserti sui ibidem adducit Græcus, & nos retinemus) clare habetur, sanctum virum, [sub quo nihil absolutum est.] jubente & exhortante beatæ memoriæ Lucio Papa, expositionem Apocalypsis & opus Concordiæ inchoasse, & postmodum de Papæ Urbani auctoritate successoris ipsius composuisse. Itaque quietem, quam se adeptum fuisse gratulatur, & a qua se rursum revolutum queritur in ea negotia, quæ pene secularia sunt judicanda, & propter quæ diuturno tempore expers fuit ejus beneficii gratiæq; solitæ ex monastica psalmodia percipi; istam, inquam quietem nolim cum Gregorio Lauro absolutionem a gubernationis onere interpretari, sed tranquillam rerum divinarum contemplationem, quam identidem interpolabant regiminis curæ; neque semel aut bis, [sed opus urgente Vrbano III an. 1185,] sed etiam sæpius in Curiam eum atque ad res forenses revolvebant. Quam vicißitudinem molestiarum & consolationum cum jam inde ab initio susceptæ Prælaturæ experiretur, & experiendo ingemisceret; accidit post anno aliquot, nempe (quemadmodum Bellovacensis lib. 29 cap. 40) anno MCLXXXV exeunte, vel initio sequentis, ut Abbas Joachim de Calabriæ partibus veniret ad Urbanum Papam, morantem apud Veronam, utique negotiorum monasterii causa; eaque occasione cum eo de Apocalypseos mysteriis a se explanari cœptis multa conferret, qualia istic fuse Bellovacensis ex relatu non satis certo exponit. Vrbauo autē operis cœpti absolutionē urgente, cum otium sibi causaretur deesse Ioachimus, facile potuit impetrasse, ut monasterii cura tantisper alteri demandata, [eidem perficiendo vacat Ioachim in Casa-Marii.] quemcumque vellet secessum eligeret. Itaque ad Casam-Marii eum arbitramur rediisse, ubi a Geraldo Abbate detentus manserit, ut Lucas Consentinus scribit, quasi anno uno & dimidio, dictans & emendans simul librum Apocalypsis & Concordiæ. Ubi etiam in ipso tempore, post illustrationem mentis in Pentecoste obtentam, Psalterium decem chordarum incepit.

[26] [interiori spiritus magisterio usus] Quanto autem non tam studii quam orationis fervore ista scriberet Ioachimus, utpote non externo hominum sed interno Spiritus sancti magisterio, quam adeptus erat Scripturarum intelligendarum facultatem in actum opusque educens; colligere utcumque possumus ex iis, quæ super 1 Caput Apocalypseos textu 13 scribit, ad hæc verba, Fui in spiritu in Dominica die; ubi ipse de se in hunc modum narrat: Cum decursis præcedentibus libri Capitulis, pervenirem ad locum istum; tantam, fateor, difficultatem & quasi præter solitum perpessus sum angustias intellectus; ut sentiens oppositum mihi lapidem, ob ostio monumenti habetatus subsisterem; & dans honorem Deo qui pro velle suo claudit & aperit, relicto loco ipso intacto, ad sequentia pertransirem, servans difficultatem eamdem universali Magistro … Cumque me occupatum in multis, circa hoc ipsum oblivio procul duceret; factum est, verso anni circulo, diem adesse Paschalem; mihique, circa horam matutinam excitato a somno, aliquid in libro isto meditanti occurrere; pro quo, confisus de dono Dei, audacior factus sum ad scribendum; quinimo in silendo & non scribendo timidior, nequando tacenti mihi diceretur a Judice: Serve male & piger &c… Etenim cum nonnulla jam caperem, & majora adhuc sacramenta nescirem, quasi quædam pugna gerebatur in mente mea; his quidem, quæ patebant, [qui in Paschali nocte totam ipsi Concordiam & Apocalypsim explicuit.] suadentibus ausum; ceteris autem, difficultatem minantibus. Cum ergo in suprascripta nocte simile aliquid contigisset; circa medium, ut opinor, noctis silentium, & horam qua leo noster de tribu Juda surrexisse æstimatur a mortuis, subito mihi meditanti aliquid, quadam mentis oculis intelligentiæ claritate percepta, de plenitudine libri hujus, & tota veteris ac novi Testamenti concordia revelatio facta est. Eadem fere novißima verba ex Præfatione ad librū Concordiæ profert Gregorius, sed male ipsa referens ad tempus, quo Beatus in monte Thabor pernoctabat ante initam Religionem: quæ patet prorsus spectare ad tempora, paucis annis anteriora Vrbani Pontificatu, & ad initia susceptæ scriptionis sub Lucio pertinere.

[27] Sed nec hac quidem vice, post prædictam in Casa-marii moram, incepta Concordiæ & Apocalypsis opera absolvisse Joachimum; verum in Curatium redivisse, circa finem anni MCLXXXVII, omnino existimamus. Sublato enim XX Octobris e vivis Vrbano, nihil erat cur absolvendo incœpto operi vellet porro inhærere, cum tanto monasterii sui incommodo, [an. 1187, reversus Curatium] quantum Prælati diuturnior absentia nata erat creare. Vrbano Gregorius VIII succeßit, cum quo, mensium vix duorum Pontifice, nihil negotii scimus Joachimo fuisse. Huic autem suffectus primis anni LXXXVIII diebus Clemens, quem diximus, ubi se utcumque evolvit præcipuis novi Pontificatus curis & sextum illius mensem ingressus fuit; scripsit continuo ad Ioachimum, per Apostolica scripta mandans, quatenus laboribus suis in hac parte, scilicet jam nominata Concordiæ & Apocalypseos quas sciebatur habuisse præ manibus, optatum & debitum finem imponens … opus illus complere & diligenter studeret emendare; & veniens quamcitius opportunitas dederit, [Clementis 3 hortatorias accipit:] discussioni Apostolicæ Sedis & judicio se præsentaret. Ergo nihil moratus, mox se ad Pontificem contulit, nec expectandum duxit donec utrumque opus ex voto elimasset; sed promptæ obedientiæ studio, quod absolutum habuit, opus Concordiæ, devotus obtulit. Hinc benevolo erga se Pontifice usus, videtur impetrasse, ut Prælaturam abdicare omnino, & cum uno alterove comite posset solitariam vitam ducere. [eique opus Concordiæ exhibet.] Hoc obtento, primum in Petra-lata vivere cœpit, socium habens Raynerium: inde vero in Florensem solitudinem se transtulit anno sequenti, sedemque fixit die XVIII mensis Iulii. Ex dictis consequens est, neque mirum esse, si Concordiæ opus finiatur in Vrbano, etsi fuerit non huic sed Clementi præsentatum; neque dici posse quod opus Psalterii, non ibi absolutum sit ubi fuerat inchoatum, sed alibi quasi post duos annos, mox a Ioachimi e Casa-marii recessu, fuerit per ductum ad finem, antequam Florensis commoratio plane constituta haberetur.

[28] Scripsit post hæc omnia Joachimus singulares libellos, in Isaiam & Ezechielem Prophetas, [Dein Florense mon. condit,] atque in S. Ioannis Euangelium, item de septem Sigillis contra Iudæos, aliosque nonnullos; quos quoniam necdum potuimus videre, nequimus consequenter statuere quando fuerint exarati; nam scilicet ante vel post fundatam Henrici Imperatoris beneficentia Florensem Abbatiam. Commentarios in Hieremiam Prophetam habemus in nostri Bruxellensis Collegii bibliotheca, ex editione Coloniensi anni 1577, & in eorum cap. 24 legimus, cum scriberentur, in cursu fuisse annum Christi MCXCVII. [& inter alia] Quia vero in eorumdem Commentariorum capite XI, videtur seipsum haud obscure designare, sub nomine Doctoris, cui revelabitur sententia Danielis; conjecturam facimus, trium subsequentium annorum aliquo primum inchoatum fuisse librum, qui super illum Prophetam legitur a Ioachimo compositus. Alia quoque nonnulla, Prædicti Henrici Imperatoris rogatu ab eodem elucidata, huc reserenda credimus; imprimis librum super aliqua capita Nahum, Abacuch, [an. 1197 scribit super Hieremiam] Zachariæ & Malachiæ Prophetarum, ad eumdem Imperatorem. Quæ omnia cum prioribus tribus præcipuis operibus in unum collecta volumen, merito optamus excusa videre, partim ex obsoletis editionibus Venetis, partim ex antiquis Mss. nec scimus unde justius id sperari poßit, quam ex Dunensi Brugis in Flandria monasterio, ubi & viri docti ac curiosi rerum istiusmodi sunt, [tum in Danielem.] & complures ex libris prænotatis manuscripti, ex quibus puriorem lucem accipere possent, quæ nunc multis Venetorum typorum mendis obsita squallent: maxime si collata aliorum ejusdem Ordinis Romæ degentium opera, ad bibliothecæ Vaticanæ aliarumq; almæ Vibis manuscripta iidem libri recenserentur. [Varia ejus opera Mss. Brugis,] Idem posset in Arragonia fieri, ubi in monasterio S. Fidis, secundo lapide a Cæsar-augusta, similiter extare varia Abbatis Joachim Mss. auctor est Carolus de Visch Dunensis, in præcitata Cisterciensis Ordinis Bibliotheca.

§. IV. Quam solide catholiceque de mysterio Trinitatis Joachimus in Psalterio scripserit.

[29] Est sane in omnibus Joachimi operibus ingens & sublimis spiritus, sive cum profunda Scripturarum indagat, & sensus elicit occultißimos; [Ioachimus in libro Psalterii] sive cum vitia, quibus obsitus erat Ecclesiæ ager imperterritus redarguit, superventuraque propterea denuntiat mala; sive cum ipsi imperatori arguendo describit, vel prænuntiat prophetando, præterita, præsentia & futura damna, per ipsum & successores ejus Ecclesiæ juribus ac libertati violenter illata & inferenda. Verum in Psalterio decachordo immensum quantum ipse se superet, & quanta verborum exemplorumque claritate mysteriorum omnium abditißimum elucidet; quanto etiam divinorum sensuum gustu effundat sese in Scripturarum loca eodem facientia, ac velut divinus quidam Psaltes omnes creatæ cognitionis modos ad citharam suam pulsando accommodet: fortis interim & efficax adversus Sabellii atque Arii hæreses, quas validis divinorum librorum telis configit; [contra solas Arii, Sabellii & Gilberti hæreses disputans,] eam etiam nonnumquam tangens, quam in Gilberto Porretano D. Bernardus confutavit, demonstrans quaternitatem ab eo pro Trinitate induci, dum Essentiam divinam a tribus Personis discernere nititur, hoc paralogismo nixus (uti Lucius Turrianus scribit tomo unico diversorum opusculorum, opusculo 7 disp. 1 dub. 1.) Si eadem res est Essentia & Personæ, ergo sicut persona Filii est incarnata & mortua, ita Divinitas: & sicut persona Filii est genita, & Patris generans; eadem res, scilicet Essentia, dicetur generans & genita: quod quia apparebat dici non posse, consequens esse volebat, ut aliud esset Divinitas, aliud Deus sive tres Personæ.

[30] [clarissime docet] Iuvat autem hic paulo exponere fusius ipsa Joachimi verba, & ex principio Psalterii jam dicti colligere quædam, Catholicam veritatem solidißime clarißimeque continentia ac propugnantia. Igitur statim ac ingressus in materiam est, velut diviniori quodam incitatus afflatu, sic loquitur: Quis est, inquit, Catholicorum omnium, nisi frustra sibi nomen orthodoxorum adscribat, qui hoc (sanctorum scilicet animalium acroama, Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus omnipotens) diu noctuque non clamet? qui Deum omnipotentem non unum confiteatur & trinum? Omnes hoc una voce, una confessione fatentur. Est enim Deus unus, sine confusione Personarum; trinus in Personis, sive divisione Substantiæ … Hæc Substantia, quæ Deus est, una est, & summe una; &, supra quam dici possit, simplex est & una Natura. Nec negamus Trinitatem in unius confessione Substantiæ; sed partium scissiones, quas carnalis sibi finxit intellectus, horremus. Veracissime enim tres Personas hoc unum, & hoc unum tres Personas pie ac fideliter confitemur: Patrem a nullo, Filium a Patre, [unamtrium Personarum substantiam,] ab utroque Paraclitum: nasci solum Filium a solo Patre, Spiritum vero sanctum ab utroque procedere. Tres itaque unum sunt, & unum tres; non divisi natura, ut terra, aqua & ignis; non personarum distinctione, ut tres homines ejusdem naturæ; non situ locorum, ut stagnum & fluvius derivatus ab ipso; sed nec omnino ut omnia quæ creata sunt; quia non potest opus opifici, aut factura coæquari factori suo, nec potest figmentum in eum qui se finxit operatione sustolli.

[31] [eamque nulla similitudine explicabilem,] Quia tamen invisibilia ejus, quæ exuperant omnem sensum, non potest infirmitas captivitatis nostræ nisi per res visibiles contemplari; studeat saltem seipsum homo, cum de illa Majestate loqui cupit, ad creaturas nobiliores contemplandas extendere; ut est, in rebus visibilibus, lux; & in invisibilibus, propria quæ hæc cogitat anima. Et si seipsum homo comprehendere potest, inveniet in seipso similitudinem Dei: si etiam semetipsum comprehendere nequit, studeat incunctanter credere spiritualibus viris, quibus datus est spiritus scrutans omnia, etiam profunda Dei, & suam imprudentiam ab hac temeritate compescat. Iniquum est enim incircumscriptum lumen corruptibilibus coæquare corporibus, quibus stultum est vel animam aut Angelum comparare: & satis est infidelis & improbus, qui seipsum discutere nesciens, Deum qui supra se est, sicut vere est, comprehendere se posse ratione considit. Non igitur Divinam substantiam, aut unum Deum, quem trinum esse audis, sic in tres Personas divisum putes, ut tria divisa arbitreris, [& prorsus induiduam Trinitatem:] sicut olivam, myrtum, & palmam, quæ diversæ sunt natura & genere: sed nec ut tres olivas, quæ unius sunt naturæ, sed tamen corporum proprietate disjunctæ: neque ut tres ramos, uni radici infixos, ut Substantiam radicem & tres ramos Hypostases arbitresis, juxta aliquorum perfidiam, quod est inducere quaternitatem: sed si coactis aliqua necessitate figura visibilis accipienda est, saltem, quod nobilius est in rebus ratione carentibus, ipsam lucem accipiamus, quam constat istius veræ lucis qualemcumque habere imaginem.

[32] Hinc progrediens eosque redarguens, qui Essentiam dividere nitebantur a Personis; cum eos similibus quibusdam redarguisset, quorum aliqua inferius exponentur commodius, adversus prostratum errorem his verbis insurgit: O humana temeritas, quam cæca semper! o inimica semper humanæ pietati præsumptio! Si sic existimasti simplicem divinam Substantiam, ut seorsim a Personis cogitaveris illam, Sabellium sub Arrio palliasti: si seorsim a Substantia tres Personas, Arrium sub Sabellii palliatione excusas. [in qua non sit essentia distincta a Personis] Rursum vero cum in forma Psalterii nonnullam Trinitatis similitudinem requisivisset; ne forte putaretur eam usquequaque perfectam credere: Diximus, inquit, superius, quod & sæpe dicendum est, quod simplici illi Naturæ, quæ Deus est… non potest humanis verbis certa similitudo aptari; quia necesse est ut cedat quantitas illi magnitudini, quæ quantitatem non habet; & visibilis forma invisibili Naturæ, & comprehensibile corpus incomprehensibili Deitati… Quid igitur? censemus his omnino abstinendum, ne aliter sermo accipiatur? … Nequaquam … sed opitulante Deo, per Sanctorum orthodoxorum Patrum gradientes itinera, in quorum explanatione plures sustinuerunt labores, confiteamur Deum unum, & summe unum; confiteamur trinum, & veraciter trinum: Patrem a nullo; Filium a Patre, non factum, non creatum, sed genitum; Spiritum sanctum ab utroque, non factum, non creatum, non genitum, sed procedentem. Confiteamur eum sic procedere a Filio, ut tamen hoc ipsum Filius a Patre habeat, a quo est, non donatione gratiæ, [sed tribus una communis, & eadem cum ipsis Deitas,] sed simplicis unitate naturæ. Post hæc ad Psalterii formam triangularem, & ipsius unius tria cornua consideranda digrediens; cum ostendisset a singularitate differre unitatem, quod hæc non nisi in personis pluribus, ipsa in una sola poßit consistere, de summa fidei nostræ iterum sic concludit. Credimus ergo hanc Substantiam, quæ una est, esse tres Personas, non unam tantum; ne singularitas, sicut accidit Sabellio, occurrat pro unitate; & tres Personas unam Substantiam, ne ipsis tribus Personis divisio inesse putetur.

[33] Denique post multa, ad ipsarum, [ideoque veritas 3 Personarum] quibus in hoc mysterio utimur, vocum significationes descendens, cum Bernardo lib. 5 de Consideratione; ut ostendat non esse illas voces cassas, neque vacua nomina; sic concludit: Quamvis Personæ secundum Substantiam dictæ sint, & quamvis Essentia secundum Substantiam dicta sit: hoc tamen interest, quod nomen Personæ pluralem admittat numerum, ita ut tres esse dicantur; Essentia, ut una trium modis omnibus execretur scissionem. Non quia nomen istud habet hoc in proprietate sui: sed quod ita positum est a Patribus, ut esset quo responderemus hæreticis, quærentibus a nobis, Quæ tria, vel quod unum? (quamvis melius quæreremur; Quomodo unum tria, & tria unum?) quia non aliud est ibi unum, & aliud tria; sed ad aliud: quia ipse quidem tres Personæ sunt unum, & hoc unum tres Personæ: & tamen ad aliud dictæ sunt tres Personæ, ad aliud una Substantia vel Essentia. Quia illud dicitur, ut intelligantur etiam tres; istud, ut intelligatur, quod illi tres non sunt a semetipsis aliqua partium scissione divisi. Neque enim aliqua pars est ibi Pater, sicut radix arboris, quæ quodammodo a nullo est; alia Filius, ut surculus, qui a radice, in qua & manet; alia Spiritus sanctus, sicut cortex, qui pertinet ad utrumque: [non autem Personæ unius singularitas.] quia nulla corporalis imago potest summam illam exprimere unitatem, in qua non est minus aliquid in singulis quam in tribus. Quamvis si illa tria, quæ propriis exprimuntur vocabulis, non sunt tres arbores, sed una arbor; quid mirum, si tres Personæ dicantur esse Pater, Filius & Spiritus sanctus, & tamen unus Deus, una Essentia, una Natura?

[34] Quibus per totam primam Distinctionem fuse deductis, & magna auctoritatum, similitudinum, rationum luce declaratis; superest, inquit in secunda, quærere & investigare, quomodo totus Pater intelligatur esse in Filio, & totus Filius in Patre, & totus Spiritus sanctus in Patre & Filio. In tertia proponit, subtili scrutatione pensandum, quomodo in Deitate Trinitatis, quidquid est potens, quidquid eminens, quidquid gloriosum aut felix, totum esse dicatur, credatur, [Argumentum reliquarum Psalterii distinctionum eodem facit,] & intelligatur cujuscumque Personæ; ita ut plenitudo ipsa divinæ sublimitatis non minor sit in singulis quam in tribus; imo & quod trium esse dicitur, non per singulas Personas dividatur in partibus, sed totum sit integre singulorum; excepto quod proprium est Patris, esse Patrem; proprium Filii, esse Filium; proprium Spiritus sancti, esse Spiritum sanctum. Inde ad eum articulum transiens, ex quo pendet notitia Personarum; trium in uno Psalterio cornuum mysteria explanat, quarta & quinta Distinctione: in sexta proponit ordinem communis orationis, qua omnes fere Ecclesiæ preces circumscribuntur, cum primam invocationem ad Patrem facimus; dein addimus, Per Dominum nostrum Iesum Christum; & concludimus, In unitate Spiritus sancti. Ac denique, Distinctione septima & ultima, contemplatur numerum & ordinem decem chordarum, unde Psalterium decachordon nominatur. Atque ita explicit liber primus, qui proprie est, de contemplatione Trinitatis. Hæc summa doctrinæ, quam nobis, de subtilißimo Trinitatis arcano, divina irradiatus luce Ioachimus reliquit: post quam frustra sit alia ejus scrutari opera, in quibus ex occasione dumtaxat attingit, non ex professo tractat materiam istam. Sic autem eam hic tractat, ut nihil disputet, nisi contra antiquas Arrii aut Sabellii hæreses; novatores autem aliquos (qui ab alterutra ægre seipsos poterant secernere, cum Deitatem sive communem Naturam, a Personis distinctam, velut aliquid quartum, inducerent) tacitis dumtaxat nominibus arguit, eodem prorsus modo, quo tales ante ipsum arguerat S. Bernardus.

[35] Quia tamen his non obstantibus venire alicui formido poßit, [nec uspiam jam dictis contraria in Psalterio docet Ioachim] ne locis superius productis fortassis quadret, quod de libello a se damnato dicit Concilium; & verba quidem sententiæ Catholica, sensus hæreticus sit, indicantibus eum adjunctis aliis manifeste hæreticis; placet exhibere primum verba Concilii id in libello arguentis; deinde ostendere, eas Scripturas atque similitudines, quas in Libello ut perperam usurpatas damnat Concilium, in Psalterio neutiquam sic usurpari, ut redargui poßint. Verba Concilii sunt. Quamvis concedat, Auctor Libelli, quod Pater, & Filius, & Spiritus sanctus, sunt una Essentia, una Substantia, & una Natura; unitatem hujusmodi, non veram & propriam, sed quasi collectivam & similitudinariam esse, fatetur; quemadmodum dicuntur, multi homines unus Populus, & multi fideles una Ecclesia, juxta illud, Multitudinis credentium erat cor unum & anima una; & Qui adhæret Deo, unus Spiritus est cum illo; item, Qui plantat, & qui rigat, unum sunt; & Omnes unum corpus sumus in Christo: rursus in libro Regum, [licet iisdem cum Libello damnato Scripturis & similibus utens;] Populus meus & populus tuus unum sunt. Ad hanc autem sententiam adstruendam, illud potissimum verbum inducit, quod Christus de fidelibus inquit in Euangelio, Volo, Pater, ut sint unum in nobis, sicut & nos unum sumus: ut sint consummati in unum. Non enim, ut ait, fideles Christi sunt unum, id est una res quæ communis sit omnibus: sed hoc modo sunt unum, id est, una Ecclesia, propter Catholicæ fidei veritatem; & tandem unum Regnum, propter unionem indissolubilis caritatis: quemadmodum in Canonica Joannis Epistola legitur, Quia tres sunt qui testimonium dant in cælo, Pater, & Filius, & Spiritus sanctus, & hi tres unum sunt: statimque subjungitur, Et tres sunt qui testimonium dant in terra, spiritus, aqua, & sanguis, & hi tres unum sunt, sicut in quibusdam codicibus legitur.

[36] Scrutatus Psalterium tria potißimum invenio loca, quæ, si solum attendas verborum sonum iisdem & scripturis & similitudinibus nituntur; sed sensu & fine perquam diversißimo. Nam quoad illud, Volo Pater, [quia iis utitur sensu plane diverso:] habetur id paulo post principium Distinctionis 2, ubi non quæritur, quomodo unus Deus sint tres Personæ, ipsique tres in una communi Essentia subsistentes, quod fuerat in prima distinctione tractatum; sed quomodo totus Pater intelligatur esse in Filio, & totus Filius in Patre, quorum essentialis beatitudo in indivisione voluntatis consistens, quadamtenus hominibus communicatur, per similitudinem; imperfectißimam illam quidem, sed talem tamen, quam etiam Christus suis fidelibus optaverit commendaveritque. Locus ipse ita habet: Si de creatura dicitur aliquid, quod sit bonum & felix; necesse est, ut dicatur verius de eo, qui sine quantitate bonus & felix est, habens essentialiter in seipso, quod communicet exterius Electis suis, sive per imaginem & similitudinem, sive per gratiam. Quocirca, quia ipse in unitate trinus est, quæsivit semper & quæret, quomodo plures homines & diversi populi convenirent in unum sciens, quod nulla possit esse felicitas, ubi scissio & divisio est, omne enim regnum in seipso divisum desolabitur. Inde est quod Filius orat pro Electis suis, ut sint unum, ad suæ & Patris sui similitudinis unitatem, dicens sic; Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi, ut sint unum, sicut & nos. Et hoc quidem de Apostolis; deinde, post pauca quæ retulit, adjecit & ait: Non pro his rogo tantum, sed pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me, ut omnes unum sint, sicut tu Pater in me, & ego in te, ut & ipsi in nobis unum sint. Et paulo post: Ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis; ut sint unum, [ut patet ex locis ubi Christus unitatem suis petit,] sicut & nos unum sumus. Certe audivimus ex verbo veritatis, quomodo nos velit Filius esse unum, ad imaginem & similitudinem illius unitatis, qua ipse & Pater unum sunt. Est autem veritas illa (secundum quam similes ipsis fieri possumus) in spiritu, secundum illud quod scriptum est in Actibus Apostolorum, Multitudinis autem credentium erat cor unum, & anima una: & secundum hunc modum unitatis accipiendum est illud quod Apostolus ait: Qui adhæret Domino, unus spiritus est, &c.

[37] Item Distinctione prima, volens demonstrare quod aliter dicatur Unus, aliter Unitas; eo quod τὸ Unus singularitatem importet; Unitas, id est Unio, pluralitatem, sic discurrit Ioachim. Et hoc, quod mirabile est, diligenter attende. Aliud sonat Unus, aliud Unitas. Unum enim absolute dici nequit, nisi de una persona; Unitas vero proprie dici non potest, [& Ioachim unitatem non nisi inter plures esse docet;] nisi de duobus ad minus. Neque enim cum jubemur consistere in unitate spiritus, ad singularem personam referri posse credendum est; sed ad populum, ad conventum, ad plebem. Cum enim dicitur absolute, Unus est hic aut illic; Non est in loco illo nisi unus; personam incunctanter intelligo. Si vero dicitur, Unus est in loco, ut protinus addatur, Quasi; potest Unus accipi de collectione multorum, ut Unus populus, Una plebs. Sic igitur cum dicimus, Pater, & Filius & Spiritus sanctus; non audemus dicere, Unus sunt; nisi consequenter addatur, Deus. Si ergo dicimus, Tres Personæ unum sunt, Catholica confessio est: qui autem dicit, Pater, Filius & Spiritus sanctus unus sunt, Sabellianæ hæreseos asseverator efficitur. Constat igitur, quod neque Trinitas, neque Unitas de una Persona simpliciter dici potest: sed Trinitas dicitur, de tribus Personis; Unitas de Substantia una, non unius Personæ, sed trium Personarum. Vides, ut hæc, integre considerata, orthodoxa sint quam quæ maxime, nec ullam habeant affinitatem ad doctrinam damnatam in Concilio, licet ex eisdem Scripturis procedant.

[38] [aut quomodo alia sit hujus vocis significatio quam qua dicitur Trinitas.] Idem procul dubio judicabis de tertio loco, qui sumi posset ex eadem prima Distinctione, cum dicitur: Multum interest inter assignationem Trinitatis, & assignationem Unitatis, & non eodem pondere rationis demonstratur utrumque. Non enim invenio aliquod quartum, quod possim ostendere sciscitanti, quando ostendimus illa tria: & ideo necesse habemus reducere mentis oculos ad tres illas Personas, in quibus assignavimus Trinitatem, & dicere; tria ipsa, esse Unum, esse unam Substantiam, unum Deum. Quomodo, (ut non rem similem, ☞ sed dissimilem dicam) Tribus Juda, & Tribus Benjamin, & Tribus Levi, quæ remanserunt filiis David in templo Domini, unus simul Populus dictæ sunt. Neque enim cum dico, Unus populus, quartum aliquid assigno; sed dico, quod unitas est in tribus illis, eo quod non sint scissæ a Domo David, quomodo reliquæ Tribus. Quo sane loco non statuitur inter divinas Personas unitas solum similitudinaria & collectiva, quod aliqua forte verba, accepta seorsim, & absq; notata ab Auctore per appositam parenthesim dißimilitudine facerent videri; sed, uti ex totius ratiocinii contextu apparet, hoc solū ostenditur; Vnitatem, sive veram, inter tria relativa, quales sunt tres Personæ divinæ; sive similitudinariam, inter tria absoluta, quales sunt tres supranominatæ Tribus; posse & debere intelligi, absque eo quod quartum aliquod intelligatur; ita scilicet commune tribus in modo concipiendi & loquendi, ut tamen ab ipsis realiter distinguatur: nam de Rationis distinctione nulla hic est quæstio, ut patet in exemplis allatis; cum alius sit conceptus formalis trium Tribuum vel Personarum, alius unius Dei vel Populi.

[39] Atque hic observa, eam Distinctionem, quæ a solo intellectu est, [Distinctionem rationis nominare in sueti Veteres,] rem eamdem aliter atque aliter repræsentante, uti veri nominis Distinctio non est, sed solum sub quadam alienatione vocis, a suo primario significato abductæ; sub ea tamen alienatione aptißimæ ad enodandas multas in Logica & Metaphysica ipsaque Theologia difficultates; ita vix aut ne vix quidem antiquis Patribus nominatam fuisse. Hinc factum ut Gilbertus, & qui post ipsum, utendo voce Distinctionis, visi sunt aliquam realem diversitatem inducere inter Essentiam & Personas, Deum & Divinitatem, paßi sint a S. Bernardo aliisque contradictiones tantas, ac pro hæreticis fuerint explosi. Audi Bernardum lib. 5 de Consideratione ad Eugenium: Quid? inquiunt; Negas, Deum habere Divinitatem? Non: sed quod habet, hoc est. Negas, Divinitatem Deum esse? Non: sed non aliam quam quæ ipse est. Si tu aliam invenisti, adjuvet me Trinitas Deus, adversus illam tota me contumacia erigo. Quaternitas orbem disterminat, non signat Trinitatem. Deus, Trinitas est: Deus, trium singuli Personarum: si quartam adjicere placet Divinitatem, interim ego hanc, quæ Deus nō est, persuasi mihi non adorandam. Mirum porro videri non debet, si Distinctionis vocē, nunc inter Scholasticos, etiam cum de Divinis loquuntur, [horruerunt eam vocem in Divinis, realem intelligendo:] usitatißimam, vix aut ne vix quidem tolerabilem visam dixerim antiquis, non nisi realem diversitatem ea significare solitis. Multa, olim aspera & auditu dura, usus & neceßitas commodius explicandi conceptus nostros lævigavit, etiam in mysterio de quo agimus. Quid enim hodie usitatius quam tres Personas, appellare tres Hypostases? & Hypostaticam unionem, quæ naturam Humanam Verbo conjungit? Hæc tamen si tunc dicta fuissent, cum Latinis vox Hypostasis putabatur Substantiam sive Naturam significare, Tritheitarum, in Deitate Ternionem adstruentium; vel Eutychianorum, unam ex Divina & Humana in Christo naturam somniantium, insinuassent errores. Postea autem cum Græci docerent, Hypostasim aliud sibi non esse, [sicuti olim tres Hypostases Latini,] quam quod Latine diceretur Subsistentia; immeritoque se argui a Latinis, si quando tres Hypostases nominabant; & eosdem urgerent ut secum loquerentur, qui idem secum profitebantur sentire: S. Hieronymus tamen modis omnibus obtestabatur S. Damasum Papam Epist. 57, ut tres Hypostases tacerentur, & una teneretur: quia tota, inquit, secularium litterarum schola nihil aliud Hypostasim, [& Græce tres Personas.] nisi Usiam, id est Essentiam, novit. Econtrario Græci diu horruerunt, Personæ nomen multiplicare in Deo: quantumvis Latinis eos multum conciliare conatus S. Athanasius, operose ostenderet, notionem unam eamdemq; subesse utrique voci, Hypostasis & Persona, prout hanc Latini, istam ipsi multiplicabant.

[40] Ex dictis satis liquido constat, quam pura & orthodoxa fuerit Joachimi Abbatis doctrina, circa mysterium sanctißimæ & individuæ Trinitatis, [Exurgentes hinc circa Libellum in Lateran. damnatum quæstiones, cur resecentur.] saltem ultimis quindecim aut sedecim vitæ annis, intra quos elaboratum Psalterium fuit, quæcumque demum fuerit sententia junioris. Et hoc posito multiplex subnascitur quæstio circa Libellum, citra controversiam hæreticißimum meritoque damnatum in Lateranensi; ipsiusne revera, an alterius Auctoris, Joachimi nomine & auctoritate abusi, ille fuerit: tum etiam extremæne Patris sui voluntati Florenses satisfecerint, omnia ejus opera ac nominatim Psalterium istud, unde certius sciri ejus sententia potuisset, Sanctæ Sedi offerendo; an vero solam subjectionis Epistolam, cujus solius Decretum meminit: ac denique quomodo in ea causa Florenses se gesserint, haud dubie præsentes Concilio etiam ipsi, & inter illos ipse verosimiliter Ioachimi Scriba Lucas, statim a Sancti morte factus Consentinus Archiepiscopus. Verum nulla hactenus occurrente ratione, quæ omnibus omnino faciat difficultatibus satis, tantisper supersedendum mihi censeo disquisitione, non absolute necessaria. Satis sit dixisse, frustra hinc sibi præsidium petere nostri temporis Novatores, quasi ejus pro quo depugnant Auctoris & Ioachimi similis causa sit. Nec enim dubitari volunt illi, quin sui Auctoris liber sit quem Pontifices damnaverunt: hi vero definitive pronuntiarunt, sententias quinque ex eo sumptas, a se confixas secundum Auctoris ipsius mentem, expensam a se examinatamque. Quare prætermißis illis, tamquam nodum in scirpo quærentibus, & omnem Pontificiarum definitionum infallibilitatem suffodientibus etiam circa quæstionem juris; ad alia transeo.

§. V. Propheticus B. Joachimi spiritus, veris rerum eventis comprobatus, in Henrico VI ejusque posteris.

[41] Qvibus B. Joachimi doctrina vel damnata hæreseos vel suspecta fuit, [Multa de eo feruntur vel incerta,] nihil mirum est eos aliter de prophetico ejusdem spiritu locutos esse quam viri sanctitas merebatur: quos antequam refellamus, operæ pretium est in paucis minime ambiguæ sed clarißimæ veritatis exemplis, iisque ex ipsius scriptis, non vero ex alieno relatu acceptis, manifestum facere, quam veracem illustrationem superni luminis, præ humanæ præsagitionis incerto fulgore, fuerit vaticinando secutus: ut ex his quæ facta sunt, de illis quoque quæ necdum evenere imposterum ferri judicium poßit. Non igitur utriusque Siciliæ regno inauspicatas Frederici atque Constantiæ nuptias, ut Ioachimi notatas vaticiniis; non infelicem Transmarinæ expeditionis successum, prædictum Philippo Richardoque Franciæ & Angliæ Regibus, Messanæ sub annum MCXC, [vel privatis personis data vaticinia:] aut Frederico Imperatori Veronæ ante quinquennium; non denique ipsius Henrici ex Constantia illa nati primam ad obtinendum maternum regnum expeditionem adversus Tancredum irritam, & prosperum iterandi conatus eventum, aliaque similia in medium adducemus; quia hæc aliorum dumtaxat relatu, nec satis convenientibus scriptorum testimoniis novimus. Non etiam privatorum hominum casus prævisos, aut secreta cordium manifestata attingam; quia horum vix minima pars notata est, & solius referentis fide nituntur. Sed res publice notas, & ab ipsomet Joachimo prius quam acciderent consignatas scripto, adducam in probationem prophetici spiritus, quo fuit cunctis admirabilis; & Deo, soli præscio futurarum, magnæ familiaritatis prærogativa conjunctus apparuit.

[42] [publica & ex ipsiusmet scriptis certa sunt,] Primus igitur veridicæ prædictionis testis nobis erit Tancredus, Rogerii Ducis filius nothus, præterita Constantia, ejusdem Ducis ac deinde Regis prole posthuma, Rex electus a Siculis, & confirmatus ab Apostolica Sede; ad cujus jus videbatur devolutum Regnum, deficientibus sexus masculi heredibus legitimis, per mortem Guilielmi Mali, qui erat Contantiæ frater, & filii ejus itidem Guilielmi, sed cognomine Boni. Huic Tancredo cum suspectus esse cœpisset Joachimus, quasi Henrici partibus contra ipsum favens, excanduit impotens iræ animus adversus virum Dei, easque minas jacere auditus est, de quibus amicus quidam Messanensis Joachimum admonens, hoc responsum accepit, Nonis octobris anno MCXCI scriptum: Accepi litteras tuas, ex quibus Tancredi Regis minas contra me & contra familiam meam intellexi: [quod prædixerit exterminandam Tancredi posteritatem,] sed præsidium Altissimi non modo servabit cœnobium patriamque meam, sed omnia in bonum convertet. Suscitabit ab Aquilone potentiam, & rursum confringetur cornu superbi: quod nempe, in prima Neapolitani regni occupatione per Henricum, ut cumque fractum; comminutum est penitus, in ejusdem Henrici reditu feliciori, cujus favore Joachimo & Florensi Ordini ad votum ferme fluxerunt omnia.

[43] Hoc autem multo clarius distinctiusque ipsimet Tancredo denuntiavit; [litteris ad ipsum Regem datis:] quando comminanti, se brevi in utraque Sicilia constructa cœnobia Ordinis sui demoliturum, anno MCXCIII Nonis Julii, rescripsit in hunc modum: Perlegi minacem epistolam Majestatis tuæ, cui numquam officere volui, sed voluntatem Regis Regum Dei adimplevi. Hæc dicit Dominus: Egredietur rursus ut ignis indignatio mea, & succendetur Rex impius. Cadet qui sedet in axe, & ob desperationem tabescet. Nati ejus sterilescent ferro, & oculi eorum igne perdentur, ut pereat memoria generationis suæ. Oro tamen incessanter, ut avertat Deus iram suam a Majestate tua, quam humillime, ut par est, revereor. Extat epistola utraque, nec non comminatoria Tancredi ad Joachimum, in libro Ms. Abbatiæ Florensis, indeque profertur a Gregorio de Lauro cap. 32. Quam autem verax prædictio fuerit, annus mox subsequens declaravit, quando præmortuo primogenito eodemque regni jam consorte Rogerio, Tancredus ipse contabuit Februario mense: & hanc suam occasionem ratus Henricus in Italiam rediit, [prout anno mox secuto factum.] quidquid in ea Siculæ ditionis erat in potestatem redegit, Panormum mense Decembri transiit, Wilhelmum Regem puerum, cum matre & sororibus, ac præcipuis Normannicæ nobilitatis capitibus, fraude ac dolo cepit, & anno MCXCV in Alemanniam avexit; ubi excæcatum Wilhelmum Baronius ait: exectum alibi necdum legimus, credibile tamen facit iste non inusitatus huic Henrico sævitiæ modus, Rogerio teste exercitus in Margaritum Siciliæ Admiralem. Quin & Ioannes Casinensis Monachus, in Chronico Fossæ-novæ apud Vghellum, generalibus terminis inclusisse videtur evirationem & excæcationem Wilhelmi, dum de ipso ejusque matre & sororibus, in captivitatem abductis, sic canit: --- Pueri cum matre ligantur… & post pauca:

Lumine turbato puero, & post multa necato,
Mater & imbellæ binæ vixere puellæ.

[44] Sed ista de Tancredo ex epistola privatim scripta habemus: quæ autem de Henrico Imperatore, ejusque in Imperio successoribus duobus, nec non de Henrici filio Frederico II vaticinatus est, super Hieremiam scribens, [Item Henrico IV mortuo scindendum inter duos successores Imperium,] publico totius orbis judicio exposuit, & certißimo videmus eventu probata. Ita ergo super Caput 4 commentans ait: Tolletur Imperium post Henricum, cujus est liber iste, & ad quem sermo dirigitur jussu suo, volentem scire mysteria Danielis… Utrum autem inter Henricum hunc & heredem alius surgat, illi videbunt, qui supererunt: quia necesse est ut inter Balthassar & Nabuchodonosor detur Imperium de pauperibus terræ, Regibus in modico regnaturis. In Caput autem 20, ita scribit: Vide autem tu (Henricum alloquitur) qui Vipera diceris, ne te pereunte morteque prævento, Imperii latera disrumpantur; & aliqui, quasi duæ Viperæ, ad apicem potestatis ascendant: & quasi alter Evilmerodach unus eorum obtineat, qui in brevi tempore a morsu Reguli retro cadat.

[45] Annus agebatur, cum ista scriberet Joachimus MCXCVII; & mox vaticinii sui eventum vidit. Mortuus enim Henricus est anno subsequenti, die XXX Septembris; & scissis in partes Electoribus pariter ad Imperiū evecti sunt, Ottho Saxoniæ Dux, & demortui frater Philippus Dux Sueviæ, hic Moguntiæ, iste Aquisgrani coronatus. Hinc lites & bella per novem annos continua extitere, donec pax coaluit, [quod item factum proximo a prædictione anno.] tradita Otthoni in uxorem Beatrice Philippi præmortui filia, cum titulo Romanorum Regis. Decem deinde annis superstes Ottho, Imperium neque pacatum nec felix habuit. Fredericus enim, Henrici filius, quem Siciliæ Regno investiendum ab Apostolica Sede paulo ante mortem curaverat pater, contra Otthonem se sublevavit, imo & in Germaniam anno MCCXI venire non extimuit; obtinuitque anno sequenti, ut in publicis Imperii comitiis Rex designaretur Romanorum; itaque paulatim invaluit ejus potentia contempto Otthone, ut hic demum ab omnibus derelictus expiraverit, anno MCCXVIII die XV Martii. Atque hoc est quod a morsu Reguli retro casurum Otthonem prædixerat Vates, de quo Regulo, Frederico videlicet, ita fuerat eodem loco paulo ante vaticinatus: Audi tu, Domine Imperator, & attende quod dicitur, De radice Colubri egredietur Regulus, [Postea, Philippo occiso, contra Otthonem sine socio regnantem] & semen ejus absorbens Volucrem. Tu enim es Coluber in via, ob mala nempe Siciliæ & Italiæ illata, & ob dolos quibus Normannicā nobilitatē ipsumque Pontificem circumvenisti: sed Successor tuus, scilicet filius Fredericus, multo potentior futurus in ecclesiæ Romanæ subversionem, erit quasi Cerastes in via: sub quo, apud matrem in puerilibus annis post tuam mortem in Sicilia delitescente, ejus Imperium scindetur, duobus simul ad Coronam electis; & cadet Ascensor aliquis ad ipsum perveniens, scilicet Philippus. Tu enim, Henrice, velut Coluber tortuosus, [insurrexit Fredericus II, eoque supplantato,] ultro citroque serpens ex Germania in Italiam, tandem in Sicilia moriens, educeris e regno: Successor autem tuus Fredericus, postquam adoleverit, de Sicilia, velut de caverna sua, exiliet; qui in Germaniam veniens contra Otthonem, non tam armis quam præsentia sua, quasi Regulus seu Basiliscus, intuitu suo omnia dissipabit. Hic dicitur Cerastes, id est Cornutus: quia forsitan ad regna plura ascendet. Vel timendum est, ne ungulam equi mordeat, lacerando Ecclesiam scilicet, circa extrema tempora sua; & cadere faciat Ascensorem, summum Pontificem vel Prælatos, [etiam Pontificem conatus subvertere,] quasi cessare [faciens] Principem opprobrii sui, quia forsitan sibi suam malitiam improperabunt: vel forsan cultum Dei imminuet, adhibitis sibi cornibus gentium immundarum.

[46] Nemo tam est ecclesiasticæ incuriosus historiæ, quin, si modo primis eam gustavit labris, noverit non tantum subrutum Imperium Otthonis machinationibus Frederici, qui primus est oraculi sensus: sed & Fredericianum schisma in Ecclesia suscitatum, & Crucesignatorum pios conatus elusos, primum diuturna cunctatione, deinde turpi fœdere inito cum Saracenis, Terræ sanctæ invasoribus, quos etiam ex Africa in Italiam induxit: quæ duo per disiunctivam Vel subnectuntur, copulative autem capi etiam possunt. Sed absque disjunctione paulo post loquitur, & illa Isaiæ verba, quibus dicitur Leæna, & Leo, & ex eis Vipera, & Regulus volans, secundo loco interpretans de afflictionibus Romanæ Ecclesiæ; Videtur inquit, Ecclesiæ scilicet, quadripartitam ab Imperio sustinere jacturam. Et primo quidem ab Henrico primo Alemannorum Rege, quasi a Leæna; secundo a Friderico Patre tuo, quasi a Leone; tertio quasi a Vipera, a teipso, Henrice; quarto quasi a Regulo successore tuo; qui idcirco volatilis dicitur, quia majoris dignitatis erit ceteris Regibus filiæ Babylonis. Quod si ita est, imo quia sic futurum (nota, non conjectantis, sed prophetice asseverantis fiduciam, etsi modestiæ causa alias sæpe utatur dubitativis particulis) videtur quod in eo Imperiale fastigium deficiat, [& majorum suorum exemplo vexans Ecclesiam,] scilicet de familia Suevorum; & protendatur vita ejus, non quasi Imperatoris supremi, sed quasi Regis unius privati, intra sive in sexaginta annis, in quibus necesse est dolorem & laborem perpeti Ecclesiam, tam ab extraneis quam a suis: quos annos a Frederici electione, facta anno MCCXII, ad Rudolphum Habspurgicum, anno MCCLXXIII electum, numerabit, quisquis continuas Ecclesiæ & Imperii turbationes, ad illum usque annum inter Electorum schismata protractas, considerabit.

[47] Posthæc autem de Frederico, ad Henrici immediatos successores se reflectens Joachimus, [a qua fuerat sublimatus,] subjungit de Imperii scißione prophetiam, verbis supra allegatis; & Otthonis, per Regulum subvertendi, exposito lapsu, sic de eo prosequitur. Sane ipse Regulus altius volabit & latius, ut per cunctam Imperii latitudinem affligat Ecclesiam; & quasi absorpturus Volucrem, id est Ecclesiam, quæ solet designari per Columbam, in seipso vel in semine, in templo sedeat, quasi Deus. Hic tamen interim blandietur facie, in principio ortus sui (quippe ut in caput 51 dicit; Mamillis Sponsæ Agni lactandus, scilicet Ecclesiæ auxiliis, quæ eum primum ad Siciliæ regnum adhuc infantem, virum deinde ad Imperium Romanum evexit) sed tempore procedente, velut alter Balthassar, abutetur in feminarum concupiscentiis, Templi, scilicet Ecclesiæ, vasis. Nam volatus ejus, etsi culpam insinuet, tamen dolose & invide ipsum innuit esse venturum: [tandem Imperio privatus est,] Verba, inquit, oris ejus iniquitas & dolus, quo usque veniatur ad odium Mardochæi, manifestam contra Pontificem Romanum rebellionem; & sit cor ejus contra testamentum sanctum, fœdus scilicet Cruce signatorum pro recuperatione Terræsanctæ: quemadmodum Aman contra populum Iudæorum. Si enim quæris, sicut & quæris, quis sit finis ejus: Esaias edocet, qui describit: Cadet in gladio non viri, & gladius non hominis vorabit eum … gladius scilicet non humanus, sed gladius spiritus verbi; ut scias, quod sine manibus conteratur & educatur de caverna Ecclesiæ. Diro nempe anathemate, identidem variis de causis innovato, obstrictus Fredericus; [sententia Concilii Lugdunensis,] tandem in Concilio universali Lugduni, anno MCCXXIV, Imperiali exutus est dignitate, tamquam sacrilegus, hæreticus, blasphemus, & Ecclesiæ rebellis; exindeque totis viribus conanti Romanum Pontificem subvertere, & propalam Ecclesiam oppugnanti, retro abiit fortuna; donec tandem a Manfredo notho suo suffocatus interiit anno MCCL, turbarum plenum relinquens Imperium, quæ usque ad Rodulphi Habspurgici electionem anno MCCLXXIII factam perdurarunt.

[48] Eamdem depositionem Frederici clarius etiam expreßit Propheta, super Caput 4, ubi Suevorum Imperatorum adversus Ecclesiam sacrilegos ausus, partim præteritos, [prout non uno loco clarissime] partim futuros, describit his verbis: Prorsus futurum est, ut de Philisthæa, id est, Italia scandala surgant, quæ non tantum seipsos, sed etiam Ecclesiam Romanam exturbent: quia de radice. Colubri egredietur Regulus (scilicet Fredericus Ænobarbus, prognatus filia Henrici senioris, qui in Ecclesiam schisma per Antipapæ sublevationem induxit) & semen ejus Henricus Junior, & ceteri qui de sua progenie vel propagatione procedent, nempe Fredericus, Manfredus, Conradinus: quorum cor erit ad affligendam Ecclesiam & delendum populum Christianum, & maxime Clericorum: quia secundum quod legitur, Cor ferreum dabitur ei; & cum infidelibus habitatio, id est conversatio ejus, donec crescant ungues ejus, filii & propinqui, in similitudinem aquilarum volantium altius, id est extollentium se supra omne quod dicitur Deus, & supra quam credi potest universa devastet. Nec obstat quod translatum est regnum & imperium Babylonis a Nabuchodonosor, & datum Evilmerodach: quia revera tolletur Imperium post Henricum &c. ut supra num. 44: & postquam declaravit, quomodo nihilominus regnum Nabuchodonosoris, id est Henrici restituendum esset Frederico ejus filio, addit futurum, [omnia & singula predixit Ioachimus:] ut abutatur vasis ecclesiæ, libertatibus, legatis, & fidelibus aliis, quos ad Concilium proficiscentes fraudulenter & violenter intercepit atque captivos habuit; & propter hoc aliaque gravißima scelera, videat manum in pariete describentem, id est, sententiam contra ipsum de Imperio corruendum; & velut alter Balthassar abutatur regno contra Samuelis imperium, imo contra Domini voluntatem, Imperatoris titulo per annos XXV post suam abdicationem utens, & tyrannice regnans.

[49] [qui etiam videtur vaticinatus de Manfredo,] Atq, hæc hactenus manifesta omnia: de Manfredo, Frederici II notho & Siciliæ tyranno, post patrem adversus Ecclesiam surrecturo, non ita manifeste. Videtur tamen etiam de illo prophetasse. Nam præter superius dicta universim de tota Henrici progenie, ad ipsum videtur nominatim respexisse, quando super caput 20 Hieremiæ, regno Siculo, tribulando atque angustiando, adaptat quod dicitur Isaiæ 30, versu 6. In terra tribulationis & angustiæ Leæna & Leo, ex eis Vipera & Regulus volans; itaque ipsum Henricum alloquitur: Quod si tu es Leo, Leæna Regina Siciliæ, Constantia Henrici uxor, ex vobis Vipera filius orietur, Fredericus scilicet, de qua Vipera est Regulus egressurus, qui sub specie pietatis, legitimis Frederici beredibus, Conrado ac deinde Conradino, servandæ, cultum Ecclesiasticum immutabit; utriusque Siciliæ regna trahens in rebellionem contra Ecclesiam, ipsosque contra eam Saracenos immittens. [tyrannidem in Sicilia occupaturo.] Quæ aliaque similia, hactenus ex præcitato super Hieremiæ Caput 20 Commentario superius prolata de Frederico, cum scripsisset Joachimus, nihil Henricum, quantumcumque erga se beneficum, & in cujus gratiam scribere aggressus erat, reveritus, ita concludit: Si prospera tibi annuntio vel adversa, non satis timeo neque placere contendo: quia divini verbi consilium non est hominibus alligatum.

§ VI. Destruuntur figmenta, quorum occasione suspectus quibusdam fuit Abbatis Joachimi Propheticus spiritus.

[50] Enimvero tam certas determinatasque futurorum eventuum prænotiones, [Obpræjudicium de sana doctrina Ioachimi,] quales superius explicuimus, quiscumque attente considerabit; eum putamus, haud facile assensurum scriptoribus, quamvis magnæ auctoritatis, qui, ob præconcepta adversus sanam Joachimi doctrinam judicia, credidere, ipsum istiusmodi prævidisse, non prophetico spiritu, sed conjectura mentis humanæ, quæ aliquando ad verum pervenit, aliquando fallitur, ut ait D. Thomas in 4 dist. 43 qu. 1 art. 3 ad 3. addens, similiter videri esse de dictis Abbatis Joachim, qui per tales conjecturas de futuris aliqua vera prædixit, & in aliquibus deceptus fuit. Salva enim sancti Doctoris reverentia, persuademus nobis, libros Joachimi levi dumtaxat oculo & mente præoccupata lectos ei fuisse, aut ne lectos quidem, sed incerto relatu perlata ad ipsum in quibus prædicendis deceptus fuerit; vel in genere tantum secutum esse sui seculi sensum, quo multa sub Joachimi nomine circumferebantur, fictitia prorsus atque inania; quorum nugacitas efficiebat, ut suspensi hærerent sapientißimi quique, [& falsa oracula eidem afficta,] quo loco haberent Joachimum, vel quid de spiritu illius statuerent. Quanticumque enim eum facerent Florenses sui, plurimi tamen ob definitionem Concilii pergebant habere suspectum de hæresi; Florensium æmulis Cisterciensibus haud segniter eam famam promoventibus, ad denigrationem eorum, quorum rigori sua collata disciplina, tantopere antea commendata, laxioris observantiæ esse videbatur.

[51] [suspectus fit illius spiritus,] Hoc tamen futurum, simul & mala ideo Cisterciensi Ordini obventura, præcognovisse ipsum Joachimum, super caput II Hieremiæ scribentem, haud exigua veri similitudine asseritur ab illius defensoribus, totum autē locum quem huc distulimus, nunc exhibemus. Verba Prohetæ hæc sunt: Ad viros Anathoth, qui quærunt animam tuam & dicunt, Non prophetabis in nomine Domini, & morieris in manibus nostris: propterea hæc dicit Dominus exercituum: Ecce ego visitabo super eos: juvenes morientur gladio, filii eorum & filiæ in fame, & reliquiæ non erunt ex eis: inducam enim malum super viros Anathoth, annum visitationis eorum. [Cistereiensibus æmulis ipsum deprimentibus] Hunc autē locum ita exponit Ioachimus. A quibusdam Cisterciensium egredietur iniquitas hæc, ut Doctor ille (quem antea prædixerat in judicio Ecclesiæ invidiose traducendum atque damnandum) non prophetet in nomine Domini; & in eorum manibus, id est operibus & confiliis, moriatur, scilicet, reprobetur: dum nempe prophetias ejus pro imposturis irrident, & doctrinam velut hæreticam traducunt. Sed quid inde sequitur? Juvenes eorum &c. Juvenes sunt Priores, filii Monachi, filiæ Monasteria (quæ Cisterciensibus per Filiationes a quinque Matribus procedentes distinguuntur) vel Obedientiæ eorum. Primi, morientur in gladio reipublicæ, inductis super eos nempe Abbatibus Commendatariis: secundi, [quos prædicit puniendos per Commendus,] in fame doctrinæ catholicæ deficient; dum scilicet mercenarii illi, se suosque de bonis monasteriorum impinguantes, Monachis vix necessaria relinquent victui, nedum de sacrarum litterarum studiis excitandis promovendisque laborabunt: reliquiæ Ordinis, in defectum regularis observantiæ. Inducam enim malum super viros Anathoth, scilicet super Prælatos majores Cisterciensium, annum visitationis eorum, scilicet tribulationis immissæ.

[52] [tempore schismatis introducendas.] Quam gravis ea calamitas fuerit tota quidem Italia, sed maxime in regno Neapolitano atque Calabria; quot monasteria desolaverit, ipsumque imprimis Curatiense, unde egressus Joachim fuerat; norunt, qui statum monasteriorum ibidem, ante excogitatas introductasque tempore schismatis Commendas, ex libris norunt, & cum præsenti tempore conferunt; ut nihil sit opus pluribus id exaggerare, quod fecit plus quam sibi expediebat Gregorius de Lauro toto Cap. 54. Hic autem addo, falsa illa judicia, quæ pene omnem Ioachimo detraxere auctoritatem; non tam ex libris ab eo scriptis, & oculo haud satis æquo lectis fuisse nata; quam ex plurimis figmentis, quæ sub nomine ejusdem circumferebantur, tamquam vaticinia celeberrimi Prophetæ. Talia enim cum humana curiositas late vulgaret, varieque difformaret etiam ipsa vera, quæ multis falsis permiscebantur; eveniebat, [Inter cetera Ioachimo affictū est,] ut eorum successu temporis detecta falsitas, etiam homines cordatißimos, nihil habentes causæ cur illa putarent Joachimo afficta, abduceret in errorem; tanto majora indies sumpturum incrementa, quanto paulatim obscuranda magis esset Ioachimi sanctitas, & recta in rebus fidei mens. Neque tantum ipso mortuo talia sunt conficta, sed etiam vivente adhuc atque florente. Ita apud Rogerium Hovedenum, ejusdem ævi scriptorem in Anglia, legimus, quod Anno MCXC, Richardus Rex Angliæ, cum Philippo Rege Franciæ Messanæ agens, donec in Terram-sanctam transmitterent, audierit per famam & multorum relationem, quod quidam vir religiosus erat in Calabria, dictus Ioachim Abbas de Curatio de Ordine Cisterciensi, habens spiritum propheticum, & ventura populo prædicabat; misitq; pro eo, [quod Regi Angliæ,] & libenter audiebat verba prophetiæ ejus: eruditus enim vir erat in Scripturis divinis, & interpretabatur visiones B. Ioannis Euangelistæ, quas ipse Ioannes narrat in Apocalypsi, in quibus audiendis Rex Angliæ & sui multum delectabantur. Quomodo autem explicabat? Insanus sit, qui existimet aliter explicasse, quam fecit in eo quod super Apocalypsim scripserat opere. Interim tamen aulica quædam musca, ex iis scilicet qui videri volunt omnia scire & nosse, [libenter audienti expositionem Apocalypseos,] totius velut doctrinæ Synopsim perscripsit in Angliam, qualem post citata verba Hovedenus transcripsit; addens (quod nusquam vel per umbram in Ioachimi operibus leges, sed contrarium potius) Saladinum, qui tunc Hierosolymam tyrannus occupabat, in proximo illam perditurum.

[53] Tum vero quia fama spargebatur, id quod etiam Bellovacensis atque alii referunt, consultantibus de successu expeditionis Regibus Joachimum respondisse, quod nondum adesset tempus recuperandæ Hierosolymæ, [dixerit recuperandam brevi Hierosolymam,] adeoque Christiani non multum essent ea expeditione profecturi: id ne delatum in Angliam exanimaret populum, finxere aulici assentatores, qui politicos tunc se maxime credunt, cum rumoribus, quos veros aut esse aut haberi prosit rebus agendis, opplent creduli vulgi aures; finxerunt, inquam, Joachimum a Rege interrogatum, quando futura essent illa de Saladino, respondisse; quando septem anni elapsi erunt a die captivitatis Jerusalem, adeoque circa finem anni MCXCIIII: capta enim illa fuerat anno MCLXXXVII IV kalend. Octobris. Adhæc subintulisse Regem: Ergo, quare venimus huc tam cito? Cui Joachim responderit: Adventus tuus valde necessarius est: [ipsique felicissimam fore expeditionem illam:] quia Dominus dabit tibi victoriam de inimicis tuis, & exaltabit nomen tuum super omnes Principes terræ. Quod purum putum esse commentum, Joachimo affictum, ad spem bonam Anglis immittendam, nemo dubitabit; qui infelicißimam Fortunam Richardi, in ea expeditione victi captivatique, conferre volet cum indubitata sanctitate Joachimi, qua nollet Regem in tanti momenti negotio falsæ revelationis prætextu decipere. Apud nos certe plus fidei obtinet Ioannes Bonacius Florensis Monachus, & beato Abbati perquam familiaris; qui cum dixisset, Tancredum, cum duobus Regibus sacræ expeditionis sociis, audito Joachimi responso fuisse turbatum, addidit, interfuisse præter ipsos colloquio illi D. Petrum Kala, [cum plane contrarium dixerit.] Theologum & consanguineum Regis Richardi: qui D. Petrus, nimis turgidus & elatus, ob immensam scientiam & sanguinem Regalem, iraque excandescens, ait: Numquid aliquid boni ex cuculla? Tunc sanctus Abbas procidens in faciem suam, iracundi Prælati pedes deosculatus est: Petrus vero statim Angelum videre sibi visus est, a terris Abbatem Joachim elevantem: & audivit vocem dicentem, Sibi veritatem revelat Deus. Ita Bonacii verbis Gregorius cap. 29.

[54] Nihilo majoris fidei est, quod in eadem Hovedeni narratione sequitur: De Antichristo dicit idem Ioachim, quod jam natus est in civitate Romana, & in Sede Apostolica sublimabitur: & de isto Antichristo dicit Apostolus, extollitur super omne quod dicitur Deus. Et conversus ad eum Rex ait: Putabam quod Antichristus nasceretur in Antiochia, [item quod jam tum Romæ natus esset Antichristus;] sive in Babylonia, de progenie Dan, & regnaret in templo Domini, quod est in Hierusalem &c. Oblitus est ineptus relator saltem congruam Joachimo responsionem fingere: sed quod ille neglexit in ipsius scriptis requirentes, primum nullam Romæ nati aut nascituri Antichristi invenimus mentionem: de Antichristo vero non aliud quam hoc ipsum, quod asserit Epistola I Ioannes Euangelista: Filioli, novissima hora est: & sicut audivistis, quia Antichristus venit: & nunc Antichristi multi facti sunt. Quod idcirco dicit, inquit Ioachim super Apocalypsim parte 1. cap 1 textu 3, ut quo magis appropiat dies ultimus, [cum Romæ nusquam meminerit,] eo magis pseudo-christos & pseudo-prophetas crebrescere sciamus in mundo: & parte 3 cap. 9 textu 13. Non unum Antichristum aut unum pseudo-prophetam prædixit Christus, sed multos: & parte 4 cap. 13 textu 9. Nonnulli Doctorum Regem undecimum nominant Antichristum … quod mihi ideo verum videtur, [nec nisi in sensu Apostoli] quod unus est draco, sed multa capita: & malitiam quam non complet in uno Antichristo, complebit in alio; & qui deterior eorum erit, ipse dicendus est maximus Antichristus. Qui ita sentiebat, & sentiebat recte, prænoscebat autem quanta mala imminerent Ecclesiæ sub Henrici Imperatoris successoribus, ut supra demonstratum est; [de Frederico 2 aut Antichristo futuro loquevetur:] nil mirum profecto, si de propinquo Antichristo (qualis revera futurus Fredericus erat, intra triennium a memorato supra Regum conventu nasciturus) multa loqueretur; & de novißimo tempore, velut jam præsente, ad imitationem Apostoli, secundum sensum quem parte 3 cap. 6 textu 11 expresserat.

[55] Sane, inquit ibi, in verbo illo quod dixi de extremi judicii die, pium efflagito auditorem; tam scilicet in hoc loco, [de novissimo autem die in sensu Augustini,] quam in aliis, ubicumque me contingit de eo fore locutum. Volo enim illum scire, duobus modis accipi diem ultimum, & diem judicii. Accipitur enim largo modo, pro quodam incerto tempore, ut aperte asserit Augustinus in libro de Civitate Dei: & accipitur stricto modo, de conclusione ipsius temporis; quando consummatis cunctis mysteriis, ibunt impii in supplicium æternum, justi autem in vitam æternam. Si ergo largo modo accipitur, potest quidquid dicitur in hunc modum, ad diem novissimum incunctanter referri, id est, ad extremum ultimum & novissimum tempus. Et ibidem cap. 10 textu 3. Quis scit, inquit, quantum debeat durare tempus illud, quod dies novissimus in Scriptura vocatur?… [prout in determinati spatii tempus sonat:] Quando autem sic accipimus ultimum diem, debemus ipsum ultimum diem, ultimam, hoc est septimam, æstimare ætatem. Ut enim dies septimus, hebdomadæ finis est; ita ultima ætas, quanticumque sit spatii, finis est mundi. Hæc ibi, tantum abest a vero, ut in libello super Apocalypsim (quod ait Bellovacensi præcitatus, & præ ceteris notabile atque suspectum habet) mundi diffiniat terminum; [quod minime ad annos 60 restrinxit.] & infra duas generationes, quæ juxta ipsum (Ioachimum) annos faciunt sexaginta, arbitretur implendum. Ex eo tamen quod hæc Ioachimo Bellovacensis impingat illo loco, ubi dicti operis summam quamdam exhibet; facile apparet, quam male informati de Ioachimi scriptis illius temporis Doctores essent, interq; ipsos etiam D. Thomas, Bellovacensi coævus, & paria sentiens de libris illius, vel alieno solum relatu cognitis, vel cum ejusmodi quale superius diluimus præjudicio lectis.

[56] Atqui tunc notior esse poterat doctrina contenta in opere illo, variorum manibus descripto, [in illo ipso tamenetiam habuit contradictores] quam cum illam adhuc recentem ex ipsius dumtaxat ore audirent Angli Francicique Prælati, Reges suos ad bellum sacrum comitati. Ideoque facile credimus verum esse, quo suam relationem Hovedenus concludit: Licet Abbas de Curatio, hanc sententiam de adventu Antichristi proferret, (nempe qualem hic exhibuimus, non qualem ipse credidit mendaci relatori) tamen Walterus Rotomagensis Archiepiscopus, & Archiepiscopus de Apamia, & Gerardus Exoniensis Archiepiscopus, & Ioannes Eboracensis, & Ioannes Bajonensis Episcopi, & alii viri Ecclesiastici, in divinis Scripturis bene eruditi, nitebantur probare in contrarium. Et quamvis multa verisimilla hinc & inde proferrent, tamen adhuc sub judice lis est. Hæc Rogerius: quorum præcipua Baronius perstringens: Auctor, inquit ipse, qui tunc illa scribebat, veritatem ab eventu jure fore noscendam asserens, ex eo plane longe diverso ab ipsa prædictione convicit, toto cælo Ioachim pseudoprophetam fuisse. Quando autem sententiam condemnationis acceperit & ipse & ejus scripta, sub Innocentio III, suo loco dicetur. Quibus B. Joachimo usque adeo injuriis, nec satis cum scriberentur pensitatis, [& Baronium Hovedeni ineptiis credulum,] aliter non respondemus, quam optando ut ad Annales ecclesiasticos prosequendos ulterius vita & otium Baronio suffecissent: vix enim dubitamus, quin pro sua ingenuitate emolliisset sententiæ præcipitatæ rigorem: ut enim, tum ex ipso Concilii Decreto, tum ex Pontificum consequentium Bullis cognovisset, unicum dumtaxat qui sub nomine Ioachimi ferebatur libellum fuisse damnatum, idque citra prætitulati Auctoris notam; ita fortaßis etiam ad ipsam Apocalypseos expositionem legendam aliquando applicuisset animum, agnovissetque, quam falsis præjudiciis plerique ejus accusatores nitantur.

§. VII. Quid de Joachimi circa Antichristum doctrina senserit Adam Perseniæ Abbas, quid Theolosphoro Eremitæ fuerit cælitus revelatum.

[57] Ex dictis porro constitui potest, quæ fides adhibenda scriptori Anonymo, [Non dixit Ioachimus, sextam Visionem Apocalypsis inchoandam an. 1199,] cujus opus Ms. Parisiis extans in Bibliotheca S. Victoris, ab Hippolyto Maraccio allegatur ante Mariale Adæ Abbatis Perseniæ, & cujus ab eodem hæc istic verba laudantur: Hac tempestate extitit quidam Abbas non longe ab Urbe Roma (si hoc dici potest de intervallo plus quam centum miliarium) Ordinis Cisterciensis, sed Cisterciensibus minime subjectus: qui quamdam Expositionem super septem Visiones Apocalypsis edidit, accepta divinitus, ut ajunt, sapientia, cum fere esset illitteratus &c. (Ioachimum Abbatem haud obscure designat, quamvis ille non supra septem Visiones dumtaxat, sed supra totam Apocalypsim scripserit, nec ita illitteratus fuerit, ut dicebatur) Dicit autem quod anno MCXCIX incipiet sexta Visio, & sexti Sigilli apertio: sub qua Visione probat auctoritate Apocalypsis, quod complebitur omnis Antechristi persecutio, & ejusdem mors & perditio: sed ante ejus persecutionem dicit Euangelium ubique prædicandum, & Ecclesiam fidelium per omnes gentes dilatandam. Dicit sane hoc postremum, & dicunt cum Ioachimo Catholici omnes: sed annum, quem nominare dicitur nusquam nominat, illo quem supra citavimus Textu II, a quo usque ad finem partis 2 agitur de sexti Sigilli apertione: Sextam autem ætatem, vel ipso Bellovacensi teste, non ab anno illo exorditur, sed a Christo nato. Pergit porro prædictus Auctor, pari utique levitate qua scripsit priora. Hic Romæ interrogatus a venerabili viro, & in Dei verbo facundissimo & æque religioso, Abbate Perseniæ, quonam ausu talia prædicaret? an ex prophetia, an ex conjectura seu revelatione? respondit, se neque prophetiam neque revelationem de his habere: Sed Deus, inquit, qui dedit olim Prophetis spiritum prophetiæ, [nec Adamo Ab. Perseniæ Antichristum jam esse adolescentem:] mihi dedit spiritum intelligentiæ, ut in Dei spiritu omnia mysteria sacræ Scripturæ clarissime intelligam; sicut sancti Prophetæ olim intellexerunt, qui eam olim in Dei spiritu ediderunt. Requisitus autem ab eodem Abbate, quid sentiret de Antichristo; respondit ipsum jam esse adolescentem: quod responsum Adam confutavit.

[58] Confutaverit Adam Joachimi doctrinam eo modo, quo ipsam confutavere prænominati Episcopi, dum quisque in suo sensu abundat: non tamen confutasse credemus responsum, quale hic dicitur e Ioachimi ore manasse. Esto enim post natum Fredericum horum duorum Abbatum Romæ congressus fuerit, [forte hic illius loquendi modum improbavit,] quem mallemus ad Ordinis Florensis initia paulo post annum MCXC referre: Fredericum cum quidem potuit Ioachimus Antichristum futurum dicere; sed dicere non potuit Adolescentem; qui, cum ipse anno MCCII moreretur, non nisi octavum annum ætatis expleverat. Adamum tamen non redarguimus; quia illum loquendi modum, de judicio ut proxime futuro, licet multis sanctorum Patrum usurpatum; itemque de qualicumque Antichristo, quamvis in Scripturis fundatum; nō probavit: nam modus iste loquendi pusillis animis & vulgo; diversos Scripturarum sensus distinguere nescio, sed consueto pro famosiori significato accipere voces istiusmodi, scandalum poterat generare. Sic S. Bernardus significat se B. Norberto, in simili materia haud usquequaque potuisse assentiri, sic scribens, in epistola 56: Ante hos paucos dies faciem ejus videre, & de cælesti fistula, ore videlicet illius, plurima haurire merui… cumque de Antichristo inquirerem quid sentiret; [uti non probavit Bernardus, S. Norberti dictum,] durante adhuc ea quæ nunc est generatione revelandum illum esse, certissimo se scire protestatus est. At cum eamdem certitudinem unde haberet sciscitanti mihi exponere vellet; audito quod respondit, non me illud pro certo credere debere putavi. Ad summam tamen hoc asseruit, non visurum se mortem, nisi prius videat generalem in Ecclesia persecutionem. Et vidit: nam, ut recte Gregorius de Lauro pag. 165, seissis inter Cardinales studiis, anno Domini MCXXX, vacante per obitum Honorii II Sede, pars Gregorium Paparescum sub nomine Innocentii II, pars Petrum Leonis sub nomine Anacleti II Pontificem delegere. Hujus enim schismatis causa, ingentem Dei Ecclesia persecutionem sustinuit; [in Anacleto antipapa tamen verificatum,] quatuor utique annis cœptam, antequam e vivis migraret Norbertus, anno MCXXXIV mortuus, & per decennium fere continuatam; longeque acerbiora sustinuisset, nisi idem sanctißimus Bernardus se pro vero Pontifice medium intulisset.

[59] Vt ergo, salva S. Norberti reverentia, ab eo innoxie dissensit Bernardus; [sicut dictum Ioachimi in Frederico,] sed postmodum, minime fallaci ductum spiritu, ex iis quæ sunt secuta haud dubie cognovit: sic & Adamus, Perseniæ Abbas, potuit ab Abbate Joachimo discedere; donec res ipsa comprobavit, quo & quam vero in sensu prophetia illius adimpleretur; maxime cum dißimularet Prophetiæ donum, illudque sub minus specioso nomine Spiritus intelligentiæ occultat. Nam quæ prædixit, in Friderico hujus nominis II impleta esse nemo negaverit, nisi aliquis Pontificio nomini parum æquus: adeo ut merito admiremur, quomodo Ioanni Trithemio, Spanheimensi Abbati, in spere de Scriptoribus ecclesiasticis, exciderit hæc de Ioachimo censura: Ut propheta suo tempore habitus, etiam futura prædicere conatus est: sed mihi videtur (ut salva opinione sua vel suorum loquar) ex conjecturis Scripturarum illum magis locutum, quam prophetasse. Nam, ut de ceteris interim taceam, Fredericum Imperatorem hostem Ecclesiæ futurum somniavit: quem omnes novimus usque ad mortem pacificum & Romano Pontifici subjectum & fidelem perseverasie: Fortaßis ætatem Ioachimi ignorans Trithemius huc impegit, & neque Henricus Aucupem ab aliis quoque in numerandis Imperatoribus præteriri solitum, [sed 2 non 3 ut perperam Trithemius intellexit.] neque Henricum Thuringiæ & Haßiæ Lantgravium subrogatum Frederico viventi & usque ad mortem se pro Imperatore gerenti, numeravit; itaque factum fuerit; at Henricum Luxemburgium sextum hujus nominis faciens, eum esse crediderit, cui Ioachimus librum scripserit hoc principio, Pie petis aliquid: atque adeo putaverit ea, quæ legebat de Henrici successore operibus Ioachimi insparsa vaticinia, ad Fredericum Austriacum, ejus nominis Tertium spectare; idque eo facilius, quod etiam post Henrici Lutzemburgii mortem divisis Electorum votis, Ludovicus Bavariæ Dux Aquisgrani electus & coronatus fuerit, & Bonnæ ab altera parte Fredericus jam dictus.

[60] [Ioachimi spiritum S. Cyrillus Carmelita probavit:] Vt ut est; non debet contra Ioachimum recipi tam evidenti errori innixum Trithemii de illo judicium, sed neque Abbatis Porseniensis diversa ab eodem sentientis auctoritas tanta est, ut non æque magnæ aut majoris sanctitatis viris probatus fuerit spiritus Ioachimi. Atque ut S. Cyrillum Carmelitam taceam, cujus Vitam dedimus VI Martii, rursumque de eo in ipsa Ioachimi Vita egimus; egregium de Ioachimo cælitus testimonium accepit Theolosphorus quidam, aliis Telesphorus; raræ virtutis Eremita, & a Consentinis scriptoribus Beati titulo honoratus, idq; expreßit in opere de magnis tribulationibus & statu Ecclesiæ, quod Angelico mandato compositū, Vincentius Bernalius typis dicitur edidisse, sed a Fr. Rusticiano abbreviatum. Illius autem apud Gregorium de Lauro pag. 255 hæc est attestatio, [& Theolesphorum eremitam,] de facta sibi revelatione. Universis & singulis fidelibus personis, ecclesiasticis & secularibus. Humilis Frater Theolosphorus de Cusentia, pauper Presbyter & Eremita prope Thebas (Lucanas scilicet, Plinio sic dictas a Lucio conditore: cujus olim celeberrimæ urbis vestigia extare in arce, cui Castelluccio nomen, in Calabria superiori ad Coratium amnem, persuasio tunc inter eruditos erat) humiliavit se sub divinæ potentia majestatis, & ipsius gratia & gloria. Cum tristis & dolens de malis instantis schismatis, Ecclesiæ occurrentibus & verosimiliter occursuris, [de exitu schismatis solicitum,] mansuetissimum Dominum cum magna jejuniorum & lacrymarum copia sæpius humiliter exorassem, quatenus instantis schismatis causam, & quis ipso schismate durante (duravit autem ab anno MCCCLXXVIII ad MCCCCXV) asserentium se Summos Pontifices, verus Pontifex sit, & quis Pseudopontifex existeret; ipsiusque schismatis qualem finem habebit, & quomodo finito schismate Dei Ecclesia regeretur, ipse Dominus mihi servo suo ostendere dignaretur.

[61] [Angelus ad libros Ioachimi remisit:] Anno a nativitate Domini MCCCLXXXVI, circa auroram Resurrectionis præfati Domini nostri, mihi dormienti levissime & quasi ex hoc stupenti, accidit videre unum Angelum Domini, virginei vultus & altitudinis cubitorum duorum, ornatum duabus alis valde nitentibus, alba, lata & talari veste amictum, mihique dulciter loquentem hæc verba: Dominus exaudivit preces tuas, dicens, quod servis suis dilectis Cyrillo Presbytero & Eremitæ in monte Carmelo, Ioachim Abbati, & multis aliis servis suis instans schisma futurum, & ejus causas, & quis esset eorum verus Pontifex, finemque ipsius, & post ipsum schisma futurum Ecclesiæ regimen, per Spiritum sanctum & Angelum jam diu indicavit & aperuit. Quæras igitur prædictorum libros & scripturas, & tunc tuæ erit satisfactum voluntati: & quod in ipsis libris reperies scriptum, etiam aliis pro tua & ipsorum salute indica & revela. Quibus dictis & auditis illico Angelus disparuit. Ego autem timidus a somno surgens, vocavi socium meum carissimum Eusebium Vercellensem, [qui ex illis studiose quæsitis repertisque] cui omnia supradicta patefeci: cujus consilio ipse & ego, cum maxima diligentia, in civitate Thebarum & Cusentiæ, ubi ortus est præfatus Joachim sanctus Propheta, & in aliis locis vicinis ipsis civitatibus, prædictorum virorum libros quæsivimus, & tandem invenimus Cyrilli librum, qui incipit, Domini totius &c. cujus libri verba Angelus Domini in duabus tabulis argenteis, continentia futura magna negotia, incipiendo ab anno nativitatis Domini MCC * LXIV, ipsi Cyrillo nuntiavit & dedit. Item reperimus libros omnes præfati magni Prophetæ Ioachim, & maxime ipsius singulares libros, missos Henrico de Suevia Imperatori sexto, & alium singularem librum ipsius intitulatum Liber de Flore de Summis Pontificibus, ab Innocentio quarto usque ad Antichristum, qui incipit: Tempore colubri Leænæ filii, & post pauca, Quibus omnibus & singulis per me Fr. Telesphorum vigilantissimo studio perlectis, [ea didicit quæ cupiebat.] ac orationibus & lacrymis Domino sæpe effusis, ut veritatem prædictorum mihi ostendere dignaretur, valde gavisus fui, tamquam clarificatus de iis quæ scire desideraveram diu. Per quos libros clare cognovi instans schisma ejusque causas, prædictis viris sanctis fuisse monstrata & revelata.

[62] Hæc ille: libri autem singulares ad Henricum VI scripti, quorum hic præcipue mentio fit, potißimum sunt, unus In Danielem Prophetam, [In his fuerunt libelli ad Henricum Imp.] qui manuscriptus extat Brugis in monasterio Dunensi, & alius In nonnulla capita Nahum, Abacuch, Zachariæ & Malachiæ Prophetarum: qui etiam de Oneribus sexti temporis, inscribitur; & Venetiis excusus per Lazarum de Soardis, Lovanii extat in nostri Collegii Bibliotheca; ex quo a pag. 11 ad 28 transcripsit Gregorius Laurus & operi suo inseruit, quæ de singulis civitatibus Episcopalibus, secundum catalogos Ecclesiarum (qui tunc in manibus erant, nominibus propriis admodum vitiatis scriptorum incuria) Ioachimus vaticinando prædixit: [pleni prophetiis,] sed stylo, qualis esse prophetarum solet, perquam obscuro: sic tamen, ut, post tot annorum spatium, historiarum intermedii temporis peritus lector facile deprehendat, multa jam nunc impleta esse, ex iis quæ prædici videntur; unde pro ceteris, necdum suo eventu probatis, judicium ferri poßit. Quibus aliisque similibus, quæ paßim inspersa sunt aliis ejusdem sancti Abbatis libris, super Isaiam, Hieremiam, Ezechielem &c; in quibus pene omnibus veluti futurorum præscius, (ut loquitur Trithemius) consuevit miscere prognostica, puto subscribi posse Epilogum, quo suos de concordia veteris ac novi Testamenti quinque libros conclusit, in hæc verba. Consummato vero hoc opusculo, comitante nos gratia Christi, [a Ioachimo non ex præsumptione.] his qui me præsumptorem & non magis necessarium judicant, per modicum respondere compellor; supernæ utique caritatis intuitu, non humanæ gratiæ appetitu; sciens scriptum esse in Psalmorum volumine, Dominus dissipat ossa eorum qui hominibus placent, quoniam Deus sprevit eos. [Psal. 52, 6] Sciant ergo, & hoc oro ut sciant, non ex præsumptione superna, sed nec alicujus pietatis securitate hæc me attentare voluisse; aut meo hoc ingenio, ut ista mundo loquerer, invenisse: sed quia tempus præfinitum adest. Is qui per diversa seculorum tempora multa operatur & complet, [sed divina compulsione scriptis.] quomodo vult & quando vult, mysteria secretorum suorum voluit in hoc opere necessarie magis quam curiose, [per] sermones diu significatos, suis fidelibus aperire: non quod digniores sumus, quia ista scimus: sed ut sciamus quanta sint nobis pro meritis præparata flagella: ut si quis est ex domo Loth, festinet elongari a finibus Sodomorum; si quis ex familia Noë, recipiatur inter eos qui salvantur in arca.

[Annotata]

* alias LIV

§. VIII. Oracula Florensi monasterio a Beato Fundatore relicta, circa religiosos Ordines noviter nascituros.

[Prædicit Cisterciensium monasteriorum increm enta,] Monasterii & Ordinis sui desolationem fuisse Ioachimo præcognitam, & a moriente Patre filiis prænuntiatam Græcus asserit, ex eoque Laurus. Et sane omnino verosimile est, non prorsus ignaros superventurorum malorum dimisisse Florenses suos, qui de toto Cisterciensi Ordine, atque imprimis de Ordinis Matribus, ut vocant quinque, Cistercio, Firmitate, Pontiniaco, Claravalle ac Morimundo, ita fuerat Vaticinatus lib. 4 Concordiæ cap. 39. De Abbatiis autem, quæ creatæ sunt primæ, illud est inserendum, quod sicut quinque majores Tribus, tamquam priores ceteris & multarum matres familiarum, primæ acceperunt hereditatem; ita quinque primæ Domus Cisterciensis Ordinis, in omnibus aliis primatum tenent, & quasi patriarchatum. Sed & sicut Patriarchæ illius populi gaudebant in propagatione familiarum, ita & istæ, nec minus in possessione ovium & armentorum. Quæ tamen omnia, [decrementa,] quia non tam pertinent ad sublimitatem liberæ, quam ad abjectionem ancillæ, in eodem diu statu, sicut sunt, manere non possunt. Qualis autem & quomodo ea esset successura mutatio, potißimum in Italiæ & Galliæ monasteriis (ad quæ infamati Ioachimi invidiæque in Florensem Ordinem culpa spectabat propius) explicavit super caput XI Ieremiæ scribens, uti jam antea attigimus num. 51; sicuti etiam supra Florensis Ordinis desolationem, ubi de illius felicibus egimus incrementis, ut lætis tristia temperarentur.

[64] Nunc ergo stylus convertatur ad ea, quæ ab eodem prædicta Ioachimo, [& reformationem:] futuræ mutationis acerbitatem lenire possunt: ita ergo locum priorem prosequitur, indicans reformationem egregiam Ordinis, quam postremo hoc seculo fieri cœptam boni omnes laudant & gratulantur, atque ut continua sumat incrementa, ad primum instituti vigorem magis indies magisque accedens, Deum bonorum omnium largitorem precantur. Necesse est, inquit, ut succedat similitudo vera Apostolicæ vitæ, in qua non acquirebatur possessio terrenæ hereditatis, sed vendebatur potius, sicut scriptū est. [Act. 4, 14] Quotquot enim domorū & agrorum erant possessores, vendentes afferebant pretia eorum quæ vendebant ante pedes Apostolorum: dividebatur autem singulis prout cuique opus erat: & non gaudebat aliquis in filiis, sed in fratribus. Similia, aut etiam longe manifestiora, habuisse potuit liber intitulatus de Flore, [similia forte habebat etiam liber de Flore intitulatus,] quem præmemoratus B. Telesphorus reperisse gratulatur: & quoniam agebat ille de Pontificibus Romanis ab Innocentio IV, annis post Ioachimi obitum quadraginta creato, usq; ad Antichristum, id est Clementem Antipapam Vrbano VI oppositum anno MCCCLXXVIII; vel etiam ad famosum illum, tempore extremo appariturum; opinari possumus, etiam istic multa fuisse, quæ prænuntiatas ibi Ecclesiæ Vniversalis calamitates solarentur. Sed talis liber omnino periit, vel a Commendatariis Abbatibus abolitus, vel ab ipsismet Florensibus Monachis obscuratus, metu incommodorum & molestiarum ab iis sibi provenientium, qui istic se notari dolebant, aut ibi lecta potuissent importune contra alios torquere, quibus minus bene afficiebantur. Interim ex initio & fine libri per Telesphorum indicatis, patet operam & oleum perdidisse Gregorium de Lauro, aliosq; qui velut Ioachimi de Pontificibus Prophetias perquam anxie & laboriose tuentur, figmenta quædam, ipsius Schismatis tempore adinventa ab iis, [diversissimus a fictitiis de Pontificum successione oraculis.] qui Urbanum VI volebant Antichristum credi, ac porro ad sequentes alios quindecim Pontificatus protracta, tam dißimili a prioribus prorsus sorte, quam inter se distant præterita & futura: de quibus videtur locutus Græcus in Vita Ioachimi num. 21, ubi dolet quod sint, qui vel proprio marte aliqua cudunt, & sub Ioachim nomine typis tradenda procurant; vel alicui ex Ioachimi operibus immixta, sub signorum atque characterum involucro impressa foras emittunt; & sic illorum dementiam, sub alterius nomine, obtutibus ceterorum opponunt. Hanc autem dementiam, æque ac eorum qui sub S. Malachiæ Episcopi nomine ficta vaticinia amplectuntur, quia peculiari Dissertatiuncula confutavimus, in Conatu nostro Chronico-historico de Pontificibus; satis fuerit hic notasse, ea quæ habentur Ioachimo supposita incipere cum Nicolao III, præteritis octo prioribus, de quibus etiam Ioachimus tractaverat; & pertingere usque ad Innocentium VIII anno MCCCCXCII defunctum, absque ulla Antichristi tunc futuri mentione, quod satis est ad genuinum Ioachimi fœtum a supposititio distinguendum.

[65] Verum si liber de Flore dictus periit, non perierunt alii, ex quibus magnum solatium sumere præteritis temporibus Ecclesia poterat, & secuturis confirmationem de veraci spiritu Ioachimi; [Idem Ioachim prædicit exurrecturos duos novos Ordines,] iis præsertim, quibus continetur certa promißio præsentißimi auxilii laboranti ferendi, a duobus religiosis Ordinibus, jam jam in Ecclesia nascituris, sub SS. Dominici & Francisci ducatu. Nam (ut alia loca, minus determinata, & plus propheticæ obscuritatis habentia, prætermittam) quid clarius, quam quod cap. 13 super Isaiam a Ioachimo dici testatur Gregorius pag. 170? In ducatu isto, scilicet Spoletino, cui Vmbria & Aßisium tunc suberat, & in territorio Hispano, duo Ordines, ac si stellæ lucidæ, orientur ad prædicandum regni Euangelium. Item super illud Zachariæ II, Assumpsi mihi duas virgas, unam appellavi decorem, alterum funiculum, asserit S. Antoninus tit. 23 cap. 1 §. 1 scripsisse Ioachimum, duas Virgas esse duos Ordines Mendicantium, [Pradicatorum scilicet & Minorum,] virgas rectas sanctitate, exiles & graciles auctoritate, percutientes doctrinæ auctoritate: ubi τὸ Mendicantium explicationis causa a S. Antonino adjectum existima, uti & quod sequitur; Decor est Ordo Prædicatorum, per habitum decorum quasi Prælatorum; funiculus est Ordo Minorum, quia funiculo manifeste cinguntur. Sub alia vero figura ad cap. 7 Isaiæ sic loquitur Ioachim: Sane secundum cursum temporis hujus sexti, Vacca boum innuit Romanam Ecclesiam, Doctoribus insignitam; duæ Oves, duas Religiones futuras, in quibus tanta fiet ubertas sermonis & lactis, ut ad capiendum butyrum spiritualis intelligentiæ vasa cordium deficiant. Sed & super Hieremiam cap. 4. Isti sunt duo Ordines designati in duobus Prophetantibus in castris Israel, ut quasi duplicato cibo in sexta feria, cujus initia jam habemus … ad montem Oreb transeant, ad superbas & nigras mentes perfidæ gentis convertendas.

[65] Ex quibus credibile fit, quod utriusque Ordinis Scriptores dicunt, vario quique modo & ad suos magis aptato; [eosque ad monasterium Floris diversuros excipi jubet religiose:] etiam ipsum eorum habitum, & verbis expressum & pictura adumbratum fuisse in Florensi monasterio, antequam utriusque Professores manifestarentur mundo. Credibile item sit, quod habet in Vitis Fratrum Gerardus de Fracheto, centum circiter annis Ioachimo posterior, monuisse illum Fratres suos, ut cum tales Ordines exurgerent (quod autem de suo singulariter dicit hic Auctor, etiam alii de suo dicunt) susciperent eos devote: quod & fecerint, recipientes Fratres cum Cruce & Processione, quando primum venerunt ad eos. Ceterum non admiserim, ut veram Ioachimi prophetiam, quos S. Antoninus similesque Auctores dicunt, priusquam Sancti ipsi Institutores nascerentur in mundo, eorum imagines, suo in habitu, quem Fratribus quique suis daturi erant, pingi ipsum curavisse Venetiis in templo S. Marci: & Dominici quidem (ut ait Antoninus) cum lilio in manu, atque hac epigraphe, Agios Dominicus, Franciscivero, [non tamen Fundatorum imagines Venetiis] ut scribit Robertus de Licio Episcopus Aquinas, cum stigmatibus. Etenim primum, quoad tempus, nulla subsistit ratione: quia constat S. Dominicum natum esse MCLXX, Franciscum vero MCLXXXII: & templum D. Marci, quemadmodum colligitur ex Historia Veneta Petri Iustiniani, lib. 2, majori ex parte instructum instauratumque fuisse opibus Sebastiani Zani, qui Ducatum non iniit ante annum MCLXXI; & VII anno regiminis, Christi MCLXXVIII, excessit e vita, cum prius omnes fortunas opesque suas, quæ amplissimæ erant, in pias causas distribuisset. Quis autem dubitet quin pluribus annis fuerit in ea mole laboratum, antequam ad ornatum interiorem, qui ultimus esse solet, curandum deveniretur; ut consequens sit, templum quod S. Dominico nascente vix inchoatum erat, S. Francisco nascente necdum eo fuisse perductum, ut ejus ibi imago posset a Ioachimo collocari.

[66] Et hoc quidem de tempore: ad rem ipsam quod attinet, omnino ambigimus, an revera in Veneta illa Basilica partem ullam habuerit Ioachimus. [in templo S. Marciaut alias figuras in eo descriptas] Affirmat id quidem Arnoldus Wion. atq; dicit ipsum in ejus ecclesiæ pavimento, parietibusque ac fornicibus, simulacra alia pleraque, effigiata emblemate, vermiculatoque opere futura protendentia, quæ indies exitus comprobat, formari effingique fecisse: sed opponi merito potest dicti Petri Iustiniani silentium, eo loco, ubi fuse atque minutim singularem illius templi majestatem describit. Is de his ipsis rebus sic loquitur: Multa quoque Prophetarum vaticinia intus, foris, sursum ac deorsum, toto templo conspiciuntur; omnis etiam veteris novique testamenti pulcherrimo aspectu auro effulgens figuratio apparet. Nam (& hinc causam argumentumque prænotati ornatus disce), quidquid in Geneseos, Exodi, Judicum, Regum, Deuteronomii, Esdræ, Josuæ, sacris Bibliorum voluminibus continetur, id totum diversis templi locis miro opere repræsentatur. In his quoque novi Testamentis res divinæ expressæ sunt, ex Euangeliis, ex Actis, ex Apocalypsi excerptæ, magna cum spectantium admiratione & augustissimi templi ornamento: cujus moles Zani Principis opibus in hanc magnitudinem erecta fuit. Poteratne de Joachimo tacere Iustinianus, se vel tunc creditum paßim fuisset, [credimus prophetia: ipsius continere,] vel ipse fidem adhibuisset credentibus, ex Ioachimi designatione ista sic esse fabricata? Profecto cum consideramus, plerorumque Ioachimi operum idem quod horum emblematum esse argumentum; cogimur suspicari, ob argumenti similitudinem visum esse non nemini, eumdem librorum & marmorum fuisse compositorem; idque a nonnullis absque ulteriori indicio receptum, ejusmodi quorumdam opinioni fundamentum dedisse apud vulgus hominum. Fortaßis etiam admirator aliquis librorum Ioachimi, ex ipsis desumpsit picturarum ejusmodi argumenta ea, quorum prædictio jam cernebatur ipso eventu completa; & sic dictæ sint Prophetiæ Ioachim istic esse depictæ.

[67] Quod Gregorius de Lauro ex Bellovacensi sumit, Joachimum Veronam venisse ad Vrbanum Papam, [vel ab ei Venetiis præsente designatas] anno MCLXXXV ibidem electum, eaque occasione potuisse Venetias excurrisse; haud sane tantæ rei firmandæ sufficit. Esto autem, natis pridem sanctißimis Patriarchis, Venetias adierit Joachimus, eoque jam tum perducta fuerit templi fabrica, ut de ejus ornatu cogitantibus argumenta præscribere ipse potuerit, etiam prophetica, nempe ex sacris libris accepta; an continuo consequens erit, ab illo tempore nihil fuisse imaginibus illis adjectum, vel in iis varia occasione mutatum, post quam prædicti Sancti ex hac vita sublati essent, Dominicus quidem anno MCCXXI, Franciscus autem MCCXXVI, & paucis post annis inter Divos relati? Et tamen diversitas illa temporis tanta non fuerit, ut post ducentos a Sanctorum excessu annos, quibus S. Antoninus floruit, [sed potius aliquas post mortem Sanctorum pictas.] non potuerint omnia illa ejusdem videri esse ætatis, & ita in aliquibus decipi vulgus. Antiquiores certe de vita eorumdem Sanctorum scriptores non videntur tam evidentem claramque, & quæ vulgo notißima esse posset, prophetiam fuisse præterituri, si quid de ea tunc scivissent; maxime Gerardus in Vitis Fratrum, talia studiose colligens, & Chronici Prædicatorum Auctor.

[68] [Varia oracula reperiuntur in libris Ioachimi] Quidquid sit, non est opus, istiusmodi tam incertis argumentis, propheticum B. Joachimi spiritum confirmari, cum alia longe certißima habeamus. Quapropter libenter præterimus quæcumque ex ejusdem operibus varii Religiosorum Ordines varie ad se trahunt, & ad nostram Iesu Societatem etiam nonnulli. Vt, quod super Apocalypsim parte 4. disp. 7, textu 11, cap. 14 dicit: Arbitramur in eo qui visus est, sedens super nubem candidam, & esse similis filio hominis, significari quemdam Ordinem justorum, cui datum sit perfecte imitari vitam filii hominis, & S. Joannis Euangelistæ: habere nihilominus linguam eruditam ad Euangelizandum Euangelium Regni, & ad colligendam in aream Domini ultimam messionem. Et ibidem aliquammulto post: Surget Ordo, qui videtur novus, & non est, induti nigris vestibus, ac incincti desuper zona. Hi crescent, & fama eorum divulgabitur, & prædicabunt fidem, quam etiam defendent usque ad mundi consummationem in spiritu Heliæ. Qui erit ordo Eremitarum, imitantium vitam Angelorum. Talia etiam sunt, [etiam de aliis Ordinibus, magnum fructum facturis,] quæ super cap. 1 Hieremiæ scribit, Revelandi sunt in proximo in ecclesia Doctores prædicatoresque fideles, qui terrena carnaliaque corda omni plaga percutiant, atque erectis & tumidis magisteriis silentium studiis suis imponant. Et bene filius Helciæ Hieremias describitur: quia Ordo ille futurus, ad obedientiam summi Pontificis dirigetur. Et iterum super cap. 4 ejusdem Prophetæ: Filia Sion, Ecclesia Romana est: quam necesse est tempore partus ejus, qui nimis accelerat, in dolore & angustia parere filium, spiritualem pariter & vocalem: spiritualem, quoad vitam; vocalem, quoad doctrinam: ut quasi alter Christus, primogenitus de utero matris Ecclesiæ prodeat, & æternæ vitæ pabulum haustumque salutis adducat.

[69] Hæc aliaque ejusmodi sunt, ut præter eos, qui tum in Ecclesia vigebant florebantque Ordines Monachorum, [& potissimum de novissimo aliquo] uni fere contemplationi ex instituto deditorum, alios nascituros præviderit Joachim, qui in gradu Clericali operosam Marthæ actionem conjungerent cum quiete Mariæ; & ex utroque mixti genere, non tantum suæ sed proximorum etiam saluti perfectionique promovendæ vacarent: de quorum ad barbaros & infideles mißionibus fructuosis, egregiisque contra vitia, hæreses, ipsumque Antichristum certaminibus cum multa dicat, operosum foret omnia congerere: multo autem operosius & longe invidiosißimum foret, singula velle applicare singulis, post Ioachimum natis, ad exclusionem aliorum, qui eadem de se pari vel majori jure æstimarent intelligi potuisse. Quid autem quod habetur super caput 3 Apocalypseos textu 9 in prima parte? Designatur etiam in sexto mense, [futuro in tertio mundi Statu;] (quo nempe gravida erat Elisabet, Baptistæ futura mater, quando concepit Maria Angelo nuntiante Iesum) sextum tempus Ecclesiæ, in quo oportebit concipere Ecclesiam … prolem præ ceteris spiritualem, hoc est ipsum Ordinem quem designat Jesus: qui videlicet Ordo præ multis aliis, qui præcesserunt eum, amabilis & præclarus, infra limitem quidem secundi Status initiandus, hoc est in tempore sexto (si tamen usque adhuc non est in aliquibus initiatus, quod tamen mihi adhuc non constat, quia initia semper obscura & contemptibilia sunt) multiplicandus vero & dilatandus in tertio illo Statu seculi, qui in tempore novissimo futurus est.

[70] [deq; efficaci sacrarum Litterarum scientia] Ad Ordinis istius sic prædicti tempora existimamus pertinere, sacrorum studiorum resuscitationem; quorum multo tempore tractatio sterilis atque intra meras Dialecticorum argutias, & Metaphysicorum abstractiones, implicatißimorumque terminorum farraginem multiplicem, velut in sepulcro concludenda esset; ac demum, post triplicem Ecclesiæ tribulationem, a Ioachimo prævisam, in vitam quodammodo revocanda per eos, qui Divinarum rerum & Scripturarum cognitionem ita sectarentur ipsi, & aliis traderent; ut extra Scholasticæ exercitationis umbram, in solem pulveremque educti, eadem uti scirent atque docerent, ad redarguendos Catholicæ fidei adversarios, hæreticos confutandos reducendosque, convertendos idolalatras, rudes ac barbaros instruendos, & Christianam plebem piis moribus informandam: de quibus Ioachim hoc modo videtur vaticinatus super caput XI Hieremiæ. Quia tribus diebus Christus in corde terræ jacuit mortuus, & nunc spiritus vitæ sub littera occultandus est, adhibitis militibus, id est, Doctoribus & Magistris, in custodiam litteræ occidentis, quasi sepulcri: donec transeat tribulatio reipublicæ, novæ scilicet Babylonis, tribulatio gentis infidelis, & tribulatio hæreticæ synagogæ. Quarum prima, [post tres Ecclesiæ tribulationes instaurandā.] quam scilicet ab Imperio Ecclesia passa est, & erat passura adhuc per annos plures sub Imperatoribus Suevis, jura & libertatem ecclesiasticam indesinenter carpentibus atque infestantibus, designata est in captione Christi: secunda, quam intulere Mahometani, Saraceni, ac Turcæ, universo demum Orientali Imperio ipsaque urbe Constantinopolitana potiti, figurata est in percussione ejusdem Christi: tertia denique, ab hæreticis imminens sub Luthero aliisque hæresiarchis, & in magna Occidentalis Imperii parte, vel depressura Catholicæ ac Romanæ fidei profeßionem, vel prorsus etiam extinctura, maxime in regionibus Borealibus, repræsentatur in Christi morte. Post quam, velit nolit mundus, septimus Angelus, id est, spiritus Dei septi-formis, resuscitabit intelligentiam spiritualem, qua cæci videant & intelligant mysteria Trinitatis, totiusque fidei Christianæ.

[71] Illa autem tam præclara atque illustria, sive de Ordine prædicto quem designat Jesus, sive de Spirituali intelligentia, id est operosa efficacique doctrina Scripturarum, quæ esset Ecclesiæ restituenda, nequidquam mundo obnitente; an hoc quo vivimus seculo impleri cœperint, aliis relinquimus judicandum; & illorum arbitrio Lectoribus relicto, properamus ad alia, atque imprimis ad diluendam calumniam, Ioachimo impactam per Guidonem quemdam de Perpiniano Carmelitam, atque a Prateolo, Trithemio, Alphonso a Castro lib. 2 de hæresibus, Gualterio in Tabula chronol. seculo 12 cap. 20, nimis leviter creditam. Hoc ut fiat, necesse est hic explicare triplicem illum Statum, quem loco supracitato & variis aliis sæpius Ioachimus attingit, itaque describit cap. 5 libri introductorii ad Apocalypsim: Primus trium Statuum, [Quomodo tres mundi Status Ioachimus distinxerit?] de quibus nobis sermo, fuit sub tempore Legis, quando populus Domini adhuc pro tempore pauculus, serviens erat sub elementis hujus mundi… Secundus Status fuit sub Euangelio, & manet usque nunc, in libertate quidem respectu præteriti, sed non in libertate respectu futuri: dicit enim Apostolus, Nunc ex parte cognoscimus, ex parte prophetamus … Tertius ergo Status erit circa finem seculi, jam non sub velamine litteræ, sed in plena spiritus libertate … Et primus quidem Status, qui claruit sub Lege & Circumcisione, initiatus est ab Adam. [1 Cor. 13] Secundus, qui claruit sub Euangelio, initiatus est ab Ozia. Tertius, quantum ex numero generationum datur intelligi, a tempore S. Benedicti, cujus præcelcellens claritas expectanda est circa finem. Vbi per servitutem aliud non intelligit, quam esse in eo Statu, qui fuerit figura futurorum: & libertatem vocat, ipsam fruitionem atque præsentiam rerum figuratarum.

[72] [quam nihil simile intellexit ei quod ipsi affingitur a Guidone;] Sic libro 4 Concordiæ cap. 3 Scimus, inquit, quod in primo Statu præcesserint significantia, in secundo significantia & significata, in tertio amotis significantibus sequuntur tantummodo significata: Et quia figurarum conditio carnea est, rerum vero figuratarum intellectus spiritualis; hinc fit, ut eidem insistens divisioni, libro 2 Concordiæ tract. 1 cap. 5, dicat, Aliud tempus fuisse, in quo vivebant homines secundum carnem; hoc est usque ad Christum, cujus initiatio fuit in Adam: aliud in quo vivebant inter utrumque hoc, est inter carnem & spiritum, usque ad præsens tempus; cujus initiatio facta in Elisæo Propheta sive ab Ozia Rege Iuda: aliud in quo vivitur secundum spiritum, usque scilicet ad finem mundi, cujus initiatio a diebus B. Benedicti. Singulis nempe Statibus, ut suam quamdam auroram, sic etiam velut meridiei claritatem aßignat Ioachim: quod ita intellectum, aliud profecto est, quam quod Guido somniavit Ioachimum affirmasse: in primo quidem Statu datam esse Legem carnalem; in secundo vero spiritualem, scilicet Euangelium, quod tamen ab Apostolis prædicatum non fuerit secundum spiritualem sensum, sed tantum secundum litteralem; in tertio vero prædicandum sit secundum sensum spiritalem, idque a Monachis S. Benedicti: quæ esset turpis & horrenda blasphemia.

[73] [quomodo Ordinibus conjugatorum, clericorum, monachorum eosdem attribuerit?] Quod autem Capite 6 ejusdem libri & tractatus, Ioachim primum Statum Ordinem vocet Conjugatorum, & dicat cœpisse fructificare in Abrahamo: secundum Clericorum, dicat initiatum ab Ozia, qui cum esset de Tribu Iuda obtulit incensum Domino, etsi non impune; hunc autem fructificasse in Christo, qui verus est Rex & Sacerdos: tertium vero Monachorum Ordinem, secundum quamdam propriam formam… cœpisse a B. Benedicto… cujus fructificatio futura sit in temporibus finis. In ejusdem Concordiæ lib. 2 Tract. 2 cap. 4 magis illustrat, cum quadam ad tres Personas divinas analogia, inquiens: Scimus quod primus Ordo, qui institutus est primo, vocatus est ad laborem Legalium præceptorum; secundus, qui institutus est secundo, vocatus est ad laborem Passionis: tertius, qui procedit ex utroque, electus est ad libertatem Contemplationis. Vbi rursum nihil est quod arguat Guido, quasi Statum secundum Ecclesiæ minus perfectum finxerit, quam nunc sit tertius: quia non vult aliud significare, quam quod fideles nunc expediti a labore confitendæ in persecutionibus fidei, & ejusdem inter Gentes annuntiandæ, majori quam tunc numero ad cœnobia confluant, contemplationi vacaturi: prout factum in Occidente, maxime post S. Benedicti tempora, quamvis ante ipsum fuerint Monachi & satis clari Monachi. Nusquam vero vel per umbram dicitur, quod fingit Guido, hunc Monachorum statum fructuosum esse cœpisse tempore ipsius Joachim. Ita nempe male tractantur Auctores, de quibus formato semel undecumque præjudicio, judicant alii, secundum quæ vel perfunctorie legunt, [Fraterculis de vita paupere suos errores per similia firmantibus] vel qua alii in ipsis pro affectu suo somniant se legisse.

[74] Quod si contingat eos, qui talia sic excepta & in sensum minus bonum Catholicumque detorta usurpant, homines esse in fide suspectos aut hæreticæ pravitatis palam convictos; tum enimvero hoc quoque necessaria consecutione sequitur, ut fidei puritatem zelantibus suspecti quoque fiant ipsi auctores, quorum illi se testimoniis armant, siquidem alias ignoti sint. Itaque cum Fraterculos, de vita paupere nuncupatos, sic mendax spiritus dementasset, ut sub uno capite Christo quasi duas fingerent Ecclesias; unam carnalium, super quam summus Pontifex præfideret … alteram spiritualium, de qua se esse asserebant … & ad hanc dementiam fundandam tertium novum fingerent Statum, & sine Testatore Christo novi spiritus Testamentum, sub quo Status Ecclesiæ deberet novo illo tempore innovari: cumque iidem hæretici fomentum erroris sui pestiferi sumerent ex dictis Abbatis Ioachim, S. Thomas de Aquino, qui ut scribit in ejus Vita Guilielmus de Thoco n. 21 tom. 1 Martii nostri fol. 667, [D. Thomas opus Coñcordiæ recognoscit;] diversis in libris suis dictos errores eliserat in quodā monasterio petivit librum præfati Abbatis, & oblatum totum perlegit: & ubi aliquid erroneum reperit vel suspectum, cum linea subducta damnavit: quia totum legi & credi prohibuit, quod ipse sua docta manu cassavit. Ita Guilielmus, animo jam præoccupato ut videtur: cum ea Sancti Doctoris recognitio & linearum subductio lenius potuerit accipi, quasi solum monere voluerit ejusmodi loca cautius esse legenda, quia ipsis perperam acceptis abuti hæretici prædicti possent.

[75] Talia porro cum sint omnia toto hoc § prolata, & plura quæ proferri possent, nunc quidem & semper, a recte sentientibus intelligenda de innovatione pietatis, [non absque sinistro aliquo præjisdicio,] per Ordines Religiosos in Ecclesiam inducenda, tunc autem a Fraterculis ad suos errores applicabilia; nemo mirari potest quod sanctus Doctor, minus cognitam habens Joachimi sanctitatem, & suspectum ejusdem spiritum, ob plurima figmenta, de quibus Vita num. 21 & nos hic §. 6 egimus; lectum a se Concordiæ opus (de hoc enim loqui Guilielmum plane nobis persuademus, ob ea quæ scribit D. Thomas, in 4 distin. 43 quæst. 1 art. 3, adversus eos qui volebant Status veteris ac novi Testamenti inter se adæquate componere, ac denique Abbatis Ioachimi prædictiones sibi velut objiciens, qui per tales conjecturas de futuris aliqua vera prædixit, & in aliquibus deceptus fuit) mirari, inquam, nemo poterit quod dictum opus ita lectū nō valde probaverit Doctor Angelicus, spiritu non quidē minus bono quam Ioachim, valde tamen diverso procedens. Sed quod minus probavit ipse eo tempore, quo propter hæreticorum pravitatem periculosius talia legebantur; id antea, cum talis nulla causa subesset, probavit summus Ecclesiæ Pontifex; itaque probavit, ut tam ipse quam successores ejus instarent, quatenus simili spiritu expositionem quoq; Apocalypticam idem Joachimus perficeret, uti supra ostensum est. Sicut autem ætate S. Thomæ, quidam abutebantur aliquibus libris Joachimi; sic etiam, annis quinquaginta post, inventa est, quædam pestifera secta illorum, qui Beguini sunt vulgariter nuncupati, [quod Postilla Ioanni Petri in Apocalypsim] ipsi autem se Fratres pauperes de tertio Ordine S. Francisci communiter nominabant, per judicium Prælatorum & Inquisitorum hæreticæ pravitatis tamquam hæretici condemnati, ut dicitur in Vita Ioannis Papæ XXII, a nobis ex Ms. Bernardi Guidonis data: hæc autem secta, sumebat originem & fomentum ex pestifera quadam Postilla, quam Fr. Petrus Joannis, olim Ordinis Fratrum Minorum, de Serviliaco diœcesis Biterrensis, fecerat super librum Apocalypsis Ioannis; quamque anno Domini MCCCXX Dominus, Papa reprobavit, & finaliter condemnavit in publico Consistorio, [auxisse potuit.] tamquam continentem hæreticum & pestiferum dogma, contra unitatem Ecclesiæ Catholicæ, & potestatem summi Pontificis Romani & Sedis Apostolicæ. Vix autem dubito, quin eadem Postilla veneni aliquid, loco mellis, suxerit ex Ioachimi Expositione in Ioannem; fortaßis etiam (si ætas Auctoris conveniat) unus ex libellis fuerit, quos D. thomas confutavit.

DE S. BONA VIRGINE ORDINI CANONICORUM REGULARIUM DEVOTA.
PISIS IN HETRVRIA.

ANNO MCCVII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De anno ac die mortis & cultus, corpore nunc apud Clarissas servato, Actis fidelissime scriptis.

Bona Virgo, Pisis in Hetruria (B.)

AUCTORE G. H.

Pisæ, urbs Hetruriæ Archiepiscopalis & Academia, olim sui juris & Respublica potens, nunc Magno Hetruriæ Duci subjecta, a Florentia Ducali Sede abest versus mare XL milliaribus Italicis, æque ac illa Arno alluente spectabilis. Habet hæc inter alios Patronos S. Bonam Virginem, quæ istic nata, educata, & post vitam ibidem sanctißime peractam mortua, sepulta, & illustribus in vita atque post obitum miraculis clara effulsit. Nata autem circa annum Christi MCLVI, decennis etiamnum inspiratione divina assumitur in Devotam & Sororem a Priore & Fratribus S. Martini Ordinis Canonicorum Regularium S. Augustini, atque post plurimas peregrinationes in Terram-Sanctam, & Romam ad limina Apostolorum, nec non ad S. Iacobum in Galitiam piißime institutas; ad Christum Sponsum suum, relicto in terris corpore, evolavit anno MCCVIII, uti infra in Actis num. 55, legitur. Quia autem Pisanis mos est communis anni initium novem mensibus prævenire, ut alibi sæpe notavimus, ideo intelligendus hic est annus MCCVII. Ibidem etiam additur, fuisse, cum obiit, diem tertium exeuntis Maji, id est diem tertium ante finem Maji, qui est ejusdem mensis dies XXIX. Id confirmatur in Appendice infra addita, ubi in Translatione corporis anno Pisanis MCCCLXIV facta, dicitur inventa tabula plumbea, cum hac inscriptione. [Mortua 29 Maji.] Anno Dominicæ Incarnationis MCCVIII, IV Kalendas Iunii, venerabilis re & nomine Bona, Devota hujus Ecclesiæ & Ministra, requiescit. En dies IV Kalendas Iunii idem est, qui supra dies tertius exeuntis Maji, & convenit in hunc XXIX Maji.

[2] Scriptura, dictæ Translationis testis, facta fuit ipso anno MCCCLXIV, dies XIV Aprilis, qui forte ipsiusmet Translationis dies fuit. [male refertur ad 24 Aprilis a Ferrario,] Interim, quasi dies is mortis fuisset, & quidem non XIV, sed XXIV, de ea agendum sibi sumit Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ ad dictum XXIV Aprilis, cum aliquo elogio, in quo sub finem ista habet: Denique laboribus confecta, orans & psallens, læta migravit ad Sponsum, VIII Kalendas Maji, anno Salutis MCCVIII, multis post mortem miraculis coruscans: quæ iterum repetit in Catalogo generali postmodum edito, allegatis monumentis Pisanis & Silvani Razzii libro de Sanctis Hetruriæ. Verum hic accurate consentit cum ipsis Actis, quæ in Italicam linguam transtulit, atque pagina 270 ista scribit: l'anno del Signore mille dugento otto, il terzo giorno dopo il suo ritorno, che fu il terzo dell'uscente Maggio, la cultrice della Trinita, lasciata la soma del corpo se n'ando al Signore. Quæ infra num. 55 ita sunt expressa: Anno Domini millesimo ducentesimo octavo, tertio die post reditum, qui fuit tertius exeuntis Maji, Trinitatis cultrix, relicta corporis Sarcina, migravit ad Dominum. Interim errantem Ferrarium plures secuti sunt. Abrahamus Bzovius in Annalibus ad annum 1208 num. 8 ista scribit: Octavo Kalendas Maji hujus anni ad cælestem beatitudinem excessit S. Bona, Virgo Pisana: ac deinde relato vitæ compendio ex Ferrario desumpto, [Bzovio,] ista in fine ex eodem verba apposuit; Ex codice Ms. Ecclesiæ Pisanæ. Ferdinandus Vghellus tomo 3 Italiæ sacræ, relato obitu Vbaldi Archiepiscopi Pisani columna 494, sub finem ista addit: Quo Vbaldo Præsule, VIII Kalendas Maji ad cælum evolavit B. Bona Virgo Pisana, [Vghello:] multis post mortem miraculis coruscans, ad annum Christi MCCVIII. Ferrarius in Catalogo Sanctorum & Pisana monumenta.

[3] Arturus a Monasterio eamdem adscripsit suo Martyrologio Franciscano, dicto XXIV Aprilis; Pisis in Tuscia B. Bonæ Virginis: & in Notis, Florebat, inquit, [male etiam adscribitur Franciscanis,] circa nascentis Ordinis primordia ad annum 1218, seu 1228, non vero anno 1208, nisi commutatis litteris legatur Anno 1280. Memoratur a Ferrario in Catalogo Sanctōrum hac die, & in nova Topographia ad Martyrologium Romanum verbo Pisæ, Silvano Razzio de Sanctis Hetruriæ, Brautio in Martyrologio Poëtico. Sed nonne poterat Arturus etiam legere hanc Ferrarii Annotationem? Miror hanc Virginem ab aliquibus inter Moniales Minorum censeri, cum eo tempore, quo illa vixit, Ordo Minorum non esset. Verum mox post mortem ejus Ordo cœpit, & anno MCCXI reliquit S. Franciscus Pisæ duos ex Sociis, qui oblati conventus a civibus jacerent fundamenta & structuram curarent: uti ad dictum annum scribit Waddingus num. 25. Occasio sumpta ex eo videtur, [postea in ecclesiam ubi corpus inductis,] quod prædicta ecclesia, diu post scriptam Vitam, venerit in potestatem Fratrum Minorum: qui destructa ecclesia veteri, novam amplioremque condentes anno MCCCLXIV, ipsum S. Bonæ corpus ad novum quoque ejus altare transtulerunt; ut patet ex Instrumento publico desuper confecto, quod infra dabitur in Appendice. Erant tamen quando Vita scribebatur Franciscani Pisæ, ut constat ex num. 72, Nec illi tantum, sed etiam Prædicatores, quorum aliqui num. 57 & 58 dicuntur a suis infirmitatibus liberati. Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum Ordinis Prædicatorum, jussu Humberti V Generalis conscriptis, lib. 1 cap. 2 præponit titulum, Quod istic Ordo Prædicatorum fuit a multis prævisus & prænuntiatus, [quæ Ordinem Prædicatorum prophetavit venturum.] ubi tertia prævisio ita narratur. In civitate Pisana fuit quædam femina devotissima, de qua fertur, quod integra mente & corpore a Christo Domino fuit annulo subarrhata, & annulus in quodam monasterio juxta Pisas cum devotione servatur. Hæc a Lucanis & Pisanis S. Bona vocabatur. Ipsa quidem inter multa, quæ prædicebat, hunc Ordinem Prædicatorum dixit esse venturum, sicut testati sunt qui audierunt ab ea. Hæc ibi: quæ vererer ne intelligi deberent de cingulo ejus, cujus fit mentio in Vita num. 10 & 16, quodque deinde num. 49 in Crucem transformatum ipsa tradidit ecclesiæ S. Iacobi de Podio, a se extra urbem constructæ: sed scrupulum hunc eximunt Lectiones de Vita, quarum prima pluribus quidem locis legi non potuit, litteris tota una pagina corruptis, hæc tamen circa finem utcumque exhibebat; In deserto ubi quadragenarium perfecit jejunium, [& in] Hierosolymitanis [locis]… peragentem… annulo aureo… desponsavit; [& circulum] S. Bonæ [ferreum] quem gerebat ad carnem, ponens ubi sua crux in monte Calvariæ fuerat… sanctificavit. [Annulus sponsalitius ei datus a Christo.] Diversus est ergo a Circulo Annulus, solumque restat votum sciendi, an & ubi supersit: potest autem datus ei credi in caverna montis Quarantenæ, cum ibi Quadragesimam ageret; ubi Christus, uti dicitur in Vita num. 14, filiam simul & sponsam appellans, matrem ipsam constituit multorum quos ei ostendebat spiritualium filiorum, de quibus plura ibi.

[4] Acta ipsa, unde tota fides dictorum pendet, ex antiquis Pisanis monumentis accepimus anno Domini MDCLXV, [Acta dantur ex Mss.] curante Valerio Chimentello, in Academia Pisana Professore: in qua deinde Civilis juris Cathedram primariam tenens Franciscus Maria Ceffinius Eques S. Stephani, quædam insuper suggeßit in Appendice proferenda. Acta autem illa scripta fuerunt paulo serius, cum S. Bona palam colebatur ut Sancta (nulla tamen, quod quidem sciatur, Canonizatione Papali præcedente) & habebat sibi dicatum altare in Ecclesia S. Martini, atque sub eo sacrum ejus corpus depositum; solenni veneratione festum ejus colentibus Pisanis, cum Vigilia & cessatione a servilibus, at proprium etiam Officium de illa recitantibus, quod nobis quoque transmissum est. Distat ab urbe Pisana decem miliaribus Italicis urbs Luca, [exarata cum haberet cultum,] in qua etiam ad publicam venerationem in quadam ecclesia expositam fuisse ejus imaginem Acta num. 63 confirmant. Mentio quoque fit in Actis num. 74 anni MCCXLIX, quo festum S. Bonæ celebrare negligens aliquis, fuerit punitus dolore manus, ejusque famulus simili in pedibus afflictione, qui emißo voto festum dum viveret celebrandi, obtinuit sanitatem; septem vero annis transactis vacillant in suo proposito, ut continuaret, monitus est. Annus ergo is fuit MCCLVI, post quem jam dicta Acta sunt conscripta. Ita etiam num. 36 puerulus unius anni a S. Bona, [circa annum 1257,] dum viveret osculo & signo Crucis sanatus, dicitur adhuc superfuisse vir quinquaginta circiter annorum, dum auctor Vitam scriberet. Quibus inter se collatis, videtur id factum circa annum MCCLVII elapsis ab obitu ejus annis fere quinquaginta.

[5] Ipsa quidem adhuc vivente intenderat Donnus Paulus, Canonicus Regularis, miracula quæ patrabat scripto colligere, sed ab eadem prohibitus fuit num. 47, asserente id postea faciendum ab alio, cui Deus ipse revelabit, ut faciat quod ille facere proponebat. Non est ergo Vitæ Auctor Paulus, quod sub dubio indicat Razzius: sed alius; qui licet nusquam indicet visam sibi vel notam Sanctam fuisse, omnia tamen videtur habuisse ex iis qui ipsam familiariter noverant. Ita num. 8 Domnus Ciconia, & quidam pii viri, viderunt & postea retulerunt, imaginem Christi se totam inclinasse B. Bonæ, [inquibus sæpe allegatur testes oculati.] extensaque manu benedixisse eamdem. Ita num. 10 Bonacursius Boschettus, in peregrinatione socius, vidit oculis propriis S. Bonam cum asino & puero cecidisse in aquam fluvii impetuose currentis, at nec membris nec vestibus madidam pertransivisse, ac puerum post se attraxisse, atque ita opus illud esse divulgatum. Ita n 28 imago Christi, ab hoc S. Bonæ data, adhuc perseverabat in ecclesia S. Jacobi. Præterea num. 40 & 44 Marcus Presbyter sanctæ vitæ, familiarissimus S. Bonæ, quæ de ea sciverat, revelavit Gerardo Presbytero; item Guardiano, qui scriptori hujus operis retulit, adhuc superstes cum scriberet. Imo foveas manu Christi, per S. Bonam adducta, in vertice dicti Marci impressas, aspexerunt plures propriis oculis & manibus tractaverunt, qui adhuc supererant. Demum num. 53 puer, peccata sua sibi a S. Bona revelata, nec dandam ei sepulturam ad S. Iacobum, retulit Gerardo Presbytero, & ipse viva voce scriptori. Et num. 71 Henricus incurabili apostemate liberatus, cum scriberet auctor, vivus & sanus erat. Plura colligere non est animus, sed addimus ex Officio Orationem propriam, ut ab iis. qui ejus imploraturi sunt patrocinium, recitari poßit: Deus, qui Beatam Bonam, singulari filii tui Iesu Christi dilectione ad ipsam, sibi beneplacitam ostendisti; concede nobis peccatoribus, ejus meritis a peccato mundari, & ad tua gaudia feliciter pervenire. [Oratio.] Per eumdem Dominum &c.

VITA
Per supparis ævi scriptorem, ab ore Testium oculatorum accepta.
Ex pervetusto Ms. codice Ecclesiæ Pisanæ.

Bona Virgo, Pisis in Hetruria (B.)

BHL Number: 1389, 1390

EX SUPPA ÆVI MS.

PROLOGUS.

Bonus Deus, bonorum omnium Conditor & Largitor, sic cuncta, hoc ipso quod ab eo essent, voluit esse bona, ut inter ipsa ampliori bonitatis participatione quædam existerent meliora. [A Deo præelecta,] De quorum innumerabili multitudine meliorem Virginem quamdam, Bonam re & nomine, suo gratuito munere talem fecit, ut de ipsa illud Davidicum merito dici possit; Elegit eam Deus, & præelegit a eam ex multis, in suum utique famulatum. Volens siquidem conditor ejus Deus circa ipsam, suæ naturam ostendere & expandere bonitatis, dona multiplicia gratiarum effudit ei uberrime ac infudit. Natura etenim a B. Dionysio Areopagita sui esse dicitur diffusiva. Quod in ipso etiam nomine satis evidenter ostenditur, dum Bonæ nomen habuit proprium, quod satis omnibus aliis est commune. Per quod etiam quadam necesitatis consequentia omnibus efficitur & ostenditur gratiosa, quæ divina perfusa gratia veneranda est merito ab omnibus & amanda. Omnia namque bonum appetunt, ut quidam Sapiens dicit. Quod in ista apertissime completum est Sancta, quæ non solum a videntibus eam, sed etiam a longe positis, ac de ipsa audientibus illico amabatur; Diffusa est, inquit, gratia non modo in interioribus, verum etiam in labiis tuis, o S. Bona: propterea Dominus omnibus te reddidit benedictam. Hujus sanctæ Virginis ortum, conversationem, & obitum, nec non etiam quædam miracula, sanctitatis ejus indicia, prævia & semper comite veritate, assumpsi describere: fidens, quod ipsa suis sanctissimis precibus & meritis perficiendi gratiam impetrabit. [Bona apparuit re & nomine.]

[Annotata]

a Nihil tale habet vel David in Psalmis, vel filius ejus Salamon in Sapientialibus libris; sed Ecclesia istud usurpat pro Versiculo ante Lectiones tertii Nocturni in Officio de B. Maria.

VETUS DIVISIO.

Post hunc Prologum, incipit Legenda sanctæ Bonæ Virginis, de civitate Pisana, & primo de nativitate ipsius; atque ita per brevia Capitula reliqua Vita distinguitur, quorum titulos hic placet consequenter subjungere, ut integrum nobis sit novam partitionem nobisque aptiorem inducere, juxta numeros subsequenter notandos.

2 Quod nativitas ejus est Parisiis Joanni Presbytero revelata, & ipsa commendata eidem.
3 Similitudo nativitatis ejus ad ortum solis.
4 De profectu ejus, & præcepto ei dato a Christo, ac sanctis primordiis vitæ ipsius.
5 De revelatione secunda Joanni Presbytero facta de ipsa.
6 Quomodo ex præcepto Christi cilicium emit & induit.
7 Quod pictura imaginis Christi inclinavit se ipsi, & benedixit eamdem.
8 Quomodo apparuit ei Christus, & ex ejus insufflatione sancto Spiritu est repleta, ac eidem præsentiæ assuefacta.
9 Quomodo adhuc puella, cum voluntate Domini, a Priore & Fratribus S. Martini in Sororem recepta, & ipsa in devotione profecit.
10 Quomodo Christus ipsam a matre petiit, & ultra mare duxit.
11 Quomodo pater ejus & frater ultra mare eam capere voluerunt, & quomodo ipsa anfugit & latuit.
12 Quomodo post novem menses ultra mare, direxit se sancto cuidam Eremitæ, & sacra loca visitavit.
13 Quod Quarantenam fecit ubi Jesus Christus: & de filiis ei pro missis ac datis, & de tolerantia passionum ab ea.
14 Quomodo ad Eremitam rediit, a quo est ad redeundum Pisas monita; quæ ipsi contigerunt in via prædicta.
15 Quid circa cingulum ferreum, quo erat succincta, operatus sit Christus in Calvaria.
16 De adversis in via, & de patientia ejus, & quomodo Pisas est reversa.
17 Quomodo ex præcepto Christi limina B. Jacobi visitavit, & in reditu ædificationem ecclesiæ Sancti Jacobi de Podio promisit, & fecit.
18 De commendatione peregrinationum ejus, & miraculis ibidem ostensis.
19 Quomodo aquam non madefacta transivit, & sibi adhærentem puerum liberavit.
20 Aliud simile, sed majus.
21 Quomodo in via S. Jacobi Peregrinum redarguendo sanavit, & latronem prædicando convertit.
22 Quod cogitationem Dominæ Gaitanæ, de capite ejus portando Pisas, Romæ cognovit.
23 Quomodo ad similitudinem B. Petri contractum puerum in ejus ecclesia Romæ sanavit.
24 Quomodo per Christum est ultra Arnum portata, & ab ipso ac B. Maria & S. Petro vadens Romam sociata.
25 De miraculis ab ipsa, non in via aliqua, sed in vita patratis.
26 Quomodo per ipsam Donnus Paulus ad S. Jacobum de Podio est transmissus.
27 Quomodo quibusdam Clericis cantantibus apparuit ei Christus, suavissime cantans.
28 De icona, quam Christus ei, & ipsa ecclesiæ S. Jacobi dedit.
29 Quomodo ea imago locuta est ei, & eidem forma Trinitatis ostensa.
30 De pane, B. Jacobo apud S. Jacobum de Podio, & ab eodem sanctæ Bonæ præsentato.
31 Quomodo ad S. Jacobum de Podio invisibilis ivit & volavit, ac Monachos duxit invisos.
32 De liberatione Fratris Thomæ, per vinum sanctum, a febre.
33 De cujusdam sanatione puellæ.
34 Quomodo Christus, propter B. Bonam & cum ea, puellæ cuidam apparuit, ac finem ei vitæ prædixit.
35 De sanatione vulneris capitis in puero unius anni.
36 De gratia prophetali & cognoscendi cordium secreta, quam excellenter habuit S. Bona.
37 Quomodo periclitationem cujusdam navis, & hominum existentium in ea, prædixit; & ita evenit.
38 Quomodo adventum trium mulierum, dactylos sibi afferentium, prædixit, & mentem unius earum.
39 Quid circa lampadem accidit viro Dei Presbytero Marco.
40 Quædam laudabilia de ipso Presbytero Marco.
41 Quomodo cognovit quod propter pollutionem nocturnam Presbyter Marcus renuerit canere Missam, & ipsum inde reprehendit.
42 Quomodo adventum cujusdam mulieris Presbytero Marco prædixit, & quod de ipsa mandavit.
43 Quomodo virum Dei Presbyterum Marcum ab infirmitate capitis liberavit, & finem ei vitæ prædixit.
44 Quomodo quamdam, S. Gregorium dicentem suum, redarguit & convicit.
45 Quomodo prædixit quemdam puerum usque ad novem dies moriturum, & ita evenit.
46 Quomodo cognovit & revelavit propositum Donni Pauli, de factis ipsius mirabilibus conscribendis.
47 De immutatione vultus ejus, & quomodo Monachos de scandalo liberavit.
48 De mirabili formatione Crucis ex cingulo ferreo, quod Sancta in vita sua deportavit ad carnem.
49 De illius virtute Crucis.
50 De his quæ circa Sanctæ transitum acciderunt: & primo de ultima ejus via ad S. Jacobum, quam in unius horæ spatio mirabiliter consummavit.
51 De equo nigro, & percussione pueri Jacobi, ejusque sanatione mirabili.
52 De revelatione, quam fecit eidem Iacobo de loco sepulturæ ipsius.
53 Quomodo apud S. Iacobum de Podio remansit, & inde Pisas mirabiliter portata fuit.
54 De felici transitu S. Bonæ, & de sepultura ipsius.
55 De miraculis post Sanctæ decessum ostensis.
56 Miracula circa religiosas personas facta.
De subita sanatione cujusdam Monachi, in Curia existentis.
Quomodo Fratrem Rebaldum Ordinis prædicatorum, qui ei detraxerat, a gravissima infirmitate sanavit.
57 Quomodo eumdem a dentis dolore intolerabili liberavit.
Quomodo Priorem Provincialem Fratrum Prædicatorum, per quadriennium quartanarium, liberavit.
58 De miraculis circa Personas laicas perpetratis, in quibus pro posse ordo temporis observatur.
59 De quodam ex equo dejecto, & per Sanctam tertio restituto.
Quomodo navim cum quatuor galeis ab imminente naufragio liberavit.
60 De alia navi, & duabus galeis similiter liberatis.
De quadam navi, in portu Achon, mirabiliter per Sanctam a confractione defensa.
Quomodo in navi super Cruce apparuit, & navem ac homines a periculo liberavit.
61 Quomodo S. Bona navigantium sit patrona.
Quomodo in specie medicæ, cujusdam nobilis feminæ confractum brachium restauravit.
62 De puero novem mensium, ab infirmitate mortali curato.
63 De puero, subito a febribus liberato, de quo medici desperabant.
64 De muliere, a validissima infirmitate sanata.
65 Quomodo puellam cadentem a morte defendit.
66 De sanatione puellæ, quæ contracta jacuit septem annis.
67 Quomodo quosdam mortales inimicos, ne se mutuo perimerent, impedivit.
68 Quod puerum, de quo medici desperabant, a vitio lapidis liberavit.
69 De sanatione pueri fracti.
70 De puella gingivarum confricatione suffocata.
71 De sanatione incurabilis apostomatis.
72 Quomodo mulierem, quæ se diabolo dederat, monuit & docuit ejus evadere potestatem.
72 De dextrario, ab infirmitate gravissima subito liberato
73 De sanatione manus cujusdam, & pedibus altrius, observare nolentium festum ejus.
74 De liberatione mulieris, ex abortu triduo cruciate.
76 Quomodo quemdam de adversariorum vinculis liberavit.
77 De urceolo, sine olei effusione versato.
78 De juvene pene exanimi, liberato.

CAPUT I.
Casta educatio, familiaris cum Christo conversatio. Iter Hierosolymitanum.

[2] Igitur S. Bona nata est in civitate Pisana, parte quæ Chincitha dicitur, juxta Arnum fluvium, in parochia S. Martini, [Nata Pisis, patre Bernardo, matre Berta,] Ordinis S. Augustini: in cujus S. Martini ecclesia usque hodie Deo serviunt Canonici Regulares. Pater ejus Pisanus natione, Bernardus nomine fuit; mater vero a Corsicana, vocabatur Berta: ex quorum matrimoniali copula nata est S. Bona, velut quædam pretiosissima margarita. Hujus pater uxorem simul & filiam, cum tantum [trium] esset annorum effecta, relinquens, profectus est ultra mare, nec ad ipsas ulterius est reversus.

[3] Hujus nativitas Virginis cuidam Presbytero, Joanni nomine, b Musellino vero natione, studenti Parisiis, [ab Angelo commendatur Ioanni Presbytero:] est per Angelum divinitus relevata; ut etiam ipsa ejus primordia, ad quorumdam instar privilegiatorum Sanctorum, obsequio Angelico non carerent. Apparuit siquidem ibi dicto Presbytero Angelus Domini, dicens ei: Quædam puella nata est in civitate Pisana, quam tibi recommendatam esse vult Dominus: unde divinam exequens voluntatem, vade Pisas, & ibidem a Priore ac Fratribus S. Martini postulabis recipi in Canonicum Regularem: factusque Canonicus, eam quoque animam eidem facies in Devotam recipi & Sororem. Ecce quantum Sanctam istam Bonam circa ipsius primordia Christus voluit sublimare: privilegium ei de custodia simile Matri concedens: sic enim pendens in cruce Matrem virginem Joanni Apostolo virgini recommendavit: sic cælo præsidens virginem S. Bonam, quam, ut infra dicetur, esse voluit & fecit matrem, Ioanni recommendavit, Presbytero honestissimo & pudico.

[4] [fulget instar solis:] Sic Virgo hæc quasi quidam sol cum miraculoso fulgore mundum ingreditur, suis sanctis exemplis, ac per eam divinitus ostensis miraculis, tamquam fulgidissimis radiis, civitatem illustratura Pisanam, imo vero totam Ecclesiam ornatura, ut illud Sapientis de ipsa dictum prope videatur: Sicut sol oriens mundo in altissimis Dei, sic mulieris bonæ spes in ornamentum domus suæ. [Ecc. 26. 2]

[5] Nata vero puella, tamquam arbor plantata divinitus in affluentia gratiarum, ætate proficiebat & gratia: & ut etiam tenella & parvula non vacaret a fructu, apparuit ei Dominus Jesus Christus, cum septem esset annorum, & cum matre sua parvularum more jaceret; præcipiens ei, ut nulli personæ, nec etiam matri proprie, sociaretur in lecto: quod ipsa omni vitæ suæ tempore devote obediendo complevit. Insuper culcitris, linteaminibus, & coopertoriis non est usa, quasi jam carnis delicias abhorreret: [jubetur a Christo sola dormire:] sed in lectulo de paleis aut stramine artus teneros reclinabat; Christo parvulo in hoc vicem parvula ipsa rependens, qui pro instructione omnium & salute reclinatus est in præsepio supra fœnum. Jejuniis quoque & abstinentia illo jam in tempore corpus affligebat in tantum; quod in qualibet hebdomada tribus diebus in pane jejunabat & aqua. Erubescant nostri temporis viri barbati, qui non dico tribus diebus, neque in pane & aqua, sed etiam uno die gravantur in hebdomada jejunare. [& rigide vitam instituit.] Discursum etiam vitabat inutilem, domi corpore consistens & corde, ut ibidem eo purius, quo secretius Dominum precaretur. Hæc & his similia in suarum viarum initio sibi imposuit Virgo sancta, tamquam vitæ suæ fundamenta, assuescens in his parvula, a quibus nolebat discedere viva; quasi jam legisset illud Proverbium Salamonis, Adolescens juxta viam suam, etiam cum senuerit non recedet ab ea. [Pro. 22. 6]

[6] In his sanctis & Deo acceptis primordiis aliquantum Virgo transegerat tempus, [Ad Ioannem jam Canonicum Regularem] & Joannes Presbyter supradictus, juxta mandatum Angelicum, jam de Parisius Pisas venerat, & apud S. Martinum factus fuerat Canonicus Regularis; ubi sub Augustini Regula militans, Deo erat acceptus, & hominibus gratiosus; & vitam ducens virtutibus plenam, continuatæ perseverantiæ merito & virtute, felicem in terris consecutus est finem, & in cælo fructum suorum bonorum operum gloriosum. Huic quodam mane, finitis laudibus Matutinis, ex more privatis orationibus insistenti, apparuit Angelus Domini, dicens ei: Puella, [ab Angelo iterum menitum,] quæ vilibus induta ad te veniet isto mane, ipsa est quam tibi recommendavi Parisius & vocatur Bona. Cum ergo puella Bona, divinitus ut creditur monita, mane uti Angelus prædixerat, ad Ioannem venisset Presbyterum, dicit ei ille: Quid vis, filia? Illa, cum prudentia simul & simplicitate respondens, ait: Volo esse ad Dei præcepta & vestra. Cui responsum responso conformans, [& ipsa monita accedit:] ac trepidans tantæ Virgini aliquid sine condigna deliberatione mandare, dixit ad eam: Quod tibi præcipit Deus, illud fac: & ad me, cum ei placuit, reverteris. Oratione ergo facta reversa est domum.

[7] Et ecce tibi, quadam die apparuit ei visibiliter Dominus Iesus Christus, præcipiens ei, quod sibi cilicium compararet. Quæ cum velut puella, [Christo præcipiente emit cilicium,] se non habere ejus pretium respondisset; dicit ei Christus: Fila tantum in bombycinis, unde duos denarios merearis. Cumque rursus trepidando pensaret, quod illud pro tam parvo pretio invenire non posset; confortans eam Dominus, dixit ei: In ponte quemdam invenies mercatorem, a quo cum illud petieris, pro illis duobus denariis tibi dabit. Duos ergo filando lucrata denarios, cum quadam die ex præcepto matris herbas emptura perrexisset ad forum, ut divinum præceptum totaliter adimpleatur, emit etiam cilicium, quod mercator quidam in ponte, sicut Dominus prædixerat, pro illis duobus denariis dedit ei. Quæ, divina instructione formata, statim in ejus medio fecit pro caputio aperturā; &, in modum caputii ante pendentis & retro, [& sub vestibus induit:] aliis vestibus supponens, domum revertebatur ad matrem. Ecce qualibus vestibus voluit Christus Sponsam suā, quibus & ipsa libenter induta est, procedere. Habeant, quæ volunt & possunt, vestes delicatas & varias, nonnumquam ex pupillorum hereditate ac viduarum sudore comparatas, multa vanitate confectas, de stercore vermium adornatas, denique sua amplitudine & longitudine ponderosas: Virgo nostra Bona, præceptis salutaribus monita, & divina institutione formata, cilicio vadit induta, ut memoriale mortis ante oculos corporis habens & mentis, non peccaret.

[8] Quam vero cælestis Sponsus hujus talis sponsæ suæ zelotypus, imo venerator extiterit, illico demonstravit. Nam cum domum a foro sic induta rediret, contigit ut ante fores ecclesiæ c sancti Sepulcri transiret, super quibus; ab Aquilonari parte ecclesiæ, picta est imago Domini Iesu Christi. Cui cum, elut devota divinis & sacris, se signando more fidelium, caput cum reverentia inclinasset, Christum adorans in ea; [a Christo in imagine ab ea salutato venedicitur.] imago eadem, versa vice se totam inclinans B. Bonæ, extensa manu benedixit eamdem: quod Dominus Ciconia, & quidam pii extra sedentes aperte viderunt, ac postea retulerunt. Cum autem tali supervestita capucio domum redisset ad matrem; mater hoc videns, eam inde cum quibusdam aliis mulieribus devote laudavit.

[9] Alia etiam vice, cum adhuc valde juvencula ex præcepto matris ivisset ad forum, [ab eodem cum Deipara & S. Iacobo apparente] ante prædictam sancti sepulcri ecclesiam pertransibat. Extra quam quia donum jam fuerat consecuta divinum, de ampliora confidens, orandi gratia ecclesiam intravit eamdem. Et ecce ipsi devote, & instanter oranti, apparuit juxta cancellos Dominus Jesus Christus, cum Matre sua gloriosa semperque Virgine Maria, aliisque duabus Mariis d Sororibus ejus, nec non & cum B. Jacobo Apostolo, cujus limina in Galicia, quæ a totius mundo hominibus visitantur. Illa, visionis magnitudine ac visorum gloria stupefacta, quia nondum assueta erat talibus, fugiebat: quam B. Jacobus insecutus, confortando eam, dixit ei? Filia, noli timere, quia qui tibi dignatus est apparere est Dominus Jesus Christus, [& insufflante accipit Spiritum sanctum,] cum Matre sua benedicta, & duabus Sororibus ejus. Quæ, ex verbis Apostoli concepta fiducia, reversa est ad cancellos. Tunc Christus manum suam sanctissimam capiti ejus imponens, dixit ad eam: Aperi os tuum. Quod cum illa fecisset, insufflans Christus tribus vicibus in os ejus, dixit ei: Accipe Spiritum sanctum; statimque S. Bona ipso Spiritu adeo est repleta, ut deinceps in vultu, verbis, & gestibus ejus gratia ipsius Spiritus redundaret. Et quia B. Jacobo Apostolo mediante, tantam fuerat gratiā consecuta, specialē devotionē ex tunc concepit ad ipsum, & ininterruptam omni tempore conservavit. [& sæpe ab illo visitatur:] Qui vicem rependens eidem; comes ei frequentissime fuit, cum ea stans, vadens, & loquens, in cani effigie Peregrini. Ipse etiam Dominus Jesus Christus ex tunc adeo cœpit ei esse familiaris & notus, ut ei omni vitæ suæ tempore appareret. Cujus jam apparentiæ ac præsentiæ assuefacta, cum eo familiariter loquebatur, ambulabat, & stabat, sicut unus homo cum alio solet.

[10] Beata vero Bona facta decem annorum, in oratione dictum est ei, quod ad Presbyterum Joannem pergeret, quatenus eam a Priore & Fratribus S. Martini in Devotam recipi faceret & Sororem: quod ab eisdem, dicto Joanne Presbytero mediante, multa est devotione completum. [decennis assumitur in devotam,] Non enim poterat ætas revelationi & dono præjudicare cælesti, ut propter ætatis defectum non admitteretur in Sororem, cui divinitus jam fuerant talia dona collata, & ut Soror fieret relevatio facta. Et quia, velut pauper, non habebat unde se Sororum more vestiret; sæpe dictus Presbyter Ioannes, cui jam fuerat pluries per Angelum recommendata, dedit ei cappam suam pro clamyde facienda; in divisione vestium Beatum imitatus Martinum, [cingulo ferreo cincta,] in cujus ecclesia Domino serviebat. Effecta vero Soror, quotidie fiebat Deo devotior, sibi ipsi asperior, & egenis misericordior; meritis proficiens apud Deum, & apud homines crescens fama. Cingulum etiam ferreum ex eo jam tempore subtus ad carnem in suis quoque peregrinationibus continue deportavit, donec ipsum prope vitæ suæ terminum ex præcepto deposuit Christi: [habitat prope ædem S. Martini,] circa quod cingulum Dominus est plura magnalia operatus, ut ex subsequentibus apparebit. Nec jam cum matre in domo propria morabatur; sed manibus propriis laborando, quod suæ parcitati sufficeret, & unde pauperibus subveniret, in domo quadam juxta ecclesiam S. Martini degebat; ut divinis obsequiis mancipata, orationis esset loco vicina, & ei cui divinitus fuerat commendata.

[11] Cum autem annum tertium decimum e attigisset, & quadam die venisset ad eam mater sua; [anno 13 ætatis a Christo] apparuit eis in peregrinorum specie Dominus Iesus Christus, cum societate prædicta; dixitque Christus matri S. Bonæ: Nos de ultramarinis partibus peregrini nuntiamus tibi, de viro tuo Bernardo, quod vivus est, & ibi prospere commoratur. Volumusque, quod hanc illius & tuam filiam tradas nobis, ut eam ad ipsum ultra mare ducamus. Quæ a loquente exterius, inclinata interius ad consensum, protinus cum liberalitate respondit: Quia boni mihi videmini peregrini, concedo vobis ipsam, ut petitis, & humiliter recommendo: tamen qui essent hi penitus ignorabat; S. Bona eos, [abducitur peregrinatum:] utpote sibi familiarissimos, optime cognoscente: unde & eos proficiscentes sine ulla trepidatione illico est secuta; comitantibus eam Domina Gaitatana, & quadam puella nomine Massaja: quæ totius hujus peregrinationis comites fuerunt indivisæ; tamen hos peregrinos, & quæ circa ipsam divinitus agebantur, penitus ignorabant.

[12] [Navigat in Terram Sanctam.] Navigantibus ergo ipsis, de S. Bona ultra mare publica fama pervenit, quod filia scilicet Domini Bernardi, quam de uxore Corsicana genuit, veniebat; Angelo ejus hoc ad probationem ipsius, ut traditur, divulgante. Pater vero propterea de hac fama dolebat, quia longo tempore antequam Pisis Bertam matrem S. Bonæ matrimonialiter sibi copulasset, in ultramarinis partibus quamdam Dominam valde nobilem habuerat in uxorem, de qua etiam tres genuerat filios; unus quorum tunc erat Patriarcha f Hierosolymitanus, alius fuit Magister Templi, tertius Hospitalis. Qui una cum Patre dolebant, & præcipue Patriarcha, quod hæc illuc accederet, quam audiebant a patre de matre Corsicana genitam: hoc sibi in opprobrium reputantes, quia Corsicanæ sunt ibi despectui, & plus nobilitatem carnis, quam societatem animi attendebant. [ubi ne capiatur a patre & fratribus] Navi ergo applicante, pro S. Bona capienda pater accessit ad navem, & Patriarcha per nuntios plurimum laboravit. Ast aliis cum ea loquentibus & videntibus ipsam, ab his nec videri potuit, nec audiri. Sancto quoque Spiritu revelante aufugit de nocte cum sociis, per nemorosa & aspera transeundo. Et videbatur S. Bonæ dum fugeret, quod post eam curreret hominum multitudo, Cape eam, Cape eam, ingeminantium cum clamore. [fugiens latet in fovea:] Erant autem dæmones, ejus profectibus invidentes. Fugiens itaque in quamdam se projecit foveam, ut lateret.

[13] Et cum moraretur in ea, cuidam sancto Eremitæ, Ubaldo nomine, qui in vicinis partibus per triginta annos inclusus in cella servierat Deo, est cælitus relevatum, ut pro juvencula illa mitteret, quæ in illa fovea latitabat, & quod ad se faceret eam duci. [adducitur ad Vbaldum Eremitam:] Quod per quemdam virum Dei, fratrem suum, Deo obediens Eremita complevit. Cum ergo ipsa adducta venisset ad eum, cum neuter de altero prius notitiam aliquam habuisset, propriis se invicem nominibus salutarunt, videntes se mutuo cum gaudio magno valde. Ad illius vero Eremitæ consilia & præcepta direxit se S. Bona in partibus illis mensibus novem. Quo in tempore loca sacra, in quibus Dominus salutem omnium procuravit, nec non & Jordanis fluvium, [invisit loca sancta:] ubi fuit Dominus baptizatus, cum duabus suis comitibus devotissime visitavit; in locis, ubi steterunt pedes Domini oscula figens, ac pro benefico sacramento, in loco quolibet gesto, cum lacrymis ibidem Domino gratias reddens pias & devotas.

[14] Cum autem sacra Quadragesima advenisset, eam in quadam caverna, [Quadragesimam in caverna peragit:] in eodem loco in quo & Christus, multa cum abstinentia observavit. Qua completa, apparuit ei ibidem Dominus Jesus Christus, cum eisdem cum quibus apparuerat ei Pisis, dixitque ei: Filia, oportet ut habeas filios; ut quæ es filia mea simul & sponsa, propter me & pro me efficiaris etiam mater. Illa sibi conscia de proposito virginitatis perpetuo conservandæ, audito nomine filiorum & matris, Beatam imitata Mariam, cum quodam pavore respondit: Et quomodo habebo filios? Dixit ei Christus: Noli timere, quia non de carnalibus, sed de spiritualibus tibi dixi. Educensque eam de caverna prædicta, ostendit ei super quodam excelso monte multos parvulos, [constituitur mater spiritualium filiorum] candidiores nive, nitidiores lacte: & ait ad eam: Illi erunt filii tui, qui omnes ob reverentiam tui capita tibi & manus inclinant in terram: in cujus indicium rei annulum digito ejus imposuit, de prædictis filiis constituens eam sponsam simul & matrem. Filios istos merito possumus accipere, qui omni tempore subsequenti ejus sanctissimis meritis, salutaribus monitis, assiduis orationibus, gloriosis exemplis, evidentibus miraculis, sunt, aut per conversionem a malo, Domino acquisiti; aut per conservationem in bono, [postea ab ea dirigendorum:] nutriti; aut per promotionem in melius, educati: ex quorum multitudine numerosa plures apud S. Michaelem de Orticaria, & apud S. Jacobum de g Podio, filii fuerunt & sunt. Beata vero Bona, ex his concepta fiducia, dixit Christo: Omnes infirmitates, quæ possunt hominibus & bestiis evenire, volo pro te & talibus filiis sustinere. Respondit ei Christus: Et ego promissionem hanc recipio, ut dixisti. Quæ promissio ab ea & in ea est opere adimpleta tempore subsequenti, una infirmitate per aliquod temporis spatium in ea durante, & alia succedente. Unde etiam Martyr potest non incongrue appellari, quia nulli passioni defuit, quæ ad alia etiam toleranda parata fuit.

[15] Ibidem etiam præcepit ei Christus, ut ad dictum rediens Eremitam, quod sibi diceret adimpleret; assignans ei Angelum, qui eam comitaretur in via. Quæ præceptum adimplens Dominicum, ad illum reversa est Eremitam, [monita de reditu,] de ipsius reditu gaudiosum, & cum eo dierum septem spatio est morata. Qui facta sibi revelatione divina, dixit ei: Voluntas est Dei, quod revertaris Pisas, multa tamen adversa tibi contingent in via: nam in Saracenorum manus devenies, & vulneraberis, ac incarceraberis ab eisdem.

[16] Quæ cum, Deo etiam per servum obtemperans, iter pro reditu cum sociis inchoasset; duce Christo, solitis comitibus sociato, Calvariam pervenerunt. Ubi dixit Dominus S. Bonæ: Da mihi cingulum, [montem Calvarium visit ferro cincta.] quo es cincta. Illa de occultatione cinguli ferrei sibi conscia, quasi etiam ipsum Dominum hoc lateret, cingulum ei præbebat laneum, quo superius cingebatur. Domino autem prodente ad gloriam, quod Sancta celabat ad cautelam, statim ipsum cingulum est solutum, & in terram cecidit ad pedes ejus. Quod Christus suscipiens, misit illud in illo foramine, ubi quondam lignum salutiferæ Crucis fixum fuit. Ac postea se cingens ex ipso, reddidit illud Sanctæ. Quæ ipsum de cetero pretiosius reputans, cariusque conservans, ipso iterum est succincta.

[17] Ut autem verborum servi Dei veritas, & S. Bonæ patientia probaretur; omnia ab illo prædicta circa ipsam sunt adeo veraciter adimpleta, ut a Saracenis, ad instar Christi, in latere vulnus acciperet, cujus causa sanguinem per os diversis temporibus vomuit quoad vixit. [capta a Saracenis vulneratur:] Febres quoque omni pene tempore passa fuit. Quæ omnia, virtutis femina, Dei armatura induta, pro sponsi ac filiorum amore patientissime toleravit. Unde etiam febrem, sociam, cum gaudio quasi ludendo vocabat. Porro Domina Gaitana & socia eam etiam in carcere minime reliquerunt, sed ei indivisæ comites & administratori sedulo extiterunt. Audientes vero quidam Pisani mercatores & cives S. Bonam in carcere detineri, eam a Saracenis dato pretio redemerunt, & ad navem cum sociis adduxerunt. [Pisas reversa vitam cælestem ducit;] Quæ tandem simul reversæ sunt Pisas: ipsaque dilectam sibi ingressa est domum, in qua facta Soror cœperat habitare. Ubi dum in peregrinatione non esset, multas Quadragesimas in arcta abstinentia & districto ac continuato silentio observavit, legumine in victu, & aqua in potu contenta. Ibidem etiam, quantum possibilitas permittebat, in lectione assidua, meditationi intenta, orationi dedita, contemplatione suspensa, vitam cælestem ducebat in terra. Et cum jam, odore virtutum ejus & famæ, ad ipsam conflueret hominum multitudo diversorum sexuum, morum, statuum, conditionum, & voluntatum; omnibus lætam faciem exhibebat: licet, ut dictum est, febres pene continuas pateretur; omnesque largo excipiebat affectu, & tamquam cælestis medici apotheca, mulier gratiosa, [& multos benigne instruit.] singulis competentia medicamina offerebat; adeo ut de tanta multitudine nullum a se, absque consolationis vel ædificationis antidoto, recedere pateretur. Unde domus illa, horum & aliorum spiritualium ejus operum officina, cæli vere facta est domus & porta: in qua non modo sancti Angeli ipsam invisere descendebant, verum etiam ipse Sanctus Sanctorum frequentissime veniebat, cum Matre sua Domina Angelorum.

ANNOTATA.

a Nata est circa annum 1156, quando Corsica insula adhuc sub Pisanis erat.

b Mugellum p. m. 14 distat Florentia ad Boream, uti constat ex Gonzaga, de sui Ordinis ibidem conventu agente: sed in Lectionibus videtur dici de Metello, nobis adhuc ignotus locus.

c De ecclesia S. Sepulcri agimus, ubi de S. Ubaldesca 28 Maji.

d Quomodo S. Maria Cleophæ seu Jacobi fuerit dicta Soror Deiparæ Virginis, ad illius Acta 9 Aprilis deduximus, ubi etiam de Salome, aliquibus Maria dicta, & confusa cum matre filiorum Zebedæi atque etiam Soror Deiparæ credita; quamquam ea omnia merito videantur rejici posse.

e Circa annum 1169.

f Hic videtur Heraclius esse, non quidem tunc regens, sed postea circa annum 1180 Patriarcha creatus, sub quo Hierosolyma amissa anno 1187, nam ejus decessor Amalricus ab anno 1157 Ecclesiam istam, regens erat Francus ex diœcesi Noviomensi. Consule tractatum de Patriarchis Hierosolymitanis ante tomum 1 Maji.

g De ecclesia & domo S. Jacobi de Podio, uno ab urbe milliario quomodo exordium sumpserit a S. Bona, dicitur infra num. 18. S. Michaelis de Orticaria num. 25 mentio fit, intelligiturque haud procul etiam a civitate abesse trans Arnum flumen, Romam ituris: hodie autem dicitur S. Michaelis Discalceatorum, pertinetque ad eos qui Scopetini vocantur, inquit Razzius.

CAPUT II.
Variæ peregrinationes ejus, & miracula in iis facta.

[18] Post aliquantum tempus a reditu apparuit ei Christus, societate solita sociatus, dixitque ad eam: [Peregrinata ad S. Iacobum,] Volo te hujus B. Jacobi limina in Hispania visitare, qui te mecum jam pluries visitavit. Quæ cum devotione obediens, viam aggressa est, & complevit. Cum vero rediens ad locum quemdam extra Pisas a parte Aquilonari per unius milliarii spatium circa solis occubitum pervenisset, ubi in quadam domuncula paleari quædam vetula habitabat, declinavit ad eam cum socio suo S. Jacobo, qui gratia hospitandi, & cujus rei causa ibi moraretur, inquirit. Quæ suæ dixit existere voluntatis; ecclesiam aliquam ibi construere, licet unde hoc faceret non habebat. S. Bona respondit: Si ecclesiam ipsam vis construere ad B. Jacobi honorem & nomen, senex iste (manu eum demonstrans) B. Jacobum multum amat, & omnia necessaria ministrabimus tibi. Illa præbente consensum, S. Bona una cum B. Jacobo dispositionem omnem murorum ecclesiæ designavit; [a reditu ecclesiam S. Iacobi de Podio construit:] dein subsequentibus temporibus manum porrigens ad jutricem, donec ecclesia ipsa, quæ hodie S. Iacobi de Podio dicitur, ac domus necessariæ sunt completæ. Qui locus ex tunc, S. Bonæ dum vixit devotione & opere, ac postquam mortua est, ob ejus reverentiam, in bonis crevit & crescit. Mane vero facto Sancta reversa est domum, ibidem in afflictione carnis, in misericordiis ad egenos, in compassione ad miseros & afflictos, in psalmodia & oratione quasi continua, nec non in aliis operibus vitam ducens.

[19] Inter alia vero sancta & Deo accepta ejus opera, [inter peregrinandum claret miraculis] peregrinatio frequens fuit. Novem etenim vicibus B. Iacobi limina, & sæpe B. Petri, ac a Sancti Angeli, cibo contenta modico, ferreoque semper succincta cingulo, visitavit. Quam vero Deo gratæ ejus peregrinationes existerent, dignatus est ipse Dominus, ad laudem Sanctæ suæ, & ad commonitionem fidelium declarare, tum ipsam cum B. Iacobo comitando, tum plura & varia miracula, circa eam vel per eam, in ipsis peregrinationibus ostendendo. Quæ licet diversis temporibus sint patrata, omnia tamen simul ad commendationem peregrinationum, in ipsa & in aliis fidelibus, sunt merito copulanda.

[20] [in fluvium lapsa, siccis vestibus emergit,] Cum quadam vice S. Bona B. Iacobi limina in Galicia visitaret; ad quemdam fluvium pervenit cum aliis peregrinis, quem quidē per pontem, propter ejus excrescentiam, nemo poterat pertransire. Aderant ibi cum asinis pueri, peregrinos pretio transportantes. Cum ergo B. Bona, iter volens persequi inchoatum, dato pretio unum pro transitu ascendisset, ac post se in eodem asino portans puerum, fluvium pertransiret; asino cespitante, in aquam impetuose currentem asinus, puer, & ipsa pariter ceciderunt. Sancta vero Bona, nec membris madida nec vestibus, pertransivit; puerum pannos ejus pertinaciter retinentem, post se attrahens super aquam. Inde homines, aqua plenum puerum existimantes, ipsum pedibus suspendere, [& puerum secum extrahit,] ac aquam evomere, cogitabant. Quod puer intelligens, Nolite, ait; quia non sum aqua plenus, ut creditis, sed indicibili gratia fruitus, & immensa sum jucunditate perfusus, quamdiu in aqua extiti cum ista Domina gloriosa. Audientes hæc homines, & eam ac sua nulla omnino perfusam humiditate videntes, ipsam cum admiratione ambiebant, eam insatiabiliter intuentes. Quæ videns multitudinem, ad se ob hoc undique confluentem, aufugit. Ecce in uno eodemque facto Virgo Christi salutare nobis præbet exemplum, de humana laude & gloria fugienda, & Christum sequitur suum in via socium & magistrum. Per Bonacursum tamen Boscettum, [testis qui adfuerat.] qui vicinus ejus erat in domo, & in peregrinatione tunc socius, quique oculis propriis ista vidit, est opus Domini, ad hominum ædificationem, sanctæ Virginis honorem, & Dei gloriam, divulgatum. Ut verum sit, quod si nos tacuerimus gloriosa de nobis, alii publicabunt, & quo ad umbræ modum gloria sequitur fugientem.

[21] [Iubente Christo pontem dissipatum transit:] Simile quiddam, in alia ad eumdem locum peregrinatione, operatus est Dominus circa eam. Nam ad quemdam fluvium ambulando pervenit, cujus pons erat adeo dissipatus, quod nullus peregrinorum, qui illuc convenerant quasi mille, transire per ipsum poterat vel audebat. Tunc Dominus Iesus, qui cum sociis solitis erat cum B. Bona, in effigie peregrina aliis incognitus peregrinis, dixit ad eam: Transi per pontem manibus semper elevatis in cælum. Quæ cum transitum inchoasset, ab omnibus clamabatur in eam: Noli attentare, Domina, quia sine dubio submergeris. Illa, de præcipientis potestate secura, fiducialiter cunctis peregrinis cum pavore cernentibus pertransibat. [& oratione sua aliis transitum obtinet,] Et statim Sanctorum innumerabilis multitudo, mitris Episcopalibus ornatorum, in ipsum fluvium corporali specie descenderunt: quos tamen peregrinorum nemo videbat, uno dumtaxat excepto, cui de privilegio speciali, ad testimonium & divulgationem miraculi, divinitus concessa est gratia hæc videndi. Cum autem S. Bona pontem & fluvium illæsa transisset; Christus, qui cum ipsa pariter transierat invisus, dixit ad eam: Voca ad te omnes peregrinos, ex alia parte fluminis consistentes, quia nemo peribit ex eis, si donec transierint manus tuas tenueris elevatas. Fecit, ut dixit, & sic omnes peregrini illæsi ejus orationibus transierunt. Peregrinus autem ille, qui miraculum noverat, post B. Bonam anhelando currebat. Dicunt ergo ei alii peregrini: Quare sic curris, frater? Quid habes? Quibus ille respondit; Numquid non modo divinum miraculum attendistis? Et illi quod? & peregrinus ad eos: Nonne vidistis quinque peregrinos, [ideoq; abscondere se jussa,] primo cum ipsa Domina mirabiliter transeuntes, & qui ad eam descenderunt in aquam? Sancti sunt illi & illa etiam Sancta. Illo peregrino hæc & his similia repetente, & post S. Bonam clamando currente, dixit S. Bonæ Dominus Iesus Christus: Latita in domuncula, ne te peregrinus, qui miraculum vidit, inveniat. Cui Sancta tam libenter, quam utiliter obedivit. Cumq; nihilominus in currendo & clamando ille insisteret peregrinus, quemdam in quadam villa suentem pannos reperit juxta viam: & cogitans, quod illic S. Bona cum sociis petransisset, interrogavit ab eo; Vidistis quamdam Dominam, cum duobus masculis peregrinis & tribus feminis transeuntem? Etiam in signum vestimenta eorum expressit, & effigies & staturas. Admiratus sutor, quod ille sic anhelando & currendo quærebat; undique cœpit attendere diligenter, si illos videret, & illam. Et ecce per data signa, maxime autem per infusam ad hoc libi gratiam, peregrinos illos quinque & Dominam recognoscens, non tamen quod Christus & Sancti essent intelligens, vidit eos in domum cujusdam hospitis introire. Et bonos eos existimans peregrinos, cucurrit ad hospitem, dicens ei: Multum gauderes, si eos, qui sunt in domo tua agnosceres. Et conversus sutor ad unum ex illis quinque, [& nihilominus ab uno agnita,] qui erat B. Iacobus, dixit ei: Facite me ab ipsa Domina benedici: nomen enim ejus proprium ignorabat. Dicit ei Apostolus: Accipe pileum ejus, & cum exierimus recedentes, quod te benedicat postulabis ab ipsa. Fecit ut dixit. Quæ non benedictionem negans, sed Apostolo deferens, B. Iacobo dixit: Signate vos eum. Ait ille: Non ego, sed vos. Ipsum ergo humiliter obediens benedixit. Porro benedictio illa tanto eum statim spiritus ardore succendit, ut ad instar Apostolorum, relictis omnibus & insalutatis domesticis, B. Bonam sequeretur & socios, omnium terrenorum oblitus. Quem cum B. Iacobus de reditu pluries admonuisset, & ille nihilominus eis pertinaciter inhæreret, dicens; Quia vobiscum est Christus, non recedam a vobis; tandem ipse Dominus Iesus Christus eum similiter admonuit, ut rediret. Qui ab ipso benedictione recepta revertebatur quidem, sed cum tristitia & dolore: & in via positus redeundi domum, arreptus febribus dormivit in Christo: cujus obitum & salutem Dominus B. Bonæ illico revelavit. [benedictione ei sua felicem mortem obtinet.] Ex isto miraculo Sancta ista evidenter apparet Moysi famulo Domini comparata, non solum in frequenti apparitione & familiari collocutione divina, verum etiam in elevatione manuum virtuosa. Pariterque, si tu auditor & ego lector attendimus, admonemur, de humano favore & gloria fugienda, de honore invicem impendendo, & quod Sanctis est reverentia & obedientia impendenda.

[22] Alia vice & tempore, dum eadem iterum B. Jacobi limina visitaret, quantum sua reprehensio fuerit libera, efficax, & salubris, ac ipsa secretorum cognitrix, [Peregrinum a latrone graviter læsum] per hoc quod accidit est ostensum. Peregrinus etenim quidam, in ipso itinere ab aliis aliquanto spatio segregatus, quemdam incidit in latronem: qui ait ad peregrinum: Extrahe pecuniam, & da mihi. Quo non dante, sed ne sibi tolleret suppliciter deprecante, dixit iterum ei latro: Da mihi quod habes, alioquin tibi faciam quod proposueram ulterius non facere alicui peregrino: nutu etenim divino correptus spoliare quidem, sed non occidere proposuerat peregrinos. Cum ergo Iacobipeta nullatenus latroni pecuniam exhiberet, latro evaginato gladio ipsum in sinistro ubere sic percussit, [monet de peccatis,] quod quasi mortuus cecidit super terram. Tunc B. Bona, eodem pergens itinere, facta sibi revelatione totum negotium intellexit; & festinanter approperans, clamavit a longe fugienti latroni; Noli fugere, sed me aliquantulum præstolare. Qui volens fugere, sed non valens, prope peregrinum immobilis & trepidus expectabat. Quibus appropians Sancta, jacere vidit Iacobipetam semivivum: & increpans ipsum dixit ei: [& signo Crucis sanat:] Miser, qualem peregrinationem faciebas? Duo etenim peccata mortalia subticuisti scienter, quando superficialem pœnitentiam accepisti: unde, si sic fuisses mortuus, sine dubio in supplicium ivisses æternum. Porro vulnus ejus sanctis digitis suis tangens, invocato virtuoso nomine Trinitatis, salutiferæ Crucis ei signum impressit: quod statim est adeo solidatum, acsi nulla fuisset unquam ibi facta percussio, ipseque sanus surrexit & fortis. Et cum ei pecuniam suam fecisset restitui a latrone; præcepit eidem S. Bona, quod duo illa peccata confiteretur, primo quod sibi occurreret Sacerdos. Conversa vero ad latronem, ipsum de perpetrato scelere acriter increpavit, tormenta talibus rememorans præparata. Quo virtutis voce correpto, Sancta increpationi monitionem adjungens; Miserere, ait, animæ tuæ, ut non pereat in æternum. Et his dictis & factis S. Bona progreditur iter suum: latro autem ille gratia divina conversus, [latronique converso extruit cellam.] & aspectu Sanctæ ac verborum ejus suavitate illectus, per totum iter Beatam secutus est Bonam, usque dum Bonithi-podium b pervenerunt: ubi per ipsam illi facta est cella latroni, in qua ipse toto ex tunc tempore vitæ suæ Domino fideliter deservivit, & vitam in pace finivit. Ecce quam evidenter apparet, quod sancta nostra Bona, divinorum verborum auditrix obliviosa non fuit, sed operum factrix; dum Samaritanum Euangelicum imitata, tam peregrino quam latroni vinum infudit & oleum, illū de vulnere putridæ mentis increpans, & a vulnere corporis misericorditer sanans: huncque similiter de perpetrati sceleris atrocitate redarguens, & ad pœnitentiam leniter admonendo convertens.

[23] In peregrinationibus quoque ipsius ad S. Petrum virtus ejus & gratia divina non defuit: [Romæ ægra, sociæ cogitationem revelat:] nam in ultima quarantenarum, quas Romæ cum abstinentia multa & devotione peregit, est adeo graviter infirmata, quod Domina Gaitana, devota ejus & socia, de vita ipsius desperans, caput ejus detruncare, & Pisas proponebat afferre. Cui talia cogitanti B. Bona, quasi de gravi evigilans somno, dixit: Præparate nobis cibum, Domina, ut peregrinationem nostram perficere valeamus: quia caput meum Pisas non portabitis, quemadmodum cogitastis, sed ego ipsa portabo. Quæ de revelatione mirata, cibum ut illa dixerat, præparavit, ac simul iter aggressæ sunt redeundi.

[24] [ad ecclesiam S. Petri puerum contractum sanat.] Ante tamen quam de Roma recederent, B. Petri ecclesiam orationis gratia intraverunt; ad cujus fores ecclesiæ puer contractus causa petendi eleemosynam ponebatur. Beata ergo Bona cum sociis, oratione completa, ecclesiam exeunte, languidus ab ipsis more solito eleemosynam postulabat. S. Bona, plus ceteris affluens compassionis affectu, dixit ad eum; Ut magistrum meum B. Petrum, cujus devotione ad hanc urbem accessi, & hoc oratorium visitavi, verbo sequar & facto; argentum & aurum non habeo, sed hoc vasculum vini (barlettum c suæ peregrinationis ostendens) quod Dei possum gratia & virtute, hoc tibi eum imitando concedo. In nomine Iesu Christi surge, & bibe. Qui protinus surrexit sanus, & de vasculo illo bibit. Illa vero iter suum cum sociis prosecuta, Pisas est cum bona prosperitate reversa. Et in isto miraculo tam evidenter B. Petrum Apostolum est secuta, ut hoc non videatur illi simile judicandum, sed idem potius repetitum. Nec mirum alicui de tanta ad ipsum conformitate videatur, cum ad ejusdem pergens limina, ipsius societate frequentius sit usa.

[25] Cum enim more solito quodam tempore vellet ipsius B. Petri Apostoli limina visitare, [Itura Romam puerum socium sumit,] a Priore S. Martini & Joanne Presbytero, procuratore suo pariter & custode, eundi licentiam postulavit. Qui, concessa licentia, cum quibus sit itura perquirunt. Quæ dixit, Guidonem & Guidam cum ipsa ituros, & Petrum. Porro Guidonem & Guidam, Christum Dominum nominabat & Matrem, sicut ipsa postmodum exposuit requisita. Et quidem proprie valde, cum ejus essent Rectores d & Duces, & ducalis ipse vulgariter appellatur Guida. Iacobum tamen juvenem, qui eam frequentissime sociaverat, petiit a Priore, ut eam usque parum ultra S. Michaelem de Orticaria sociaret, ubi in quodam prato a prædictis e tribus se asseruit expectari. Quo sibi concesso, cum mane valde diluculo procederent versus Arnum fluvium; [cum quo per Arnum,] Jacobus ille dixit ad eam: Quomodo transibimus, Domina? Illa respondit: Inveniemus Guidonem, qui nos in sua navicula transportabit. Cumque ad ripam fluminis pervenissent; illa dixit Iacobo; Voca, voca, Guido. Qui cum clamasset, O ser Guido; statim ille respondit, Quis est? Et Iacobus ad cum: Quædam Domina, quæ fluvium vult transire. Et Guido subjunxit: Estne illa, quæ partim est Pisana, partim Corsicana? Beata etenim Bona, quod in principio hujus operis diximus, de patre Pisano & matre Corsicana nata fuit: & ideo Christus familiarissimus ejus, cum ea & de ea quasi ludendo, hujusmodi de multa familiaritate dicebat. Sancta vero Bona dixit Iacobo: [a Christo transvecta,] Responde, quod ipsa est. Quod cum ille dixisset; respondit Guido: Si ipsa est, eam transportabo libenter. Per Guidonis ergo naviculam transportati, cum ipso ortu diei pervenissent ad pratum, in quo Sancta se dixit expectari; Jacobus undique circumspiciens, neminen vidit adesse. Et reputans opportunitatem associandi eam usque Romam sibi esse concessam, solus dixit ad sanctam Bonam; Gratias Deo, quia illi, de quibus dixeratis, non adsunt, & veniam ego vobiscum. Cui illa respondit: Post sepem hanc aspice, quia hic debent me procul dubio expectare. Cumque diligenter aspexisset, [ipsum cum matre & S. Petro socios invenit,] neminemque vidisset; hilarior factus, iterum dixit ei: Ecce non sunt, & ego vobiscum veniam. Quæ rursus dixit ad eum: Volve te, & undique conspice. Cumque se volvens aspiceret, de sepe tres exire aspicit peregrinos. Et dixit: Ecce hic sunt. Et illa: Isti sunt, inquit Guido, & Guida, ac Petrus, quos mecum dixi venturos. Porro Iacobus, unum ex his, Guidonem videlicet, ætate juvenem & specie formosum attendens, & nimio quo ad Sanctam tenebatur amore sinistrum aliquid suspicatus, dixit Sanctæ: Nolo vos ire cum istis, ne forte vobis in via ab eorum aliquo violentia inferatur. Tunc illi tres & S. Bona pariter subridentes, [ex quibus Christus puerum osculatus,] dixerunt ad eum: Sine illam secure venire nobiscum, quia nullum ei malum aut violentiam inferemus. Et ille: Non sinam ait, nisi iste, qui pulchrior est inter vos, Guidonem demonstrans, pacem mihi tribuat, hujus vestræ promissionis signum & pignus. Tunc Guida ad Guidonem conversa dixit ei: Licet rem magnam petierit, tamen fac ei, fili, quod petit. Guido itaque Jacobum, in signum pacis & fœderis, osculatus, duas radices gingiberis dedit ei; [miræ suavitatis odore, eum replet:] dicens, ut alteram Presbytero Joanni, alteram Presbytero Marco ex ejus parte portarent. Ipse autem Jacobus statim, per osculum illud, tanto est suavitatis odore repletus, acsi in ejus corpore essent omnia mundi aromata congregata: ut ipsa suavitas inexperta, esset ipsi promissionis securitas plena. Post hæc profecti sunt illi cum Sancta, & ad S. Martinum Iacobus est reversus: ac ante fores ecclesiæ Presbyterum Ioannem, cui hæc omnia jam revelata fuerant, reperit expectantem. Et videns Iacobum dixit ad eum: [quem ille transfert osculo in Ioannem Presb.] Bonum os fuisti hodie osculatus. Accede huc, fili mi, & præbe mihi osculum pacis, ac radicem gingiberis mihi missam. Fecit ille, ut dixit: & statim post osculum, odor ille suavitatis de ipso egressus, totaliter in ipsum Joannem Presbyterum introivit: cum radice vero gingiberis os suum tangens & oculos, ipsam pro Reliquiis reservavit. Presbyter vero Marcus suam radicem comedit.

ANNOTATA.

a Id est S. Michaelis in monte Gargano, qui mons nunc vulgo Sancti Angeli dicitur.

b Bonizi-podium, vulgo Poggio-Bonzi, in Ducatu Florentino versus Senensium fines, de quo pluribus ad vitam S. Luchesii 28 Aprilis; quia autem Pisa in Galiciam eunti vel redeunti non est transeundus locus iste; verosimile fit, peregrinationem de qua hic agitur, non fuisse simplicem; sed regredientem maritimo itinere Sanctam, petiisse Romam; atque ita transitum istac habere potuit, cum Roma pedes Pisam descenderet.

c Barlettum, Tuscis diminutivum a Barile, Francis Barillet, lagena, vini vasculum.

d Viæ ducem Itali, Franci, Hispani, secundum suam quisque dialectum, dicunt Guida, Guide, Guia.

e Scilicet Christo, Deipara, & Petro.

CAPUT III.
Varia miracula Pisis patrata.

[26] Sancta vero Bona, non solum in peregrinationibus posita, sed etiam domi habitans, [Etiam domi miraculis claret:] vitæ sanctitate pollebat. Et ut vitæ ipsius sanctitas miraculorum testimonio probaretur, virtus divinæ potentiæ illi semper aderat ad sanandos infirmos, & diversa (prout expediebat) miracula perpetranda. De quorum multitudine numerosa quædam hic quasi exempli gratia subjunguntur, quæ per eam adhuc in carne viventem est Dominus operatus: ex quibus quam potens fuerit apud Deum, & quam compatiens proximis, evidenter apparet.

[27] Cum jam ecclesia S. Jacobi de Podio esset, per ipsius B. Iacobi & S. Bonæ auxilium, sicut ipsa promiserat, consummata; ut divino constructa consilio, divino Officio non careret; ac B. Iacobus, ejus designator & factor, ibidem venerationem debitam haberet; Monachi S. Michaelis de Orticaria, qui de S. Bonæ voluntate ipsam ecclesiam fuerant consecuti, [Electum ase monachum] cœperunt de mittendo illuc Presbytero pertractare. Et tandem in hoc prudenter & communiter consenserunt, ut ille ex Monachis, de quo S. Bona voluisset, illuc pergeret moraturus. Ad quam cum Abbas Simeon propterea accessisset, illa respondit: Vult Dominus Iesus Christus, quod eat Donnus Paulus, ibidem S. Iacobo serviturus. Et per ipsum Abbatem, ad instar mulieris fortis, mittens cingulū Cananeo, id est Donno Paulo, eum a voluntate propria per Sanctæ reverentiam commutando, [ad S. Iacobum de Podio mansurum,] dixit, ut sequenti mane iter arriperet Paulus ad ipsam, ut ei loqueretur accedens. Cum ergo Abbas omnia Monachis retulisset, respondens Donnus Paulus, ait: Domina Bona de me optime cogitavit, quod ad S. Iacobum acetum bibiturus accedam. Verumtamen S. Bonæ consentiens voluntati, mane facto iter arripuit, vadens ad ipsam, ut mandaverat per Abbatem. Cujus manus illa ex reverentia Ordinis voluit osculari, sed eo renuente nequivit. Dixit ergo ei S. Bona, [liberat metu penuriæ ibi tolerandæ.] ipsius mentem cognoscens & verba; Vade, quia non bibes acetum, ut times, sed de bono vino sufficienter habebis. Beatus etenim Jacobus mihi dixit, quod vult esse tuus amicus & frater, imo te pro Domino vult habere. Qui abiit, & illi ecclesiæ deservivit.

[28] Ad dictam ecclesiam in festo S. Jacobi septem Clerici Pisani, cantores optimi, accesserunt. Cumque ibi modulatis vocibus cecinissent; finito cantu cœperunt compuncti, de transitu omnium, excepto Dei servitio, ex ipsius cantus transitu, cogitare. Et tandem, ut apud S. Michaelem de Orticaria communiter Domino deservirent, [Clericis quibusdam devote canentibus] juramento se invicem adstrinxerunt. Die sequenti tres ex ipsis ad eamdem ecclesiam cum redirent, & a longe vidissent in ea Dominam Bonam, cum quadam devota femina & puella; dixerunt ad invicem: Cantemus Domino, ut Domina Bona ejus delectetur in cantu. Et dum cantando illud Responsorium, quod incipit, In conspectu Angelorum, ad fores ecclesiæ pervenissent; attentius ibi & dulcius cecinerunt. Cantantibus illis apparuit super altari S. Jacobi Dominus Iesus Christus, cum duodecim Apostolis, cum eis ibidem suavissime cantans. Quod tamen nemo videre potuit vel audire, nisi S. Bona & illa puella: quæ etiam exinde territa, clamabat ad matrem: cum puris enim & simplicibus sermocinatio ejus & cantus. Cantorum cantu finito, dixit Donnus Paulus B. Bonæ: Isti Clerici mirabiliter cantaverunt. B. Bona, bonis præferens meliora, respondit: Cantus ipsorum illius comparatione, [videt in altari Christum & Apostolos suavius canentes:] quem interim audiebam, cantus extitit asinorum. Super quo Donnus Paulus admirans, dixit ei: Et quem cantum audistis? Cui illa respondit: Quia cantores illi ex devotione cantabant, Christo Domino placuerunt: ideoque ipse cum duodecim Apostolis suis apparuit visibiliter in altari, & ibi suavissime cantantibus cantoribus decātavit. In hoc facto in B. Bona beata nobis Cæcilia præsentatur, nisi quod majus gratiæ munus apparet, quod Dominus isti, quam quod illa Domino decantabat.

[29] [accepta ab illo imagino sua,] In eadem ecclesia cum quadam vice more solito cum Christo familiariter loqueretur, dixit ei, sancta Bona; Vellem unam a vobis habere iconam, quæ vestri expressam similitudinem contineret; ut per ipsam memoriale & signaculum vestri in brachiis corporis tenens & cordis, sæpius consoler in ea. Qui statim tribuit ei unam, quam ipsa postea donavit ecclesiæ S. Jacobi, in qua fuerat ei data, & in ipsa usque hodie perseverat.

[30] Ante eamdem iconam cum quadam vice in eadem ecclesia S. Bona orationi dedita moraretur; imago illa cum S. Bona, sicut frequenter consueverat, loquebatur. Quod videns quædam spiritualis femina, [impallescit ad gloriam Trinitatis in ea visam.] cum ipsa existens ibidem, facta est pallida sicut cinis. Sed B. Bona, tamquam subtilius & attentius contemplata, pallidior satis est facta, ut ipsi tamquam sponsæ propriæ conveniat illud Sponsæ; Nigra sum, sed formosa. Qua femina ad Donnum Paulum, ut veniret videre mirabilia, proclamante; venit ille: & dum B. Bonam pallidissimam intuetur, ad imaginem illam convertens aspectum, vidit ipsam, quasi incarnatam & tumidam, ac ex ipsa quasi solis radios scintillantes. [Cant. 1. 4] Et dum causam palloris ipsius inquirens instaret, tandem dixit ei Sancta: Apparuit mihi in forma fulgidissima Trinitatis, cujus gloriam & fulgorem non potui sustinere. Per hoc vero ei Epithalamicum istud convenit evidenter; Nolite me considerare quod fusca sum, quia decoloravit me sol, qui rotunditate, splendore, & calore exprimit Trinitatem. [Cant. 1. 6]

[31] [panem a cellario datum S. Iacobo ab eo accipit.] Volens etiam B. Jacobus ad dictam suam ecclesiam S. Bonæ devotionem, & ad ipsam S. Bonam hominum reverentiam augmentare, ad sæpe dictam ecclesiam venit in senis specie peregrini, & a Cellario eleemosynam postulavit. Ille dicens se non habere denarios, an panem vellet inquirebat ab eo. Et B. Iacobo respondente, quod panem gratanter acciperet, Cellarius unum tradidit ei panem. Quem illico Pisis sanctæ suæ Bonæ B. Iacobus præsentavit & dedit, dicens: Hunc mihi tui Monachi tradiderunt, qui apud ecclesiam meam & tuam de Podio commorantur. Paulo post illo Cellario ad S. Bonam, tunc sociatam pluribus, veniente; dixit ei S. Bona: Nuper ad te venit optimus peregrinus, & bene fecisti largiens ei panem. [& illi ostendit,] Quo de unius singularitate peregrini & laudibus admirante, cum pene innumeri inde transeant peregrini; addidit S. Bona: Peregrinus ille B. Iacobus fuit; & mihi panem detulit, quem ei dedisti. In quorum signum & fidem protulit illum panem, an illum noscat, inquirens. Qui panem certissime recognoscens, amplius mirabatur his auditis. Cum de pane illo a S. Bona, qui aderant, postularent, noluit eis dare. Dare autem ex tenacitate non renuit, cujus manus erat admodum porrecta, & quæ palmas ad pauperes semper habebat extensas: sed de ipso pane nescio quid mysticum cogitabat. Forte etiam ibi esse aliquam personam, [indignam] de illo pane edere & accipere, intellexit: unde si omnibus tunc dedisset, contra præceptum Euangelicum, sanctum daret canibus, [sed aliis de illo dare renuit.] & margaritas poneret ante porcos. Porro si dans quibusdam alicui denegaret, suspicionem sinistram de illo in mentibus aliorum necessario generasset. Ut peccatum ergo simul vitaret ac scandalum, Virgo prudentissima de pane illo dare alicui recusavit.

[32] [Monachos secum invisibiles ducit,] Facta est aliquando contentiosa disputatio inter Monachos S. Michaelis de Orticaria, qui eorum deberent ad imminens festum S. Jacobi de Podio destinari, ita quod usque ad dicti festi Vigiliam nullus ibat. Nolens autem B. Bona eorum discordiam in scandalum populi publicari, & ecclesiam Sancti sui Jacobi, in ejus festo præcipue, ministros necessarios non habere; ad S. Michaelem in ipsa Vigilia festivitatis accessit, & in ecclesia in medio eorum stetit. Et ut illud, cujus causa venerat, adimpleret, dixit ad eos: Est aliquis vestrum, qui ad S. Jacobum velit ire? Quibus se excusantibus de eundo, ne de ipsis homines loquerentur, quia hora erat jam tarda, & quia strata multitudine illuc euntium erat plena; dixit eis iterum S. Bona: Et si a nullo videremini veniretis? Quo audito sperantes aliquod videre miraculum, illico sufficientes cum ipsa aggressi sunt iter. Et pergentes, per totam viam, a nullo ex tanta pariter euntium multitudine videbantur. Cum autem sic invisibiliter ambulantes, ad quamdam largam planiciem pervenissent; ut miraculum miraculo cresceret, & Sanctæ in omnibus obedirent, dicit eis illa: Vultis videre quomodo ad S. Iacobum ambulo, quando volo. Qui responderunt hoc se plurimum affectare. Et statim videntibus illis elevata est a terra, [& ipsa elevata per viam transit:] & per jactum arcus in aere, quasi sagitta transivit. Cumque ipsam cernerent sic euntem, currendo insequebantur eamdem, nullum impedimentum ab euntium multitudine sentientes. Ecce per Sanctam istam factum nobis repetitum Christi, dum sicut ille per exemplum parvuli elatos discipulos ad humilitatis eduxit viam; sic ista discordes Monachos per exhibitionem miraculi ad concordiam revocavit. Spiritu etiam viguit Elisæi, nisi quod majus videtur videntes alios invisibiles facere vel invisos, quam visos ab aliis efficere alios non videntes. Et ne alicujus sociorum spiritus defuisse credatur, in sancto Abachuch ejus motum per aërem contemplemus.

[33] Frater Thomas apud S. Iacobum de Podio infirmatus, propter febres abstinebat a vino. Qui vinum, [febrim pellit,] ex quo Sancta gustaverat ex parte bibens, ipsius meritis statim sudans evasit.

[34] Sed ecce una dierum, Donno Paulo, Abbate S. Michaelis de Guanio Lucanæ diœcesis, [sedente] cum sancta Bona in domo ipsius, quædam puella portans tabulam cecidit; & illisa est adeo graviter super marmor, quod semiviva, numquam posse vivere credebatur. Per devotas ergo feminas, quæ ex aliis jam miraculis S. Bonæ sanctitatem & in talibus potentiam cognoscebant, sublata est juvencula in domum Sanctæ, & posita coram ipsa, ut puellæ succurreret in mortis articulo constitutæ. Quæ ex humilitatis abundantia ac sexus ordinisque reverentia, dixit Abbati: Signate juvenculam istam. Quo penitus renuente, B. Bona, super afflictis pia gestans viscera, [graviter læsam tactu sanat:] juvenculam leniter tetigit, dicens; Quid habes filia? Quid habes? Illa, vocis virtute sanata, primo paululum suspiravit; & aperiens oculos, quasi esset excitata de somno, respondit: Nihil habeo mali:statimque ac si non cecidisset, est plenissime liberata.

[35] Vinibaldus civis Pisanus B. Bonam vehementi diligebat affectu: qui sanctitatem ejus agnoscens, cum ipsam thesaurum incomparabilem, sed a Pisanis incognitum, nominaret, & innumera de sanctitatis ejus laudibus replciaret; filia ejus annorum sexdecim videndi B. Bonam incredibili est desiderio inflammata. Quam cum ad B. Bonam adduxisset; visa illa & audita, [Puellam sibi pie addictam,] circa ipsam adeo est affecta, ut trecias sibi valde dilectas ab ipsa abscindi libentissime pateretur, & patris ac domus oblita, cum S. Bona vellet ulterius indivisibiliter remanere. Quæ cum tandem suasione Sanctæ domum cum patre redisset, maxime quia Sancta ad ipsam promisit se esse venturam; febribus est arrepta, & nihilominus in desiderio Sanctam revidendi perstabat. Et ecce, ipsa puella sola in camera existente, apparuit ei Christus cum solita societate, & cum B. Bona. Et divina gratia illos cognoscens & illam, cœpit altis vocibus diem, qua B. Bonam noverat, dicere benedictam. Quas voces pater & familia audientes intraverunt ad eam, & quare sic clamaret inquirunt. [cum Christo apparens visitat:] Quibus illa respondit: Hic est B. Bona, & videte ipsam; alii vero qui cum ea pariter intraverunt, non sunt ab hominibus nominandi. Cumque pater & alii circumspicientes undique neminem aspexissent, relicta puella cameram exierunt. Tunc Christus, & qui cum eo erant, ac B. Bona dixerunt puellæ: In medietate diei crastinæ ex hac valle miseriæ ad cælestia regna transibis. Et his dictis abierunt. Puella vero erigens se in lecto, quia pedibus eos persequi non valebat, magnis post eos vocibus proclamabat: Audite me, audite, & quod mihi dignati estis promittere, adimplete. Et quia res sperata & promissa, si differatur, affligit animum præstolantis; quæ hora esset, quærere non cessavit; donec facto meridie audivit a patre, Quoniam media dies est. Cumque inde repleta gaudio Dominum collaudaret; ecce iterum Dominus Iesus Christus, cum quibus prius venerat, & cum B. Bona, apparuit ei dicens, ut cum patre & aliis domesticis de vino communionem faceret cantando. Quo facto, [& de hora mortis monitam iterum revisit.] spiritum suum in Christi manibus recommendans, quievit in pace. In puella ista nobis apertissime demonstratur, quantam Christus Dominus reverentiam ac devotionem ad S. Bonam accepisset; cum puellæ isti, ex hoc solo laudatæ, donum suæ apparitionis concesserit vivæ, & gloriam fruitionis æternæ tribuerit jam defunctæ.

[36] Alius Pisanus similiter, nomine Bonseniorus, ex uxore sua, Palmeria nomine, unicum filium generavit. Cumque sancto Epiphaniarum die ad cœnam læti sederent ex more, & mater filium, qui unius anni erat, in gremio retineret; accepit ipsa cultellum aliquid incisura. Quem infantulus ex improviso arripiens, in propria fronte confixit. Quod videntes pater & mater, tristissimi sunt effecti, [Absens cognoscit maledicta a pueri læsi patre in uxorem jacta,] quia filium alium non habuerant, nec habebant, nec ulterius expectabant. In matrem tamen pueri pater, tristitia stimulatus, maledictionis verba ingeminando dicebat. Mane facto patrem pueri, ad ecclesiam (ut moris est) venientem Sancta videns, & advocans ipsum; primo de maledictis acriter increpavit, quæ contra uxoris meritum dixerat in eamdem; admonens ut occulte sibi puerum deportaret. Quem cum ei, sicut monuerat, attulisset; illa vulnus tribus vicibus osculata, signum ipsi salutiferæ Crucis impressit: & statim vulnus est adeo solidatum, quod in loco vulneris neque vestigium aliquod apparuit cicatricis. Puer etiam vivus usque hodie perseverat, nomine Bonajonta, annorum circiter quinquaginta. Sancta vero, virtutum veritate repleta, [& puerum osculo sanat,] laudem humanam tamquam vanam & falsam despiciens, ac despiciendam docens, præcepit patri pueri, ut hoc factum, donec ipsa viveret, nemini revelaret. Ecce quam evidenter in modo liberationis S. Bona imitata est Eliseum, & in præcepto disciplinæ Christum.

CAPUT IV.
Spiritu prophetico futura præscita, & arcana cordis cognita.

[37] Sicut autem in B. Bona vitæ sanctitas per præcedentia miracula apertissime comprobatur, [Spiritu prophetico futura & secreta cordium cognoscens,] sic specialiter & appropriate mentis ejus puritas per pauca subsequentia demonstratur: in quibus & ex quibus apparet aperte, quantum in ea gratia viguit prophetalis, dum tot futura prædixit, & multorum cordium secreta, nec non quædam occulta Scripturarum, quantum expedivit, aperuit. Nec mirum istud aut difficile alicui videatur. Virgo etenim, corpore sancta & spiritu, spiritum habebat in modum speculi, compassione latum, lenitate planum, simplicitate purum, exercitatione tersum, ac divino Spiritui per intensum desiderium sociatum. Unde in eo sine ulla difficultate ab ipso divino Spiritu, in quo sunt omnia, clarissime tam cordium secreta, quam etiam futura & mystica, quæ divinus volebat Spiritus, resultabant.

[38] Quidam civis Pisanus, navi & necessariis præparatis, proposuerat transfretare, sed morte præventus non potuit. [contractum ea clam initum de navi ducenda,] Non ergo ex præparatione prædicti uxor damnum incurreret, quidam compatiens, de transducenda navi composuit cum eadem. Quo facto ille doluit vehementer, se absque Sanctæ suæ Bonæ consilio hoc fecisse: quia in omnibus suis negotiis, egentibus consilio, solitus erat ipsius consilium requirere. Igitur dolens & tristis ad S. Bonam accedit. Ecce autem Sanctæ oranti totum est hoc negotium revelatum, & insuper adventus ejus ad ipsam. Quæ missa foras Agnete servitiali sua, dicit ei: Vade, dic tali venienti, quod male operatus est facta sua: nec modo loquetur mihi, tamen ad me in vesperis revertatur. Fecit illa, ut sibi Domina imperaverat: & ille quoque tunc recedens, vesperi est reversus. Dixit ergo reverso Sancta: Male tua egisti negotia. Noli dicere mihi quidquam: sed vade, & cum illa Domina, cui obligatus es, sic pertracta, quod te a vinculo tuæ promissionis absolvat. Si enim iveris, cum navi peribis & rebus. Similiter, & si ipsa navem miserit ista vice, & navis & res ac omnes existentes in ea peribunt, [rescindi jubet,] uno dumtaxat excepto, qui rei gestæ renuntiet veritatem. Abiit ille, & ut Sancta consuluit, per sui industriam est a promissione facta ab illa Domina absolutus. Quæ irridens verba prophetica S. Bonæ, per aliam misit navim. Sed, mirum, & triste dictu! omnia; sicut Sancta prædixerat, evenerunt; unusque divinitus est salvatus, [& ipsam si solvat perituram prædicit.] qui ad similitudinem Job rem gestam prædictæ Dominæ nuntiaret, & per consequens B. Bonam in omnibus veridicam comprobaret, pariterque Dominam illam & alios, verba Sanctæ non contemnere, edoceret.

[39] [Inter pia colloquia] Donnus Paulus, de quo superius fecimus mentionem, & alius Monachus ac Presbyter suus Ioannes, quodam die cum S. Bona in domo ipsius non parvam contraxerant moram, illa eis & cum eis de spiritualibus ac cælestibus colloquente. Quibus ab ea postulantibus licentiam recedendi, ut sermones utiles signo subsequente firmaret, dixit Sancta: Expectate paululum, quia volo vobis dare de dactylis, quos mihi tres deferunt mulieres, suos earum qualibet afferente. Una quarum suos quasi portat invite, utpote Presbyteris tribuendos; & modo transeunt pontem. Ei vero quæ portat invita, ipsi dactyli in tabernariorum ludo cadent in via; sed lotis illis & tersis, tandem cum aliis afferet, & habebitis inde. Et ecce post modicam horam tres intravere mulieres ad eam: illa quæ portarat invita, & cui ea evenerant, [indicat a quibus sibi & quo affectu ferantur dactyli,] quæ prædixerat Sancta, erat multæ verecundiæ rubore in vultu perfusa. Oblatos ergo dactylos placide accipiens Sancta & cum multa benignitate, prius illos illius invitæ, miscuit omnes simul. Ut Sancta illius verecundiam minueret, non discernebantur hi qui fuerant ab ipsa delati, quamvis (ut dictum est) ipsi soli paulo ante loti fuissent & tersi, deditque de ipsis dactylis Sancta, sicut promiserat, Presbyteris & Monachis prædictis. Illam tamen invitam de cogitatione ac verbis debite increpavit, dicens: quod non Presbyteris fit, sed Deo, quod eis Dei intuitu & Ordinis reverentia exhibetur, ipso Domino protestante; Qui vos audit, me audit; & quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. [Luc. 10, 16., Matth. 25 40] Et, ut pro omnibus mirabilibus ejus factis de hoc solo dixisse sufficiat; cum istud, & alia ejus miracula semper (si bene attenditur) aliqua utilitas & spiritualis instructio comitetur; patet apert, [& hilarem animum donantis requirit.] quod ipsa non per artem aliquam, sed Dei tantum virute fiebant. Miracula namque per artem aliquam vel diaboli ministerium perpetrata, qualia erunt miracula Antichristi, nulla utilitas comitatur, ut est volare per aërem, & ad horam facere mortuum aliquem commoveri vel loqui. Patet etiam quod S. Bonæ miracula Christi miraculis similia extiterunt, quia ad utrumque semper aliqua utilitas sequebatur.

[40] Habebat sancta lampadem in ecclesia S. Martini, [Absens defendit lampadem suam,] ad cujus lumen solita erat, finitis Laudibus matutinis, legere psalmodiam: & cum quadam nocte venerandæ memoriæ Presbyter Marcus dormire non posset, ne otiosum nocturnum tempus transigeret ante horam matutinalem surgens e lecto, ut Psalmos legeret, accessit ad lampadem supradictam. Cui profectui diabolus invidens (quia vir erat sanctus & bonus) lampadem ipsam ad ejus faciem impellendo movebat, ut ipsam aut extingueret aut frangeret. Neutrum vero potuit efficere, S. Bona suis ipsum meritis cohibente. Mane facto dixit Sancta Presbytero Marco, ulterius dormitorium ante horologii pulsationem non exeas, quia non defendam de cetero, [in gratiam Marci,] ut hac nocte defendi. Salubris admonitio Sanctæ, dum ovis tutior est in grege quam sola, & a Salomone dicitur, Væ soli: ac ut dicit Dominus, Non est bonum hominem esse solum. [Eccl. 4, 10, Gen. 2, 18]

[41] Et quia de Presbytero Marco modo fecimus mentionem, omnia facta & dicta Sanctæ ipsum contingentia, conjunctim hic decrevimus enarrare, licet diversis sint temporibus perpetrata; de ipso Presbytero Marco pauca, ad sanctitatis ejus notitiam, [Presbyteri sanctæ vitæ] præmittentes. Presbyter ille in sæpe dicta S. Martini ecclesia sub B. Augustini regula militans, per sexaginta annos & amplius usque ad vitæ suæ felicem terminum in carnis virginitate, mentis & operis puritate, Domino ac numeroso ejusdem ecclesiæ populo deservivit. Et quia simplex & purus fuit in opere, dedit ei Deus gratiam in sermone, præcipueque in his, quæ in Confessore utili requiruntur, scilicet peccatorum receptione benigna, [& Confessarii prudentis,] pertractatione affabili, satisfactionum injunctione discreta; adeo ut non solum Pisanæ civitatis homines, sed etiam aliarum urbium Tusciæ pene innumerabiles ad ipsum confluerent gratia confitendi. De quorum tamen multitudine tanta, nullus ab eo unquam non consolatus abscessit, quoniam a S. Bona hoc acceperat in mandatis, [cui sua serat pœnitentes sine solatio non dimittere.] ut nullum peccatorem sine consolatione & consilio a se recedere pateretur, sicut ipse tribus diebus ante vitæ suæ terminum revelavit cuidam ejusdem ecclesiæ Presbytero, Girardo nomine, ad instructionem scilicet ejus & aliorum in eodem populo futurorum.

[42] Ab isto Presbytero Marco quædam devotæ feminæ mane quodam, ut eis Missam caneret, postulabant. [Eumdem reprehendit, quod pollutionem passus nolit Missam canere.] Qui dicens se [peritiam] cantandi non habere, quod illæ petebant facere recufabat, causam præcipuam, quare renuntiaret canere, subticendo. S. Bona, quæ in eadem erat ecclesia, hoc totum plene cognoscens, dixit ei secreto: Tu non vis facere, quod istæ ex devotione postulant, quia in pollutionem cecidisti hac nocte. Sed confitere hoc alicui Sacerdoti; &, dicto Pater noster, confidenter cantaturus accede, quia diabolus per hoc tuum profectum voluit impedire. Quis obsecro magistrorum quæstionem de hac materia clarius & discretius absolvisset, dum per discretionem spirituum astutias cognovit diaboli, & secundum justitiæ exigentiam rationemque peccati, attendit illud non esse imputandum homini ad peccatum, cui nullo modo liberum communicavit arbitrium: ac ad humilitatis cautelam confessionem & satisfactionem suadens, culpam in hoc docuit esse timendam, ubi culpa non erat.

[43] Quodam iterum mane, finitis Laudibus matutinis, dixit S. Bona eidem Presbytero Marco: [Præscribit adventuras peccatrici injungendam pœnitentiam,] Jam ad te pro Confessione veniet mulier, onerata peccatis: cui pro satisfactione præcipias, quod S. Iacobi in Galicia limina visitet, laneis ad carnem induta: ob quam causam remittentur ei peccata, & Pisas reversa de more, cito per mortem ad vitam transibit æternam. Simile huic multoties & pene innumeris vicibus fecit, prædicens diversarum personarum adventum, gratia Confessionis, ad ipsum. Unde ipse ab ea præmonitus & instructus, melius noverat, qualiter se circa unumquemque deberet habere. Ideoque specialem gratiam obtinebat in pœnitentiis injungendis; & peccatoribus liberandis.

[44] Sæpe dictus Presbyter Marcus non parvo tempore, interpolatim tamen, [ipsum a dolore capitis liberat,] patiebatur in capite gravedinem & dolorem: super quo S. Bonæ conquestus, audivit ab ea: Vis liberem te? Ille, cum desiderio simul & humilitate respondens, ait; Volo, Domina. Manibus ergo suis cœpit virtutis femina circa tempora stringere caput ejus, premereque simul super ejusdem Presbyteri verticem manum potentissimam Jesu Christi. Qui dolorem ex pressura sentiens & strictura, querimoniam extorquente natura, dixit; Heu! vultis me occidere? Miratusque de tertia manu premente, elevatis oculis vidit ibi Dominum Jesum Christum, & super verticem suam sanctissimam manum ejus. Porro differentia manus ad manum non solum in dignitate extitit, verum etiam in signo visibili demonstrata fuit. In cute namque verticis ejus, ubi manus presserat Christi, tres aut quinque foveæ ex tunc omni vitæ suæ tempore apparebant, sicut solet in cera molli vel terra, cum in eis digitus imprimitur, apparere: quas foveas in ejus vertice plures, qui adhuc supersunt, propriis oculis aspexerunt, & manibus tractaverunt. Tunc S. Bona Presbytero Marco dixit: Ulterius usque ad mortem meam, & inde usque ad triginta annos non patieris in capite. Quibus completis pro infirmitate quidē calidam aquam nō bibes, nec jacebis in lecto; sed cito post; quando Dominus voluerit, [& sibi 30 annis supervicturum prædicit:] ad gloriam evolabis. Quæ omnia rei postmodum probavit eventus. Completis etenim triginta annis ab obitu S. Bonæ, sequenti die, qui tunc fuit Dominicus, vocavit prædictum Presbyterum Gerardum: qui usque hodie in eadem ecclesia populo servit & Deo, & qui mihi scriptori hujus operis hoc & plura alia retulit, quæ a dicto Presbytero Marco acceperat familiarissimo Sanctæ. Et ad diligentiam & benignitatem circa populi regimen ipsum monens, præcipueque de benignitate ad peccatores habenda, dixit ei: Jam completi sunt triginta anni, de quibus mihi S. Bona prædixit. Parum vivam ulterius, quia hac hebdomada moriar, sed qua die non dico. Sicque factum est, ut Sancta prædixit & ipse. Nam die Mercurii subsequenti, qui a completione illorum annorum extitit dies quartus, in sero post cœnam terminus hujus miseriæ, initium ei fuit fruitionis æternæ; cum nulla in eo infirmitas præcessisset, imo eadem die per civitatem plus solito perrexisset, in diversis locis cum diversis personis caritatis communionem ultimam faciendo. Sepultus est autem in sæpe dicta S. Martini ecclesia, extra cancellos a latere eorum sinistro, juxta se in eodem cancellorum latere habens Presbyteri Joannis venerandæ memoriæ sepulturam. Porro ab alia parte alioque cancellorum latere, tumba est & tumulus S. Bonæ. Satis autem congrue in medio eorum idem Joannes Presbyter mortuus requiescit, qui vivus unius magister, alterius vero minister & custos fuit. Hic sanctus vir Dei Marcus, in vita & post mortem, fertur miraculis claruisse; [qui & prope ipsam est sepultus.] de quo plura dicenda suppetunt, sed illa propter sui multitudinem & dignitatem proprium opus desiderant: & insuper tractatus iste de S. Bona ultra quam credidimus prolongatur. Ex his omnibus de S. Bona colligitur evidenter, quam potens apud Deum fuerit in opere, & quam verax apud homines in sermone.

[45] Sicut autem per immediate præcedens ostenditur, quantum Deo, [Matronam S. Gregorio devotam ut proprie suo,] qui se in eodem opere dignatus est ei sociare, extiterit digna; sic per istud sequens, quantum fuit a Sanctis amata. Nam mulier quædam, Theodora nomine, S. Gregorii devota, S. Bonæ proxima habitabat; quæ in omnibus suis necessitatibus solita erat ipsum S. Gregorium invocare, dicendo suum. Cum ergo ipsum sic sæpissime invocaret, dixit ei quadam vice S. Bona: Estne B. Gregorius ita totaliter vester, quia ipsum taliter invocatis? Respondit: Est. Et illa: Laborate, inquit si potestis tenere & defendere, quod sit vester. Currente tempore festum Sancti advenit Gregorii: & quia prædicta Theodora ecclesiam jam longo tempore minime visitarat, quam juxta quoddam castrum, Fisecchum nomine, Lucanæ diœcesis instruxerat in ejus nomine & honore; illuc perrexit cum Sacerdotalibus indumentis, quæ pro illa ecclesia paraverat, in festo illo desiderans ibi esse. Cum ergo illuc juxta suum desiderium accessisset, mane festivitatis facto, videns illa, se Devotarum grata sibi societate privatam, Domino faciente, illico voluntas ei affuit redeundi. Ne vero sine Missa veniret, rogavit dictæ ecclesiæ Sacerdotem, ut legendo diceret sibi Missam. Quo vix præbente consensum, dum ad Missam necessaria præpararet, [per ipsum Sanctum ad se vocans,] subito quidam intravit ecclesiam, qui vocata dicta Theodora dixit ei: Domina Bona & aliæ vestræ consociæ ac sorores, mittunt vobis, quod Missa, cibo, & omnibus prætermissis, Pisas ad eas absque dilatione aliqua redeatis. Admirans illa, non dolens, ait; Quare sic mittunt? Quid accidit? Ille respondit: Aliud non dico: & his dictis abscessit. Ut autem miraculum evidenter crederetur, cœpit illa dicere intra se: Quare non quæsivi a nuntio isto, quis esset. Multa etenim admiratione stupida, nec nuntium illum de comedendo invitaverat, nec inquisierat nomen ejus. Ipso ergo nuntio, qui jam abscesserat revocato, quis esset inquisivit ab ipso. Qui post multa dixit, se Gregorium nominari. Cumque vellet ipsum saltem pro prandio retinere: ille, nullatenus acquiescens, abscessit. Illa etiam Domina eodem die Pisas circa Vesperas est reversa. Et cum S. Bona, & sæpe dictus Presbyter Ioannes cum quibusdam devotis mulieribus consederent, visa dicta Theodora reversa sic velociter, subriserunt. Quæ pro suo tam accelerato reditu hunc risum factum intelligens, dixit eis: Quare ridetis? Nonne pro me nuntium destinastis? Presbyter Ioannes & aliæ (S. Bona dumtaxat ne mentiretur excepta) se nullum nuntium misisse dixerunt. Cumque illa assereret se ab eis nuntium recepisse, addens, quod nuntius ipse Gregorius vocabatur; S. Bona, totius negotii conscia, dixit ei: Vos dicebatis S. Gregorium singulariter vestrum; sed ipse plus me, quam vos exaudivit hac vice; ad petitionem meam, pro vestra correctione porrectam, [docet eum aliis quoque communem esse.] sic subito faciens vos redire. Ne ergo ulterius dicatis, Meum, sed Nostrū. Religiosa mulier nos instruit in his verbis & facto, nullum spirituale donum esse ab aliquo ex præsumptione aliqua sibi appropriandum; & quod commune bonum, sit proprio præponendum, tamquam Domino magis gratum, qui omnes desiderat esse salvos.

[46] Eidem Sinibaldo, de quo superius fecimus mentionem, amicus quidam ipsius frequentissime suadebat, ut filium suum sibi traderet in arte mercatoria instruendum. Qui de hoc, sicut & de aliis suis negotiis, sine S. Bonæ consilio aliquid facere non volebat, quia in multis jam expertus fuerat, ejus sibi preces, merita, nec non & consilia profuisse. Et tandem ad S. Bonam ipsi tres pariter accesserunt, scilicet pater, & filius, & amicus: & Sanctæ causam pro qua venerant exponentes, audierunt ab ipsa: Modo recedite: [mortem cujusdam prædicit in diem 9.] vobis vero pro ut Christo placuerit & quando placuerit, respondebo. Ut Sancta jusserat recedebant. Porro amicum illum, qui post patrem & filium aliquantulum remanserat, Sancta revocans, dixit ei secreto, nullo penitus audiente: Noli pro hujus juvenis instructione ulterius laborare, quia hic ad novem dies sine dubio morietur: quod licet primo cum venistis agnoscerem, tamen patre aut filio audiente nolui revelare, ne ante tempus diutinam tristitiam paterentur. Tunc vero cum hoc completum videris, sicut dixi, suadeas patri juvenis, ut ipsum apud S. Iacobum de Podio facias sepeliri. His dictis ille recessit a Sancta. Quod vero ipsa prædixerat, & quod suaserat, sunt impleta. Ecce quam discreta prædictrix, & sedula fuerit procuractrix in promotione ecclesiæ S. Iacobi de Podio, ipsius S. Iacobi sui familiarissimi intendens honorem & laudem.

[47] Cum jam per Sanctam suam fuisset Dominus multa mirabilia operatus, & ejusdem gratia faciente, nova quotidie prioribus adderentur, adeo ut eorum numerositate crescente, ipsorum multitudo pene innumerabilis redderetur; Donnus Paulus sæpe superius nominatus, S. Bonæ valde devotus, prudenter excogitans quod hæc non essent oblivioni tradenda, & jam non poterant sine scripturæ auxilio ab ipsa oblivione ingratitudinis matre defendi; pro hujusmodi conscribendis chartas proposuit comparare. [Proponentem ejus miracula scribere] Contigit autem ipsum S. Bonam, sicut ipse & alii S. Michaelis Monachi frequentissime erant soliti, visitare. Quæ propositum ejus, in armario cordis ipsius repositum, Spiritu revelante cognoscens, cum quadam inhibitione modesta dixit ei: Non sis ausus facere quod proponis, quia non placet Domino, quod modo fiat. Tempus autem adveniet, quo Deus ipse alicui, de quo voluerit ut faciat quod proponit, facere revelabit, ad sui nominis gloriam & honorem. Donnus vero Paulus, aut illius sui oblitus propositi, aut, an ipsa determinate suum nosset propositum, cupiens experiri, cum quadam quasi ignorantiæ ambiguitate respondit; Et quid proposui facere. Domina? Quæ de propositi ejus cognitione certissima dixit; Bene scio, bene. Pro aliquibus conscribendis quæ per me ancillam suam est Dominus operatus, [jubet id alteri faciendum relinquere.] chartas emere cogitasti. Ecce Virgo nostra Domina S. Bona, vere est prudens ut serpens, & simplex sicut columba, dum ex intentionis puritate ad humilitatis cautelam, sic propter se de se prohibet mira conscribi, ut tamen ex abundanti prudentia eorumdem conscriptioni locum tempusque relinquat, eadem quandoque ad laudem divini nominis asserens conscribenda, ad instar serpentis, honorem sui capitis in omnibus & super omnia conservans.

CAPUT V.
Acta ultimo vitæ biennio. Morbus, obitus, Sepultura.

[48] Duo digna memoria de Sancta nostra ideo hic seorsum videntur esse ponenda, [Coram duobus Monachis] quia creditur, quod hæc duo non multum ante vitæ suæ terminum acciderunt. Unum quorum est istud. Una dierum Donnus Paulus & alius Monachus cum S. Bona, a mane usque ad siderum apparentiam, consederunt: dulcedine namque verborum, quæ ex ore Sanctæ procedebant absorpti, nec de cibo, nec de tempore, imo nec de seipsis aliquid cogitabant. Aspectus etiam ipsius & facies inter ipsa eloquia mutabatur adeo, ut cum tunc quinquaginta annos haberet & amplius, subito facies ejus sicut puellæ annorum duodecim appareret: rursusque, cum per vultum proprium manus duxisset suas, facies ejus & vultus secundum ætatis exigentiam & debitum temporis reddebatur: sicque quando & quoties hoc voluisset facillime faciebat, acsi in manibus ejus esset potentia transmutandi naturam. In hujusmodi mirabilibus totam diem, quasi unius brevissimæ horæ spatium, transegerunt: & tandem facto sero ad se reversi Monachi, dixerunt ad Sanctam: Quomodo tali jam bora recedemus, per civitatem transeuntes, & pontem? Timebant enim notam incurrere, si de nocte inter homines ambularent; quod eos, inevitabiliter facere oportebat: quia cum omnino esset ad monasterium redeundum, ne exterius pernoctarent; & inter domum Sanctæ, in qua steterant, & eorum monasterium fluvius magnus, [de spiritualibus loquens identidem mutat vultum:] nomine Arnus fluat; ac propter horæ tarditatem non adessent naviculæ, homines transportantes; necesse erat eos tanto spatio, scilicet fere medii milliarii, per civitatem & homines, tam descendendo ad pontem, quam a ponte versus monasterium ascendendo, transire, quanto ab invicem distant ipsum monasterium & domus Sanctæ. Et licet sic faciendo viam eos contingeret duplicare, comparatione itineris quod fieret transeundo per flumen; tamen plus scandalam, quam ponderationem itineris ponderabant. Illis ergo, in hac angustia constitutis, [eosque diutius apud se morates,] S. Bona succurrit, dicens; Ite securi per viam compendii, quia juxta Arnum invenietis juvenem, qui vos in navicula transportabit. Porro a domo Sanctæ usque ad fluvium & brevis erat via, & homines rari. Iverunt, & flumen per auxilium juvenis, sicut Sancta prædixerat, transierunt, breviantes viam, & omne scandalum evitantes. Tantoque redeundi desiderio timore scandali tenebantur, quod dum transirent nihil penitus illi juveni sunt locuti. Postea vero quando transierant, conversi sunt, quis esset ille juvenis inquirere cupientes: & undique circumspecto, neque juvenem, neque naviculam videre potuerunt. Ex quibus colligitur, quod juvenis ille ex Angelorum numero extitit vel Sanctorum, [fluvio transvehi per Angelum facit.] qui S. Bonæ precibus & meritis, Monachos de illo perplexitatis articulo liberavit: in tantum etenim supernis civibus erat cara, ut non tantum ipsi, sed etiam aliis propter ipsam adessent auxilio, in omni negotio & tempore opportuno.

[49] Aliud vero est istud. Duobus annis vel circa hoc, [Cingulum ejus formatur in Crucem,] ante mortem Sanctæ apparuit ei Dominus suus Iesus Christus, dicens ei: Cingulū ferreum, quo succincta es, tolle; & Presbytero tuo Ioanni tradens illud, dic ei, ut exinde ipsemet faciat unam Crucem. Fecit Virgo devota quod Dominus imperavit. Presbyter quoque Ioannes, fabrica portatili acquisita, cum esset solus, cingulum ipsum misit in ignem; & de igne extrahens calefactum, posuit in incude. Cumque malleum, ut cingulum percuteret, elevasset; mox absque percussione aliqua in Crucem pulcherrimam ipsum cingulum mirabiliter est conversum; ipsam Crucem sine dubio fabricante, qui fabricatus est auroram & solem, & qui filius dictus est fabri. Et subito lux magna cælitus veniens, Ioannem Presbyterum circumfulsit: ex cujus lucis splendore gutta una sanguinis cecidit super Crucem, ipso Ioanne Presbytero intuente: quæ gutta ex divino Christi corpore, & ex ejus pretiosissimo sanguine creditur emanasse. Unde Crux illa, ex sui formatione mirabili, est merito veneranda, & ex profusione sanctissimi sanguinis est consecrata. Quam Crucem, mirabilem & tam dignam, Virgo sanctissima ecclesiæ suæ sancti sui Iacobi de Podio tradidit, ibidem pro Reliquis reservandam, ubi etiam usque hodie in memoriam miraculi hujus ostenditur: & ut vere venerabilis adoratur. Ex isto miraculo colligitur evidenter, quantum deportatio illa cinguli Domino placita, [& gutta sanguinis irroratur:] & ex ipsa deportatione Virgo sancta Deo extitit grata; cum ipsum cingulum tam mirabli miraculo ipse Dominus sublimarit; ex cingulo, quod Sancta deportabat ad carnem, faciens ipsemet formam Crucis, cui divina caro applicata fuit, ut sic mediante cruce caro Sanctæ, carni videatur capulata & sociata divinæ. Presbyter quoque Joannes Abrahæ sanctissimo comparatur: quia sicut ille Deo, per obedientis promptitudinem voluntatis, sine operis præpositi subsecutione, ostenditur Domino placuisse; sic etiam hujus obedientia, sine percussione, per associationem divini operis, & exhibitionem sublimis miraculi, Deo probatur accepta.

[50] Hujus reverentia Crucis verbis sacræ Virginis est adaucta. Cum enim quidam S. Michaelis Monachus, Magnus nomine & ut creditur re, graviter infirmatus, vitæ hujus termino, & futuræ initio propinquasset; Donnus Paulus, volens ejus exitum sanctissimæ illius Crucis virtute munire, Crucem ipsam in manibus tenuit coram eo, donec dictus Monachus, expiravit. Quarto vero sequenti die, cum Donnus Paulus, quasi nuntians diceret; Frater noster Donnus Magnus est mortuus; [cujus virtute monachus absque pergatorio in cælum transit.] illa respondit: Non est mortuus, sed de morte sine ullius mediæ pœnæ molestia transivit ad vitam. Et Crucem, quam eum credebas tenere in manibus, non tenebat, quia ipso migrante ablata est sibi de manibus, & tunc ultra purgatorium apportata. Ex quibus Sanctæ veridicis verbis colligitur, quod Monachus ille a pœnis purgatorii, illius virtute Crucis, fuerit liberatus; cum secundum verba Sanctæ, non citra, sed ultra purgatorium sit delata.

[51] Appropinquante vero tempore, quo placebat Domino, Virginis suæ sanctissimæ merita condigno præmio compensare, [instante morte sua,] ac curiæ cælestis satisfacere voluntati, quæ hujus tantarum virtutum animæ præsentiam cupiebat (imo, ut ita dicam, quæ de ipsa vindictam aliter congrue sumere non volebat, quod Sponsum universitatis ipsorum & Dominum, cum beatissima Maria eorumdem Domina, gloria & Regina, multisque aliis ex curia illa non modicis, e cælis ad terram suis odoriferis meritis precibusque validissimis toties attrahebat; ibique diu, quasi pro suæ voluntatis arbitrio, detinebat) venit S. Bona una cum familiari suo Presbytero Marco humiliter ad Priorem, ac sui animi dicens esse propositum, iterum B. Jacobi limina in Galicia visitare; hoc faciendi ab ipso, ut a Prælato, licentiam postulavit. Cui Prior, [petit licentiam eundi ad S Iacobum in Galicia;] quasi admirando, respondit: Quo vultis ire, Domina, cum omnes dicant quod tempus imminet mortis vestræ (Angelo enim ejus, ut creditur; divulgante, tunc quasi communiter dicebant, quod Dominæ Bonæ de S. Martino transitus imminebat) Nolo ergo quod eatis modo, ne domum istam vobis privari contingat, & per consequens multis bonis, quæ per vestram saltem corporalem præsentiam ei perventura sperantur. Quæ horum non ignara, sed conscia, humili cum instantia dixit: Licentiam mihi eundi præbete, a equum vestrum & puerum Iacobum usque ad pontem a Serchii concedatis: quia antequam ipsum transeam, sciam de meo transitu veritatem: &, si me cognovero morituram, cum puero revertar & equo, alioquin iter meum profequar his remissis. Prior de ipsius promissione securus, quod ipsa non posset decipere vel mentiri, eam abire permisit, [& illuc intra mediam horam transportata,] & postulata concessit. Cum ergo ipsa cum puero aliquantulum ultra S. Iacobum de Podio processisset, ex equo descendens, ipsi puero Iacobo dixit: Post sepem hanc aliquantulum requiescā, tu vero hic cum equo patienter expectans, nullo modo voces me. Illuc ergo post sepem venit ad eam familiaris suus comes & socius B. Iacobus Apostolus: & ne Sancta sua suo proposito frustraretur, spatio quasi mediæ horæ ad limina sua in Hispania duxit pariter & reduxit, utrum in corpore, an extra corpus, nescio ego, sed scit ipsa. Post hæc reversa ad puerum, ut sibi jussum ab eadem fuerat expectantem, Beato eam Iacobo comitante, in cujusdam candidi induta specie peregrini, ait ipsi puero lacrymosa: Fili, ego sum infirmata, & postquam a te discessi, ad S. Iacobum ivi, sicut proposueram & volebam, ac ut adspicis sum reversa. In cujus viæ indicium exhibuit ipsi ea, quæ solerent peregrini a S. Iacobo de Galicia reportare, [redit inde cum signis consueris:] quæque constabat puero ipsam prius nullatenus habuisse. Qui audita infirmitate, & visis lacrymis, illatam ei violentiam suspicatus, ait: Forsitan peregrinus iste intulit vobis injuriam. Illa respondit: Non fili, quoniam iste bonus est peregrinus, & me in eundo & redeundo portavit. Quibus dictis ille disparuit peregrinus.

[52] Sancta vero Bona, volens quod Priori promiserat adimplere, [& pueri crus a dæmone fractum,] pro redeundo equum volbat ascendere, nec valebat. Dixit ergo ad puerum: Adjuva me, ut ascendam: & post me sedebis in equo, ut in eo me teneas debilem & lassatam. Quibus ab ipso humiliter adimpletis, eisque sic revertentibus Pisas, apparuit subito dextrarius b quidam niger, frendens & fremens, ac sine fræno circumquaque discurrens. Dicit ergo puero sancta Bona: Timesne de equo illo, qui sine dubio malus est? Qui, sanctæ Bonæ præsentia roboratus, respondit: Nihil timeo quamdiu vobiscum sum, Domina. Ecce autem subito ipsis ille dextrarius propinquavit, ac puerum Jacobum in coxia c calcibus sic percussit, quod eam penitus fregit, pelle ipsius coxiæ ea parte dumtaxat, quæ equo hærebat, illæsa. Quod illico beata bona cognovit, & puero compatiens dixit: Jacobe es aliquid mali passus? Qui præ ejus amore dolorem non sentiens, dixit: Non Domina. Illa tamen quæ vi compassionis a passione esse non poterat aliena, dixit ad eum: Sta firmiter sicut es super equo, & ego sola de ipso descendam. Et compassionis merito viribus Sanctæ datis descendit, ac pueri ipsius tenuit crus & coxiam dependentem. [tactu redintegrat.] Quam sic pendulam intuens puer ploravit, Sancta vero confortans ipsum, dixit: Noli timere. Et partem reducens ad partem, manum suam virtuosam leniter superduxit. Mirabile dictu: protinus conjunctæ ad invicem & totaliter consolidatæ sunt partes, & puer ipse saluti & robori pristino restitutus. Cui, in testimonium plenæ sanationis & signum, jussit, ut de equo descenderet, ac sibi transcendenti d sedipem retineret. Qui Sanctæ in omnibus hilariter & humiliter obedivit.

[53] Cumque Sancta equo insidens, & puer Jacobus pedibus vadens, pariter procederent versus Pisas; Beata Bona, [Eidem puero revelatquod ob peccatum,] facta sibi revelatione tristis ex compassione ad puerum, qui ei valde devotus pluries fuerat comitatus, dixit ad ipsum: Videtur in peccato coram Deo anima tua, quia in peccato mortali decedes, & ideo in cœmeterio S. Martini non poteris tumulari: nullus enim sic moriens ibi poterit sepeliri. Quod in ipso Jacobo subsequenti tempore est impletum. Nam cum usque ad senium vivendo venisset, tandem infirmatus ad mortem, apud S. Martinum voluit sepeliri: sequenti die iterum eamdem voluntatem manu publica faciens roborari. Sed invalescente morbo, factoque sero, quasi prudenter excogitans, ait intra se; [non sepelietur ad S. Martinum.] Major est Deus, quam Sancti. Unde Sacerdote sancti Sepulcri vocato, ipsius se adjudicavit ecclesiæ, statimque defunctus est ac sepultus ibidem. Verba ista sibi dicta a Sancta, nec non & ea, quæ in hac via ultima contigerunt, Jacobus iste, tertio die ante vitæ suæ terminum, sæpe dicto Gerardo Presbytero, & ipse postea mihi scriptori retulit viva voce.

[54] Jam verba sua progrediendo finierat Sancta, cum prope ecclesiam suam sancti sui Jacobi de Podio ipsa venisset & puer, ubi adhuc erat domuncula, de qua diximus, & vetula quæ habitabat in ea. Dixitque S. Bona puero: Non possum ulterius equitare, sed hac nocte cum ista muliere illoque sene morabor. Erat autem senex ille B. Jacobus, qui disparens eis paululum præcesserat ipsos. Tu autem vade Pisas cum equo, dicasque Priori, quod infirmata sum in infirmitate, qua moriar. Unde crastino ante lucem, Presbyterum Marcum & Presbyterum Vitalem Fratres & Canonicos mittat mihi, faciens pariter lectum mortuorum afferri, in quo volo portari, quia non valeo equitare: & cave, ne de his loquaris alteri quam Priori. Qui abiit, & sibi imperata complevit. Illi quoque Presbyteri mane, sicut Sancta petierat, advenerunt; ac in prædicto mortuorum lecto domum suam apud S. Martinum portaverunt eamdem, [ægra defertur Pisam.] per civitatis Pisanæ medium transeuntes, nullo penitus ab ipsis quæ esset quærente, ac (ut ideo credimus) eos aliquo non vidente.

[55] Ecce autem post deportationem ipsius, subito volavit fama, insonuit rumor, quod Bona de S. Martino (sic enim soleat ab omnibus nuncupari) infirmata est infirmitate, qua morietur. Unde ad ipsam hominum confluebat multitudo, videre cupientium ejus faciem gratiosam, ac sibi posse benedictionem ab ipsa pro maximo munere obtinere finalem. [Munita Ecclesiæ Sacramentis] Sanctæ vero infirmitate cogente jacenti, & instanter ac devote petenti, a Priore & Fratribus S. Martini sunt fideliū more omnia exhibita Sacramenta, in fine fidelibus exhibenda. Quibus ab ipsa debita cum devotione susceptis, omnibusq; rite peractis, anno Domini millesimo ducentesimo octavo, tertio die post reditum, qui fuit e tertius exeuntis Maji, Trinitatis cultrix, relicta corporis sarcina, migravit ad Dominum; vitæ hujus terminum initio continuans sempiterno, ut ipsum in cælis deinceps continue sine medio in specie contemplaretur propria, [moritur 29 Maji.] qui ei in terris multoties & cum omnibus aliis Sanctis frequentius ac familiariter in specie apparuit aliena. Et sic tanto thesauro, beatæ scilicet ipsius animæ, depauperata est terra, & cæli ditati. Corpus vero ejus virgineum, frequentibus peregrinationibus incurvatum, variis & sibi succedentibus infirmitatibus confectum, studiis spiritualibus attritum, jejuniis & abstinentia exsiccatum, & ad quod deosculandum, cum in ecclesia S. Martini jaceret examine, fere tota Pisana civitas confluebat (quia ex spirituali gratia manus ejus non mortuæ, sed viventis, & quasi niveæ videbantur) per quemdam f Archiepiscopum & quosdam Episcopos, adstantibus Religiosis multis & Clericis, ac præsente virorum & mulierum innumera multitudine laicorum, [& magno concursu populi honorifice sepelitur.] cum debita reverentia, tamquam sancti Spiritus apotheca & organum, in sæpe dicta S. Martini ecclesia, extra cancellos in latere dextro, traditum est sepulturæ; ut quietis locus esset mortuæ, qui orationis extiterat vivæ. Ad cujus tumbam, sepulturæ ejus tempore, in testimonium felicissimi transitus ejus ad Patrem, sunt dæmoniaci liberati, contracti erecti, ac multa & varia miracula divinitus perpetrata, ad laudem illius & gloriam, qui S. Bonam munere suæ gratiæ talem fecit, quod mirabilis esset in vita miraculis gloriosis, & tandem post mortem in terris merito veneranda, ac in cælis sine fine beata, in secula scilicet seculorum.

ANNOTATA.

a De Serchio fluvio Pisis vicino, pluribus dictum ad Acta S. Torpetis 17 Maji cap. 1 litt. f

b Dextrarius, a medii ævi scriptoribus pro equostrenuo & qui bello idoneus est sumitur: idque infra num. 59 apparet.

c Coxia, pro Coxa, similibus medii ævi scriptoribus usurpatum.

d Sedepem Italice apud Razzium Staffa, idem quod Stapedem alii dicerent.

e tertius dies exeuntis Maji, sive ante ejus finem, est 29 Maji: annus autem qui tunc Pisanis erat 1208, nobis est 1207, adeoque eadem dies 29 Maji erat etiam Feria 3 hebdomadæ 5 post Pascha, quod Cyclo solis 12, lunæ 11 litt. Domin. G. celebratum fuerat 22 Aprilis.

f Archiepiscopus Pisanus tunc erat Ubaldus Lanfranchus, creatus anno 1174, mortuus 20 Maji anno 1209, cui subsunt modo tres Episcopi insulæ Corsicanæ; sed verosimile est, alios aliunde Episcopos tunc Pisis adfuisse, occasione expeditionum transmarinarum, in quibus præcipuus fere usus erat Pisanarum navium: quin etiam dum sepultura curata solum dicitur, per quemdam Archiepiscopum; datur locus dubitandi, an is fuerit Pisanus.

CAPUT VI.
Miracula post obitum patrata.

[56] Post transitum Sanctæ ex hoc mundo ad cælos, divina non defuere miracula, [Ex plurimis miraculis pauca seliguntur] quibus ingressus ejus in potentias Domini probaretur; nec ipsius misericordiæ defecerunt, quibus ad instar misericordis Patris sui solita erat esse parata auxilio omnibus invocantibus eam. Verum multa & pene innumerabilia precibus ejus & meritis divinitus sunt ostensa, quæ omnia si scriberentur sua numerosa multitudine lectori fastidium generarent, sicque singula multitudine celarentur; & dum volumus multa, cognosceretur nihil. Est ergo melius æstimandum, ut pauca sciantur ex multis; quam legendi pigritia vel fastidio mediante, ignorentur pauca cum multis. De innumera igitur miraculorum multitudine, per S. Bonæ merita ad invocationem ejusdem divinitus patratorum, veritate semper præsidente, quædam quasi exempli gratia sunt conscripta, [ac primo circa Religiosos facto,] pro iis maxime qui ex paucis colligere & concludere sciunt multa. Et quoniam inter alia ponantur miracula, quæ circa religiosas personas per Sanctam suam est Dominus operatus: ut per ipsius magnifica merita Religiosi curati, testes sint mundæ & immaculatæ religionis in ipsa.

[56] Monachus quidam S. Michaelis de Guanio a Lucanæ diœcesis, dum ex Abbatis sui præcepto in Romana Curia moraretur, infirmitatem, quæ a medicis malum b moreca vocatur, incurrit, & nec quiescere poterat, nec dormire. [Sanantur monachus S. Michaelis,] Hic omnipotentem Dominum deprecatus, ut eum ab illa infirmitate Virginis sanctæ meritis liberaret; oratione finita, statim est sic plenissime liberatus, acsi in eo nulla talis infirmitas præcessisset.

[57] Frater Rebaldus, Ordinis Prædicatorum, aliquando in suis prædicationibus de S. Bona sinistre locutus fuit, [& Rebaldus Ord. Prædicatorum,] dum ipsam Sanctam homines nominarent. Et quia vexatio nonnumquam intellectum tribuit, plus quam verbum; hac vel alia causa tam gravem infirmitatem incurrit, quod etiam non proderant medicinæ neque consilia medicorum. Humano ergo auxilio destitutus, ac virtutum quæ per Sanctæ suæ merita in infirmis Dominus ostendebat, præconio excitatus, [ante sinistre de ea locutus,] verborum quæ in Sanctam Dei dixerat, pœnituit: & coram tumba ipsius corpore prostratus & corde, his verbis deprecatus est eam: O Domina S. Bona, rogo te, ut sicut te Christus diligit & dilexit, ita pro me roges eumdem, quatenus me dignetur tuis sanctissimis meritis ab infirmitate hac maxima liberare. Mirum dictu! Unus orationis & infirmitatis extitit finis, & tamquam plenissime liberatus, in testimonium hujus miraculi postea diu vixit. In quo facto docet nos Sancta, quod non simus difficiles aut tardi nos offendentibus parcere, [& gravi morbo] & si indigerent etiam subvenire. Idem Frater cum procedente tempore dentis dolore admodum torqueretur, per artificem voluit ipsum trahi. Sed dente rupto per medium, dolor dentis est auctus, licet dens fuerit diminutus. Necessitate ergo cogente, recurrit ad locum orationis & modum, quo prius virtutem & auxilium senserat Sanctæ: & statim, sine difficultate aliqua vel molestia, partem dentis quæ remanserat propria manu traxit, acsi non in carne, sed in cera molli pars illa dentis esset infixa. [& dolore dentis:] Edisce, o homo, exemplo Sanctæ, finem non ponere in benefaciendo etiam inimicis, sed priora novis beneficiis cumulare.

[58] Ejusdem Ordinis Provincialis Prior in Tuscia, quatuor annis quartanam passus est febrem. Qui tandem sanctæ Bonæ miraculis excitatus, hisque præcipue quæ circa dictum Fratrem Rebaldum fuerat Dominus operatus; exemplo sui subditi, ante tumbam Sanctæ, [& Provincialis Prædicatorum a quartana febri.] pro sui liberatione, Deum devote rogavit & ipsam: statimque infirmitatis illius causa succisa, febris illa recessit ab eo, ac diu postea vixit sanus.

[59] In sequentibus miraculis ordinem temporis patrationis ipsorum, pro ut investigare potuimus, decrevimus observare; nisi forsitan, propter identitatem loci, vel materiæ similitudinem, aliqua connectantur: quorum primum est istud. Joannes Pisanus civis, in quadam congressione populi, de suo dextrario est dejectus; & inter adversarios constitutus, memor extitit S. Bonæ. Ipsam ergo invocans adjutricem, ab ipsa est statim elevatus in equo. Cumque rursus congrediens de eodem dextrario iterum cecidisset; ipsa, quam nuper ad auxilium paratam senserat, iterum invocata, ab eadem est sub consimili celeritate restitutionis beneficiū consecutus. Tertio pergens ad bellum, gravius aliis vicibus est dejectus, [In pugnater dejectus ab equo toties super eum restituitur.] ita quod jacens in terra, equorum & adversariorum pedibus erat stratus. In tali ergo necessitatis articulo constitutus, votum emisit ad Sanctam, quod si ipsum, ut prius, in equo restitueret, ac de illo periculo liberaret, ante tumbam ipsius lampadem, quoad viveret, faceret semper ardere. Qui quod petierat consecutus, votum quod voverat adimplevit. Ecce S. Bona, naturæ boni non inscia, exemplo divino non improperat, quod jam dedit; sed petita instanter, tribuit affluenter.

[60] Quadam navi, quæ Leo dicebatur, cum quatuor galeis, [Anaufragio liberatur navis cum 4 triremibus,] propter commotionem maris maximam, in tanto periculo constituta, quod homines existentes in ipsa mortem jam in januis æstimarent; subito quibusdam ex ipsis venit in memoriam S. Bona. Qua pro sui liberatione ab ipsis in auxilium invocata, illico in superiori navis parte apparuit eis ipsa Sancta, vestibus albis in testimonium integerrimæ virginitatis & lætitiæ signum induta: & tempestate sedata, facta est tranquillitas magna. In consimili necessitate, consimili modo Sancta affuit invocata navi S. Christophori, ipsam & duas cum ipsa galeas, resque, ac existentes in ipsis homines liberando. Qui tamquā de mortis periculo liberati, [& alia cum 2 triremibus,] nudis pedibus & laneis ad carnem induti, ad altare Sanctæ in ecclesia S. Martini cum cereis processionaliter accesserunt, gratias pro sua liberatione reddentes Deo & sanctæ. Simile penitus circa navem Bulgarini & sociorum, in portu Acchon c rebus pretiosis onustam, Sancta auxilium præstitit invocata: & in ipsa homines constituti consimilem reverentiam Sanctæ, pro sua & navis ac rerum liberatione, fecerunt. [item tertia]

[61] Dum quadam vice adeo esset magna tempestas in mari, ut in quadam navi homines existentes, non nisi mortis exitum expectarent; quidam Pisanus, [ac quarta apparente super Crucem Sancta.] Joannes nomine, acceptam Crucem tenebat oppositam tempestati. Cumque mare suo tumore intumesceret super navem, necessitas ipsi S. Bonam ad memoriam revocavit: quæ ab ipso in auxilium invocata apparuit super Crucem, cessavitque mare ab ipsis, furorem ejus præsentia Sanctæ placatissime cohibente. Et quia longum esset nimis omnia mirabilia singulariter enarrare, quæ in marinis periculis circa ligna d, & homines per S. Bonam sunt divinitus perpetrata, hoc unum pro omnibus dixisse sufficiat, quod in ipsa Sancta, ex hujusmodi miraculorum multitudine, beatissimi Nicolai Episcopi & Confessoris eximii videtur Spiritus suscitatus, ut jam in utroque sexu Patronum & Patronam habeant navigantes.

[63] Quædam nobilis Domina de civitate Lucana, cum equo insidens extra civitatem ipsam aliquantulum processisset; subito cecidit equus ejus, & ipsa sub equo devenit, brachiumque dextrum ipsius sic fortiter equus calcando compressit, quod enormiter est confractum. Quæ super equo cum doloribus restituta, [Curatur brachium fractum] domum & ad lectum proprium est reducta. Cumque sola existens in camera apertis oculis vigilaret; quamdam indutam albis feminam ad se adspicit venientem, & suum confractum brachium constringentem. De illius ergo adventu incognito ac brachii constrictione mirata, quæsivit; Quæ estis vos? S. Bona, ex adventu & eventu sibi nomen assumens, respondit: Medica sum. Et Domina illa dixit: Unde estis? Sancta respondit. Ego sum Bona S. Martini Pisani, quæ ut te sanem adveni: rursumque constrinxit læsum brachium, superducens aliquoties manus suas. Quo facto Sancta ei disparens abscessit, & illius Dominæ brachium priori sanitati & robori restitutum est statim. Domina vero illa sentiens se plenissime liberatam, vocavit deforis existentes, præcipiens quod aperirentur ostia & fenestræ. Super quo admirantibus illis, dixit Domina: Nolite mirari, quia liberata sum plene. Et illi ad eam: Quis vos tam subito liberavit? Illa, credens prædictam medicam transire per eos, cum quadam admiratione respondit: Nonne vidistis medicam, quæ venit ad me? Negantibus & admirantibus illis, habitum ejus dixit & formam, quod Bona S. Martini vocaretur adjungens. Pro veritate ergo miraculi requirenda Pisas nuntii destinantur, scrutaturi, an apud dictum S. Martinum Sancta aliqua vel femina talis vocabuli haberetur. Qui ut eis jussum fuerat inquirentes, de S. Bona, Deo acceptissima Virgine, laudabilia in operibus & mirabilia in virtutibus quasi innumera audiverunt. [a S. Bona ultro apparente] Quæ cum Lucam reversi nuntii fideliter retulissent; Domina illa nobilis a sui confractione brachii liberata, cum honorabili societate nudis pedibus ad tumbam S. Bonæ medicæ cilicio venit induta; & donec vixit, Pisas in vigilia festivitatis Sanctæ annis singulis veniebat, ac ante altare ipsius devotissime pernoctabat. Sic cœpit S. Bonæ nomen & virtutum ejus fama in locis illis circumquaque diffundi, & ei ab hominibus illarum partium reverentia exhiberi. Sic factum est, ut occasione sanati brachii per preces & merita S. Bonæ, virtutis divinæ brachium extenderetur in illis partibus ad multa mirabilia operanda.

[63] Mornetto civi Lucano & uxori ejus Juliæ filius erat mensium novem, qui adeo gravi est infirmitate percussus, [puer moribundus unus] quod de ipsius liberatione medici desperantes, noctem immediate sequentem vitæ ipsi terminum, & mortis ei statuebant adventum. Mater ergo, omni humano auxilio & consilio destituta, ante quamdam imaginem S. Bonæ, quæ in quadam ejusdem civitatis ecclesia habebatur, Sanctam ipsam oravit, & sub obligatione votali promisit eidem, quod si filium suum Dominus liberaret, singulis annis comestionem sex pauperibus in festo S. Bonæ præberet. Votiva oratione finita, per S. Bonam, procuratricem pauperum & consolatricem mœstarum, [votis elemosynis,] liberatus est puer: ac in sexto decimo mense pulchrior est inventus & major, quam essent ceteri convicini pueri, anni & dimidii vel duorum: ut hoc ipsum esset certissimum signum, quod sanaverat eum Dominus.

[64] Puer quidam civitatis ejusdem tanta vi febrium tenebatur, [& alter:] quod de vita ipsius omnes vocati medici desperabant. Cujus mater & soror cum S. Bonæ in ecclesia S. Martini se daturas unum pallium convovissent, statim est puer plenissime liberatus. Amant Sancti se ab hominibus honorari, quia in hoc sui Creatoris laus & gloria procuratur.

[65] Mulier in civitate eadem tanta infirmitate corporis premebatur, [item mulier.] ut natura pene succumberet morbo. Hæc pro sua liberatione sanctam deprecata est Bonam, & bonitatis ejus efficacia liberata est statim. Duorum annorum puella, de parochia S. Christophori Pisani, stabat ad fenestram quamdam, a via publica duobus solariis elevatam. Quam cum ex incautela puerili de dicta fenestra cadentem mater econtra sedens cum aliis aspexisset; cum festina devotione clamavit; S. Bona, tibi commendo ipsam. Et ecce, cum puella cadendo devenisset in terram, quæ ab aspicientibus, [Salvatur puella ex alto lapsa,] propter casus altitudinem & puellæ teneritudinem, confracta & exanimis putabatur, statim propria virtute surrexit, ab ea cui commendata fuerat illæsa servata; ac esum panis, quem cadendo interruperat, reassumpsit.

[66] Alia septem annorum puella, de parochia sæpe dicti S. Martini Pisani in Chinzica, [aliaque 7 annis contracta.] sic fuerat a pueritia sua contracta, quod per se de lecto non valebat exsurgere, nec cibum ad os proprium applicare. Ad quam cum plures feminæ, in quadam Vigilia festivitatis S. Bonæ, visitationis gratia accessissent; pulsatione pro Vesperis Sanctæ ejusdem memores factæ, dixerunt ad matrem puellæ. Quare non vovetis S. Bonæ hanc filiam vestram, ut meritis ipsius & precibus liberetur ab angustia tanta? Qua vovere eam penitus renuente; prædictæ feminæ, puellæ sic jacenti compassæ, ac in devotionem Sanctæ festi ipsius occasione excitatæ, votum communiter emiserunt, quod si ipsam Dominus liberaret, imaginem ceream librarum septem, juxta numerum annorum infirmæ, offerrent ad tumulum Sanctæ. Emisso voto, statim puella brachiola sua cœpit extendere: & de lecto consurgens, liberata est ab illa angustia, ad venerandi festi Sanctæ reverentiam augmentandam. Porro feminæ illæ, quod devote voverant, integre persolverunt.

[67] Cum quidam potentes homines armata manu ad domum adversariorum accederent, ipsique adversarii armati eis nihilominus contra starent, duo fratres scilicet contra decem; subito quædam fratrum illorum propinqua, [Invocata Sancta dirimitur pugna.] inter ipsos jam sese ferientes projecit se extensam in terra, pro tanto periculo imminenti invocans S. Bonam. Et subito feroces homines, & irati ad invicem, sunt sine percussione aliqua separati; Domino, per Sanctæ sibi caræ merita, effusionem sanguinis prohibente, ac illorum crudeles animos mitigante.

[68] Bonajontæ, ejusdem S. Martini parochiæ, filius erat unius & dimidii anni, qui ex vitio lapidis doloribus stimulatus, querulosis vocibus parentes & familiam cruciabat. Cumque vocatus medicus nullum remedium malo illi adhiberi posse dixisset, [puer calculo liberatur:] incisione dumtaxat excepta; de voluntate patris pueri, sequentem diem terminum fiendæ incisioni præfixit. Porro mater, ex teneritudine dilectionis ad filium, incisionem abhorrens & timens, facto sero discincta & discalciata, & ad terram humili cum devotione prostrata, cum aliquamdiu S. Bonam pro filii sui liberatione rogasset, tandem orationem in votali obligatione complevit; promittens, quod si absque incisione contingeret puerum liberari, ad S. Bonæ tumbam discalceatis pedibus cilicio induta veniret. Mane facto, cum medicus pro pueri incisione venisset, dixit ad virum & ad ipsum: Non incidatur puer, quia cum a solitis clamoribus quieverit in hac nocte, forsitan ipsum sine incisione Dominus liberabit. Cumque medicus explorans more solito membrulum pueri attrectaret; reperit lapidem ad collum virgulæ juxta foramen exisse, & Ieni compressione adhibita absque omni molestia lapillus exivit. Mater ergo, Dominum benedicens & Sanctam, quod voverat multa cum devotione complevit.

[69] [alius hernia:] Teberto, ejusdem parochiæ, duo erant filii: minorem puerum ætate quinquennem, Hugolinus frater ipsius amoris gratia amplexatus, dum super sua genua ei blandiretur, commotione ipsa ludrica ruptus est puer: qui ex clamoribus querulosis indicans passionem, patrem & fratrem ipsum admodum contristavit. Cumque, ut propter hoc incidi deberet puerulus, esset medicorum consilium inclinatum; mater incisionem abhorrens in filio, non permisit. Sero facto se in oratione prosternens, pro liberatione filii Dominum & S. Bonam humiliter precabatur, sub voti obligatione promittens, quod laneis ad carnem induta, nudis pedibus ejus altare cum reverentia visitaret. Gratiaque Dei & meritis Sanctæ Bonæ, puer ille repertus est totaliter liberatus. Mater ergo vota persolvens, ad altare Sanctæ, sicut promiserat, præsentibus multis venit; gratias agens Deo, qui per merita Sanctæ suæ Bonæ confracto suo filio præstitit sanitatem.

[70] Bartholomæa, ejusdem parochiæ, cum gingivas suæ nepotulæ novem dierum, occasione cujusdam infirmitatis cum qua nata fuerat, confricaret; anhelitu præpedito, subito est infantula suffocata. Quam cum ipsa Bartholomæa lividam aspexisset, capitis velamento dejecto, se homicidam clamitans, [puella suffocata reviviscit:] cœpit percutere pectus suum. Multi concurrunt & multæ: per evidentia signa puellam mortuam esse perpendunt. Ex quibus una dictam Bartholomæam, hujus ream periculi, consolando ipsam admonuit, ut percussionibus & clamoribus prætermissis, S. Bonæ, quæ tot mirabilia operatur, suam nepotulam commendaret. Quæ sano consilio acquiescens, flexis genibus cum lacrymis humiliter votum vouit, quod si S. Bona puellam, quam præter votum suffocando occiderat, redderet sibi vivam; cereum libræ unius ad ejus altare nudis pedibus, laneis ad carnem induta, portaret. Verbis voti completis, subito oculos aperuit puella, ac brachiola extendit & manus; & mamilla ori ejus admota lac suxit, ut prius, & per annum & amplius postea supervixit; illaque voto promissa persolvit.

[71] Henricus, ejusdem parochiæ, apostema gravissimum habebat in corpore: quod cum medici incurabile perspexissent, de salute desperantes ipsius, deseruerunt eumdem. Humano ergo consilio & auxilio destitutus, divinum humiliter imploravit, votum emittens ad Sanctam; quod si ipsa, quam tot indigentibus succurrere audiebat, [apostema incurabile aufertur.] sibi quoque conferret beneficium sanitatis; nudis pedibus, laneis ad carnem indutus, cum luminaribus ad ipsius venerandum altare veniret, ac ulterius semper in ejus Vigilia in pane ejunaret & aqua. Facto mane invenit se homo a dicto apostemate liberatum, votumque quod promisit exolvens, usque hodie sanus perseverat & vivus.

[72] Benvenuta, ejusdem parochiæ, cum quadam die diu cum socera litigasset, tandem spiritu iracundiæ concitata, extensis manibus diabolum pluries invocavit, ut eam in sua reciperet potestate. Et inimico humani generis faciente, qui semper ad illaqueationem hominum est paratus, sensit stringi aliquantulum manus suas. Nocte vero sequenti apparuit ei S. Bona, dicens ipsi: In malas manus heri dedisti te ipsam. Sed tuæ miserta animæ, vade ad Presbyterum Gerardum Canonicum S. Martini; & ei confitens quod fecisti, [Mulier quæ dæmoni se devoverat,] a potestate diaboli, per ejus ministerium & virtutem Sacerdotalis ordinis, [libertatem] obtinebis. Et ut ipsam Benvenutam absolutione ostenderet indigere, pariterque pro ipsa obtinenda solicitā ipsam redderet & attentam, eadem nocte idem ei secundo præcepit & tertio. Mane facto, dicto Presbytero, propter ejusdem verecundiam, tamquam noto noluit quod fecerat confiteri: sed semiplene præceptum sibi factum adimplens, [Sancta apparente & confiteri jubente liberatur:] Fratri cuidam Minori in Confessione totum negotium revelavit. Qui præcepto Sanctæ suum conformans consilium, ad dictum Presbyterum remisit eamdem. Ecce Sancta nostra, ad multorum confusionem, ordini clavium reverentiam exhibet & exhibendam docet.

[73] Albertus, ejusdem parochiæ, habebat dextrarium, centum librarum pretio æstimatum: qui subito quadam die in e stalla cecidit extensus in terra; ibique cum multo sudore sic jacebat immotus, ut nec pedibus tractus, [equus moribundus sanatur:] aut auribus, aut cauda, ullatenus se moveret. Cumque pro tanto damno tam subito accidente dictus Albertus ac tota familia ejularent; tandem uxor ejus, B. Bonæ virginis memorata, genua fixit in terra: statimque equus, omnibus aliis prætermissis, qui eum frequentissime pertractarant, in illam solam oculos direxit & fixit; quasi ei innueret, ut illam, cujus memorata fuerat, pro sua liberatione rogaret. Quæ orationem suam inchoavit his verbis: Licet videatur indignum, vos, tam pretiosam & Deo carissimam virginem, pro irrationabilibus animalibus deprecari: tamen quia damnum istud est magnum, vos piissimam Dominam pro hujus equi liberatione instanter exoro; promittens, quod si ipse de hoc mortis articulo fuerit liberatus, laneis ad carnem induta, nudis pedibus cum condignis luminaribus, ad vestrum accedam altare. Mirum dictu! orationis fini continuata est erectio equi, ipsum S. Bonæ precibus liberante, qui salvat homines & jumenta. Domina vero illa, divinæ gratiæ, quam per S. Bonam consecuta fuerat, non ingrata, Deo & Sanctæ reddidit vota sua.

[74] [festum ejus negligens, ideoque punitus,] Magister Joannes, natione Salonitanus, de parochia S. Andreæ in Chinzicha, cum a vicinis suis festum S. Bonæ observantibus moneretur, ut ipsum festum cum aliis custodiret; respondit; Et quæ fuit hæc Sancta Bona? Cumque ei responsum fuisset, quod mulier sancta fuerit, Deo serviens & devota, & ideo ejus festum a populo celebrari; dictus Joannes adjecit; Si ipsa bene facta sua exercuit, bene fecit, ego etiam bene volo facere mea. Et rediens ad fabricam cum proposito operandi, subito sensit dolorem in manu, & eam respiciens vidit ipsam tumidam cum rubore. Cumque nihilominus sic ad fabricam pervenisset, invenit os quoddam pedem sui intrasse discipuli & læsisse, in eodem secum operandi proposito existentis. Perpendens ergo sæpe dictus Joannes, quod hæc propter indevotionem ad festum Sanctæ contigerant; [promissa emendatione sanatur,] ad ejus accessit altare, rogans eam, quod ipsum suis precibus liberaret; & vovens, quod si hoc faceret, ejus festum perpetuo dum viveret custodiret. Oratione finita, cum domum revertitur, a dolore, rubore, ac tumore manus est plenissime liberatus: os quoque pedem exivit discipuli, & vulnus ex illo factum osse, totaliter est sanatum. Hæc autem sunt facta circa annum Domini millesimum ducentesimum quadragesimum nonum. Septem vero annis ab inde transactis, cum quædam ipsi incumberet necessitas operandi; [& ne amplius festum violet,] confidens quod Crucis assumptione a voto esset quolibet absolutus, in festo S. Bonæ, quod tunc imminebat laborare, firmiter proponebat. Sero tamen diei termino præcedentis precibus pulsavit Sanctam, ut quid circa hoc sibi placeret, in visu ei ostendere dignaretur. Et ecce nocte sequenti vidit in somnio, se juxta prædictam S. Martini ecclesiam positum, contra quemdam vicum, per quem poterat respicere versus Arnum fluvium ad Aquilonem; & duos viros super ripa ejusdem fluvii, ligna securibus incidentes; quibus usque ad vultum, ipsis sic distentis f non modicum, lignorum particulæ veniebant. Ipsos etiam viros aspiciens, post modicum vidit, quod ligno relicto se invicem securibus feriebant. Cumque de his secum in somnio plurimum miraretur, cum dolore clamavit in somnio; Heu! unde provenit tantum malum? Et statim vocem sibi respondentem audivit; Quare homines non custodiunt Virginis festa? Expergefactus ergo de somnio, [somnio quodam monetur.] quasi divino certificatus esset oraculo, festum ipsum cum aliis fidelibus custodivit. Non ergo est mirandum, si hoc in tempore, pestilentiis, sterilitatibus, guerris, aliisque tribulationibus plenus est mundus, quo Sanctorum festa, qui hominum sunt intercessores apud Deum, pessime observantur. Sicut enim Sancti pro devotis & humilibus intercedunt, sic superbos, & Sanctorum festa contemnentes & Deum, justitia exigente, in sua duritia & ex ipsa provenientibus angustiis derelinquunt.

[75] Pretiosa nomine, de sæpe dicta S. Martini parochia, aborsum passa, [liberatur ab aborsu moribunda,] tribus diebus in cruciatu maximo jacuit & dolore, cum creatura mortua, in matrice interius transversata, nequiret exire. Quæ talibus angustiis circumsepta, cognatam monuit, ut se B. Bonæ sua vice voveret. Cum ergo illa fecisset, subito abortivum exivit, & ipsa Pretiosa est ab angustiis & a mortis periculo liberata; ac postea tempore congruo ad altare S. Bonæ cum luminaribus venit, nudis pedibus & laneis ad carnem induta, sicut pro sua liberatione ejus cognata promiserat, sub vicaria obligatione votali.

[76] [& alius ex vinculis adversariorum.] Bonajonta, ejusdem parochiæ, in quodam exercitu captus fuit ab adversariis & ligatus. Cumque ipsum adversarii post se traherent sic ligatum, de rebus ejus & armis, cujus ex ipsis esse deberent, invicem pertractantes; necessitas ipsi S. Bonam ad memoriam revocavit. Devoto ergo corde & humili eam deprecans, votum vovit, quod si ipsum de illorum manibus liberatum reduceret domum suam, ad altare ipsius cum cereo unius libræ veniret. Post votum emissum, qui eum trahebant, in tantum sunt spiritu iracundiæ concitati, quod se mutuo ferientes ipsum Bonajontam reliquerint ligatum. Cui sentienti quidem, sed neminem intuenti, subito sunt manus a vinculis dissolutæ. Et reversus domum, reddidit votum suum; gratias agens Deo, qui per sanctæ Virginis merita, vincula sua rupit, & vinctum de adversariorum manibus liberavit.

[77] Quædam devota femina urceolum olei, in Vigilia S. Bonæ, hora vespertina, ante ejus altare portavit. Quem cum Clericus, circa altare ambulans, occasione cereos accendendi, inconsiderate pedibus impulsisset, pluribus videntibus est urceolus ipse versatus ad terram. Quod mulier, quæ ipsum portarat, aspiciens, urceolum ipsum S. Bonæ commendavit, dicens: [urceoluto lei ante ejus altare evertitur absque effusione,] Eja Domina S. Bona, ego urceolum ipsum ob vestram reverentiam apportaram. Res nova & mira! erecto urceolo, ipse sine ulla diminutione sub oculis adstantium repertus est plenus, & nec vestigium alicujus humiditatis in lapide, super quo versatus fuerat urceolus, potuit reperiri.

[78] Duobus juvenibus in equis sibi currentibus ex adverso, equi ipsi capitibus invicem sic fortiter impegerunt, quod ambo equi in terram pariter ceciderunt, ac cingulis sellæ alterius eorum diruptis, sella ipsa cum sedente in ea, nomine Iacobo de parochia S. Martini, vi percussionis cecidit retro: & quod majus est, equus ille, cui prædictus Iacobus insidebat, [lapsus ex equo & morti proximus sanatur.] de loco illo vivus amplius non est motus; & alter etiam equus, ob percussionem illam, parvo post tempore expiravit. Porro dictus Iacobus in terra sic jacebat exanimis, quod cum motus pulsalis non sentiretur in ipso, plurimi cogitabant ipsum non domum, sed immediate ad ecclesiam tamquam mortuum deferendum. Sublatus tamen de loco casus in lectum, sine locutione aliqua aut voce, usque ad medium noctis permansit immotus. Cum pater ipsius, suasione quorumdam, ipso tamquam mortuo, votum emisit ad Sanctam, quod si filium suum Dominus restitueret sibi vivum, imaginem ceream librarum decem ad ejus altare portaret. Voto completo, statim juvenis, quasi de profundissimo somno evigilans, cum motu corporis primo, quamdam vocem emisit: & postea cibo petito & sumpto, vitæ & sanitati est pristrinæ restitutus. Pater etiam juvenis, quod voluntarie vovit, devote complevit.

ANNOTATA.

a Abbatia S. Michaelis de Guanio quo loco sita fuerit, & cujus Instituti, libenter discam.

b Academicis della Crusca, Morice in plurali dicitur, hæmorrhoidum morbus, ex copia sanguinis ad venas secretarum partium concurrentis.

c Accon, vulgo Acre, olim Ptolomais in Syria, post amissam Hierosolymam, Regis & Patriarchæ Sedes.

d Ligna Itali appellant, naves.

e Stalla vox Longobardica, stabulum significans, Teutonice Stal.

f Distentus, hic esse videtur, Occupatus.

CAPUT VII.
De Translationibus & cultu hodierno sacri corporis.

[87] Translationis primæ in Commentario prævio num. 3 indicatæ monumentum, authentica forma scriptum, hoc invenitur: Clareat omnibus manifeste, quod corpus S. Bonæ, in renovatione ecclesiæ S. Martini, de altari, in quo quiescebat, translatum est ad novum altare novæ ecclesiæ. Tunc autem cum corpore fuit inventa una tabula plumbea, infra dictum altare cum dicto corpore, in qua tabula sculpta erant infra scripta verba, videlicet. Anno Dominicæ Incarnationis MCCVIII quarto Kalend. Junii, venerabilis re & nomine Bona, devota hujus ecclesiæ & ministra, requiescit. Quam tabulam viderunt, & propriis oculis legerunt Fratres, Ligelius de… tunc Guardianus dicti loci, & Joannes de Sancto Vito Lector dicti loci, [Corporis translatio facta an. 1364,] & Bartholomæus de Sarzana, & Jacobus de Sardinia omnes Ordinis Fratrum Minorum, in loco prædicto commorantes. Hæc omnia & vidit, & legit, & prædicta manu propria scripsit Specialis Bettus Stephani, dictæ Capellæ S. Martini de Pisis, qui pro tunc erat actualiter [sanctorū] Corporum Visitator. Scriptum anno Domini MCCCLXIV die XIV Aprilis.

[80] [locum tenentibus Franciscanis] Ex hoc instrumento, in quo tam expresse nominantur, Guardianus, & Lector, prædicti loci, & alii duo Fratres in prædicto loco, S. Martini scilicet, commorantes; luce meridiana clarius esse videbatur, quod eumdem tunc obtinebant Fratres Minores, cum justo tot Religiosorum numero, ut Lectorem junioribus dari operæ pretium esset: non diu tamen istic ibi perstitisse credebam; sed ineunte seculo XV translatos ad eum quem nunc quoque obtinent locum sanctæ Crucis, substituisse sibi Sorores sui Ordinis. Hanc porro opinionem ut deponam suadet quidem, sed ægre persuadet Codex antiquus, apud Sorores prædictas asservatus (quem Agnesinum nominant) ubi Cap. 2 dicitur, quod anno MCCCXXXII, mortuo Priore Canonicorum Regularium S. Augustini, Magnificus D. Bonifacius, novellus Comes de Donoratico, ex indulto Joannis Papæ XXII ædificaverit atque dotaverit ibi monasterium S. Claræ pro quadraginta Sanctimonialibus, [aut saltem Clarissis,] victuris sub regimine Fratrum Minorum, qui ad hoc eligerent quatuor e suo numero: curam autem animarum, ecclesiæ ipsi (utpote parochiali) attributarum, gererent quatuor. Capellani, ad id a Pontifice deligendi. Vtinam extaret ipsum Pontificium Breve de ea mutatione: donec enim id producatur, expressam mentionem faciens Sororum S. Claræ, istic ex tunc collocandarum, manebit semper præsumptio vehementior pro mea priori sententia, in jam dicto Instrumento fundata. Siquidem potuerit fieri, ut libri prædicti auctor duas loci mutationes in unam conflaverit; & Parochiam quidem cum suo omni jure tenuerint Fratres, cum onere tamen alendi ex reditibus loci Capellanos seculares quatuor ad ministranda pastoralia: cumque experientia doceret seminarium hoc esse rixarum inter Clerum & Fratres, maluerint hi alibi liberius vivere, [cum aliquot Capellanis.] sicque locum Sanctimonialibus cesserint, eodem forte regredientes ubi primitus habitarant. Vt ut est, tali vel alia occasione imminuti admodum fuerunt loci ipsius reditus, sic ut pro quatuor Capellanis, ægre potuerint sustentari duo; & totum demum onus reciderit in unum, constitutum anno MCCCCXLIX, tempore Nicolai Papæ V, de consensu Iuliani Archiepiscopi; sub cujus etiam regimine monasterium erat, nescitur quando exemplum jurisdictioni Fratrum, sicut hodieque manet.

[81] Idem Franciscus Maria Ceffinius, qui has notitias communicavit, etiam sequentes adjecit, quas ex Italico Latinas exhibeo. Post Translationem prædictam requieverunt Reliquiæ supra proprium sui nominis altare, intra sacellum nobilissimæ familiæ a Colle dictæ, usque ad annum MDCVII, [Anno 1607 renovato altari,] quando quidam Eques Philippus Capriani ædificavit dotavitque ibidem altare novum sub invocatione S. Mariæ Magdalenæ. Dum autem illud ædificabatur, manserunt Reliquiæ penes Monachas intra ipsarum claustrum; & opere finito, illuc cum magna solennitate relatæ fuerunt, collocatæque super altari non admodum splendide. Mansit tamen intra monasterium caput, vasi inclusum argenteo, solumque in die festo Sanctæ consuetum fuit ad publicam venerationem exponi. Verum reflorescente paulatim Pisanorum erga hanc suam Patronam devotione, & eleemosynis in notabilem quantitatem accumulatis, honorificentiorem formam acceperunt omnia: [caput seorsim manet.] & caput quidem anno MDCLXXVII elegantissimæ ex argento novi operis thecæ impositum fuit, brachium quoque unum alteri argenteo vasi inclusum: reliqua vero sacri corporis membra reposita intra capsam, ligneam illam quidem, sed crystallis pretiosis ita cinctam, ut universum opus, una cum thecis capitis atq; brachii, ad ducentos quinquaginta ducatos absumpsisse existimentur. [an. 1677 transferuntur ossa in novam arcam:] Et caput quidem atque brachium tenentur supra altare interius Monacharum, corpus vero exterius; omniaque conspicienda præbentur die tertio Pentecostes, postquam vesperi diei secundæ instituta fuerit solennis processio, cum maximo civium accolarumque concursu.

[82] Celebratur nihilominus festum tota civitate ac diœcesi in die XXIX Maji sub ritu Duplicis, idque jam olim etiam usitatum fuisse antiqua kalendaria probant. Dum autem hæc scribuntur, mense Augusto anni MDCLXXXII, sub prælo est libellus, complexus Exercitium cujusdam devotionis, [Exercitium diei lovis in ejus honorem institutum] die Jovis specialiter applicatæ; quando devoti ipsius Sanctæ multas gratias per ejus intercessionem recipere se agnoscunt, quarum tamen scribendarum ratio nulla habetur, eo quod nobis sufficiat vivus fervor devotionis nostræ. Ipsæ sacræ Reliquiæ sæpius ab Ordinariis visitatæ, semper absque omni ambiguitate fuerunt approbatæ: iidemque non paucis vicibus venerunt ipsi, ad Sacrum coram iis Pontificaliter celebrandum. Plures quoque locis variis ad populi commoditatem S. Bonæ imagines habentur: imprimis in nostra Cathedrali, ubi unius altaris tabula repræsentat illam, suscipientem habitum S. Augustini. Ante aram vero, [imagines in templis.] supra quam collocatum est corpus, continuo ardet lampas; & præter hanc diebus Jovis, tempore prænotati Exercitii, ibidem accenduntur cerei ut minimum quatuor.

DE B. GERARDESCA PISANA
ORDINIS CAMALDVLENSIS TERTIARIA.

CIRCA MCCXL

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Exoleta fere ejus memoria, unde & quomodo hic restaurata.

Gerardesca Pisana, Ordinis Camaldulensis Tertiaria (B.)

D. P.

[1] Equestris Ordo. sub nomine & invocatione S. Stephani Papæ ac Martyris, ad annum MDLXI, a Cosmo Medicæo institutus; & a successoribus ejus, Magnis Hetruriæ Ducibus, auctus multis juribus ac fundis; favore Ducis Ferdinandi & Pii Papæ IV auctoritate, poßidet inter alia vetustißimam Pisis S. Savini ecclesiam, [Ecclesia S. Savini a Camaldulensibus translata ad Equites S. Stephani,] quæ a Carolo Longobardorum Rege originem suam repetens, ad seculum usque VIII videtur ascendere, quando vix alius intelligi eo nomine potest, quam qui a rebus gestis cognominatus Magnus, ante Romani Imperatoris titulum scribebat sese Regem Francorum ac Longobardorum. Invenitur autem in veteribus membranis fundatio vel dedicatio adscripta sexto die ante Kalendas Maji Indict. III. Huic antiquitus conjunctum monasterium, quin Nigrorum Monachorum fuerit, dubitare non possumus: quando autem illuc introducti sint Camaldulenses, sub Regula S. Benedicti, sed albo habitu militantes, institutore S. Romualdo Abbate, non est facile divinare. Florebant illi istic, & disciplina & numero, ante medium seculi XIII, quando ejusdem professionis & Ordinis habitum titulumque suscepit S. Gerardesca; [B. Gerardescæ, juxta eam morata,] viro, quicum annis nonnullis Christiane convixerat, persuaso ibidem Monachum agere; vivens ipsa in cella vel domo prope monasterium, non ut Reclusa, sed ut Tertiaria; quippe quæ ancillam secum habebat ad ministerium, & pro suo arbitratu nunc has nunc illas adibat ecclesias, ad quas eam festivitatum per annum occurrentium invitabat opportunitas.

[2] [in eaque sepultæ memoria] Hujus corpus, in eadem sepultum ecclesia, quin etiamnum ibidem requiescat, Pisanorum dubitat nemo, licet ignotus sit locus; quia bellis inter Florentinos Pisanosque grassantibus eversa sunt omnia; & demum, mutatis Dominis, totam quoque faciem ecclesia illa mutavit, nullis ibidem relictis vestigiis veterum monumentorum ac titulorum in pavimento, parietibus, aut columnis. Reliquiæ nihilominus aliquæ ejusdem B. Gerardescæ, dicuntur apud Moniales quasdam in veneratione haberi de quibus distinctius doceri vellem. [renovatur ex ejus alibi imagine,] Vnicum veteris ac publici cultus indicium superest in tabula lignea, ad majorem aram S. Michaelis in Burgo civitatis Pisanæ, scilicet imago, inter alios Sanctos Camaldulensis Ordinis, depicta. Latet interim annus ac dies obitus: latuisse etiam diu vitæ Acta, colligitur ex Razzii Ferrariique de Gorardesca silentio. Illa vero non nisi trunca exhibet tandem antiquus codex, de Vitis variorum Sanctorum atque Sanctarum, ante annos plures quam quadringentos exaratus in membranis, & apud Moniales S. Silvestri asservatus. Ibi non solum per ipsius Vitæ decursum desiderantur evulsæ quædam paginæ; sed abest pars ultima, & forte major, certe ad historiam magis spectans; ex qua discere potuissemus certius aliquid, de die mortis, eamque secuta populi Pisani veneratione publica, vel etiam miraculis ad invocationem illius tumulumve patratis, quibus Sanctæ titulum & cultum, saltem ut Beata meruit, [ex veteri Ms. cum titulo Sanctæ.] quemadmodum in parte superstite centies ac centies vocatur, æque ac in titulo his verbis præfixo: Incipit historia sive vita Sanctæ Gerardeschæ, de civitate Pisana, quæ apud monasterium S. Savini requiescit.

[3] Hanc Vitam, qualem reperit, talem manu sua nobis descripsit idem, [ex Vita a Franc. Ceffino communicata.] qui nos de fortuna ecclesiæ S. Savini supra memorata instruxit, Illustriss. D. Franciscus Maria Ceffinus Florentinus, Eques S. Stephani, & in Pisano Lyceo e prima Sede Iuris civilis Professor; idem qui pro XVII Augusti ex eodem Codice similiter nobis transcripsit Vitam S. Rayneri Pisani, simili fere stylo exaratam anno MCLXI. Interest tamen quod Vita S. Raynerii crebris interpoletur titulis, hæc continuo decurrat filo. Ne autem idem videri Auctor poßit, obstat longius intervallum temporis, [Illa junior quam B. Bona,] lapsi inter annum prænotatum & obitum B. Gerardeschæ. Etenim obiit hæc post B. Bonam, anno MCCVII defunctam, uti apparet ex num. 47: & quidem ita diu post, ut non videatur eamdem viventem familiarius novisse, adeoque nec coava eidem fuisse. Coavam autem habuit Venerabilem Villanam, cujus ad Gerardescam venientis mentio fit in ultimo fragmento Vitæ num. 68: initio autem paginæ, alio charactere, sic habetur adscriptum: Nota quod hæc D. Villana, [& Vener. Villanæ, coæva obiit circa an. 1240:] mirarum virtutum femina, de qua hic fit mentio, fuerit avia Joannis de Cinquinis, patris Fratrum Bartholomæi, Jacobi, & Francisci Cinquinorum, Fratrum Prædicatorum. Atqui, subjungit Ceffinus, Invenio in quadam membranacea Chronica Fratrum Prædicatorum, compilata per Fr. Dominicum de Peccioli, qui obiit anno MCCCCIX, Fr. Bartholomæum de Cinquinis floruisse anno MCCCXXXIII: adeo ut proavia ejus ad medium seculi XIII vixisse potuerit, & B. Gerardesca saltem debuerit ad annum circiter MCCXL pervenisse.

[4] Circa hunc etiam annum, in ipsomet originali codice, scripsisse prædictas omnes Vitas potuit aliquis Sansavinensis Monachus, eidemque ad finem attexuisse Vitam B. Gerardescæ, eo quo mirabilia ejus exceperat & annotaverat ordine, [post quem scripta a Confessario Vita,] ipsemet Scriptor idemque Confessarius Beatæ, vel alius a Codicis scriptore diversus, Pater tamen ejusdem Beatæ spiritualis, omniumque ejus arcanorum conscius ac particeps gratiarum, cuidam Religioso (ut loquitur) impetratarum; nolens scilicet seipsum nominare. Ceterum caret hæc Vita historicis illis luminibus notarum chronotacticarum & personarum illustrium, nominatim expressarum, quibus aliæ accuratius scriptæ solent nitere: & quamvis ibi mentio fiat num. 22, cujusdam Urbani, quondam Abbatis S. Savini; & num. 27, D. Deodati Monachi S. Jacobi de Podio; ac num. 43 Fr: Petri; & rursus num. 54, Gregorii Abbatis monasterii S. Michaelis Discalceatorum, cui paulo antequam is moreretur confessa fuit Beata: dum tamen hi non habentur aliunde noti, nec invenitur illius monasterii Chronicon, nihil subsidii ex nominibus istis habere possumus.

[5] [plena cælestibus visionibus,] Vt autem luminibus istis caret Vita ista, sic abundat revelationibus extaticisque visionibus, subinde talibus, ut, attento seculi hujus malignioris genio, dubitaverim an expediret plures earum efferre in lucem; eas potißimum, In quibus situs & forma cælestis Hierusalem, ejusque arces, montes, palatia, plateæ, fluvii, ornatus, festa, & gaudia exprimuntur, tam materialiter, ut delicatæ quorumdam aures offendendæ videantur potius, quam ad supernarum rerum desiderium salubriter excitandæ. Sed cum S. Ioannis Euangelistæ, cujus hic frequentißima mentio, Apocalypsim considero, divinis haud dubie plenam mysteriis; simili tamen stylo ac modo explicatam; futurum existimo, ut in vera humilitate fundatæ animæ, deque Sanctorum atque Sanctarum dictis factisque sentire solitæ in bonitate ac spiritus simplicitate, [haud absimilibus Apocalypsi Ioannis.] ædificentur fideliter. Velim tamen in istis legendis meminisse lectorem ejus Parergi, quod Vitis S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis interposui: quia eo satis præmuniendum credo lectore, quantumvis criticum & fastidiosum.

[6] Si spem aliquam habuissem, vel illius Vitam aliquando integram obtinendi, vel alicunde eliciendi certiores notitias de hac, jam fere ab hominum memoriis extrita, Beata; voluissem cuncta in aliud tempus differre. Sed intelligo alia omnia ejusdem Vitæ exempla, ex eodem Codice recentius transcripta, eisdem ubique locis defectuosa inveniri; quod signum est antiquam satis esse jacturam, [Ea cur hoc die detur.] nec verosimiliter reparabilem. Quapropter convenientißimum est visum, post Vitam B. Bonæ, hanc Gerardeschæ proponere, propter huic revelatam illius inter Sanctos gloriam, & multam inter ambas similitudinem, locique ac temporis proximitatem; ad eum saltem finem, ut ne omnino pereat, quod jam potiori ex parte amissum est. Quis autem novit, an non, occasione hinc sumpta, unde speratur minus, eruendum sit quidpiam certioris notitia?

VITA
Verosimiliter a Confessario collecta,
Ex Veteri Ms. Monasterii S. Silvestri Pisis.

Gerardesca Pisana, Ordinis Camaldulensis Tertiaria (B.)

BHL Number: 3421

EX MS.

CAPUT I.
Pium Gerardescæ conjugium: susceptio monastici habitus, divinarum revelationum primordia.

Fuit quædam his diebus in Pisanis partibus sanctimonialis femina, nomine Gerardesca, prope monasterium S. Savini, & ejusdem Professionis & Ordinis. [Monasterium ingressa septennis,] Oppressis compatiens, afflictis erat misericors; caritate fervens, omnibus imbuta virtutibus; mitis & timens Deum. Etenim in puellaribus annis, antequam septenarii finem attingeret, docta timere Dominum, & parentum suorum oblectamenta fastidiens, ad quoddam monasterium aufugit, ibique toto tempore vitæ suæ famulari Domino disponebat. Denique dum ibidem per aliquod tempus maneret, & mater ejus pro ea vehementius tristaretur; maternis inducta doloribus, velut quæ necdum ad ætatis maturitatem pervenerat, ad vocem matris simpliciter de monasterio est egressa. Cumque per aliquod tempus maneret cum matre, in omnibus voluntati ejus subjecta; eidem, volenti ipsam maritali connubio tradere, non negavit assensum; [indeque educta & nuptui tradita,] imo tamquam ovis coram tondente se obmutescens, utpote mundi hujus ignara, periculis tantis [non sua] sponte [& conjugii] voluptatibus se immersit.

[2] Sed postquam cogitavit se a Jesu Christi prolongatam servitiis, & curis secularibus involutam; cœpit vehementissime contristari, quod erat suavissimo gaudio destituta. Verum, quia Justus ex fide vivit, credens etiam in maritali copula Domino complacere, [etiam sic Deo servit impensius] cœpit jugiter corpus suum jejuniis & orationibus macerare; sicque factum est ut quotidie neque manducaret neque biberet, donec in ecclesia sexcentis genuflexionibus Dominum lacrymabiliter precaretur. Erat enim in orationibus sedula, in jejuniis fervens, & ut sacris semper posset interesse mysteriis non remissa. Quid plura? Sic in mundo manebat, mundo jam mortua, ut nec aliquantum in mundanis deliciis lætaretur. Jam enim scala paradisi effecta, bonorum operum in se omnibus perhibebat [exempla]. Docta siquidem erat a Domino non abscondere operationes [bonas] sub modio, sed eas ponere super candelabrum, [bono exemplo aliis.] ut exinde laudaretur Pater noster cælestis qui in cælis est. Igitur dum hæc Sancta maneret in seculo cum viro suo, facta tamquam vitula Ephraim docta diligere trituram, semper portabat in mente quæ non adhuc gerebat habitu.

[3] Cumque non posset ex viro suo prolem suscipere, mater sua jugiter Dominum precabatur, [Prolem nullam suscipienti] ut filiæ suæ daretur filius; in quo posset divina collaudari clementia, creans de nihilo omnia, & vocans ea quæ non sunt tamquam ea quæ sunt. Verum quia Dominus eam jam elegerat in suam, apparuit matri, in somniis loquens & dicens ei: Quoniam desideras filiam tuam ex viro prolem suscipere, ut tua devota petitio impleatur, in suum filium præbeo Joannem Euangelistam. Et statim eadem hora tradidit die ei Dominus, salviam, & sabinam a, & transmarinum b. O quantis jam Sancta poterat gaudere tripudiis! o quanta lætitia exultare! quæ dum petitionem matris impletam ex ore Altissimi percipit, natum sumit adultum, qui potius tueretur nutricem, quam nutrix supportaret eumdem. Unde factum est, ut sicut B. Joannes Virginem in morte Domini suscepit in suam, ita isti Sanctæ ex tunc suum impenderet patronatum. Cumque mater ejus a somno surgeret stupefacta, nec se posset continere præ gaudio; ad convicinas suas foras perrexit, portans in manu sua herbas preædictas, quas ei Dominus in signum dilectionis reliquerat, ut ipsi quidem videbatur. [filius datur S. Ioannes Euangel.] In quo utique facto Dominus indignatus, tanta potentia dictas herbas de manibus ejus excussit, quod manu & brachio fistulis sauciatis, per duos annos (post quos eidem sanitas divina clementia redivit) mansit infirma.

[4] Demum, quoniam Sancta in magnis jugiter gestiebat affectibus, mundo & ejus posttergatis illecebris, in aliquo monasterio in Jesu Christi servitiis ducere vitam suam (non enim credebat in seculo vitam posse promereri æternam) ferventi studio cœpit suum monere maritum, ut una cum ea hujus mundi transitoria relinquentes, vitæ melioris frugem in monasterio sumerent, [Persuaso viro ut monachus fiat ad S. Savinum,] & deinde cælestis regni participationem & gloriam obtinerent. Sicque factum est, ut, cum semper in admonitione viri persisteret, vir ejus, utpote partem meliorem accipiens, tam piæ voluntati uxoris assensum præbuit & consensum. Timens itaque sancta mulier ne mutaretur sanctum sui viri propositum, cum omnis ætas prona sit ab adolescentia sua in malum; festina iter arripuit in monasterium S. Savini, ubi eodem tempore erat Abbas vir vitæ venerabilis, ejusdem Sanctæ in gradu consanguinitatis propinquus. Qui cum audisset a sancta femina, quod volebat assumere habitum ejusdem monasterii cum viro suo, quia eos semper fovebat in visceribus Jesu Christi, [ipsa juxta manens habitū etiam suscipit,] statim ejusdem monasterii cœtu sacro Monachorum adscito, de communi & avido consensu Fratrum & suo, dictis Dominæ memoratæ ac viro donavit sacræ Religionis habitum: & eos in sacris ulnis suis benigne suscipiens, deinceps cœpit eos ut spirituales filios pertractare.

[5] Sancta vero femina, postquam persensit se sanctimonialibus vestibus adornatam; tamquam in omnibus abundaret deliciis, læta & hilaris cœpit Deo gratias agere, qui non derelinquit sperantes in se. Illico itaque data fuit ei extra monasterium cellula, ubi jugiter Dominum collaudando, totis viribus corporis divinis servitiis inhærebat. Miranda quidem res, & a seculo inaudita! Illa, dum in seculo mansit, numquam hilaris, numquam læta videbatur: [exinde hilaris semper & spiritu fervens.] postquam autem habitum sanctæ Religionis accepit, sumens de Religione lætitiam, tanta cœpit alacritate perfrui, tantoque gaudio exultare, quod facies ejus & oculi, velut numquam visuri mœstitiam, infinibili alacritate splendebant. Et porro, dum cœpit in oratorio suo manere, de virtute in virtutem proficiens, Spiritus sancti gratiam, quam etiam in seculo possederat, in eodem oratorio abundantius redolebat.

[6] Quadam igitur die, dum mater B. Gerardeschæ venisset ad eam, [Coram matre extasim patitur:] ut ejus posset visione lætari; ista, dum nollet genitricem turbare, nec etiam a solita contemplatione desistere, extra cellulam suam egrediens, exivit oratura in hortum. Cumque ibidem devote in oratione remaneret, apparuit ei quædam aquila aurea, veniens contra eam. Quæ cum appropinquasset Sanctæ, adeo Sanctam percussit in pectore, quod velut mortuam prostravit ad terram. Cumque mater ejus exiisset in hortum, ut videret quid faceret; & inveniret eam velut extinctam, cum lacrymis asportavit eam in domum. Sancta vero parum post ad memoriam rediens, cœpit Altissimum plenis exultationibus laudare…

[7] [Audito cælesti concentu] Cum quadam die B. Gerardesca tempestivius solito in oratione maneret, audivit voces canentium in cælo & laudes Domino resonantium. Quæ cum aperuisset cellulæ suæ fenestram, si potuisset aliquid in cælo aspicere, statim cantus ille sub silentio depressus conticuit. Cum autem præfata Domina hujusmodi silentium sua occasione crederet contigisse, protinus deflendo amare, cœpit dicere infra se; Non sum digna tam suavissimum gaudium contemplari. Hæc itaque ea dicente, tres columbæ in oratorio comparuere, alas habentes aërias, & stellas in fronte, & aureas coronas in capite, & pectora alba crystallinis lapidibus adornata. Et expandentes alas suas altrinsecus, secrete manserunt continuis tribus diebus ac noctibus. Itaque cum quarta lux elucesceret, apparuit in eodem oratorio quædam aquila, quodam pluviali induta, habens coronam auream & in collo thuribulum aureum, & quinque stellas in fronte, ac etiam quemdam librum aureum deferebat in pectore. Cumque Sancta conspexisset stellas, quæ consistebant in aquilæ fronte, [& viso Domino,] totius vitæ æternæ triumphum & gaudia testata est se vidisse. Et statim apparuit quoddam regale solium, quod & positum est supra dorsum aquilæ, & venit Dominus, & sedit: & erat cum eo B. Maria Virgo & B. Joannes Euangelista. Sancta autem Gerardesca omnia hæc attente conservabat, conferens in corde suo.

[8] Cum ergo esset quidam Religiosus, quem diligebat hæc Domina, [nomen cari sibi monachi impetrat inscribi libro vitæ;] qui desiderabat divina mysteria contemplari; ad preces beatæ Virginis dictus Religiosus fuit coram Domino præsentatus. Et cum B. Ioannes Baptista & B. Ioannes Euangelista d. Religiosum coram divina præsentia ducerent; tulerunt pluviale de dorso aquilæ, & dederunt illud beatæ Virgini: quæ d. Religiosum eodem pallio induens, præsentavit eum coram Domini majestate. Sed & Dominus auferens coronam de capite aquilæ, posuit eam in capite Religiosi præcepitque B. Ioanni. Euangelistæ, ut tolleret librum de pectore aquilæ, & scriberet nomen ejus in libro vitæ. Cumque B. Ioannes mandatum Dei implevisset, demonstravit scripturam S. Gerardeschæ. Quam cum Sancta vidisset, & præfatum Religiosum agnosceret, exultavit gaudio magno. Ptæterea mansit ibidem Dominus per tres dies, noctis omnino caligine procul pulsa.

[9] Post hæc ivit Sancta cum Domino in desertum, ibique mansit per septem dies & noctes. Tunc, [& Dominum per desertum comitata ad cælum,] sive in corpore, sive extra, Deus scit, plena visione conspexit; qualiter Dominus stetit ibi, jejunans quadraginta diebus & noctibus. Viditque qualiter Dominum, orantem & lacrymantem, Angeli venientes sæpius confortabant: & qualiter Dominus ibat sursum, cum carne & sine carne, ad Patrem, rogans eumdem ut calix mortis transiret ab eo. Post hæc misit ei Dominus annulum aureum, habentem in se litteras scriptas, quæ dicebant: Hunc annulum do tibi pro arrhabone, quoniam quæ vidisti & audivisti de Religioso non præteribunt donec fiant: ligavitque Sancta præfatum annulum in collo suo, ut demonstraret illum d. Religioso. His ita peractis, B. Gerardesca ivit cum Domino in vitam æternam: [videt eidem monacho parari mansionem,] & ordinavit Dominus processionem, cum beata Virgine & tota cælesti Curia, extra civitatem Ierusalem, ubi erant duo Angeli, dolantes lapides pretiosos. Cumque Sancta quæreret de opere illo, taliter responsum est ei: Hæc debet esse domus Religiosi tui. Statimque præcepit loco illius Religiosi parari Angelum. Tunc B. Ioannes dixit Sanctæ, Annulus, quem habes, debet auferri a te per aliam c, quæ diligit eum plus quam tu. Sancta itaque turbata exinde ait, Quæ est illa?…

[10] … Desideratur initium visionis, de ejusdem Religiosi defuncti anima, [& animam ejus post judicium] ad judicium adducta a dæmonibus, quantum quidem ex sequentibus colligitur. Beatus autem Ioannes ait: Non habetis aliquid contra ipsam: ite ergo, & sinite liberam. Stabat autem anima illa coram eis, timore magno perculsa, & quasi ex validis periculis nondum se in castra securitatis receperat. Et sequenti die, dum adhuc omnia, quæ gesta fuerunt de anima illa, essent coram oculis Sanctæ; rogavit Sancta suppliciter, ut propulsa visione hujusmodi, dignaretur ab intuitu dæmonum liberari. Confestim raptus est spiritus ejus, & fuit in quadam domo, pulchra venustate decora, in qua quidem erat B. Michael cum anima præfati defuncti, afflictionibus maximis fatigata. Et cum essent in domo illa cubicula plurima, ornamentis pulcherrimis adornata, & Sancta pulchritudinem hospitii mirareretur hinc inde; subito B. Michael discessit a loco, accedentibus statim in via B. Ioanne Euangelista, S. Savino d, nec non B. Martino. Tunc alloquens eam B. Martinus, [in eadem recipi.] dixit: Quoniam defunctus iste magnam devotionem habuit plenamque fidem gessit in B. Ioanne Euangelista, B. Ioannes non est oblitus ejus, sed rogavit Deum pro eo, & sedulus preces effudit: & Dominus dedit ei potestatem plenissimam, usque ad diem tertium quas meruit pœnas abstergere; ac ipso in festo Annuntiationis B. Mariæ, quod erat futurum in ultimo die illorum trium, in requiem sempiternam adducere. Itaque præfato adveniente festo, defunctus ille pœnis exutus quibuslibet, locatus est coram oculis Sanctæ in uno cubiculorum illorum, quæ prius beata mulier, sicut dictum est, sic ornata conspexerat.

[11] [Ostenditur ei Annuntiatio B. V.] Post hæc venit B. Ioannes Euangelista, & locutus est ei dicens: Vis videre domum, in qua gloriosa Virgo extitit ab Angelo salutata? Sancta inquit, Utique, sancte Pater. Et veniens cum B. Ioanne ad domum illam, invenerunt in ea Dominam nostram, in vestibus & ætate dispositam, velut erat cum verbum salutationis accepit: qualiter quoque cuidam incumbebat columnæ, manens in oratione devota. Omnia vidit per singula, quæ tunc gesta fuerunt a beato Angelo & Maria.

[12] Quadam nocte, cum magnis revolutionibus animi Sancta cogitaret, quanta & qualis esset divina potentia; in momento ad ecclesiam S Petri e ad gradus delata extitit, quæ quidem ecclesia distat quatuor millibus a civitate Pisana. Cumque ibi remaneret magno stupore circumventa, vidit magnam multitudinem gentium circumquaque morantium: cujus subitæ visionis contuitus vehementer ipsam exterruit. [& futura mundi consummatio.] Et quidam venit ad eam dicens: Tu habebis in visione hac turbationem non modicam, & terroris acumine mens tua quodammodo conteretur. Et illico aperti sunt cæli, & ignis ex eis egressus consumere videbatur totam superficiem terræ, prout continget in mundi fine. Tunc Sancta vidit se mortuam, & anima sua tremefacta corpus intuebatur, resonante undique inaudibili strepitu populorum. Apparuit autem ei B. Petrus Apostolus dicens; Ego sum qui paulo ante tibi locutus fui, & vidisti prout consummari debet mundus iste. Tu autem non debes adhuc mori. Tunc Sancta quæsivit ab eo dicens; Suntne adhuc mortui homines hujus seculi? Ille autem respondit: Nequaquam. Statimque Sancta, integritati restituta corporeæ, per multos dies post timore correpta extitit, & multis tentationibus conturbata.

ANNOTATA.

a Sabina, planta est de cupressorum genere, satis similis foliis, sed humilior stipite, ethnicis superstitionibus apud Poëtas nota.

b Transmarinus hic dici videtur, quod aliis paßim Rosmarinus, Italice Ramerino.

c B. V. Mariam intelligi patet ex num. 15 infra, ubi hæc jubet ablatum a Gerardesca annulum, servandum sibi tradi usque in diem mortis ejus.

d Plures S. Savini in Italia coluntur, sive Sabini: celebrior videtur Episcopus Martyr, qui Firmi atque Faventiæ Patronus habetur, etiam Romano Martyrologio inscriptus 7 Decembris.

e De hac ecclesia actum ad Paßionem S. Torpetis 17 Maji cap. 2 litt. i

CAPUT II.
Favores a Beata divinitus impetrati pro aliis, sanis & ægris, intermixtæque eis visiones.

[13] In festo B. Joannis Euangelistæ erat quædam Domina, Theodesca nomine, civis Pisana, [Coram amica orans elevatur in aerem.] in ecclesia S. Iacobi de Podio, quæ est extra civitatem Pisanam, cum B. Gerardesca. Et cum Sancta oraret, stabat in aëre ferme decem cubitis elevata. Tunc mulier illa tremebunda surgens, cum videret Sanctam sublevatam suavi cantu Angelorum more concinere, cœpit grandi lætitia intra se dicere: Vere hodie cum Sancta ero in Paradiso, particeps regni Dei. Et cum inter hæc ad Horam pulsaretur Matutinalem, & Sancta ad locum suum reversa ab oratione se levasset; mulier illa nullatenus attentavit a Sancta inquirere de præmissis. Iterum cum præfata Theodesca haberet filium supra mare, appelleretque idem filius ejus ad portum Pisanum, & quædam filia ejus obiisset; stabat dicens, audito filii sui adventu: Domini Deus, [ejusdem de filiæ morte querelas absens cognoscit.] si adhuc filia mea viveret, modo cum filia mea & ipso plenum gaudium obtinerem. O Domine, quare placuit tibi hoc? Et illico revelatum est S. Gerardeschæ, quod dicta mulier sic fuisset conquesta, & quod filius ejus grandi suborta tempestate in mari submersionem pertimuit. Cumque illa iret ad Sanctam, ut lætaretur cum ea de adventu filii sui, ipseque filius ejus veniret cum ea; Sancta narravit eis omnia, cum stupore non modico audientium, sicut supra dictum est, ob quod ipsi vivis vocibus laudaverunt Dominum Jesum Christum.

[14] Nocte quadam, in festo omnium Sanctorum, erat Sancta in ecclesia S. Savini, ut audiret ibi Matutinum: & ecce quædam aquila visibiliter apparuit ei, habens in capite coronam auream, [Videt Sanctos ad Euangelii lectionem coronas deponere,] & in ore quemdam ramusculum, in quo erant aves, quæ suavissima componebant vocum discrimina. Volabat autem dicta aquila per totam ecclesiam, repausando super capita quorumdam dignorum, ibi morantium. Et cum Euangelium diceretur, vidit Sancta cælos apertos, & Sanctos stantes coronis depositis, propter reverentiam Euangelii. Ex tunc itaque Sancta perpendit, quod dum Euangelium in terra canitur, coronæ Sanctorum cum reverentia deponuntur.

[15] Cum autem quadam nocte gravi esset infirmitate detenta, & vigilaret in lectulo; ecce quædam manus stabat sub capite suo, & audiebat [quosdā] colloqui lateraliter. Percepto autē colloquio revoluta in latus, vidit beatam Virginem, S. Catharinam, S. Joannem Euangelistam, & S. Paulum Apostolum: habebat autem B. Catharina in manibus ramos olivarum cum palmis. Sancti quoque Joannes & Paulus, euntes ad Sanctam, sublevaverunt eam de lectulo, quatenus reverentiam Dominæ nostræ faceret. Ait autem gloriosa Virgo Sanctis Joanni & Paulo, Ducite huc [tales] Religiosos. Et abierunt, & duxerunt secum illos, de quibus dixerat eis beata Virgo. Dixitque etiam B. Joanni Domina nostra: Sume ramos illos, & da unicuique Religiosorum ramum. [& Deiparam commendatos ab ea Religiosos suscipere.] Et cum hoc fieret, beata Virgo manus ejus tenebat, veluti si illa porrigeret, osculantibus illis semper manus Dominæ nostræ. Cum autem B. Paulus haberet binas coronas in manibus, ait ei; Domina, Tu videris. Mox B. Maria inquit, Auferte ei annulum, quia melius est ei ipsum non habere, propter diabolum & inanis gloriæ fumum: volo autem recondere eum pro ea, usque in diem mortis ejus. Statimque ablatus est ei annulus, & reversans se, inquit: Vere omnia, quæ audivi & vidi, vera sunt.

[16] Quadam etiam nocte, dum S. Gerardesca vocaretur a quodam ut iret cum eo; confestim de cubili suo surrexit, & cum eodem iter arripuit: & pergentes simul venerunt ad locum, [In visione ducta ad Purgatorium,] qui erat tribus semitis tripartitus. Cum igitur cœpissent per unam semitarum illarum gradi, invenerunt duo flumina, quibus prædicta semita vallabatur hinc inde; quæ quidem flumina continebant dæmones quamplurimos & serpentes: sed & dæmones, ut canes latrando, avide perquirebant prætereuntes animas usurpare. Secunda quoque semita ex uno latere flumen habebat, & ex altero rupes erat abrupta, periculosa plurimum & profunda. Tertia vero semita habebat ex una parte flumen, & ex alia viridaria, pulcra nimis & dignitate clara, quæ nemo dinumerare posset. Igitur per semitam, quæ dirigebat ad medium, videbant animas transeuntes pergentesque ad Purgatorium. Itaque dum per viam transirent hujusmodi, ecce flabant quatuor venti, concutientes eam tam fortiter, quod vix poterat se in pedibus continere. Ductor autem prædictus, videns quod Sanctæ fragilitas nimium quassabatur a ventis, porrecto ei quodam baculo, [per varias formidines,] ait: Accipe baculum istum, & oppone ipsum ventis, ut non valeant tibi nocere. Porro cum Sancta sumpsisset baculum, illico venti cessantes nullam ei molestiam inferebant. Post hæc venientes per viam, ubi erat (ut dictum est) rupes permaxima, pervenerunt ad locum vehementer horribilem, qui dicebatur infernus.

[17] Dumque Sancta vix posset ibidem continere se supra pedes,[discit quid solatii istic impendatur animabus.] propter exufflationes ventorum horribiles ac pericula infinita; per medium tamen Infernum transiens absque læsione, licet esset in pœnarum visione perterrita, vidit in capite cujusdam viæ Purgatorium. Accedens autem Sancta ad Purgatorium, & loquens cum illis qui erant ibi, quæsivit diligenter ab illis, a quo visitarentur, an a beata Virgine, an a B. Joanne Euangelista. Qui protinus respondentes dixere; Dominus nos visitat semel in mense, & tunc nullum sustinemus tormentum. Quoniam autem anima cujusdam, qui multa diversa ac fœtida peccata commiserat in seculo, nuper venit huc, magna diversaque supplicia passura, Dominus jam quasi quadraginta diebus elapsis non venit visitare nos. Cum tamen accedit, facit nobis in regressu suo misericordiam, ducens secum animas quæ purgatæ fuerint in vitam æternam. Tunc ita dictis mox venerunt Angeli & Sancti quamplurimi [& erex] ere tria vexilla, unum quorum ha[bebat] Crucem, & aliud imaginem […] & tertium imaginem […] Angeli continebat. Sancti itaque stantes in [Purgatorio], [& quomodo puniantur Religiosi fornicarii.] Angeli quoque in[trantes], animas sanctas maximis laudibus advehebant in Paradisum. Et ille qui duxerat Sanctam, omnia quæ visa fuerant referans & exponens, inquit: Animæ quæ gravia & horribilia in seculo commiserunt, Dominum gravissime offendentes, pœnis infernalibus damnatæ sunt: inter quas [aliquorum] Religiosorum animæ permanent, qui filios vel filias habuerunt in mundo, & ideo [dæmones] tenentes serpentes per[cutiebant] illos. Statimque Sancta vidit Religiosorum filios exeuntes, [qui], velut rixantes & ex[probrantes], pœnas quas patiebantur intolerabiles referebant in patres.

[18] Igitur his ita transactis & per ordinem visis, is qui ducebat Sanctam dixit ei; Oportet te adhuc mecum pergere, ut aures tuæ audiant & oculi videant, quæ ventura sunt. Et duxit eam in vallem non modicam, ubi erant ossa mortuorum innumerabilia, [Videt etiam mortuorum resurrectionem] & Angeli & dæmones stantes, & separantes ossa ab ossibus, electorum ossa videlicet a damnatis. [Vidit] etiam qualiter electi gaudebant, & condemnati tristabantur & murmurabant ad invicem. Et illico venit Dominus cum furore magno & ira, & Angeli & Sancti cum eo, timentes atque trementes. Et ecce quidam Angelus venit, portans in manu sua faculam accensam; & percutiens terram cum ea, consumebat omnia quæ sub cælo sunt. Videntes autem electi quod tam aquæ quam montes consumpti essent, cœperunt simul uno ore nomen Altissimi ineffabilibus laudibus collaudare. [& judicium.] Statimque surgentes, audierunt vocem Domini dicentis, Venite benedicti, &, Ite maledicti. Factumque est ita: & ibant justi, gaudentes & exultantes, a conspectu Domini in vitam æternam; damnati vero, gementes & ululantes, in supplicium sempiternum.

[19] Post hæc dicta Domina, reversa in mundum, cum vidisset se a tantis divinis mysteriis, [Hinc sibi reddita,] quæ prius viderat, sequestratam, cœpit vehementissime contristari; unde factum est ut præ nimio dolore velut mortua remissa maneret. Cumque ejus mater, pergens ad eam, invenisset ipsam tamquam ex uno latere aridam, cum tota domo sua amare deflebat, altisque vocibus ejulabat; ita quidem quod audientes hoc convicini, surrexerunt festinanter ad clamorem eorum. Interea hæc Domina, tamquam de dormitione somni stupefacta consurgens, cœpit matris cuncta delicta seriatim exprimere, quæ in vita sua commiserat. Mater vero ejus, [matris peccata redarguit:] mirata valde super his quæ audierat nimisque perterrita, confessa est, omnia, sicut Sancta dixerat, se patrasse. Dixitque iterum Sancta: Quoniam hodie ante horam tertiam debeo de hac vita transire, volo hinc festinanter discedere, ne carnis debitum in hoc loco persolvam . Fratres enim mei indignati sunt contra me, quamobrem volo apud ecclesiam S. Jacobi de Podio sepeliri: sequimini ergo me: & sequebantur mater ejus, & quæ erant cum ea. Cumque Sancta procederet paululum, nec posset propter cruciatum ulterius ambulare, cecidit sicut extincta in terram. Tunc apparuerunt ei B. Ioannes Euangelista & B. Iacobus Apostolus, confortantes eam. Et cum S. Gerardesca recubuisset in sinu B. Ioannis Euangelistæ, ait ei B. Ioannes: Tu cogitabas in animo tuo, omnia revelare quæ Dominus ostendit tibi: verum, [alia visa jubetur tacere.] quoniam adhuc non debes rebus humanis exui, ne exinde captares inanis gloriæ laudem, penitus tale propositum (a quo omnino desistas) Domino displicebat. Statimque tangentes eam confestim sanata est, & discesserunt: & perrexit Sancta propriis pedibus ad ecclesiam B. Iacobi, laudans & glorificans Deum.

[20] Item apparuit ei quodam die beata Virgo Maria cum B. Joanne Euangelista, [Ex filiis suis spiritualibus unum] & habebat sancta Virgo quamdam vitem in manu sua, quæ habebat truncum non modicum margaritis ornatum, & uvas septem odoriferis floribus adornatas. Quæsivit igitur S. Gerardesca a B. Joanne, quidnam illa vitis portenderet. Beatus vero Joannes, hilari vultu respiciens Sanctam, vehementer collætabatur ei; & ducens eam ad pedes beatæ Virginis, quæsivit diligenter, quid sibi vellet illa vitis, Beata autem Virgo respondit: Hanc vitem teneo in manu mea, pro Religioso filio tuo; quam quidem quoties rogata ostendo Filio meo, toties perpendit quod appeto. Beata itaque Gerardesca cum lacrymis inquit: Domina mea, debet idem Religiosus mori ad præsens? Ad hæc beata Virgo respondit: Non debet seculari vita destitui, donec uva quæ in hac vite permanet maturescat. Dixitque etiam: Non rejiciam hanc vitem de manu mea, quousque animam ejus, in ulnis meis cubantem, repræsentavero coram conspectu Filii mei. [Deiparæ carum esse intelligit;] Quapropter dicas dicto Religioso, quod omnino suo curet obedire Prælato, cui repugnare non timuit; cum obedientia non minus Deo placeat, quam hostia salutaris. Et cum hæc diceret, discesserunt. Sancta autem Gerardesca, super his d. Religiosum interrogans, didicit ab eo omnia, sicut ei fuerat revelatum.

[21] Cum autem quadam die famula ejus in oratione maneret, vidit quemdam Religiosum ascendentem, habentem coronam in capite, & quatuor Angeli eum devotissime bajulabant. Et cum hoc diligentissime intueretur, videbat duos seniores stantes in aëre, & cum eis erat reverendissima Domina, extendentes unanimiter brachia, ut sumerent d. Religiosum in cælum. Videbat similiter quamplures viros stantes in terra, qui suspicientes in cælum laudabant & benedicebant Deum, [eumdem ancillæ suæ visum in gloria,] dicentes; Dignus es, Domine, accipere regnum & gloriam & honorem: & gratulabantur omnes ad invicem. His itaque visis præfata famula pergens ad S. Gerardescam, ei per ordinem sicuti viderat indicavit. Sancta autem Gerardesca hæc audiens, cœpit intimis præcordiis ineffabilem Dei clementiam collaudare, qui misericordiam suam ostenderat circa d. Religiosum.

[22] Postea vero sancta mulier, cum lacrymis quærens diligenter a famula super his quæ viderat, [ipsa quoque sic videt] cogitabat in animo suo, d. Religiosum in brevi præsenti vita destitui, ex quo plurimum turbabatur. Cumque in tali hæsitatione persisteret, mox spiritus ejus est assumptus, & erat cum Domino & cum beata Virgine: sicque factum est ut de voluntate Domini beata Virgo, S. Joannem alloquens, diceret; Quoniam Dominus vult implere desiderium Gerardeschæ, Joannem Baptistam atque Jacobum advoca. Et cum essent coram beata Virgine, inquit eis beata Virgo: Ite & satisfacite Gerardeschæ, dotando Religiosum, quemadmodum Ioannem Euangelistam. Et cum irent simul cum Sancta, pervenerunt ad quemdam locum, [& sibi adversantes damnandos intelligit.] ubi erat claustrum non modicum, & arbores miro decore venustæ. Cumque irent superius, viderunt ibi cubile mirabile, & juvenes ineffabili pulchritudine fulgidos, stantes circa illud: videruntque Trinitatem & totam cælestem Curiam manentem in domo. Et erat ibi quidem Abbas, Urbanus nomine, qui olim fuerat Abbas præfati monasterii S. Savini, gaudens quam plurimum propter ornamenta Religiosi. Recordata itaque sancta mulier Fratrum suorum, qui soliti erant tribulationem ei inferre, cœpit vehementissime dubitare. Sanctus autem Ioannes Euangelista dixit ei: Jam sunt in inferno, qui faciebant tibi angustiam, canesque infernales rabidi linguas eorum comedunt: ego enim Dei justitiam contra illos incito, qui tibi persecutionem facere non formidant. Vere itaque hanc Sanctam gratulari decebat, quæ filium habebat adjutorem in cælo protectoremque in terra.

[23] Erat quidam Frater de sacro Ordine S. Francisci, qui jugiter patiebatur in animo tribulationem ingentem. Perrexit itaque quodam die ad S. Gerardescam, & deprecatus est eam dicens: Quidam Frater est, quem diligo sicut meipsum, [Pro alio graviter afflicto orans,] sustinens jugiter tribulationes innumeras: rogo itaque sanctitatem tuam, ut roges Altissimum, quatenus dignetur tibi ostendere, unde idem Frater tam graviter conturbatur: tanto enim dolore occupatur, quod videtur quasi duci in vesaniam, & penitus in desipientiam venire. Illa vero Fratris preces, ut solita erat, grato suscipiens animo, obtulit se procuraturam, quæ ad consolationem memorati Fratris & salutem ipsius animæ redundarent. Et cum esset quadam die in ecclesia, rediit ad illius memoriam unde præfatus Frater ipsam tam suppliciter fuerat deprecatus: & ponens genua sua in terra, cœpit devotissime orare pro eo: & rediens ad cellulam, depositis vestibus se acriter verberabat. Cum autem sic in carnis suæ maceratione persisteret, aperte de cælo omnia audivit, propter quæ præfatus Frater tanta tribulatione afficiebatur. [discit ejus peccata ob quæ sic affligebatur:] Rediit autem post aliquantum temporis dictus Frater ad Sanctam: & illa recitavit ei omnia quæ contra Deum egerat, & quod in die Veneris sancta peccasset. Tunc ille confitens omnia sic esse vera, quemadmodum sancta mulier dixerat, inquit: Vere, Domina, hæc omnia mala feci, & dignus sum morte. Et reversus ad propria, gaudio magno plenus dixit cuidam collegæ suo: Congratulare mihi, demusque gloriam Deo nostro vivo & vero, quoniam dedit mihi consolationem præcipuam, qui est benedictus in secula seculorum. Amen.

[24] Eodem tempore, cum filius unicus cujusdam nobilis mulieris civitatis Pisanæ ægrotasset ad mortem, [ægro mox morituro brevem impetrat sanitatem:] mater ejus ivit ad Sanctam, deposcens humiliter, ut rogaret Deum pro filio suo. Mox autem cum Sancta, miseriis matris benigne compatiens, deprecaretur Deum pro eo, audivit vocem de cælo dicentem: Ego restituam ei sanitatem, propter desiderium matris: sed post paucos dies auferetur ab ea. Statimque sanus effectus est qui erat infirmus: & post non multum temporis mortuus est.

[25] Quædam similiter mulier habebat filium militem, qui valde infirmabatur: [pro alio ægro orans,] misit itaque neptem suam ad Sanctam, ut rogaret eam pro filio. Tunc illa, velut pia & humilis, e vestigio ponens genua sua, cum lacrymis deprecabatur Dominum pro memorato infirmo. Et cum in oratione maneret (sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit) statim ducta est in pratum pulcherrimum nimisque amœnum. Eratque plenum rosis aliisque florum generibus, suavitate non modica redolentibus: ex fulgore autem florum ejusmodi totum cælum videbatur roseum & jucundum. Cum autem Sancta pulchritudinem tanti prati conspiceret, vidit tres peregrinos contra se venientes. Appropinquantibus autem illis adoravit eos Sancta cum omni devotione: [post osculum confixis Domini podibus datum,] cumque respiceret pedes [unius] eorum, & videret fixuras clavorum in eis, statim perpendit quod erat Dominus: cœpitque uberrime lacrymari, & ex lacrymis implere loca clavorum. Dum autem desideraret Sancta lacrymas illas bibere, mox Dominus fidem ejus respiciens, submoto pede a terra, ipsum ori Sanctæ porrexit: illa autem gaudendo suscipiens, [convaliturum intelligit.] totam aquam illam potavit. Aperiens itaque Dominus os suum, inquit Sanctæ: Propter amorem Genitricis meæ & tuum & Jacobi, preces supplicantis exaudiam, quoniam magna est fides ejus; restituamque sanitatem filio ejus, ipseque sepeliet matrem suam. Et statim qui infirmabatur sanus effectus est, & vixit post matrem suam non multis diebus.

CAPUT III.
Inter cælestes visiones aliorum peccata cognoscens Beata, iisdem sapienter medetur.

[26] Eodem quoque tempore erat quidam Frater Ordinis S. Francisci, [Cognoscit tentandi causa se visitari,] gerens magnam fidem & devotionem erga Sanctam, videndo & audiendo signa & prodigia, quæ Dominus jugiter ostendebat per eam. Cumque quodam tempore dictus Frater pergeret Romam, & inveniret ibi Ministrum Ordinis sui; cœpit ei omnia exponere, quæ Dominus operabatur illis diebus per S. Gerardescam. Minister autem stupefatus de iis quamplurimum, voluit eam tentare, dicens, Pergamus ad eam, & quidquid inter se facere proponebant. Non multum vero post, præfati Fratres appulerunt ad locum, ubi Sancta manebat: & cum essent cum ea, allocuta est eos Sancta dicens: Nolo loqui cum eis, qui venerunt me tentare. Mirati autem Fratres in iis quæ audierant a Sancta, & quoniam revelaverat secreta cordis, prociderunt in terram, quærentes osculari pedes ejus: & confitentes omnia sicut dixerat eis Sancta, discesserunt ab ea, laudantes & glorificantes Deum.

[27] Similiter eodem tempore, cum quadam die in festo B. Mariæ ad ecclesiam B. Francisci pergeret, quidam Frater venit ad eam, & ait: Hodie summo diluculo, ego & quidam Frater simul stantes, magnum in Domino percepimus gaudium: & venit quædam vox de cælo dicens, [In ecclesia Minorum Missam audiens] Gaudium quod vidistis ad aliam transferri debet personam, cui etiam aliud majus ostendam: præpara te itaque, Domina, quoniam tanta tibi debetur gratia. Illa autem, plena omni humilitate, devote in oratione manebat, ut consueverat. Et dum chorus Fratrum Minorum cantaret, Sanctus, Sanctus, Sanctus, tres radii solis venerunt per fenestram quæ erat juxta altare, tresque columbæ, nec non & stellæ aureæ; quarum columbarum duæ, hyacinthinum colorem habentes, cubaverunt in dextro & sinistro humero Sacerdotis, qui Missæ mysteria in altari tractabat, sustentando brachia ejus: altera vero columba, alba ut nix, [cælesti fruitur visione,] sublevavit Corpus Dominicum, stans in medio Sacerdotis; ita quidem quod Sacerdos credens tractare Hostiam, invisibiliter palpabat columbam, quam sancta femina videbat aperte. Mox autem, S. Gerardesca in oratione manente, Spiritus ejus extitit delatus in cælum; & videbat, omnibus Sacerdotibus, qui illa hora Missæ mysteria celebrabant, gloriosam Virginem Mariam cum magna multitudine Angelorum adstantem: Eucharistiam quoque, quam sacrificabant, frangebant supra pectus beatæ Virginis cum dicebant: Pax vobis. Tunc audivit omnes Missas quæ jugiter celebrabantur in mundo, [& toto die in extasi manet.] quibus similiter beata Virgo adstabat. Porro stetit corpus S. Gerardeschæ in prædicta ecclesia S. Francisci unius diei spatio velut exanime, ita ut mirarentur Fratres illius loci, ineffabilem Dei potentiam collaudantes. Cumque redisset spiritus ejus ad corpus, noluit sancta mulier de his quæ audierat & viderat illo die aliquid reserare: altero autem die accedentes Fratres ad eam, didicerunt ab ea quidquid ipsa viderat & audiverat diligenter.

[28] Altero quoque tempore erat quædam mulier, commater S. Gerardeschæ, [Mulieri quæ de adulterio infamata falso,] habens quemdam cognatum suum, quem plurimum diligebat. Factum est autem, cum hic vellet uxorem accipere, quod suasioni cognatæ annuens non accipere conjugem nisi de nobili genere, ab hujusmodi proposito penitus desistebat: quamobrem vir dictæ mulieris iratus, improperabat ei quotidie, dicendo: Tu non vis ut cognatus ducat uxorem. Illa autem dicebat: Hoc facio, quoniam diligo eum. Cumque præfatus cognatus mulieris prædictæ didicisset ab ea, quod vir suus talia ei diceret; indignatus juravit numquam uxorem accipere, præter suæ cognatæ licentiam & mandatum. Igitur vicini, perpendentes sacramentum hujusmodi, dicebant ad invicem: Pro malo hic fecit, quoniam fornicationis delictum participavit cum ea. Cum igitur quadam die præfata mulier iret ad Sacerdotem ut confiteretur peccata sua, cuncta sua crimina recitavit absque tanti peccati enormitate. Sed Sacerdos ille, quoniam audierat ejus infamiam, quæque referebant vicini ejus de ea, ait ei: Quid agere credis, infelix? Cuncta tua crimina pandis; scelus vero execrabile, quod cum cognato tuo egisti, non indicas: de hoc enim est publica fama, nec commode potes abscondere quod omnibus innotescit: vicini etenim tui dicunt, [ipsum præ indignatione commiserat,] quod tu cum cognato tuo fornicata, fecisti eum jurare, numquam absque tua licentia accipere uxorem. Tum mulier illa furore accensa, inquit, Quomodo potest hoc esse? Et surgens ait Sacerdoti: Nolo quod detis mihi indulgentiam, sed præstolemini me usque ad dies quindecim: & abiens, peccatum, quod numquam cum cognato fecerat, damnabiliter egit. Cumque redisset ad Sacerdotem in termino velut promiserat, ait ei: Domine, illud quod non fuerat, factum est, & discessit: sicque Presbyter non intellexit verbum, nec illa confessa est peccatum.

[29] Interea dicta mulier quodam die pergens ad ecclesiam B. Mariæ, posuit quoddam peplum super iconam beatæ Virginis, pro remissione peccatorum suorum. Tunc apparuit beata Virgo Maria S. Gerardeschæ dicens: [& deinde peplum B. V. obtulerat,] Talis commater tua obtulit mihi quoddam peplum, quod penitus renuo, propter peccatum quod cum cognato suo commisit, donec illud per lavacrum pœnitentiæ deleatur. Dico etiam tibi quod recondas illud, donec dicta mulier de tanto crimine pœnitentiam agat. Vade itaque & dicas D. Deodato, Monacho a S. Jacobi de Podio, [ut adeat Sacerdotem] qui est Pœnitentiarius ejus, ut sic eam monendo solicitet & solicitando moneat, quod pœnitentiam recipiat salutarem: dixitque ei omnia quæ mulier fecerat. Tunc surrexit Sancta, & abiit ad ecclesiam, & invenit peplum, sicut dixerat ei Beata Virgo; quod etiam recepit ab ea, & reposuit illud.

[30] [jussa consulere] Cum igitur una die venisset Fr. Deodatus cum uno socio ad Sanctam, vocavit ad se socium Sancta, & dixit ei, Habeo loqui tecum. Et cœpit ei exponere, qualiter B. Maria apparens dedit ei quoddam peplum b, quod obtulerat ei quædam mulier pro remissione peccatorum suorum, quod utique sancta Virgo abhorruit, quoniam cum cognato suo fuerat fornicata. Dixit etiam mihi: Vade & custodi peplum istud, & dicas D. Deodato, quod ita omni solicitudine studeat, quod mulierem ipsam de tanto crimine ad pœnitentiam revocet, & postea dictum peplum restituat. Cum autem Sancta omnia prædicto Fratri per ordinem indicasset; inquit Frater: Consulo tibi, Domina, ut omnia hæc seriatim exponas D. Deodato. Igitur Sancta, convocans ad se D. Deodatum exposuit ei omnia, [per ejus Confessarium;] ut superius dictum est. Ille autem, stupefactus de tanto mysterio, ait; Quid est ergo, Domina, faciendum? Paratus sum equidem devote omnia exequi, quæ præcipis mihi. Sancta autem ait; Vade, & quære Sacerdotem qui ei consuevit pœnitentiam exhibere: & si inveneris ita esse ut dixi, regredere ad me, & ego ostendam tibi peplum. Abiens ergo D. Deodatus cum socio, & inveniens Sacerdotem, interrogavit eum in omnibus quæ dicta sunt diligenter. Tunc Sacerdos respondens, dixit, omnia vera [esse] quæ dicta sunt per Sanctam. Et revertentes ad mulierem c, narraverunt ei omnia, sicut Sancta indicaverat eis: illa autem omnia diffitendo, dixit, se numquam peccatum hujusmodi perpetrasse. Tunc D. Deodatus dixit, Vade ad ecclesiam B. Mariæ, & vide si peplum est ibi. Illa autem pergens ad nominatam ecclesiam, nec inveniens ibi peplum, cognovit illud apud domum S. Gerardeschæ esse: statimque reversa ad cor, [facit ei persuaderi ut pœnitentiam agat,] sumpsit de tanto peccato medelam. Tunc reversus est D. Deodatus ad Sanctam cum magno gaudio, dicens: Accepit mulier pœnitentiam, & confessa est culpam. Sancta autem, plena gaudio magno, inquit: Ite, restituite peplum beatæ Virgini: illi autem abeuntes fecerunt per omnia velut Sancta præceperat.

[31] Igitur non post multum temporis dicta mulier expiravit: [quæ deinde mortua ipsi apparet.] quadam vero nocte transivit anima ejus, cruciata plurimum, juxta cellulam Sanctæ, vehementer ejulando: & intravit ad Sanctam: & intraverunt duo dæmones, qui flagellabant eam, cum ea. Sancta autem compatiens ei, oransque Deum pro ipsa, nesciebat quis esset. Stans igitur illa coram Sancta, dixit: Quare, o commater, mihi non loqueris? Santa vero, aliquantulum timore concussa, eam cognovit, & ait ei: Quid vis? Et illa: Noli timere, quia ego sum talis commater tua. Rogo ergo te, obtentu divinæ misericordiæ, quatenus roges Deum pro me: Dominus enim revelat vobis quidquid complacet ei super aliqua persona. Nonne fuistis vos quæ D. Deodato revelastis, quod ego de tanto crimine noluerim pœnitentiam sumere? propter quod inæstimabilem pœnam sustineo & crucior in d gehenna: illæ etiam, quæ foris permanent, sunt animæ peccatrices, quæ incessabiliter flagellantur. His ita dictis mox discessit.

[32] Cum autem hæc & alia miracula Dominus per Sanctam suam ostenderet, [Pro Religioso minus obediente orans,] universo populo ad eam currente, accessit ad eam quidam Religiosus: qui confidens de meritis Sanctæ, rogavit eam, ut pro eo Dominum precaretur: erat enim de mandato Superioris cuidam obedientiæ deditus, quam animus suus moleste ferebat. Illa vero, Religiosi precibus inclinata, oravit pro eo. Cumque in oratione persisteret devota, sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, delata fuit in chorum ecclesiæ præfati monasterii S. Savini: & vehementer territa timebat ne inveniretur ibi a Monachis, propter quod dicebat: O! si venerint Monachi, & invenerint me hic stantem, quantam inferent mihi injuriam? Et respiciens portam, unde consueverunt venire Fratres, [videt Deiparam in gloria,] vidit coram altari B. Mariæ Virginis quamdam valde venustam arborem, candidissimis liliis adornatam: & quædam Domina incumbebat arbori, manibus utique junctis ad orationem. Cumque Sancta videret eam, nolens ei tædium facere, retrocessit: & vidit hinc inde in choro, & juxta altare, quam plurimos Angelos stantes. Igitur cum Angeli venirent ad Sanctam, ut salutarent eam; interrogavit eos Sancta, dicens, Quid hic statis? At illi respondentes, dixerunt: Nos sumus hic cum Domina nostra: & illa est quæ orat coram altari. Et cum hæc dicerent, confestim accesserunt ad B. Mariam, quæ jam sedebat juxta altare in throno, stantes flexis genibus coram ea. Mox præcepit eis beata Virgo, ut ducerent S. Gerardescam ad se: qui statim pergentes, statuerunt Sanctam coram beata Virgine. Beata autem Maria dixit Sanctæ: Ut quid rogas pro Religioso? Nonne refugit obedire. [culpa ista offensam:] Ego volo ut sit in omnibus obediens Abbati ejus, quoniam bonum est: & revelavit ei singulas cogitationes Religiosi. Statimque inveniens se in domo sua, cœpit in Domino vehementissime gratulari.

[33] Similiter quodam tempore quidam proponebat in corde suo interimere quemdam inimicum suum: [cædem ab alio destinatam revelat & impedit,] cumque insidias pararet ut suum nequam propositum adimpleret, nec posset Domino impediente perficere; revelatum est Sanctæ per vocem dicentem sibi: Condemnatus e est talis, quia in tali die voluit occidere talem. Illico autem Sancta, faciens vocari præfatum virum ad se, redarguit eum de tanto scelere. At ille iis auditis, amare deflendo confessus est, verum esse prout Sancta dixerat ei: & agit exinde pœnitentiam salutarem, laudans Dominum Jesum Christum, qui non vult mortem peccantium, sed ut convertantur & vivant.

ANNOTATA.

a Hinc intelligitur ecclesia S. Jacobi de Podio tunc monachalis fuisse, fortaßis sub Canonicis Regularibus, quarum Devota erat S. Bona, ipsius fundatrix, uti dicitur in hujus Vita num. 18.

b Ita ad Vitam 1 S. Lidwinæ 14 Aprilis num. 72 notavimus Peplum & Capitegium, etiam Sertum dici; & in Actis S. Wernheri 19 Aprilis, Peplum ex serico multiplicatum, quod deinde vocatur Sertum de serico, & Vitta coccinea.

c In ecgrapho nostro: revertentes ad Sanctam, narraverunt ei omnia sicut Sacerdos indicaverat eis: sed ex sequentibus intelligitur agi de muliere, atque adeopatet neceßitas correctionis nostræ.

d Gehennæ nomine non solemus paßim intelligere nisi Infernum damnatorum; hic tamen accipitur pro Purgatorio: nisi velimus dicere, non tam loco quam damnationis æternæ sententia, illos distingui a nonnullis, quorum graviora delicta inter dæmones puniantur & expurgentur: quod satis verosimile fit ex relatis in Vita S. Lidwinæ num. 111, de Sacerdote suum purgatorium prope Infernum habente, & salutis suæ quasi adhuc dubio.

e Condemnatus, id est, Damnationis reus, & damnandus nisi pœnituerit, uti loquitur Christus Ioan. 3, 18 Qui non credit, jam condemnatus est.

CAPUT IV.
Enarrat Beata quæ in cælesti Ierusalem sibi ostensa fuerant per visiones varias.

[34] Volens igitur Sancta quadam die, ea quæde regno Dei viderat aliis reserare; dixit, quod dum quadam die, ut erat solitum anima ejus portaretur in cælum, cum transiret planetas cæli, vidit ingentem planitiem, quæ vocabatur a comitatus Ierusalem sanctæ civitatis: & erat ibi castrorum mirabilis multitudo, & viridaria pulcra valde, [Explicat qualiter rapta in celum] omnesque plateæ civitatis Ierusalem erant ex auro mundissimo & lapidibus pretiosis. Erant ibi quoque arbores aureæ, ordinatim positæ, quarum similiter rami pulcherrimi fulgebant ex auro: flores etiam nitidi ac præclari in eis secundum proprietates suas manebant, multo magis his quos in viridariis mundanis conspicimus suaviores atque amœniores. In medio itaque comitatus hujus extat Ierusalem sancta, sublimis & pulcra valde, omni ornata decore: in illo etiam non habitat aliquis, nisi in civitate tantū. Et erant per gyrum arces septem, venustate decoræ, gloriosæ Virginis nomine insignitæ: quæ quidem sublimes in montibus, [viderit cælestem Ierusalem,] de lapide pretioso abscissis, scalas habent in ascensu atque descensu, gemmis carioribus extructas: & jugiter supra ipsas ab alto gemmis & margaritis stillantibus, omni suavitate atque deliciis replentur ascendentes per illas atque descendentes. Arces autem inæstimabili præditæ ornatu, vexilla in se victricia continent, B. Mariæ imagine communita. Et quidem intus habent pretiosa sedilia, & sacris fulgoribus relucentia, Salvatoris nostri & gloriosæ Virginis, Angelorum atque Archangelorum, Apostolorum & Prophetarum, Confessorum & Virginum, nec non & Sanctorum omnium: & erant universa disposita secundum ordinem suum. Quæ quoque arces ter a tota cælesti Curia visitatæ per annum, ineffabili replentur jubilo, & inæstimabili gloria imbuuntur. [& circum eam arces varias speciosissimas:] Aliæ autem pulchræ valde munitiones seu castra, assignatæ magni meriti animabus, sedula cum devotione excubantur: at eædem animæ b gaudentes, cum Sanctis quandoque veniunt ad civitatem: quando autem volunt ad civitatem ascendere, ascendunt per gradus argenteos, qui sunt per gyrum civitatis omni lapide pretioso ornati.

[35] Similiter & civitas Ierusalem, de lapidibus pretiosis constructa, muros habet altissimos cum duodecim portis: castra quoque ejus, palatia, viridaria, & plateæ conditæ sunt ex auro & argento mundissimo & lapidibus pretiosis. Choro autem Angelorum a choro Sanctorum distincto, cum Angeli servituri Sanctis a choro suo moventur, ita divina operatur potentia, ut nequaquam chorus Angelorum diminutus appareat: sic etiam cum animæ extra civitatem egrediuntur, semper in locis suis apparent: [in ipsa vero Angelorum choros,] & muri civitatis se nullo modo opponunt, quin clare ex omni parte omnia videantur: & quæ sunt extra civitatem in castris & in plateis, similiter omnia intuentur, totam videlicet vitam æternam. Est autem magnitudo civitatis sanctæ Ierusalem inæstimabilis; & iste similiter orbis, ad comparationem cælestis patriæ, velut area reputatur. Majestas etiam Patris ibidem manens sic eminet omnibus Angelis & Sanctis, uti aër hujus mundi eminet nobis. Filius quoque manet juxta Patrem, & beata Virgo aliquanto inferior Filio, ita quidem quod possunt se invicem tangere Mater & Filius. Et viginti quatuor Seniores permanent prope Patrem, similes aliis Sanctis. Beatus quoque Ioannes Euangelista habet locum juxta beatam Virginem, ita videlicet quod se possunt ad invicem tangere. Est autem B. Ioannes apud Dominum tam pretiosissimo privilegio gratiosus, [ordinem thronorum cælestium,] ut cum Sancti pro his qui sunt in seculo intercedere petunt, principaliter ad eum deferant: qui pergens ad locum juxta Virginem sibi concessum, rogat eam singularis ille fidei Christianæ patronus, ut pro nobis apud Filium intercedat. Sancta autem Virgo preces ejus exaudiens, mittit manus Filii sui in manus B. Ioannis. Sanctus autem Ioannes, ut persentit se obtinuisse petita, ad locum revertitur, quem cum Apostolis obtinet super omnes choros Sanctorum. Chori vero Sanctorum ita proportionaliter ordinantur in cælo, quod alter supereminet alteri, secundum uniuscujusque promerentis meritum.

[36] [& quomodo ibi Deipara oret pro hominibus,] Et cum B. Maria preces effundit pro aliquibus Filio, sublevat sibi coronam de capite, quam Angeli reverenter suscipiunt & conservant: & illico Christus assurgit ei, & omnes Sancti veniunt & assistunt eis. Necessarium est igitur quasque petitiones, Deo Patri oblatas, per Mariam obtineri. Porro in manto beatæ Virginis chori Apostolorum atque Sanctorum omnium miraculose apparent. In Dominicis autem diebus, B. Ioanne Missæ mysteria celebrante, omnibus sanctis Clericis in unoquoque ordine adstantibus Officiis Missæ, B. Maria Virgo Eucharistiam Domini pro peccatoribus omnibus septem vicibus sumit; & miro modo, cum Dominus vobiscum, &, Pax semper vobiscum dicitur, reverenter, unanimiter, atque uniformiter ab omnibus respondetur. Nullusque audet ibi canere Missam, nisi B. Ioannes: nec aliquis communicare est ausus, nisi beata Virgo: quod utique fit tantum in festo Natalis Domini, in Epiphania, in Resurrectione, in Ascensione, in Pentecoste, in Annuntiatione, & Assumptione B. Mariæ c.

[37] [præsertim pro sibi specialiter devotis;] O beati oculi, qui tunc vident Dominum nostrum, Filium Dei, rejecto pallio apprehendere baculum aureum, & ire per vitam æternam, serviendo Sanctis. Et cum incedit, adoratur ab omnibus: respicientesque Sancti Deum Patrem, tota devotione immensas ei gratias referunt in tantis suavissimis donis, quæ nec oculus posset inspicere, nec auris percipere, nec cor hominis cogitare. At omnes Sancti procul dubio in cælesti patria B. Mariæ filii generaliter nuncupantur: verumtamen qui spem suam in beata Virgine locaverunt & servierunt ei, locum in cælo proprium habent, tali quidem modo quod ab omnibus reputantur filii B. Mariæ: magnum quoque est repositum eis meritum, nec non & compensatio meritorum: & quidem omnes in manto suo videntur, mira & perspicua visione. Igitur sciant omnes, quoniam qui in hujus mundi ergastulo spem suam in beata Virgine posuerint & servierint ei, non fraudabuntur ab ea: Angeli enim diligunt eos, rogant Deum pro ipsis: nam & Angeli sunt securi per eam post aliorum occasum d.

[38] [item quanta istic gratia polleat S. Io. Euangelista] Iterum Sancta dicebat: Cum B. Maria ex hac vita migravit, nemo tetigit eam nisi B. Joannes Euangelista: ex qua utique gratia B. Joannes ineffabile gaudium consecutus, tanto exultavit tripudio, quanto numquam, etiam cum recubuit supra pectus Domini, fruitus est. Considerabat enim, manus Dominæ, quam tangebat, Dominum enutrisse Filium Dei vivi: ineffabili enim gratia tunc enitebat, e cum videbatur ab Apostolis in terra esse cum eis, & coram Majestate divina exultabat in cælis. Pater autem & Filius, tamquam ipsum singulari gratia diligentes, concesserunt eidem B. Joanni potentiam tunc ordinandi totam cælestem Curiam in honore Dominæ nostræ. Tunc venit Christus, cum Angelis & omnibus Sanctis, & corpus beatæ Virginis & animam cum magno gaudio & triumpho detulerunt in cælum. O quam delectabilis joculator! [& qualiter assumpta V. Maria,] o quam Christus tunc erat suavissimus organista! dum eo die, quo B. Maria cælestia regna conscendit, tale dulcisonum novumque concinuit canticum, quale numquam extitit ab Angelis cogitatum in cælis, nec ab hominibus fuerat auditum in terris. [dicta sit Mater misericordia:] Et cum esset beata Virgo assumpta in cælum, accepit eam Dominus Jesus Christus, & ipsam Deo Patri cum magna lætitia præsentavit. Quam ineffabili jubilo suscipiens Deus Pater, eam supra omnes choros Angelorum atque Sanctorum mirifice collocavit, dixitque ei: Ecce posui te supra gentes & regna, & tecum dividam regnum meum. Et cum hæc dixisset, imposuit ei nomen gloriosissimum, ut omnes scilicet eam Matrem misericordiæ nominarent, ad Filium autem dixit: Tu vero vocaberis Pater justitiæ, faciens judicium & justitiam. Hoc autem statuo, quod justitia mea deinceps vestræ cedat misericordiæ, ut quod a vobis misericorditer petitur, a me de plena justitia concedatur. Tunc sedit beata Virgo in throno misericordiæ atque benignitatis, regnans cum Deo Patre in gloria sempiterna f.

[39] [quale ibl festum in ejus Nativitate,] Tunc iterum aperuit os suum & dixit: In die Nativitatis B. Mariæ, omnes chori & ordines Angelorum mittunt majores suos, ut conferant Deo Patri honorem & gloriam de tanto beneficio benigne mundo concesso, de nativitate scilicet excelsæ genitricis Dei Mariæ. Tunc Angeli accedentes, beatam Virginem hinc inde omni humilitate sustentant, coronamque quam de capite suo deponit devote suscipiunt. Et quidem omnium Sanctorum coronis depositis, sancta Virgo in ulnis suscipiens Filium, offert illum Deo Patri, & Pater suscipit eum in gremio, & enarrabiliter gratulatur. O admirabile gaudium! o inenarrabilis lætitia! Deus & homo, Dei Filius, requiescit in sinu Patris. Post hæc autem Christus redit ad matrem, plenus omni alacritate & benignitate.

[40] [quomodo animæ non nisi purgatæ,] Iis itaque dictis incepit narrare ac dicere de animabus, a pœnis Purgatorii liberatis, & ad sempiternæ gloriæ gaudia properantibus, & dicebat: Decet quamlibet animam, æterna polorum gaudia ingredi cupientem, tria in se habere: primo, ut omni sit purgata contagio; secundo, ut sit unguentorum pretiositate linita; tertio, ut sit quarumlibet virtutum redimiculo prædita. [Ps. 65, 12] De primo inquit Psalmista, Transivimus per ignem & aquam: vere siquidem dicunt justi, se transisse per ignem & aquam; quia in igne omnis rubigo destruitur, in aqua similiter omnia sordida eluuntur. [sanctificatæ,] De secundo autem Ecclesiastes ait, In odorem unguentorum tuorum ad te currimus: dicunt Sancti, in odorem unguentorum se currere, illorum videlicet qui bonæ in hoc seculo famam opinionis ex hortulo propriæ conscientiæ metunt, atque de se sanctæ operationis exemplum aliis largiuntur. [Cant. 1, 4] De tertio autem inquit Isaias g, Omnis lapis pretiosus operimentum tuum: quid enim per lapides pretiosos designare possumus, [& ornatæ eo perveniant,] nisi altissima ornamenta virtutum, quibus veluti radii solis fulgent animæ Sanctorum in cælis. Dicebat ergo Sancta, Postquam sic ornatæ sunt animæ, in conspectu præsentantur Altissimi, cum quo regnant in secula seculorum.

[41] Iterum exorsa est dicere beatitudines speciales, quas habent animæ in vita æterna cum sanctis, [Angelis]: [quatuor ex capitibus beatæ futuræ.] & dicebat quatuor beatitudines principales, quas condecet animas habere in cælis; sapientiam quidem & pulchritudinem, jucunditatem atque requiem. Sapientiam namque habent cum Angelis, quia nullum venantur consilium, sed omnia noscunt; pulchritudinem habent absque aliqua labe, ut in ea delectetur Altissimus; jucunditatem habent plenariam, incessanter cum Angelis coram Deo gaudentes; requiem quoque perpetuam obtinent, qualibet dulcedine perfruentes. Et iterum dixit: Cum essem in ecclesia B. Stephani, audivi choros psallentium in ipsa ecclesia & in cælo: & ecce Angeli ascendebant & descendebant, & miscebant de nobis coram Altissimo bona & mala. Audiente autem me dulcisonos cantus, ecce filius Dei Jesus Christus gratulabatur cum Deo Patre, cum bona nova suorum fidelium audiebat. [Intercedit pro peccatoribus S. Ioan. Euang.] Et illico Pater benedicebat Filio, Filius vero benedicebat omnibus in terra viventibus fidelibus Christianis h… Quid igitur facit B. Joannes, virgo Christi electus? quid festinus procurat, cum mala audit de nobis? Certe compatiens nobis quam plurimum, cito accelerat, cito properat. Ordinat novum canticum coram Deo, ut iratum nobis pacificet Dominum, & ejus convertat furorem in gratiam, quem nobis nostris sceleribus sæpe facimus furibundum. In festo autem natalis Dominæ nostræ, Sancti ornant Dominam nostram quodam manto rotato, canentes omni dulcedine ac dicentes, Tu ad liberandum suscepturus hominem non horruisti Virginis uterum. Tunc Angelis & Sanctis omnibus humiliter Dominum nostrum reverentibus, S. Maria junctis brachiis respicit filium, ac si diceret: Gratias ago tibi pro his in quibus hi me honorant, non enim amplius possunt. Ah! beate Joannes, uti in terra Aquila diceris, ita ipsius officium non recusas in cælis: etenim quandoque volas ad Patrem, & ejus pedes amplecteris, & pectus dulciter oscularis. Præterea cum Sancti dulcisonis modulationibus canunt, Patrem immensæ majestatis, coram Deo Patre omni cum reverentia inclinantur.

ANNOTATA.

a Iam alias monuimus, & hic iterum monendum est, Comitatus, Italis dici regiones seu territoria quarumcumque urbium, unde & rusticos Contadinos vocant, sicut Villanos alii, alii Païsanos.

b Videtur intelligere eas animas, quæ citra allam aliam pœnam, a beatifica visione arcentur ad tempus, defectum quemdam leviorem sic purgantes, secundum exempla relata ante Vitam S. Mariæ Magd. de Pazzis Comm. prævii num. 9.

c Cum nullus quod sciam Sanctorum Patrum, vel horum doctrinæ innitentium Scholasticorum Theologorum, affirmet, Missæ sacrificium, vel a Christo, vel a SacerdotibusSanctis ejus vice fungentibus, continuari & continuandum in cælo; nolim ego sustinere, quod ea quæ hic de Joanne sacrificante & Deipara communicante dicuntur, litteraliter sint intelligenda: puto tamen eum qui hoc opinaretur, nihil opinaturum Scripturæ sacræ vel statui beato Sanctorum repugnans. Nam Christum post resurrectionem suam, glorificato jam corpore, & comedisse cum Apostolis legimus, & in Emaus Eucharistiam præbuisse discipulis communior sententia est. Sicut autem infra num. 57 dicitur in ecclesia S. Savini conspectus a Sancta Missam celebrare; ita in aliorum quoque Sanctorum Vitis visum subinde idem facere invenimus. Tali vero opinione admissa, non esset difficile intelligere, quomodo in cœna Apostolis suis dixerit, Non bibam amodo de hoc genimine vitis, donec illud bibam vobiscum novum in regno Patris mei; & magis ad litteram impleretur, quod dicitur, Sacerdos in æternum, secundum ordinem Melchisedech. Quia vero Deipara creditur corpore jam glorificato esse in cælis, cur in eo nequiret Eucharistiæ participare? non quidem eodem prorsus modo quo nos, sed simili fere, & eo quo Christus post resurrectionem comedebat; quomodo etiam post resurrectionem corporum ad litteram impleri poterit promissum Christi, ut edamus & bibamus super mensam ejus in regno ejus. Etenim cum ceteri omnes corporei sensus in beatitudine fruituri sint deliciis sibi congruis, cur non etiam gustus, mira, sed vera, nobisque haud satis intelligibili ratione? Ad Joannem Euangelistam quod attinet, eum post mortem assumptum quoque cum corpore in cælum, nihil prohibet opinari; quandoquidem multorum est sententia, eorum omnium Sanctorum corpora, quæ moriente Christo surrexisse dicuntur, numquam ad suos tumulos rediisse, sed cum Christo pariter assumpta in cælos. Legimus quoque ad 19 Maji in Supplemento Vitæ S. Petri Cælestini n. 17 S. Ioannem Euangelistam conspectum in visione celebrare Missam de Dedicatione, cum ecclesiam S. Spiritus de Magella a Sancto constructam Christus ipse esset consecraturus. Sed quid in ea sententia tenebitur, quam ad caput 25 de Vita B. Andreæ Sali, 28 Maji diximus, multorum veterum atque omnium fere Orientalium esse, necdum scilicet mortuum esse Ioannem, sed cum Elia & Enoch secundum Christi adventum & Antichristi persecutionem præstolari? An dicetur, quod, sicut Christi corpus in transfiguratione glorificatum ad tempus, postea rediit in statum paßibilitatis prioris; ita & ipse nunc quidem corpore glorificato cælesti fruatur beatitudine, postmodum ad exiguum tempus priori humanitatis communis statui restituendus sit, ac in eo demum moriturus? Nihil equidem affirmo: sed si affirmaret aliquis, puto quod idem posset de Elia & Enoch cum proportione affirmare: itaque cessaretei multiplex quæstio, de statu illorum in Paradiso; qui sine scrupulo tunc diceretur esse, non terrestris ille in quo conditus est Adam, quemque etiam nunc superesse nulla verosimili ratione creditur a nonnullis; sed cælestis, qualis & in Apocalypsi & variis in Vitis Sanctorum, præsertim S. Lidwinæ describitur, quatenus quidem humanis verbis describi potest. Multo forsitan verosimiliora hæc fuerint, quam quæ de eodem Elia miratus est orbis, in Biterrensibus quibusdam Thesibus anni 1682 mense Aprilis coram Episcopo loci publice per triduum propugnata, & quidem ut Theologicæ demonstrabilia, imo tamquam proxime accedentia ad fidem.

d Quatenus scilicet, propter prævisa Christi ex Virgine nascituri merita, Angeli fideles post dæmonum ruinam, fuerunt in gratia & gloria confirmati.

e Christus scilicet, non Maria.

f Qui volet hæc omnia ex Sanctis Patribus probata legere, adeat nostri P. Francisci Poiræi librum, scilicet Triplicem coronam, Virgini Dei Matri ex humanis divinisque sententiis collectam; vel Theatrum excellentiarum Deiparæ, ex consociatione excellentiarum sui filii, editum a nostro item P. MartinoCoenvelt, istic & alibi abunde reperturus, unde confundat novißimos Mariæmasligas, sive (ut dici subinde non erubescunt) Antimarianos.

g Imo Ezechiel cap. 28, versu 13.

h Nullo modo credidi in contextu relinquenda, sed velut certo apocrypha eximenda, hæc verba: Angelis autem, quorum custodiis animæ damnatorum fuerant traditæ, illis inter alios cognitis, numquam de cetero erunt animarum custodiæ assignatæ, quoniam quas sub sua protectione habuerant, damnabantur. Non enim id ipsis culpæ verti potest, neque quidquam decedit eorum beatitudini ex impiorum damnatione, cui, toti in Dei voluntatem resignati, hilariter etiam acquiescunt. Sunt tamen qui putent non nisi semel singulos singulis clientes committi, propter eorum inæstimabilem multitudinem. Interim ad fidelitatem pertinebat ea non prorsus dißimulare, quibus quadamtenus excusandis, servire potest Parergon superius allegatum.

CAPUT V.
Visitatur a Sanctis Beata: pro caro sibi Religioso & animabus purgantibus efficaciter deprecatur.

[42] Cum autem quadam nocte Sancta, graviter infirmata, [Ægrotans Beata visitatur a Christo;] nullo modo in lectulo quiescere quiret, cœpit Dominum humili prece deposcere, una cum gloriosissima Dei genitrice Maria, quatenus in tanta ægritudine secum dignaretur misericorditer agere. Et statim Dominus apparens ei, velut in mundo conversatus fuerat, ostendit ei manus clavis affixas, revelavitque ei cogitationes suas, & omnia tam præterita quam præsentia & futura, quæ commissa erant ab aliis: & cum hæc dixisset discessit, & Sancta convaluit.

[43] [commendat ei sibi devotum Religiosum:] Quadam igitur nocte, cum anima ejus, delata in cælum, erat cum Christo atque beata Virgine; cœpit cogitare de quodam Religioso, & dicere infra se: O si potuisset ille tantum gaudium conspectare! Et respiciens Dominus fidem ejus, vocavit B. Joannem Euangelistam ad se, dicens ei: Potestatem tibi do faciendi Gerardeschæ juxta desiderium suum, quemadmodum velles satisfacere mihi. Abiens autem B. Joannes ait Sanctæ: Nullum peccatum, Religiosum devotum tuum poterit quoad vixerit impedire, quin vitam æternam possideat; neque tribulatio erit ei dum vixerit, neque angustia: & Fr. Petrus, amicus noster, erit præsens in morte sua. Post hæc autem Domina nostra, regina mundi, in his omnibus altissimo Iesu Christo gratias retulit, qui d. Religiosum suum proprium dignatus est servulum reputare. Ait autem B. Ioannes; Oportet me pro servis Dominæ nostræ Dominum exorare frequentius quam pro aliis.

[44] In festo Natalis Domini, media nocte, ut ait Sancta, cum esset spiritus ejus in cælo, vidit omnes Sanctos & Angelos præparantes se, ut laudes conferrent & honorem & gloriam Dei genitrici Mariæ. Et venit Christus Tunicella indutus, & B. Ioannes Euangelista cum eo. [videt a Sanctis celebrari Natalem Domini] Tunc Sancti venientes insimul perrexerunt ad locum ubi Dominæ nostræ pretiosissima ornamenta manebant, ad Archiepiscopatum videlicet B. Ioannis Euangelistæ. Et descendens beata Virgo Maria in plateam tertiam civitatis Ierusalem, ad quam tribus gradibus descenditur a secunda, nec non & totidem ad secundam a prima, induta est per B. Ioannem quodam manto rotato mirabili, Iesu ad pedes ejus inclinato manente: & dedit ei Iesus chirothecas & annulum, & osculatus est manus ejus. Sancta autem Gerardesca cogitante de Religioso devoto suo, quod posset tanta visione gaudere; continuo beata Virgo vocavit ad se Christum & B. Ioannem, dicens eis: Ite, & vocate Religiosum illum. Cumque mandatum Dominæ nostræ implessent, reversi sunt & dixerunt S. Gerardeschæ: Devotus tuus adest, & nunc ornat Dominam nostram. Sancta autem gavisa non modicum respexit: & vidit illum trahentem fimbrias Dominæ nostræ cum omni devotione. Postea vero Virgo expandit mantum quo erat induta, [assistente eodem Religioso.] recepitque Religiosum sub eo, interrogans B. Ioannem & dicens: Si essem in mundo in aliquo indigens tui, numquid succurreres mihi? Sed hoc propter te non dico, sed propter adstantem, ut satisfaciam ei. Sanctus autem Ioannes respondit; Si possem, pro vobis regnum Dei dimitterem. Et iterum ait Beata Virgo: Tu nosti voluntatem Dei, recommendo tibi hunc meum servulum. Beatus vero Ioannes respondit: Faciam quidquid vis, Domina. Tunc beata Virgo benedixit ei. Porro Christus ait matri: Quid vis ut faciam, mater? Illa vero recommendavit ei dictum Religiosum.

[45] [S. Ioanni Euang. sub specie peregrini eleemosynam dat:] Cum S. Gerardesca quodam die in oratione maneret, & esset clausum ostium domus suæ, quidam peregrinus accedens petiit ab ea eleemosynam, obtentu B. Mariæ & B. Joannis Euangelistæ. Protinus autem Sancta, sentiens vestimentorum ipsius fragrantiam & odorem, cucurrit ad januam, dixitque peregrino: Cum non sit in hominum consuetudine sic expresse pro amore B. Joannis eleemosynam petere, cur pro amore illius eleemosynam postulasti? Oculos quidem meos tibi pro ejus dilectione impenderem: intra itaq; in domum meam, & accipe quidquid vis. Et ait ille: Nolo omnia quæ dixisti, sed tantum affer mihi de pane tuo. Sancta autem pergens detulit ei tres panes & totidem cascos: cupiebat enim talem ei eleemosynam tradere: sed ille illico ab oculis ejus evanuit, ex quo Sancta extitit non modicum stupefacta.

[46] [qui ei dein de apparens gratias agit,] Eodem quoque tempore in Quadragesima, cum esset Sancta inclusa intra cubiculum domus suæ, & famula ejus ivisset ad domum cujusdam vicinæ suæ; vidit Sancta ostium cubiculi sui apertum, & tota domus ejus erat undique reserata. Cumque mox surgeret ut videret quid esset, vidit ante januam aulæ suæ stantes tres viros, veneranda canitie decoros; & erat cum eis quædam venerabilis Domina, pretiosis vestibus adornata: & quisque eorum habebat manipulum rosarum in manibus. Et cum essent oratorium Sanctæ ingressi, cœperunt aliquantulum orare. Itaque cum sederent & essent a Sancta incogniti, unus ex eis ait: O Beate Jacobe, dic. His auditis Sancta cœpit vehementer gaudere. Alter quoque inquit, Et tu S. Joannes dic. Ut autem Sancta nomen B. Joannis audivit, [coram S, Iacobo] cecidit ad pedes ejus lacrymando præ nimio gaudio. Beatus itaque Joannes apprehendit eam per manum, & sublevavit a terra, & statuit eam juxta pedes suos, ostendens ei annulum quem habebat in digito, & ait: Agnoscis hunc annulum? Sancta vero videbat annulum, sed gemmam illius (quoniam clausa erat in vola manus) videre nequibat. Cumque B. Joannes ostendisset ei lapidem annuli, Sancta vidit in eo totam vitæ cælestis gloriam & triumphum; & cum absconderetur lapis, nihil de his Sancta videbat.

[47] [& B. Bona,] Dixit quoque S. Joannes, Hæc quam tu vides Domina, est B. Bona, quæ ideo venit nobiscum, quia cum esset in mundo, ego & B. Jacobus simili modo visitavimus eam. Sancta itaque Bona, habens in manibus fustes aureos rosis plenos, dedit unum ex eis S. Gerardeschæ. Cum autem S. Gerardesca illum susciperet, dixit in corde suo, Dabo eum tali Patri meo in Christo, qui etiam & aliis demonstrabit: & gratulabatur inde. Tunc dixit ei B. Joannes, Quid cogitasti in corde tuo? Tulitque fustem de manu sua, & ait: Dic tuam culpam. Illa autem confessa est, & non negavit, quod in corde suo conceperat. Et cum ibi manerent usque ad horam tertiam, inquit ei B. Joannes: Lapis iste, quem vidisti in annulo, oculus tuus est; quem mihi, cum a te petii eleemosynam, tradere voluisti: alium similiter oculum tenet B. Maria. Et Sancti discesserunt ab ea.

[48] [Inter cælestes cantus] Cum quadam nocte Sancta vigilaret in lecto, nec posset somnum accipere, dicebat: Surgam ad orandum: hora namque est. Et quoniam adhuc brevis hora transierat, iterum cogitando dicebat: Bene possum paulisper quiescere. Cum hæc autem & his similia intra se quæreret, protinus audivit voces canentium psalmodias; & ubi consuetum est dicere, Gloria Patri, dicebant, Julitta est nomen ejus. Sancta vero cum audisset nomen Julittæ, quoniam ejus filia spiritualis erat, illico surgens de stratu in quo jacebat, exivit foras: & dum neminem videret, voces tamen cantantium incessabiliter audiebat. Tunc respiciens in cælum, magno cum gaudio vidit Dominum, venientem in quadam rota, quæ magnis refulgebat splendoribus: & Angeli stabant in circuitu ejus, habentes manipulos rosarum in manibus suis. Porro Angeli descendentes ad eam, dederunt ei duos ex illis ramis, atque dixerunt; Isti rami sunt talium: & erat unus ex illis ex omni parte scriptus; Non est simile velum, velo Julittæ in terra. Postquam autem discessit Dominus, dicebat Sancta in corde suo. Mittam ramos hos illis, quibus sunt assignati. [intelligit excellentiam Iulittæ sibi caræ.] Et cum esset prope ostium viri illius, per quem missura erat ramulos illos, arreptis de manu sua ramulis, nequivit eos saltem eidem ostendere. Sed vir ille tantam (prout asseruit) exinde suavissimam sensit odoris suavissimi fragrantiam, quantam numquam in vita sua persenserat.

[49] Quadam etiam nocte, dum staret in oratione, apparuit ei dæmon, humanam fingens effigiem viri sui, nec non & prætendens habitum vestium, [A dæmone sub specie viri apparente tentata,] quem idem vir Sanctæ, dum esset in seculo, deferebat. Et cum ei spurcida verba diceret & prorsus abhorrenda; Sancta vehementi timore atque tremore quassata, cœpit Dominum humili prece deposcere, ut eam liberare de tanto periculo dignaretur: dicebatque dæmoni; Fac omnia quæ de me tibi permittit Dominus, te namque bene agnosco: quoniam quidem si ille esses cujus tu fingis effigiem, mox eum propriis occiderem manibus, ejusque animam tuæ potentiæ traderem. Tunc apprehendit eam dæmon, & fortiter flagellavit, [& flagellata,] percutiens faciem ejus solario domus, ita quod sanguis ex ore ejus & naribus emanavit. Sancta autem Gerardesca, dæmonis tormentis exposita, Dominum collaudabat: qui suam permittebat ancillulam, tamquam inter incudem & malleum positam, velut aurum probari. Protinus autem apprehendit eam dæmon, & posuit ipsam usque ad ecclesiam S. Ioannis de Gaytano, quæ est versus mare in suburbio civitatis Pisanæ: & misit eam in quamdam naviculam, [ad flumen defertur mergenda;] quæ erat in flumine Arni, volens submergere ipsam: & vehementer concutiens naviculam, mittebat in eam aquam non modicam. Sancta autem jugiter acclamante, ille numquam cessabat in omnibus & per omnia, [nolens] a talibus desistere discriminibus, quibus eam indesinenter angustiabat.

[50] [& a Sanctis invocatis liberatur;] Cumque Sancta, fessa non modicum & attrita, de cetero resistere non valeret; timens ne periclitaretur in aquis, cœpit adjutorium Domini atque B. Mariæ Virginis alta voce deposcere, ut eam dignaretur a tanto periculo defensare: eodem quoque modo auxilium B. Ioannis Euangelistæ sæpius invocabat: statimque apparuerunt ei B. Maria & B. Ioannes Euangelista, & multi cum iis Angeli juxta ripam fluminis, confortantes eam. Tunc adstantibus Angelis præcepit beata Virgo Maria ut dæmonium flagellarent. Et cum cepissent eum Angeli, frequenter sublevabant ipsum in aëra, & in flumine submergebant: post hæc autem flagellaverunt eum juxta ripam fluminis. Sicque factum est, [ac dæmone per Angelos flagellato dimissa,] ut, dum ipsum sic immaniter flagellarent Angeli, horrenda dæmonum caterva ubique manentium, altisonis stridentes sonoribus, ejus compatiebantur doloribus, & insimul dæmones ejulabant. Porro B. Maria Virgo una cum B. Ioanne Sanctam eduxerunt de flumine, & posuerunt illam in ecclesia, illico discedentes. Sancta autem Gerardesca, respiciens se in ecclesia solam, quæ numquam erat spirituali consortio destituta, cœpit, præ timore gelida, cogitare ac dicere: Quid faciam, Domine? Si aliqui venerint huc, & invenerint me sic stantem, quid dicent? Ignoro quid faciam. Certe vadam ad talem consanguineum meum, & ei omnia sicut gesta sunt indicabo. Quid si non credet? In nomine Domini mei Iesu Christi pergam.

[51] [regatur a defunctis ut pro se eret,] Et cum iter arriperet, & esset ante domū illius, audiens ibi [pulsari] matutinale Officium, cessavit a proposito volendi vocare consanguineum suum; Bene possum [inquiens] redire ad domum meam. Et cum hæc diceret & transiret per plateam civitatis, vidit homines vigilantes vigilias noctis super frumentum, & ait: Si hi venerint ad me, quid dicam? Ignoro quid faciam: Domine, succurre mihi. Progrediens autem pusillum versus pontem veterem civitatis illius, vidit ibi multitudinem hominum, ex quo perterrita est vehementer. Et duo ex eis in habitu mulierum, venientes obviam ei, dixerunt: O filia, nos sumus tales convicinæ tuæ, & scimus quod in nocte hac perpessa es tribulationem magnam: rogamus autem te ut intercedas pro nobis apud beatam Virginem, quatenus ad pœnas quibus affligimur nullo modo redeamus. Sancta etenim Virgo est in ecclesia S. Martini: propera ergo ad eam, & ora pro nobis. Porro cum Sancta transisset pontem, vidit totum convicinium, quod est versus ecclesiam S. Martini, [apud Deiparam ad quam ducebatur:] splendere ac magnis fulgoribus radiare. Tunc cœpit cogitare in corde suo ac dicere; Quomodo in cospectum Dominæ nostræ pergam, cum sim undique vestibus lacerata? Sed resumptis viribus audacter pergebat. Et cum staret ad pedes Virginis, sancta Virgo dixit B. Mariæ Magdalenæ: Suscipe Gerardescam sub manto tuo, & cooperi eam. Hoc autem peracto S. Gerardesca ibat cum illis gaudens, & erat cum eis Dominus noster Jesus Christus, cum B. Joanne Euangelista, & cum magna multitudine Angelorum.

[52] Cum autem transissent per loca, ubi erant qui rogaverant Sanctam, dixit S. Maria Magdalena S. Gerardescæ; Habes tu nobis aliquid dicere? Illa vero recordata precum illarum, inquit, Volo rogare Dominam nostram pro quarumdam animabus defunctarum, quarum preces admisi, ut a pœnis Purgatorii liberentur. Hæc ea dicente, B. Maria Magdalena, vocans ad se B. Ioannem, recitavit ei omnia quæ Sancta petebat. [quod illa facit,] Igitur Dominus noster, tenens zonam matris, reverebatur eam, incedendo coram ipsa tamquam infantulus. Cumque beata Virgo, precibus Sanctæ commonita, rogaret filium suum ut Sanctæ dignaretur preces admittere; inquit Christus: Mater, multi videntes misericordiam tuam rogant te: at non deberes omnes exaudire, cum non omnis qui postulat dignus sit impetrare. Beata autem Virgo respondit; Cum propter te, humanissime fili, ab omnibus Mater misericordiæ vocer, numquam misericordiæ meæ januam alicui claudam. Tunc præcepit Dominus adstantibus Angelis, ut animas illas suscipientes, dignis cælestia regna panderent; indignas autem, usque dum dignæ invenirentur, in loco pœnalitate exempto locarent: factumque est ita. His ita peractis S. Gerardesca invenit se in domo sua, & Dominus noster erat cum ea; beata quoque Virgo, S. Ioannes Euangelista, & S. Maria Magdalena. [& impetrat ut solvantur a pœnis.] Tunc exuit eam vestibus suis B. Maria Magdalena, ut videret contusionum vestigia, quæ ei dæmon iniquus intulerat. Beata itaque Virgo Maria novis eam induens vestibus, dedit ei osculum pacis & dixit: Quia noluisti ore tuo tangere dæmonem, os tuum dulciter osculor: & procul eam in manibus Christo tradens, protracta aliquantulum mora, discesserunt ab ea.

CAPUT VI.
Alii divini favores varii, a Christo & Sanctis Beatæ impensi, aut aliis propter ipsam.

[53] Cum quadam vice soror S. Gerardeschæ gravi ægritudine teneretur, [Sororem ægram tactu liberat a conspectu dæmonum.] jugiter coram se videbat dæmonium, teterrima qualitate horrendum. Cumque magis terrore concussa dæmonis, quam afflictione afflicta infirmitatis, plurimum anxiaretur in animo, semper timebat atque tremebat. Sancta autem Gerardesca, divina potius quam humana inducta dilectione, venit ad eam. Dum autem appropinquaret lectulo ægrotantis, & imponeret manum super pectus illius; dæmon, qui ægrotæ semper manebat visibilis, discedebat: sed & statim cum ad se manum trahebat; dæmon protinus infirmæ adstabat. Vocans igitur quæ ægrotabat Sanctam, ait ei; Appone manum tuam supra pectus meum: quoniam dum sic mihi tuæ gratiæ beneficium tribuis, dæmon a meis obtutibus effugatur. Restituta igitur infirma Sanctæ meritis pristinæ sanitati, cœpit magnalia Domini, quæ jugiter monstrabantur per Sanctam, omnibus reserare.

[54] Præterea cum quadam die Sancta, infirmitate præventa, sumpsisset a Domno Gregorio, [a Confessario præmortuo absolvitur:] Abbate monasterii S. Michaelis Discalceatorum, pœnitentiam de commissis; illeque injunxisset ei, ut convalescentia obtenta Absolutionem susceptura iret ad eum; audivit a quibusdam quod dictus Abbas obierat. Statimque recordata præcepti quod ei fecerat Abbas, cœpit amare deflere: ac præ dolore cadens in terram, velut extincta manebat. Tunc raptus est spiritus ejus in cælum, & vidit ibi B. Bonam, Sanctumque Iacobum, sanctumque illum Abbatem: qui & absolvit eam, sicut promiserat.

[55] [conspicit cælestem arcem S. Mariæ:] Alio quoque tempore levatus fuit spiritus ejus in cælum, & fuit in loco ubi erat quædam rocca, quæ vocabatur Rocca S. Mariæ: quæ cum sit sita supra montem qui septem milliariis in altum extenditur, quolibet milliari undique quadam platea distincto, a cælesti Curia circumdatur processione aliquando: & est vexillis mirificis prædita Majestatis divinæ, atque beatæ Virginis, & omnium Angelorum. Hæc autem munitio, septem turres continens, habet etiam choros Angelorum, Apostolorum & omnium Sanctorum. Et erat ibi claustrum B. Bernardi: & ibi B. Joannes Euangelista Quadragesimali tempore, videlicet tribus diebus in hebdomade, celebrat Missam. Cumque in eodem loco sedes quædam ab Angelis fieret, & sciscitaretur ab eis Sancta cujus esset sedes; meruit audire, quod esset talis sui in Christo devoti filii.

[56] Similiter etiam cum quadam die summo diluculo cogitaret de quibusdam Fratribus monasterii S. Savini, qui ei jugiter petram scandali apponebant; hæc vel his similia intra claustra sui pectoris exorsa est dicere. [pro Monachis sibi molestis] Quare mihi tribulationem atque injuriam inferunt? Sane nullam eis molestiam infero: omnibus servio: & ipsi, cum multi in me ex Religiosis fidem habeant, me nullo modo reverentur: cœpitque magna lacrymarum copia deprecari Altissimum, ut parceret eis. Post hæc cœpit capite discooperto sedere, & ab oratione cessare. Et protinus odorem permaximum sentiens, vidit Dominum Jesum Christum, tenentem pedes conjunctos, uti tenuit in cruce affixos, sanguine de plagis manante: timuitque valde. Ait autem Dominus ei, Noli timere: [Crucifixum deprecatur:] ego sum crucifixus, tam propter te quam pro multorum salute: sed doleo quod Fratres tui me iterum crucifigunt, dum tibi semper inferre scandala non desistunt: attamen sicut tunc crucifixio mea eorum fuit redemptio, sic & nunc eorum erit damnatio. Cumque Sancta genibus provoluta cogitaret proprio ore de pedibus Domini clavum extrahere, & ipsum in corpus suum immittere; inclinavit se Dominus, & apprehendit eam, fecitque ei consolationem plenissimam, lacrymando cum ea. Dixitque illi: Ego non habui tantam compassionem in Maria Magdalena unquam, quantam habeo in te modo. Sed ego vindictam faciam, & te de injuriis vindicabo. Discessitque ab ea.

[57] [audit Missam a Christo celebratam:] Post hæc quadam nocte, dum esset in lectulo, tempestive tentata extitit atque solicitata, ut ad orationem surgeret: itaque in oratione posita consolationem permaximam percepit; cum statim (sive in corpore, sive extra corpus, Deus scit) ducta fuerit apud ecclesiam S. Savini. Porro cum inveniret ibi multos Angelos verrentes ecclesiam, allocuta est eos dicens: Quid sibi vult quod facitis? At illi respondentes dixere: Pausate paulisper & requiescite, quoniam plenius solito in hac nocte gaudebitis. Hæc autem eis dicentibus, ecce adstiterunt Angeli alas habentes, qui ornaverunt ecclesiam cortinis pulcherrimis, quas secum detulerant. His ita gestis audivit tonitrua sonosque terribiles: Dominus enim cum Angelis, & Apostolis, & cum Sanctis omnibus descendebat in ecclesiam. Tunc vidit ibi Dominum Missam canentem, & quemdam Religiosum devotum suum in Episcopum consecratem. Celebrata itaque Missa ivit Sancta cum Domino ad vitam æternam, & ita similiter Religiosus cum eis. Igitur præsentatus fuit iste Religiosus coram beata Virgine, & juxta pedes illius manebat. Cumque Religiosus ille applicaret manus suas manibus beatæ Virginis, sancta Virgo osculata est manus ejus & caput.

[58] Porro quadam nocte, cum S. Gerardesca gravi esset infirmitate detenta, [ægra ab eodem se non deserendam intelligit.] surrexit ad orandum: & cum longo spatii tractu orasset, mox delata extitit in spiritu ad cubile. Sed nec exinde turbata neque perterrita, non cessabat precari Dominum, ut eam dignaretur, carnis ergastulo destitutam, in requiem collocare. Tunc Dominus, apparens ei, dulciter ipsam consolabatur, dicens: Noli timere, quoniam ego [tecum] sum omni tempore vitæ tuæ, neque similiter te in morte relinquam: brevis namque est vita tua. Et cum discedere vellet Dominus, illa clamabat dicendo, Noli me derelinquere, Domine, in hac vita, ubi labor est laboriosissimus & planctus continuus. Igitur Dominus tertio rediit ad eam, & consolabatur eam non modicum, cum dicebat: Nolo te dimittere, filia, sed semper tecum morari, tibique dare consolationem omnimodam.

[59] His ita gestis, quadam die venerunt ad eam mulieres quamplurimæ, ut audirent eam: inter quas erat quædam, [Mulieris de consensu in peccatum pœnotentis] magnum faciens ex contritione ploratum. Cumque Sancta exinde robur magnæ consolationis assumeret, sequente nocte cœpit cogitare intra se ac dicere, Domine Iesu Christe, fac me participem lacrymarum illarum. Et illico anima ejus fuit in cælo cum B. Ioanne Euangelista. Tunc dixit ei B. Ioannes: Mulier, quæ heri coram te sic amare plorabat, ideo sic agebat, quia jam se sciebat magni criminis laqueo irretitam: promisit enim tali in tali loco cum eo libidinis scelus committere, & exinde nefanda stipendia jam recepit: & quoniam tanti sceleris pœnitentia ducta est, in proximo veniet ad te: tu autem in sermone prævio prædices ei omnia quemadmodum statuerat facere. Factum est autem cum venisset mulier ad Sanctam, & criminis sui enormitatem audisset a Sancta, cum lacrymis confessa est, dicens: Verum est, Domina, [discrimen cognoscit & consilio propulsat.] omnia quæ dixisti me scelestam fecisse: & nunc vestris pedibus provoluta, parata sum, præter quamlibet ambiquitatem, peragere quidquid Sanctitas tua mihi, ad tanti delicti emundationem, voluerit imperare. Sancta vero respondens, dixit ei: Vade, & redde ei totum damnabile præmium, quod ab eo receperas. Statimque reversa est mulier, laudans & glorificans Dominum, omnia devotissime, sicut ei Sancta præceperat, exequendo.

[60] Quodam tempore, cum S. Gerardesca devotionem in quodam Religioso haberet, [Errans circa Monachum quem credebat Sanctum,] quem bonum & devotum reputabat, sed vere malus erat; accidit ut in magnis affectibus gereret eum oculis corporeis intueri. Et dum in tanto animi fervore persisteret, apparuit quidam Monachus, dicens; Vis venire ad talem Religiosum, quem tu videre desideras? Sancta respondit: Volo venire. Et ille: Abrade prius caput tuum more monastico, & indue te cucullam. Sancta autem Gerardesca statim fecit sibi radi caput, & induit se cucullam, & arripuit iter cum Monacho. Cumque aliquantulum pergerent simul, cœpit infra se Sancta cogitare ac dicere: Quare pergo cum illo? Non agnosco eum, & pergo cum eo? Dixitque Monacho; Tanto gaudio, Frater, imbuta extiti, audito nomine Religiosi, quod tecum, quem numquam cognovi, ex abrupto iter arripui: ideoque nolo tecum venire amplius, quia te non agnosco. Monachus autem, his cognitis, dedit Sanctæ quemdam baculum dicens; Noli expavescere, tene baculum istum in manu tua, & nullus poterit te videre. [discit mala illius opera:] Statimque Sancta, resumptis viribus, cœpit secure cum Monacho pergere. Porro cum pervenissent ad locum ubi Religiosus ille manebat, ait Monachus Sanctæ: Ecce locus, & ille est Monachus, cujus vult Dominus tibi vitam ostendere, ut deinceps illum agnoscas, & nullo modo ut consueveras illum reverearis: intuere itaque & respice eum, opusque illius pravum. Statimque vocaverunt ad se Religiosum: & loquentes cum eo cognoverunt opera sua mala. Tunc autem Sancta in ecclesia illa Missam audivit, & assumpta ibi Eucharistia Domini, uno momento invenit se in domo sua. Post hæc desiderantur fortaßis non pauca.

[61] [de eorum quos B. Virgini commendarat] In hoc porro, qui acephalus exhibetur, articulo explicat Sanctæ Deipara suos erga Christum, recens ex se natum, affectus; quem, inquit, de præsepio … sumens denuo, talem tantamque odoris sentiebam fragrantiam, quod jugiter affectassem ipsum in pectoris mei secretario condere. Similiter volebam, materna promptitudine monita, oscula dulcedinis eidem porrigere, sed humanæ conditionis reverentia debita nullatenus attentabat. Imo sublevavi oculos meos in cælum, & aperti sunt cæli, & Deus Pater circa osculandi affectum mihi benedictionem suæ licentiæ tribuit: & osculatis oculis gloriosissimi unigeniti mei, suavissimam illico persensi lætitiam, humanis colloquiis impossibiliter exponendam. Post hæc beata Virgo, aperiens mantum suum, recepit S. Gerardescam in eum, dicens ei: Universa & singula, [salute certificatur:] quæ promisit tibi Joannes Euangelista, in filiis tuis de pleniori liberalitate confirmo, asserendo nominaliter de quibusdam: & cum dies mortis eorum accesserit, ego & filius meus una cum Angelis veniemus obviam animabus eorum. Tunc S. Joannes Euangelista apprehendit Sanctam, ponens eam juxta pedes Domini nostri Jesu Christi, qui omnibus assensum pronum exhibuit, quæ beata Virgo promiserat.

[62] Item cum quadam nocte Sancta Matutinum in festo S. Andreæ Apostoli [audiret]; [videt Angelos cum Monachis psallentes.] videbat splendorem quam maximum, totam visibiliter ecclesiam illustrare: & Fratres stantes in ecclesia singillatim habebant contra manentes [Angelos] cum reverentia maxima, & psallentes cum eis. Et unus ex Angelis erat cum Sancta, dicens: Respice & vide Fratrem illum, quia sine mortali peccato mens ejus copulata est Deo, & Angelus ejus benedicit ei: & Angelus Fratris illius, qui est in peccato mortali, valde irascitur ei, dicente Propheta, Prævenerunt Principes, conjuncti psallentibus in medio juvencularum tympanistriarum. [Ps. 67, 26] Et iterum dicebat: Licet hi Angeli frequenter descendant inferius & ascendant, gloriosi tamen & magni semper perseverant in cælis.

CAPUT VII.
Reliqui favores Dei erga Gerardescam, quatenus ex Codice mutilato habentur.

[63] Alio quoque tempore voluit Dominus animam Sanctæ sublevari in cælum, & esse juxta arcem beatæ Virginis. [Videt ornatum cælitus impensum cuidam moniali adhuc viventi,] Tunc vidit ibi claustrum B. Michaelis, multasque animas quæ erant cum eo, quæ quidem purgatæ erant a contagiis delictorum: inter quas erat quædam Monialis, super qua Sancta admirata est vehementer, quoniam adhuc erat vivens in seculo. Tunc interrogavit S. Michaelem de Moniali illa, cum nondum sit a seculo evocata. Ille autem respondens dixit ei: Non dicam tibi de morte vel vita ejus, sed quid de ea fieri debeat, conspectabis. Tunc jussit illam B. Michael expoliari, & corpus ejus pretiosissimo unguento inungi, ponique coronam magnam in capite suo. Et iterum inquit: Vis ascendere arcem beatæ Virginis? Illa vero respondens, dixit: Volo, Domine. Cumque accessissent ad pedes scalarum, diffidens præ altitudine maxima de ascensu illarum, Domino volente, in ictu oculi superius se invenit. Tunc vidit ibi sanctarum Virginum multitudinem maximam, [& chorum sanctarum Virginum:] inter quas agnovit S. Catharinam, interrogans eam & dicens; Quæ nam sunt istæ? Domina mea. Illa autem respondens dixit, Ego sum Catharina, & hæ sunt Virgines omnes sanctæ, quæ fuerunt fidelissimæ Dominæ nostræ: & scimus quoniam ideo deputatus est nobis locus iste, ut [suscipiamus] consolationem a Domina nostra. Dico autem tibi, quod orans ego, cum sim advocata omnium famulantium ei, majorem ab ea consolationem suscipio. Ostendit etiam ei S. Catharina totam vitam æternam, & mansiones, & nomina aliquorum & aliquarum.

[64] [item stellas ascendere ac descendere] Quadam nocte perrexit ad Matutinum, & Officio feliciter inchoato, magno cœpit Sancta gaudio exultare. Et elevans Sancta oculos suos ad cælum, vidit supra chorum ecclesiæ S. Savini, in qua ipsa manebat, quoddam cælum de Angelis, qui habebant alas junctas inter se, nihil quoque videbatur ex eis nisi vultus eorum; & stellæ apparebant, ex quibus exibat splendor mirabilis: & supra caput Abbatis & aliorum duorum veniebat quædam sphæra, similis sphræræ solis, & stellæ. Ascendentibus igitur & descendentibus aliquando stellis, splendor nihilominus fixus manebat in eis. Tunc cogitavit Sancta vocare Abbatem, ut videret hæc omnia, sed timuit ne aliis esset ad scandalum. Sicque factum est, ut finito primo Nocturno anima ejus portaretur ad cælum: & erat ibi cum Domino. Tunc Dominus alloquens eam dixit: Ostendi tibi cælum de Angelis, propter quod vocare cupiebas Abbatem; sed timore ducta ne offenderes alios, non vocasti. Et bene quidem fecisti: nam si vocasses eum, [super psallentes Monachos:] forsitan aliquid [ingratum] perspexisset. Stella quoque, quæ ascendebat & descendebat, est illa [gratia]; quæ, cum homo conjunctus est Deo, fixa permanet super eum; & cum aliquibus se ingerit vanitatum illecebris, separatur ab eo: cumque Monachi dicebant, Gloria Patri, Angeli illi faciebant inter se sonitum maximum. Interea dixit Dominus: Homines debent timere diem judicii, quoniam in illa die judicabit Dei Patris justitia, a qua nemo poterit appellare. In illa die Sancti contremiscent & Angeli, eumque nihilominus videre desiderant: timent propter judicii strepitum, desiderant propter resurrectionem corporum.

[65] Procedente tempore, cum vellet Dominus S. Gerardeschæ suam revelare potentiam, [contemplatur Dei potentiam:] posuit spiritum ejus juxta solium Dei Patris. Cumque Sancta prospexisset inferius, videns Sanctos & Sanctas omnes subter se stare, vehementissime mirabatur. Ait igitur ei Pater: Volo tibi monstrare universa quæ feci. Et aperiens os suum, cœpit seriatim exprimere, qualiter ab initio creavit Angelos, & postremo mundum & hominem: quomodo quoque ultimo, affectu summo conditoris erga hominem, morti tradidit unigenitum suum. Tunc ostendit ei, quot & qui salvi sunt & salvari debent, virtutesque eorum ab Adam usque ad finem mundi, Et post hæc ait ei: Licet memoria nequeas comprehendere omnia, quæ vidisti; nullus tamen est in terra vel fuit adhuc, cui tanta scire permiserim.

[66] Alio quoque tempore erat S. Gerardesca apud S. Savinum, ut audiret Missam: [Sub missa certificatur] & cum incepisset Officium, respexit Crucem, quæ est in illa ecclesia; & in ea videbatur corpus Dominicum ab umbilico superius incarnatum: in pector quoque ejus erat quædam avis, albissima & corpore parvula, quæ habebat rostrum ex auro. Tunc avis illa erga Crucem alas expandens, cecinit tribus vicibus: & confestim volavit ad Sanctam: & ponens rostrum ejus auriculæ, tamquam alicujus humanitatis portenderet effigiem, exposuit Sanctæ omnia quæ in corde pensaverat, & qualiter rogaverat Deum pro quodam Religioso: & dicebat: Licet pro Religioso tuo rogaveris Deum, [de bono statu Religioso sibi cari:] ut ipse dignaretur tibi ostendere, si Religiosus idem esset ab omnibus reatibus suis exutus: dico tamen tibi, quod sicut videbis me in pectore Domini ablui, sic ille perfecte mundificatus est a peccatis. Et his dictis avis illa confestim volavit ad Crucem: & in conspectu Sanctæ in aqua, quæ de pectore Domini abundantius emanabat, se universaliter lavit, largiente Domino nostro Jesu Christo, qui præparat omnibus indulgentiam affluenter. Discedente autem avicula, confestim & apparitio præmissa discessit.

[67] [rursumquo apparenti sibi Christo] Sancta Gerardesca, quodam etiam tempore in oratione devota permanens, satis gaudebat in Domino, considerando lætitiam Beatorum. Cogitabat igitur in animo, dicens: Domine, quando erit anima mea tecum, qui habes super omnibus potestatem? & cupiebat dissolvi, & esse cum Christo, nec poterat. Tunc Dominus, respiciens fidem ejus, velut unicum ostium cælos ei aperuit, ex quibus tam irradiatissimum Sancta egredi videbat splendorem, quod non poterat, præ nimio claritatis fulgore, ipsum recta fronte conspicere. Capite hinc inde deflexo, tandem sublevatis in medio splendoris oculis suis, aperte Sancta videbat Filium Dei, sopita qualibet reverberatione splendoris. Stans igitur Sancta cum magno gaudio, constanter preces fundebat pro quibusdam Religiosis. Tunc aperuit Dominus brachia, & illa hinc inde vidit illos Religiosos, stantes videlicet inter brachia Domini: & Sancta retulit pro illis Religiosis gratias immensas Deo Patri, [ejusdem profectum petit] nihilque de his omnibus paulo post vidit. Post hæc cœpit affectanter ambire, ut alter illorum foret altero major in regno cælorum; & perinde Dominum & beatam Virginem sedulo orabat, ut illud ei benigne concederent. Tunc apparuit Dominus in aëre, & cum eo splendor mirabilis: & appropians Sanctæ, locutus est ei dicens: Desiderio magno desideras videre filium tuum magnum in regno meo: & ego dico tibi, quod omnia quæ volueris faciam: & qui te diligit, me diligit; & qui te audit, [& impetrat,] & me audit; & qui te odit, & me odit. Omnem potentiam meam tibi manifestabo: proinde Joannem Euangelistam ad te misi, ut tibi ore ad os voluntatem meam exprimeret; & qualiter Filius Dei ad te veniet, consolationis tibi plenitudinem collaturus. Cum …

[68] Deficiente hic ut minimum pagina una, hiatum suppleo, exhibendo imaginem Beatæ, qualem supra num. 2 dixi adhuc spectari super aram majorem S. Michaelis in Burgo, in quadam tabula, multis sanctorum Ordinis Camaldulensis Patronorum imaginibus per modum limbi circumornata, singulis singulas veluti conchas seu forulos implentibus. Harum una, ut dixi, est S. Gerardesca in habitu Ordinis Camaldulensis diademata more ceterorum Sanctorum; prout ipsam nobis inde delineandam curavit Fr. Gerardus Capaßius, ex Ordine Servorum B. Mariæ in Academia Pisana Theologiæ Professor.

Sequenti porro pagina continuatur visio quædam de venerabili Villana, conspecta orare ante quamdam imaginem; quærente ex Sanctis Virginibus adstantibus Gerardesca, quæ nam esset mulier, orans (ut dictum est) ante pedes iconæ. Responderuntque illæ dicentes: Mulier ista est D. Villana, quæ orat pro civitate Pisana. Statimque descendentibus illis de oratorio, accessit ibi multitudo sanctorum Apostolorum, Patriarcharum, & Angelorum, habentes cereos accensos in manibus. Iterum autem quæsivit ab eis Sancta, quare haberent candelas in manibus. Et responso accepto, quod venerant causa processionis fiendæ, quoniam exaudita erat oratio præfatæ Villanæ; [intelligit auditas preces Ven. Villanæ.] vidit B. Joannem Euangelistam celebrare Missam in ecclesia illa. Et post hæc iverunt omnes cum eis & Sancto, cum hymnis & luminaribus, in vitam æternam, offerentes cereos ad pedes Dominæ nostræ. Tunc Sancta vidit ibi D. Villanam, & accepit [signum] a quodam, qui dixit ei: Ecce signum do tibi, ut credas omnia quæ vidisti. Ab hodie in die tertio, D. Villana cum tribus candelis, ut ardeant in festo Annuntiationis beatæ Virginis, veniet ad domum tuam: factumque est ita.

[69] [Dei potentiam etiam in palea relucentem miratur.] Quodam die Sancta erat in domo sua, in Spiritu sancto ferveñs, nec poterat verbis exprimere, quam pensabat in animo, potentiam Deitatis. Et respiciens paleunculam unam, dixit: O paleuncula, quam magna est potentia Dei, quæ in te manet! Eratque manens in tanto ardore spiritus, quod in cælo & in terra & ubique divinam potentiam quæseret, mirando in eis quod sic excelsa essent undique & perfecta. Gloriosæ quoque Virgini laudes referebat immensas, quæ tantam a Deo promeruit gratiam, ut qui cælum & terram gubernat & sustinet, in alvo sua mirifice gereret Dominum Jesum Christum. Et respiciens paleunculam unam, sæpius ajebat: O paleuncula, vere Dominus est in te. Tunc videns Dominus fidem ejus, ostendit ei in omnibus perfectam potentiam suam, [etiam] in paleuncula illa. Apparuit autem Sanctæ in paleuncula illa tota vita æterna cum omnipotentia Dei.

[70] Recitavit aliquando de sanctis Angelis & civitate superna, dicens: Novem sunt montes, in quibus bus discrete permanent novem ordines Angelorum. Primus itaque montium nominatur Sardius, [videt 9 montes Angelicorum chororum;] secundus Topazius, tertius Iaspis, quartus Chrysolithus, quintus Onychinus, sextus Berillus, septimus Saphyrus, octavus Carbunculus, nonus Smaragdus. Hi vero montes sunt intra civitatem Jerusalem cælestem, magnis irradiati fulgoribus; nec alicujus alterius speciei vel generis lapides inveniuntur in illis. Et quatuor flumina transeunt per medium civitatis, habentia aquas fluidissimas, similes auro & argento purissimo: ex undis autem illorum resultat immensum gaudium, & exultant lapides pretiosi. Et in ripis illorum Apostoli & Euangelistæ consistunt, & Archiepiscopatus qui majoris habentur in cælo dignitatis, ob ornatum fluviorum illorum, ibidem mirifice locati sunt & fundati. Aquæ autem illæ per medium civitatis, ut dictum est, ex quatuor montibus effluunt: & inibi, qui majores sunt in vita æterna, gloriose morantur.

[71] Iterum dixit: In festo Annuntiationis beatæ Virginis, immensis lætantur Sancti tripudiis, [eorumque lætitiam in festo Annuntiationis:] & novis jubilationibus hilarantur. Tunc Dominus noster cum Sanctis Apostolis Dominam nostram pretiosissimis ornamentis decorant; & pergentes ad illum ordinem Angelorum, in quo S. Gabriel permanet, ipsum similiter ornant. Tunc ducunt illum ad locum Dominæ nostræ, ferentes super caput ejus quoddam pallium, in hastis quatuor positum, & in qualibet hasta erat vexillum. Posuerunt autem sedem illius juxta thronum Dominæ, totaque vita æterna faciebat reverentiam illis. In illa die Sancti honorant Angelos magnis laudibus, quoniam dignati sunt esse advocati eorum: & locant eos reverenter in sedibus, ac eis magnis subjectionibus obsequuntur. Angeli quoque B. Gabrielem magnis venerantur obsequiis, & quilibet Angelus proprio nomine nuncupatur.

[72] Item similiter quadam die posuit se in oratione, habendo consolationem plenissimam. Cumque vellet aliquantulum ab oratione quiescere, erat jacens in lectulo: & respiciendo in cælum, cogitabat in corde suo, qualiter Dominus Jesus Christus manet in cælo, [item in sede Pontificia Christum,] & si sedet ut Pontifex; & dicebat; O quam beati estis Apostoli, qui fuistis cum Deo in terra, lavitque vobis pedes humiliatus! Et illico fuit anima ejus in cælo, & vidit Dominum Jesum Christum, in solio excelso sedentem, Pontificalibus ornamentis ornatum. Eratque coram eo altare cum ornamentis rarissimis, & in quolibet cornu ejus erat vexillum unum, ad honorem quatuor Euangelistarum compositum. Inter hæc cupiebat Sancta intueri Apostolos, & dicebat; Ubi sunt Apostoli? Tunc Dominus, respiciens fidem ejus, apertis brachiis & sublevato manto, ostendit Sanctæ sacratissimum pectus suum: & erat Domina nostra, cum S. Joanne Baptista & S. Joanne Euangelista cum quinque Apostolis ex uno latere, & B. Petrus Apostolus cum aliis Apostolis ex altero latere stantes.

[73] Quodam tempore in Quadragesima erat ventus validus, [item sanguinem ex icone S. Io. Baptistæ,] & Sancta respiciebat iconam B. Joannis Baptistæ. Et sublevato propter ventum sendado, quod erat ad pedes iconæ, vidit pedem B. Joannis visibiliter incarnatum: & surgens, cum festinatione cucurrit ad illum. Tunc posuit oculos suos super pedem, & lacrymata est valde, & cecidit velut extincta. Et paulo post surgens, invenit sendadum illud totum sanguinolentum.

[74] Insuper quodam tempore in Sabbato sancto, cum intraret ecclesiam S. Savini ut audiret Officium, respiciendo in cælum, vidit, permittente Deo, [& honorem Depiaræ in Sabbato Sancto habitum.] omnes Sanctos & Angelos gratias reddere gloriosæ Virgini, ob sinceram fidem quam habuit in filio suo, cum jam totus mundus in errore maneret. Et post hoc audivit Dominum dicentem, qualiter diligit & dilexit matrem: & quod omnes Sancti, & Angeli, & quatuor Seniores non possent honorare adeo illam, quod exinde satisfacerent Deitati: sed Divinitas quidem sibimet satisfacit.

[75] Nocte quadam manens in lectulo, amore Spiritus sancti inflammata dicebat: Domine, [visitatur a Christo ejusque Apostolis.] veni ad me: nec tamen exibat de lectulo. Et cœpit rogare devotissime Dominam nostram & B. Joannem Euangelistam, quatenus rogarent Filium Dei, ut dignaretur venire ad eam: & exiens de cubiculo suo, orabat attentissime pro amicis. Confestim autem fuit in cælo, in quodam loco in quo non poterat nisi de longe videre filium Dei. Tunc dixit: Quare non possum, Domine, cominus videre faciem tuam? Tunc Dominus, devotioni ejus annuens, cum duodecim Apostolis, septuaginta Discipulis, & Majoribus de vita æterna, venit obviam ei: & ad pleniorem consolationem ipsius, dicebat B. Joanni Euangelistæ: O Apostole & dilecte Dei, quam carum supra omnes te habui! tibi etenim revelavi universa secreta cælestia: respice & vide, qualiter isti de S. Savino perforant manum meam, faciendo scandalum isti, & ostendebat Sanctam. Similiter ostendit ei maritum …

Cetera, & ad historiam potiora, desiderantur.

DE BEATIS MARTYRIBVS INQVISITORIBVS,
GUILIELMO ARNALDI, BERNARDO DE RUPEFORTI, ET GARSIA DE AUREA, ORDINIS PRÆDICATORUM S. DOMINICI; STEPHANO DE NARBONA, ET RAIMUNDO CARBONII; ORDINIS MINORUM S. FRANCISCI; PRIORE AVINIONETI, MONACHO DE CLUSA; RAIMUNDO SCRIPTORIS, CANONICO ET ARCHIDIACONO; BERNARDO, CLERICO ILLIUS; PETRO ARNALDI, NOTARIO; FORTANERIO ET ADEMARO, CLERICIS NUNTIIS,
AVINIONETI IN OCCITANIA SVPERIORE.

ANNO MCCXLII

Sylloge ex Stephano de Salanaco, veteri Chronico Tolosano, Petro Marsilio, aliisque coævis scriptoribus.

Guilielmus, Ord. Prædicatorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Bernardus, Ord. Prædicatorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Garcias, Ord. Prædicatorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Stephanus, Ord. Minorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Raymundus, Ord. Minorum, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
N. Prior Avinioneti, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Raymundus, Archidiaconus, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Bernardus, Clericus illius, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Petrus Arnaldi, Notarius, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Forranerius, Clericus, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)
Ademarus, Clericus, Martyr Avinioneti in Occitania superiore (B.)

AUCTORE G. H.

Occitania vulgo Langedociū præclara est & notißima Galliæ provincia: in qua ob exortam Albigensium hæresim, sanctißimæ Inquisitionis officium sumpsisse exordium ostendimus, [Contra Albigenses instituti Inquisitores fidei.] V die Martii ad Acta B. Petri a Castro-novo, ex Ordine Cisterciensi Legati Apostolici, ac primi Inquisitori fidei, atque effuso sanguine in ea functione gloriosi Martyris: cui inter alios cooperatores adjuncti fuerunt Didacus, Episcopus Oxomensis; & S. Dominicus, Ordinis Prædicatorum in tali functione factus Fundator. Hujus Ordinis Sacerdotes, cum aliis aliorum Ordinum viris, zelo fidei accensis, in eo ministerio sese exercuerunt, & sanguine suo quam prædicabant fidem confirmarunt; ut plures, qui eo tempore vixerunt, suis scriptis sunt testati. Inter hos est Stephanus Salanacus Ordinis Prædicatorum, vir isto tempore habitus opinione doctrinæ clarus, ac regularis vitæ observantißimus: qui in tractatu de Quatuor rebus, quibus Deus Prædicatorum Ordinem insignivit, de hisce Athletis ista narrat.

[2] Cum Ordo Prædicatorum a B. Dominico contra hæreses & errores specialiter fuerit institutus Tolosæ, [Inter hosex Ordine Prædicatorum circa an. 1234] Fratres de partibus illis annis multis in fame & siti, in frigore & nuditate, & in tribulationibus multis certaverunt contra illos & contra tyrannos, qui hæreticos defendebant. Tum a beatæ memoriæ Gregorio Papa Nono Inquisitio contra dictos hæreticos & eorum fautores Fratribus per Provinciam est commissa circa annum Domini millesimum ducentesimum trigesimum quartum, decimo Kalendas Maji, Pontificatus sui anno octavo: propter quod Fratres multis sese periculis exposuerunt. In Tolosa namque, post multas minas Principis & suorum, prohibitum est per edictum publicum, ne aliquod commercium aliquis haberet cum Fratribus, nec aliquid eis venderet, neque daret. Secundo ad omnes portas domus Fratrum positi sunt custodes, ne aliquid victualium eis inferretur, nec etiam aquam de Garona fluvio communi aliquis intus deferret. Inquisitorem quoque Fratrem Guilielmum Arnaldi de civitate expulerunt. De quibusdam vero male gestis duco ob honorem civium satius tacere. Cumque Fratres omnes confessi, ad martyrium pro fide & obedientia Ecclesiæ Romanæ paratos se offerrent, & jam cum multo desiderio expectarent, præcepto Principis de civitate exire compulsi sunt omnes. Ibant ergo gaudentes a conspectu concilii, digni pro fide Christi contumeliam pati. Processionaliter autem bini & bini, non veriti animositatem malignantium, qui eis prohibuerant ne incederent tali modo, exeuntes alta voce, Credo in unum Deum, dehinc, Salve Regina, devotissime decantabant. [B. Guilielmus Arnaldi, cum aliis primum pulsus,] Actum est hoc anno Domini millesimo ducentesimo trigesimo quinto Nonis Novembris, vel sequenti die, scilicet octavo Idus Novembris. Eadem causa fidei in Narbona domus Fratrum fuit effracta, & libri sancti ab impiis lacerati. In multis etiam locis aliis Fratres capti & spoliati sunt, nec sine armatorum multitudine Inquisitores procedere audebant.

[3] Anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo secundo, [tum anno 1242 29 Maji occisas,] quarto Kalendas Iunii, in nocte Ascensionis Domini, apud Avinionetum in diœcesi Tolosana, in domo & camera Raymundi Comitis Tolosani, Fater Guilielmus Arnaldi, de Ordine Fratrum Prædicatorum de Monte-Pessulano, vir discretus & doctus in Iure Canonico, devotus atque mitissimus, Inquisitor hæreticorum datus, auctoritate Domni Papæ, ab iniquis hæreticorum Credentibus, pro fidei defensione, fuit crudeliter gladio interemptus. Cum eo alii duo Fratres nostri Ordinis Fratrum Prædicatorum, scilicet Frater Bernardus de Rupeforti & Frater Garsias de Aurea de diœcesi Convenarum. Item duo Fratres de Ordine Minorum, scilicet Frater Stephanus, & Frater Raymundus Carbonii; & Prior Avenioneti ejusdem loci, Monachus de Clusa; [& socii duo] & Raymundus Scriptoris, Canonicus Sedis Tolosanæ & Archidiaconus Letacensis in eadem Ecclesia Tolosana; & Petrus Arnaldi, Notarius Inquisitionis; & Bernardus, Clericus Archidiaconi; & duo Clerici, eorum nuntii, scilicet Fortanerius & Ademarus. [dein duo Minores & alii 6 ex Clero,] Memoratus tamen Inquisitor Frater Guilielmus principaliter quærebatur. Hos omnes interfecerunt Credentes hæreticorum, pro fide Christi & obedientia Ecclesiæ Romanæ, cantando Te Deum laudamus, de mandato Balivi Raymundi Comitis Tolosani, qui illuc eos duxerat in Cameram Comitis.

[4] Hactenus Stephanus Salanacus, & ex eo Thomas Malvenda in Annalibus Prædicatorum, ad relatum annum MCCXLII. Guilielmus Catellus Consiliarius Regius in Parlamento Tolosano, [idque de mandato Balivi,] in Historia Comitum Tolosanorum lib. 2 pag. 361, ex Ms. Chronico pervetusto Tolosæ apud Patres Prædicatores asservato eadem refert, quæ jam de horum Athletarum martyrio sunt relata: ubi Frater Stephanus ex Ordine Minorum dicitur, Collega dicti Inquisitoris Guilielmi, & Raimundus Archidiaconus Lexatensis supra, Letacensis; ubi etiam dicuntur interfecti de mandato Bajuli, & melius supra Balivi, qua voce indicatur Prætor aut Præpositus justitiæ. Floruit eodem tempore Gerardus de Bracheto, Ordinis Fratrum Prædicatorum & Provincialis Provinciæ ab anno MCCLI ad annum MCCLIX; qui jussu Humberti Generalis conscripsit Vitas Fratrum Ordinis Prædicatorum, quas habemus in pervetusto Ms. codice: ubi parte quinta caput primum exorditur, a verbis num. 2 jam relatis, sed nonnullis hinc inde omißis, aliisque in hunc modum adjunctis:

[5] Tandem anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo secundo, nocte Ascensionis Dominicæ, passi sunt in castro Avinioneti in diœcesi Tolosana Fratres Ordinis Prædicatorum, a Domino Papa dati Inquisitores, scilicet Guilielmus & Bernardus de Rupeforte, & Garsias de Auria; & de Ordine Fratrum Minorum Stephanus & Raymundus Carboni, & alii qui cum eis erant, scilicet * Raymundus Archidiaconus Tolosanus, & Prior Avinionensis Monachus * Clusinus, cum tribus aliis servientibus sibi, ab hæreticis pro fide Christi & obedientia Romanæ Ecclesiæ interfecti; cantando Te Deum laudamus. Nocte vero qua passi sunt, quædam mulier ejusdem diœcesis, sed in alio castro, in partu laborans, clamavit: Ecce video cælos apertos, & scalam inde ad terram dimitti, & multum sanguinem in terra ista effundi. [tum visicæli aperti] Cumque respiceret claritatem scalæ, & ascendentium per eam ruborem miraretur; partum edidit doloris oblita. Eamdem aperturam viderunt pastores, in eadem regione vigilantes. Item illustris Rex Aragonensis Jacobus, cum eadem nocte in frontraria Saracenorum excubaret, vidit lucem magnam descendentem de cælo, & Militibus suis ait: Scitote quod hac nocte Deus magnum aliquid operatur. Apud Malvendam ad hunc annum Petrus Marsilius vetustus auctor, lib. 3 Historiæ Regis Jacobi cap. 58, affirmat hanc visionem lucis ingentis, de cælo allapsæ, oblatam Jacobo Aragonum Regi, cum obsidione cinctam teneret, a Mauris infessam urbem Setabim, [etiam a Iacobo Rege Aragonum,] vulgo Xativa dictam, ubi prolixe totam hanc Martyrum historiam narrat. Sed progrediamur cum Vitis Fratrum. Item in conventu nostro Barcinonensi multi Fratres eadem nocte cælum aperiri, & inde lucem descendere, totum aërem perlustrantem, viderunt.

[6] Francus quidam, Carcassone commorans, audita morte Fratrum se eis devovit: [eorum intercessione variis sanitas collata] & statim a gravi morbo, quo per biennium detentus fuerat, plene convaluit. Filia Marescalli de Miropisce dictis Martyribus se devovit, & statim a gravissima infirmitate est liberata. Item Guilielmus quidem de Murello (quod est castrum prope Tolosam vulgo Muret dictum) gravi febre vexatus, veniens ad sepulcrum Martyrum Christi, statim sanatus est. Et hoc pluribus factum est ad illorum sepulcra.

[7] Item * Arvandus Rufus de Sibers, Credens hæreticorum, audita morte Raymundi Archidiaconi, quo eum causa fidei frequenter vexaverat, dixit eadem multis audientibus: Vadam Avinionetum, & videbo, si Raymundus Scriptor, [alius blasphemus punitus.] loquax rusticus, potuerit mori. Qui veniens vidensque Sanctum Archidiaconum in suo sanguine volutatum, pede percussit eum dicens: Jace rustice loquax: loquere nunc si potes: statimque plaga insanabili in eadem tibia est percussus.

[8] Paulo ante passionem eorum, cuidam Fratri religioso in conventu Burdigalensi visum est, [Visi depicti sub pede Crucifixi,] quod tres Fratres sub pede Crucifixi, a multis armatis occisi, videbantur depicti. Cumque miraretur, mihi tunc ibi existenti visionem narravit. Item in domo Pruliani contigit Sororem quamdam, nomine Blanchiam, in maxilla graviter infirmari, in tantum ut nec cibum sumere nec loqui valeret. In nocte autem S. Vincentii Martyris, cum Sorores quædam circa ipsam vigilarent, dixerunt eidem, si vellet habere pannos Fratris Guilielmi, apud Avinionetum pro fide Christi occisi, ad tangendum locum infirmitatis. [maxilla attactu panni Martyris Sancta.] Quibus, ut potuit, annuit, quod volebat. Quibus apportatis, cum magna reverentia & devotione accepit, & posuit super maxillam: & statim locuta est, dicens: Ego curata sum meritis Fratris Guilielmi, Martyris Christi.

[9] [B. Raymundus prævidit coronas Martyrum.] Item Frater Raymundus Carbonii prædictus, vidit in somnis coronam auream, novem gemmis micantem, supra domum, in qua passi sunt, de cælo demitti cum immenso lumine, ante aliquot dies passionis eorum. Qui admirans dicebat: Heu! quam miseri sunt homines illius terræ, qui videntes nos pro fide Christi qua stamus taliter coronari, non convertuntur ad Catholicam fidem. Cumque evigilasset, Priori Pruliani & aliis sociis quampluribus totum per ordinem enarravit. Quod cum dictus Frater Guilielmus audisset, [atius eos aspergi sanguine Christi,] dixit: Scitote quod in brevi pro fide Christi Jesu occidemur. Frater quidam de conventu Burdegalensi, positus in oratione, vidit, ut postea retulit, Dominum in cruce pendentem, sanguinemque de dextro ejus latere fluentem copiose, insuper & Beatam Virginem in calice aureo recipientem. Tres etiam Fratres videbat, quos Beata Virgo de sanguine, quem receperat, respergebat: quod cum videret, & vehementer aspergi affectaret, visio disparuit. Non longe autem post eosdem Fratres, quos imaginaria visione viderat aspersos, pro fide Christi audivit ab hæreticis interfectos.

[10] Pridie quam Fratres ab impiis necarentur, scilicet in Vigilia Ascensionis, accessit ad Priorem, Fratrem scilicet Columbum, mulier quædam devota, & ait: Domine, hoc mane, cum Fratres Missam dicerent, ego paululum in ecclesia dormivi: & visum est mihi, quod Crucifixus, qui stat in medio ecclesiæ, [locus sepulturæ cælitus designatus] deponebat brachium dextrum, & sanguinem stillabat. Quod cum ego stupens respicerem, vocavit me Crucifixus, & ait: Vade, & dic Priori, quod mihi Reliquias ponat in tali loco. In crastinum ergo, cum Fratrum corpora afferentur; placuit Episcopo, Priori, & Fratribus, quod in loco a muliere ostenso, qui etiam erat competentior, qui locus erat situs in ecclesia Fratrum & ad dextram Crucifixi, sepelirentur.

[11] Cum autem eo tempore Romana Ecclesia Pastore careret, [de illorum noce epistola Cardinalium Sede vacante,] audito hujusmodi scelere, scripserunt Priori Provinciali & Fratribus Provinciæ omnes Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinales in hunc modum. Nostis, carissimi Filii, qualiter Ordo vester, ad defensionem fidei, plantationem morum, consolationem & ædificationem fidelium, ad extirpandas hæreses & ceterorum vepres & tribulos vitiorum, a Sanctissimo Patre Dominico in Tolosanis partibus fuerit institutus. Et ne vestræ sanctitati possent inferre aliquid maculæ infideles, possessionibus ac ceteris mundialibus renuntiantes, subdidistis colla vestra spontanee jugo voluntariæ paupertatis; & ad legem & ad testimonium magis ac magis vestros animos convertentes, obtinuistis a Domino vobis dari linguas cælitus eruditas. At quidam more phreneticorum, insanientium in suos medicos spirituales, quod intelleximus cum dolore, horrendam immanitatem exercuerunt in servos Dei Inquisitores, [a quibus Martyres dicti,] & eorum socios & ministros: quibus non potuerunt tantum officiando prodesse, quam persequendo profuerunt. Name per hoc, ut credimus, effecti sunt Martyres Jesu Christi, concurrentibus non solum mortis causa, sed etiam tempore mortis, & genere, & modo, & circumstantiis universis.

[12] Ita dicti Cardinales ad Priorem Provincialem Provinciæ, inter cujus proximos Successores fuit Gerardus de Bracheto, qui supra num. 8 intellexit visionem de instante martyrio, & illud post decē au duodecim abeo elapsos annos descripsit. [Palæstra Avinionetum.] Vacabat autē Sedes Apostolica a die XII Novembris anni elapsi MCCXLI, quo e vita decesserat Cælestinus IV, cui succeßit anno MCCXLIII Innocentius IV, electus die XXIV Iunii. At palæstra martyrii Avinionetum, quasi Avinio parva dictum, erat castrum tunc in diœcesi Tolosana, modo, post erectum anno MCCCXVII Episcopatum S. Papuli, hujus diœcesi attributum, truncata prima litteræ Vignonet vulgo appellatum, prope Montisferrandi castrum, nec procul a Castro S. Felicis dißitum.

[13] [testimonia de atroci cæde] Guillelmus de Podio-Laurentii, in Chronico de Albigensibus deducto usque ad annum MCCLXX, cap. 45 de hisce Martyribus ista scribit: Anno Domini MCCXLII Frater Guillelmus Arnaldi & Frater Stephanus ejus collega, Prædicatorum & Minorum Ordinis Inquisitores, & eorum Fratres socii, & Archidiaconus Lezatensis, & Prior Avinionensis, ibidem contra hæreticos negotium fidei persequentes, in aula ipsius Comitis, in nocte Ascensionis Domini, ab inimicis Dei & fidei fuere atrociter interfecti. Bernardus Guidonis, qui eodem XIII seculo floruit, factus Episcopus Lodovensis, in Commentario de rebus Ordinis Prædicatorum, Glorificavit, inquit, [miraculis,] tunc miraculis Martyres suos Dominus, & amplius glorificasset; sed incredulitas illorum, inter quos & a quibus passi sunt, sicut probabiliter creditur, impedivit.

[14] Sebastianus etiam de Olmeda in Magistro Ioanne Theutonico, cujus tempore paßi sunt, ista addit: [Sepultura] Quorum martyrium nocte eadem signis de cælo clarificare non destitit Dominus, luminaribus crucibusque ostensis super eos in æthere. Horum corpora, bestiis etiam volatilibus exposita, conventus Tolosanus intra templi sui ambitum recondere curavit. Horum duorum testimonia e Malvenda transcripsimus. Supra laudatus Catellus asserit, corpora horum Religiosorum Ordinis S. Dominici hoc tempore asservari in tumba lapidea seu marmorea, inclusa muro ecclesiæ Prædicatorum supra altare sacelli ad dextrū latus, e regione sacelli in quo est depositum corpus S. Thomæ Aquinatis, in sacello nunc S. Hyacinthi dicto. Addit Dominicus Maria Marchesius in sacro Diario Dominica, impresso Neapoli anno MDCLXXII, quod cum sacrista quidam, curiosus magis quam religiosus, aperiendi tumuli alte a terra locati causa, cœmentarium fabrum jussisset illuc ascendere admotis scalis; ad primum quem dedit mallei ictum, retusum ferrum in percutientem rediit. [Supra altare,] Qui conterritus cum descendisset, veniamque præsumptionis temerariæ poposcisset, evanuit dolor ex ictu repercusso nascens. De eisdem agunt S. Antoninus, parte 3 Historiæ, tit. 23 cap. 10 §. 4; Leander Albertus, de Viris illustribus Ordinis Prædicatorum lib. 2 pag. 56; Abrahamus Bzovius, in Annalibus ad an. 1242 num. 5, & paßim Ordinis Prædicatorum Scriptores historici.

[15] Nec defuerunt sibi Scriptores Ordinis Minorum in suis Martyribus recensendis, e quibus Bartholomæus de Albizis Pisanus, lib. 1 Conformitatum fructu 8 par. 2, agens de loco Tolosæ ista scribit: [B. Stephanus ex Abbate Ordinis Minorum.] In loco Tolosæ jacet Frater Stephanus; qui cum prius esset Abbas magnus, dimissa Abbatia factus est Frater minor. Hic cum esset Inquisitor in partibus Tolosanis, ab hæreticis occisus, corona martyrii meruit coronari. Ibidem jacet Frater Raymundus ejus socius, qui etiam martyrio cum eodem coronatus, juxta est sepultus. Secuti paßim alii & cum illis Arturus in Martyrologio Franciscano & Waddingus ad hunc annum num 3, ubi eadem, quæ supra retulimus, narrantur. Idem in Indice Martyrum cum Scriptoribus edito, ista ad nomen Stephani de Narbona. de utroque scribit: Factus hic Sanctæ fidei Inquisitor una cum Raymundo Carbonerio. Ab hæreticis capti, nudati, plumbo liquato ac ferventi pice & resina perfusi, atque semiusti, martyrii palmam consecuti sunt die XXIX Maji. [Inscriptio sepulturæ B. Stephani] Quæ porro fieri potuisse non negamus, sed facta esse ne quidem asserit ipse Waddingus in Annalibus, qui citantur, aut etiam tomo 7 in Additionibus ad Tomum primum, ubi ex Catello loco supra indicato eorum sepulturam describit, scilicet in sacello infra navem ecclesiæ, posito utrique separatim tumulo, super altare columnis marmoreis innixo. Primo hæc insculpta sunt verba litteris aureis, hoc modo. Hic jacet Beatus Martyr Stephanus, Albigensium gladiis pro Christo cæsus: cujus Reliquias recognovit Reverendus Pater a Messana anno MDCIX, [B. Raimundi socii,] Octobris XXIX. At secundo ista verba. Hic jacet Beatus Martyr Raymundus, Albigensium gladiis pro Christo occisus anno MCCXLII, cujus Reliquias recognovit Reverendus Pater a Messana anno MDCIX, Octobris XXVI. At B. Raymundi Scriptoris, & Bernardi Clerici ejus, Sepultura in Ecclesia S. Stephani hac inscriptione exornata legitur apud Catellum, IV Kalend. Junii obiit R. Scriptor, Sacerdos & Canonicus istius loci, [B. Raimundi Archidiaconi, & B. Bernardi:] & Archidiaconus Villæ-longæ, qui fuit interfectus cum Inquisitoribus hæreticorum apud Avignonet, anno Domini MCCXLII, & cum Bernardo ejus Clerico, qui sepelitur cum ipso.

[16] Supra indicatus Stephanus, quia ante fuerat Abbas, refertur a Menardo lib. 2 Observationum ad XV Martii: a Saussajo in Martyrologio Gallicano ad XIII Martii, at postea cum reliquis Martyribus memoratur in Supplemento ad diem XXX Maji, loco hujus XXIX, qui tunc conveniebat in diem Ascensionis, quo cyclo Lunæ VIII, Solis XIX, & littera Dominicali E, Pascha celebratum fuerat die XX Aprilis. Hac si examinasset Marchesius, non dixisset noctem Ascensionis, qua paßi omnes sunt, anno MCCXLII incidisse in XVIII Maji; [male referuntur 18 Maji.] neque ad istum diem eorum memoriam retulisset in suo Diario. Invenerit fortaßis alicubi relatos XXVIII, tamquam in Vigilia Ascensionis mortuos, idque per cyfram obscurius expressam, itaque ex 28 fecerit 18.

[Annotata]

* al Reginaldus

* Clausianensis

* alv. Arnaldus

DE BEATO MARQVARDO,
ORDINIS MINORVM, MONACHII IN BAVARIA.

ANNO MCCCXXVII

SYLLOGE HISTORICA.
De miraculis ejus, sepultura, translatione.

Marquardus, Ordinis Minorum Monachii in Bavaria (B.)

D. P.

Obiit anno millesimo trecentesimo vicesimo septimo (ut ad eum annum scribit Lucas Wadingus tom. 3 Annal. Minor. num. 14) Monachii in Bavaria Fr. Marguardus Weismaler, Laicus sive Conversus, vir miræ patientiæ & devotionis, quas in diuturna infirmitate confractus membris exhibuit. Post mortem multis miraculis claruit: [Elogium ex Wadingo] atque inter hæc puellam cæcam illuminavit, tres contractos sanavit: cujusdam auri-fabri filium ad sepulcrum ejus orantem, dum ibi versaretur B. Joannes a Capistrano, & alium a calculi dolore sanavit. Sepultus prope altare S. Georgii, exhumatus est anno millesimo quingentesimo quinto, post obitum centesimo septuagesimo octavo, & honorifico conditus sepulcro in profesto S. Felicis Papæ & Martyris. Hæc Wadingus, qui ejusdem meminit tom. 2 ad an. 1289 num. 49, cum de fundatione Monachiensis conventus agit: atque ibi absolute B. Marquardum appellat. Franciscus Gonzaga 3 parte de origine Seraphicæ religionis in provinc. Argentinæ, [& Gonzaga,] Conv. 1, non Laicum, sed Sacerdotē, videtur facere, dum Patrem appellat: ita enim scribit: Eadem in ecclesia, honestissimo tamen loco, corpus beati Patris Marquardi de Weismaler, qui post diuturnam gravissimamque infirmitatem, cum sanctissime obiisset, & cæcum illuminavit, & contractum hominem pristinæ rectificationi restituit, ac plurimis aliis miraculis claruit, reconditum est.

[2] Facta est ejus Translatio, ut ex Wadingo diximus, pridie festi S. Felicis Papæ & Martyris, [Memoria apud Arturum 29 Maji.] sive XXIX Maji, anno MDV. Ideo Arturus a monasterio in Martyrol. Franciscano, cum ejus Natalem ignoraret, eo die illum retulit, his verbis: Monachii in Bavaria B. Marguardi Confess. signis & portentis illustris. At Ferrarius in generali Catalogo Sanctorum XXIX Iulii eum locat: Monachii in Bavaria, inquit, B. Marquardi Ordinis Minorum.

[3] Quod Arturus scribit, eumdem videri Maguardum esse, sive Marguardum, aut Marcoaldum, vel Marcuatum, [alius Marquardus Wratislaviæ sepultus.] quem Pisanus memorat Wratislaviæ sepultum, id nobis haudquaquam probatur. Extaret enim aliqua translati Monachium ejus corporis memoria & causa proderetur tam longinquæ translationis. Hactenus de Marquardo jam olim commentatum nostrum Bollandum invenio, nescio qua occasione; nulla, quod miror, facta mentione Matthæi Raderi nostri in Bavaria sua Sancta, iconibus pulcherrimis illustrata, parte 1 pag. 155, repræsentantis accursum infirmorum ad ejus sepulcrum; cujus lapis modice elevatus de terra ipsius effigiem exhibet in habitu Minorum, capite radiatam atque supinam, complicatis ante pectus manibus. Idem, in descriptione adjuncta, ipsius Conventus Monachiensis Codicem MS. allegat, ubi hæc habeantur, suntque fons eorum quæ supra legisti ex Waddingo. Ipsum accipe.

[4] Eodem anno MCCCXXVII, in Monaco urbe Bavariæ obiit Fr. Marquardus Weismaler, [Prima prioris notitia ex veteri Ms.] Ordinis Minorum, vir miræ patientiæ & devotionis. Hic cum multis annis esset infirmus & contractus, pervenit ad tantam perfectionem, ut post mortem multis miraculis coruscaret. Nam puellam cæcam illuminavit, tres contractos sanavit, & filium cujusdam fabri de Monacho, ad sepulcrum ejus orantem, tempore beatæ memoriæ Joannis de Capistrano (id est anno MCCCCLVI) ac alium quemdam a dolore calculi totaliter sanat; devotas personas, ad ejus sepulcrum pro suis angustiis orantes & patrocinium ejus invocantes, consolatus est. Sepultus fuit juxta altare S. Georgii, in dicto conventu: cujus ossa de tumulo levata sunt anno Domini MDV, post ejus obitum CLXXVIII, in profecto, S. Felicis Papæ & Martyris. Raderus addit, istud altare S. Georgii commutatum nunc esse in novum altare S. Francisci: in cippo autem seu saxo sepulcrali jam rupti hoc Epitaphium legi.

Condita Marquardi penes hoc altare Beati
      Ossa, peregerunt mira, favente Deo. [Epitaphium.]
Ex utero cæcæ lux reddita clara puellæ,
      Sæpius infirmis hic quoque parta salus.
Qui patiens, humilis, contentus vixit & æger,
      Post sua Marquardus funera, tanta potest.

Idem hoc Epitaphium refert Franciscus Haroldus, Epitomator Wadingi, ad annum 1327 num. 5.

[5] Pro eo quod Raderus allegat Ms. invenitur hodie in conventu Chronologia monasterii, recentiori opere condita, quæ diei XXIX Maji bis adscribit illius mortem, forsitan exemplo Arturi; dicitque quod sedecim annos manibus pedibusque contractus & nutritus ut infans, admirandum patientiæ exemplum præbuit: deinde subjungitur, quod hodie, in deaurata metallina capsa ornatus, in altari maximo, inter alias insignes Reliquias, velut domesticum decus, [Translatio in novam arcam.] publicæ venerationi honorificentissime exponitur. Inter eos vero, qui de ipso cum laude meminerunt, nominatur ibidem etiam celeberrimus Sanctorum Bavariæ scriptor, Matthæus Raderus S. I.qui cum anno MDCXV ediderit suum primum tomum, ubi de Marquardo, & obierit anno MDCXXXIV; credibile fit serius etiam scriptam esse prædictam Chronologiam, adecque recentis plane memoriæ esse translationem secundam, de sepulcro in prædictam arcam.

DE B. ANDREA CHIO
MARTYRE CONSTANTINOPOLI SVB TVRCIS.

ANNO MCCCCLXV

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Acta quomodo Romæ scripta, & ipse ibidem habitus Martyr.

Andreas de Chio, Martyr Constantinopoli (B.)

D. P.

Georgius Trapezuntius, vir in Creta natus, sed qui a Trapezunte Cappadociæ civitate nomen sibi imposuerat, quia ad eam genus paternum referret, temporibus Eugenii Papæ ejus nominis IV, circa annum MCCCCXXX, Romam venit; [A Georgio Trapezuntio, Secretario Papæ,] atque ibi Gymnasio præfectus, annos multos Rhetoricam ac Philosophiam docuit; postea a Nicolao V Eugenii successore, adeoque circa annum MCCCCL, Scriba Pontificius factus fuit: Gesnerus in Bibliotheca Pontificium Secretarium appellat. Multa hic e Græcis vertit, nec pauca ipse Latine scripsit; quæ, prout partim Venetiis, partim in Germaniæ urbibus a typographia celebrioribus edita sunt, longo ordine enumerat prædictus Gesnerus. Præter illa Romæ scripsit, nescio an & imprimendū curaverit, Martyrium beatissimi Martyris Andreæ de Chio, quod Constantinopoli obiit, anno primo Pauli II Summi Pontificis, creati XXX Augusti anno MCCCCLXIV; primus proinde adhuc in cursu erat, sequentis anni die XXIX Maji, quando Andreas obiit; cujus ipsius anni MCCCCLXV mense Novembri, Constantinopolim se venisse ait Trapezuntius, initio prædicti Martyrii, quod excusum habetur in secunda Suriani Operis editione; sed in ultima, post mortem Surii curata, [scripta Acta,] non sine scrupulo: quia, qui Trapezuntii opera enumerant, hanc Vitam inter illa non recensent, neque scriptores illius temporis ullam hujus mentionem faciunt.

[2] Verum hunc scrupulum cunctis eximere potest Gerardus Ioannis Vossii, [etiam judicio Gerardi Vossii.] de Scriptoribus Latinis libri 3 Caput 8, orsus ab ejus encomio, quod & nos ejus verbis alio charactere expreßis dedimus; ubi de Trapezuntii stylo disserens, indicansque eum ex Erasmi judicio virum quidem egregie doctum, deque re litteraria optime meritum, sed absolutiorem eo fuisse Theodorum Gazam, illius æmulum; non auderet suum suffragium addendo scribere, quod est verissimum, nisi Trapezuntii characterem cognitum optime habuisset, vir in talibus discernendis non minus acutus quam sincerus; Catholicæ tamen unionis exors, adeoque minime suspectabilis in causa Sanctorum, quorum laudibus pro sectæ Calvinianæ originario vitio parum afficiebatur. Hic ergo cum Trapezuntii scriptum censeat, ac solum nominatim laudet B. Andreæ de Chio Martyrium, idoneus nobis auctor est, quemvis scrupulum deponendum. Nam quod alii ejusdem temporis scriptores Latini non meminerint rei Constantinopoli gestæ, haud valde mirum est. Scripsit autem Georgius; quæ recenti adhuc memoria ab oculatis testibus audiverat: & scripsit ex peculiari erga Martyrem devotione, qua se obligaverat in periculo naufragii constitutus, biennio postquam Romam rediit. Obiit idem ætate decrepita, sed aliquot annis prius, quam statuat Voßius, ex eoque Labbæus noster, annum indicantes MCCCCLXXXVI; siquidem Andreas ejus filius, teste ipsomet Voßio, in Præfatione ad paternam Ptolomaici Almagesti versionem, Sixto IV inscripta, excusat patrem, quod morte præventus non potuerit opus perficere. Atqui ipsemet Sixtus obiit anno MCCCCLXXXIV, Pontificatus sui XIII expleto.

[3] Non veremur autem, ne, Beati titulum dando Andreæ, in Constitutiones Vrbanianas impingamus. Siquidem illum ei, annis CLX priusquam hæ conderentur, sciente & legente Pontifice Romano, dedit Georgius. Idem fecit in suis Annalibus ecclesiasticis, Romæ post dictas Constitutiones excusis, Baroniani operis continuator Odoricus Raynaldus, rursumque in eorumdem Annalium Epitome ibidem Romæ impressa: ut nihil dicam de Andrea Saussajo, Tullensi in Gallia Episcopo, qui sub auspiciis Alexandrii VII Parisiis edidit opus suum de S. Andrea. [Ipse Andreas Romæ habitus Martyr,] Hic auctor lib. 2 cap. 4 ostendit, Multos extitisse Sanctos, qui Andreæ sortiti nomen, illud auctius præclaris suis meritis condecorarunt: atque Articul. I Complectens Sanctos hujus nominis illustriores, & sub eo titulo recensens sanctos Martyres, decimum quidem ponit Andream a Turcis interemptum; sed subjungit ex Martyrologio Franciscano plures, quibus Beati titulum putamus dari non posse, citra novam ac specialem Sedis Apostolicæ licentiam: dißimulo quod etiam erret in anno, quem 1406 scribit pro 1465.

[4] Baronium ipsum quid impedierit, cur Andream non insereret recognitis a se ac multifariam auctis Romani Martyrologii tabulis, haud equidem video; [cur non relatus in Martyrologium?] nisi quod non habuerit secundam Surii editionem, solum quinque annis posteriorem prima, nec multo auctiorem. Nam qui honorem illum detulit, Popponi Abbati Stabulensi ad XXV Ianuarii, eo tantum quia Vitam & mircula legebat in Surio, licet alioqui nec hic nec alius quisquam, nequidem Stabulenses Monachi, eatenus ipsi dedissent Sancti titulum; non puto quod voluisset Andream præterire. Nisi forte existimet aliquis veritum fuisse, ne schismaticis Græcis ea res animos adderet ad pervicaciam, si hominem suarum partium invenirent Romanis fastis adscriptum. Ast necdum triginta anni erant elapsi, quod Ecclesia Græca unionem Romanam professa erat in Concilio Florentino; & licet ab ea cito resilierint multi, simplici & pio vulgo, schisma vix potuit imputari ad culpam, multo minus Christiane fortiterque agentibus, atque pro fide vera usque ad sanguinem ac mortem & quidem crudelißimam ferendam decertantibus, quemadmodum fecit hic B. Andreas. Præterea si hujus ætatem, anno MCCCCLXV mortui, revocemus ad calculos; inveniemus eodem anno natum, quo dicta Vnio Ecclesiarum fuit conclusa. Anno siquidem MCCCCXXXIX ad æstatem vergente id factum est; & Andreas erat viginti septem annorum juvenis, quando Constantinopoli martyrium reperit: qui anni, prioribus additi, ad numerum anni MCCCCLXV nos perducunt: ut videri poßit eum jam tunc elegisse Deus, velut primum novæ unionis fructum, qui sua morte, Græcis æque ac Latinis in exemplum proposita, ostenderet, quia non est personarum acceptor Deus; sed in omni gente qui timet eum & operatur justitiam, acceptus est illi, ut ait Petrus Act. 10, v. 34.

[5] Vt tamen constaret (quod sane non constat) Andreæ parentes vel numquam renuntiasse schismati, vel in ipsum esse cum plerisque relapsos, [sed neque hoc vero obfuisset Martyrio.] & in eo Andream educavisse, ignorantia non solum invincibili (ut idiotis plerumq; accidit) sed etiam vincibili & culpabili, potuit nihilominus Andreas & credi debet, hoc si quid erat culpæ suo sanguine diluisse, eo qui constantiam dabat qua tormenta vinceret, etiam caritatem inflammante, qua excluderet omnem veræ pietati contrarium affectum. Ita sane de istiusmodi athletis credere se monstravit tota Orientalis Ecclesia, quando in numero Martyrum colendos recepit illos quadraginta duos, sub Theophilo Imperatore Iconomacho copiarum Duces, in Amorii excidio captos a Saracenis, atque in Syriam abductos, ibique ob constantem Christiani nominis confeßionem trucidatos. Nec eosdem dubitavit Baronius Romano inserere Martyrologio; & hoc, non quasi ignarus temporis & impietatis tunc in aula grassantis, atque adeo ministros Imperatoris plerosque attingentis; siquidem in suis Annalibis eorum meminit ad annum 841 num. 3 ubi cohortem quadraginta duorum Martyrum appellat quorum præcipui nominati sunt Theodorus, Theophilus, atque Baburzicus, Duces exercitus. Etenim non ignoravit Baronius, ista scribens, eum exercitum fuisse Imperatoris Theophili, de cujus impietate multis ipse agit, & cujus communioni numquam illi sciuntur expresse renuntiasse; quod tamen eodem animo supponuntur facere voluisse, quo statuerunt temporalia omnia, etiam vitam, pro Christi fide contemnere, adeoque & gratiam Imperatoris, si de ea quæstio tunc fuisset.

ACTA
A Georgio Trapezuntio Romæ scripta statim post rem gestam: ex Laurentio Surio.

Andreas de Chio, Martyr Constantinopoli (B.)

BHL Number: 0444

A GEORG. TRAPEZ.

Quando jam triennio e Creta Constantinopolim navigassem, [Post Philosophi unius defectionem,] universam illam urbem cum Galata simul in admiratione atque gaudio reperi non parvo, propter singulare & inauditum multis temporibus Andreæ de Chio pro Jesu Christi confessione a martyrium: fuit enim paulo ante mirabili constantia per gratiam Dei gestum. Nam ego quidem mense Novembri applicui, anno ab incarnatione Domini MCCCCLXV b, Andreas vero martyr Christi præcipuus XXIX die mensis Maji, ejusdem anni coronam martyrii misericordia Christi consecutus, in cælos ascendit ad eum, pro quo multos cruciatus sustinuit. Verum quod admirabilius rite consideranti videbitur illud est, quod nisi Andreæ martyrium divinitus destinatum divina gratia Christianis opem tulisset, & animos eorum firmasset, magna in eos clades ac ærumna ingens ab inimico generis humani, procellæ in morem; fuisset effusa. Quidam enim, quem honoris causa non nomino, ex Trapezuntana ortus urbe, Peripateticorum Philosophiæ Professor, sive sua sponte (ut multi ajunt) sive impulsus nescio, nec si sciam dicere ausim; Crucem Domini negavit, & Mahumeto adhæsit.

[2] Quare Turcarum c Rex elatus, virum quemdam, cujus nomenme fugit, ipsumque Trapezuntium, [ad eamdem frustra solicitatur miles Trapezuntius:] militiæ peritissimum, in carcerem conjecit; dignum ratus, ut Philosophum concivem suum volens nolensve imitaretur: cupiebat enim ejus opera uti in re militari: cumque Christiano non confideret, ad Mahumetum intrudere cupiebat. At ille animo Martyr; Philosophus, dicebat, in deliciis educatus, majore spe ipsarum Christi crucem negavit: ego autem, qui pro Imperatore meo d mortali tot tantosque labores, cum Scythis bella gerens, tuli vulneraque excepi (dixit, & aperto pectore, cicatrices ostendebat) pro Imperatore cælesti mortem timebo? Absit a me tanta insania. Quæ mens præterea esset mea, vel potius quæ stultitia, veritatem doloris fugiendi causa prodere, ac æterna cælestiaque regna repudiare, Mahumetoque adhærere, ut bellorum labores subeam, pericula magna pro Imperatore mortali suscipiam, gladios in Christianos Christianus ipse natus distringam; & denique in mortem ruam, quam fugiendam censuit Philosophus, ut in æternam ac veram mortem deferar præceps? Hæc ille.

[3] [interim CP, venit Andreas] Verum dum hæc Constantinopoli fierent, Andreas febribus graviter laborabat, cœlibemque se perpetuo fore reginæ misericordiæ Virgini vovit, si evaderet. Sedatis illico febribus, paulo post quasi ex morte surrexit, & albis se vestimentis induit, ut scilicet numquam oblivisci posset munditiem corporis, quam Creatoris obtulit Matri. Constantinopolim deinde petiit, non ut mercator aut vagus quidam magnarum urbium visendarum cupiditate: summa enim in juvene viginti & septem annorum gravitas atque constantia illucebat: raro quis inane verbum ab ore ipsius excidisse audivit: a joco enim penitus erat alienus. Cur igitur ivit? A gratia Dei, ut ego arbitror, ad martyrium vocabatur, ut ipse in cælis Christo cum aliis Martyribus assisteret, & omnibus prodesset, qui Philosophi sive levitate sive terrore fuerant conturbati. Statim cum in urbem applicuit, accusatus fuit, quod cum Christianis conversaretur, ecclesiasque viseret quasi Christianus, summa cum religione ac devotione, [& falso accusatur fidem negasse:] homo qui Crucem Alexandriæ negavit, conculcavit, sputis fœdavit, & demum in stercora projecit. Hæc mercatores Ægyptii, qui tunc in urbe aderant, ad judicem detulerunt; seque ipsos vidisse eum negantem, confitentemque quod Mahumeto adhæreret, audivisse attestabantur.

[4] Trahitur in judicium Andreas iniquum, accusationeque recitata, numquam se a Chio, ubi natus educatusque fuit, nisi tunc recessisse affirmabat; idque multis testibus approbabat, universamque Chii civitatem hoc ipsum scire ajebat. Judex iniquus hac in re non esse audiendos Christianos censebat. [licet inveniretur non esse circumcisus,] Tunc Christianorum multitudo, quæ circumfusa stabat; Si, inquit, Christianorum testimonium in hujusmodi causa refutandum est, Mahumetistarum quoque similiter non recipiendum: nam sicut nos Christianum falso accusatum juste defendimus, sic Mahumetistæ accusationem suorum veram esse contendunt. Quare prætermissis testibus, res ipsa quærenda est. Non aliter igitur, quam Judæi secundum Mosaicam legem, circumcidi suos Propheta vester jussit: quare si genitalia hujus membra simili nota læsa sunt, morte jure plectetur: sin minime, cum ipsa re causa determinetur sua, & nil ambiguitatis hominum animis remanebit. Spoliatur interea miles Christi, nudusque a tanta multitudine aspicitur: nullum in eo indicium, nulla circumcisionis macula, nullum Mahumetistarum apparet vestigium. Exclamant ex lætitia Christiani, confunduntur adversarii, & victi penitus prosternuntur: nisi diabolico astu adiuti, exposuissent moris esse in Ægypto, minoris homines ætatis circumcidi; majoris, si ad Mahumetum Dei Prophetam convertantur, circumcidi si volunt; si vero abhorrent circumcisionem, nullo cogi modo posse: quoniam melius sit lucrari animam hominis, ex toto nobis corde adhærentem in ceteris omnibus præter circumcisionem, quam rejicere quoniam circumcisionem reformidet. His rationibus, vel magis quia sectæ favebat suæ, confusus Judex, nullam pronuntiare sententiam velle in re tanta dixit, nisi Regem consuluerit: ita enim moris est in causis ambiguis & arduis.

[5] Regem igitur, in carcerem conjecto milite Christi, consultum adiit: cui omnia cum retulisset, interrogatus de ætate ipsius habituque omni corporis; Juvenis, inquit ipse, animo invictus atque magna statura est, grandibus ossibus atque nervis convallatus. Rex, tales homines habere in militia cupiēs; Vade, [tamen damnatur capitis nisi fidem neget.] inquit, & primum illi, si noster voluerit esse; offerimus centurionatum in militia nostra: deinde, prout in virtute ipsum valere conspexerimus, ad majora provehemus. Quod si beneficiis non commovebitur, minis atque terrore ipsum concutias: & si neutra poteris prævalere via, capite plectas. Altero igitur die, producto ipso, primum Regis pollicitationes proponuntur mirabili cum amplificatione, Quod caput statim eris, Andrea, centum militum; & a privatorum tractus conditione, cum principibus connumeraberis: quod facile virtus & diligentia tua extollet te ad majora. Verum cum Martyr Christi, nihil respondendo, contemnere oblata videretur; qui circumfusi erant veritatis hostes, alii argentum atque aurum, alii vestes, alii supellectilem variam pollicebantur: cumq; in silentio acrius perseveraret, Quid, inquiunt, ne verbis quidem tuis nos dignos putas? Digni quidem, ait, vos estis multo majoribus, quam ego dicere aut excogitare queam: sed res, quas offertis, nulla responsione sunt dignæ. Quid enim caducam hanc vitam atque mortalem putatis magni aliquid habere, quo cælesti sit præponenda? Erras, ipsi respondent: nam nos, & ad illam tibi viam aperire studemus, & hanc insuper tibi felicem reddere conamur. Non cohærent, inquit, caduca æternis, non felicibus misera, non profana beatis. Sed quid opus est verbis? Ego felicitatem hujus seculi nihili facio: ego crucem, passionem, sepulturamque Christi mei numquam, auxilio illius fretus, negabo. Statuite in me quidquid malueritis: unum rogo, ne me verbis amplius tentetis.

[6] His dictis, conjectus illico in carcerem, vinculis catenatus, pedibus atque manibus alligatus, ad meridiem sequentis diei, qui fuit XX Maji, jacuit. Post meridiem statim protrahitur, & in partem urbis, quæ Orientem spectat prope mare, ducitur; ubi ad palum nudus alligatus, flagellis atque loris cæditur, acriusque quam dici possit. Principio flagellorum & verberum contremuisse dicitur, [Dire flagellatus] & manibus ad pectus contractis, ad digitis in pugnum compressis, magna exclamasse voce, Virgo Maria, adjuva me. Inde pedibus altero ad alterum adductis stetit rectus in eisdem vestigiis (mirabile dictu!) usque ad solis occasum. Interea dum miles Christi his cruciatibus exercetur, Trapezuntius ille, de quo supra retuli, e fenestra turris, in qua fuerat inclusus, prominens clamabat: O felicem Christianum, o beatam, quæ te genuit, insulam! o nobilissimum atque omni laude dignum genus, unde ortus es! Utinam istic essem tecum, ut eadem paterer pro Christo! Hæc aliaque vociferabatur, martyrii coronam, ut arbitror, desiderans. Carnifices autem Andrea reducto, multis pretiosa membra, flagellis lorisque fœde dilacerata, ungunt unguentis; cibum quoque atque potum, ad fulciendam in corpore animam, de medicorum consilio, quorum multi ac peritissimi aderant, obtulerunt; ac aquam, in qua non parvum defæcati auri pondus bullierat, [linitur unguentis medicis:] conducunt ad bibendum. Id faciebant, quo longior vita ejus aliquid ad negationem Crucis afferret, simul & ostenderent, quanti vitam facerent ejus: forte etiam, quoniam cum Christianis enutriti sunt, & nonnulli eorum Christiani fuerint; nec ignorabant, quomodo Martyres Christi olim in die cruciabantur, & in nocte convalescebant; quare, timentes ne id divinitus eveniret, medicamentis suis occultare veritatem studebant.

[7] Vigesima prima ejusdem mensis die, rursus producitur, denudatusque ferreis unguibus tergora, quæ pridie ejus diei fuerant flagellata, dilacerantur, nec quidquam aliud fecit, dixitque miles Christi; quamquam prius contremuit in principio, manusque ad se adduxit, digitos in pugnos contraxit, pedes in iisdem vestigiis tenuit, magnaque voce clamavit; [idem sequenti die fit.] Virgo Maria, juva me. Sic Trapezuntius etiam eadem, quæ pridie vociferabatur, e turri iterum atque iterum repetebat. Adveniente nocte, unguentis illinitur similiter; & medicamentis atque aquis, in quibus magna virtus auri fuerat infusa, sustentatur, quasi caram Crucis hostes salutem ejus haberent; magnam iis rebus inesse virtutem prædicantes, Spiritus sancti gratiam in medicorum peritiam, cibique ac potus commoditatem derivantes. Illucescente namque die, sanus omnino Martyr Christi apparuit, quæ res medicamentis fieri non potest; quæ cum naturaliter agerent, longiore indigent tempore, frequentationeq; conveniente, nec nisi digesta in dubium aliquid conferunt: quod tamen minime facere possunt, si denuo corpus ac sæpius exagitetur, sive etiam atrocius crucietur: nam quæ virtus opem afferre potest præter divinam? Profecto nulla.

[8] Vigesima secunda ejusdem mensis die, producitur similiter post meridiem; ac manus & pedes sic torquentur, ut ne digitorum quidem articuli, [& tertio ;] nec cubiti, nec genua in locis suis remanerent, sed locis suis omnia salirent: qui dolor maximus omnium est. Cetera similiter gesta dictaque, non ab ipso solum (qui tamen nihil aliud, nisi, Virgo Maria juva me, in principio dolorum, idque semel clamabat) verum etiam a Trapezuntio illo, qui martyrium sic expetebat, ut multis, etiam Mahumetistis audientibus sæpius repeteret, quæ dicta superius sunt: medicorum quoque diligentia similiter, imo etiam major fuisse dicitur. Vigesima tertia die incolumis sanusque, non medicorum arte, sed illius primi Martyris & Domini omnium Jesu Christi, productus Andreas, novo genere cruciatus vexatur: humeros carnibus per gladios denudant, studentes semper, ne celerior mors ipsum invaderet. Sperabant enim, si non acerbitate ac magnitudine dolorum, attamen diuturnitate se victuros; sed derisi tandem jacuerunt. Declinato die reducitur, sicuti superioribus diebus, dictis factisque, medicamentis quoque non aliter quam prius adhibitis. Die vigesima quarta ejusdem mensis, eodem modo fiunt omnia, eodemque in loco quo e; pridie clunes carnibus novaculis spoliantur, non subito, sed cum mora, ut doloris acerbitas magis sentiretur. Cetera omnia similiter acta, [deinde quotidie excoriatur per partes,] ut in superioribus diebus, dictaque eodem modo etiam a Trapezuntio, Martyre animo atque voluntate, qui illis diebus, quibus Andreas patiebatur, similiter e turri clamitabat. Die vigesima quinta, partes pedum, quæ inter genua clunesque sunt, carnibus similiter denudantur: cetera eodem modo dicta gestaque fuerunt. Vigesima sexta die, suræ, id est, carnosæ partes pedum, quæ sunt intra genua & * poplites, similiter carnibus denudantur; ceteraque facta, dicta, procurata similiter fuerunt. Vigesima septima die, femur, quæque circa ipsum sunt corporis partes excoriantur. Vigesima octava die, totum corpus a capite ad pedes verberibus cæditur, ut doloribus renovatis, tandem moveretur. Maxilla quoque una uno ictu denudata carne fuit, quam Christiani rapientes servarunt, fuitque in monasterio f B. Francisci inusitato fragrans odore atque mirabili.

[9] Vigesima nona ejusdem mensis die, anno primo Pontificatus Papæ Pauli Secundi, ultimo producitur Andreas de Chio, [ac denique die 8 plectitur capite,] martyr Christi præcipuus, in locum solitum ad Orientalem urbis partem, prope mare, sanus, vivax, vultu læto, decora facie. Mahumetistæ his rebus moti, medicamentorum virtute sic factum asserebant, & ingratitudinem illius accusantes; Non vides, clamabant, Andrea? Tuæ vitæ cura nobis habita est: nostro studio, imo Regis ipsius, incolumis es; & virtute medicamentorum, & Mahumeti gratia; qui te vult deliramenta Christianorum de cruce ac passione Jesu despicere: quæ beneficia quoniam ingratus non sentis, morte morieris. Non est mors sic mori, ait, sed vita. Quare nolite putare, me verbis vestris terreri posse: nec medicamenta profuerunt, quippe quæ vel in minimis vulneribus vix post multos dies aliquid afferre possunt. Me autem Crux Domini nostri Jesu Christi, & Virgo Maria ad hunc diem conservavit atque reservavit. His dictis securi caput supposuit, & ad cælestia regna evolavit.

[10] Tunc mortis ejus ministri, ut Judex jusserat, caput & truncum corpus trahere velociter ad mare conantur. Exclamant Christiani, qui lacrymis effusis circumstabant, [& honorifice sepelitur,] quorum magna erat multitudo, sepeliendum esse mortuum, non in mare projiciendum. Illis resistentibus, Regiam ajunt majestatem esse consulendam, sepelirine velit ipsum jam mortuum, an in mare projici? Hoc audito, ipse Judex ad Regem procurrit, nec enim licet Judicibus, quando Regem consulendum esse audiunt, quidquam facere ulterius, nisi Regi prius referant. Sed Christianorum quoque Primates, quam velociter poterant Regem adeunt. Qui cum percepisset, quibus cruciatibus & quamdiu vexatus fuit Andreas, efferbuisse ira dicitur, & verbis in Judicem sic atrocibus usus fuisse, ut exanimis ne mutiret quidem Judex iniquus. Sed ea ira & illæ ingentes minæ simul cum verbis evanuerunt. Christianis deinde jubet, ut Andream honorifice, sicuti decet virum fortem, sepeliant. Qui apposito capite corpori suo, ad Galatam deportarunt. Aderat autem universus utrarumque urbium, Galatæ atque Constantinopolis, populus, viri simul ac mulieres, pueri atque puellæ, [in ecclesia D. Virginis.] liberi & servi, nec Christianorum solum, verum etiam Mahumetistarum multi, admiratione commoti, non pauciores quam decies decem millia: qui omnes, alii lacrymantes, alii laudes ejus prædicantes, & alii constantiam ac robur animi, alii prudentiam atque gravitatem, alii contemptum humanarum rerum, multi fidem in Jesum Christum, in crucem & passionem ejus, & in immaculatam Virginem devotionem narrantes. Tandem in Galatæ partem extremam versus Ortum, mari contiguam, devenerunt; ubi est ecclesia g Virgini Mariæ, si recte memini, dicata: ibi depositus jacet.

[11] His ita gestis, magna Rex exarsit cupiditate Trapezuntii viri illius, de quo supra diximus, liberandi: sed quia honeste id facere, nisi rogatus, [ubi diu post corpus incorruptum vidit auctor,] posse non judicabat; per quasdam, ut dicebatur, mulieres effecit, ut uxor illius pro marito supplicaret suo. Sic mors Andreæ atque martyrium, illum quidem palam, sed multos quoque alios a periculo liberavit, multos in fide orthodoxa confirmavit; eos, qui ante martyrium suum quavis ratione Mahumeto adhæserunt, pudore confudit, mœstitia affecit, ac inani denique pœnitentia & vexavit & vexat. His omnibus ego vehementer commotus, ardebam desiderio videndi corpus ejus: sed nive, frigore, glacieque detentus, hiemis marisque tempestate, illic fui. Vix mense Februario eam mihi oranti gratiam Deus intercessione Martyris concessit; vidique ipsum jacentem in sepulcro, nimium profundo, situ horrido, ea tamen integritate membrorum omnium, eo totius corporis colore & dignitate formæ, tali vultus splendore & habitu, ut non animum expirasse, sed dormire mihi leviter sub umbra videretur. Atqui jacebat loco ita humido, ut omnibus jam indumentis, quibus erat involutum corpus, putrefactis, nudum totum conspiceretur, præterquam quod genitales partes fragmento lini obtegebantur h. Exarsi cupiditate descendendi, tangendi, osculandi, pedes, manus, faciem præcipui Martyris; nec tantum loci humiditas, descendendique difficultas, quantum verba Presbyteri custodis, & spes posse id alias commodius facere, detinuerunt. Consilium deinde inivi cum Presbytero N. furto inde Romam reliquias illas deferre sanctas, resque jam ordinabatur: sed nescio quomodo ille deterritus, sententiam fidemque mutavit suam.

[12] Ego cum inde decimo octavo Martii die solvissem, statim primo die, [deinde a naufragio liberatus,] imo in ipsa solvendi hora, non in parvum incidi periculum. Cum nimbis contra flantibus inque saxa navem depellentibus, imploravi subito Martyris auxilium; promisique, si ad meos Romam incolumis devenirem, martyrium ejus summatim Latina lingua me conscripturum. Evasi maris & latronum pericula, quodque miraculo est, senex i ægrotusque hinc recessi, junior sanusque ac multo robustior remeavi; nec maris fluctuatio, nec terrarum itinera nimium aspera, quæ a Brundusio Romam æstatis tempore perducunt, mihi obfuerunt. Huc vero delatus, Martyris quidem nunquam fui oblitus, sed nocte ac die cum ipso fui. Ejus memoria fruebar; atque oculis aspicere putabam, non solum dormiens, verum etiam vigilans, jacentem ipsum in sepulcro. Promissionis autem meæ nunquam mihi venit in mentem, nisi post annos duos, dum Georgii Martyris k memoria celebratur. Nam cum ea die recolerem Georgii dolores, [& martyrium scribit an. 1468.] quos ille pro Christo Domino nostro subiit, illico pupugit animum promissionis memoria: nec enim minora toleravit Andreas, ne dicam multo etiam majora, propter conditionem temporum, in quibus nullo l juvantur exemplo, qui Christum amant; adeo in tenebris caritas intrusa marcescit. Itaque statim eo ipso die calamum accepi, & promissionis Debitum iam solvi. Tu vero præcipue Martyr Christi, precor intercedas ad Dominum nostrum Jesum Christum pro Ecclesia universali, ac amplificatione ipsius; pro summo Pontifice Paulo Secundo, cujus tempora martyrio tuo decorasti, perpetuaque fecisti: & sicut in Græcia perfidiam dejecisti, sic insurgentes in Italia Platonicos m intercessione tua reprime.

ANNOTATA.

a Surius invenit, Passione: sed prudenter censuit legendum, professione.

b Nimium scrupulosi fuerunt tertiæ editionis curatores, non ausi evidens sphalma, quo annus notabatur solum MCCCLXV, corrigere, nisi in margine; quod nos invenimus in nostro exemplari anni 1567, ipsius Surii, si non manu, saltem jussu correctum in officina, cum liber emptus est.

c Mahumetes II, qui anno 1453 Constantinopolim expugnarat, & Imperii Turcici sedem fecerat.

d Davidem Comnenum intelligo, ultimum Græcorum Imperatorem, quem idem Mahomet anno 1461, capta Trapezunte eique adhærentibus adhuc urbibus, abduxit occiditque cum liberis.

e Ita corrigo, licet impressum reperiam, in die.

f Conventum Constantinopoli jam inde ab anno 1304 habuisse Franciscanos, ex Epitaphiis nobilium Latinorumibi sepultorum probare nititur Waddingus in Appendice ad dictum annum, eumque adhuc extare ait; ex quo colligitur, agi de parte urbis quæ velut urbs altera trans sinum posita, olim Pera, nunc Galata dicitur, nec vi sed deditione venit in potestatem Turcarum, ideoque etiam servavit monasteria & ecclesias, cum libero ac publico Christianitatis exercitio, ubi & Societas nostra Collegium cum Gymnasio habet. Agit autem de Galatino S. Francisci monasterio etiam Cangius, lib. 4, cap. 6 §. 42, in sua Constantinopoli.

g Etiam hujus ecclesiæ & monasterii, tamquam adhuc extantis, ex Crusio meminit Cangius, lib. 4 cap. 2 §. 23.

h Operæ pretium foret intelligere, quo nunc in statu corpus istud sanctum ibi reperiatur.

i Scilicet natus annos 70.

k Colitur S. Georgius Martyr 23 Aprilis.

l Surius legerat, multo: quod contrarium est Auctoris menti.

m Videtur notare æmulos suos, quorum invidia denique coactus fuit Trapezuntius Roma excedere, seque Neapolim transferre; ubi comiter ab Alphonso Rege habitum, & publico cum liberis altum stipendio, filius ejus Andreas indicat, in sua ad Sixtum Papam Præfatione, de qua supraegimus ex Voßio.

* imo talos

DE B. PETRO PETRONO
CARTVSIANO SENENSI IN HETRVRIA.

ANNO MCCCLXI

[Praefatio]

Petrus Petronus, Carthusianus Senis in Hetruria (B.)

G. H.

Senensem urbem illustrarunt plurimæ utriusque sexus personæ, ob eximiam virtutem Ecclesiastica veneratione dignatæ, & in hoc nostro de Sanctis opere proferendæ: ex quibus hactenus dedimus B. Ambrosium Sansedonium & S. Catharinam Virginem Ordinis Prædicatorum; [Plures Senis Sancti ac Beati.] illum XX Martii, istam XXX Aprilis; B. Joachinum Ordinis Servorum B. Mariæ XVI Aprilis, B. Andream de Galeranis ob misericordiæ Sodalitatem institutam celebrem XIX Martii; eidemque Sodalitati in juventute adscriptos S. Bernardinum Ordinis Minorum XX Maji; & B. Petrum Petronum, Ordinis Cartusianorum, de quo hoc XXIX Maji agimus, quo die in Maggiano monasterio ex hac vita deceßit anno MCCCLXI.

[2] [B. Petri Vita a S. Ioanne Columbino Italice scripta,] Vitam illius & res præclare gestas scripsit Italice S. Joannes Columbinus, Fundator Ordinis Iesuatorum, adjutus a Nicolao Vincento socio suo. Fuerunt hi ambo intima amicitia cum B. Petro conjuncti, & optime omnia perscrutati: proinde infra sæpius de iis agitur, potißimum cap. 5, & varia annotantur. Vtrique suam vel maxime operam contulit Joachimus quidam, cui jussu divino, diebus ante obitum suum quindecim, B. Petrus arcanas multas suas extases ac revelationes aperuit: eidemque mandata dedit ad varios de vita corrigenda monendos; quorum etiam secreta intima revelabat Ioachimo, ad fidem ei apud ipsos conciliandam, prout late describitur in Vita. Hanc Latine ex Italico transtulit, ac copioso stylo exornavit Bartholomæus Senensis, Cartusiæ Florentinæ Monachus, in Prologo suo Lectorem de omnibus accurate instruens: ipsam autem in tres libros distinxit, ac libros in plura capita subdivisit, iisdemque suos titulos præfixit. Sed quia breviora sunt Capita quam nostro conveniat instituto, novam nobisque aptiorem formamus partitionem in capita prolixiora, quorum plerisque Annotata subjungimus, adjuti etiam Notis, ab auctore ad calcem appositis: [Latine reddita a Bartholomæo Senensi.] quas integras quivis poterit apud ipsum legere, plures enim minus necessarias judicamus. Nobis quidem multo optabilius fuisset, præ illa sic interpolata Vita, nancisci genuinum ipsius B. Ioannis Columbini contextum, eumque simpliciter Latinum facere: sed nulla hactenus aut Cartusianorum aut nostrorum Patrum diligentia profuit, ut vel apud Beringherios, unde acceperat Bartholomæus, vel alibi ille inveniretur: quandocumque tamen eum invenerit aliquis, sciat excipiendum a meis successoribus velut thesaurum ingentem, & operis Supplemento inserendum.

[3] Petrus Dorlandus Belga, apud Diestemium ABrabantiæ oppidum Cartusianus, anno MDVII vita functus, edidit libris septem Chronicon Cartusiense. In hoc cum quatuor prioribus libris (uti præfatur ad quintum) majoris Cartusiæ Patrum sanctorum laudes attigisset, [Titulus Sancti, Divi, Beati,] dein de diversis domibus Sanctos succincto sermone promit, libri vero quinti primum caput incipit, de B. Petro Petronio Senensi, ac mox ita exorditur: Inter hos primus occurrit Sanctus Petrus Petronius, Senensis, Pater admodum sanctitate venerabilis, Deo & hominibus vere dilectus … Hujus Divi Petri tam sublimis ubique sanctitas ac sanctitatis serenitas promicabat, ut multa miraculorum per populos luce claresceret; & plurimos a vitiorum tenebrosa caligine revocatos, ad verum justitiæ splendorem, qui Christus est, revocaret. Ecce ut jam tum appellatus sit Beatus Petrus, Sanctus Petrus, Divus Petrus. Ita Bruno Prior Cartusiæ & Generalis Ordinis apprebans historiam Vitæ, addit, Beati Petri Petroni Senensis Ordinis nostri Cartusiani. Imo primus Auctor Vitæ, Ioannes Columbinus ei præfixit hunc titulum: Vita gloriosi Sancti Petronis, Christi Confessoris, in calce vero: Absolvitur Legenda venerabilis Sancti Petronis, Christi Confessoris, Cartusiæ Monachi, qui vocatur Domnus Petro. Bartholomæus, qui suam Vitam Latinam inscripsit Cardinali Carolo Medici, [& Tutelaris,] optat Beatissimum Petronum ei Tutelarem exorare, & Divini Numinis cælestem Interpretem conciliare, hortans ut eumdem ipse Tutelarem veneretur & colat.

[4] [Imagines venerationi in Ecclesiis expositæ,] Ob hanc venerationem, formula professionis, in membrana suo chirographo exarata, in sacrario Maggiani templi asservatur, hoc exordio: Ego Petrus promitto obedientiam &c. Plures quoque ejus imagines venerationi expositas esse, indicat Bartholomæus in Prologo, tum etiam in Vita num. 11, corporis formam describens. Postea num. 45, addit, Patrem simul & Patronum, decus, præsidium & ornamentum suum, ab universa Senarum civitate Petrum haberi: [& peregrinationes factæ,] quem iconicum ducentos & quinquaginta annos & eo plus veneratur in templis. Præterea num. 54 & 55 describuntur frequenter, ad ejus sepulcrum & corpus inventum, peregrinationes, pietate maxima instituæ, & plurima eaque præclarißima patrata miracula: quæ omnia antiquam venerationem eidem delatam comprobant.

VITA
a S. Joanne Columbino Italice scripta.
Latine a Bartholomæo Senensi exornata.

Petrus Petronus, Carthusianus Senis in Hetruria (B.)

A. BART. SENENSI.

EPISTOLA DEDICATORIA.
Illustrissimo Principi ac S. R. E. Cardinali Amplissimo, Carolo Medici, Domnus Bartholomæus Carthusianus Salutem.

Quas paucis ab hinc annis confeci, Carole Princeps Auguste, lucubrationes in vitam resque sanctissime gestas B. Petri Petroni, [Card. Medicæi patrocinium optans auctor,] Senensis Cartusiani, coactus sum multorum rogatu absolvere, atque pro viribus, ut in lucem edantur, emendare, ne dicam expolire. Quod cum multo mihi factu facilius fuerit nunc temporis, quam antea rerum domesticarum distento curis; reliquum profecto videbatur, ut veteri more, quando Beato ipsi Petrono tutelæ ac patrocinii satis in ipso est, Patronum meis hisce lucubrationibus adlegerem; & hunc quidem virtutis laude, generis splendore, majorum gloria perbeatum, tum vero ad honestissima quæque propensa voluntate abunde pollentem. Quid enim in stadio virtutis ad utramque gloriam comparandam tam difficile, aut tam amplum, quod incitata studio voluntas non assequatur? Hæc reputanti, tu, Cardinalis Amplissime, in mentem venisti; quem ad Purpuratæ majestatis fastigium evectum, summas imperii dignitates tuarum virtutum splendore tuique ingenii præstanti exæquare, confiteamur necesse est; [eidem inter labores regendæ Ecclesiæ] qui te jam novimus, quique coram tuam admirabilem degustavimus humanitatem, dum singularis tuæ benevolentiæ in Florentinam nostram Cartusiam fruebamur officiis. Et cum talis tantusque sis, Princeps Præstantissime, in hoc tamen honore eam personam sustines, in quam cadunt non tantum omnes virtutes, verum etiam pondus & labor; quando, Divo Bernardo teste, numquam in honore sine dolore, in prælatione sine perturbatione aliquis esse potest: ac proinde cælesti indiges auxilio, opeque divina fulciaris oportet. Nempe nihil ut facias, nihil cogites, in quo statim decus as vera Christianaque pietas non eluceat, quæ omnia consilia atque præclaras actiones tuas moderetur & regat: prorsus, ut pro salute atque Ecclesiæ dignitate tuenda excubans, animo sanguinem ipsum pro ea quoque profundere sis paratus, cum opus esset. Id enim perampla istius punicei Galeri insignia abs te exigere, jam optime nosti; hoc ut præstes, avita tuæ Domus religio exposcit; hoc tui generis tot Heroum fama præcellens, totque tui sanguinis Summorum Pontificum nomen, vel numen potius, quorum tu heres virtutum es & obses, tibi plane, ut videmus, persuaserunt; hoc etiam germana Serenissimi Magni Hetruriæ Ducis Cosmi exempla, exquisitæ nempe virtutis, religionis, pietatis, singularis quoque clementiæ, ac optimo dignæ Principe in sibi subjectos populos beneficentiæ, abs te secundissime requirunt: idque naturæ vis generosa, eique probe obsecundans educatio, ad Serenissimæ Matris votum constanter approbarunt. Quæ singula operosum, ac difficile omnino aliis fuerit præstare; Carolo vero Cardinali Medici, in tam mirifica excelsi animi indole, quis aditum veræ laudis non patere, quis æternæ viam gloriæ non esse facillimam existimet? Quæ ut sit omnino (ut ego omnium maxime opto) Beatissimum Petronum nostrum tibi Tutelarem exorare, & divini Numinis cælestem Interpretem conciliasse velim. Qua enim sanctimonia insignis fuerit vir noster divinus, dum in humanis ageret, quemve apud Cælites locum obtineat gloria præcellens, ipse per te intelligere poteris; si quando, per plurimas easque gravissimas occupationes tuas, integrum tibi fuerit, ejus illustria facta legere. Ex capite namque decimo tertii libri plane animadverti potest, quæ præmia eum maneant, qui opem ejus poposcerit; quæque in terris ei subsidia pacis internæ divinitus promittantur, qui veneratione ipsum fuerit prosecutus. Nec mirum profecto. [B. Petrum offert in Tutelarem.] Tantam cum summi Regis potestate ac bonitate, eo impertiente, sanctissimi viri conjunctionem juris habent: quin etiam vel adhuc mortales, anticipata liberalitate, non raro cælestis dona dispertiunt. Accipe igitur, Cardinalis Amplissime, Petrum nostrum, tamquam Deo carum; eum pietatis studiis amplectere, eumque Tutelarem, ut dixi, adversus hujus blandientis seculi fallacias venerare & cole, ut apud præpotentem Deum tibi perennem impetret beatitatem. Mihi vero, altius quam par erat provecto, pro tua singulari in me humanitate ignoscas velim. Sed & siqui minus prudenter me fecisse putabunt, dabunt & ipsi veniam; quando currentibus ad metam, atque etiam appropinquantibus haud molestas esse cohortantium voces, haud displicere plausum, constat. Vale. Ex Cartusia Pontiniana prope Senas, quarto Idus Julii, MDCXIX.

PROLOGUS.

En tibi, amice Lector, vita factaque præclara B. Petri Petroni Cartusiani: [Auctor ob affectum erga B. Petrum] quæ mihi singulari Dei munere concessa, vel ex eo non imperitus rerum æstimator fateri poterit; quod cum jam inde usque a puero nosse cuperem, quæ olim fuerit in terris tanti viri sanctitas, cujus rei gratia ejus effigies ex vero scitoque antiquitus depicta, passim spectatur in urbe patria; neminem tamen inveniebam, qui satis tum mihi sciscitanti facere posset. Hac igitur cupiditate incensus adolescens, inde vigintiquatuor annos natus, Cartusianam in Florentino cœnobio amplexus sum disciplinam. In quo cum indies magis flagrans animi mei studium erga beatum Virum exardesceret, [ex Cartusiæ Florentina] nec quemquam apud nostros etiam tum esse cernerem, qui mihi avidius percunctanti hujus viri virtutem & sanctimoniam, aliqua saltem ex parte narraret, præter pauca quædam de admirabili ejus corporis inventione; vehementi quadam admiratione movebar, nec facile adduci poteram, ut crederem, quod quem iconicum Christianæ pietatis veneratione universa Senarum civitas suspiciebat in templis, quemque inter alia eximiæ religionis pignora gremio suo complectebatur; ejus illustria facta scriptorum præteriisset industria. Ergo dum hæc & alia id genus multa pro loco & tempore volvebam animo, Patrum meorum concessu Maggianam Cartusiam, prope Senas constructam, incolendam adeo. In quam vix pedem intuleram, atque ad peristylii locum, ubi auditione acceperam Beatum virum fuisse humatum, semel atque iterum desideriorum plenus accesseram; cum ecce tibi ad cœnobium ipsum cum nobilitate tum virtute præstantes viri aliquot, [ad Maggianam migrat.] mihi de facie penitus ignoti, ejus invisendi gratia, ut fit, adveniunt. Quos ubi jussus ad colloquium recepissem, post mutui sermonis officia, atque alia de re monastica, deque Cartusianorum vita & muneribus colloquia, unus ex illorum numero juvenis lectissimus, cui Actilio Beringherio nomen erat, hunc maxime in modum compellare me cœpit.

[2] Est mihi domi, Bartholomæe, pervetustus manuscriptus Codex, in quo capita rubricato pigmento pro seculo eleganter conspiciuntur exarata: quem codicem nuper e tenebris in lucem erutum, statim atque domum reversus fuero libentissime ad te perferendum curabo; non ut illum perlegas modo, verum etiam describendum, atque elegantius retexendum (sic enim loquebatur) suscipias; quod, ut facias, ipse tibi sum auctor. Non enim vereor, quin tibi pergratum faciam: [accipit Italicum Ms. de Vita,] quippe ea est illius inscriptio, isque titulus, Vita, scilicet, gloriosi Sancti Petronis Christi Confessoris ex ordine vestro, atque conterranei nostri. In calce vero. Absolvitur Legenda Venerabilis Sancti Petronis, Christi Confessoris, Cartusiæ Monachi, qui vocatur D. Petro. Qui quidem libellus, quamvis admodum confuse incertoque ordine elucubratus fuerit; optima tamen fide atque integritate conscriptum, ac insuper patria felicis illius seculi lingua exaratum legimus. Ipse vero, ut primum ad aures meas Petroni nomen insonuit, amplissimo exhilaratus gaudio, oculos simul ac manus in cælum sustuli; immortales Deo gratias agens, quod in eam diem hujus cæli lucem lætus aspicerem, qua me meo voto erga Beatum virum minime frustratum viderem. Mox ad Beringherium hilari fronte conversus, omnia illi pollicebar, omniaque (etiamsi jejunitatis atque ingenii mei inopiæ præclare conscius) in me recipiebam, quæ essent ei in optatis, modo ille promissis staret; quæ, perendino transacto spatio, peregregie præstitit. Interea exoptatum codicem tanta cum voluptate legeram, vel potius avidissime devoraram; ut inter varios animi mei motus id unum sane nonnihil me momorderit interdum, [a Ioan. Columbino & Nicolao Vincento scripta:] nimirum quod proprii auctoris nomine in prima statim fronte careret. Ceterum totam rerum gestarum seriem paulo acutius intuitus, novis repente perfundor gaudiis, simul atque Joannem Petri Columbini, virum sanctissimum; atque Nicolaum Vincentum, Francisci Vincenti germanum, totius historiæ nostræ auctores fuisse deprehendo. Quippe qui & genere, & Christiana pietate nobiles & clari, non modo æquales illius temporis fuerunt; sed quod pluris est ad rem nostram, ipsius Petroni ad arbitrium & nutum se componentes, illum in rebus spiritualibus tractandis ducem & moderatorem consiliorum suorum sequebantur.

[3] Ergo tantorum virorum suffultus auctoritate, illorumque scriptis præsertim adjutus, [qua Latine reddita] statim animum ad stylum converti; scilicet ut B. Petri Petroni nostri res præclare gestas Latinæ consuetudini traderem, plus oneris fortasse suscipiens quam ferre possem; suscepi tamen, non mei ingenii viribus, sed Divinæ gratiæ præsidio fretus; satis me honeste discessurum putans, si in Vita hujus Beati viri conscribenda, temeritas tantum mea non reprehenderetur: quando quidquid mihi laboris in hoc opere vulgando suscepi, id totum in Dei gloriam inque nostri Ordinis hominum utilitatem cedere volui. Verum ne quis ullus in te insideat scrupulus, quod nullis videlicet antiquitatis testimoniis, præter sui Auctoris, qui instar omnium tibi esse deberet, nostra fulciatur historia; ac propterea totum integrum opus vel fide minuas aliquando, vel certe in suspicionem adducas: operæ pretium me facturum putavi, si totius scriptionis meæ ratio tibi constaret. Quod ex eo facile animadverti poterit, quo apparatu me instruxerim, antequam ad scribendum accederem, quodve studium adhibuerim, ut quæ litteris consignare decrevissem, a vero non discreparent. Quamquam hoc loco objicies fortasse, ni fallor, hunc a me frustra susceptum laborem, propterea quod Columbinus, ipse id suis præclaris virtutibus suaque eximia sanctitate consequi apud omnes meretur, ut in iis quæ vel spectasse se de beato Patre nostro Petrono, vel ab aliis fide dignis qui spectarunt se audivisse testatus est, fides illis penitus habeatur. At mihi tamen deesse nolui, quin me cupidum, ne dicam nimis religiosum, [ad eam confirmandam] indagandæ veritatis ostenderem; quandoquidem ii sunt ut plurimum nostri seculi homines, ut nihil magis propositum habere videantur, quam ut aliorum scripta passim carpant, iisque insidias struant, sic ut transiri nusquam sine periculo possit. Hac ergo mente ad pervolvenda omnia per me primo, quæ in Cartusia Maggiana extant vetustatis monumenta, atque omnes excutiendas tabulas, ac vetera Mss. indaganda animum induxi; dein per idoneos viros, mei in primis studiosos, intra patriam sedem pervestiganda ex publicis privatisque Tabulariis curavi, quæ usui mihi & adjumento esse poterant. Nec irritus labor, studiumque incassum adhibitum. Siquidem ea comperi, atque ea ad me mei detulerunt; ut, dum totus cum tineis ac blattis versarer, Numinis providentiam in me magnopere suspicerem, eamque conatibus meis adesse certo cognoscerem: quandoquidem supputata temporum ratione, [perlustrat antiqua monumenta:] recognita personarum dignitate & conditione, cuncta inter se egregie convenire, cunctaque historiæ nostræ adstipulari, eique suffragari comperimus. Cujus studii mei fructus ut extarent, ad rerum gestarum veritatē maxime adstruendam, constitui omnino, gravissimorum hominum in id ipsum consilio usus, Animadversiones quasdam in calce operis attexere, quibus tempus, personarum nomina, atque loca cum Columbini nostri scriptis consentire, iisque fidem conciliari, haud ita difficili ratione quisque cognoscere possit.

[4] Hæc habui, amice Lector, quæ te scire in præsentia volui, non ut studium meum industriamve, qualis-ea-cumque fuerit, jactarem & quasi ostentarem; sed ut veritatem illarum rerum assererem, quibus fides tibi est habenda: cum has illorum esse partes haud ignorem, qui historiam aggrediuntur. Reliquum est, ut hac nostras in res gestas B. Petroni lucubrationes ita accipias, [gratias agit adjutoribus.] ut eas cum aliquando legeris, scias non parum te debere Celso Cittadino, viro & genere & virtute nobili, qui rerum antiquarum diligentissimus indagator permultum mihi contulit, in conquirendis atque suppeditandis ex publicis civitatis archiviis vetustatis monumentis. Habeo præterea quod Celso, pro sua mirifica in me liberalitate, gratias & ipse agam habeamque maximas. Sed de Beringherio, qui primus omnium auctor mihi extitit, incentorque ad id opus aggrediendum, quid dicam? Is enim eleganti juvenis ingenio, & humanioribus studiis quasi quodam naturæ impetu deditissimus, paucis post elapsis diebus ex quo ad Cartusiam Maggianam adiit, meque in ea convenit, maximo cum mœrore omnium, quibus fuerat notus, hoc est plane omnium in patria, magno cum sensu pietatis; decessit. Hæc placuit appingere: cetera vero, quæ promittimus quæque ad notas faciunt, in calce (ut diximus) habebis. Quæ cuncta tamen accepta referas velim Clarissimo Viro Ludovico Accarisio, qui inter eximia ejus animi ornamenta, ea est in patriam urbem caritate præditus, ut studium ac operam suam lubens contulerit, quo hæc ipsa typis mandarentur. Ratus enim est exactæ prudentiæ vir, non exiguam ex hisce admirandæ sanctitatis exemplis utilitatem, ad veram pietatem excolendam, Religionis percupidos esse capturos: quod ut fiat, Deum supplex oro, cujus unius gloriam nostra, cuicuimodi fuit, in hisce edendis elucubrationibus, spectavit industria.

VETUS PARTITIO OPERIS

Lib. I Cap. I Ortus Petri & educatio.
II Quid rerum quinquennis egerit, ad tertium usque decimum ætatis annum.
III Ut in Sodalitatem Intemeratæ Virginis Mariæ, in Xenodochio, quod vulgo dicitur della Scala, constitutam, nomen suum dederit.
IV Ægris atque elephantiacis ministrando in publicis Valetudinariis dat operam.
V Suum Petrus in Carthusiensium familiam dat nomen.
VI Salutarem sinistræ digitum, ne Sacerdotio initiaretur, sini prorsus abscindit.
Lib. II Cap. I Humilitas ejusdem & obedientia.
II Ejusdem paupertas & quidnam de ea sentiret.
III De muliere ad Maggianam Cartusiam sub fœdo cadente imbre siccis vestibus proficiscente, & de signo Crucis in pane divinitus expresso.
IV Petri a cibo abstinentia; & de corporis dolorum tolerantia, per omnem vitam declarata.
V Ejusdem pietatis studia, & quo maxime modo ad orandum, contemplandumque se compararet.
VI Caritas ejus erga Deum & proximos; atque de eximia innocentia vitæ, & sanctimonia.
VII Ejusdem prudentia, populi ad eum concursus, & fructus animorum per eum facti.
VIII Joannes Columbinus ad arbitrium nutumque Petri totum se componit; eoque maxime auctore Euangelicam paupertatem suscipit excolendam.
IX Petri soror amitina, hortatu ipsius & monitis, sanctimonialis vitæ cœlibatum amplectitur.
X Prophetiæ dono fulget.
XI Petri virginitas & castimonia.
Lib. III Cap. I Obitum suum prædicit; præclaras visiones sibi divinitus objectas indicat, Christus sese illi visendum ostendit; mira contemplatur; mentis recessus penetrat, & cordis penetralia reserat.
II Futura item prædicit; Cælitum fruitur colloquio, & occultas cogitationes hominum videt.
III Ut Petrus sexaginta horarum spatio supplicia ac pœnas, infernalium instar, pro cujusdam amici hominis expiatione, Dei permissu subierit.
IV Tumultus atque dissensiones in Maggiana Cartusia, pro Petri corpore post ejus obitum iisdem ædibus asservando.
V Petrus, licet absens & cubiculo clausus, omnes tamen turbas domi a Patribus excitatas divinitus novit.
VI Petri obitus gloriosus.
VII Ejus corus sepulturæ traditur.
VIII De nubecula, quæ in aëre sub mortis ejus tempus, instar columnæ eximio coruscantis fulgore, divinitus apparuit.
IX Alia signa miranda de Petri in cælo beatitudine.
X Petrus vita functus multis sese visendum præbet.
XI Joannes Boccaccius Florentinus, Petri jussu atque præscripto, laudabiliorem vivendi disciplinam amplectitur.
XII Ut sacrum Petri corpus, sexaginta jam annis ab ejus interitu, integrum incorruptumque inventum, atque alio translatum fuerit.
XIII Cartusiensibus per causam inventi Petri corporis cœnobium Venetiis attribuitur, Divo Bernardino Senensi auctore.

CAPUT I.
Petri infantia & adolescentia, pietatis ac misericordiæ operibus addicta.

Petrus, e gente Petrona, (quem veteres a, a familia videlicet, Petronum identidem appellare consuevisse legimus) apud Senas, [Natus anno 1311,] præclaram inter Etruscos urbem, anno ab orbe redempto tercentesimo undecimo supra millesimum nascitur, patre Gulielmaccio b, matre vero Agnete c Malavolta, pro seculi ac patriæ more, Nese vocitata; ambo generis nobilitate, opibus & gloria inter primarios civitatis apprime florentes. Qui cum infantem, jam tum ab ipsis incunabulis ex se primo natum, aspicerent egregiam animi indolem præseferentem, quamdamque etiam illi divinitus insitam ad probitatem naturam; singulariter illum atque unice diligebant. Quippe ejusmodi plerumque eorum qui genuerunt ingenium esse solet, ut filiorum virtus acriores in eis impetus cieat benevolentiæ & caritatis: quam sane parentum erga Petrum caritatem quis dubitet auctam, ad summumque perductam non esse ejus cum educatione, tum accessione ætatis, simul & Christianæ virtutis? Etenim cum alienis uberibus nutriendus traditus esset, paterna cælestis Numinis providentia rem moderante, factum est, ut tanto erga Deum incensam studio, tantaque vitæ sanctimonia præditam nancisceretur altricem, ut quoties ubera illi sugenda præberet, [pieque educatus infans,] flexo in sanctam quamdam lætitiam ore, hunc in modum puerum alloqueretur: Eja, fili, suge, suge, in nomine Jesu; sicque una cum lacte nutrix suo, suam pariter virtutem Christianamque pietatem infanti paulatim instillabat: eumque tenera adhuc ætatula uni Deo jam educabat.

[2] Ex quo id vel in primis in eo suspiciendum, oppidoque admirandum jam tum fuerit, ut divino afflatus Spiritu cœperit innocens puellus re & verbis ostendere, [bimulus prædicit matri alterum filium] se ad præclara Religionis facinora a Deo electum atque inspiratum. Bimulus namque, prout exploratissimum fuit, vaticinandi dono fulgere cœpit. Mater enim ejus, cum iterum masculæ prolis cupiditate flagraret, apud se statuit pollicitaque est (modo benigne illi Deus annueret) filio nascituro Francisci nomen se illico facturam. Nec irrita sane ad Superos vota. Etenim, divina piis ejus optatis aspirante aura, contigit ipsam, sui ipsius conceptus prorsus ignaram, concepisse. Quod ut ad cumulatam absolutamque lætitiam præstanti mulieri cederet, effecit præpotens ipse Deus, ut filiolus Petrus leni attactu quandoque parentis uterum demulceret, eique infans vix avulsus ab ubere, cujus lingua nondum sonabat eloquium, blando hoc indicaret affatu: Est tibi, Mater, ventre hic occlusus Franciscus. Quibus mox pueruli verbis femina in stuporem acta, utpote quæ nulli hactenus mortalium cogitatum suum patefecerat, ipso concepti fœtus motu eodem temporis momento intra se jam perfectum esse cognovit, quod Petrus lumine collustratus divino præviderat prædixeratque. Quocirca ingenti Agnes voluptate perfusa, exoptatum infantulum in tempus effudit, eumque Francisci nomine ad sacros Baptismi latices pro voto insigniri jussit. Qui cum postea Petro triennium dumtaxat superstes d extitisset, suum a germano fratre divinitus prædictum exortum libenter, quemadmodum ab ipsa parente jam inde ab adolescentia acceperat, narrare solebat.

[3] Infantili adhuc ætatula Petrus, quinque nempe annos natus, [Quinquennis secretæ orationi vacat:] natum se, profecto eximiæ indolis infans, (uti paulo ante diximus) ad beatitudinis opera exequenda re ipsa commonstrabat. Siquidem divinitus agitatus, secreta ad orandum domi investigabat loca: atque domesticorum aspectum declinans, libero solutoque animo, diu multumque sacris precationibus vacabat. In quo quidem precandi studio ita se serius gerebat puellus, ut senilis in eo jam tum maturitas appareret. Interea primæ ætatis crepundiis depositis, Præceptori octavum vix annum agens, una cum Francisco fratre sexenni, primis litterarum rudimentis traditur instruendus. Quibus ediscendis ea lege operam se daturum arbitratus est, ut numquam pietatem a vulgaribus illis studiis sejungeret: quin etiam id illi cordi fuisse constat, ut nihil prius aut antiquius sacris precationibus haberet. Sic prorsus, ut (quemadmodum, eodem Francisco fratre referente, vulgatum est) sub vesperam cubitum cum discederet, nocte dein concubia e lectulo vigil exiliret: atque flexo humi geniculo, divinarum rerum commentationi ante Christum Cruci suffixum totum se daret; [anno 8 studiis imbuitur:] ac lacrymarum salsugine plenus integras ferme noctes insomnis duceret. Quod si longa fatigatus vigilia, sopore quandoque deprimeretur; in storea intra cubiculum humi strata, pronus ipse prostrata membra damnabat, parentibus provida solertique pueri circumspectione, rei factique penitus insciis. Exin cum jam decimum annum ageret, nihil eo amabilius, nihil comius: quippe qui sortitus animam bonam, eam gravitatem morum præseferebat, [in storea dormit:] ut facta ejus ad divinæ legis normam sensu plane mirabili dirigeret: atque eo fiebat, ut mens ejus indies magis magisque illustraretur, & ad pietatis officia obeunda ita ferveret, ut inter orandum lacrymarum usus ei inoleverit, rerum cælestium dulcedine delibuto. Id ubi malus dæmon animadvertit, ejus perturbandæ quietis avidus, dolis illum petere aggreditur, torvum in eum defigens obtutum, quod tantam adhuc tantillus puellus supernarum rerum adeptus esset cognitionem. Eo itaque acerrimo orantem odio prosequebatur: ad cælestia illius animum inhiantem terriculamentis truculentus pulsare, lacessere, metumque incutere: ac eo denique impudentiæ nocte quadam devenit, ut vitreum lychnum, e summo cubiculi tholo ad Crucifixi schema dependentem, [decennis insidias dæmonis patitur:] diffregerit; multas inde ei molestias creando, quo terrore expavefactus, tandem aliquando ab incepto desisteret. Ceterum tantum abfuit, ut hisce nequissimi impostoris technis de sententia beatus puer deduci se pateretur; ut etiam obfirmato constantique animo, in arrepto uni Deo corpore & animo vivendi proposito, in dies singulos sese iteratis studiis confirmaret, hanc vigilandi orandique normam ad septimum decimum ætatis annum secutus.

[4] [familiaris piis & pauperibus,] Interea dum in hæc religionis & pietatis studia, quam intentissima cura, Petrus incumbit; iis familiariter utebatur, qui cum provecta ætate, tum honesta morum institutione, ac rerum spiritualium peritia, ad virtutes capessendas inflammare illum poterant: speciatim autem magnus cum iis, quo ad ejus fieri poterat, usus illi intercedebat, qui Christianam humilitatem & sensibus intimis colerent, & moribus exprimerent ac vita. Ultro etiam familiarius ob id ipsum sese cœtibus atque colloquiis egentium ac mendicorum quotidie inserens; ratus haud dubie hujusmodi sordidatorum hominum consuetudine suam indies animi submissionem, ad Euangelicam disciplinam induendam, cumulatius excultum iri. Quod cum Gulielmaccius pater resciret; vel in eum quandoque, ut fit, inter pauperum ac pannosorum greges confertim versantem incurreret; dici vix potest, quam iniquo id ipse ferret animo, asperrime hac eadem de causa Petrum frequenter accipiens; [cum indignatione patris:] quippe qui ardenti humanæ laudis studio, & quotidianæ nobilium virorum consuetudinis impetu abreptus, eum primarios inter ephebos comparere expetebat, qui munditiarum atque urbanitatis articulos tenentes, opibus, elegantissimo corporis vestitu, formaque præstantes, illius haud absimiles essent. At Petrus nihilominus non modo cum iisdem ipsis amicitiam instituere non induxit animum; sed si qua jam incepta conciliataque cum illis quoquomodo esset, eamdemmet dissuere, eosdemque pariter aversari non dubitabat: videlicet veritus, ne, dum interim eorum lenocinia atque in moribus mollitiem sectaretur, profanos inde paulatim hauriret spiritus. Amicitiarum etiam tunc scientissimus puer noster eximius, etiamsi vim illarum & usum necdum per ætatem esset expertus; quandoquidem inter multa secularium amicitiarum genera illud unum verum, [humilitatis studiosus,] illud solidum, firmum atque insolubile denique illud sit, quod sola virtutum similitudo devincit. Ergo sui ipsius despicientiæ amore incensus Petrus, atque veræ Christianæque humilitatis perquam studiosus, id in ore frequentissime habebat; nimirum ingenti sibi molestiæ atque adeo pœnæ splendida vestimenta esse; quod ea quidem pauperum ac miserorum consuetudinem sibi mutilam redderent, prorsusque labefactarent. Tantum aberat, ut de constantia graduque humilitatis ullo unquam tempore, per minas & convitia, seu per verba atque verbera, dimoveretur.

III

[5] Hujuscemodi ferme cælestibus institutionibus excultus Petrus, non sat sibi tamen fuisse putavit, [cupit inscribi congregationi nosocomii della Scala;] nisi & alia quidem aliis religionis opera adjicienda curaret. Ergo diu noctuque illi animo versanti, quo pacto id efficere exequique posset, in mentem venit, in laudatissimam B. Mariæ Virginis sodalitatem, sub concameratis fornicibus nosocomii illius celeberrimi, quod cognomento della Scala appellant, constitutam, inscribi cooptarique. Quippe qui tot præstantissimos viros, e prima omnes fere nobilitate Senenses, ac sanctimonia vel in primis præcellentes, ex ea, veluti præclara religionis lumina, processisse sciebat: totque jam mente futuros præsagiebat heroës, qui ex hac sanctitatis palæstra prodirent armati, quo adversus teterrima vitiorum monstra, adversus truculentissimas inferni centurias, prælia Domini incliti præliarentur. At quales? Nempe e Andreas Galeranus Pater pauperum vocitatus; f Petrus Pettinarius, Francisci Assisinatis mundi contemptus atque instituti sectator egregius; Ambrosius Sansedonius, ille e præstantissima sanctissimaque Dominicanorum familia, cujus illustria g facta, omnis sanctitatis affatim plena, [quæ tot alios viros Sanctos habuit sibi associatos,] jussu Honorii Papæ hujus nominis Quarti olim conscripta, nostra quidem tempestate in lucem revocari, eumdemque inter Cælites, quos universa Catholica Ecclesia in terris veneratur & colit, Clemens Octavus Pont. Max. constanti omnino voluntate adnumerari collocarique voluit. Quis exinde Bernardus h Tolomeus, præstantissimarum artium gloria insignis, insignior vero religione & pieetate? Quis Franciscus Picolomineus, quisque Patricius, e Patricia gente, Montis Olivetani Ordinis conditores iidem ac rectores? Hisce proximus prodit strenuus bellator noster Joannes i Columbinus, Congregationis Jesuatorum Fratrum institutor ac parens optimus, de quo plura historiæ nostræ pro loco appingere est animus, una cum socio ac commilitone ejus Francisco Vincento: quos eodem fere tempore secutus est, eadem in Deum pietate, hoc in Christianæ virtutis stadio k Stephanus Maconus: qui deinde brevi post tempore Petrum nostrum æmulatus, egregie Cartusianæ familiæ divino plane admonitu nomen suum dedit. Et qualis quantusque demum Bernardinus Albizescus, ille Assisinatis ardentissimæ in Deum caritatis eximius æmulator, universæque Franciscanæ labentis familiæ reparator & custos? Is nimirum Bernardinus dux & imperator fortissimus, ex quo jam inde ab suo tirocinio in certamē descendit, semper in acie, semper in sole ac pulvere fortiter impigreque versatus, & summi cælestisq; Imperatoris memoria fiduciaq; quasi galea munitus, acutissimos quosdā cælestis ac divinæ doctrinæ gladios vibrare, atq; ut clypeum, sic fidē caritatisq; constantiā hostium telis tamdiu opponere, donec post multa prælia, adversus immanissimam illam ac infernalem belluam commissa, spiritum effunderet in victoria.

[6] Ad hæc placet in horum fortissimorum numero bellatorum recensere strenuam bellatricem, [S. Catharina Senensi plures ad id excitante] ac Seraphicam Virginem, Catharinam Benincasam Senensem: quæ, quamquam per sexum in hac palæstra sese exercere non potuit, potuit tamen in ipsis domesticis inclusa castris, velut in acie posita, cum harum tenebrarum potestatibus gravissima gerere bella: quæ cum victa prostrataque esse videbatur, tum victrix ipsa, Christianæ vel maximæ humilitatis constantia, uti lata insignique cincta lorica, stabat animo, & in quadam quasi precationum assiduarum vigilia perstans inconcusse, de profligatis hostibus triumphum agebat: sic ut, cum malignantium spirituum certamina vicisset, eorumque pariter superasset insidias, pulcherrimum ac jucundissimum Angelis, atque adeo ipsi Deo spectaculum præberet. Tu ipse per te intelligis, o nobilissimum Collegium (te nunc alloquor) quanto studio te bellatrix ista egregia incitaret, ut bella & tu fortiter gerenda susciperes cum harum rerum humanarum inconstantia & varietate, cum effrænatis cupiditatibus ac acerrimis hisce ducibus atque signiferis hostium generis humani; & quanto amore, quam sapientibus sententiis, veræ pietatis ac sanctitatis plenis, & qua denique animi contentione acrique studio commilitones suos hortaretur, ut se dignos tantæ virtutis & fortitudinis viris exhiberent: quando ipsemet jam inde a pueris, aliquot hujus præclaræ Virginis epistolas, suo suorumve amanuensium ad majores tuos conscriptas chirographo, [per epistolas,] apud te me legisse memini. In iis enim videre erat eamdem ipsam Virginem, non verbis tantum, sed etiam re ipsa miscere hortamenta; modo hujus sodalitatis Fratres, hujus, inquam, religiosæ palæstræ athletas, Patres carissimos appellare, modo Fratres, modo alias dulcissimos Filios vocare; nunc ductricis pariter & militis, nunc parentis simul & natæ partes egregie sustinens. Proinde facere non possum, ut verum fatear, quin ex animo inter tot præstantissimos viros principem locum clarissimam hanc heroinam sustinere dicam.

[7] Macte igitur animo illustris Congregatio, macte virtute: age quod tui muneris est, cura ut pietas religioque in te consistat incolumis: fac, rogo, [item Matthæū Guerra auctorem Congr. Clavorum.] exaudiam ego de gurgustiolo hoc meo, veterem sanctimoniæ disciplinam apud te incorruptam vividamq; indies magis magisque perseverare. Vix enim credas, quantum cœperim animo voluptatis, cum ad aures meas pervenit, non modo alios quondam atque deinceps alios, sanctitate & innocentia vitæ conspicuos, ex te prodiisse viros; sed nostra quidem memoria præ ceteris extitisse militem illum tuum, spiritualis athleticæ egregie peritum, Matthæum Guerram dico, quem vulgo Patrem Teium appellabant, Congregationis Clavorum l auctorem, ac civem nostrum: cujus eximiæ in pauperes caritatis excitus fama Summus Pontifex Clemens, hoc nomine Octavus Romam illum acciri jussit per litteras Beatissimi viri m Philippi Nerii Florentini, ad reintegrandam illius nosocomii disciplinam; quod sacerrimus Catholicæ Ecclesiæ Antistes, olim Sixtus Quintus, generosa illa sui animi præstantia, ulcerosis ac mendicis n per compita misere quiritantibus, velut unum in locum coactis, extruxerat alendis. Non enim dubitavit Summus idem Pontifex Clemens, o quin Tejus noster, misericordiæ operibus mire deditus, suam ad pristinam institutionem locum restitueret; ut brevi post tempore peregregie præstitit, non modo illa sua mentis alacritate studioque ingenti in eo munere obeundo, verum etiam singulari quadam vitæ sanctimonia: cujus gratia principes viri amplissimique Cardinales, tamquam virum Deo plenum impense amabant, ac magna prosequebantur veneratione. Ille tamen numquam his mortalium honoribus elatus, utpote qui caduca omnia contemneret, jussa summi Sacerdotis exacte cum perfecisset, nihil hahuit antiquius, quam Senas regredi: quo ubi pervenit, morte non dissimili, brevis progressu temporis, ab ea quam sancte egerat vita sexdecim ab hinc annis evocatus, diem clausit extremum.

[8] [His similis B. Petrus] Atqui longius provehor: proinde, ne laciniosa mea incedat oratio, ad reliquas Alumni tui & Patris mei Petri actiones præclaras enarrandas redeo. Qui quidem Pater, adhuc puer & quartum decimum annum agens, nil puerile præseferebat: quod, cum eximiam indolem ad virtutem haberet, omnia respuebat seculi blandientis lenocinia; & carnis voluptatisque illecebras immaculati affectus pede calcans, illibatum suæ virginitatis florem ipsi virginum Sponso ac Deo consecrabat. Cernere erat adolescentulum, conversationis maturitate ac morum castitate senem, ad seria incumbere, templa venerabundum obire, sacris mysteriis pie casteque assistere, integritatem, pietatem, & animi submissionem, ut supra docuimus, sectari; parentes præcipuo quodam observantiæ studio prosequi, erga majores natu reverentiam ostendere, mansuetudinem & lenitatem æqualibus exhibere; &, quod longe difficillimum est, inter delicias ac domesticas opes paupertatem excolere; & severa quadam vitæ disciplina inediaque, [omni genere virtutis excellens,] virtutis amore, corpus suum innocens castigare; &, ut multa paucis complectar, in omni genere virtutis, supra ætatem, supra consuetudinem, supra vires, admirabili animi sensu ceteris per id maxime tempus in urbe patria præstare. Itaque tanti jam tum ejus virtus rerumque spiritualium studia ab omnibus fiebant; tantumque venerationis castissimi ejus mores illi conciliarant, ut ex externo ipsius corporis habitu, ex vultu atque oculis, ad modestiæ religionisque significationem compositis, insitum ejus animo candorem ac mentis ornatum cuncti facile intelligerent, [in sodalitatem admittitur,] moxque præclare de eo existimarent. Quæ quidem eo magis in puero, nobili genere nato, suspiciebantur, quo contumacior atque elatior cunctis Gulielmaccius pater ejus habebatur. Hisce proinde de causis permoti impulsique Primores, una cum reliquo cœtu ejusdem Sodalitatis B. Mariæ, non dubitarunt illum, id enixe p rogantem postulantemque, sibi ipsis aggregare: etiamsi non admittebantur, nisi quorum ætas viginti ut minimum esset annorum, & integra forent existimatione præditi. Ergo candidatum excipiunt, admittunt, & gravi Præsidentis oratione animatum pacis exosculatione demulcent Confratres; & inter sacrorum hymnorum concentus in ejus amplexus incumbunt.

[9] Qui pius adolescentulus suo potitus desiderio, non committebat ut partes suas eo loci quis desideraret; quoniā cum prima spiritualis militiæ tirocinia apud tantos viros tenera adhuc ætate ponere statuisset, [eminet in exercitiis piis,] ita se in officio continebat, ita se mature casteque gerebat; ut pro Sodalitii more sacras preces, corporis verberationes, atque alia id genus religionis munia dies noctesque inibi libenter obiret: fecitque, ut omnes una omnino voce pronuntiarent, illum decus aliquando ac lumen Sodalitatis futurum. Nec eos sane fefellit opinio. Quantus enim, & quam insignis evaserit sanctitate, apud posteros testatum reliquerunt, qui eo loco superstites illi fuerunt: quandoquidem publico omnium consensu, ne tanti viri memoriam ulla unquam ex illorum animis deleret oblivio, atque ob oculos quotidie tum sibi tum posteris versaretur, [& ibi a morte depictus cernitur.] ejusdem beati Viri Petri nostri, Cartusiana tunica induti, ac bacillo imbecilla sua sustinentis membra, effigiem qua monochromate in pariete, qua in icone egregio opere colorumque varietate pingendam post ejus obitum curarunt: quam sane ad hæc usque tempora pie omnes venerantur, & colunt: quadrata videlicet corporis statura, facie ad aspectum plena dignitatis, explicata fronte, magnis oculis, inque illorum albumine nigra pupilla, naso oblongo, & a summo leviter incurvo; labris non nihil præeminentibus citra ullam tamen deformitatem, genis discreta confectis macie, colore inter cereum & album; breviter fusco capillo q. Vellem faceret ille omnia contuens & regens Deus, ut beati Patris nostri faciem virtutis, & gratiam decoris interni scribendo depingere possim. Sed quid ego tanto viro muneribus aucto divinis non ingenio modo, sed. vita simul & meritis impar? aut quibus meis rudis depingam coloribus cælestis ejus affectum animi, qui uno semper mentis ardore erga Deum afficiebatur? Proinde exiguum plane esset, aut nihil omnino, quod impudens pandere ausim: quoniam quidquid divini candoris & venustatis, quidquid cælestis pulchritudinis & dignitatis in ejus mente renituit, totum (ne quidquam scilicet humana mortalitas sibi decerperet) præpotens ipse rerum effector ac molitor Deus sibi penitus vendicavit.

CAP. IV.

[10] Per incrementa ætatis ac virtutis in dies singulos honorarius ephebus noster incedens, atque in Deum omnem curam suam, [Nec ibi tantum ministrat,] omnem affectum, actus, cogitationes, amorem deniq; omnem collocans, non poterat non amare & proximos, quos ipse omnium Conditor & Opifex sapientissimus vult in se diligi. Ergo tanta in Petro adversus hominum ærumnas & calamitates inerat commiseratio, ut cum in languentes, extrema vel maxime pressos inopia, vel alio graviter affectos morbo, conjiceret oculos; ea ipsorum confestim misericordia frangeretur, nihil ut loci vel diligentiæ reliquum faceret, quo minus illos, quantum in se positum erat, adjuvaret. Hinc erat, ut nihil æque lubens, ad illorum calamitates miseriasque sublevandas, tum animo tum corpore agitaret, quam ut se totum illis ministrando traderet. Hanc unam ob rem igitur nosocomia publicaque valetudinaria adibat; sed ad illud vel in primis, nullo adjuncto comite, itare frequentissime consueverat, quod ad id tempus Divo Lazaro dicatum cernimus, [sed etiam leprosis in S. Lazaro] quingentos supra mille amplius ab urbe Senensi passus. Id ille sibi præ ceteris deligendum duxit, in quo desiderium suum expleret; se totum nimirum in obsequium caritatis erga elephantiacos impendendi, propterea quod hisce curandis alendisque conditum fuerat. Videres itaque nobilissimum adolescentem Petrum, ut tradunt, languentes ipsos blande amiceq; solantem; hos ad pietatem Christianam hortantem, illos mœrore animi confectos cælestium spe bonorum erigentem, alios ad patientiam virtutemque excitantem, eosdem quoque lavantem, atque eorumdem lectos sternentem. Videres, inquam, eorum plagas & ulcera contrectantem, tergentem, circumligantem, & modis omnibus opem ferentem; &, quod caput est in tanta languoris deformitate, cibum sibi potumq; una simul cum illis, dum fercula linteatus ministraret, sumentem. O magnam tui, Petre, caritatem! quod non tabes, non sanies fæculenta, non morbi denique evitandi contagia obstiterint, quin temet in miserorum ministeria totum effunderes: paratus etiam omnes subire casus, quos tetra illa lues se temere ingerentibus importare potuisset: perinde quasi nihil tibi carius nec jucundius esset, quam inter eos domestice versari; cum nullus ferme dies abibat (modo Columbino habenda sit fides, cui vecors plane esset illam qui abrogaret) quin ad id Xenodochium te conferres. Nec mirum sane, non enim in tantam humilitatem, tantus juvenis se demisisset, ni prius ardentissimæ caritatis igne medullitus incaluisset. Nihil tam parvum aut tam vile est, ut eo se ducat indignum, qui perfecte diligit.

ANNOTATA.

a In formula Profeßionis & in Necrologio Domus, solum vocatur Petrus Guglielmacci. Latinum autem ac simplex nomen Petrus, augmentativa forma vulgariter producitur in nomen Petronis, quo solo in Vita utitur S. Ioannes Columbinus, idque ita proprium fuit Beato ejusq; avo, & aliisante ac postea in eadem familia pluribus, ut ipsum gentilitium quoq; factum sit; & sic Petrus de Petronibus nominatur in Vita S. Bernardini, de qua mox. Hujusmodi autem cognomina familiarum, postquam in usu esse cœperunt, sumpta sunt ex proprio ejus nomine, quem ex majoribus suis primum nominare nobilitas ejus temporis noverat: quare ad genealogias fundandas nihil obscurius incertiusque esse puto ejusmodi patronymicis cognominibus, quæ multis, toto stipite diversißimis, ex diverso capite propter homonymiam potuerunt eadem esse. Quanto porro major eorum est vanitas, qui nec illo quidem quo majores sui familiæ exordio contenti, audaci saltu in tempora seculo X anteriora, atque etiam in Romanas familias attolli volunt, novitio posterioris ætatis invento atque adulationis plenißimo?

b Guglielmaccius filius Petronis, nepos Accorridoris, mortuus anno 1348 ex lue pestilentiæ, e quo tunc Senis esse mortua 70 millia hominum, in suburbiis 8 millia, annotat Bartholomæus. Ejus alii filii superstites fuerunt, Franciscus, Andreas, Iacobus.

c Si Malavoltæ cognomento usus est B. Ioannes in Vita, bene est; sin minus, probandum familiæ isti relinquo, quomodo Beati nostri mater ad ipsam pertineat. Bartholomæus, ejus & viri imagines adhuc superesse indicat, in ædicula, quæ extra civitatem ad arborem S. Francisci dicitur, in qua ante Deiparam genuflexi pinguntur.

d Mortuus anno 1363, relictis filiis Nicolao, Angelo, & Salimbene.

e Ad B. Andreæ Galerani Vitam 19 Martii explicatur institutio hujus Nosocomii.

f B. Petri Pettinarii, seu Pectinarii varia Acta nacti in Italia sumus, danda 4 Decembris.

g S. Ambrosii Sansedonii dedimus 20 Martii, sed ut postea didicimus, in iis annus Christi 1286 non currit usq; ad Pascha sequens, more Gallico; sed in choatus erat a 25 Martii præcedentis anni 1185 more Pisano, adeoque tunc recte nominabatur 1286.

h B. Bernardus Ptolemæus, cum adjuncto hic socio, fundator Ordinis Montis-Oliveti, colitur 22 Augusti.

i S. Ioannes Columbinus, inscriptus Martyrologio Romano 31 Iulii; vita functus anno 1367, in cujus Vita agitur de Francisco Vincento, socio hic memorato.

k B. Stephani Maconi Vitam scripsit idem Bartholomæus, qui hanc exaravit, edendam 7 Augusti. Ex ea jam edidimus nonnulla ad Vitam S. Catharinæ Senensis.

l Congregatio Clavorum Senis instituta an. 1579, in sacello, quod a sacro Domini Clayo ibidem servato nomen habet. Ita Fasti Senenses ad 25 Septembris in elogio hujus ipsius Matthæi Guerræ, qui obiit tali die anno 1601; ipsam vero Congregationem Gregorius XIII an. 1584, & Sixtus V an. 1586 suis diplomatis confirmarunt ornaruntq;.

m Vita S. Philippi Nerii, auctore Petro Baccio a nobis allegata 26 Maji, in Fastis iisdem allegatur: diciturque Sanctus ipse eidem voluisse adscribi, una cum Cardinalibus, Sfondrato, Baronio, Borromæo.

n Anno 1587 Sixtus V edidit Bullam, quæ extat, de Hospitali mendicorum, in ædibus prope Pontem Sixti ad ripam Tiberis erigendo.

o Clemens VIII, post Sixtū quartus in Sede Petri anno 1592, inter cujus Bullas hactenus editas nihil de cura Hospitali isti impensa invenio.

p In Vita 3 S. Bernardini ad 20 Maji edita dicitur cap. 1 hic inscriptus huic Fraternitati, post alios viros illustres, inter quos numeratur Petronius de Petronibus, qui Cartusiensis postmodum effectus, Religionē eamdē illustravit. Hic est autem B. Petrus, de quo hic agimus. Idem probari ait Bartholomæus per vetera monumenta & Codices Mss.

Huic descriptioni cum plane similis videatur imago in fronte editæ Senis Vitæ, non gravabor illam inde exceptam hic exhibere.

CAPUT II.
Ingressus Petri in Ordinem Carthusiensem, qui Sacerdotium declinans digitum sibi amputat.

CAP. V.

[11] Cum indies juvenis noster Angelicus divini amoris ardore æstuaret, secumque reputaret identidem, non posse se sua desideria suaque pariter studia pietatis ad voluntatem explere, tot inter hujus seculi nequam discrimina positum; quandoquidem nihil sibi prius aut antiquius esset, quam ut sanctiorem perfectioremque degendæ vitæ cultum sibi sequi liceret, eumque ad extremum usque tenere; cœpit secum ipse serio varias excogitare vias, [De statu vitæ amplectando solicitus,] quibus rem ex sententia ipsemet gereret. Ob id ipsū itaque mens ejus versatur crebro in ambiguo, & quid interdum consilii capiat, aut quo se vertat nescit. Nā cum plura, eaque subinde per speciem absolutissimæ sanctitatis, ad quam unam persequendam omnes curas suas cogitationesq; omnes conferebat, ejus animo obversarentur; eo plerumque adducebatur, ut summi Dei clementia fretus, difficillima quæque, ad novum vitæ genus victu cultuque in primis asperrimum instituendum, aggredi non dubitaret. At rursus eadem, quæ jam generosa alacritate in se ipso excusserat, ad calculos dum per otium revocat; liquido animadvertit, nequaquam solutam expeditamque sibi rationem esse, ad eum vivendi cursum tenendum, quem propensione, quin etiam voluntate quadam abreptus conceperat, sibique facillimum proposuerat: ignarus adhuc noster adolescens earum artium, quibus ad decipiendas incautas mortalium mentes utitur dæmon, eorum potissimum, qui in rebus spiritualibus nimio plus sibi fidentes, suam voluntatē suumq; dumtaxat judicium sequi decernunt. Quoniam admirabili quodam studio ad Christianam ex Euangelio paupertatē colendam concitatus, magno tenebatur desiderio longinqua terrarum petendi spatia, ubi nullius congregationis cœtusve legibus aut sacramento adstrictus, inter infimæ plebis quisquilias lacernatus incederet inglorius: & a Alexii sanctissimi viri Patritiiq; Romani instar, [propendet ad imitandum S. Alexium,] sub dio vel certe in aliquo sacrarum ædium vestibulo noctes exigeret, omni humano solatio destitutus; sicque sine lare familiari mundus pro domo illi esset, pro tecto cælum, pro lecto solum; ac pauperum insertus gregi ostiatim precario stipem colligeret; ut ex in libero solutoque animo, quidquid ab hujuscemodi emendicatione superesset otii, in templis sacris, effundendis precibus id totum insumeret. Ceterum pii adolescentis consilia in tam ardenti rei expediendæ desiderio ad nihilum ut reciderent, unus ejus pater Gulielmaccius effecit, cujus videlicet insectationes maxime formidabat. Quippe cū illum dudum frementē, ob sordidatorum in ipsa patria sede, atq; adeo intra ipsos paternos lares, [sed respectu patris absterretur.] contractam consuetudinem puer esset expertus; tum vel maxime temporis eumdē sibi magis tetricum asperiusq; furentem concipiebat animo: ut qui potentiæ viribus ferox, atque ingenio contumax, nec non augendæ indies gentis Petronæ avidus, nullo pacto tāto dedecore clarissimū suæ familiæ genus, ex filii sordida atq; contēptissima vitæ ratione, affici passurus esset.

[12] Hisce igitur anxio curis Petro, & ad Christi Sanctorumque vestigia sectanda optima quæque expetenti, saniora consilia a Patre luminum submissa sunt, ut inde veluti efficaci salutarique remedio mentis suæ solicitudini tandem aliquando consuleret: quod utique fuit ejusmodi. Quartus decimus jam tunc agebatur annus, cum amplissimus pariter doctissimusque vir b Riccardus Petronus, sanctæ Romanæ Ecclesiæ Vice-Cancellarius, titulique S. Eustachii Diaconus Cardinalis Senensis, [Ex testamento Riccardo Petroni Card.] non minori munificentia quam pietate ac religione in rem monasticam, ex testamento quatuor cœnobia, scilicet Monachorum Cartusiensium unum, Cisterciensium alterum, tertium Monialium ex ordine Prædicatorum, postremum vero Minorum divæ Claræ dicatum, a fratris filio Joanne, quem anno hujus seculi millesimo tercentesimo decimo quarto, XVII Kalendas Februarii Genuæ heredem dixit, ubi tum decessit, e pretiosa sua tantummodo supellectili, atque grandi auri argentique magnifice celati pondere, intra Senarum ambitum, vel certe in ipso circumjecto territorio civitatis, extruenda legavit. Quorum Cartusiense id nostrum cum principem obtineret locum, [constructam Cartusiam Maggianā adire solitus,] solum in areas descriptum Patribus ordinis cœnobii ædificandi causa, in agro Maggiano, non longius ab urbe patria quam quingentos passus, attribuit, duobus c post annis ab interitu præstantissimi testatoris, vir florentissimus Bindus, Bindi filius Falconisque nepos, Senensis: qui, ut ejusdem Cardinalis consobrinus, ejusque supremæ voluntatis executor impiger fuit; ita opere sumptuque, magnificentissimus extitit imitator; quando & ipse Pontinianam Cartusiam, edito gratoque ad adspectum tumulo sitam, ad tertium ab urbe Sena lapidem, anno post Christum natum millesimo trecentesimo quadragesimo tertio, a fundamentis excitavit; ejusque Monachis alendis proventus prædiaque assignavit d. Ergo Maggianum id cœnobium, ab sua familia constructum atque perfectum, adire frequenter consueverat Petrus: quo enim propius aberat ab urbe, eo facilius ad id excurrere se posse putabat. In quo degentium Monachorum, cum in ecclesiæ odeo frequentando, tum in rebus divinis tractandis, admiratus erga cæleste Numen reverentiam, in eam mentem denique occulto quodam instinctu acriter se sensit impelli, ut patriis bonis focisque relictis, ad eos quam primum sese aggregaret.

[13] Nec irritus plane hanc sibi divinitus instillatam mentem complexus est. [afficitur Ordini:] Siquidem per multas preces consulto ac propitiato Domino, uti cœptis suis in tam ardenti divinæ gratiæ promerendæ studio perbenigne adesset, ad Cartusiam semel tandem profectus est, patria incunabula ultra non repetere fixum habens. Quoniam quidem per hanc plenam sanctimoniæ fugam in spem veniebat fore, ut voti compos effectus, qua parentes omnino desereret, qua se totum, pariter a publicis domesticisque actis segregatum, Deo dederet: & cum eo, qui solus purissimus est, purissima, quoad humana mortalitas fert, consuetudine vitæ conjungeretur: atque ex jugi oratione, sacrarum rerum contemplatione, sacrorum librorum familiari lectione, splendorem veritatis hauriret. Eo proinde consilio ad Patrum cœnobii pedes, divinum tum quiddam spirans, supplex provolutus Petrus, eos, ut in suum contubernium admittant, enixe rogat. Qui Patres, primum ejus annos ad munera Ordinis subeunda nimis teneros causati, subsistunt paululum: [ad quem annos natus 17 admittitur:] tum egregia in Deum ejus pietate, verecundia, summaque existimatione, atque eximia quam præseferebat indole permoti, eum, annos natum septemdecim, in suum Ordinem admittendum putant; quamquam Ordinis decreta viginti ut minimum annorum ætatem in suscipiendo exquirant alumno, ut juxta Domini præceptum ad sacra possit bella procedere. Tum demum excipitur, atque detonso capillo, quem tum pro seculi more promissum impensius comere ac alere consueverant mares, regulari tunica, sacro Monachorum agmine concinente, induitur: moxque, in nostrorum gregem adnumeratus, regularibus itidem disciplinis præceptori traditur instruendus. Tirocinii autem anno de more circumacto, juravit Petrus, & solennia Religionis vota, in Galgani e Vannis qui tum domui præerat verba, cœnobii Maggiani nomine, castissime suscepit: [& profitetur.] plus utique splendoris sua eidem cœnobio sanctimonia allaturus, quam in eo condendo nominis attulisset Fundatoris amplissimi beneficentia.

[14] Quanta vero dein sedulitate, quod Deo sanctissimo spoponderat sacramento, reddere conaretur; quanta pietate, quanta religione ad Christianæ perfectionis culmen ascendere niteretur; ut in obedientiam, castitatem, paupertatem, ut in taciturnitatem & solitudinem incumberet; uti reliqua omnia, quæ religiosum decent ordinem, admirabili alacritate obiret, longum esset enarrare. [Declinat parentum colloquia & aspectum,] Verum hoc unum in præsentia missum facere sine scelere non queo, quod simul atque monasterium est ingressus, usque eo patrias opes omnes omniaque clarissimæ familiæ insignia ab se abdicavit, ut intra cellulæ parietes solitarius ex instituto latitans, numquam vel parentum affiniumque congressum excipere voluerit: quin cum ad eos, gravi morbo correptos (qui morbus vitam hausit) officii causa adire quandoque potuisset, Patrum nimirum concessu; numquam tamen adduci se passus est, ut carni daret & sanguini, quod virtuti debere se confitebatur. Atq; eo factum est, ut nuntium de ipsorum obitu ita forti ac constanti animo tulerit, ut nullo doloris morsu perstrictum sese cunctis exhibuerit; satius arbitratus impietatis erga parentes insimulari, quam semel propter immortalem sui omniumque parentem Deum arreptum solitudinis propositum temerarie violare. Neque hisce tantum contentus, quin omnia quoque propinquitatis jura sublimium appetens aspernatus, ne contra Christi legem omnium sibi vel primam & antiquissimam, carnis assensum illis quandoque cogeretur præbere; nihil de rebus temporariis, quæ ad eosdem parentes & affines pertinerent, vel ipsis ille auribus haurire, vel sermonem coram inferri noluit unquā. Secum enim sæpissime reputabat, nondum ex animo se Dei jussa fecisse, si, cum corpore propriam domum reliquisset, mente tamen eam incoleret, parentumque simul (etiam tum illorum cupidus) oblectaretur affatu: aut juxta Euangelii præceptum, si qui patrem, matrem, fratresque jam volens ac lubens deseruerat, uti Christi dignus haberetur discipulus; adhuc etiam se vexari induceret animum, cum seu domesticorum blandimentis delinitus, seu quadam humano generi natura insita mollitie adductus, ultro ipsemet illos admitteret colloquentes. [Matth. 37]

[15] Qua quidem Petri erga suos severitate factum est, ut parentes tantam ejus animi firmitatem ægre molesteque ferentes, se penitus contemni putarent: eo maxime quod se suaque nihili ab eo fieri ac repudiari cernerent. Contra vero dici vix potest, quanta ille perfunderetur voluptate, quam solidos quotidie, ex hujusmodi gravitatis disciplina, tranquillitatis ac internæ pacis fructus carperet: haud ignarus suique ipsius experimento apprime eruditus, [omni erga eos affectu nudatus,] non posse quemquam intra Cartusiana septa divinarum rerum delicias animis percipere, nisi præmissis omnibus instar Jacobi solus remaneat, ut facie ad faciem Deum videat, & benedictione simul & nominis in melius mutatione felix efficiatur; neque Moysis in modum frui Dei colloquiis in solitudine, ni prius hujus mundi excalceatus affectibus, carorumque nexibus expeditus, nudus ad nudum Christum accedat: quando, Divo Hieronymo teste, nudos tantummodo amat eremus. Hanc Petri affectuum in res humanas nuditatem omnino me posse clarius demonstrare diffiderem, nisi auctores gravissimi planis ac disertis verbis, uti cetera, quæ hactenus demonstravimus, memoriæ illam tradidissent; quorum verba hoc loco vel præcipue referre libet, quo planius cunctis pateat, nihil Petrum in rebus humanis solatii nihilque præsidii ullo unquam tempore sibi constituisse. Si quando vero (ajunt illi) germani ejus fratres, parentibus e medio jam sublatis, aliique qui cognatione nomen ejus & genus attingebant, strenas, munuscula, atque alia id genus humanitatis xenia ad Cartusiam interdum benignitatis causa mitterent; numquā Vir beatus, æque in illos ac in se ipsum graviter severus, adduci potuit, precibus etiam adactus, [nec xenia ab eis oblata acceptat.] ea ut acciperet, sed obstinato prorsus animo rejiciebat; cum ut votivæ paupertatis religiosa professio constaret, tum ut re ipsa ostenderet, nullam se cum illis rationem habere: quoniam eatenus eos amabat, quoad & ipsi Deum caritate officiisque religionis prosequerentur. Id simul atque illis cognitum fuerat, aliorum nomine, qui sive quotidiana amicitiæ consuetudine ei intimi essent, sive alio quovis pietatis studio erga eum afficerentur, ea ipsi dona deferri curabant; rati nimirum haud aliter ac agebant ab eo eadem acceptum iri; quæ nihilominus tamen, non nisi Christi nomine injecto, accipienda censebat. Ceterum ut primum prophetiæ spiritu manifestius clarere, futuraque simul & longinqua divinitus prospicere cœpit; tantum abfuit, ut ei ullo unquam tempore imponere possent; ut etiam omnia acta factaque illorum perinde, quasi propter oculos ei essent, longissime puro mentis intuitu prospiceret inelusus.

CAP. VI

[16] Petrum interim ad Euangelicæ perfectionis fastigium hisce gradibus, quemadmodum supra demonstratum est, ascendentem, majoresque quotidie in Christianæ humilitatis atque obedientiæ virtute efficientem processus, visum est cœnobii Præsidenti, ad Diaconatus ordinem jam promotum, ad Sacerdotii quoque apicem evehendum: quo per istiusmodi dignitatis munus magis idoneus evaderet ad cetera Ordinis ministeria exequenda. Hæc ut primum ad aures Petri perveniunt, [Indignum se ratus,] mirum quam graviter ac dolenter ea ipse acceperit: unum tantummodo per id maxime tempus laborans, qua scilicet ratione tam honorificum munus effugere posset: indignum se prorsus existimans, cui tantum onus Angelicis humeris formidandum demandaretur; scilicet veritus, ne, per hanc speciosam occasionem, ad aliorum regimen rerumque administrationem iter sibi aperiretur; cum & subesse perpetuo potius, quam præesse fixum illi esset; simulque constitutum, quoad per cum fieri poterat, numquam se rerum temporalium tricis involvere; in sermone quotidiano usurpare solitus, res temporarias illarumque curationes plurimum homini ad cælestia anhelanti afferre detrimenti, ac majoribus pretiosioribusque muneribus eum expoliare atque nudare. Quocirca, cum id ipsum nosset præclare, facere non poterat, quin omnem quo posset conatu obsepiret viam, qua cum honoribus pro Ordinis consuetudine, tum rei familiaris administrationi aditus pateret: minime dubius, hoc degendæ vitæ genere facilius se humilis magistri sui Christi vestigia persecuturum.

[17] In hac itaque deliberatione obfirmato animo cum esset Petrus, Cœnobiarcham ultro convenit; ejusque pedibus advolutus, [instat apud Priorem, ut non fiat Sacerdos,] suum illi aperit consilium; sibique fixum in animo exponit, numquam se velle suscipere Sacerdotii dignitatem: quoniam suæ ipsius imperitiæ conscius, negat, se posse, salva religione, hujuscemodi subire munus: proinde eum vehementer obsecrare obtestarique per Christum Dominum, ne ad id onus suscipiendum cogatur. Munus longe suis viribus impar, dignioribus, doctioribus, sanctioribusque demandandum: se sua pernosse vitia; suæque licet imbecillitatis haud ignarum, paratum tamen esse pro viribus in ceteris Ordinis functionibus, quæ ad privatæ vitæ rationem spectant, omnia semper excipere munia: in Sacerdotio vero suscipiendo non esse eum se, qui ejus partes pro rei majestate adimplere posset: quandoquidem divinam pene virtutem, & omnibus numeris absolutam tum corporis tum animi integritatem exigit. Satis superque auctum se atque cohonestatum Diaconatus ordine, ad cujus dignitatis gradum se prorsus indignum ascendisse, si recte meminerit quæ Apostolus scribit cum ad Timotheum, Diaconi mores, integritatem, & virtutes exponit: denique nihil non facere, nihil non dicere, ut ejusmodi se munus declinare permitteret. Nec incassum plane: siquidem Cœnobiarcha, modestiam Petri atque animi submissionem satis admiratus, [nec frustra:] gratulatusque pariter illius mentis candorem, peramanter in ejus ruit amplexus (quippe nihil æque valet, ad hominum benevolentiam nobis conciliandam, atque submissio moderatioque) eumque adhortatur ad Ordinis consuetudinem se ut accommodet: quod per hanc, vel omnium primam uti & præstantissimam inter omnes Monachorum functiones, majorem se liberius Deo conjungendi habiturus sit facultatem. At pius juvenis nihilominus, parendi longe quam imperandi avidior, rursus Cœnobiarcham precatur precibus quidem infimis, ne a suscepto proposito se patiatur abduci. Demum id in præsentia tenuit ægerrime, aliis quam plurimis excusationibus ad frustrandum allatis, ut multum intercesserit tempus, quo nulla solicitudine de proposita sibi dignitate premeretur.

[18] Interea loci Francisco olim Altoviti, domus Præsidenti, Franciscus Turæ Montaninus Senensis f sufficitur; qui cum Petri consilium nullo pacto probaret, ut qui præclare intelligebat, [sed ab illius successore coactus,] quantum ad Dei gloriam propagandam splendoris, ad mortalium vero salutem commodi, conferant per Sacerdotium, qui una cum morum integritate conjunctam habent innocentiam vitæ atque sanctimoniam: non modo aliquid eorum, quæ ad Sacerdotii gradum detrectandum Petrus afferebat, ad animum non admittebat, sed ne ad aures quidem: quin etiam illum monet hortaturque, ut oneri supponat humeros, & Patrum consilia volenti libentique animo amplectatur. Et ecce tibi novum in Petro certamen sui deprimendi ac submittendi: ecce rursus angustiæ. Etenim quibus humilitatis studiis Cœnobiarchæ voluntatem ad suam flectere se posse putabat, iisdem ipsis vehementius multo eum inflammabat, ut se de munere obeundo ad arbitrium ejus totum componeret. [implorato Numine,] Quaproter cum omnem præreptum precibus locum, atque nullum esse reliquum perfugium ad evadendum Petrus cerneret; ac propius jam abesset ut manus daret, quam optata ex sententia consequeretur; interiori quam antea cura excubavit animo, iis studiosius observādis, quæ potissimum eum voti compotem facerent. Sed primum omnium ad Numinis voluntatem explorandam, ejusque auxilium in rebus suis afflictis vocandum, per multas preces incumbit: ut in summa voluntate Christi consilia exequendi eam sibi injiciat mentem, qua & aditum omnem huic dignitati obstrueret, & sui pariter contemptum, non verbis modo sed re ipsa, per omnem vitam persequeretur. Nec in irritum fusa obsecratio. Nactus enim spatium per eos dies medicum alloquendi familiariter, [& medico consulto,] quærit ab eo, utrumnam, si unus ex altera manuum digitus cuipiam omnino amputaretur, mortis ille discrimen adiret: ex quo cum hoc tulisset responsum, nihil videlicet in ea obtruncatione subesse periculi præter doloris; vix credas, lætior quam sit effectus, non desperans fore, ut ea maxime ratione, rem utique ex animi sententia ipsemet conficeret. Id quod ab ipso Physico, quem vocant, ea animi dexteritate atque adeo tortuosis quibusdam interrogatiunculis expiscatus est, ut numquam cogitatione assequi potuerit, quorsum isthæc Petri oratio tenderet.

[19] Quid multa? Igne humilitatis, velut œstro quodam, percitus Petrus, rem aggredi statuit omnino; omni spe videlicet in uno Deo rei bene gerendæ reposita. Per summam itaque speciem quodam die cochlearia lignea conficiendi, salutarem sinistræ g digitum putatorio scirpiculo sibi prorsus abscidit; atque usque adeo constanter in se ipsum sævire ostendit, [sibi amputat digitum:] ut generoso ac alto quodam sui contemptus spiritu concitatus, nihil doloris visus sit pati; quoniam nullo emisso ejulatu, nullo edito gemitu, ac si omnino doloris vim non sentiret, fortiter sectionem illam tulerit. Neque tamen id egregium humilitatis facinus suo tum caruit præmio. Tanta quippe repente divinæ dulcedinis vi perfundi se sensit: ut, sicuti sub mortis suæ tempus confessus est, nova in præsentia divinæ gratiæ luce ejus menti oblata, certum de futura in cælesti patria felicitate & gloria consequenda pignus acceperit. Verum, ne quid hic deesset ad probandam Petri patientiam, factum est, ut experimento exin didicerit, valde sibi caro illam qualē qualē dulcedinem stetisse: quandoquidem (uti chirurgus, qui ei medicinam fecit, quique illi superstes fuit, satis constanter asseveravit) Petrus inter curandum ex nimio dolore in terram sæpe numero corruebat exanimis. Atque tandem hoc validissimo impedimento fecit effecitque, ut in omni vita dignitatem ullam inire potuerit numquam: itaque in sinu gaudens desiderium suum explevit, se scilicet omnium vel infimum cunctisque subjectum exhibendi pariter ac vocitandi; Franciscum Assisinatem, cujus in defugiendo Sacerdotii munere exemplum in intimis medullis sibi semper inhæserat, imitatus; dein Ammonium h Eremitam æmulatus eximie: in utroque vero altissimam Christi Domini humilitatem secutus, qui non ministrari sed ministrare se venisse, verbis simul & factis sane quam egregie, dum inter mortales immortalis ipse Deus ageret, ostendit.

ANNOTATA.

a Colitur S. Alexius 17 Iulii, & apud Græcos etiam in veneratione est, quasi inter illos vixisset.

b Ricciardi Card. elogium ex Ciacconio profert Bartholomæus, quod ibi videri potest, corrigendum in eo, quod mortuum Cardinalem dicat anno 1313.

c Anno scilicet 1316 evocatus est Michaël, Cartusiæ Trisultanæ alumnus, ad illius fundamenta facienda: qui adhuc anno 1324 idem cœnobium rexit.

d Bindo morienti assedisse B. Petrum, eumque ad pie religioseque moriendum adjuvisse annotat Bartholomæus:quod contigit 17 Maji anno 1343: habet etiam Epitaphium ejusdem, apud Cartusianos Pontinianenses sepulti.

e Idem Galganus præfuit anno 1334 Carthusiæ Parmensi, & anno 1339 adfuit constructioni Carthusiæ Bononiensis extra portam Pratelli.

f Anno 1336 id factum annotat Bartholomæus, eumque vixisse in regimine usque ad annum 1369.

g Dorlandus lib. 5 cap. 1 putavit pollicem fuisse abscissum, sed digitum fuisse probat Bartholomæus, etiam ex pictura antiqua; de qua mox.

h Ammonium aurem sibi præcidisse, ne Episcopali idoneus officio haberetur, scribit Palladius cap. 12, & ad Vitam S. Thomæ Aquinatis 7 Martii cap. 4 litt. b memini notasse me de Thoma Hibernico; qui ne ad celebrandam Missam cogeretur, pollicem sibi amputavit: utique ex humilitate melius ille; quam ex insano amore quidam, nostro hoc ævo, Princeps in Belgio, testatum affectum suum voluit paris nobilitatis amasiæ, abscißione auricularis digiti; quo tamen merito impetravit, ut sibi nubere consentiret. Nostris autem temporibus, inquit Bartholomæus, Petri factum depictum antiquitus aspeximus intra ædiculam S. Bernardini, in clivo Cathedralis ecclesiæ sitam, hoc est inter xenodochium Dom. Agnetis & oratorium Sodalitatis Mortis: in quam picturam, occasione reparandi loci vitium facientis, Primores Sodalitatis B. Virginis Mariæ, cui locus ipse annexus est, tectorium induci curavit.

CAPUT III.
Petri humilitas, obedientia, paupertas, abstinentia & patientia.

LIB. II, C. I

[20] Jam vero enarratis, quæ Petrus ad vigesimum quintum ætatis annum gessit, non abs re fore existimo, immo vero operæ pretium duco, [Licet amore humilitatis] si in ceteris deinceps rebus ejus gestis prosequendis, ab humilitatis animique submissionis virtute exordium cepero: quandoquidem hujusce præclaræ virtutis studium (ut quæ ceterarum est parens altrixque præcellens) ita in omni vita adamavit, ita complexus fuit, ita demum constanter ac perpetuo tenuit, ut in eo uno vel principatum sibi vindicasse videretur. Arduum quidem nimis ac operosum esse tradunt, singulas Petri virtutes recensere; partim quod innumerabiles propemodum essent, partim etiam, quod quæque facta sua exteriora, simul & interiora quæ a Deo acceperat dona & beneficia, omni studio ceteros celare semper contenderit. Quin etiam viri gravissimi astruunt, Petrum jam tum a puero a Domino studiose efflagitasse, [voluerit latere pia sua exercitia,] ut mortalibus omnibus esset obscurus, nemoque deprehenderet illius pietatis studia atque exercitationes: id quod Beatus quoque Pater obtinuisse, sub mortem divinitus jussus, aperire non dubitavit; & hanc potissimum extitisse causam, cur pauca admodum de occultioribus ejus rebus gestis litteris mandarentur. Nihilominus tamen non potuit, ut iisdem Columbini verbis utar, tanta lux sub modio latere, tantus thesaurus abscondi, nec pretiosus tantarum virtutum liquor in vasculo ejus corporis recondi, quin aliqua ex parte efflueret exundaretque: ut mortales post suavissimum odorem factorum ejus currerent, & quidquid inde sibi & animarum saluti profuturum ducerent, ipsimet carperent. Aggrediar itaque ad ea de beato Patre nostro Petro narranda, quæ nobis præ oculis proponuntur, non admiranda sed imitanda: cum alioquin non ignorem, quæ a sanctissimis Viris, divinis circumseptis præsidiis, facta conspicimus, [ea tamen hic ad imitandū proponuntur.] quæque naturæ vires excedunt, ac hominum superant captum, non esse imbecillitatis nostræ ponderibus examinanda: sed in ejus æternæ mentis Numen, quo præside ac duce, immo per sui ipsius afflatum imperante, ea ipsi patiantur, fide potius & silentio esse venerandum. Nos vero homunculos ad ea veræ pietatis, veræ ac solidæ humilitatis, & in Deum proximosque caritatis exempla imitanda descendere æquum est: ex quibus discamus, quo nobis itinere gradiendum sit, ad eam si velimus beatam patriam pervenire, quo ipsi pervenere, qui se sancte casteque gesserunt. Horum unus vel præcipuus fuit Petrus noster Beatus, cujus eximias virtutes, non admirari, sed imitari; cujus vitæ rationem, non animo suspicere, verum etiam factis amplecti; & cujus denique acta & operationes, felici ac beata immortalitate dignas, quoad possumus, & aliquanto etiam amplius quam quantum possumus, in nobis ipsis exprimere debemus. Quæ quo clarius pateant, ad animi primum humilitatem atque submissionem, ut dixi, veniendum arbitror, in qua plus negotii residere videtur: utpote quæ sine controversia, ad cælestem beatitudinem consequendam, summum in homine obtinet locum.

[21] Petrus igitur, abscissione digiti maximum in modum lætus effectus, quod per hujusmodi mutilationem, non modo omnem sibi aditum ad honores ex sacris Pontificum Patrumque sanctionibus egregie obsepisse, [Omnis ostentationis expers,] verum etiam ampliorem viam ad sui contemptum ac despicientiam aperuisse videbatur; totus sibi concors, intra carissimæ suæ cellulæ fines, Deum speculatum se liberius recipiebat; seque in ea libentius continebat, & in se tanto frequentius inibi descendebat, quanto longe omnium mortalium se infimum, atque auxilii opisque divinæ in primis egentem, ex animo putabat. Hinc fiebat, qua erat animi humilitate, quod quamquam tantis naturæ & gratiæ adjumentis mirifice apparebat instructus, numquam tamen neque sanctimoniam, neque prudentiam, qua eximie pollebat, neque scientiam pariter ostentare est visus: sed de se, suisque de rebus ita demisse ac humiliter sentire, perinde quasi unus ex infima plebe vel maxime foret: quin potius seipsum semper abjicere, semperque dejicere studebat: cupiebatque convitia & ludibria in se ab aliis ingeri, verborumque simul contumeliis lacerari. [non solum non extolli, sed & despici cupiens,] Non dico ut nobilissimum familiæ genus jam inde a pueris contempserit, honoresque fuerit aspernatus per omnem vitam; quoniam tantæ virtutis non esse cognosco, dignitates & honores in postremis habere, quam sui ipsius despicientiam appetere: plus etenim est ut male accipi negligas, quam honorifice tractari non cupias: at vero illud summæ perfectionis, ut a gravissimis sanctissimisque viris traditum est, ut pessime affici exoptes. Id profecto beatus Pater noster expetebat, & ad hoc votis omnibus inhiabat. Sed enim probe noverat, non sat esse ad Dei gloriam illustrandam, in mentis tantummodo recessibus virtutes abstrudere, nisi & in opus, ad aliorum vel utilitatem vel solamen, aut certe ad exemplum erumpant. Ob id ipsum igitur, [infima ministeria obit:] ne prorsus vacuus ab onere vel potius ab honore esset, hanc dignitatem intra cœnobium est assecutus; atque re ipsa sic effecit, veri honoris ac solidæ virtutis haud ignarus, ut infima quæque munia & servilia ministeria sæpe obiret, quæ relatu etiam sunt indigna: quæ vero splendida, quæve honorifica repudiare, & aversus manibus pedibusque refugere.

[22] [ægris servit:] Neque hisce tamen contentus fuit; a Patribus enim efflagitavit ægrotantium curam sibi demandari, quam & obtinuit. Sane ex iis, quæ consecuta sunt, nemo sanus quæsivisse Petrum locum, quo magis se abjiceret, quoque plus caritatis in eo munere exequendo ægrotis Fratribus exhiberet, liquido non perspiciat. Adstabat enim ille diu noctuque pro ratione morbi ægrotantibus: ipse solus valetudinarii curator cibos porrigere, in os inserere; ipse sedulo erigere jacentes, extruere pulvinaria; ipse cubicula arrepto verriculo purgare; ipse hortari, monere, nonnumquam etiam rogare; nihil ei esse gratius, nihil carius, quam languentes Fratres Patresque suos omni qua poterat ratione juvare. Interdum item blandissime appellabat, assidebat, colloquebatur, & dolores corporis animique mœrorem, non oratione modo plena humanitatis & officii, sed etiam re ipsa atque opere multo magis mitigabat. Neque porro hic stetit res: alia enim mira quadam animi contentione meditatus, [præficitur resarciendis vestibus:] atque factis ipsis est executus; quo per ea magis magisque semet contemneret, seque aliis in dies singulos dicto audientem præberet: nempe, ut obsoletioribus Patrum vestibus resarciendis præficeretur, extorsit potius quam impetravit. O profundam, Petre, animi tui submissionem! præclarum quippe tui ipsius exemplo Cartusiani instituti hominibus documentum statuisti, quantum videlicet externa prosint ad interna reformanda; reformanda in te non dixerim, quæ numquam per letalem noxam deformata ac labefactata. Hoc est, dicam cum Divo Basilio, ad humilitatē acquirendā plurimum exteriora humilitatis studia atq; exercitationes conferre; ut in cultu externo humilitati studeatur, in vestitu, in cibatu, in domo, in lecto, in domestica supellectili, atque etiam in hominum usu atq; consuetudine, ac demum in omnibus; ut in omnibus opere pariter & verbis splendor hujusce cælestis ac divinæ virtutis eluceat, ejusque simul studiū religionis cupidus perpetuo colat.

[23] [laudat virtutes non suas sed aliorum,] Nunc vero quoniam de mirifica Petri humilitate, animi scilicet & rei, dictum est; restat ut de ea quoque verba faciamus, quam sermone præ se semper tulit, cum ad animi sui sensa aperienda, tum etiam, ut alios ad virtutes generatim excolendas, subditis non humanæ sed cælestis gloriæ facibus, inflammaret. Eam itaque Petrus humilitatem in loquendo ostendebat, ut non secus de se prædicaret atque sentiret. Et quoties cujusque de virtutis laude sermo illi habendus esset, proximos ad eam amplectendam exstimulandi studio accensus, numquam in virtutem illam, quam tum maxime temporis ob mentis oculos sibi laudandam proponebat, orationem suam retorquebat, ne quis forsitan illam ipsi adscriberet: sed hac summa in ea extollenda moderatione animi utebatur, ut vel semper in virum aliquem, ejusmodi virtute insignitum, totum negotii pondus ac dicendi vim inflecteret: quod si quando hominem, hisce virtutibus excultum, videre illi contingeret; [se laudari non fert.] confestim ejus de laudibus sermonem institueret, atque de ipso verbis adornando numquam deponebat memoriam: idque ad exemplum atque spiritualem eorum ædificationem illi factum tradunt, qui disserentem auscultabant. Contra vero si quis ipsum aliqua aliquando laude, vel virtutis præmio, vel honore verborum, ornare voluisset; mirum, quam indignissime id pateretur: quippe qui animo obturbatus vehementerque permotus, videbatur sibi ea laudatione non solum non verum etiam onerari. Proinde numquam passus est se laudari: quin etiam se suaque contemni ac despici cupiebat, nullius esse numeri se dicebat, prædicabatque. Et ut hoc caput his paucis absolvā, testati sunt, qui Petro pro Cartusiano instituto familiariter utebantur, numquam se hominem vidisse, qui ab humanis laudibus æque atque ille abhorreret, aut qui de se sentiret humilius: quod quidem ex hoc uno vel præcipue conjici potuit. Vir quidam fuit virtute præstans Petrique intimus, qui cum haud satis probaret ad infima quæque illum passim descendere, seque tanta humilitate dejicere, cum tamen alioquin facere non posset, quin ob rerum spiritualium præstantiam litterarumque peritiam dignus existeret, [Christum exinanitum proponit,] cui ceteri omnes præsto essent illique obtemperarent; per liberalem jocum semel ipsum perstrinxit, majorē plane in rebus ejus gerendis auctoritatem & gravitatem requirens. Cui mox Petrus; Frater, inquit, Dominus meus Jesus Christus exinanivit semetipsum factus obediens usque ad mortem: nil amplius in eam sententiam effatus. Sapienter utique his verbis declaravit Petrus noster, veram Christiani hominis nobilitatem niti in obedientia, obedientiam vero in eximia quadam animi submissione, sic prorsus, ut homo homini propter Deum se subjiciat. Quo præclaro responso, amico homini, tum vocem inclusit, & singularem apud eum quoad vixit egregiæ cujusdā sanctimoniæ opinionē reliquit; quā ille exin apud se sæpissime reputaret, & ad alios volens ac lubens narrare solebat.

CAP. II

[24] Etsi non imperitus rerum æstimator, qui voluntariæ paupertatis spiritus Petro fuerit, [& amat paupertatē:] & quo illius desiderio teneretur, quod ejusmodi virtutis amore captus, mirabiliter patrio solo egredi, & remotissimas orbis partes obire, jam inde ab ineunte adolescentia expetiverit, ex iis clare nosse potuit, quæ supra docuimus, tamen de ea singillatim exponere visum est, quæ litterarum monumentis tradita quondam fuisse comperimus: quandoquidem huic virtuti tantum Petrus tribuit, ut eam, Divi Ambrosii sententiam secutus, ordine primam & aliarum veluti virtutum custodem existimaverit. Cujus ita studiosum, ita cupidum ac peramantem se præstitit in omne tempus, ut omnium pauperrimum illum fuisse dixisses, modo virtutem ipsam animo potius quam re, uti æquum est, metiri velis; quin etiam in hoc omnes sui ingenii nervos contenderet, ut Christum, cujus humilitatem sequi studebat, per tolerantiam quoque paupertatis, omni ope in se ipso exprimere curaret. Qvod tam insigne Petri studium adversus divinam hanc virtutem Deus ipse, pro sua singulari clementia, ratum gratumque sibi videtur habuisse; quando certis divinitus declaratis argumentis ostendit, quanti apud se meriti hæc Petri paupertas fuerit, quantumque in eo ad extremum usque illam ipsam adamaverit. Neque solummodo Pater noster Beatus hujusce virtutis appetentissimum se semper præbuit, verum etiam non mediocriter amabat, quos in eamdem virtutem animatos nancisceretur; egregiam operam utique pro loco dando, ut in ea colenda perpetuo sibi constarent: crebris insuper ob id ipsum sermonibus singularem aureamque hujus virtutis præstantiam usurpare solitus; sæpissime autem, hominem sublimium appetentem, hanc potissimum virtutem excolere; pietatis studio deditum, & Christi amore flagrantem, hanc sequi, hanc amplecti, & plurimum omnium amare ac magnifacere debere. Quæ uti præcipuo est homini impedimento, quo minus rebus hisce infimis adhærescat, qui quidem fons omnium malorum esse solet; sic vicissim præclaro adjumento, quo mens ejus in æternitatis amore & studio contineatur. Atqui, licet ex Cartusiana disciplina probe nosset, omnem sibi ereptam facultatem precario sibi victum quæritandi; ut re ipsa liberius, quemadmodum vehementer expetebat, desiderium suum explere posset; tamen omni studio, quantum viribus consequi poterat, in id vel in primis incubuit, ut, quod illi proximum esset, egregie præstaret; nempe, ut, quod per sui Ordinis statuta haud sibi licere cognorat, id ipsum per se intra ipsa peristylia persequi se posse numquam diffideret, ut saltem vel ipso desiderio meritum denudatæ prorsus paupertatis apud Deum consequeretur.

[25] [supellectili vix ulla utitur,] Videres igitur Petrum nostrum, in ipso sui aspectu, in sermone, in incessu, atque adeo in ipsis attritis ac resarcitis vestimentis, atque domestico cubiculi instrumento, quod more nostro cellicolæ attribuitur Cartusiano, ita divinam hanc paupertatis virtutem referre, ut in eo uno eadem ipsa paupertas sedem statuisse videretur. Quoniam quidquid supellectilis haberet in cellula, adhuc in humanis agens, & quod elato jam funere in eo resederat, vix viginti ut summum sestertiis nummis supputares: nisi si forte inter ea, vilissima scruta, certo loco seposita, Patrum videlicet attritis & laceris tunicis resarciendis, adnumerare velis. Hæc non mea, sed Columbini sunt verba: quæ clarius ut pateant, hoc loco ex Hetrusco in Latinum conversa inserere volumus. Levis, inquies, dictu res. Levis plane, fateor & ipse: verum credas mihi velim, minime negligenda perfectionis Euangelicæ maxime studiosis. Et quidquid, ait ille, de re mobili usui illi erat ex Cartusianorum instituto, non pluris esse ducimus, [cui postea odor cælestis inhæsit:] quam unius tantum floreni. Cujus quidem floreni summam, si ad pecuniæ hujus temporis supputationem inire velim, sesquinummum aureum non explere certum est: modo rationibus atque alius seculi adversariis fides sit habenda, quibus utique habendam prorsus judico: quia in ea re vestiganda fateor me ratiocinatorem fuisse, curiosum eumdem ac diligentem. Quæ omnia ferme apud se habere Columbinus profitebatur: & licet despicatissima mortalibus, certe non obscuro argumento, quo loco apud beatum Patrem nostrum isthæc virtus esset, quantique illam fecisset: quod ea tantam odoris fragrantiam etiamnum (ait idem Columbinus) ex se effundunt, ut nulla eis aromata vel opobalsami rivuli, si per ædes fluerent, comparari possent; cum nullus aut myropola, aut unguentarius ullus conjectare valeat, undenam ejusmodi odoris fragrantia effluere seu manare possit. Rem miram! Ceterum quid, quæso, effusi odoris suavitas; nisi corpus ejus, cui hæc in despicabilem usum adhibebantur, ab omni vesana turpitudine & corruptela dum viveret abhorruisse?

[26] [detestatur avaritiam, & prodigalitatem:] Atque hæc in præsentia de paupertatis studio dicta sint. Cetera, quæ teneo, quæque ad hanc ipsam virtutem mirum in modum faciunt, ex iis quæ deinceps consequentur animadverti poterunt. Verumtamen pauca quædam hisce subnectere operæ pretium duxi, quo aperte quisq; intelligat; quemadmodum Petrus avaritiam, tamquam, ut ipse dictitabat, omnium virtutum virus pestemq; teterrimam, semper fuerat detestatus; sic vicissim prodigalitatem sumptumque immoderatum numquā probare ausus, quin etiam profligandum esse omnino perhibere: quippe quem aliud esse nihil affirmabat, quam quamdam incontinentiæ partem, turpitudinis ac sceleris interdum affinem. Quod cum homines profuse largiendo egere cœperint, alienis bonis vel manus plerumque inferre coguntur, vel sibi ipsi vesano prorsus consilio mortem consciscere meditantur, vel certe miserandum in modum extremæ suæ ipsos pudet inopiæ. Proinde cum ad Petri aures perveniret, nobiles eosque vel maxime religionis amantes patres familias, in urbe patria inconsulte effuseque rem familiarem profundere, ad id præcipue luxu quodam inductos, ut inde munificentiæ splendorem acquirerent, aut in construendis ædificiis templisque condendis religionis famam colligerent; extemplo æger animi mittebat, qui rem illis periculi plenam demonstrarent, docerentq; ea effusione quantum in discrimen adducatur omnis familia, atq; idcirco viderent etiam atque etiam, quid prudentia in re domestica constituenda atq; moderanda requirat, aut quo loco eorum res essent, ne seipsos neve alios perderent: consulerent ergo sibi, prospicerent familiæ, & modū deniq; liberalitati statuerēt. Quibus de caussis fiebat, ut qui in iis profusis sumptibus suū vellent sequi sensum, nequaquā Petrum in cōsilium adhiberent: quoniam quidē jam passim vulgatum erat (quæ constans de ejus sanctitate apud omnes opinio erat atque nomen) id illum ægre ferre prorsusque abnuere.

CAP. III

[27] Interea cum indies Petri virtus & nomē, domesticis effractis claustris, latius manaret; [Pia mulier, panem eleemosynæ nomine ad Petrū ferens,] populi cōcursus ad Cartusiam fieri cœptus. Alii enim Petrum consulendi gratia adire, alii officii causa illum convenire, alii alio impulsi studio ad eum se conferre: sæpius autem, ut ejus incensi officio & caritate precibus apud Deum juvarentur, visere: sæpe alias, ut castissimis ejus de rebus divinis sermonibus ad pietatis studium & religionē informarentur, ejus subire vultum. Quocirca silentio haudquaquam involvendum arbitror, quod per hujus rei causam femina primaria, nomine Agnes, quæ uxor olim fuerat Angelo Ugolino, satis constanter affirmabat. Narravit enim, se quondam familiaritate esse conjunctam cum quadam muliere, pietati eximie dedita: quæ mulier cum magno arderet desiderio Petrum alloquendi, utpote quæ de ejus sanctimonia præclara, tum fama, tum auditione acceperat, hanc potissimum sibi rationem ineundam putavit, quo liberior expeditiorque ad Petrum illi pateret aditus. Detulerat femina hæc religiosa munuscula quædam Petro largienda, inter quæ panis erat unus justæ magnitudinis, & ad speciem concinne confectus, seque nutrice beati Viri, de qua initio mentionem fecimus, comitatam ad Maggianum cœnobium dat in viam. Quo simul atque pervenit, beatumque Virum ad fores domus convenit, [semel] pro voto ea ipsa munera illi dedit: quæ sane, mulieris ille simplicitate mirifice delectatus, simulque ejus admiratus benignitatem, venerabundus excepit; quod per hæc sibi quodammodo voti compos effici videbatur, ut ex emendicato videlicet aliqua ex parte sibi vivere liceret; & cum per institutum, uti supra demonstratum est, ad alienas januas sacculo onustum accedere stipem corrogandi gratia se non posse cerneret animo, ad fores sui saltem cœnobii inveniret, qui sibi, juxta acsi unus ex sordidato pauperum grege foret, eleemosynam in Christi Domini gratiam præstaret.

[28] Id mulier illa conspicata, tanta repente religione erga Petrum ferri se sensit, [ac sæpius,] ut mox eam incesserit cupido, eodem non iterum ac tertio, sed sæpius revertendi; uti vel optato ei liceret sancti viri frui conspectu, pariter & gratissimis ejus collocutionibus ad pie sancteque vitam traducendam incitaretur. Quæ mulier quo facilius pietati suæ satisfacere posset, rata nimirum pergratum Petro se facturam, constituit quinta quaque feria, eodem nomine & causa, unicum panem illius similem conficere, eidemque inter pinsendum signum Crucis exsculpere, uti die exin Veneris beato Viro ipsamet perferret, quo die simplicem dumtaxat panis cibatum purumque laticem, more Cartusiano, illi esui esse ac potui didicerat. Ergo dum femina desumptum jam sibi humanitatis hoc institutum tueri curat diligenter, illud accidit non indignum plane quod prorsus omittatur. Si quidem persancte asseverabat eadem nobilis Agnes, [ab imbre intacta it reditque,] se sæpenumero hanc mulierem conspexisse, ad Maggianam Cartusiam cum decreto jam pane proficiscentem, fœdissimo e cælo ruente imbre ac undique inundantibus vicis & compitis, cum tamen rursus cerneret in itu redituque vestibus atque crepidis adeo siccis, nulla ex parte videlicet imbre perfusam, domum remigrare. nec sane mirum. Siquidem tunc imber feminam tangere expavescebat; quia mox ut flammam caritatis sentiret, ne injuriam faceret, gutta retorquebat sese. Ceterum neque hic tamen stetit res. Aliud namque non minus admirabile, eadem lectissima matrona referente, tradunt. Nam cum Veneris quodam die mulier illa ad panariam arcam, panem de more sumptura, perrexisset, [& in pane Crucis signum expressum invenit.] ut illum inde ad Cartusiam deferret, ingenti perculsa stupore acutissimum clamorem edidit: quem cum Agnes exaudiret (utpote quæ, casune, an Dei nutu? apud feminam tum temporis degebat) eo confestim accurrit, ubi mulierem ipsam defectæ similem offendit: simulque (res mira) inspexit ita divinam apparuisse virtutem, ut in pane beato Viro apportando, contrarius color duas exprimeret Cruces, & varietas distincta duplex salutis nostræ signum monstraret: alterū nempe purpureo conspersum sanguine, alterum vero fulgentissimi auri instar eleganter elaboratum affabreque distinctum. Quo præclaro viso Agnes in admirationē acta, tantisper expectandum duxit, dum mulier suæ esset mentis: quæ cum tandem ad se rediisset, palam testata est, alia se longe majori admiratione digna conspicatam, quæ in præsentia effari propalareque se posse constanter negavit.

CAP. IV

[29] Cum primum jam inde a teneris supra ætatem Petrus sapere visus est, Numinis providentia illum dirigente, primum omnium certamen adversus corporis illecebras sibi instituendum duxit. Hinc in ætatis illo quasi tirocinio & disciplina puerill protractæ vigiliæ, hinc somni parcitas incredibilis, [Variis mortificationibus assuetus a pueritia,] hinc humi accubationes, atque cetera dein sordium amovendarum desumpta munia, uti supra demonstratum est, in lepra laborantibus curandis conspici poterant: ut iis videlicet exercitationibus valentior annis insequentibus, ad præstantissimas Christianæ vitæ virtutes comparandas illius exurgeret animus; atque uno eodemque tempore præclaros ejus mentis impetus ad rerum cælestium contemplationem facilius ipsemet erigeret. Scilicet per vitæ degendæ duritiem, Christi nomine ac causa rite susceptam, perque corporis labores pro expiatione animi religiose casteque exantlatos, quis non cernit animo, vel pristinum ac ingenitum mentis candorem securius retineri, vel deperditum aliquando (quæ humanæ conditionis est fragilitas) facilius redintegrari; &, veluti sale perfricatam carnem, a corruptione totum spiritualē hominem, ne turpiter lasciviens in luxuriem diffluat, asservari? Quod cum Petrus optime intelligeret, animum adjecit ad suum castigandum corpus, quo, eo mortificato atque in servitutem redacto, una simul cum Apostolo Paulo, non sibi, sed Christo, & Christus viveret in eo. [Gal. 2, 20] Ergo in hanc sententiam ingressus, statuit ad superiora Christiani animi documenta non minus præclara adjungere alia: [jam Religiosus arcte jejunat,] nempe inediam ciborumque abstinentiam amplexandam, & mordicus ad extremum usque tuendam putavit. Cujus rei perficiendæ eo majorem in spem veniebat, quo acrioribus indies stimulis ad Euangelicam perfectionem sectandam se sentiebat impelli; quam stolidus ac amens prorsus est, qui sine hujus virtutis præsidio consequi se posse putat: quandoquidem tanta in hac ipsa abstinentiæ virtute vis est, tanta dignitas & splendor, ut sine illa ceteræ nec lucere quodammodo nec cohærere queant. Cujus sane virtutis sapidissimos fructus in singulos dies tanto avidius Petrus degustabat, quanto frequentius ad suavissimas orationis & contemplationis epulas accedebat; & eo usque illius exarsit amore, ut intra Cartusiana septa studiosissimus omnium Constitutionum numquam non fuerit, quæ Patribus Ordinis ad singularem hanc parsimoniæ virtutem colendam antiquitus sancitæ fuerunt: quæ quales sint, quam prolixæ ac diuturnæ, ipsi per se intelligunt, qui Cartusiana statuta aliqua ex parte se perhibent tenere.

[30] Siquidem a die sanctissimæ Crucis Exaltationis in Cineralem usq; lucem, [certis presertim temporibus:] in die semel dumtaxat exiguo victu vitam suam tolerabat: idem rursus ab eo tempore, hoc est, a capite Quadragenarii jejunii ad sacrosancta Dominicæ Resurrectionis solennia, ægrius multo asperiusq; vitam transigere; idem tota hebdomada ante sanctissimi Paracleti celebritatem; idem multis aliis atque aliis deinceps diebus, quos ipse privata quadam religione propter certorum Sanctorum merita observare solebat, non pulte tantum aut lacticiniis (de esu quippe carnium capitale prorsus est in omni vita apud Cartusianos verba facere, nedū aliquid degustare) sed omni fere cibo abstinebat. Et in hoc tam aspero ac duro vivendi genere illud imitatione dignum, quod ad communē mensam, festis more nostro dumtaxat diebus, in triclinio ipsemet accumbens, iis communibus semper est usus cibis, quibus eā instructā reperiebat: nihil inter edendum questus, nihilq; singularitatis præseferre unquā visus. In cellula vero eam frugalitatis ac parsimoniæ rationē retinere, tantumque de potu & cibo sibi detrahere, quantum suum ipse corpus, tamquam lascivientem ac indomitum asellum, perdomare consueverat. Magna profecto laus Cartusiani cellicolæ, omnes hujus salutaris abstinentiæ, quam sibi suus præscribit Ordo, explere partes. At Petri pietas eximia longe progressa est. Non hisce solum finibus ejus animi religio circumscripta tenebatur: quoniam incredibili pro Christo patiendi incensus ardore, asperiora & austeriora sui ipsius arbiter crudelis commentus est. Etenim acerbissimæ necis Servatoris nostri prosequenda memoria, [& duriter dormit:] per totum quinquennium in somno capiundo caput ejus, sive ab læva sive a dextera, ab humeris per cervicis confinium, nullum sublevavit cervical, nullo nixus ille tabulato, nulli denique parieti unquam adhæsit: sed vel stantem vel sedentem somnus opprimeret. Quid prius mirere nescio, an stantem ac interrupte dormitantem, an secum dimicantem seque pariter vincentem, vel demum densato, in ipso stratu, modo æstu caloreque pro tempore adustum, modo frigore rigentem. Cuncta plane dura factuque difficillima: nisi quod corporis debilitatem animus Deo occupatus minus sentire potuit: etsi autem (quæ humana est imbecillitas) ea sentiebat, pro Christi tamen amore levissima ducebat. Ceterum ad illustriora merita consequenda factum est, ut præ ejusmodi sui corporis negligentia diuturnum in morbum inciderit. Nervis enim colli diu multumque distentis, ejusque laxatis connexis, per omnem dein ætatem maximo cum cruciatu obstipus incessit.

[31] Id cum primum cœnobii Patres animadvertunt, tanto malo omni studio succurrendum rati, mittunt medicum accersitum, [infirmus medicinas respuit,] ut ei medicinam faciat. Quod ubi Petrus rescivit, præclaro sui ipsius odio inflammatus, neque incommodi causam neque dolorem ulli aperire constituit: veritus, ne dum remedia corpori adhiberentur, gravem utique meritorum jacturam faceret: quin etiam in semet acri verberum castigatione usus, ita secum ipse loquebatur: Poterisne, Petre, æternas flammas effugere? Poterisne supplicia cruciatusque innumerabiles in summa rerum omnium desperatione sustinere? Si poteris, accipe, & hæc humana adhibe remedia. Sin, quorsus hæc? Ad quid curationes? ad quid tanta mollities animi? Quid medentium auxilia ad æternam felicitatem comparandam? Cur potius non omnes molestias devorandas, omnes miserias expetendas, omnemque difficilem ac bene longam in teipsum dimicationem subeundam statuis? Dejice proinde ac prorsus abjice hæc corporis solatia, excute socordiam, negligentiam procul repelle, & te virum præbe dignū plane Christiano nomine, dignum pietate ac religione. Pœnarum proinde cupidus Petrus, [plura pati expetens:] Christum Jesum suum liberatorem precibus quam intensissimis rogat, ne pro sua clementia eo ac tanto morbo illum unquam eximi patiatur; quin potius alia aliis in singulas horas cumulet incommodis: uti vel adumbrata quadam specie, haud absimilis ipse creatura, in se sui referat Creatorem, propter illum in terris olim tanta atque immania perferentem. Nec in irritum missæ preces. Siquidem quoad vixit, cum capitis dolore, tum aliis corporis languoribus pœnisque acerrimis adeo fuit exercitus, ut quinquaginta fere annos natus cū esset, sexagenarium & eo plus duxisses. Quas pœnas quam nihilominus libenter susciperet, ferretque moderate, vel ex eo tum prospici potuit. Laborabat aliquando Petrus ex laterum doloribus adeo acriter & acerbe, ut, cum medicus nobilis ei admodum carus, cui Angelo Domini Colletti nomen erat, ejus invisendi gratia ad Cartusiam veniret; eique graviter ægrotanti multa ac varia medicamenta, [pœnas æternas considerat,] ad pœnas propulsandas, proponeret; ipse, dum se illis indignum (qua erat humilitate) ducit, repente magno lacrymarum imbre ex ejus oculis sese effundente, exclamavit, dicens: Recordare, fili, quod recepisti bona in vita tua. Nec plura in eam sententiam locutus: sed se naturæ dumtaxat & tempori sanandum permisit, remediis quibuscumque ad morbum rejectis; tantum abfuit, ut de sententia graduque severitatis dejiceretur, in id solummodo pro viribus incumbens, ut magnam languoris molestiam majori virtutum consideratione frangeret, animo etiam fortior quam corpore debilior. Ergo miretur nemo, si Petrus noster exterioris hominis curationes respuisse dicitur, quando ad interioris cultum tantummodo animum contulerat. Cujus rei causa neque horridum cilicium, neque laneam interulam, & asperam intortamque restim, quam ad lumbos Cartusianum in morem præcinctam ferebat, neque demum caligas reliquumque vestitum, nisi post longum temporis intervallum sibi detraxit unquam; atque ea, [plane sui negligens.] cum potissimum squallore obsita ac sordida essent, exuere compelli oportuerit. Ita enim a vestimentorum deliciis nimiaque munditia semper abhorruit, ita a reliquo corporis ornatu alienum se præstitit; ut credam esse neminem, qui eam, quam per eadem appressa carnibus vestimenta, in seipsum exercuit duritiem, magnæ illi fuisse molestiæ certo neget.

CAPUT IV.
Donum orationis contemplationisque in Petro, cum eximia in Deum ac proximos caritate ac vitæ sanctitate.

[32] Per languores assiduos & carnis macerationes, perque maxime ipsius virtutis pulchritudinem & amorem, quo indies mirifice Petrus capiebatur, tanta mentis tranquillitate se perfrui sentiebat, [Summa animi pace] ut omnia ei pacata cum essent, & in placidissimo quodam internæ pacis portu quasi securus consisteret; dictis factisque rerum suarum statum felicem atque jucundum tenere præseferret; & cum in terris esset, primitiis quibusdam frueretur cælestis illius status, ubi ad summam & perfectissimam pacem, per æterni Numinis conspectum augustissimum, omnia rediguntur. Hinc plane erat, quod, ut Christum vocantem sequeretur; Christumque, qui eum jam duxerat in solitudinem, [cælestia meditatur,] loquentem ad cor ejus audiret; totum quidquid habebat virium, tum animi tum corporis, divinarum rerum meditationibus cælestiumque bonorum contemplationi impenderet. Cujus quem teneret modum in pæsentia mihi scribenti, occurrit admirabilis illa precandi institutio, qua, divinitus dixerim, jam inde a puero in paternis ædibus fuerat imbutus: quam cum ipse reputo, magnam profecto rerum divinarum accessionem intra Cartusiana peristylia illi factam fuisse dicam necesse est, ubi nihil cum secularibus rebus commune est, nihilque rerum humanarum hominem cælestibus inhiantem perturbat; quin etiam omnia facultatem præbent orationi sine ullo impedimento vacandi. Quæ, ut a vulgi consuetudine longe remota sunt, ita maxime accommoda ad mentem in supernarum rerū contemplatione continendam. In his itaque peristyliis, tamquam in stadio quodam, per quod ad veram solidamque Christianæ virtutis perfectionem curritur, Petrus sese exercens, tantos progressus in rebus spiritualibus fecit, Christo magistro ac præceptore, tantosque in orando & meditando profectus habuit; ut id unum in eo sane admirandum fuerit, inter præclara ac singularia dona & ornamenta, quæ Deus ipse in eum plena manu congesserat, quod adeo divinarum rerum commentationi deditus fuerit; ut nulla unquam res, vel prospera vel adversa, mentem ejus interturbare aut impedire posset; quo minus Christo Domino, cui se totum dicarat, assidua meditatione frueretur, eique mira quadam spiritus dulcedine jungeretur. [nulla re prospera vel adversa impeditus,] Quapropter satis compertum fuit (uti qui in intimis ejus amicis fuerant litterarum monumentis prodiderunt) id eum per hoc unum precandi studium assecutum, non modo ut mentem suspensam in Deum atque abstractam gereret, sive staret, sive ambularet, aut in cellula more nostro inclusus, vel una cum Patribus domus, vel cum aliis qui ad eum confluebant colloqueretur: sed eo caritatis erga Deum devenit, ut vim sibi ipsemet inferret sæpe numero, ne de rebus divinis verbum ullum faceret: propterea quod verebatur, ne spiritus vehementia atque divini amoris ebrietate a sensibus mox abstraheretur; [divina potius patitur quam agit:] sicque de eo jam tum dici poterat, divina magis illum pati quam agere. Tametsi, ut sibi suæque humilitati in omnes partes constaret, summa ope nitebatur, quantum re vera solerti dexteritate studioque consequi posset, ut nemo prorsus hominum adverteret, quæ & qualia munera atque altiora lumina, tamquam divini amoris in se monumenta eximia, rerum omnium Opifex sapientissimus inter orandum illi impartiret.

[33] Ceterum de tantis ornamentis ac beneficiis, in Petrum divinitus collatis in hoc precandi studio, fusius ut exponam, quæ sub idem orationis tempus ipse faceret, aut quo maxime modo ad divinum hoc opus quam castissime curandum se compararet, paulo mihi altius ordienda tota res est. Joachimus Cianus fuerat juvenis, [Ioachimus Cianus familiaris Sancto,] ortu Senensis, honestoque loco natus; qui Petri virtute ac fama sanctitatis excitus, ad eum, ut erat pietatis sectandæ cupidissimus, se contulit quo illi sese totum regendum ac gubernandum in rebus spiritualibus agendis traderet. Cujus egregiam juvenis ad studium pietatis & religionis indolem gratulatus Petrus, eumdem mirificos indies progressus in virtute habentem adeo diligebat, ut dignum illum judicaverit, quem consiliorum suorum participem faceret; & eo tamquam peridoneo internuntio uteretur, ad eos præsertim homines hortandos, rogandos, aliquando vero monendos, nonnumquam etiam objurgandos, quorum vel præcipue salus illi cordi esset; seu ad ea maxime negotia in rem Christianam gerenda, quæ per se, instituti ratione præpeditus, conficere vel explicare non poterat. Quibus de causis factum est, ut cœnobii Patres, & Petro pergratum se facturos rati, & ipsius a Joachimi precibus permoti, hominem in suam amicitiam & consuetudinem vocaverint; libera ei potestate facta ad Petrum suo arbitratu accedendi recedendique, nulla vel temporis seu loci habita ratione. Is igitur Joachimus, cum magno in singulos dies desiderio teneretur cognoscendi, quæ præcipua pietatis studia Petro essent inter orandum, quaque potissimum ratione in cælestibus contemplandis se componeret, neque idipsum apud Maggianos Patres consequi se posse cerneret, illorum cellulis in ipsum cœnobii peristylium omni ex parte septis; occasionē nactus migrationis Petri ad Cartusiam b Belriguardi, duo ab urbe Sena millia passuum, quam anno hujus seculi a partu Virginis millesimo trecentesimo quadragesimo primo condendam testamento reliquit Nicolaus Cinughus, [in Cartusiā Belriguardi eum secutus,] prædives ac nobilis trapezita Senensis, eo beatum Patrem Joachimus secutus est: tempus videlicet advenisse ratus, quo voti compos tandem redderetur.

[34] Nec eum sua fefellit opinio. Siquidem domunculis, Cartusianum in morem nondum in Belriguardi xysto per id tempus, æquato ordine atque discretis intervallis, extructis, cubiculum ad habitandum Petro domi attributum fuerat haud a ceteris disjunctum; ex quo facili negotio quid in eo solus faceret, quæ suspiria quosve gemitus ederet, ab sagaci scilicet exploratore cerni & audiri poterat. Qua in re loco usus in tempore Joachimus, sub vesperam primum, deinde a matutina precatione (quod tempore Vir beatus, quidquid supererat otii ad lucem, id totum non somno & quieti tribuere, sed in rerum divinarum contemplatione insumere consueverat) in omnes actus operaque Petri excubans animo, [videt in oratione varie se exercentem.] ad quamdam ejus cubiculi januam suspenso vestigio adrepens, Petrum ipsum observabat, modo genua humiliter flectentem, modo lumina sursum tollentem, modo item toto corpore humi se prosternentem: aliquando terram illum cernebat exosculari, atque se totum Deo humiliare; aliquando pectus miserabiliter verberare, & singultibus gemitibusque cubiculum implere; nonnumquam autem Euangeliorum codicem in manus sumere, atque sacræ lectioni ita studiose atque diligenter incumbere, ut lacrymarum profusione continuo oborta librum largissime inter legendum dilueret; quem, ut membraneus erat, sic ex oculis imbre fluente crispum undique (uti Columbinus testatur) videres, perinde ut aquis immersum. Exin alias beatum Patrem Joachimus se conspexisse præclara testificatione firmavit, vestigio stantem, mox in genua iterum se excipientem, & corpore & animo immotum, non secus atque a se ipso alienatum. Interdum pansis brachiis divina quodammodo charismata cælitus præstolantem: plerumque item post ejulatum ac mœstissimos fletus beatum Virum nostrum contemplabatur tanta gestire lætitia, ut oculis in cælum defixis ac manibus sublatis, satis superque ostenderet, se non in terris mortalem inter mortales agere, sed in cælo quasi immortalem regnare. Quis autem nunc dicendo consequi potest ejus animi ardorem, cælestibus ignibus flagrantem? quis oratione explicare ipsius divinæ mentis tacitos reconditosque sensus, e cælestium rerum contemplatione delibatos? quis gaudia, quis divinæ influxus auræ, quis denique cælestis Numinis radios in eum immissos mente & cogitatione complecti potest? ad quæ omnis recipienda non tam laborandum illi erat, quam animæ sinus laxandus atque expandendus. Quoties se ipsum, quoties suos, quoties Rempublicam Christianam universam Creatori ac Parenti omnium nostrum commendabat?

[35] Sed quid opus est alieno uti testimonio & opera, cum per se res ipsa loquatur? [ipse a morte apparens,] Ipsum inquam beatum Patrem nostrum audiamus, ac simul quæ jam Cælestium inhabitans patriam, beata immortalitate cinctus, voluit indicare, in animum nostrum patulis nos auribus demittamus. Quæ plane eo majorem auctoritatem & fidem sibi conciliare, gaudioque simul lectorem afficere debebunt, quo longe præstantiora celsioraque divina sunt humanis: & ab eo nimirum ea se mortalis homo accepisse gaudebit, qui in terris olim cum esset, tota mente tamen sublime elatus, non humanam sed divinam quamdam vitæ rationem semper fuerat persecutus. Petrus itaque cum post suum obitum cuidam viro, cælesti radians luce, apparuisset, ac multa tum de rebus divinis cum eo misceret colloquia; de his inter alia (uti Columbinus, qui hæc ipsa sacramento narravit,) atque rem adeo testificatus est, ut æquus rerum æstimator facili conjectura consequi possit, eumdem ipsum fuisse, cælestium rerum ignarum adhuc & rudem, cui hæc ipsa contigerint) vir ille sublimium appetens beatum Patrem percunctari est aggressus; Dic amabo te, mi suavissime Pater, num qui se totum jam Deo dicavit deditque, percipiat, [indicat ita orantes summa affici delectatione:] cum divinæ ac cælesti contemplationi vacat, voluptatem, aut aliqua suavitate spiritus perfundatur? Cui mox Petrus; Ea, inquit, afficitur ille voluptate, & ea capitur delectatione, ut intelligi percipique non possit, nisi ab eo qui cum ingenti animi dulcedine solidos inde divinæ voluptatis fructus capiat: quin etiam tanta cælestium gaudiorum copia, dum divinis meditationibus insistit, abundat, iisque divinis cumulatur donis, ut interdum exclamare possit, spiritu se divino ad cælum usque humo excitatum esse. Ita plane est. Quippe cum mortalis istius vitæ, tum cælestis hujusce ac divinæ mirabilem sibi notitiam comparat.

[36] Hujus rei gratia exemplum afferre libet de sanctissimo Christi Domini Apostolo atque Euangelista Joanne; qui cum ingentem vim aquæ divinæ contemplationis bibisset, protinus eas altissimarum rerum notiones obtinuit, ut oratione exorsus sit eloqui adeo sublimi, ut nullus unquam alius eam attentare antea vel postea ausus unquam fuerit, quando ipse Deo plenus intonuit, In principio erat Verbum, &c. Quæ sane verba, [quod pluribus Sanctorum exemplis probat] altissimis gravida sacramentis, nisi qui præcipuo Dei munere sunt ornati, & madidi hujuscemodi perenni ac vera contemplatioriis aqua, intelligentia comprehendere nequeunt: ad cujus præcellentem eximiumque statum perpauci evehuntur, cum omni virtute ac perfectione sit refertus: nemoque ob id ipsum unquam fuit mortalium, qui cum vere de hac pellucida bibisset aqua, a Christo Domino descivisset. [2 Cor. 12,] Huc facit sane id quod Apostolus Paulus de seipso dicit: Raptus sum, inquit, ad tertium usque cælum, hoc est ad thronum sanctissimæ Trinitatis: ubi e largissimo ac purissimo fonte Christo Jesu bene potus redivi; ita ut, velut ebrius hac divinæ contemplationis aqua, nihil deinceps aliud præter ipsum Christum & hunc Crucifixum vellem: atque hoc loco sic exclamabat divinus Apostolus, ut semet totum in ipsum Christum transferret, immutaretque; Cupio, dicens, dissolvi, & esse cum Christo: a quo neque Angeli, neque dæmones, neque contumeliæ; non mors, non fames, non sitis, nec quidquam aliud me separare potest; usque eo me meus secum colligavit constrinxitque Christus. [Phil. 1, 23] Magdalenam rogita, quæ quotidie statis horis Angelorum ministerio sublimis rapiebatur, Deum ipsum speculatum. Hic animo præsumas velim quantum hujusce divini ac purissimi laticis exhauriret. Percunctare Franciscum Assisinatem, cujus in res divinas contemplatio præclarum sortita fuit effectum; quando manibus ac pedibus una cum lateris stigmate Dominicæ Passionis argumenta in se admodum insigniter repræsentavit. c Jacoponum sciscitare Tudertem, ex ejusdem Francisci familia virum summa sanctimonia præditum; qui quo facilius spiritualibus invigilaret contemplationibus, sui in primis despicientiam atque contemptum adamavit peregregie, ut seculo atque sibi ipsi mortuus, soli Deo per tantas rerum divinarum meditationes inhæreret. Nec incassum plane. Siquidem mundana omnia, quæ cæca mortalitas præcipuo in honore habet, fastidiens ac totus in Deum absorptus, tanta plerumque divina dulcedine perfundebatur, ut per plateas & compita velut amens pererrans, in ludibrium rerum humanarum, Insaniam, clamitaret, Insaniam.

[37] Mox tum iterum ab homine rogatus Petrus; Ecquemnam saporem, [& explicat quos effectus contemplationis senserit:] adjecit ille, ist hæc aqua divinæ contemplationis habet? Tot mirificos, respondit Pater beatus, refert sapores, ut apud mortales verbis exprimi nequeat. Quantum, quæso te, adjunxit, dulcissime Pater, de hac aqua bibisti, dum hujusce lucis usura fruebaris? Tantum de ea mihi bibendum degustandumque traditum est, ut millies in die pro Christo mortem oppetere non dubitassem. Tantum, inquam, ut orbem terræ universum pro palea commutassem. Tantum præterea divinæ intelligentiæ per hanc contemplationis aquam ebibi, ut aliud vellem nihil, nisi paupertatem sanctam, meique in omnibus despicientiam atque contemptum. Tantum de ea exhauriendum suscepi, ut omnium odia in me concitari, & in ipsam omnium mortalium invidiæ flammam conjici pro Christi Domini mei causa percuperem. Tantū plane hujusce aquæ perpotavi, ut per eam lacrymarum dulcedinem mihi comparaverim; erga peccatores ingentem commiserationem per eam acquisierim; per eam discretionem, per eam fidem, & per eam martyrii desiderium fuerim consecutus. Tantum hujus divinæ aquæ servis suis Deus porrigit bibendum, ut per eam sigillum illibatæ virginitatis, quæ soror est Angelorum, ac alia quælibet virtus acquiratur. Dic, obsecro Pater, qui sermones quæve colloquia huic viro sunt ad id contemplationis fastigium elato? Eos habet sermones, [& quibus colloquiis usus fuerit,] usque adeo suaves atque altissimos, respondit Vir beatus, ut his verbis Christum Dominum fidenter compellare posset interdum: In viridarium floribus distinctum pomiferisque arboribus adeo consitum me perduxisti, ut præ ingenti suavitate odorisque fragrantia languere in eo, ac prorsus deficere me sentiam; ad fontem, perennium aquarum copia exuberantem, ut summergar omnino; ad amœnissimum quemdam secessum, in quo grata opacitate, purioris auræ dulcedine tanta cum voluptate fruor, ut inde pedem efferre numquam vellem. Atque hic ad omnem remissionem spiritus, laxato apertoque cordis sinu, dulcissimum otium agit; inque Christum figens oculos, cum eo sic amanter miscet sermones: Pro te emori velim, pro te paratus sum ostendere me in omnem aleam, & ad quodlibet supplicium perferendum, quo vel tandem aliquando tecum ad istum egregie cultum hortum perducar, ubi miro colorum decore odorumque suavitate rosæ, flores, ac lilia perennant. Dein secum ipse loquitur, ex imo pectore mugitus emittens compunctionis, singultus edens pietatis & animi ardoris, atque plangores eliciens satisfactionis, omnis dulcedinis sapore conspersos. Roga hominem ad cælestia anhelantem, quidnam sibi principio sit in optatis; Fletus, ait, & suspiria mœroris interni, dum orationibus ac divinis meditationibus insisto: qui quidem fletus in omne gaudium dein ac suavitatem convertitur.

[38] [cum stupora talia audiētis.] Hæc & alia quam plurima in eamdem sententiam rogitatus Petrus dixit: tanta videlicet vultus tamque divina oculorum pulchritudine & splendore refulgens, tantoque oris decore ac corporis totius habitusque dignitate conspicuus; ut mirum sane non fuerit eum, qui horum postulator & auditor fortunatus extitit, extra se raptum, & ab omni sensu corporeo in terram decidisse alienatum; ibique tantisper exanimem jacuisse, donec illum beatus ipse Pater excitasset, opemque ei, ut inde surgeret, attulisset. Qui quidem Pater Beatus putandus est etiam (subdit Columbinus) non nihil jam tum de suavissima hac contemplationis aqua fideli suo servo gustandum tradidisse, de qua eximio fulgore micans verba illi fecerat: iisque peractis, Petrus, Beatorum lumine fulgens, cælos conscendit. Nunc vero ex hisce, quæ modo demonstravimus, haud absurda ratione cordato prudentique viro conjectare licebit, qui sensus rerum divinarum Petro essent; quosque divini amoris impetus in cælestibus contemplandis, mortalitatis etiamdum mole prægravatus, sustineret; & quos denique ex hoc divino otio fructus internæ pacis & tanquillitatis in dies singulos caperet. Qui quamquam domestico affatu lætoque semper vultu omnes excipiebat, & inter omnes familiariter in cœnobio pro instituto ac tempore versabatur; tamen quoties vellet atque ubi se ferret occasio sui ipsius colligendi, protinus mente ac sensibus alienatis, totus scilicet divini ardoris vehementia abreptus, in Deum rapiebatur. O Virum Dei plenum! O Virum, inquam, prorsus cælestem! Non secus de rerum divinarum contemplatione pro humanæ imbecillitatis captu te loquentem audimus, atque in terris corpore cum morarere, animo in cælo collocatus, experiebaris.

CAP. VI

[39] Si quis animum cogitationemque intenderit in ea quæ paulo ante docuimus, [Ex amore Dei ingenti,] nil dubium est, quin facilius ipse multo intelligat, qua caritate Petrus in Deum esset, quove illius desiderio in momenta singula æstuaret; quam ego, expers ingenii egensque virtutis, oratione persequi queam. Nam quid suavissimi ejus fletus in cælestibus contemplandis? quid tot labores, tot vigiliæ? quid tam acre ac diligens precandi studium? quid, inquam, illæ fervidæ ad cælum aspirationes, & ejulatus ex imo pectore missi? quid denique vehemens illud pro Christo, ejusque gloria illustranda, patiendi desiderium? Ingens sane erga Deum amore, quo ille dies noctesque flagrantissime ardebat, hæc & alia multa his similia operabatur. Quippe cum in eo, quem toto mentis affectu amabat, cor & mens ejus confluxissent; facere non poterat, quin divinæ bonitatis suavitatem jucundissime degustaret: præsertim cum ei nihil omnia humana, ab omnibus hujus seculi nequam sejuncto illecebris, [cupit dissolvi:] essent præ ipso Domino & præ illius amore. Quibus de causis fiebat, ut ob suavem divini amoris unionem suæ vitæ diuturnitatem assidue deploraret, & cum dolore hæc & alia id genus sæpissime repetendo vociferaretur: Quousque miser, quousque hujus corporis curis distinebor? Ecquando aderit tempus illud, quo Christi mei optatis amplexibus fruar? Cupio, mi Domini, mi Jesu, mi dulcissime amor, dissolvi; ut tandem aliquando sim tecum, tibi jungar, & tecum vitam vivam cælestium. Quæ quidem verba tanto cum sensu pietatis, tantisque animi motibus, incredibili studio Deo fruendi elatus, beatus Vir proferebat; ut pene sui oblitum, atque adeo plane oblitum, totum in Christi amore absorptum diceres. Sane testantur auctores nostri, Columbinus nempe ac Nicolaus Vincentus, identidem se conspexisse Petrum nostrum, totum propter cælestis æternitatis desiderium a sensibus alienatum: nonnumquam vero ad Deum ferventissimis aspirationibus usque eo conversum, ut præ suavissima divini amoris dulcedine prorsus liquescere, & mente & corde a seipso deficere, & in Deum mox rapi videretur: idque illi usu venire tum potissimum solebat, cum rogaretur, cuperetne mori, atque deposita terrena corporis mole ad cælestia vellet evolare; perinde quasi in unius cælestis patriæ recordatione securus acquiesceret. Equidem (adjiciunt illi) publico testimonio confirmare non dubitamus, jam dudum nos Petrum ex ejus dictis factisque videlicet advertisse, minime dubia spe duci, quin etiam certo sibi constare, in cælo post suum decessum beatorum Spirituum se fruiturum consociatione: quod nihil magis expeteret in singulos dies, [securus de æterna salute:] quam ut ad superos quamprimum demigrare ei contingeret. Sed enim, ut id ad votum consequeretur, minime solutam sibi voluntatem adesse certo sciebat: illud propterea pro viribus semper curavit, atque in idipsum animum viresque omnes intendit, ut ea ipsa faceret, quæ gratissima carissimaque Deo essent, & in ejus voluntatem explorandam atque exequendam totus incumberet.

[40] Ea re igitur tanto amore mortales omnes complectebatur: quippe quos pretiosissimo Christi sanguine redemptos, ac propterea carissimos ei esse non ignorabat; ut die noctuque paratus esset pro illorum salute omnia subire pericula; famen, sitim, & ultima perferre; quo ad officium omnes traducti, omnes pariter ad Deum amandum, eique omnem cultum servitiumque præstandum se vicissim incitarent. [Ex amore in proximos, nihil non agit pro eorum profectu,] Atque eo sane fiebat, ut plus solicitudinis de proximorum salute, & eorum vel maxime, quos ad bonam perfectæ virtutis frugem nanciscebatur idoneos, susciperet atque ipsimet. Hos non facile dixerim quo caritatis ardore ad virtutes Christianas colendas inflammaret, summa ope contendens, ut eos quibus poterat modis adjuvaret, & in bonæ mentis cursu retineret. Quos vero ex iis, quorum illi salus carissima vel præcipue erat, de recta regione deflexisse intelligebat, studiosissime dabat operam per idoneos certosque homines, seu per epistolas, ut detestatis erratis in se ipsos descenderent, & in viam virtutis & honestatis quam primum redirent. quos autem peccantes, opera, studio, consiliove se adjuvare non posse cernebat, certe prece ac votis libenti animo illis succurrebat. Quam unam ob causam tradunt, neminem hominum vel mœrore confectum, vel duriori fortuna conflictatum, seu tentationibus appetitum, [& solatio,] ad beatum Patrem nostrum adiisse, quem ille mirifice non solaretur, ac dulcedinis quodam affectu amplecteretur. Idque non ea solummodo ratione ab eo factum est, quod suavissimis verbis & ad commiserationem compositis totum se illis mitissimum lenissimumque præberet; sed, quod est longe majus, simul atque in ejus conspectum se darent, eumque propius adspicerent, tantis ac tam novis se pertentari gaudiis mox sentiebant, ut omnis angor molestiave ex illorum mentibus prorsus abscederet. Sed hæc & alia id genus paulo fusius suis locis persequi est consilium.

[41] Ad sanctimoniam ejus transeo, ex ipso caritatis fonte manantem & vim inde & virtutem accipientem, ad ea potissimum quæ vel Dei gloriæ propagandæ, vel proximorum saluti procurandæ serviunt: quoniam quidem tantum quisque habet sanctitatis, divo Augustino teste, quantum & caritatis; cum ipsa caritas, ut ait Apostolus, plenitudo sit legis. [Rom. 13.] Ea igitur erat Petrus noster sanctitudine præditus, atque eam vivendi normam tenebat, [factus perfectionis Christianæ speculum nitidissimū.] tamque illustria patientiæ, sobrietatis, mansuetudinis, religionis, atque omnium virtutum exempla præbebat; nihil ut in eo deprehensum fuerit unquam, quod quisque jure carpere posset. Quam sanctitatis disciplinam egregio ac publico testimonio vel inviti confessi, sunt, eamque ratam probatamque habuerunt, qui immutata voluntate incesto ore illum quandoque lacerare, & per hominum ora traducere conabantur: eo maxime quod illorum perditos mores acriter, Dei zelo inflammatus, castigaret. Quo factum est, ut una omnium omnino constanti voce speculum nitidissimum purissimumque probitatis, ac perfectionis Christianæ exemplar haberetur; quem qui intueretur, omnium virtutum admirandam consummationem inspiceret. Sed illud insigne ac longe omnium maximum, mea quidem sententia, testimonium fuit, quod illius sanctimoniæ & innocentiæ reddidit Sacerdos quidam (nomen ejus Auctores nostri supprimunt, quia ipse suppressum voluit) eximiæ religionis & fidei, qui fuerat ei a Confessionibus. Is etenim illustri testificatione firmavit, se non semel sed sæpius generales Petri Confessiones excepisse; nec non libellum quemdam, ejusdem Beati viri chirographo exaratum, vidisse; in quem totius vitæ suæ noxas, quotquot jam inde a puero ad extremum usque fere admisisse meminerat, & ordine adnotarat: nec ullum tamen vel ex ore ejus exitiale peccatum accepisse, vel conscriptum unquam reperisse. Proinde exclamant Columbinus noster, Non est, inquit, quod quisquam miretur tanta, tam magna atque mira Deum per virum hunc sanctissimum operatum, & etiam nunc operari; quod in terris cum esset, letalis omnis criminis expers, vitam traduceret cælestem.

ANNOTATA.

a De hujus Joachimi familiaritate lib. 3 plurima dicentur. Creditur Senensis ex familia Ciana fuisse, testimonio Celsi Cittadini in Annotatis relato.

b De hoc cœnobio plurima annotat Bartholomæus. Quod cum pene interiisset, novū anno 1618, sed sede alio translata, ædificari cœptum, adjuvantibus Odoardo Farnesio Cardinale & Alexandaro Petrucio Archiepiscopo Senensi, qui tum 10 Iunii primum lapidem jecit. Nominatur illud 30 Apr in Vita S. Catharinæ Senensis num. 321, sed pro Bel-riguardo, quod pulchri aspectus locum significat, invenimus B. Rignardi, & Sanctum aliquem nobis sumus imaginati: quod in Notis ad litt. C corrigi volumus.

c Jacoponus, mortuus est anno 1306 die 25 Decembris, & inscriptus Martyrologio Franciscano. Ejus ossa fuerunt translata anno 1596. Consule Waddingum aliosque Ordinis Seraphici Scriptores.

CAPUT V.
Singulari prudentia præditus Petrus, tum sibi aliisque bene consulit, tum B. Ioannem Columbinum & suam cognatam ad magnam dirigit sanctitatem.

CAP. VII.

[42] Iam vero de Petri prudentia nunc se dat occasio loquendi, quæ ut inter morales virtutes prima & veluti ceterarum lumen esse fertur, sic in Petro eximie enituit; ut nihil aliud esse meditatus videretur in vita, quam ut in negotiis suscipiendis ac transigendis, quæ vel ad Dei gloriam amplificandam, vel homines ad virtutis & honestatis studium incitandos, & in recto vivendi cursu dirigendos, pertinerent, totus esset. Optime sane a viris sanctissimis traditum est, prudentiam non in sola ratione consistere, verum etiam magnam ejus partem ex appetitu recto pendere: [Summe prudens bene consulit sibi aliisque,] atque idcirco per affectus potius depravatos, quam per oblivionem labefactari atque corrumpi: ex quo illud sequatur oportet, ut in homine peccatis obnoxio perfecta non possit esse prudentia. Dicam proinde, Deum Optimum Maximum servum suum Petrum tanta exornavisse prudentia, ut ea cum eximia illius sanctitate quamoptime congruret: sic ut altera alteri ornamento præsidioque esset, utraque vero & Deo illum carum, & hominibus conspicuum pariter & angustum faceret. Etenim si in vita rebusque agendis laudatur vir prudens, quod quæ expetenda, quæque fugienda sunt cognoscit, & in hujusmodi prudentiæ actionibus humana felicitas posita est; cur hominem summa sanctimonia, summa continentia, justitia, integritate, atque innocentia vitæ, uti supra docuimus, præditum, beatissimum carissimumque Superis non appellabimus? præsertim cum omnes curas suas, cogitationes, studia, conatusque omnes in rerum divinarum contemplatione defigit: ut ea uno eodemque tempore, quæ cum singulari pietate tractat, prudentiæ munera in proximorum commodis tuendis, atque illorum salute procuranda, collocet. Atqui, ne ab re longius labar, prudentiam Petri in hoc loco vel maxime teneo, qua id nimirum assecutus fuit non modo ut æquales suos in urbe patria, sed etiam natu multo majores nominis splendore superaret. Sic enim sua tempestate, & in civitate, per id maxime tempus multis referta viris sanctimonia præcellentibus, cum in consulendo tum in exhortando gloria excelluit, ut nulli eorum esset secundus.

[43] Hujus rei atque sui ipsius exemplo locupletissimus ac gravissimus testis est Columbinus noster inter alios, uti paulo post dicemus: [consilii causa ad eum venientibus:] idipsum alii aliis de causis testati sunt, nempe ut sacrati viri atque recti studiosi. Hoc quam plures vitæ monasticæ cultores factitarunt, illustri sane testificatione, quo constanti viri sanctitatis opinione permoti, ad illum tamquam ad divinæ voluntatis interpretem adibant; & de rebus dubiis pariter gravissimisque illum consulentes, ejus sententiam, ut qua nihil esset aptius, maxime probabant. Id quoque permulti, ut passim cives privati, feminæ etiam atque exteri reipsa testabantur, cum ad Virum beatum ex longinquis partibus, virtutis nomine ac fama percelebrem, consultandi gratia accederent. Qui Vir beatus, quamquam, ex Ordinis sui proposito, solitudinis atque silentii appetentissimus, cupidiorque intra suæ cellulæ amicos recessus jugiter latitandi, quam ut se in cujusquam colloquium daret; tamen facere non poterat, quin stimulante maxime Patrum imperio, congressus ad se confluentium populorum exciperet, amicas illis præberet aures, simul & eis consuleret, & quacumque poterat ratione juvaret. Etsi autem honorificum doctrinæ munus, cum ingenii dexteritate conjunctum, sat eruditum, duplicato videlicet bono, idest naturæ & industriæ, illum redderet; nihilominus tamen, cum ad eum consilium quis petitum accederet, id consilii propemodum dabat, pro ea qua erat animi moderatione ornatus, ut ad alios nempe spectatæ religionis viros idipsum se petiturum conferret: quandoquidem illorum consilia suis meliora sanioraque putabat; [consiliisque adait salutoria monita:] quod tum potissimum ab eo factum tradunt, cum ad res temporarias ejusmodi consultationes spectarent. Verumtamen ubi id oneris effugere se non posse circumspiceret, dabat manum, consultabat, decernebat; & urgente proximos adjuvandi desiderio, utilia & salutaria consilia impertiebat: nullum laborem declinans vel certamen defugiens (modo exaudiret, unum aliquem ex iis, qui ad illum adibant, vel piorum hominum studio ad Cartusiam adducebantur, laudabiliorem vitæ rationem instituisse, aut ex suis aliquando sordibus emersisse, & ad bonam frugem, ut ajunt, se recepisse) nunc illos monendo, hos exhortando; nunc vero eos qui in luctu & mœrore jacebant consolando, atque animorum ægritudini sapientissima ratione medicinam faciendo. Quæ fugere docebat, quæ amare, quæ sequi, quæque amplecti quisque deberet; rectum consilium, rectum judicium, rectumque etiam præceptum eis accommodans, prout cujusque personæ status atque conditio exposcebat. Nec quisquam erat, qui Petri consilia jure reprehendere posset: ut quæ ad Dei gloriam spectabant, & multa discretione cum essent ornata, ab eo certe ea dimanasse lætabatur, qui Dei prorsus nutu dirigeretur.

[44] Quod si de mutandæ vitæ ratione aut instituto ejus exquireretur sententia, uti si aliquis cuipiam sacræ familiæ addicere se vellet, [maxime si consultatio erat de religioso statu mutando.] haud levis erat (ut verbo ipsius Columbini utar) præsertim cum hominem laudabilem vivendi cursum tenentem aspiceret: nisi si tamen certa illi constarent de divina voluntate indicia, ut ex ea res ipsa omnino penderet. At ubi hominem prospiceret, lumine ipse collustratus divino, ad habitus, morum atque institutorum mutationem faciendam impulsum, eumque ratione maxime duci ad arctiorem disciplinā subeundam, ex qua vel in primis Dei honor consequeretur; tum dici vix potest , qua sedulitate solertiaque ipsum opus promoveret, quove religionis studio ad solidas & veras Christianæ vitæ virtutes illum informaret: quo Deo in eo, uti par erat, honos vel maxime haberetur; ille vero salutarem cordis pacem ac mentis tranquillitatem perpetuo obtineret. Et quod coram in idipsum agere per se non poterat, ad epistolas texendas protinus descendebat: in quo sane munere pro rei gravitate ita serius ac officiosus erat, ut boni facile intelligerent, nihil sibi magis propositum esse, quam animorum saluti quoquo modo consulere: quandoquidem, ne pro summo Deo semel susceptum negotium distractum abiret neglectumve jaceret, ipsis conscriptis litteris adeo hominem urgere, atque validissimis Christi amoris argumentis & rationibus in mentem ejus influere solebat, ut salutaribus subinde institutionibus perpolitus, atque ad optima quæque intra religionis septa aggredienda sperandaque animatus, nullo prorsus negotio intra Dei castra sese reciperet. [epistolis æque ac colloquiis efficax,] Qui Pater beatus in ejusmodi litteris mirum quam integer quamque rursus religiosus existeret; quoniam quidem, si Columbino credimus (quis autem, nisi veræ pietatis expers, tanto viro non credat, quam tanti ob eximiam illius sanctitatem facit Ecclesia?) ea illis inerat Christiana perfectio, iisque religionis & cælesti cujusdam prudentiæ luminibus illitæ erant, ut eas semel qui legerant, omni abjecta cunctatione, sapere viderentur, & mirificam quamdam morum institutionem mox aggredi non dubitarent. Et ut in epistolis Petrus, sic & in quotidiano sermone nullis verborum calamistris uti, nullisque orationis lenociniis oblectari: sed quæ ex ore ejus fluebat oratio, lenis in primis erat & suavis: nullo videlicet clamore exasperata, & (quod pluris est) ad pietatem & veram animi devotionem mirum in modum composita: cum præsertim in quibusvis collocutionibus, ejus semper vox summum erga Deum amorem, atque summum sui ac mundi contemptum sonaret.

[45] Tradunt præterea, numquam beatum Patrem nostrum Christiana aliqua virtute aliquem instituisse, [maxime autem exemplo.] quin eamdem ipsemet virtutem egregie calleret, eamque re factisque ostenderet; optime eruditus, quantum ad permovendos animos ad virtutem facta dictis antecellant. Ad hæc, vitam, mores, acta, gestus denique omnes ejus, pro concione ad illum accedentibus semper fuisse, plusque ex ejus illos factis quam verbis sanctitatis excerpere. Semper item eos, qui ad illum adibant, ab eo prorsus lætos discessisse: non ex hoc solum, quod illum fuerint allocuti, sed aspexerint tantum. Nullum unquam ad Cartusiam se contulisse beatumque Virum convenisse, in cujus ille animo vel virtutem aliquam non defigeret, vel vitium ex eo certe non extirparet. Quod ii consecuti, dum apud eum fuerint, longe alii domum remigrabant, atque ad eum accesserant, pura in Deum pietate atque amore succensi, & ad novum quoddam rectiusque vivendi studium sectandum animati. Eos, qui ad arbitrium ductumque Petri vitam suam moderabantur, nullo unquam tempore a recto vitæ itinere deflexisse, neque per vitiorum salebras aberrasse. [Erga pœnitentes facilis,] Quamplurimos quoque; Petro auctore ac duce, asperum & durum vivendi genus pro flagitiorum expiatione arripuisse, atque ejus dein præceptionibus vitam ad extremum usque pie casteque transegisse. Huc accedit, quod non pauci omnino se perdidissent, quos ille magna prudentia, singularique simul rerum moderatrice discretione, qua Deus illum mire ornarat, regebat moderabaturque. Præterea mortalium, qui flagitiis obnoxii essent, tanta tradunt illum frangi misericordia, ut cum eos intuebatur, aut ad eum illorum deferebantur scelera, vix ac ne vix quidem se continere posset, quo minus multas profunderet lacrymas, internæ ipsius in proximos caritatis præclarissima testimonia: omnia ob id ipsum studia, & omnem industriam suam, quo ad ejus fieri posset, ad miseros & perditos homines e peccatorum cœno extrahendos, [obstinatos abhorret:] & ad sanitatem mentis revocandos, conferre paratus. Verum enimvero, quos intelligeret, omni conscientiæ magisterio exuto, in omni scelerum genere impune volutari; & quos omnis timoris & officii repagulis perfractis, nullam pene Dei atque Ecclesiasticarum sanctionum rationem ducere, sed pertinaciter obduratos corrigi nolle; nihil cum iis commercii habere voluit unquam: cum alioquin intimis excruciaretur sensibus, animas pretiosissimo Christi sanguine redemptas ad interitum ruere voluntarium. Qui vero, spretis aliquando Petri monitis salutaribus, ad ingenium redierant, hi sane intima postmodum icti religione, vereri quodammodo videbantur beati ipsius viri amplius subire vultum. Erat enim Petrus noster, ut bonis rectique amantibus ad virtutem incitamentum, & in officio iisdem ipsis continendis apprime diligens; ita vicissim, ubi per summam impudentiam & nequitiam quidpiam flagitii commissum resciret, idipsum apertissime detestari, & hominem proterve peccantem ardentissima orationis acrimonia castigare non dubitabat; ut verborum pondere objurgantisque constantia permotus seipsum respiceret, & a flagitioso conatu desisteret.

[46] Nec ad eximiam sancti viri laudem prætereunt silentio, qui hæc memoriæ prodiderunt, [dexter in rebus agendis ac festivus:] ejus cum in retinenda bonorum consuetudine constantiam, tum in iisdem ad virtutem erudiendis officium simul & dexteritatem, quamdam animi sanctimoniam vel præcipue redolentem. Nec quisquam illum tetricum vidit unquam, aut paulo acerbius loquentem audivit, aut vehementius commotum adspexit; nisi forte in Dei causa; pro qua si severiorem personam induere quandoque cogeretur, ita vehemens ac rigidus apparebat, ut nemo non loquentem timeret qui ei astabat. Hisce vero sublatis nominibus, hilaritatem, mansuetudinem, ac festivitatem quamdam præ se semper ferre, & ab omni indignatione se prorsus alienum præstare. Hujuscemodi igitur admirabilis prudentiæ artibus, aliisque permultis humanæ salutis studiis, quæ illi cælestis Spiritus suggerebat, tantam sibi suorumque civium & exterorum ad se confluentium conciliavit benevolentiam, tantosque animorum motus effecit, licet (quod mirandum est magis) Cartusianis circumseptus parietibus; ut ejus cellula assiduo virorum usu tereretur, qui non ex plebe tantum sed ex prima nobilitate, atque adeo ex variis Religiosorum familiis, [Christianæque sapientiæ magister eximius,] ut diximus, frequentissimi ad eum tamquam ad Christianæ sapientiæ magistrum confluentes, ex illius ore atque præceptis pendebant: illum communem parentem in rebus spiritualibus agendis vocabant; cum eo arcana cordis communicare, & ad Cartusiam, ceu ad securum perfugium tutissimumque tranquillitatis portum, in rebus adversis & tentationibus excurrere; atque beati viri cubiculum, gymnasium ac veræ sanctitatis scholam appellare. At in re aperta ne sim fusior, ipsius Columbini verba juvat hoc loco adnectere, qui post multa alia in idipsum commemorata, hæc ad extremum adjecit. Eos, inquit, Petrus animorum fructus lætos atque uberes tulit, ut jam per multum tempus sit, cum in proximis ad æternæ beatitudinis studium verbo & exemplo incitandis neminem superiorem, vix etiam æqualem habuerit; tamen etsi complures nostra quidem ætate intra ipsam natalem sedem essent, qui ob eximiam vitæ sanctitudinem admirationem propemodum obtinerent. Hæc ille, quæ divino prorsus consilio facta fuisse, per virū maxime, non in sole & pulvere, sed in umbra & in ipsis virtutis castris sese exercentem, nemo sanus negabit, modo animum ad ea diligenter intenderit, quæ jā hinc a nobis dicentur.

C. VIII

[47] Etsi, quæ hactenus enarravimus, sane quam luculenter amicitiam consuetudinemque declarant, quæ cum Petro intercesserat Columbino, [S. Ioannes Columbinus de statu vitæ ambiguus,] qui inter spirituales ejusdem Petri alumnos priores obtinuit partes; tamen haud absurdum fore arbitrari sumus, ea quoque historiæ nostræ intexere, quæ a gravissimi auctores, ejus temporis æquales, de eodem Columbino litteris consignata reliquerunt; quæque ipsemet Columbinus, qua erat animi submissione, silentio præteriit, dum egregia Petri facta una cum Nicolao Vincento conscribenda suscepit. Is igitur Columbinus, ab admirabili sui ad Deum conversione occultis virtutum facibus agitatus, gravi coquebatur cura, quod necdum sciebat in præsentia, quemnam potissimum pie sancteque vivendi cursum institueret: cum multa religionis specie vel præcipue ejus animo quotidie obversarentur, quæ summam sanctimoniam summamque pietatis laudem præ se ferre videbantur. Quamobrem varie distractus, modo salutares incruenti sacrificii Hostias litandas curare, modo sacratos cujusque Ordinis viros, qui vel Christiana pietate ceteros antecellerent consulere, modo sacræ Theologiæ peritos doctrinave præstantes consultandi gratia adire, & alia id genus obire: quibus propitiato Numine mens ejus illuminaretur, simul & suam ipsemet voluntatem ad solidas virtutes Christianas adeo excitaret, ut mirificum sibi traditum divinitus suæ conversionis munus non modo perficeret indies, [varios consulit,] sed etiam amoris in Deum studiis expoliret, atque in momenta singula magis gratus memorque tanti beneficii extaret. Ex quorum virorum responsis multa licet eximia, vel pietate conspersa, vel prudentiæ laude plena monita atque consilia eliceret; non tamen iis contentus erat. Quippe, ut generosus, nihil vulgare aut exiguum jam tum agitabat animo, sed egregia quædam & ardua, ad Dei gloriam propagandam, ab ipsis conversionis initiis, mente atque cogitatione conceperat: quæ sane ita hominem diu noctuque extimulabant, ut ei ad præclara tendenti tale, haud obscura Dei providentia, consilium peroportune oblatum sit. Jam per ea maxime tempora Petri nostri virtus & nomen sanctitatis in sermone hominum quotidie versabatur, & ad eum, uti paulo ante docuimus, magni hominum concursus fiebant subinde, [ac tandem B. Petrum:] uti tamquam virum sanctimonia maxime præstantem atque Deo carum consulerent. Ad hunc itaque Columbinus, ancipiti cogitatione distractus, cum accessisset; talem primo eum consiliorum rationumque suarum moderatorem nactus est, qualem dudum optarat. Cui cum conversionis originem & seriem, atque dein sui animi sensa aperuisset; in hanc fere sententiam Pater beatus, ubi divini amoris igniculos in viri pectore insidere animadvertit, de rerum humananarum contemptu disseruisse dicitur.

[48] Non est, Joannes, cur animi pendeas, num id vel aliud vitæ degendæ institutum deligas, [qui ei ostēdit quantū impedimentū sit amor divitiarum,] quo per Apostolica vestigia Apostolico insignitus spiritu liber atque expeditus incedas. Ex iis enim rebus primum tibi pie religioseque vivendi initium sumendum est, quæ tibi hactenus fuerunt impedimento, quo minus tamquam excæcatus verius, quam rerum humanarum sensibus delinitus, cælum aspexeris, hoc est ad cælestia anhelaveris, atq; tui ipsius salutē neglexeris. Tecū ipse perpendas velim, quas solicitudines; quos labores, quas prope dicam miserias, ingentiaq, pericula & mala in hanc diem subieris, ut mundo & ejus voluptatibus deservires, ut dives efficereris divitiisque auctus, ac bene locuples, iter tu tibi ad cælestem felicitatem ipsis divitiis obstrueres, & uno eodemque tempore multiplici te malo repleres. Nam quid, quæso te, illud Servatoris nostri oraculum sonat, Væ vobis divitibus, nisi quod hoc uno verbo Væ, omnia mala omnesque bene longæ calamitates divites manent? [Luc. 6, 24] Nonne satis malum, & ingens quidem malum, difficultas illa, quam idem Dominus divitibus esse dixit intrandi in regnum cælorum? [Mat. 10, 22] Cujus nimirum difficultatis causas si scire velis, conscientiam tuam discute, tecumque parumper ad calculos voca, qui coacervandis divitiis multa & gravia expertus es adhuc. Num inficiari poteris, quæ emendo, vendendo, quæ contrahendo, negotiandove peccandi impendent pericula? quæ sane evitari ægre atque vix possunt, præsertim cum prava habendi libido humanæ menti semel insederit. Ergo constitutum vel certe aliorum exemplo tibi omnino esse volo, homines, qui cupiditate maxime duce in quæstu colendo multi sunt, multas subinde incurrere mali dæmones insidias: id quo Apostolus planissime tum videtur expressisse, cum dixit, eos qui divites fieri volunt incidere in tentationem, inque laqueum diaboli, atque desideria multa & inutilia, quæ hominem mergunt in interitum simul & perditionem. [1 Tim. 6, 8] Hæc sunt ergo, Joannes, pericula, quæ divitiæ afferunt. Verum tantumne? Alia quidem atque alia connumerare possem, nisi mihi verendum putarem, ne tibi nimius in dicendo viderer. Sed enim quando jam tecum familiarius loqui cœpi, silentio haudquaquam involverim, quæ peccandi quoque discrimina subeunt, qui ipsas jam coacervatas possident opes, iisque sibi utuntur; quæ & qualia sint, te testem præclarissimum appello, quando ex tuis ipse verbis liquido animadverto, meam tibi sententiam in re haud ita obscura probatum iri. Dicam proinde, [earumque usus & possessio:] num expertus sis aliquando, quantopere divitiarum usus, earumque administratio atque possessio, ipsius Dei recordationem memoriamque disturbet? quomodo omne virtutis studium extinguat, omnium rerum cælestium cogitationem desideriumque dissipet omnino atque depellat? Nonne magna & deploranda sunt hæc? Magna profecto, quæ ex cura & solicitudine custodiendi, quæ quisque possidet, effluunt atque emanant.

[49] Ad hæc quis recensere unquam potest, quæ jurgia, quas lites, quamque incommodas suspiciones, [proinde hoc instrumentum omniū vitiorum.] & noxias simul appetitiones, odiaque, & ut semel dicam, inexplebilem illam habendi sitim quæ omnia ex eadem divitiarum solicitudine manant, quæque per se hominem pecuniæ amplificandæ avidum distrahunt, ac multas in partes dividunt, ejusque animum indies obtusiorem ad cælestia speculanda reddunt? Hinc præterea insolentia & fastus, hinc fastidium & luxus, atque omnium malorum vitiorumque caput superbia proficiscitur. Namque, ut optime ait Augustinus, omne pomum, omne granum, omne frumentum, omne denique lignum suum habet vermem, vermis vero divitiarum est superbia. His igitur de causis statuendum videtur, tot divinis præsertim oraculis nobis illustratis, totque quotidianis exemplis sat eruditis, divitias omnium vitiorum instrumentum dici posse; tum propter facultatem, quam præbet aurum, cui (ut est in sacris litteris) obediunt omnia; tum propter magna peccandi irritamenta, quæ secum ipsæ deferunt. [Ec. 10, 19] Quod cum ita sit, quid restat, mi Joannes, nisi ut etiam atque etiam videas, quid lucri quæstusve ad animæ tuæ salutem ad id tempus congregandis opibus, commerciisque tractandis feceris; cum jam adeo illas esse noxias, non solum ad vertam cordis pacem acquirendam, sed (quod omnium est longe maximum) ad cælestem felicitatem comparandam, toties expertus sis? Proinde visne, heus tu Joannes, tot mala totque peccandi illecebras effugere, [abdicandū suadet,] & ad meliorem assurgere frugem? Eas ipsas divitias atque caduca omnia & mortalia contemne. Visne Deo optimo maximo, ejusque eximiæ caritati, qui te ex nihilo creavit, cujusque divinam lucem proxime per internum illius afflatum tibi affulsisse fateris, quam optime respondere? Inde tibi bene beateque vivendi initium capias rogo, ex quo satis locupletem habuisti materiam, quare aversum te ab eo ad id tempus præstares. Hoc est ex tuis ipsis fortunis, uti principio dixi, ineundam vitæ rationem esse statuo: scilicet, eas, ut in pauperes eroges, quo paulatim ab rerum humanarum consuetudine abductus, animum ad cælestia erigas. Visne Christi sectator fieri, atque discipulus? Rebus humanis nuntium remittas, necesse est: cum ipse dixerit; Qui non renuntiat omnibus quæ possidet, non potest meus esse discipulus: & alio in loco Adolescentulo cuidam, Euangelicæ perfectionis studia exposcenti, cum responderet; Si vis, inquit, perfectus esse, vade, & vende omnia quæ habes, & da pauperibus, & sequere me. [Luc. 14, 33, Matt. 19,]

[50] Vide quæso quam laboriosum sit ad veram Christi assectationem pervenire, ni prius opes dispertiantur in pauperes. [& paupertatē Euangelicā amplectendam,] Vis Christianam sapientiam in Christi schola edoceri? Paupertatem Euangelicam sequaris convenit, quam auream illam virtutem esse judico, quæ minus inanis ac falsæ gloriæ telis sit exposita. Quin etiam in ceteris virtutibus hanc unam esse reor, quæ compendio hominem, optima voluntate præditum, ad celsum Euangelicæ perfectionis fastigium evehat: utpote quæ vulgo hominibus invisa, ab vulgique existimatione aliena, nullum nomen ac nullam prædicationem habet, vel captare vult aut potest: imo vero (quæ vis ejus est & natura) omnes suas rationes suaque simul studia & conatus ad Christi consilia exequenda accommodat: dum penitus sibi concors, uni Deo libere vacat. Hæc, in quam, illa virtus est, quæ non solum omnium scelerum ac vitiorum removet locum, sed etiam omnes fere virtutes secum defert atque inducit; nimirum temperantiam, continentiam, modestiam, mansuetudinem, & quod caput est ipsam humilitatem: quæ, uti ceterarum virtutum est fons custosque fidissima, ita huic paupertati maxime propinqua, & ejus veluti germana soror. Quo loco cave putes, Joannes, de illa paupertate me in præsentia disserere, quam aut necessitas aut vis casusve aliquis affert; propterea quod id paupertatis genus, omnino ignobile & sordidum, vulgoque odiosum habetur. Ac jure quidem optimo: cum non modo hujusmodi paupertas, utpote gravis, cupiditatem non adimat, sed potius importet augeatque vehementer; nec quietem in animo gignit, sed anxietatem, curam, & solicitudinem parit. [voluntariā scilicet qualem Christus tenuit;] Atqui de illa paupertate sermonem instituere primo fuit consilium, quam voluntariam Christus Dominus suo cohonestavit exemplo, nobisque verbis amplissimis amplexandam proposuit. Qui, ut ait Apostolus, cum dives esset, factus est pro nobis egenus: quandoquidem ille Deus, Dei Filius, in terras de cælo veniens, eam sibi adsciverit sic, ut ex paupere ac tenui matre, regio quamvis exorta sanguine, carnem ducere voluerit: & eum quoque nascendi locum elegerit, quo nullus in terris pauperior ac vilior est. [2 Cor. 8.] Non enim ille, Dei Verbum Deique sapientia ac majestas tanta, in magnifica quapiam aut ampla domo, vel certe in casa tuguriove aliquo; sed in pecudum stabulo, hieme etiam summa ac rigente cælo, est natus: atque deinceps totam suam ætatem in terris sic transegit, ut cum vulpes foveas habeant & volucres cæli nidos, ipse tamen (quemadmodum de se contestatus est aliquando) nec ubi caput suum reclinaret, haberet: & (quod nobis magno debet esse solatio) non eum puduerit stipem emendicare, ut aliorum eleëmosynis suam suorumque vitam ægerrime toleraret. [Matt. 8, 20]

[51] Quid ergo amplius quærimus? Aut quid ad hæc dicemus? An pudebit nos Christum imitari, [acres ad id stimulos ei subjiciens:] & eum per illud iter sequi, quo ipse pauper ambulavit? O nos miseros! quos pudet discipulos imitari magistrum, servos dominum sequi. Quid moramur amplius? Cur in veterno nostræ ignaviæ ultra obtorpescimus? O posses intimos pectoris mei sinus & recessus oculis intueri! Utinam, inquam, occultissimos quosque meæ voluntatis motus aspiceres! Nihil enim me magis cupere faterere, quam quod me tibi socium & comitem adjungerem in tam glorioso opere: comitem, dixerim, ut sordida videlicet apud cæcos mortales emendicatione, stipem & nos una vicatim colligeremus ad victum; præclarum tum vel maxime nobis ducentes, ut nos Christus Dominus tanto munere tamque illustri gratia condecoraret. Ast ego, quid in tam ardenti voluntate efficere possim, Ordinis mei spiritu præpeditus, certe non video, nisi divini numinis mentem in me magnopere suspicere atque admirari; inque ejus consilio quam libentissime conquiescere, qui Deus præpotens eam mihi principio paupertatem sectandam proposuit, quam veteres Patres, eosque sanctissimos Monachorum Archimandritas, secutos fuisse optime constat. Tu vero interim, Joannes, ex hisce, quæ tibi bona fide dicere placuit, divino in primis suggerente Spiritu, haud ita difficili ratione colligere potes, quem tibi modum vitæ statuere oporteat, si Deo pergratum facere, si tuæ saluti consulere, si cunctis denique, qui te ex animo diligunt, solatio gaudioque esse velis. Et hæc Petrus, de rerum humanarum despicientia atque Christianæ paupertatis laude, inæstimabili spiritus dulcedine in præsentia dixit.

[52] Quibus certe verbis atque adeo ardentibus sententiis, statim, ut finem dicendi fecit beatus Pater, ita affici impelliq; Columbinus se sensit, [qui iisdem permotus,] ad Euangelicā paupertatem amplexandā; ut nova tum divini luminis copia illustratus, non adeo cupide atq; ardenter pecuniarū lucris antea inhiaret, utq; postea ex animo ea ipsa contempserit. Namq; detestatus, tamquā teterrimā animæ pestem, pravam illā habendi cupiditatem, qua in quæstu faciendo indies magis ac magis rapiebatur; cœpit paulatim avocare animū ab novis contrahendis commerciis, quæ vel nobilis mercator negotiando tractabat, vel mensarius in occupanda permutandaque pecunia gerebat. Etenim ubi primum divinarum rerum epulas a Petro sibi expositas degustare cœpit, tantum abfuit ut humanas negotiationes ultro amaret, ut etiā quodammodo cuncta illi sordescerent; seipsum identidē incusans, quod in rebus gerendis atque subinde curandis negotiis, pecuniarū studio ductus, ab studio virtutis castoque Dei timore abduceretur. Quoniā quidem in repræsentanda pecunia nimia cupiditate abreptus, aliquid ex conventis solebat nonnumquam detrahere; quod piaculū ut expiaret, exinde intima religione tactus, [primo lucrandi studium castigat,] evidenti mutatione declaravit, quantopere ipsemet cuperet, frequenti videlicet restitutione, non solum quidquid ab se subtractum fuisset in duplum rependere; sed etiam & pecunia condonata interdum debitoribus, & re domestica atque Christianæ humanitatis officiis erga egentes promptus ac lubens eluere. Quod ubi per occasionem ei liceret, re factisque abunde præstabat; fremente nequidquam conjuge, illique sæpe numero reclamante, etiamsi viri avaritiam & cupiditatem haud ita multo antea perstringere, utpote quæ inexorabilem miseris nimiumque tenacem olim fuerit experta. [& quatenus per filii respectum licuit se expoliat,] Neque hisce tamen contentus. Siquidem cum majorem indies a Sole justitiæ lucem sibi accuratis precibus imploraret, eo adducebatur plerumque, ut qua mortalibus commodis nuntium remittere, qua etiam Euangelica consilia amplecti apud se statueret. Sed incitatos tam generosi pectoris impetus unus ejus filius Petrus, haud adulta jam tum ætate, retardabat: integrum nondum sibi per eum esse ratus, ut omnibus se fortunis momento exueret. Verumtamē quod in summo desiderio rei expediendæ salvo officio se posse facere arbitratus est, per eum non stetit, quin libenti volentique animo executioni mandaret. Quod cum ingenti alacritate faceret quotidie, haud ita difficile postmodum illi fuit, se totum Petro exercendum excolendumque in rebus spiritualibus committere.

[53] Ergo tanti viri Columbinus captus sanctimonia atque consuetudine, eam rerum divinarum intelligentiam adeptus esse videbatur, eodem Petro duce & moderatore; ut ad cetera pietatis opera atque incommoda voluntaria, quæ ipsemet anteactæ vitæ luxui expiando sponte susceperat, [a B. Petri consilio totus pendens,] hæc volens lubens adjecerit; nimirum, ut in orandi meditandique exercitationem toto pectore incumberet. Quæ sane animi studia ne in eo refrigescerent, ad Cartusiam ventitare consueverat frequenter; ubi apud Petrum, una cum aliis eximia pietate viris, non modo spirituales agitare cœtus & crebra cum eo de rebus divinis instituere colloquia; sed etiam alios atque subinde alios, quos ad Christianam pietatem propensos nanciscebatur, eodem adducere. In quibus Nicolai Vincenti (cujus mentionem sæpissime adhuc usurpavimus) nobili genere viri religio maxime enituit: [una cum Nicolao Vincento:] quem cum in arctiorem quam antea necessitudinem Columbinus recepisset, præclaros certe dixerim ambos in spiritu habuisse progressus: quando pia illorum inter se conspiratio atque consensus magno utrique fuit adjumento, cum ad ardentes omnium virtutum in suis animis excitandos amores, Petri nostri verbo simul & exemplo mire incensis; tum etiam ad ejusdem Petri mores atque virtutes cognoscendas penitus atque observandas, ut eas deinde ad posteritatem litteris proderent. Et hunc vivendi cursum tenuit Columbinus ad obitum usque Petri: quo rebus humanis exempto, tantum abfuit ut de inita vitæ ratione quidquam remitteret, ut etiam ad asperrima quæq; Christi causa subeunda, recentem quamdam alacritatem in se momento diffundi senserit; quin dein postea (uti supra demonstratum est, & alias multo lucidius demonstrabimus) ipsius beati Viri visis & recreabatur identidem, & ad omnem sanctitatem erudiebatur: quo per ea, ceu per monita quædam cælestia perspicue conjiceret, Petrum in cælo suis etiam adesse cœptis, suique patrocinium & curam gerere beata circumvestitum immortalitate.

[54] Interea dum hisce divinis adjutus præsidiis, ad perfectionis culmen gradum accelerat Columbinus; Petrus ejus filius, plena nondum pubertate, haud porro ab ipsius Petri nostri decessu, [dein filio mortuo,] excedit e vita. Cujus orbitate eam optimus parens animi firmitatem ostendit, ut doloris tristitiæve nullum præsetulerit indicium: quin etiam maximas Deo gratias egerit, quod per mortem carissimi nati illum sibi obicem sublatū aspiceret, qui sibi ad id tempus obstiterat, quo minus se totum Deo dederit, omnibus vitæ præsidiis exutum, prout fuerat ei in desiderio. Ergo simul atque Columbinus mascula se orbatum prole animadvertit, majorem Dei amorem animo concipiens, tum omnia negotiandi commercia dirimere, ac simul trajiciendæ ac permutandæ pecuniæ deponere studia prorsusque abjicere; tum fluxa præsentis vitæ commoda penitus deserere, atque humanas quas possidebat opes in pauperes dividere statuit. [negotiam desinit:] Quam in sententiam ingresso, non mediocre attulit adjumentum Franciscus Vincentus, Nicolai Vincenti germanus. Qui Franciscus, dum tacita quadam admiratione Columbini vitam pariter ac mores in melius commutatos apud se reputat; in eam mentem intimo sancti Spiritus instinctu se sensit impelli, ut socium se ad eū in nova spirituali militia instituenda adjungeret: quod & peregregie præstitit, eodem Columbino ad Christianam laudem & decus illum adhortante. Tali ergo commilitone aucto Columbino nihil longius erat, quam virginem filiam, quæ tredecim annos nata reliqua illi fuerat, [filiaq; in monasterio collocata,] antiquissimo ac nobili sacratarū Virginum gynæceo SS. Abundii & Abundantii, quod inclitus Italiæ Rex Pipinus, Caroli Magni filius, divinitus extruendum curavit, vulgoque Sanctā b Bundam appellant, ipse traderet. Quod ubi ingenti cum religione fecisset, eumque in idipsum pari animi propensione Franciscus c esset imitatus, extemplo egregii Christi milites, omnes quas habebant facultates, in ejusdem Christi Domini gratiam, partim in pauperes erogarunt, [omnes facultates erogat.] partim piis locis atque xenodochiis attribuerunt, anno a partu virginis millesimo trecentesimo sexagesimo tertio. Atque tum, ad solida Christianæ humilitatis fundamenta in se jacienda, vicatim cum stipem emendicare, tum in ea quoque, quæ ceteri velut abjecta minimeque speciosa fastidiunt, descendere occeperunt. Quorum deinde facta miranda, Columbini vel maxime, cum a pluribus fuse atque Italice perscripta sint, inculcari hoc loco necesse non est: & hæc tantum nos in medium adduximus, quæ ad historiam nostram omnino facere existimavimus.

[55] [Ioannis Petrona,] In iis, qui ad Maggianam Cartusiam Petri conveniendi gratia adibant, fuerat quædam nobilis mulier, Joanna Petrona nomine, Catarini Petroni filia, beatique Patris nostri soror amitina, quam thalami consortem olim habuit vir primarius Joannes Bandinellus: quæ cum præclaram ad Christianas virtutes colendas jam inde a teneris indolē haberet, non exiguum dein sibi lucrum fecisse re factisque præ se tulit, cum matrimonii necessitate soluta, liberius ac durius multo quam antea, in pietatis opera, viduitate æque ac religione venerabilis, incumbebat: cujus feminæ honestissimæ tam excellenti animi propensione adeo Petrum delectari solitum tradunt, ut singulari benevolentia eam prosequeretur. Non enim Petrus noster beatus affinitatis jura respiciebat, quemadmodum natura comparatum est, uti propinquos & affines amaret: sed virtutis studium, officium, & honestatem ab eis exposcere, magis quam generis propinquitatē; ut eos vel in suam reciperet amicitiā, vel si in ære illius ipsimet esse vellent; secus vero persuasissimū haberent, non alium atque exterorum locum apud eos illis obtentum iri. [a B. Petro exculta,] Ergo ut femina lectissima suam indies insitam animo virtutis præstantiā retineret, eamq; pietatis studiis quotidie excoleret, nullū vir Beatus diligentiæ atq; hortationi relinquebat locum. Eo itaque ipso semet ille ad cœnobii fores mulieri accedenti in colloquium dabat (cum monasticus Canon non det feminis, ut aditus illis pateat in Monachorum cœnobia) spiritualibus exercitationibus ad verum Dei cultum ac servitium eam informabat, ad orationis studium rerumq; cælestium amorem excitabat, atq; rerum humanarum contemptum subinde illi inculcabat. Et quidem vano nequaquam eventu. Eas enim Beati viri consuetudine in rebus spiritualibus progressiones habuit, ut illius præceptionibus perpolita suasuque potenter adacta, & rebus humanis nuntium remittere, & gaudens ac triumphans, intra monasterium divæ Marthæ d, [& Monacha facta,] ubi sub signis S. Augustini nobilis virginum ac feminarum cœtus militat, sese recipere non dubitaverit. In qua quidem femina non possum non admirari invictum vere Christiani animi robur, quod in ea tantopere potuit ipsius qua mirifice capiebatur virtutis pulchritudo (pulchritudo autem? imo vero etiam unius Christi amor) ut nihil pensi habuerit, non modo opes amplissimas relinquere, paupertatem colere, in infima quæque humilitatis ministeria sese demittere, & pullam horridamque tunicam circumjicere membris suis; sed quod caput est, potuit & ipsa dulcia ac cara pignora, quæ jam tulerat, magno & excelso animo linquere. Commemorabilis plane fortitudo, & plusquam virilis animi magnitudo! [ad magnam proficit sanctitatem.] At quid non potest aut non efficit castus Dei amor in eo, qui se totum illi dedit dicavitque? Naturali ergo ac tenero illo affectu adversus carnem & sanguinem, quem divus Hieronymus arietem pietatis appellat, ab nova Christi ancilla superato; facile secundo loco illi fuit ad Crucis vexillum siccis oculis evolare, & secundum castimoniæ gradum, ad pedes Domini cum Maria domi sedens, arripere; solum pietatis genus esse existimans, in hac re esse crudelem. Cujus certe crudelitatis egregius Dei beneficio fructus deinde constitit. Quippe cum Petro superstes illa fuisset, summa vitæ sanctitate, qua eximie pollebat, quam maxime clarum testatumque apud omnes esse voluit, haud sine causa simul Christi consilia, simul & beati fratris e monita quondam amplexata.

ANNOTATA.

a Hi in Notis citantur, Christophorus Gani Senensis S. Catharinæ Senensi carus, ejusque cum aliis amanuensis, dein Xenodochii Senensis scriba, mortuus an. 1410, tum B. Ioannes Tossinianus, ex Monacho Iesuato Episcopus Ferrariensis, mortuus 14 Iulii anno 1446; ad eam scriptionem inductus a B. Nicolao Albergato, cujus Vitam dedimus 9 Maji: demum Feus Belcarus Florentinus, qui suam historiam dicavit Ioanni Cosmi Medicis filio, post quos & hanc Vitam editam, scripsit Iosephus Bonafede, uti 31 Iulii latius dicetur.

b Potius Sant-Abundan dixisset: coluntur autem SS. Abundius & Abundantius 16 Septembris, in quem diem optamus nobis suggeri, quidquid de illius monasterii fundatione & Sanctorum ibi Reliquiis, quæ nominis occasionem dederint, haberi poterit.

c Franciscus de Vicentibus, non multis post S. Ioannem Columbinum diebus mortuus, inscribitur cum insigni elogio, ex Ioannis fere vita accepto, Fastis Senensibus ad 15 Augusti; sed absque ullo religiosioris cultus titulo vel indicio.

d Duplex Senis Eremitani Ordinis Monacharum cœnobium indicat Herrera, S. Mariæ Magdalenæ unum, S. Monicæ alterum: itaque alterius quam Eremitani instituti, ac forte Canonicorum Regularium credo illud S. Marthæ esse: Cœnobium autem S. Petronillæ, de quo infra aliquoties, est sub Regula S. Francisci.

e Eo sensu hic Joannæ fratrem appellat Petrum, quo ipsam in titulo dixerat Sororem amitinam, melius patruelem dicturus, utpote ex patruo, non ex amita Petri natam.

CAPUT VI.
Prophetiæ donum & illibata virginitas Petri.

CAP. X.

[56] Inter præclaras Christianæ vitæ virtutes ac divina charismata, peculiari Dei munere Petro impertita, prophetiæ donum ita in eo insigniter enituit, ut nihil magis propriū ei esse videretur, quam ut passim in rebus agendis, [Prophetiæ dono clarus,] quæ vel ad ipsius Dei cultum obsequiumque propagandum, vel mortales ad cælesti beatitudinis studium incitandos facerent, ipse multo post futura nunc certissime prædiceret, nunc abdita panderet, nunc vero longe a conspectu remota monstraret. Quarum rerum, etsi multa suppetunt exempla, miraque in hoc genere a Petro gesta fuisse non ignoramus; non tamen, habito delectu, ea tantummodo historiæ nostræ inserenda putavimus, quæ nobis utilia, & ad viri sanctitatem illustrandam in omnes partes visa sunt necessaria: cetera vero consulto rejecimus, partim ne nimis in longum nostra traheretur oratio, partim autem ne gravi tædio lector afficeretur. At vero quæ in idipsum nobis exponere visum est, suis aptata locis explicabuntur, quod cuncta hic recensere non est operæ pretium: præsertim quod alia id genus alium deinceps locum necessario requirunt. Age jam veniamus ad rem. Præsenserat divinitus Petrus Cucullatum quemdam, notæ probitatis ac magni nominis virum, [detegit conspirationem in necem amici:] sibique in primis egregie carum, vehementer anxium esse de quadam maximi momenti offensione dirimenda. Sed enim noverat Pater beatus, divino perfusus lumine, in amici videlicet exitium conspirari. Protinus hominem acciri jubet, accitumque sic alloquitur. Id causæ fuit, ut te accersirem, ut admonearis, ne de offensione illa tollenda solicitudinem ullam capias, nec in eam ullo te pacto interponas: quin etiam omnem ejus curam abjicias rogo, propterea quod non me latet, ultimum ob idipsum te vitæ discrimen adire, altera scilicet partium insidias tibi instruente. Re inopinata ille perculsus, quod, nulla re alia nisi divinæ gloriæ studio & salutis animorum adductus negotium hoc susceperat, hæsit stupenti similis. Cum vero ex pavore se collegisset, animum confestim adjecit, ad rem æque caute ac dissimulanter explorandam. Hoc dum agit, comperit eodem temporis momento, quo Petrus admonitum illum voluit, nefariam in se jam conflatam esse conspirationem, ut de medio tolleretur: processissetque haud dubie fraus, ni beati Viri monitis insidias mature præcavisset. Ipse vero præsentissimo periculo liberatus, vitam secundum Deum uni maxime Petro acceptam referebat, ejusque sanctitati immortales apud omnes gratias agebat: non dubius beatum Patrem rem omnem divinitus odoratum. Factum ejusmodi, addunt scriptores, consulto suppressimus, ne nova ex eo graviorque oriatur offensio; & hanc fuisse causam pro certo habeo quamobrem viri nomen pariter & Ordinem haud quaquam prodiderint.

[57] Vir quidam fuit, re & nomine Bonus, Ticinensis, Religioni addictus (incertum tamen ex qua familia) qui cum ex Liguria in Hetruriam per agrum Florentinum iter faceret, comitem nactus est Blasiū quemdam a S. Miniate, quod vulgo al Todesco appellant; [Non vult vinum, cujus emptione alium viderat scādalizatum,] quocum variis de rebus, ut fit, Bonus sermonem instituens, inter alia, Si mihi, ait, Blasi, nummi suppeterent, œnophorum, Vernatici vini plenum (ea est in Tuscia prænobilis ac honoraria potio, quam nostri Vernacciam a vocant) Senas ad virum sanctitate insignem perferendum quam libentissime emerē. Cui mox Blasius effuso cachinno beatū Patrem nostrum cavillatus, Obstupesco, inquit, sane, qui fieri possit, ut Sanctus Vernaciam bibat? Ad quæ Bonus respondit: Obstupescere desinas, Blasi, oportet, quando is est vir ille, ut valetudine magna ex parte utatur adversa: atque eo id ipsum vel maxime cuperem, ratus nimirum ili pergratum fore. His Blasius auditis, illico tantum pecuniæ bono numeravit, quod satis esset vino coëmendo: inde mox Miniate castrum ascendit, apud patria incunabula mansurus. Bonus vero, lagena exoptati vini potitus, Senas iter intendit: quo statim, ut pervenit, Petrum adiit, eique vinum dono obtulit. [bibere renuit:] Qui Pater beatus, divinitus jam edoctus, quæ in eo comparando acciderant, alteri ingustatum muneri remisit; indignum viro Religioni nuncupato existimans, solatii aliquid inde ad firmitatem corporis tuendam ex haurire, unde quidpiam incommodi in alterius animæ salutem emanasse cognorat. Interea duo de viginti effluxerant menses, cum idem Blasius instinctu plane divino Senas venit: atque celeberrimo Xenodochio, quod (ut supra dictum est) a Scala b cognomen sumpsit, sese, patris bonis focisque relictis, religione addixit; ac Fratrum ejusdem Hospitalis domus institutum & habitum suscepit. Ubi dum officii sui pensum accurat diligenter, subiit ejus animum ad Petrum consultandi gratia se conferre, de cujus sanctimonia jam præclara inaudierat. Nec irritus ille Cartusiam petiit, [idq; postea indicat scandalizato illi.] Petrumque convenit. Siquidem, ut primum Vir beatus hominem ad se eminus venientem vidit, mox illum compellare cœpit: Salve, Blasi, salve, faustrusque sit tuus adventus. Scito me non modo non bibisse, sed ne gustasse quidem Vernaticum vinum illud, cui coëmendo pecuniam pependisti, sed alteri muneri dedisse; rem totam ita aperte atque diserte explicans, perinde ac si præsens adfuisset. Blasius porro in mentem sibi redigens, quæ a beato Viro audiebat, præ pudore stetit attonito similis: & humi defixis luminibus, tacitus volvebat animo, quo pacto eum Petrus nominatim inclamasset, quod neque ille beatum Virum, neque Vir beatus illum de facie noverat unquam. Re postea studiosius explorata, omnia Dei admonitu Petrum cognovisse intellexit ille, palamque enuntiavit. Qui quidem Blasius eremiticam dein vitam amplexus, Petrum tamquam Virum sanctum Deoque carum veneratus est: & eo quoad vixit magistro ac moderatore in rebus spiritualibus agendis usus, vitam pie & religiose ad extremum usque traduxit.

[58] [Procuratoris Cartusiani pravam cupiditatem anspicit,] Monachus quidam fuit, qui, etsi Cartusiæ Maggianæ alumnus, aliud tamen cœnobium Ordinis incolebat, domesticæ rei Curatorem gerens: Qui Petri constanti sanctitatis fama permotus, illum adire constituit, benedictionem ab eo petiturus. Quem Pater beatus, nixum ante se genibus seque ab eo benedici efflagitantem, contracto vultu & ad severitatem tristitiamque composito intuitus, cessim ire cœpit. Dein seorsum vocato in aurem insusurrans dixit: Non e monastica Cartusianaque paupertatis norma, fili, vitam tuam colis: propterea quod indignis cupiditatis nexibus te misere irretitum cerno: iisque prolatis, aversus item Petrus retulit gradum. Ille ubi hæc audivit, intima religione tactus, mœrore simul & tristitia contabescens, loco cessit. Dein brevi interjecto tempore, iterum ad Petri pedes Monachus accedens, instat, orat, rogatque infimis quidē precibus, ei ut bene precetur. At Vir beatus rursus abnuit, rursusque iterata objurgatione hominem castigat. Miser tandem contemni se ratus, lacrymis ad solum usque fluentibus, cellula Petri egreditur, ac ejulatu & plangore xystum complet. Quem tam acerbe lugentem unus ex Patribus conspicatus, hunc in modum alloquitur: Facile adducor ut credam, te voti compotem futurum, modo apud te statuas firmiterque retineas illud exequi, quod Petro noveris esse pergratum. Nec mora: manibus enim ille ad sidera sublatis, in has prorupit voces: Polliceor tibi, [itemq; ejus internam pœnitentiā,] Domine Jesu, operam me daturum, quoad per me fieri poterit, ut isti Patri audiens dicto sim, & in officio fideque monastica ad extremum usque perstem. Hisque sane quam fidenter prolatis, tertio Monacho beati Patris cubiculum ingresso, ejusque pedibus advoluto, verbis ex Euangelio desumptis, ac Unius Trinique Dei nominibus fidenter invocatis, bene precatus est, ac caros jam pariter Petrus dedit amplexus. Is vero fausta precatione auctus, lætus inde non minus quam stupore oppressus, quod pectoris sui latebras divinitus patefactas animadvertit, ad cœnobium suum reversus est, modum nullum faciens Petri sanctitati illustre reddendi testimonium.

[59] [bellariæ recusat pretio injuste acquisito empta,] Accidit aliquando, ut Petro ægrotante Crescentius, medicæ rei peritissimus, quem Columbinus patrio sermone Magistrum c Sensum vocat, obvium haberet primarium quemdam virum, cujus nomen idem Columbinus silentio præteriit. Cui percunctanti quomodo Petrus sese haberet, ac num aliqua in re opera sua illi usui esse posset, utique suum omnibus in rebus studium officiosissime polliceri; Bellariorum si quid haberet, ait Crescentius, ad vires deperditas refovendas, nihil iis gratius cariusque illi arbitror futurum, Quibus ille auditis, extemplo exerta crumena; Hos accipe Crescenti, ait, duos aureos florenos, & his bellaria compara, quæ Petro magis profutura, & ad voluntatem judicaveris gratiora, tuoque ipsi nomine illi amanda. Tum Crescentius, beato Patri gratificandi percupidus, exceptis aureis scitissima saccari condimenta emit, emptaque per certum nuntium ad Petrum suis verbis misit. Qui nuntius Crescentium, cum prævertisset, subiissetque jam Petri vultum, sic eum ex composito compellat: Hæc tibi, Pater, Crescentius medicus mittit. Cui mox Petrus, amaritudinem fraudis sub saccari dulcedine divinitus subodoratus; Refer, ait, refer, fili, gradum, & isthæc illi reporta, nolo munera, pecunia male parte coëmpta. Lator vero in urbem regressus, Crescentio, quæ a Petro acceperat, renuntiavit: qui stupore simul attonitus, aureos florenos nobili Patricio remittendos curavit; & exinde suo pensa pecunia partem mediam ejusdem tragematis redemptā, Petro ex integro remisit. Quam porro illustri gratia ita excepit, ut in hæc verba confestim proruperit: Compenset Dominus egregiam hanc in me Crescentii benignitatem.

[60] Haud absurdum visum iri arbitror hisce subnectere id quod Columbinus noster sibi accidisse litteris mandavit, [tubera præscit haberi posset:] scilicet eo prorsus anno & mense, quo Petrus noster Beatus rebus excessit humanis. Rem gestam brevibus enarro. Cum magno quodam die tuberum desiderio Petrus teneretur, ad Columbinum conversus; Hem, Joannes, ait, affer mihi, obsecro te, paululum tuberum; acri enim illorum cupiditate rapior. Cui mox Columbinus: Scis Pater, inquit, nusquam locorum, Majo præsertim mense, qui nunc agitur, tubera inveniri. Ad quæ mox Petrus, paterna cælestis Numinis providentia fretus; Abi, inquit, in bonam rem. Insequenti vero luce iter cum capesceret Columbinus, una cum Joachimo Cartusiam versus Petri invisendi gratia, propter pannariam ejusdem Columbini tabernam ambo præteriere, ibique juvenem quemdam ejusdem tabernæ administrum, magnum chartaceum involucrum tuberum plenum manu tenentem offendunt: qui protinus idipsum dono obtulit Columbino. Tum ille miraculo attonitus, gaudioque simul perfusus, tubera ad Petrum mox perferenda accepit: seque Oduardo, Nicolai Striechæ Marescotti viri nobilis filio, comitatos, dant in viam; apud animum suum in itinere sine fine reputantes, quam videlicet pius pariter ac clemens sit Dominus erga eos, qui ex animo illi deserviunt; quamque illorum amans (quod vel ex eo tum aperte conspici poterat) ostendat illorum æque vota atque salutem sibi esse cordi. [& prædicit interdictum tollendum:] Ad Cartusiam ubi ventum est, a salutatione variisque de rebus divinis ultro citroque habitis collocutionibus, ab Oduardo rogatus Petrus; Ecquando Pater, inquit, interdictum, quo nunc temporis notatur civitas nostra, tolletur? Intra quinque, respondit Vir beatus, dies hoc publico tristique malo cuncti eximemur. Nec abfuit dicto fides: siquidem intra prædictum tempus justitium omne atque interdictum sublatum est, d Azzolino Malavolta Senarum Episcopo.

[61] Audivimus modo Columbinum de se scribentem, audiamus & eumdem de filio suo Petro non minus mirum, [Indicat ad se qui veniant quid ferant, quid egerint in via.] quam de seipso referentem: quando per idem fere tempus, quo Petrus noster beatus vitam cum morte commutavit, rem contigisse ex eo cognoscimus. Convenerant in Petri cubiculum simul aliquot e Patribus domus, simul & alii pietate nobiles viri, ad beatum Virum audiendum de rebus cælestibus disserentem: cum repente orationi finem facturus ille, subintulit dicens; Expectate, quæso, paululum, Fratres: non longe enim aberit, quin ad nos veniat Joachimus, una cum puero Petro Joannis Columbini filio, qui munuscula quædam mihi, utputa amygdala, papavera, atque unicum cepe deportat: quin etiam ædibus nostris jam jam prope adstantibus, papaverum unum puer ipse hoc articulo temporis mandit. Hæc ubi adstantes audiunt, subridere illico cœperunt. Ceterum vix hæc atque alia in eamdem rem Petrus dixit, cum extemplo affertur ad cœnobii fores Joachimum & puerum Petrum adstare. Quos ut aspiciunt Monachi, discuntque, puerum sciscitati, papaver in itinere comedisse, uti beatus Pater paulo ante prædixerat, ingenti admiratione protinus afficiuntur. Cumque mox Petri cubiculum essent ingressi, ad puerum conversus Petrus, observantiæ ergo poplitem ante eum flectentem, ait: Concine, fili, cantiunculam illam, cui est initium, O Diva nobilis Magdalena; nam prius eam quam absolvas, ad nos huc adventabit Sacerdos Marianus, e Ecclesiæ apud Marmorariam Plebanus. Nec verba beati Patris in ventum jacta; res enim ita prorsus evenit, uti prædixerat. Siquidem, jucunde valde puero canente, adfuit Sacerdos, vir eximie pius; quem, qui aderant intuentes, majori quam antea stupore opprimuntur; & beati Viri eximiam sanctitatem agitantes animo, illum tamquam humano fastigio celsiorem, sibi indies magis ac magis colendum observandumque putabant.

[62] Pene fugerat, quod hoc ipso loco principatum vel in primis sibi vendicare videtur, simul ad Petri precationum vim & efficaciam aliqua saltem ex parte in medium afferendam, [contra Medici sensum se brevi meriturū prædicit:] simul etiam ut prudentissimus fere quisque vel ex hoc uno cognoscat, hanc prophetiæ gratiam ac donum in beato Patre nostro sic effulsisse, uti & absentia non secus atque præsentia longissime intueretur. Conflictabatur Petrus levi principio quidem morbo, sed paulatim invalescens, extremus tamen illi fuit. Ea proinde re cum Crescentius Medicus, cujus paulo ante meminimus, quoque eo tempore Maggiana domus utebatur, ad illum officii causa adiisset, post mutui sermonis officia beato Patri, arteriarum pulsu explorato; Ad multum tempus, ait, te nobiscum fore conjicio; ita sane te bene valentem comperio. Cui illico Petrus; Nolit, inquit, Christus Dominus, te in me, Crescenti, miracula patrare. His verbis divinitus indicans, futurorum optime conscius, extremum sibi adesse tempus, nostræ mortalitatis exuvias relinquendi. Nec vana fuere prædicta. Siquidem paucis post elapsis diebus, ex corporis vinculis, lætitiæ ac jucunditatis plenus, ut suo loco dicemus, cæli regiam conscendit.

[63] Dein sciscitanti Petro de Fratre Bartholomæo f Mini, qui Senensium tunc temporis Dominicanorum apud Campum Regium Priorem agebat, [eidem indicat periculū Prioris Dominicanorum,] ubinam gentium esset; Apud Fratres, respondit Crescentius, domus hospitalis Castellionensis moram ducere puto. Ita plane est, ait Petrus Verum in reditu, adjunxit, magnum vitæ periculum adibit. At vero Christum Jesum enixe precor, illi ut opem ferat; laturumque, certo scio. Ab hisce dictis, Crescentius inde se recepit, & ad Senensem urbem properavit. Postridie vero idem ipse Crescentius, de Bartholomæi incolumitate mire solicitus, recta ad Divi Dominici contendit, de eodem Bartholomæo interrogatum. Quo simul atque pervenit, ad ipsum, quem jam tum revertisse cognorat, accessit, eumque pro amicitia hunc in modum compellat: Ea mente, Pater, huc accessi, solicitudine videlicet de te plenus, uti quærerem, quinam tuæ vitæ esset status: heri etenim in Cartusia cum essem, a Petro accepi, magnum in reditu te vitæ discrimen subiturum. Etsi autem nihil esse ajebat, quod verearis; egoque in præsentia illum in cælum manus tollentem, ac Deum pro te rogantem conspexi, certum utique animi illæsum te inde abiturum; non potui tamen ipse non angi animo, quoad de te deque tui sospitate certior factus essem: [quod per viam incurrerat lapsus de asino.] sed cum te incolumem recteque valentem offenderim, vix credas, qui meus in re amor, quibus efferar lætitiis. Hæc ubi de se Bartholomæus audivit, obstupuit vehementer. Ast, ut primum se collegit, in hæc verba respondit. Numquam, Crescenti (credas mihi jurato velim) in tantum me vitæ discrimen conjectum adverti, præterquam hodie. Iter enim Senas versus habens, via certe teterrima ac confragosa, accidit, ut asellus, cui insidebam, vestigio fallente, corruerit; egoque ex eo jam tum excussus, minimum quidem abfuit, quin ad prominens quoddam ac præruptum majoris formæ saxum caput alliderem, ita ut fœde ad terram afflicto ibidem hærere omnino necesse esset. Sed eo puncto temporis, itineris comite, qui pedes mihi præstabat officium, festinabatque, consternatus animo mei ob casum, suppetias ferre periclitanti, genu idem in saxum impingente, incolumis inde vi prorsus divina confestim evasi. Et hæc se accepisse testatur Columbinus, non modo ex eodem Bartholomæo, cujus oratio ob insignem hominis religionem magnum pondus habebat; sed a Crescentio item, viro sane gravi & certo, & cui quantum idem Columbinus tribueret, ex eo vel in primis potest animadverti, quod in litteris, quas paucis deinde post annis ad Blasiam Cerretanam conjugem dederat, dum plenus Apostolico spiritu Hetruriam peragrabat, verbum Dei disseminans, atque e peccatorum veterno mortales excitans, hæc inter alia legimus ei in mandatis data: Matthæum Aromatharium salvere meo nomine jubeas velim, quem meis item verbis rogabis, ut Crescentio Medico Patri meo (quem magistrum Sensum vernaculo idiomate, uti supra diximus, appellat) millies salutem dicat; aperiatque, & servum me illi & filium esse, cupereque magnopere ejus apud Deum precibus adjuvari. Et de his hoc loco conscripsisse sufficiat.

[64] Non ab re mihi contigisse puto, ut de virginitate Petri conscripturus, hoc loco eam collocandam susceperim. Atque rursus cogitanti mihi, qua id potissimum de causa factum sit, in mentem venit, satis apposite hunc locum præ ceteris eam obtinere debere. Namque, ut ea cum Petro suum habuit orcum, & cum eo simul accrevit; [Virgineam castitatem tota vita servavit] ita pariter eumdem ipsum beatum Virum, ad extremum usque spiritum, ab omni impura corporis contagione intactum illibatumque servavit, & illius vitæ cursum confecit incorruptum. Quamobrem satis mirari nequeo præclaros Petri conatus & studia, quæ jam inde a pueris tanta cum cordis munditie ac morum honestate contulit, ad Angelicam hanc virtutem excolendam; quandoquidem memoriæ proditum est, Petrum ab ipso ineuntis ætatis flore Divinam clementiam, per summum sanctitatis ac pudicitiæ studium, exorare frequenter solitum precibus quam ardentissimis, ne pateretur in lubrica sui ipsius ætate, atque deinceps annis insequentibus, quotquot videlicet inter mortales vitam agere illi daretur, ulla se prorsus impudicitiæ labe asperagi; sed integrum impollutumque uni sibi castissimo Virginum Sponso custodiret, quo magis nimirum divinæ Majestati suum obsequium atque servitium gratum existeret atque jucundum. Nec fefellit pii adolescentuli fidem Divina benignitas. Namque (ut Sacerdotes egregia probitate & fide, qui pro tempore generales Petri Confessiones exceperunt, [etiam in cogitationibus.] sacramento firmarunt, quique idipsum Columbino atque Nicolao Vincento asseverare consueverant) numquam non modo beatus Pater noster turpi facto, vel gestu, aut inhonesto verbo, virginalem integritatem contaminavit, sed ne impuræ quidem cogitationes ejus animum subierunt. Idipsum porro testatur Columbinus de Joachimo audivisse, cui Petrus sub mortis suæ fere tempus, ex præclara sibi data divinitus occasione, illibatum virginitatis florem ad eam usque diem se retinuisse aperuit. Ergo tam excellenti eximioque integritatis ac pudicitiæ dono a Deo exornatus Petrus, eo augustior apparebat, quod virginalem castimoniam inter spiritualia ornamenta amplissimam ac præcipuam existimari oportet; cum in iis, qui eam colunt, nescio quid non decorum tantum atque formosum, sed certe divinum majusque quam humanum eniteat; quod gravissimis verbis Basilius indicare visus est, ubi de vera virginitate disserens, ait: Magnum quiddam revera ac præclarum est virginitas, quæ ut omnia uno verbo complectar, hominem incorruptibili Deo simillimum facit.

ANNOTATA.

a Albi vini genus esse docent Academici della Crusca: fortaßis autem ita dicitur, quod ejus, utpote generosioris, usus sit hiberno tempore, quod Italis Verno dicitur.

b Ibi vixisse in xenodochio anno 1356 ex codice loci constat.

c Vtique ablata priori nominis syllaba, quod Tuscis familiarißimum.

d Azzolinus Malavolta factus Episcopus anno 1351, cui Iacobus Malavolta succeßit 24 Ianuarii, anno 1370. Ast Interdicti hic indicati quia Auctor non reperit alibi mentionem, collegit in Novis varia tempora, quibus civitas fuit sub Interdicto, ut non videatur mirum si omnium alibi non fiat mentio. Odoardi vero cui hic respondetur varios meminisse indicat.

e Ejusdem fit mentio in processu Ms. de S. Catharina Senensi, quem necdum vidimus, naucisci autem cuperemus.

f Hujus Bartholomæi varia ab aliis monumenta referri annotat Auctor.

CAPUT VII.
Cito moriturus Ioachimo pandit revelationes sibi factas, & cordium plurium secreta.

LIB. III, CAP. I

[65] Hisce atque aliis virtutum præsidiis, divinisque præditus ornamentis Petrus noster beatus, & quinquagesimum fere annum agens, uti supra demonstravimus, [Anno 50 ætatis anhelat ad cælos,] aliud nihil die noctuque volvebat animo, quam ut vitæ Dominum & auctorem Deum supplex oraret, quo a mortalis hujus corporis custodiis se liberaret; ut soluta terrena ac concreta mole, ad excelsum illud plenum stellarum domicilium sibi quam mox evolare contingeret. Hinc cælesti quadam dulcedine delibutus, ac miro incensus studio Deo fruendi videndique; sacros illos beatorum cœtus, illud Apostoli dictum subinde habebat in ore; Quis me liberabit, inquiens, de corpore mortis hujus? Aliquando vero: Quando veniam mi Jesu, mi Creator, & apparebo ante conspectum tuum? & alia his similia. [Rom. 7, 24] Quibus studiis, amore scilicet in Deum ac desiderio erga res cælestes, ita sese effundebat atque suum animum excitabat, ut nihil ei dulcius saperet, quam de Deo deque discessu ab hac fallaci & mortali vita assidue verba facere. Sic nimirum tantum in eo sensus & quotidianus moriendi affectus potuit, tamque vehementer in momenta singula urgebat; ut per quamdam a calvariam, quam in cellula ante oculos sibi semper habebat propositam, [e calvaria discens quotidie mori,] eadem se conditione recordaretur esse natum (illam animo & oculis contemplando) qua & moriturum certo sciebat. Quin etiam id ea salutari commentatione præstantissimus disciplinæ ac perfectionis Christianæ Philosophus noster assequebatur, ut non modo quotidie mori perdisceret, quod & Paulum Apostolum sensisse legimus, ubi se quotidie mori dicebat: [1 Cor. 15] sed etiam rem ipsam, ut Sapiens ait, amaram quin potius ejus memoriam durissimam, consuetudine quadam, quasi cum eadem morte familiaritatem contraxisset, adeo leniret, adeoque in omnes partes sese ad eam exipiendam pararet, ut venienti mox obviam procederet intrepidus; [Ecli. 41.] nec ut incognitam horreret, sed jucunditatis ac lætitiæ plenus amplecteretur; quandoquidem non copias, non honores, non opes & potentiam, non generis claritatem, non regna, non insignia majestatis, aut repellere mortem aut retardare posse non ignorabat; omnia, quæ hominibus magna videntur & honorifica, esse nihil, somnia delirantium, & umbrarum effigies inanes; id tantum manere, semperque mansurum, quod recte quisque honesteque fecisset. O Virum beatum ac felicem! cui nihil aliud agere, nihil loqui, nihil cogitare libuit unquam, nisi quod in hoc supremo certamine esset præsidio futurum.

[66] Tandem cum sentiret, divino agitatus spiritu, tempus illud jam jam adventasse, [diebus 15 ante obitum Dei jussu amico addarat] quo tempore reddendus esset animus, a quo illum acceperat; misit quindecim ante diebus quam de statione vitæ decederet, qui Joachimum suum ad se accersiret, accersitumque & sibi proxime considere jussum, in hunc modum, sub horam post solis ortum tertiam, aliis remotis arbitris, affatus est. Noli, Joachime fili, mirari, quæ in præsens tibi duxi aperienda; & quamvis magna sint, eaque pariter supra naturæ vim audias, omnia tamen certissima firmissimaque esse, tibi omni asseveratione affirmare non dubito. Ea hactenus nemini ausus sum mortalium aperire, neque posthac aperiam ultra, nec etiam in præsentia patefacere auderem, nisi æternum Divinitatis Numen ad id memet impelleret urgeretque. Ergo scire te volo, [quod mente & corpore virgo] carissime fili, ab incunabulis in hanc diem, me meo deservivisse Christo; ipsumque me deduxisse, ac per omnem vitam, tum mente tum corpore, integrum impollutumque servasse, nulla videlicet vesanæ turpitudinis labe coinquinatum. Et, quemadmodum illum jam inde a prima pueritia impense rogavi, uti tantum mihi impertiret gratiæ, quo fideliter omnibus in rebus meum illi servitium carum gratumque existeret; ita contra eumdem multa prece exorare atque obsecrare non destiti, uti quam occultissime ad extremum usque spiritum id ipsemet efficerem, prorsus ut nemo homo in terris me nosse valeret unquam: id quod pro sua erga me clementia peregregie mihi præstitit, qua meas preces, qua vota pariter, sane quam benigne exaudiendo: [ab annis 16 omnia postulata impetrans a Deo.] sic inquam, ut sexdecim jam sint anni, cum nihil unquam a Christo Domino orando postulavi, quod pro voto cumulate non impetraverim; cumque quasi aliud interim agere simularem, ita studia mea measque pariter actiones omnes occulere sim conatus, ut e mortalibus quidem nullus me cognitum habuerit; nunc, quando jam mihi mortem imminere sentio, hæc tibi, fili, cogor patefacere, divino prorsus nutu ad id impulsus. Proinde cum superioribus diebus deterius haberem, Christi videndi percupidus, nocte quadam a sacris nocturnis excubiis fusus in preces, Christum ipsum Dominum etiam atque etiam orabam, ut pro singulari sua in me caritate ex hac vita ærumnarum plena extrahi me pateretur, [& de ultimo petitis] meamque animam in paterno suæ benignitatis sinu exciperet, corpus vero terræ, ejusque putridis vermibus mandaretur. Tum vero illum exorabam, uti certos homines, mihi eximie caros, commendatos haberet, eosque per rectum vivendi cursum dirigere tuerique dignaretur.

[67] Hæc ubi a me peracta, extemplo vocem quādam auribus ipsemet meis sic eloquentem percipio: [triplici certificatus signo,] Exaudita est, Petre, oratio tua. Ipse vero hæc intelligens, pavens simul ac tremens, fidem illi habere nolui; haud ignarus ab Apostolo dictum, nequaquam omni spiritui esse credendum. Deinde eamdem vocem clare aperteque intellexi dicentem: Ini hortulum tuum, ibique signa a Deo habebis, quamobrem te exauditum cognoveris. Quo ut me recepi, oculis ad astra repente sublatis, cælum mirū in modum stellis illustre luculenterque serenum aspicio: moxque illud perinde atque fœtum, ingentem vim imbrium effundere, quibus hortulum atque meipsum bene madidum deprehendi. Tum ego, Per hæc, aio, adduci tamen non possum, ut credam. Tertio reiterata vox, Tolle, inquit, sursum caput: signa quippe intueberis præter naturæ cursum. Id ubi factum, ut imperarat; ecce Solem & Lunam inter se cohærentes video. Adhæc nihilominus in sententia persto, nec ea de mente dimoveri me patior, mali dæmonis illusionem ac præstigias veritus: quippe qui actu illo præclare instructus, ita oculorum aciem mihi perstringere potuisset, ut alia atque essent aspicerem. Quamobrem, Nec sic quidem credam, adjicio, nisi æternam Sapientiam illa loquentem mihique indicantem cernam, quæ sathan ipse nec loqui, nec quacumque alia ratione ostentare valet. Tum porro, ut cubiculum repetam, eadem quarto vox imperat. Parui simul. [denique ab ipso Christo sibi apparente,] Ecce tibi protinus Christus Jesus clarissima in luce per speciem mihi sese augustissime b obtulit videndum: quem tremebundus intuitus, cernuus continuo ad pedes ejus ruo, ferre non sustinens eximium illius fulgorem, & ad arbitrium nutumque majestatis illius me totum compono. Ile vero ad me conversus, his verbis me jam manu prehensum, unaque secum assidere jussum, benignissime affari dignatus est. Velim scias, Petre, orationes & preces ad me tuas, jam pridem mihi exauditas, teq; in terris, alterius instar Moysis, apud me pro populo isto semper fuisse, Atqui scelera & immania illius flagitia abominatus, quam citissime te ad me traham necesse est, ne pro eo amplius ad me fundas preces: non enim illum ultra sustinere possum, [intellexerit eum mundo iratum ob avaritiem:] ita sane ejus proterviam odio habeo, meamque faciem ab illius salute aversam retineo: quin etiam in eum animadvertere statui, ob plurima, ut dixi, infanda ejus crimina, speciatim vero propter cupiditatis & avaritiæ scelus, quod orbe toto ita debacchatur, ut nullum sit malum quod per idipsum non admittant mortatales: quoniam quidem magis in Monasticæ vitæ cultores, inque viros Clericali dignitate fulgentes grassari cerno, quam in ceteros homines secularibus inservientes. Olim, Petre, homicidium detestatus sum, deinde fœdas carnis obscœnitates, atque postmodum improbas voluptates adeo stomachatus, ut dira illa totius orbis terrarum eluvione genus humanum deleverim; in præsens vero pravam illam habendi cupiditatem sic detestor ut cum maxime, propterea quod per eam vel in primis Filiū c perditionis fatebuntur mortales, mei ipsius nomine posthabito.

[68] His dictis Servator Christus Dominus sermonem instituit, [& in extasin raptus,] de sui primum conceptu atque ortu ex Virgine, mox de suis in patiendo dirissimis cruciatibus, exin de cœna una cum Apostolis transacta, uti panem in coroptis sui substantiam converterit, hoc est transubstantiaverit, tum de nece pariter & resurrectione, postremo vero de ascensione in cælum verba fecit. Post hæc autem, Accede, inquit, Petre, ut omnia hæc ipse cernas. Tum a sensibus ego mox abstrahi, meusque spiritus in Deum rapi transferrique mihi visus, ignorans an in corpore vel extra corpus id factum fuerit; præterquam quod in Deo cum essem, meaque itidem anima ejusque simul vires & potentiæ exundantia Majestatis & gloria Divinitatis absorberentur; illud sane in præsentia sū consecutus, ut cælesti prorsus ac suavissima beatitudine circumfundi ac repleri me senserim. Porro divina ea munera & beneficia, quibus, cum divinæ claritatis abyssum contemplabar, auctus fuit spiritus meus, sentiri quidem animo & intelligi quoquomodo tunc poterant; verbis autem nunc exprimi, perinde atque sentiebantur, minime possunt: cum mortalem naturam in omnes partes exuperent. [viderit cælestes spiritus,] Per admirabilem & divinum hunc raptum perspexi cognitaque habui omnium cælestium spirituum agmina, necnon beatarum animarum cognitionem perspicue dilucideque sum adeptus. In eo Divinitatis pelago natans, infernas animas vidi; & qui nondum ad purum expiati purgatoriis excruciantur pœnis. Atque hoc loco, quemadmodum Joachimus retulit, nonnullos apud inferos existentes Petrus nominatim expressit; negans se prorsus scire num inferna loca in terræ centro collocata sint nec ne. De multis item mentionem fecit, quos torqueri cernebat; [inferorum supplicia,] & quæ supplicia, quibusque pro meritis paterentur, aperuit. Alios quoque nomine appellavit infernis pœnis addictos, quos olim cum erant in vivis, secunda cum pietatis & religionis admurmuratione suspexerat mundus, eos propter flagitia detegens id commeritos. Id quod mirum omnino nobis cum videretur (ajunt Auctores nostri) tantos nempe talesque viros, in teterrimum illum ac putentissimum hiatum detrusos; alta cogitatione defixi nobiscum reputabamus, qua probitate, quaque sanctimoniæ laude præstantes haberentur, dum in humanis agerent; & animo suspenso mireque solicito causas inquirere animum induximus, quare Petrus indicaverit ad sempiterna supplicia temeratos discessisse. Quod cum anxii nos, partim secreto, partim palam agitaremus; plerosque nos comperisse affirmamus d, iisdem nominibus, iisdemque de causis atroces illas pœnas dirissime sustinere, prout beatus ipse Pater, divinitus manifestavit. Quapropter satis superque constat, alia Dei atq; hominum esse judicia. Inferorū porro cruciatus indicavit Petrus adeo esse immanes, [& cruciatus immanes,] ut humanum si caderent sub aspectum, vel eos cogitatione satis complecti quis mortalium posset, omnes profecto ad officium & sanitatem redirent: quandoquidem is ignis, eaque ibi moles pœnarum est, ut verbis vix exprimi possit. Ad hæc, quemadmodum cælestes cælestis domicilii cives, insigne quidpiam ad suæ beatitudinis accessionem expetentes, suaque cupientes explere desideria, extemplo exoptatis potiuntur votis; ita contra devoti ii atque maledicti in inferis subsidentes, pœnam suppliciumve aliquod cum excogitant, seu nimirum Dei justitia id exigente) tormentum præ aliis atrocius appetunt ferali in seipsos rabie, confestim horribilem in modum voti compotes efficiuntur. Nullum præterea in illis miseriarum locis esse, qui tam exigua pœna torqueretur, quin persuasum infixumque habeat, neminem se uno vel miseriorem esse, vel acerbius discruciari. Super hæc multo plures ad ima tartara damnari, quam quot hominum fert opinio.

[69] Porro de igne purgante sermonem habuit Petrus, easdem scilicet pœnas & cruciatus eodem esse loci atque in inferis; [uti aliorum in Purgatorio,] præterquam quod magno afficiuntur solatio, fore non desperantes, qui ibidem moram dolenter trahunt, ut ad cælestia regna tandem aliquando evolent Beati; dum interim re ipsa sentiunt Deum pro sua clementia magnum eis afferre levamen atque refrigerium. Hi sane juvantur orationibus, pietatis atque misericordiæ operibus, Missæ insuper sacrificiis, Pontificiis condonationibus, ac aliis demum viventium hominum suffragiis. De Limbo item beatus Pater locutus est, quem pueri incolunt sacri baptismatis expertes: [ac pueros absque baptismo mortuos in Limbo,] qui quamvis nulla premantur molestia, nisi quod Dei perpetuo carent aspectu; attamen infernos stridores exaudiunt, dirasque tartari despectant acerbitates. Et quoniam hujusmodi privantur malis, præclare secum agi existimant, & grates propterea Deo sine fine agunt. Ad hæc se vidisse, Christum videns narravit Petrus, omnia omnium mortalium opera, intimaque cordis penetralia, [secretaque cordium,] ac mentis recessus penetrasse. Cujus rei id Joachimo certissimum tunc fuit indicium, ut scilicet cunctas illius secretas operationes & pectoris arcana ei aperuerit, hunc in modum secum in præsentia locutus. Eam & hujusmodi virtutem, fili, ex quo me tibi in id colloquium dedi, apud animum tuum amplecti statuisti. An non ita est? Cui, cum procul dubio id quidem esse stupore plane attonitus Joachimus respondisset; institutum sermonem prosequi beatus Pater perrexit; multorum hominum occultos cogitatus detegendo, plurimorum item corda penetrando, atque illorum cogitationes patefaciendo, quas præter Deum sciebat nemo. Multa insuper singulatim Joachimo in mandatis dando, in diversas ac remotas orbis partes, variis diversisque hominibus renuntianda; iis speciatim, quos numquam de facie noverat neque ullam ipsorum mentionem vel nomen audierat. Ex quo factum est, ut complures nos ipsi audiverimus (addunt Auctores nostri) qui ea sibi Joachimum denuntiasse aperuisseque testantur, [de quibus varia variis renuntiari utiliter jubet.] quæ nemini prorsus mortalium, nisi Deo, qui est cordium inspector & judex, ac sibi dumtaxat patebant. Quæ autem renuntiari indicarique Vir beatus jussit, in Dei honorem & gloriam redundare, inque proximorum salutem nemo est qui ambigat, nosque idipsum pro comperto habemus: diversa ille & varia, varie ac diversimode inculcanda præcipiens: nempe hunc hilari facie blandoque sermone conveniendum; illum leniter comiterque rogandum; reprehendendum graviter ac severe alium; alium vero alia ratione objurgandum. Et sane operæ fructus egregius Dei beneficio constitit: siquidem optime secum actum existimarunt, qui illi dicto audientes fuerunt. Contra vero Dei permissu pessime acceptos constat, qui salutaria Petri monita amplecti neglexere; ut ex his satis evidenterque appareat, non unius mortalis hominis jussa ac præceptiones eos respuisse, sed Dei prorsus mandata temere contempsisse.

[70] Sed quo magis magisque Joachimus de rebus hisce certior fieret, [indicat sanctos tunc viventes;] ne qua scilicet hæsitatione in re tanta ejus animus fluctuaret; de viris moribus factisque præclaris, deque illorum vita dixit, qui per id maxime tempus Senis atque alibi pietatem cum laude sequebantur; quibus modis quibusve rationibus Deum contemplarentur, degustarentque suavem atque possiderent, aperiens. Quo loco ea vi ac dicendi vehementia ardoreque animi elatus, de rebus divinis disseruit Petrus, tam veris gravibusque sententiis, tam ardenti vultu oculisque, ut divini amoris ignem undique spirare videretur; prorsus, ut res miraculi similis judicari facile potuisset. Quandoquidem nullo pacto, teste Joachimo, hoc fieri potuisse crederes, nisi per illum, qui solus perfectus est, Deum; [commendat potestatem ecclesiasticam:] aut certe per hominem, cui id ipsum æterna illa Sapientia e perenni illo fonte atque altissimo Divinitatis gurgite haurire, & cum hominibus communicare dedisset. Rursus ita exorsus est Petrus: Sane Catholicæ Ecclesiæ obtemperandum est, ejusque scita sacrosancta atque decreta oppido formidanda. Summum Pontificem, adjecit, ac totius Romanæ Ecclesia corpus, eam auctoritatem ac potestatem a Christo sibi olim relictam habere atque exercere posse; Episcoporum autem atque Antistitum, etsi vitam & mores ad rectam vivendi normam haud quaquam dirigi exacteque traduci interdum aspicimus; non tamen idcirco cassam esse & inanem, collatam illis auctoritatem. Perstrinxit insuper omnes pollicentes ac jurejurando sese ultro obstringentes ad voluntariam ex Euangelio paupertatem sectandam; [perstringit transgressores paupertatis,] postea vero, omni officio atque timore posthabito, haud stare promissis. Diris maledictisque eos defixit, qui in seipsis magis ac rebus temporariis omnia vitæ præsidia constituunt, quam in Christo Domino, quo uno tantum niti, unique adhærere omnino deberent. Væ! væ! dolenter admodum in divites imprecatus, egenis ac pauperibus benigne facere renuentes. Pœnitentiam exin (ne nimis longum faciam) summis laudibus ad astra tulit: super omnia vero noxiis appetitionibus frangendis, voluptatibus repudiandis, [laudat pœnitentiam.] ac passionibus superandis operam dandam, atque spiritum denique mortificationis, quem vocant, plurimum adamandum. Ad hæc dæmonem, adjunxit, eos irridere, eorumque conatus parvipendere solitum, qui pœnitentiæ nomine in suum desæviunt corpus, ac dira a semetipsis supplicia exposcunt; dum interim, nullo eorum regente studia, letalis noxæ cœno hærent; nec inde, qua una re idem ipse dæmon vehementer gaudet, extrahi patiuntur. [Plura dicturus post triduum,] Proinde bellum in primis cum vitiis gerendum esse; deinde operam sane quam egregiam ponendam, cum ad excellentem virtutum supellectilem sibi comparandam, tum ad gratiam a Deo simul ineundam. Postremo vero dicendi finem facturus Petrus; Scias, inquit, Joachime fili, hanc omnino Dei voluntatem esse; ut tridui interjecto spatio, novum loquendi genususurpem, quo quorumdam hominum crimina manifestem; palamque ea, uti præsentissima eorum animorum vulneribus remedia adhibeantur, faciam. Quapropter, non deerunt ex Monachis, qui dictitent, me mentis errore affici ac aliena loqui: quod, cum quæ dicam capere non possint, carpere conabuntur.

CAP. II

[71] [vult etiam S. Io. Columbinum adesse,] Ego igitur te atque Columbinum, statim ut Senis aderit, apud me esse volo, ubi nullus quinque dierum spatio vobis erit impedimento, quo minus hic tuto commorari liceat; utrique vestrum cuncta per otium interpretaturus, quæ ex me sciscitabimini. Cui etiam Columbino communicari speciatim mando, quæ in præsens tibi duxi aperienda; quem, licet ad fretum cogitet, brevi tamen ad urbem patriam venturum haud ignoro: alioqui non dubito, quin si hujusmodi itineris subeat aleam, supremum expleat diem exitialis noxæ piaculo obstrictus. Verum Christum Dominum quam propensissime rogo, ne in id mali incidat; præsentioque jam haud in irritum meam (quæ Dei summa est clementia) fusam precationem. Ei igitur mox regresso, omnia ex ordine, ut dixi, referas velim; quibus quo magis fidem habeat, cuncta ejus mentis cogitata atque sensus, prout a me accepisti, pandas item volo; deque illius uxore Blasia Certana indices quæ patefacere libuit, & mecum una, ut mandavi, ambo eritis; atque hunc in modum Petri sermo in præsentia exhaustus est. * Interea cum nihil prius aut antiquius Joachimo esset, quam Petri exhaurire mandata; traditam sibi provinciam, cælestibus utique dignam promeritis, statim suscipiendam duxit. Atqui rem aggredi meditantem hæc una vel maxime coquebat cura, quod nildum certi tunc habebat de reditu Columbini; tametsi ex verbis beati Patris in maxima expectatione esset, brevi in urbem patriam rediturum; ut quæ a Petro acceperat,cum eo mox quoque communicaret. In hanc itaque conjectus solicitudinem Joachimus, hac vel præcipua ratione ex ea liber evasit. Convenerant post condicti tridui spatium apud Petrum, [quem deinde prædicit mox adfuturum.] una cum Ioachimo ac ceteris domus Patribus, viri aliquot eximie pii, spiritualis cœtus agitandi gratia; cum repente conversus Petrus ad Plebanum ecclesiæ Marmorariæ, cujus supra meminimus; Perge, porro, perge, ait, simul mecum de rebus divinis miscere colloquia; nam antequam peroratum fuerit, præsens nobis aderit Ioannes Columbinus equo insidens. Id ubi Ioachimus ceterique qui adstabant audierunt, vix credibile prorsus putarunt, secum tum ipsi reputantes Columbinum per eos maxime dies ad prædia sua prope Castrum S. Ioannis ad Assum flumen, duodeviginti millia passuum ab urbe Senensi, moram agere; nec diem in præsentia adeo provectam, ut id longinquum iter commodum esset emensus. Quid plura? Ecce tibi, loquentibus illis, ut præsensioni responderet eventus, ex insperato ad cœnobii fores equo vectum,allatum est, Columbinum adesse. Quem cum ex eo digressum aspiciunt, stupore simul & gaudio illico complentur: atque ex eo percunctantibus, quo nam pacto tam mature tantū itineris confecisset: Ego, inquit, satis exputare nequeo, quo id sane modo mihi factum sit, ut nulla urgente causa magnam noctis partem quam citatissimo gressu equitaverim: quod jam diu plane est cum tale numquam mihi contigit. Dimisso dein cœtu, Columbino ait Petrus: Ioachimum convenias volo, auditurus quæ illi tecum communicanda mandavi.

ANNOTATA.

a Ita antiquißimæ picturæ B. Petrum referunt cum calvaria.

b Hanc Christi apparitionem refert Franciscus Petrarcha lib. 1 Senilium Epistolarum Epist. 5 eique attestaturantiquißima pictura in templo xenodochii Senensis.

c Ita Antichristum appellat Paulus, 2 Thess. 2, 3.

d Vereor ut scriptoris Italici mentem hic bene expresserit interpres: ego certe sanum nullum sensum video: an enim vult, ipsos qui hæc ex ore Petri narrant, eadem in simili raptu vidisse? Vix possum credere.

CAPUT VIII.
Cælitum fruitur colloquio Petrus, & occultas cogitationes hominum videt.

[72] [Narrant Patres Io. Columbino auditos cantus in cella Petri] Inter hæc ipsi Columbino retulere Patres, uti Petrus ejus adventum divinitus prænoverat; illum miris sancti Spiritus donis decoratum, omnique virtute ac sanctimonia eximie exornatum. Cujus rei illud sane quam præclarum tum proxime esse poterat argumentum, quod paucis ante diebus ab ostio ipsius cellulæ identidem exaudierant diu noctuque suavissimas voces atque cantiones: ubi cum aliquamdiu avidissimis auribus auscultando hæsissent, tandem (ut est mortalium cupiditas occulta quæque cognoscere) impulsa janua in cubiculum irrumpentes, neminem uno excepto Petro invenerunt: cujus vultum tam divina circumfusum luce conspexere, ut jucundissima oris forma Angelicam quamdam majestatem præseferre videretur: sic, [luce cælesti circumfusi ;] ut instar Moysis ex Dei consortio divinus ille splendor ex illius facie radios mitteret pergratos. Quem tot divinis circumseptum præsidiis unus ex Patribus, vir virtute præstans, conspicatus; confestim rei novitate vehementer attonitus, in has prorupit voces: Eligerem, Deus tu scis, jam jam adhuc spiritum ducens, eodem loci sepeliri, ubi Petrus jam fato perfunctus esset humatus, modo certum mihi esset eo meum quo suum evolare spiritum. O Virum cælestes delicias jam degustantem,inter mortales adhuc versantem! O Virum, inquam, Deo plenum! qui, quamvis omni arte conatuque te tuaque occultare contenderes, irriti tui tamen conatus in id ipsum ut redderentur interdum necesse erat; quia id vel præcipue per se habet sanctitas, ut quo plus occulitur, eo latius præter mortalium ora delata elucescat. Sed cœpta prosequamur. [eidē Ioachimus indicat quæ ex Sancto audierat] Ioachimus itaque inopinato Columbini adventu tantopere delectatus gavisusque est, ut diutius comperendinandum non duxerit, uti per occasionem Petri imperata quam mox facere aggrederetur. Ergo ambo in patriam urbem cum se recepissent, Columbino cuncta ex ordine pandit ille, ut a Petro acceperat; nempe de cogitatione ad pelagum suscepta, serio verba illi fecit; itemque de conjuge, quæ ipse in mandatis habebat; quæque ille de prædio coëmendo agitabat animo aperuit; & alia quidem aliis occulta, illi uni cognita tantum atque explorata indicavit detexitque. Cumque Columbinus omnia sui penetralia pectoris ac animi consilia sibi nudari animadverteret, [cordis ejus secreta:] stabat stupore defixus; propterea quod id hominum captum in omnes partes sibi superare videretur, ipsumque Petrum, tamquam virum humana specie augustiorem sibi magis magisque in dies singulos suspiciendum putaret; quod tantum illius sanctimoniæ tribueret, ut nihil sibi dubium esset, quin Deus per eum, uti quondam per alios suos carissimos servos, ardua quæque atque mira prorsus in genus humanum efficeret. Interim vero nos, adjunxit Columbinus, adibimus, simulque videbimus, quæ in Cartusia beatus Pater eventura prænuntiavit; dum te Ioachime nihil negotii moretur, quominus reliqua Petri jussa pro loco & tempore perficias diligenter.

[73] His ita constitutis Ioachimus Andream, Taurum cognomento, e præcipua nobilitate virum, atque per id tempus xenodochii B. Mariæ ad Gradus, cujus jam crebro mentio habita est, Gubernatorem pariter ac a Rectorem adiit; eumque officio comprehensum, primo graviter in hunc modum appellat: [& Petri nomine arguit Rectorem xenodochii,] Quæ (malum!) te, mi Domine, ratio impulit, ut aliter vitam tuam instituas, atque abs te officii ratio pietasque Christiana exigit? Hoccine est vivendi genus, quod loci gubernatio exposcit? Nescisne, hanc domum illam apud nos esse, antiquitate primam, augustissimam religione, & in egenis sublevandis beneficentia celeberrimam? Præteritne, in tutelam patrociniumque Christi Parentis receptam? Quæ cuncta si comperta tibi atque explorata sunt, uti plane omnium maxime sunt; cur præclaram occasionem tot promeritis, totque pietatis simul obsequiis atque officio Deum ejusque Genitricem intemeratam, ne dicam homines ipsos, demerendi negligis? Hæc non ego, mi Domine, sed per me tibi renuntiari Petrus Cartusianus jubet ex Dei mandato. Qualis vir, quaque sanctimonia præditus, apud omnes constat. Is te per Christum Jesum, perque tuæ salutem animæ, locique simul dignitatem ac commodum rogat, ut, castigato veteri luxu, mores induere velis rectiores; præpotentique Deo te humilies atque subjicias. Id quo facilius libentiusque efficere possis, formam tibi ponit, eorum videlicet quæ tibi sunt peragenda. Quandoquidem si animum induxeris illius parere mandatis, [ni se corrigat intra trimestre moriturum.] non modo officii & religionis te laudes relaturum, verum etiam magnam a Deo gratiam initurum pollicetur: sin (quod Deus avertat) mortem tibi intra trium mensium spatium prænuntiat, misereque interminatur. At verba in ventum jacta. Andream siquidem ab tauri (unde & familiæ suæ cognomen insignia habebat) feritate atque lascivia haud abhorrentem, aspernantemque cum beati Viri monita salutaria & preces, tum truci ore immodicos gerentem spiritus, adversa valetudo intra præfinitum illi tempus ita prostravit, ut temerariæ suæ proterviæ pœnas ipso interitu lueret. Sed veniamus ad aliud.

[74] Præviderat Petrus Abbatissam, quam vocant, Divæ Marthæ cœnobii, [Rursus per Ioachimum Petrus prædicit,] tum sibi tum iis pariter, quæ in Dei gloriam inque animarum salutem renuntiari illi sæpissime mandarat, fidem penitus abrogaturam. Ad hanc itaque mulieris pervicaciam frangendam, Joachimo eo ipso dei quo cum eo sermonem illum divinum habuit, sic ait: Licet audieris, fili, Abbatissam Divæ Marthæ Monialium fidem mihi omnibus in rebus habere, scito in proposito constantiam illi defuturam: cum autem de sententia graduque feminam dejectam aspexeris, prorsus ut pristinæ in me fidei ac roboris in ea animi vestigium nullum appareat; tunc eam continuo convenias volo, meisque verbis enunties, ni priori in sententia egregie sibi constet, capitis se ac laterum doloribus intra mensem quam acerrime correptum iri. Nec vana cecinit Vir beatus. Etenim cum eadem sacra femina in Petrum mirifico animi studio esset affecta, plurimumque omnium illi tribueret; accidit, ut improbis quorumdam depravata consiliis, fidem omnem exueret ac pietatem omnem abjiceret, qua erga beatum Patrem ob insignem ejus sanctimoniam affecta esse videbatur. Id cum primum ad aures Joachimi pervenit, [Abbatistæ sua monita vilipendenti,] feminæ miseratus insaniam, ad eam protinus advolat, eique mandata quæ habuit a Petro exponit; simulque adhortatur, videat etiam atque etiam quid agat, caveatque ne vesano consilio, salutaribus servorum Dei præceptionibus ac piis monitis, inanes hominum ac muliercularum sermones anteferat; secus vero persuasissimum habeat eo duplici se malo corripiendam esse. Hæc feminæ audienti ita incredibilis visa res, ut per ludibrium cachinnos mox tolleret; deinde nuntii dicta elevare, atque ad extremum prorsus negare. Verum nondum abierat mensis, cum magno illi stetit cavillus. Siquidem, uti Petrus ipsi prædixerat, [dolores imminentes ;] sævissimi capitis ac laterum dolores ita illam arripiunt atque usque adeo discruciant, ut nihil unquam se acerbius in vita perpessam meminerit; tametsi summa ope contenderet, quoad per eam fieri posset, intima vel præcipue religione icta, eos ipsos supprimere. Sed divinitus factum est, vellet nollet, ut id quam plurimis satis vulgatum compertumque esset.

[75] Senis Frater Franciscus Guastellonus ex Ordine Minorum erat, vir genere nobilis, [& cuidam Minoritæ obitum post 3 menses:] sed longe nobilior summa probitate, vita, atque candidissimis moribus; cui cum Petrus noster, Christo Domino revelante, præsensisset perennem ac immarcessibilem coronam in cælum, ob plurimos quos in vinea Domini excolenda exantlarat labores, esse paratam; per internuntium Joachimum renuntiari illi mandarat, ut ad pie sancteque mortem obeundam sese compararet; haud dubius Vir sanctus, e vita illum trium mensium interjecto spatio cessurum & ad cælestia regna transiturum. Quo quidem nuntio vix credas, quanto gaudio Franciscus fuerit delibutus, ita ut temperare sibi neutiquam potuerit, quin cœnobii Custodi ceterisque Franciscanis sodalibus rem totam, ut erat, palam aperiret; uti tot Petri nostri præsensio oculatos testes haberet, quot eodem tecto viventes, spectata religio pietasque Christiana dignos efficiebat, quibus crederetur in omnibus. Ergo Franciscus intra constitutum tempus Sacris, quæ ad expiandum animum pertinent, per otium rite procuratis; ne quid ad pie decedendum amitteretur, in Fratrum corona, lætus & gaudens certa spe felicitatis æternæ, ad eam perfruendam discessit.

[79] Inter eos, qui Petrum nostrum præcipua quadam veneratione prosequebantur, [item matrem ipsius Ioachimi] fuerat ejusdem Joachimi parens, eximie pia eadem ac honorata femina, ac jure quidem optimo: quippe præclare sibi conscia, quanti Petrum facere teneretur; quod eo, apud cæli terræque Opificem clementissimum Deum, auctore & deprecatore, magna & singularia a Deo dona acceperat & beneficia. Sed nullum majus mea quidem sententia in eam extitit beneficium, aut gratiori munere apparuit exornata, ut tradunt, quam eamdem ipsam studio Euangelicæ perfectionis sectandæ incensam aspicere, & bonis suis fortunisque omnibus divenditis, pretioque in Christi Domini gratiam erogato, ægrotantium miserorum subire ministeria, illis servitii officia præstare, quæ interdum ab infima quaque famula exigi solent: & ipsam egentem postmodum ac quæstuariam, mercede laboris sui & manu (eo sibi tantum lucello ex opificiis reservato, quod satis esset ad vitam ægerrime tolerandam) inopes juvare atque orationibus dies noctesque insistere. De hujus igitur feminæ obitu beatus Pater, quem propediem affore præviderat, Joachimum, haud degenerem parentis filium, certiorem sibi faciendum ratus, hunc maxime in modum cum eo locutus est, ubi de divino illo viso verba fecit: Id unum tibi postremo, fili, inculcandum, teque admonendum censeo, nimirum, ut moderate comiterque, uti par est, [brevi morituram] erga tuam te matrem geras; propterea quod ab breve utique tempus una tecum illam fore scio, cælestem in patriam migraturam. Ceterum de illius æterna salute ipse solicitus, illi renunties velim meisque verbis præcipias, ne diutius moretur, id taleque piaculum per Confessionem eluere, quod proximis hisce diebus contraxit. Tamdiu hoc pensum Petrus ab ea exigere erat solitus, statim atque mente illa sua, divino perfusa lumine, quidpiam eam peccasse noverat, [monet de aliquo peccato consitendo:] quoad ille fuit in vivis: ut videlicet, partim salutari lapsus detestatone, partim sacra confessione ab omni peccati labe expurgata, felici tandem discessu læta potiretur cælo. Nec in cassum plane hortatio adhibita. Matrona enim castissima, leni castigatione monita, confestim sacris religionis studiis expiare non destitit quidquid deliquerat, Petro per filium gratiis actis.

[77] Sed enim de hac femina alias dicturi sumus: est hoc vel maxime loco quod Joachimum, reliqua Petri jussa persequentem, nos quoque subsequamur, idque adeo parce, ne plus tædii quam gratiæ lectori afferre videar: nam si per singula ire velim, quæ ille in beati Patris mandatis curandis fecit gessitque intra natalem sedem, multus profecto fuero; proinde modum in hac re adhibebo, dicamque, haud sine causa illum hanc de Deo deque hominibus bene merendi provinciam suscepisse acerbis illis temporibus, quibus in urbe patria exitialis illa pestis civilium discordiarum, cum ab sordida lucri cupiditate, tum ab effrænata regnandi libidine profecta, dominaretur. Quandoquidem per ea maxime tempora civium odium (quod ad mutuam perniciem præceps & ad publicæ libertatis tutelam effrænum atque incautum semper esse solet) adeo discordes infensosque inter se cives ipsos efficiebat; [a bello civili] ut bellum inter socios & amicos, inter affines & cognatos, luctuosum ac diuturnum excitaret; atque uno eodemque tempore portam externo aperirent hosti. Hinc passim impetus insani ac cruentæ popularium invalescebant seditiones: hinc turbulenti motus atque repentinæ Magistratuum permutationes oriebantur: hinc proditiones: hinc partium oppugnationes fœdissimæ, atque alia id genus multa, quæ sine lacrymis commemorari vix possunt, proficiscebantur. Ast ut primum Joachimus factionum ac partium capita petere aggreditur, ad quorum tela retundenda præcipua a Petro habebat in mandatis; utpote Vir beatus atroces apud inferos persolvere pœnas aspexerat, qui ejusmodi modi fovendis dissensionibus operam dederant in vivis; extemplo nonnullos videres posita ferocia in bonam gratiam eorum redire, [multos reducit ad pacem:] quibuscum immortales gerebant inimicitias; alios fracta protervia animum ad reconciliationem inducere, & junctis dextris, pacis in omne tempus inire fœdus; complures e letali flagitiorum veterno sese excitare, & ad bonam frugem mentisque sanitatem semet recipere. Quam plurimos vero ab ipso Joachimi congressu, ad Sacerdotum pedes, magna cum suorum detestatione facinorum, illico sese confitendi gratia abjicere, & meliora aggredi consilia, novamque vivendi disciplinam subire.

[78] Aliis autem idem ipse Joachimus de justitia, temperantia, [alios ab aliis vitiis abducit,] & animi submissione serio præcipere: aliis male parta reddenda inculcare, condonandas esse injurias, libidines aspernendas, scorta relinquenda, simultates dirimendas aliis: aliis quidem alia, modo amice comiterque e Petri præscripto, modo graviter atque severe denuntiare. Hunc, virtutis amore captum, ut in fide officioque se contineat, amicissime adhortari; illi, in suscepto Deo serviendi proposito nutanti, ne ad ingenium redeat propter fidei imbecillitatem, animos addere & beatitudinem cælestemque felicitatem polliceri: alios (qui quamvis ad studia Christianæ pietatis magna cum laude incumbere viderentur, tamen perverso cognatorum & affinium suasu infatuati, domesticos motus atque civiles dissensiones fovebant) Joachimus accessit, eosque officio præoccupatos rogat ex Petri verbis, hortaturque quam amicissime, uti tam periculosam curam abjiciant videantque, ne dum carni & sanguini intemperanter tribuunt quod, publicæ salutis causa, communi utilitati dandum esset, se ipsos perdant ac simul Deum sibi irritent magis quam concilient, quando grandis in suos pietas, impietas est in Deum. Aliis autem, qui refractarii sæpe conscientiam spernunt & Numen, ni tandem aliquando sapere constituant, ærumnas, calamitates ac divinæ demum justitiæ gladium ex ejusdem beati Patris mandato minitari non dubitabat. Cujus quidem dictis, quo majorem fidem haberent, liberius multa pectoris illorum arcana reserare, atque animi sensa patefacere, prout fuerat illi imperatum; ut rubore quodam saltem perfusi, si recenti minus animi morsu permoti, ab amentia revocarentur.

[79] [alios a veneficiis] Neque vero Petrus in mandatis Joachimo suo dandis veteratorum præstigias reliquit, sagarumque atque lamiarum veneficia fascinationesq; præteriit; quin Dei zelo quo mire exedebatur incensus, inter cetera illi mandavit, ut tam pravam tamque nefandi cultus execrabilem nequitiam ac diabolicas artes, si qua ratione dissolvere ac funditus evertere non posset, at acriter certe coargueret; nunc hortando & monendo, nunc vero eas detestando, atque cælestes iras iis potissimum intentas denuntiando, qui ejusmodi nefariis fascinationibus operam dabant, nisi ab illis abstinerent. Neque id sane frustra. Siquidem ad cetera mala, quæ per id maxime tempus Senis, ut modo diximus, quotidie gliscebant, hoc omnium maxime execrandum accesserat, ut quam plurimi plus fidei sæpissime maleficis hisce ludibriis accommodarent, quam sacrosanctis divinæ legis mysteriis: sic ut apud perditos homines cum veritate mendacium & fabulæ, ac dæmonum simul & hominum artes cum recta fide propemodum ex æquo contendere viderentur. Hæc recensere placuit, quo Petri nostri merita singularia in rem carissimæ patriæ clarius aspiciamus. Sed quid dicam in patriam, quando non unius alteriusve civitatis, sed provinciarum atque regnorum salutem animo complexus fuerat? Utinam vel Joachimus scriptis mandasset, quæ ille Romæ, quæque deinde Neapoli cum b Joanna Regina gessit; quæ tum cum summo totius Ecclesiæ Romanæ Pontifice, [etiam prodest variis regnis & Principibus:] Avenione per eos dies una cum sacro purpuratorum Patrum Senatu commorante, fecerat; quæ mox cum Joanne Galliæ, atque inde cum Eduardo Britanniæ Regibus, ad quos inter se atrociter dissidentes & gravissima subinde c bella gerentes, Joachimum Vicarium suum Petrus legavit, uti reconciliatis voluntatibus, de pacis fœdere præpotentis Dei imperio ageret. Equidem ipsius Servatoris generis humani ac Dei, & Domini nostri præconio illustri, atque adeo divino prorsus testimonio, una mecum diceres, Petrum nostrum alterius instar Moysis in terris apud Deum pro omnium mortalium salute extitisse; dum precationibus ac lacrymis, atque aliis id genus pietatis studiis erga viventes, Christum ipsum infensum hominibus placatum reddidit.

[80] [unde liquet quam non inutiles reipublicæ sint Monachi solitarii.] Quamobrem hic vel in primis animos mentesque adhibere velim eos, qui non minus inepte quam temere obloqui non verentur, Monachus nimirum, intra sacra septa degentes, nullius esse frugis, nihilque utilitatis & commodi in rem Christianam inferre; sed potius ceu pondus inane super terram Endymionis d somnum dormire. Hi sane, velint nolint, se prorsus hallucinari confiteantur necesse est, modo inter alios atque alios vitæ Monasticæ studiosos viros egregios, Petrum nostrum ejusque res præclare gestas ob oculos sibi proponerent inspiciendas. Si enim ex umbris numquam emersus ille, tantos animorum motus excivit; quid, quæso te, in sole, in campo, aut in acie positus, vel in arenam nam si prodiisset? Ergo disce vel aliquando tu, qui ejusmodi temeritatis tabe infectus es, quantopere Reipublicæ Christianæ unius hominis Dei cari, vel in solitudine degentis, vel intra Monachorum claustra cellulamve castum otium agentis, [salutē mortalium impetrat:] orationes & crebræ: ad Deum pro salute mortalium impetranda lacrymæ possint. Enimvero longe uberiorem hos dixerim afferre utilitatem mundo, quam si medii inter hujus seculi nequam tricas atque perturbationes versarentur. Tunc enim illorum animus ad Deum puro mentis intuitu contemplandum purior efficitur, cum nullis rerum fluxarum curis interturbati, nullisque seculi: desideriis aut improbæ cupiditatis fluctibus jactati, Deo immortali sic adhærent, ut unus cum eo spiritus efficiantur; atque com eo ita se conjungunt, ut ardentibus orationibus ingentia mala, calamitatesque multas, atque incommoda a mundo depellant, eique tot simul beneficia & dona impetrent. Quarum rerum, etsi maxime præclara nobis suppetunt exempla, illustriaque in sacris litteris habemus testimonia, ut puta de vi & virtute precum Moysis, Eliæ, Elisæi, atque Danielis, ac ceterorum Sanctorum veterumque Patrum, ut recentiores silentio premam: hicque locus nos quodammodo admonere videtur, ut omnia omnino minime prætereamus, ad impudentiam vel maxime obtrectatorum retundendam; attamen quia non apologiam texere principio aggressi fuimus, sed Petri vitam litterarum monimentis utcumque tradere fuit consilium, ea idcirco in præsentia missa facimus, & ad Petrum ipsum, ne a proposito nos aberrare dicas, revertimur; præsertim cum Joachimum, suo fungentem munere, alio etiam prosequi sit animus.

ANNOTATA.

a Andreas Tori, filius Tori Ildibrandini, ut dicitur in Notis, post Cionum Montaninum, Rector Xenodochii fuit ab anno 1355 ad 1361.

b Joanna Roberto avo succeßit anno 1343, violenta morte misera periit anno 1382, cujus Acta notanda passim describunt Auctores coævi, quos Odoricus Raynaldus in suis Annalibus allegat. Varia in Vita S. Catharinæ Senensis num. 287. 335 & 394, indicantur.

c Bellum id cum Philippo Valesio rege cœptum, & cum Joanne filio continuatum, Frossardus integro volumine descripsit, & paßim alii.

d Endymionem fingunt Poëtæ, adamatum a Luna, perpetuum in Latmo Cariæ monte somnum dormire.

CAPUT IX.
Pro amici salute dira patitur Petrus horis 60: seditionem domesticam, corporis sui servandi causa motam, novit absens.

CAP. III

[81] Dum Joachimus foris pro loco & tempore Petri mandata curat diligenter, domi interim beatus ipse Vir, totus ardentissimis caritatis flammis incensus, [Fratrum errata corrigens,] nullum tempus a piis studiis vacuum transire patiebatur, quin pro animarum salute die noctuque cruentos lacrymarum imbres profunderet; eoque magis, quo certius horrendas damnatorum pœnas apud inferos cognoverat. Hinc erat quod de quorumdam salute Monachorum anxius, cœpit intra constitutum ab eo tempus, incompositis quibusdam sermonibus ac reconditis inter loquendum verborum anfractibus, eos nunc adhortari, nunc vero etiam objurgare. Sed ubi nihil hisce artibus omnino se proficere animadvertit, ad aliud loquendi genus mox animum adjecit: nempe ut conscientiæ noxas illis detegeret, & mentis latebras divinitus aperiret; uti a soluta videlicet disciplina, rubore quodam salutaris verecundiæ perfusi, simul ad officium redirent, simul etiam suis in melius commutatis moribus, in casto Dei timore ad extremum usque persisterent. At cum primum hæc audiunt illi (ut sunt mortalium ingenia ad temere judicandum proclivia, ubi præpostero, ut putant, consilio de re sua agi animadvertunt) Petrum e sua potestate exisse alii dicunt, alii phrenesi laborare, [varia eorū judicia patitur:] alii a malo dæmone illudi, alii aliter ejus verba interpretari, illum nempe divino agitatum Spiritu hæc eloqui, & hæc in eos ex Dei voluntate fieri. Verumtamen variis inter se sermonibus Monachi dissidentes, cum primum in sese descenderent (quæ vel ferrea pectora non flectit interdum patientia splendorque virtutum?) ad Petri pedes mox procumbere, atque eximia ejus mansuetudine fracti veniam petere ab eo, benedictionem efflagitare, seque pariter in officio in posterum fore polliceri; propalam vel inviti mirificam beati Viri sanctimoniam & omnibus numeris absolutam ejus vitæ rationem confessi. Attamen Vir beatus, divinæ voluntatis particeps, magis magisque se macerat, precesque restaurat, & totum quam acerrimo studio in Deo placando se occupat: quo videlicet iracundiæ divinæ manus ac tela contineat ab omnibus, quo horribiles pœnas jam diu debitas mundi sceleribus deprecetur: sed etiam (qui est caritatis fructus multo maximus) ad omnia ferenda & perpetienda Dei ac proximorum causa eo vehementius incendebatur, quo magis jam tempus appetere cernebat, quo tamquam fortissimus bellator bonum certamen certaret, & pro Christi gloria & animarum salute cursum vitæ consummaret.

[82] Tum vel maxime recordatus, se cum in illam splendidissimam Divinæ immensitatis abyssum, [pro expiatione amici,] in qua reconditi sunt omnes divinitatis sapientiæ ac scientiæ thesauri, absorbebatur; amicum hominem jam tum in humanis degentem, intuitum atrocissimis obnoxium suppliciis: cui cum ardentissimis precibus veniam apud Deum oraret, audivit ex ipsius Veritatis ore, constitutum omnino, satis esse Divinæ justitiæ faciendum: tot videlicet illi tormenta toleranda, quot ejus delicta exigerent diluenda. Ergo intimis plane sensibus amici statum miseratus Petrus, Joachimo suo rem omnem ex ordine refert. Hoc ille ut audivit, confestim & ipse tactus hominis misericordia, beatum Virum quam studiosissime obtestatur & obsecrat, amicum ab se commendatum habeat, ac suis apud Deum precibus tueatur & muniat. Ad hæc mox Petrus: Vult, inquit, Christus Dominus sexaginta integras horas, [sexaginta horarum spatio,] pro illius anima expianda, supplicia, inferorum cruciatuum ad instar, sustineri. Id si quis in se reciperet, magna utique hominem cordis contritione, suorumque criminum salutari detestatione ad Deum conversum iri, plurimumque de Deo deque sui ipius salute habiturum cognitionis: quod pro majori sane miraculo velim abs te haberi, fili, quam si e mortalibus quemlibet jam vita functum ad vitales auras revocatum conspiceres. Tum vero quærenti ex eo Joachimo, Vellet ne in rem amici hujusmodi aleam subire? Id ille magno animi timore ac tremore correptus loquebatur, propterea quod res ipsa non modo sibi factu, verum etiam dictu horribilis videretur omnino. Scias velim, respondit Petrus, nihil me æque libenter cupere: quin etiam hoc habeto, fili, jam eadem me supplicia perferenda suscepisse: & ex hac hora (certum tempus patiendi edicens) quid pœnarum cruciatuumve sustineam, facile animadverti poterit. [supplicia interorum ferre paratus,] Cumque jam præfixum divinitus tempus adventasset afflictissimæ illius animæ opem ferendi; non dubitavit Pater beatus pro eo acerbissimas illas pœnas ex divino condicto fortiter subire.

[83] [6 die ante obitum] Itaque sex ante diebus, quam vitam cum morte commutaret, fide munitus, mente alacer, conscius divini promissi, contra totius tartari incursus ac petitiones, induit arma, ardentissimas scilicet preces; atque misericordia magis fretus, quam divina justitia territus, in arenam dimicaturus descendit. Corruit extemplo crudeliter conflictatus; & projecti humi cadaveris instar jacet miserabiliter. Fit repente luridus, [illa suscipit:] languescunt vires, color in eo cernitur exsanguis, cavum dira macie ac deformatum caput apparet, oculi introrsum in suos orbes inclusi, & tempora altissimis depressa lacunis conspiciuntur, atque e spina fere nuda pectus aridum pendet. Non crura moveri solo, non manus in cælum tolli poterant. Quid plura? Eo miseriarum devennit, tormentorum atque pœnarum copia, ut ne pedum quidem ungues contingere quis illi posset, quin totus atrociter intremeret, & dentibus sic acriter infrenderet, ut viderentur infringi. Sola dumtaxat vox reliqua illi fuerat, quæ non nisi truncatis ac pene intermortuis affatibus, eo ægrius anhelante, mitti poterat; etiamsi non deessent ex Monachis, qui dicerent Petrum tum temporis voce omnino defectum fuisse. Ceterum eos prorsus falli, nos oculati testes sumus, ajunt Auctores nostri, Columbinus nempe & Nicolaus, quibuscum ad extremum usque quæ libuit communicavit. Triste sane spectaculum ac luctuosum, innocentissimum virum aspicere, non solum mortuum ante mortem, vel ante sepulturam jam sepultum, sed etiam morientem emori non valentem. Quis tunc vel saxeum pectus habens non fleret? Quis præcisus vel de silice non doleret, beatum Virum mœrore perditum contemplando? Hunc cum cœnobii Patres incubantem sacco, Cartusianum in morem paleis inferto, intuebantur miserrime damnatum; rei novitate vehementer attoniti, utpote mysterii ignari, stabant stupore plane defixi; & dirissima illius animo atque oculis contemplantes tormenta, a dæmonibus truculentissime cædi exagitarique putabant. At vero Joachimus, Columbinus, & Nicolaus, ingenti religione rem taciti considerantes, communemque simul parentem crudeliter vexatum conspicientes, hac una vel præcipua ratione vehementer angebantur, quod nulla eis suppeterent remedia beati Viri cruciatibus leniendis. Verum etsi ejus acerbitatis causæ minime nescii, deesse sibi tamen noluerunt, quo minus beato Viro tamdiu assiderent, quoad ei exitum inspicerent. Et hæc erat in Petro rerum suarum facies horrenda.

[84] [dein sibi restitutus,] O Virum proximorum desiderio Deique gloria æstuantissimum! O invictum, Petre, robur animi tui! Quem non magnitudo atrocitatis, non dirissimorum sævitia tormentorum, non cruciatuum horror, non metus atque animi hæsitatio, non dico continere, sed ne potuit quidem aliqua ex parte coërcere; quin temet in acerbissimarum fluctus undasque pœnarum totus immergeres. Cujus ardentissimæ caritatis gloriosi facinoris, ne quis apud lectores dubitandi sit locus, cetera nobis sunt prosequenda, quæ tunc ex eo sunt consecuta. Petrus igitur cum ita totum sexaginta horarum spatium miserandum in modum discruciatus jacuisset, ad se tandem rediit. Et ecce tibi nova illius rerum facies. Siquidem interruptis vocibus respirare, redivivos velut oculos ad cælum serenos tollere, brachia pandere, manus supplices ad sidera levare, [cælesti gaudio fruitur:] & linguam paulatim in laudes gratesque Domini solvere; ac demum pristinam, licet natura infirmis esset viribus, incolumitatem decoremque resumere cœpit: tanta nimirum cælesti voluptate perfusus, ut inter choros Angelorum exultare sibi videretur: sic, ut tacitus exclamaret, Trahe me post te, curram in odorem unguentorum tuorum, & alia his similia. Sane nihil mirum hoc loco videri debet, si Petrus noster beatus, pro amici expiatione Dei voluntatem executus, qua proximos jubemur diligere, tanta liquesceret spiritus dulcedine, ut jam jam cælestia ac sempiterna illa gaudia oculis animoque perciperet, ac quæ cum effuso ac suavitatis pleno ejulatu assidue inhiabat; præsertim cum nihil esset, quod non aggrederetur & efficeret, pro animarum salute procuranda.

[85] [& ab ejus obitu amicus emendatur:] Interea hominis expurgati probeque expiati animi haud obscurum id fuit argumentum, quod singularis in eo propitiati Numinis indulgentia liquido apparuit. Quippe res mira! Mox a Petri obitu, qui tribus post diebus contigit, magno acrique dolore compunctum, tanta sui suorumque criminum cœpit animi contritio, ut anteactæ vitæ suæ rationem consiliaque ex animo detestatus, per plures dies sibimet iratus, in squalore & luctu, mœrore prope exanimatus jacuerit. Exin vero salutari sui ipsius meditatione vegetatus, ita se suaviter in Deum affici sentiebat, ut verbis vix exprimi posset; palam ipsemet indicans, magna quædam atque insolita in se experiri, quæ numquam antea se fatebatur expertum; quæque item oratione se posse ullo pacto explicare negabat. Quam sane cordis contritionem tum consecuta est Dei rerumque cælestium admirabilis quædam cognitio atque peritia. Etenim cum præcipua divinæ gratiæ lux menti ejus per eos dies affulsisset, nova sibi pariter ac divina quædā impertita charismata animo liquidius capiebat; cujus gartiæ tam insigne donum, uni Petro secundum Deum referebat acceptum: quando tanti viri eximiæ sanctitati nullus æque certum testimonium, uti Columbinus testatur, atque ille tribuere poterat, etiamsi non nisi semel dumtaxat Petrum vidisset. Qua de re, cum in ejusmodi viro tum in aliis, satis evidenterque constitit, beatum Patrem nostrum egregie præstitisse, quod superioribus proximis diebus Joachimo indicaverat, [uti plures alii.] se videlicet mortalibus magis post suum obitum profuturum, quam in terris dum vitam coleret: hoc est præpotentem Deum non modo miracula editurum, ac cælestia simul dona & beneficia extrinsecus in eos collaturum, qui sibi fidem haberent; sed etiam intrinsecus mirifica divinæ gratiæ lumina per eum piis mentibus illaturum, modo statuerent animis vitam pie sancteque traducere. Nec fefellit fidem: siquidem eodem Columbino teste, non defuere qui ingenue faterentur, post sancti Viri obitum multa alia præclara divinitus contigisse, quæ magis magisque ejus eximiam sanctitatem declararunt, in eos vel maxime, qui nihil vel parum fidei habebant ejus religioni, dum esset in vivis.

CAP. IV.

[85] Sub hæc ad aures cœnobii Patrum pervenit, Petro admirabili Dei providentia iterum decumbente, [Intelligentes Patres, de corpore Petri auferendo agi,] & ad ultima properante, Joachimum, Columbinum, & Nicolaum Vincentum, facta subitaria civium manu, de ipsius Petri corpore, simulatque efflasset animam, intra carissimæ patriæ mœnia deportando agitare; haud dubie rati sacras tanti viri exuvias sibi, tectis, fortunis, ac toti denique civitati magno præsidio fore. Qua tristi denuntiatione perculsi Patres, studium omne cogitationemque convertunt, ad rem caute ac dissimulanter explorandam. Id ubi factum, compertumque id quod res erat; ecce tibi repente cœnobio toto arcani susurri, ecce mussitationes atque clandestina subinde colloquia, sane quam inique quisque eorum id facinus patientes. Ergo haud ignari Patres in mora subesse periculum, simulque rati sua vel dissimulatione illiberalem Joachimi conatum corroboratum iri, in monasterii atrium coëunt omnes, ut quid ea de re deliberandum sit inter se constituant, ad se primum Conversis Fratribus ac famulis domus adscitis (Conversos autem Fratres vocamus, [in diversas sententias abeunt;] qui haud sacris initiati, domestico opere apud nos exercentur.) Ibi perrogandis sententiis diu multumque certatum est. Patres namque magna fere parte favere quieti, cui ex Ordinis disciplina consulendum esse, affirmabant: palam dein hortari, videndum etiam atque etiam, ne dum unius alteriusve hominis odium nobis ipsi conflamus, totius clarissimæ civitatis periculosam invidiæ aleam subeamus, & in apertum discrimen rem nostram communem objiciamus. Etenim si æqua lance Joachimi consilium nobis perpendendum existimemus, luce clarius dignosci necesse est, fateamur, plenum pietatis, [aliū id permittendum consentibus,] plenum religionis, plenum denique dignitatis Ordinis totius pariter atque cœnobii. Quid enim aliud contendunt, quam ut honorificentius pro Viri dignitate ejus corporis gleba asseruetur condaturque? Quod quoniam per nos hic agi non licet, priscam nostrorum Patrum simplicitatem sectantes; quid quæso causæ est, quod ægre molesteque feramus, alios alio in loco id ipsum præstandum curare? Alii consilium miscentes precibus, modo obsecrare, ne quid super tali tantaque re offensionis, aut inhonesto facto inconditoque gestu aut verbo, recti studiosis præbeatur. Nos omnes, cunctis ad exemplum & significationem solidæ virtutis & religionis intra sacra peristylia propositos. Quandoquidem, si quid mali indidem per nos proficiscitur, ex quo nihil non boni ad Dei gloriam propagandam, ejusque in pios homines clementiam illustrandam foret eliciendum; quid in ceteris rebus (quæ humanæ sunt vices) quæ ad purissimum religionis decus officiumque retinendum spectant, [potius quā cum scandalo impediendum;] sperandum putamus? Ad hæc si in Joachimum, tamquam in auctorem hujusce conspirationis, animadvertendum est; satis illi pœnarum erit, non interiori tantum usu, verum etiam omni introitu & ingressu ad Petrum, illum prohibere: id quod ea lenitate atque dexteritate agendum arbitror, ut nihil nobis prius in amantissimi Fratris nostri corpore, apud nos perpetuo conservando, esse appareat, cum ex hac vita migraverit; quam ut omnes, una cum nominis existimatione pacem nobis ac mutuum boni consensum, antiquissimum fuisse intelligant.

[87] Alii contra, & cœnobii dignitate & Ordinis gloria indignum affirmare, si ad unius hominis sensum, per speciem pietatis in Petrum excitatum, tantam jacturam facere patiantur. Num memoria tenetis, adjiciunt, Patres, hominem hunc in partem olim carissimi Fratris nostri consuetudinis adscitum, [aliis quoquo modo cavendum dicentibus.] atque intra tecta nostra precario admissum? Tantosne jam sibi sumpsit spiritus, ut ad religionis famam & gloriam, sibi apud vulgus colligendam, nostra adversum se benignitatis studia, tam iniqua commercii significatione rependat? Numquid expectamus, dum civium populariumve agmine facto, ad unum nos cœnobio pellat? & vi nobis abripi dulcissimi Fratris nostri corpus aspicientes, omni cura vacui & securi in utramque aurem dormire debemus? Orientem flammam, vel exiguo latice primum, adultam deinde & grassantem, non nisi ruina opprimi & extingui, compertissimum est. Proinde nascenti malo pro re, pro loco, pro dignitate & prudentia occurrendum reor. Quandoquidem non immerito (ecquis jam id animo non præsumit?) pia nos posteritas ingrati animi scelere accersere, atque in Petrum caritatis expertes appellare posset; si per summam otii assimulationem, qua Ordini nostro universo, qua cœnobio simul tam ingens dedecus inuri pateremur; cum sanguinem ipsamque vitam nos profundere potius par erat, quam metu repulsos insignem hanc notam turpissime accipere. Deficiuntne sarcophagi vel honoraria nos cenotaphia, quibus pro honestate, si per institutum liceret, ejus corpus condi queat? Desuntne nobis cœmeteria, in quibus pro sacrosanctis Pontificum sanctorumque Patrum scitis, Monachorum humanda sunt corpora? Atqui nullum, mihi affirmanti credite, nullum, inquam, gratius pietatis munus obsequiumve Confratri nostro impertiri possimus, quam illum ad lineam agere, ejusque virtutes castissimas in nobis ipsis pro viribus effingere conemur. [quorū sententia prævalente,] Hisce atque aliis in eam sententiam dictis, tandem e dignitate fideque nominis Cartusiani statuunt Patres esse, Petri corpus ad usque existimationis & vitæ periculum tuendum: indignum prorsus rati, alienis in ædibus, maxima quamlibet cum veneratione, asservari; quem triginta tres totos annos intar domesticos parietes carissime aluissent. Verum non defuerunt qui rem totam assererent ex Joachimo ipso cognosci debere, ne quid, integris etiam tum rebus, temere patrandum susciperent.

[88] Tumultuario itaque consensu mittunt, qui illum accersirent, apud Petrum una cum Columbino & Nicolao tunc temporis commorantem; accersitumque coram urgere procaci interrogatione insistunt, quæruntque ex eo, cur tantum facinus attentare sit ausus, tot officiis videlicet ab eis pro tempore auctus. Ad ea Joachimus satis constanter negare, [interrogatur acerbe Ioachimus:] objectaque diligenter diluere: nihil se tale moliturum unquam cogitasse; dein quotiescumque id fuisset aggressus, operæ precium sibi factum duxisset, quod ejusmodi consilium publicæ salutis causa susceptum fuisset. Cujus hominis in dicendo projectam audaciam conspicati Patres, extemplo coitionem certissimam rati, furore iraque efferuntur; atque (ut sunt mortalium pectora ad præcipitium quandoque per speciem officii honestive propensa) huc illuc per atrium vociferantes, tumultus cient excitantque furias; & rixa cum verborum asperitate orta, in Joachimum omnes conglobati impetum faciunt. Quos, ut in se acerbe animatos vidit, in has illico præsenti animo prorupit voces: Non equidem miror, Patres; neque ex hisce, quæ adversum me tam inique facitis, quidquam doloris capio; quin etiam præclare mecum agi puto, cui communis Patris causa in tantam vestrum invidiam incidisse contigit: quoniam id ipsum in Cartusia futurum, ab ipso Patre præteritis hisce diebus me accepisse recordor; Quem item Patrem jam divinitus præsensisse, [& hæc sibi prædicta fassus,] mihique enuntiasse omnia eventura, ac multo acrius quam antea inter vos dissidium excitatum iri, Columbinum testem habeo & Nicolaum. Sed hoc unum tantum me mordet, quod per hæc, quo minus agenti animam Patri assideam, eique postrema caritatis officia præstem, quæ a me mea erga illum exigit pietas, sane quam dolenter prohibeor. Sed ite, per me non stabit, quo minus mihi in medullis perpetuo hæreat infixa illius memoria, quam sane omnis amoris officio & veneratione, quoad vivam, numquam non prosequar. Hæc ubi Patres audierunt, irarum pleni, magis ac magis furore concitantur; & quæ (ut optime a Leone Magno Pontifice dictum est) erant causa illuminationis, fiunt illis repente materies cæcitatis: prorsus ut nihil propius factum sit, quam ut se ipsos atque etiam alios in absurdos præcipitarent errores. [Cartusia expellitur.] Quoniam jurgium jurgio cumulantes, una cum Conversis Fratribus & famulis, Joachimum manu pariter & impressione urgent, & ad cœnobii fores vi pertractum, tecto pepulerunt, ab ipsis atriensibus inclementer, ut tradunt, acceptum. Deinde ad Nicolaum furore ebrii, conversi Patres, atque eadem verborum asperitate contra eum usi, foribus illum item depulerunt: nulla tamen injuria ipsi durius illata. Ille vero, ut vir æque nobilis genere atque varietate casuum edoctus, [uti & Nicolaus,] tumultuantium Monachorum furori & tempori cedendum ratus. tantam contumeliam dissimulatione mirabili exorbuit; perinde acsi jam tum haud dubia spe niteretur fore, ut morienti beato Patri quoquo modo officiosus adesset.

CAP. V

[89] Joachimo atque Nicolao cœnobio exactis, & altercantibus etiam tum Patribus; [Petro cuncta divinitus sciente.] Joannes Columbinus, ex re & ex tempore occasione usus, ad Petrum simul una cum cœnobii coquo, & uno e Conversis Fratribus, confestim excurrit. Quibus ad se venientibus beatus Pater, Joachimum, ait, ejecerunt: ceterum nihil refert: cuncta ex ordine scienter ac disposite explicans, perinde atque inibi præsens ipsemet adfuisset. Quæ eo mirabilior visa, quod Petrus interiori cubiculo clausus lectuloque affixus, tantum aberat ut e cellula immanes strepitus exaudiret, ut etiam ne posset quidem, præsertim cum in ea dumtaxat ædium parte incalescerent rumores, quæ a Petro remotissima erat. Hoc ut primum Cœnobiarcha ceterique Patres, Fratribus illis referentibus, resciverunt, in admirationem mox rapiuntur; & incertas prætexentes causas, de Joachimi & Nicolai expulsione sese purgare conantur. Dein brevi interjecto tempore, ad Columbinum, apud Petrum demorantem, denuo internuntii commeare cœperunt. Patres namque, dissentientibus videlicet eorum animis, iisque suspicionibus irritatis, quo suo quisque sensu diversi distrahebantur; sic prorsus, ut totum illum diem (quod malum ingens est suspicionū, præsertim si scelerum affert reprehensionem) inquietum transigere viderentur. Denique accitus adest Columbinus: variis percunctationibus viri animum pertentant. [Idem contra Columbinū tentatur,] Ille vero, ratus id quod erat, invicta quadam mentis pertinacia velut in gradu perstans, stat animo; certum fixumque habens omnes prius exorbere difficultates, omnesque repulsas vorare, quam beatum Patrem in extrema vitæ linea positum, & jam cum morte luctantem deserere. Qua Columbini animi firmitate plerique eorum vehementius irritati, ancipiti cura in deliberando agitabantur. Demum urgente metu, adeo concitato impetu in eum invadunt, ut ei manibus illatis, ad monasterii januam per vim illum attrahere niterentur.

[90] [sed seditio invalescens,] Et ecce tibi fœdior momento quam antea rixa: quæ plus plusque invalescens, eousque processit, ut alii vesana contumacia perciti, per atrium concursare, alii ad arma conclamare, alii vero ad æs campanum, quasi ad classicum canendum advolare cœperint. Quod simul atque Columbinus animadvertit, populi concursum veritus, confestim Monachorum manus potenter eluctatus, eo rem impeditum convolat & ipse. Verum divinitus factum est, ut quemadmodum in sacris Litteris habetur, palparent sicut cæci parietem, & ambularent in meridie sicut in medio noctis; ita enim incerto vestigio huc illuc ferebantur, ut restim nolæ, etsi præter oculos illis erat, numquam tamen compererint. [Isa. 19, 10] Inter hæc, altera altercantium pars, ira metuque efferata, clamorem efferunt; instant, urgent, Columbinum ædibus omnino exturbandum. At vero unus ex Monachis, fœdas contentiones conspicatus, simulque Columbini, haud sine Dei consilio, miseratus dignitatem, sequestrum honorarium se Patres inter & Columbinum posuit; [illo ad Petrum reducto utcumq; pacatur.] partim ut ab eo esset, ne domo pelleretur; partim etiam, ut exulceratos Patrum in eum animos, qua posset lenitate, sedaret. Nec sane frustra. Siquidem eodem Monacho auctore, eodemque pariter comitatus Columbinus, in cubiculum Petri inde denuo se recepit. Ubi illud admiratione simul & memoria dignū eo temporis momento accidit, quod beatus Pater ad Monachum mox hilari conversus vultu, ita faustis precibus dicere cœpit: Est, fili, cur tibi maximas gratias agam, tibique vel in primis acceptum referam, quod Columbinus apud nos maneat. Compenset itaque Dominus Jesus pro sua clementia hoc tuum benevolum erga nos studium. Quæ sane ut idem Columbinus audivit, stetit attonito similis, quod nec Petrus Monachū viderat; nec, longissime remotus cum esset, exaudire illum potuerat. Nunc autem hæc mihi Patrum certamina atque contentiones apud animum meum reputanti in mentem venit, non sine quodam cælestis Numinis nutu eos de Petri corpore tuendo tanto studio acerrimaque contentione decertasse, tum ut ejusdem Petri prænuntiationi responderet eventus, tum etiam quo liquidius longo post tempore, ut explicabimus in loco, de admirabili ejus innocentia atque corporis integritate constaret. Quæ clarius ut dein pateant, ad gloriosum beati Patris obitū enarrandum nunc calamum & orationem converto.

CAPVT X.
Petri obitus eumque secutæ visiones & signa.

CAP. VI

Monachorum dissidiis utcumque discussis, Petrus interim, [Coram 4 amicis sibi adstantibus] quo magis supremum sibi tempus adesse sentiebat, quo e corporis custodia ad aliam quamdam vitam, æternis refertam & cumulatam bonis, perfruendam evolaret; eo ardentius in Deum, per jucundissimam ejus bonitatis contemplationem, ferebatur. Cum vero hoc ipso die, qui dies Veneris fuit, in secundam fere noctis horam, cum Columbino, Nicolao, Vincento, & Eremita quodam, cui Sancti a nomen erat, sermonem de rebus divinis protraxisset, [subito exultans gaudio,] incredibili plane animi ardore atque dulcedine delibutus, repente divinitus factum est, ut tali tamque insolenti alacritate gestire cœperit, tantoque gaudio offerri, quantum cujusvis mens & cogitatio vel capere unquam possit maximum, vel ratio quælibet explicare: sic nimirum, ut nihil imbecillitatis aut incommodi illi esse fatereris, quoniam, acsi deperditas vires momento recuperasset, e lectulo mira quadam spiritus exultatione surgere gestiebat venerabundus: &, ceu aliquem, sensum omnem oculorum effugientem, amplecti vellet, oculis, vultu, atque sermone divinitatem nescio quam præseferre, perinde ut lætus atque hilaris cum tacito quodam cantu & voluptate hinc esset migraturus. Hæc ut excubantes, Columbinus nempe, Nicolaus & Eremicola ille animadvertunt, [& luce cerusius,] contemplanturque simul beatum Patrem divino lumine circumdatum, nec non faciem ejus instar solis coruscantes emittere radios; præ ingenti dulcedine suavique spiritus voluptate mente pene emoti, vix seipsos capere continereque poterant; quin & ipsi, perinde ac si divinitus aliquam cælestis numinis gratissimam speciem ante oculos haberent propositam, gaudio incredibili exilientes se invicem amplecterentur; & hinc inde per cubiculum exultantes, modo beatum Virum defixe intueri; modo vestigio hærentes, oculos ac mentem ad superna tollere; modo vero pansis manibus, suspensi quodammodo atque stupore defixi stare. Diceres, angustam & humilem Petri domunculam, divinam aulam factam: diceres cubiculum illud in cælestem Paradisum evasisse: diceres, inquam, [velut si Christum sanctosque præsentes haberet,] præsentem inibi adesse Christum Jesum una cum innumerabili Spirituum cælestium multitudine; atque eodem item purissimam atque sanctissimam illius Matrem, Angelorum stipatam agminibus, adventasse, ceterosque Sanctorum Sanctarumque cœtus illi sese tripudiantes ostendisse, & ad sempiterna Paradisi gaudia illum vocasse. Nec conjectura plane aberrares, uti postea dicemus. Quippe justum sane ac pene debitum erat, ut Christus, omnium optimus Parens ac Servator generis humani, sua Beatorumque omnium præsentia recrearet ac cohonestaret, quem semper sibi dicto audientem fuisse intelligebat; quique semper, in vivis cum esset, integrum se castumque servavit, & in corpore hoc mortali vitam imitatus fuit cælestium.

[92] Denique cum in hoc jucundissimo excessu ad tres totas horas Petrus perstitisset; mox veluti humana omnia fastidiret, cælestibus jam animo perceptis atque adeo suavissime degustatis, oculos clausit silentiumque perpetuum tenuit. [tandem oculos claudit:] Tum qui aderant deprehendentes illum cum morte congressurum, cœnobii Patres statim vocari jubent: qui quidem vesperi nihil periculi suspicantes, in cellulam se quisque suam de more abdiderant. At cum supremam carissimo Fratri horam instare intelligerent, mœstissimi mox accurrunt; & lectulo ejus circumfusi, statas pro decedentibus precationes per vices decantant. Interea in Columbino ac sociis mœror pietatis pariter lætitiæque fervor pugnabant, propterea quod amantissimum Patrem & præceptorem sibi aspicerent avelli. [& inter suorum preces,] Sed exin vincebat eos nunc voluptatis & jucunditatis magnitudo, nunc dulcium lacrymarum effusio: & simul mixtim ad cælum usque ingentis gaudii tollentes laudes, ad Petrum Christum Jesum accessisse, eumque vicissim ad eumdem Christum ovantem, ac divinarum odore virtutum fragrantem, transire non dubitabant. Inter hæc precibus illis rite ac sedulo peractis, confestim Petrus noster beatus, sine ullo horroris molestiæve signo, placidissime exhalavit animam: &, ut diu optarat, ad vitam evolavit perennem, [moritur 29 Maji anno 1361:] intra horam noctis sextam, die Sabbato, quarto Kalendas Junias, anno post Christum natum millesimo trecentesimo sexagesimo primo. b

CAP. VII, CAP. VIII.

[93] Interim Petri corpus rite curatum, atque monastico vestitu de more indutum, visum est Patribus ut quamprimum terræ mandaretur; ne Senarum per urbem ejus vulgata morte, populorum concursus, cum exequias cohonestandi, tum vero (quod proximum erat) sacras ejus Reliquias contingendi gratia, [& mox silenter,] ad Cartusiam fierent: atque eo tum vel maxime loco sese rursus in apertum discrimen objicerent idipsum amittendi, pro quo tuendo atque conservando summa ope atque animorum concertatione dudum contenderant. Ergo ne per imprudentiam ejusmodi subirent aleam, id illis justa solventibus fuit curæ, nimirum ut quam occultissime ea prosequerentur, quæ ritu Catholico sua ab eis erga Petrum pietas exigebat. Quibus peractis, sacrum Viri cadaver ad cœmeterium intra monasterii peristylium defertur, comitante ac feretrum prosequente Columbino, una cum Nicolao, & Eremicola Sancte: qui spe delusi pretioso potiundi thesauro, in eam curam incubuere, [in cœmeterio sepelitur.] ut, dum jucundissima sancti Viri in capulo jacentis specie sese in tempus pascebant, qua omnia quæ ex eo vitam vivente acceperant, qua pariter quæ oculis ipsimet hauserant, in pectus alte demitterent. Inter hæc in decretam jam scrobem sacrata illa gleba injicitur, ac desuper humum Monachi congregantes tumulum ex more componunt. * Dum Maggiani Patres omni studio & arte curant, ne Petri mortis fama, Cartusianis egressa latebris, præceps tota volitet urbe; Deus interim, in quem nulla mortalium prævalent consilia, eo magis ac magis indies Petri obitum explicatissimis argumentis patefaciebat: quo ipsemet, dum ageret in humanis, ad ultimas se semper ex solida humilitate dejecerat, seque cunctis ignotum atque adeo mundo penitus esse invisum summo studio conatuque laborabat: ut in eo, quod est in sacris Litteris, expressum extaret aliquando; Humilem nempe spiritu gloria susceptum iri. [Prov. 29] Et vero inter alia pervulgata signa atque illustria testimonia, quæ beatum Virum ad cælestia regna evolasse divinitus indicarunt; illud omnium evidentissimum, quod in aëre sub illius mortem apparuit, apud complures fuisse constat, quodque hoc loco cum primis visum est appingere.

[94] Jam auditione acceperant sacratæ Deo feminæ, e nobili divæ Marthæ cœnobio, Petri nostri ægritudinem, [Ipsa mortis hora Senenses Monachæ,] atque ex ea illius salutem ita in angusto positam, ut de illo jam actum esse conclamaretur. Ea de re igitur miserunt qui suorum nomine illi declararet, efficeret utique pro sua in eas benevolentia, ut in suæ mortis tempore signum aliquod haberent, quo ad cælestem beatitudinem eum nossent ascendisse: idque potissimum ejus soror Amitina c, quæ, uti supra diximus, in id cœnobium Petri hortatu ingressa Deo se manciparat, per certum nuntium, qui inter spirituales beati Viri alumnos præcipuus habebatur, indicavit. Cui mox Petrus per eumdem hominem hæc illi renuntiari jussit: Dic ei, fili, ut humilem se perpetuo exhibeat, humilitatisque virtuti maxime studeat: & omnia exin a Christo Domino consequetur ad votum quæ petierit. Ceterum divinitus factum est, ut eo momento quo Petrus spiritum exhalavit, cum aliquæ Deo dicatæ Virgines in divæ Petronillæ Gynæceo, tum alii aliis in locis egregia pietate viri, tum speciatim hujus divæ Marthæ cœnobii Moniales, ingentem splendorem, longe lateque omnia circumquaque, veluti diurnam lucem, nudantem intuerentur; & ignem fortuitu prope cœnobium excitatum suspicatæ, metu perculsæ opem exposcerent. Sed præter ceteras Abbatissa, flammarum contagia verita, [ingenti primum luce velut incendio territæ,] præpropera desperatione ad contiguam cœnobio domunculam Sacerdotis, qui eis erat a sacello convolat, hominem pulsu excitatura, suppetias periclitantibus ut ferret, propterea quod a posteriori parte cœnobii ignis vagari credebatur: eique mox somno experrecto, Circumspice, ait, quæso te, Pater, qua flammæ impune grassentur: e porticu namque magnum conspicimus lumen, & undenam initium ducat, nescimus. Interea Sororculæ, pavore propemodum exangues (ut est natura sexus meticulosus) aliæ fugam circumspicere, aliæ humana pariter divinaque implorare auxilia, aliæ sarcinulis jam onustæ propeque palatæ viciniam cogitare: aliæ vero, dum curiosis monasterii loca perlustrant oculis, comperto splendorem illum ex ignea nubecula, in modum columnæ sublime elata, cælitus emicare; ad ceteras moniales Virgines perquam serena fronte conversæ, Adeste, inquiunt, [vident animam in splendidæ nubis specie ad cælum ferri.] animis Sorores: nostram quippe fidem haud fefellit Petrus. En in cælum gloria circumdatus tollitur: modo defunctus est: modo animam exhalavit: atque isthuc signum est nobis illius obitus expetitum. Hæc ut adiunt illæ, oculisque jam columnam paulatim ad sidera tolli, ac undique splendere ipsæmet capiunt; vix sui præ gaudio compotes, manus supplices levant; & in genua procumbentes, Angelicum hymnum, Gloria in excelsis Deo, consono clamore decantant: profunda quadam contemplatione raptæ, dum cælestem columnam sine fine defixis oculis, modo se aperientem, modo claudentem, & eximio gratoque candore intrinsecus refulgentem, aspiciunt.

[95] Jam quando in hoc sacro gynæceo divæ Marthæ sumus, libet paulo diutius intra ejus fines immorari, cum id ipsum a beato Patre nostro, dum hujus cæli luce perfrueretur, nō mediocriter amatum esse ob insignem illius sanctimoniam, haud ambiguum habeam. [Harum una istic fore suum intercessorē, intelligit:] Hic ergo Monialis quædam fuit, pietatis laude mirifice abundans; quæ cum eadem nocte, qua Petrus mortem obiit, igneæ columnæ visione perspecta, dormitum a matutina precatione abiisset; amica subinde voce vocari se sensit: Surge, inquit, nominatim illam inclamans, Petrus etenim in cælum migravit: ergo a Christo Domino quidlidibet jam tibi patere licet, haud dubie præclaris beati Viri meritis consecutura, quidquid ex voluntate poposceris: scias enim velim, illum alterius instar Gregorii Magni apud Deum esse. Nec in irritum ejusmodi evigilatio recidit: quippe continuo sacra femina somno soluta, quidquid gratiæ olim exoptarat, flexis humi genibus, petiit, atque id se impetrasse palam professa est. Cum in hoc eodem cœnobio eadem Monialis, de qua modo diximus, una cum alia Deo sacrata Virgine, quæ magna religione erga Petrum ferebatur, ad multam noctem vigilias traheret; atque de Petri virtutibus & sanctitate, itemque de præclara testificatione illius in cælo beatitudinis sibi divinitus facta, gratiaque mox per ejus merita impetrata, magno cum sensu pietatis colloqueretur; incredibili ejus religiosa Soror, hæc illa referente, mœrore afficiebatur; propterea quod Petrus, [Altera se præteritam ab eo dolens] antequam supremum diem expleret, nihil sibi præcipue dederat in mandatis, neque de re aliqua eam docuisset: quapropter ex illius præscripto pie sancteque vitam traduceret; & lacrymarum plena conquerebatur, se neglectam ab eo despectamque fuisse, hæc & alia secum expostulans: Sane misit (Petrum dicit) ceteris Sororibus nostris, eisq; mandavit, quid eas facere exequique placuit; mihi autem ne verbulum quidem. Quæ cum altera exaudiret, e tristissimæ consodalis Virginis animo mœrorem omnem abstergere, eamque familiari blandaque oratione alloqui nitebatur; magnam in spem illam erigens fore, modo in Petri fidem ac tutelam se recipiat, ut optata ad votum impetret. Sed ubi parum aut nihil hisce verbis se proficere animadvertit, quod illa pias has querimonias nullis rationibus mitteret, ad scribendum protinus adjecit animum; uti per epistolam certior fieret de Petri obitu, simulque aliquid certum sciret, num eo ipso temporis momento, quo divinitus se nocte præterita nomine appellari persenserat, beatus ipse Pater cælestium in patriam abiisset. Interim rebus ita constitutis, sodalis illa Virgo, dolore prope exanimata, multaq; fatigata vigilia, cubitum discessit. Vix somnus eam complexus fuerat, cum repente magnos sibi strepitus audire est visa, [in somnis monetur paupertati studere.] perinde atque ingens hominum vis juxta eam transiret: & a Petro se inclamari, atque per hunc modum ad pietatem erudiri intellexit; Scis ne quid agere te velim? Utique plantes in cellula arborem quamdam, cui Pauperculo est nomen: ex ea enim uberes & apprime generosos capies fructus, sanctissima nemper Christi Servatoris nostri vestigia per paupertatis virtutem sectando; rata nimirum fore, ut magnam inde tum animi tum corporis pacem & tranquillitatem capias. Quare ex hisce satis superque Virgo ist hæc religiosa intellexit, paupertatem vel maxime sibi excolendam esse: atque dein totam rei seriem confestim sociæ Virgini, quæ paulo ante ad scribendum se dederat, ex fide retulit lætabunda: quoniam quidem per eam solidiorem conjecturam consequebatur, præter ea quæ oculis ipsæ ante perceperant, Petrum defunctum esse, & ad cælorum regna conscendisse beatum. Sed hinc jam abire licebit, etsi alia his prope similia, quæ in hoc ipso cœnobio divinitus contigerunt, ad cælestem Petri felicitatem declarandam, ne longiores simus, consulto silentio involvimus.

[97] Dederat Petrus noster beatus Joachimo suo inter alia, quemadmodum supra demonstratum est, singulariter in mandatis, ut ad Franciscum Pisanum, virum gravissimum, qui eo ipso tempore, [Apparens ipse dubia quædam solvit.] quo Petrus ad superos evolavit, Senis juri dicundo præerat, sese conferret; uti nescio quid dubitationis in re maximi momenti, pro qua dies noctesque vehementer angebatur, illi mox explicaret. Quod simul atque Franciscus audivit, seque divinitus ea molestia levatum sensit, stupore simul & lætitia uno eodemque tempore afficitur; eoque magis quod satis constanter affirmabat, nullum idipsum hominum præter Deum cognitum unquam habuisse. Et ut miraculum miraculo adderetur, narravit ille, paucis ante diebus, secundum quietem sibi nocte intempesta quemdam Monachum adstitisse, niveis vestibus amictum: qui cum ad tres ferme horas secum variis de rebus ad animæ salutem facientibus esset locutus, hæc inter alia extremum sibi denuntiari audivit; Bonum fac habeas animum; non longe enim aberit, quin e gravissima isthac hæsitatione emergas. Quibus dictis Monachus ille sublimis abiit. Haud vanum visum fuisse, per eumdem fidelem internuntium Joachimum, res ipsa comprobavit. Porro beatum Patrem nostrum, cucullatum illum extitisse, quis ambigat? Næ idem Franciscus hoc compertissimum habuit, licet nec Petrus illum, nec ille Petrum de facie atque consuetudine unquam noverat.

[98] [Item Ioachimi matri,] Et quoniam de ipsius Joachimi parente, spectatæ virtutis ac religionis matrona, pauca prout se dedit occasio supra perstrinximus; non ab re opinor erit, hoc loco explicare, quæ de ea spopondimus; quandoquidem multiplex inde bonum haurire licebit, partim ad ipsius feminæ beatitudinem declarandam, partim ut & nos indicemus egregie sibi Petrum constitisse, ubi de hac probatissima femina sermonem intulit; partim etiam, ut ejusdem Petri cælestem felicitatem patefaciamus, præclaro videlicet ac prope divino hujus mulieris testimonio. Rem paucis expedio, cum ad finem properet nostra lucubratio. Quinquaginta forte dies effluxerant a Petri obitu, cum hac religiosa matrona die quodam, qui dies d Saturni fuit, una cum aliis feminis in ostio domus suæ pomeridianis horis ad remittendos animos considente, puella quædam, tres circiter annos nata, quam amici cujusdam sibi ac Joachimo carissimi filiam unice dilexerat domique alebat, [monitæ per Deiparam de proxima morte,] e superiori ædium cubiculo descendens, puellari festinatione anxia, Quæso Domina, dicere cœpit; propere cubiculum scande: in eo enim Sanctissimam Dei Matrem ac Virginem, filiolum Jesum sinu foventem aspexi; eamque mihi denuntiantem audivi, nos una propediem repente morbo oppressas e vita cessuras; & me meos idcirco parentes misere deploraturos. Hæc ut auribus ipsæ percipiunt, primum subridere cœperunt, quasi unius puellulæ verba cavillatæ: tum paulisper retrusam, quod anhelanti ore importunius urgebat, neglexerunt. Verum constitit dicto fides. Secunda namque feria insequentis hebdomadis ambæ gravem in morbum inciderunt; ambæque simul vitam cum morte commutarunt. At grandis natu femina, ubi primum divinitus agnovit ex hac luce se migraturam, omnes ad eam diem contractas animi sordes, exiguas licet, per sacram Confessionem eluere curavit. Quo factum est, [cum eadem apparet.] ut novo cælestis gaudii rore perfusa, ex divinarum rerum singulari quadam luce, sibi Dei munere interius oblata, læta tandem in extrema pene lucta, verbis & signis, se Deiparæ Virginis augustissima in specie sibi apparentis promeruisse frui colloquio, præsetulerit. Quo viso mirifice mulier recreata, testata quoque est, adstitisse sibi clarissimo radiantem lumine Petrum nostrum, qui quidem eo ipso die sub noctem ad eam iterum, antequam spiritum exhalaret, ut illi bene precaretur, se rediturum receperat. Itaque cælesti spe plena, cælestia simul petivit regna, regnatura per sæcula.

[99] [Joan. Columbinus etiam scribit,] Sed ne nimis in signis & visis enarrandis nostra in longum vagetur oratio, Columbinus veniat postremo; cui postremum locum attribuimus, cum ob ejus auctoritatem quæ gravissima est, tum etiam quod quæ in conspectum nunc ponere est visum, ea per se sola divinis hisce Petri visis confirmandis sufficere putamus, etiamsi nihil præterea in idipsum adhuc esset allatum. Is enim, quamquam fictam personam inducit narrantem, quæ ipsimet divinitus obvenisse certo nobis persuademus, summa videlicet ope contendens (qua erat humilitate) ut rem quisque alii cuivis, potius quam sibi, contigisse credat; frustra tamen nititur se suumque nomen suppressum tacitumque præterire. Nam quo magis occulere contendit, eo clarius ex ejus ore erumpit, illo non sentiente, sed Domino permittente; ut illustri tanti Viri testificatione gloriam servi sui Petri palam faceret. Sic enim factum scriptis prodicit. In Christi Domini veritate (Hæc sunt ejusdem Columbini verba, licet patrio conscripta sermone) vobis affirmanter asserimus, sanctum hunc virum Petrum per visum quamplurimis occurrisse; [sæpe cum aparuisse,] atque de sui manifestatione perquam clara & illustria dedisse signa: quin præter alia atque subinde alia de se ipso visa miranda,sæpe sæpius sese obtulit visendum, cui Dominus hoc voluit; palam de die & de nocte se perspicue dilucideque manifestans; atque ab intimis ejus sensibus, cui apparuit, omnem hæsitationem depellens, per extrinseca scilicet & aperta symbola, quæ plane in præsens patefacere nefas omnino ducimus. Ceterum cum ea mortales noverint, noverint profecto, quem ipse Pater beatus apud Deum obtineat locum. At inter cetera, quæ in ejusmodi sui apparitione Petrus indicavit, talia fuere. [& prædicta Confirmasse.] Quod cum sub mortis suæ tempus insolentem eam alacritatem ostendit, atque in aëre nubecula illa divino collustrata lumine instar columnæ apparuit; tunc vel maxime temporis Cælites perspexerit, qui ad ejus animam e corpore migrantem accipiendam & in cælum deducendam accesserant. Quin, ut scit Deus (subdit Columbinus) dum Pater hic beatus cum quodam viro multam de summa ardentique Dei caritate; deque sancto ipsius adventu orationem haberet; clara subito ad aures accidit vox, hæc divinitus intonans verba: O beatam urbem, quæ tantum virum tulit! Beatam plane, si nosset munera gratiamque sibi præstitam; ac beatum pariter, qui hunc meum dilectum pieatate & veneratione complexus fuerit, inque ejus patrocinium tutelamque confugerit; cum majorem indies pacem atque animi solatium sit reperturus. Hæc Columbinus.

[100] Quæ cum ita sint, mirandum non est, tot antiquitus atque deinceps annis insequentibus, Petri nostri Cartusiani varias in locis urbis variis fuisse depictas imagines; cum illius effigiem passim sub obscuro monochromate e in pariete, modo in porticibus, nunc in iconibus ac vexillis eleganti colorum varietate, [Imagines ejus plurimæ Senis olim expositæ,] atque egregio pro tempore perfectam opere, & ad similitudinem effictam aspiciamus; nunc in ipsis civitatis quadriviis, ac publicis mœnium portis; nunc in Aula, quam Dominorum appelant, ob oculos positam intueamur; perinde quasi non filium tantum, sed Patrem simul & Patronum, decus, præsidium, & ornamentum suum universa Senarum civitas Petrum fateatur. Sed quid dico Senensis Civitas? quando ipsum cælum, beatum Virum lumen suum & ornamentum prædicat: cum jam ab ipso immortali Deo beatitudinis & immortalitatis apud nos testimonium illi tributum fuerit. Ipse igitir non aliter atque in pictura Petri nostri facta præclara per commemorationem in medium adduxi, palamque ad omnium utilitatem constitui, [eodem serviet Vita scripta.] quamquam inopiæ ac tenuitatis ingenii mei optime conscius; fretus tamen Dei clementia, cujus majestatem & numen in Sanctis veneramur, & cujus immensam amplitudinem illorum vita, mors, & gloria maxime ostendit. Nam magnifica in bellis, inquit Basilius ille magnus, & oratores sæpenumero & pictores pulcherime demonstrant: hi oratione, illi tabulis describentes atque ornantes; amboque plures ad fortitudinem imitandam inducentes. Quæ enim sermo historiæ per inductionem præbet, eadem & pictura tacens per imitationem ostendit. [civitati Senensi,] Habebit itaque Senarum urbs ex hac nostra lucubratione illius res gestas ad imitandum expositas, quem iconicum ducentos quinquaginta & eo plus annos veneratur in templis. Habebit & Ordo Cartusiensis noster universus, [& Ordini Cartusiano,] unde tanti sui filii gaudeat sanctitate: qui tamquam præclarum sidus tot divinarum radiis virtutum insigniter effulsit, magnumque illi nomen & gloriam peperit. Habebunt quoque exteræ provinciæ, Cartusianam familiam sinu suo atque complexu foventes, illustre sane testimonium, quo intelligant, Italiam minime ejusdem familiæ caruisse viris sanctimonia cum primis præcellentibus.

[101] [claro tum aliis sanctis viris,] Namque uti Stephanum Maconum Senensem, sanctissimæ Virgini Catharinæ Senensi eximie carum, atque ab Epistolis, tum vero Cartusiæ Pontinianæ alumnum, dein Cartusiæ Ticinensis Cœnobiarcham, virum summa sanctimonia præditum; Bartholomæum Ravennatem f, Cartusiæ quondam Gorgoniæ Præfectum; Joannem g, Cartusiæ Vallis-gratiosæ in agro Pisano Præsidentem, quem eadem Virgo Catharina Senensis, divino perfusa lumine, virum Deo summe carum agnovit, sanctissimeque prædicavit, & quoad vixit singulari veneratione prosecuta est. Ut alios deinceps, quorum res gestæ, nescio cujus incuria in situ & tenebris jacent adhuc, silentio ipse involvam; unum Nicolaum Albergatum Bononiensem in apertum hoc loco afferre libet; [tum B. Nicolao Albergato,] cujus laudum præconium longe est uberius, quam ut nunc carptim exprimatur. Is est Beatus Nicolaus h ille, cujus innocentiam ipsa primum Bononiensis Cartusia magna sui cum laude fuit experta; ut quæ jam inde ab adolescentia viri ita ad omnem virtutem & sanctimoniam illum informavit, ut eximio tum suorum factorum dictorumque splendore & Italiam illustraverit; & ad remotas Christiani Orbis partes, dissidia inter Principes viros tollendi gratia legatus, admirabilem apud Reges, Principes, & Dynastas sui caritatem pariter venerationemque excitaverit. Is, inquam, Nicolaus ille est, qui singularium suarum virtutum ornamento adeo Bononienses cives in admirationem rapuit, nihil ut divinius (ut gravissimi auctoris i ejus temporis æqualis verba usurpem) Nicolai nomine ea tempestate prædicari posset: sic prorsus, ut cum sanctissimorum operum patrator ipse atque prædicator passim existeret, nemine rogante, nullo dissentiente, sed una omnium mente atque consensu, Nicolaum e suo Cartusiano cœnobio, cui tum præerat, populi decreti prorsus ignarum per alterius rei speciem in Urbem accitum, suum Episcopum ac Pastorem, reluctantem omnino reclamantemque adhuc delegerint, summo Romano Pontifice rem maxime approbante. Hujus sanctissimi Præsulis mansuetudinis, animi moderationis, & æquitatis præclarissimi testes fuere Florentini Cartusienses mei, [in Cartusia Florentina tumulato,] quorum usu atque consuetudine in omni vita magnopere vir mitissimus delectatus, ad eorum cœnobium (quod septuaginta jam ante annos Nicolaus k Acciaiolus, vir ob gloriosa facinora in reipublicæ disciplina cum quolibet suæ ætatis Ducum comparandus, magnifico atque sumptuoso admodum opere construendum curavit) Nicolaus hic noster, tamquam ad tutissimum tranquillitatis portum in rebus duris subinde excurrere solebat; in eoq; tumulum sibi eligens, in eo etiam sub mortem se condi jussit: quod & factum est quam amplissimo funere.

[102] Hujus gravissimi senis justitiam, continentiam, frugalitatem, religionem suspexit aliquando & admirata fuit Urbs Roma; quod purpurei Galeri dignitas amplissima nihil omnino de veteri disciplina, pristinoque vitæ rigore atque humilitate, quam semel induerat intra Cartusiana claustra, imminuit in eo vel relaxavit. [laudato per Nicolaum V ex ejus nomine dictū,] Sed tanti viri in egentes eximiam commiserationem & beneficentiam quibus laudibus efferam nescio: utraque enim ita in eo exstitit, ut illum Patrem pauperum, miserorumque levamen cuncti vulgo appellarent. At quod in idipsum non queo, Thomas Sarzanus vicem meam, uno tantum tanti Præsulis benignitatis facinore, expleat cumulate. Hunc etenim infimo genere natum, ac omnibus vitæ præsidiis exutum, Nicolai nostri liberalitas, quo in bonarum artium studia incumberet adeo sublevavit; ut ad magnitudinem meritorum id quoque accesserit, ut suam in familiam dein hominem adsciverit senex gravissimus; atque ita suorum consiliorum participem facere consuevit, ut nemo illo carior esset, delectatus vel in primis vivido acrique adolescentis ingenio. Cujus merita cum assidue Thomas animo retineret, tum vel maxime eorum est recordatus, cum quatuor ab amplissimi Viri decessu elapsis l annis, ad totius Catholicæ Ecclesiæ clavum tenendum evocatus, Nicolai nostri nomine, tamquam viri de se optime meriti, sese insignivit; Nicolaus nempe hujus nominis Quintus, in hoc celsissimo dignitatis fastigio, appellatus. Denique zelum erga Domum Dei, sapientiam & eruditionem Nicolai nostri tota Romana Ecclesia confiteatur necesse est, ex quo Ferrariæ, ubi primum indictum fuerat, prima celeberrimi Florentini Concilii, Eugenio Quarto Pontifice, fundamenta jecit. [ Petris mortuo anno 1443.] Postremo vero Nicolai animi fortitudinem & eximiam erga Deum pietatem Senenses laudent atque concelebrent: apud quos diem suum clausit extremum, magno dolore magnoque sui relicto desiderio, VII Idus Maji, anno a partu Virginis millesimo quadringentesimo quadragesimo tertio, eodem Eugenio Pontifice cum reliquo Patrum cœtu per eos dies Senis agente, atque Nicolai nostri exequias cohonestante, eumque virum sanctissimum, Patremque omni veneratione & laudatione dignum proclamante. Id quod unius Nicolai sanctitati datum fuisse nullus, qui Romani Pontificis majestatem augustissimam noverit, inficias ierit: quoniam quidem compertissimum est, numquam consuevisse totius Catholicæ Ecclesiæ Summum Antistitem cujuscumque vel Cardinalis vel Principum quorumcumque virorum funeri interesse. Hæc de Albergato, longius fortasse, pro rei oportunitate in explicando lapsi; sed minime ab re, ut opinor. Nam sæpe tantorum virorum usurpare memoriam aliud est nihil, quam studia, labores, & contentiones nostras nobis ante oculos proponere: quandoquidem, ni talpæ omnino simus, luce clarius aspiciemus, nos ad hos sanctissimos Viros umbram tantum esse, & effigiem quamdam virtutis persequi; solidam autem veramque virtutem, nescio quo pacto, aversari videbimur. Quis enim nostrum vel Nicolai vel Petri maxime illustria facta virtutesque præstantissimas animo rationeque complectens, seipsum non excutiat, atque ad perfectionem suæ professionis excitet aliquando? [Matt. 8. 20] Cum nulla major adhortatio acriorque nulla excitatio ad omne studium sanctitatis & virtutis adhiberi soleat, quam bonorum virorum exempla, illorumq; maxime, quibus una cum Dei obsequio antiquissimum numquam non fuit primævum sui Ordinis spiritum ad extremum usque tueri? Sed hæc alii. Ipse vero, ne quis interim officium meum jure desideret, Petri nostri Vicarium, Joachimum nempe in suo versantem munere, adeundum censeo: quoniam hac potissimum ratione fidem meam, quoad ejus fieri poterit, curabo peregregie.

ANNOTATA.

a Sancti hujus, seu Sanctis, meminit Raymundus Capuanus in Vita S. Catharinæ Senensis 30 Aprilis, num 252 & 340: hic autem in Notis de eo additur, quod aliquot annis post mortem Petri, captus eximia religioneGuilielmi Ilete, natione Britannici ex Ordine Fratrum Eremitarum, in monasterio Ilicetano commorantis, huic primum, deinde cum eo S. Catharinæ adhæserit; & brevi tempore post Virginis obitum grandævus obierit etiam ipse, magna cum fama sanctitatis.

b Anno 1361 litt. Dominicali C dies 29 Maji in sabbatum convenit. In Necrologio Ms. sic legitur, Quarto Calendas Majas, obiit D. Petrus Guglielmaccii, Monachus hujus Domus.

c Hic intelligitur, de Ioanna, Petri cognata patrueli, esse sermo, cui id paulo ante promitti vidimus.

d Ergo 17 Iulii res accidit: qui & ipse in Sabbatum eo anno cadebat.

e Monochroma, unius coloris pictura.

f De hujus laudibus, inquit in Notis Bartholomæus, late patebit campus, cum de B. Stephani Macconi rebus gestis egerim: hoc ut executus est , an ita etiam illud fecerit,nescio: si fecit, Bartholomæi quoque Ravennatis Vitam nobis mitti cupio.

g Hic, inquit idem Bartholomæus, Lucensis patria, Ruberti filius, sub anno 1376 ad annum usque 1385, ab ipsis incunabulis, factus & educatus ad pietatem, divortium fecit cum seculo; ac Christum crucifixum, & nudum nudus ipse nostra in familia est secutus; qui nonnullis nostri Ordinis monasteriis præfectus, præclara omnium virtutum documenta ubique edidit, seque verum Cartusianum præstitit. Hunc virum, inquam, sanctissima illa virgo Catharina Senensis, divino perfusa lumine, Deo carum propter divinas illustrationes, quibus mirifice a Patre luminum augebatur, agnovit, prædicavit, & quoad vixit singulari quadam veneratione est prosecuta, uti cumulatius de illo memoriæ prodidit Thomas Naccius Dominicanus. Ceterum non despero fore aliquando, ut detur mihi copia tabulas atque vetera Pisanæ Domus monumenta excutiendi, ut iis vel maxime desiderium meum expleam, indagandi videlicet expiscandique ipsius viri venerabilis Joannis facta præclara; quæ quidem adduci non possum, ut credam velariis oblivionis penitus involuta.

h B. Nicolai Albergati Vitam duplicem dedimus Maji.

i Verba sunt Jacobi Zeni Episcopi, in Vita num. 2 relata.

Addit in Notis Bartholomæus Epitaphium tanti viri, quod non inconsultum fuerit hic adnectere: Hic jacet corpus Magnifici Militis, Domini Nicolai de Acciaiolis, Regni Hierusalem & Siciliæ Senescalli, cujus laudes in ara scriptis versibus adnotantur. Obiit autem Neapoli, & demum translatum fuit corpus suum ad hanc ecclesiam, quam vivus ædificavit pro salute animæ suæ & suorum Parentum.

Gloria militiæ, mansuraque fama suorum,
Offensis alta infundes oblivia Lethes,
Fidus consiliis, ac ferro in bella tremendus,
Eloquioque potens, Magnum quem clara Loygi
Regna Senescallum videre hinc Trinacris, illinc
Inclita Jerusalem, Christi veneranda Sepulchro.
Quem ve tulisse parens gaudet Florentia Civem,
Hoc, Acciaiolum celebri de stirpe creatus,
Sarcophago clausus, cineres Nicola reliquit,
Hujus & ecclesiæ fundator: liber olympum
Mente petit, Christi post annos mille trecentos
Ac sex undecies, octava luce Novembris.

l Nicolaus v, creatus Pontifex, an. 1447.

CAPUT XI.
Ioannes Boccacius adiutus: corpus post annos 60 repertum integrum translatumque.

[103] Joachimus hoc interim spatio de Petri obitu, deque iis quæ in eo divinitus contigerant, a Columbino & sociis certior factus, eo magis propositum suscepti muneris prosequendi mordicus tuebatur, quod Deus mirandis visis & prodigiis testem sese illius sanctitatis apud mortales subinde præbebat. Ergo cum sibi majores indies spiritus & animos, ad ea quæ reliqua illi erant Petri mandata ex composito curanda sumeret; Senis ingenti lætitia gaudioque perfusus proficiscitur, & Florentiam versus iter arripuit. Quo simul atque pervenit, inter alios Joannem Boccacium, virum litterarum a sane studiosum, [Iussu B. Petri Ioachimus adiens Ioannem Boccaciū,] atque tunc temporis Hetruscæ eloquentiæ facile principem, adiit; eumque benevolentia comprehensum, gravi oratione remotis arbitris appellat. Primum se Joachimus dicit, viri Dei Petri Senensis jussu illum convenire; quem licet viventem de facie numquam noverit, ipse tamen beato Viro, divino id agente consilio, optime cognitus. Deinde ejusdem sancti Viri vitam, virtutibus & sanctimonia insignem, demonstrat: quæ mox ille, dum in immensæ Divinitatis illam abyssum absorberetur, in rem ipsius perspexerit; quæque Christo Domino demonstrante præviderit, exponit. Quod secum Vir beatus, illius vitæ statum per abrupta vitiorum aberrantis miseratus, dum erat in humanis, eum per se orare atque obsecrare, ut quanto in discrimine æternæ damnationis versetur, etiam atque etiam videat, & mores in melius commutet. Ad hæc luxum cæcosque simul errores, in quibus misere ad eam diem jacuerat, ad amatoria studia incumbendo, detegit; indicatque pariter, quas peccandi occasiones mortalibus obtulerit, suis videlicet vulgatis b elucubrationibus; majoresque allaturum indies, [arguit eum ob scriptorū impuritatem.] ni tale consilium mentemque abjiciat scribendi. Quoniam ea ingenii præstantia, divino illi præstita munere in Dei gloriā Sanctorumque, abusus; eam dicendi vim & copiam, quam ejusdem ingenii præsidio adeptus erat, in proximorum perniciem adhuc retinebat; atque adeo in obsequium satanæ, hoc est, ad inanem gloriam colligendam honoresque captandos potius, quam in Dei servitium ejusque propagandam gloriam, in apertū suis proferendis vigiliis impendebat: quæ quidem lucubrationes nihil aliud agunt, nisi ut bonos depravent mores, ex quibus recta castaque viuendi ratio pendet. Proinde secum intenta cura perpendat, malitne seipsum perdere, ut deploratæ vitæ hominibus arrideat, quam honestatis & virtutis studia sectando, iisdem ipsis adversari. Quin etiam vide, quæso te, Joannes (adjecit Joachimus) quid præmii laudisve ad cælestem felicitatem comparandam apud Deum consequi te posse putes; cum teipsum hostem pudicitiæ, laxamentum luxuriæ & libidinis palam constituis; & quæ adhuc scripta edidisti, [propter quā sita Deo puniendus] instrumenta perinde diaboli sint, ad instruendas & alliciendas in venerem animas. Verendum mihi interdum arbitror, ne divinæ justitiæ gladius in te sit intentus, quandoquidem tuis ipse litterarum monumentis honestati bellum indicis; dum intemperantiam & lasciviam, dum turpitudinem & flagitiosam illā tuam verborum licentiam, ad risum concitandum, vel mentes animosque, ut dicis, exhilarandos, ante oculos proponis; atque uno eodemque tempore in te moribus & verbis effingis.

[104] [tamquam exemplum nequitiæ præbens,] Num te præterit, aliorum scelera vel flagitia, cum ante hominum oculos constituuntur, etiamsi non ignoremus esse peccata, validissimam tamen vim habere ad audientes etiam corrumpendos? vel quod eo minus jam malum videri incipit, quod plurimorū consuetudine jam vulgarius & quasi fit familiarius; vel quod hoc etiam sit mortalium ingenium, ut sui quisque similes summa voluntate atque adeo voluptate sequatur. Verum ut ut est in re hujusmodi, illud apud omnes constat: nullum fere acriorem stimulum ad peccandum esse, quam pravum exemplum. Te igitur, qui verbis, scriptis simul & moribus, turpitudinis & lasciviæ ceteris exemplum præbes, quæ mala sempiternaque supplicia, ni ad meliorem frugem te receperis, maneant, perpendas velim. Non parcam, Joannes, auribus tuis, nec illis unquam serviam, ut tuæ saluti consulam; idque magis, quod hæc non utiq; ego, sed per me Petrus, dum hanc cæli lucem aspiceret, tibi inculcari jussit. [quare hortatur ut ista missa faciat,] Quocirca ejusdem beati Viri verbis rogo, hortor, denuntio, ut vitam, quam nunc agis, offensionum plenam, deponas; ut poëtica studia abjicias; & exitialem poëticen illam detestatus, quæ tibi hactenus fuit impedimento, quominus (ut abs te officii ratio pietasq; Christiana exigebat) veræ virtutis cultorem te cunctis exhiberes, honestiorem vel tandem aliquando tuorum studiorum morum ve disciplinam ineas. Quæ omnia si persequi detrectaveris, exploratissimum habeas, ex ejusdem beati Viri prædicto, non longe abfore quin tuæ proterviæ pœnas persolvas; & propinquiori quam animo conceperis interitu, profana studia tua simul & animam finias. Valeat igitur, Joannes, apud te tanti viri præcipientis auctoritas, cujus eximiam sanctitatem Deus ipse miraculis & signis firmavit. Valeant multorum nobiliumque præsertim virorum exempla, qui Senis ipsius beati Viri monita atque præceptiones, me tradente, amplexati, uberiores indies sui obsequii capiunt fructus; & æquitatis religionisque studia sectantes, majores quoque officii referunt laudes: quod secus, immo vero etiam pessime aliis evenisse, qui salutaribus sancti Viri parere mandatis neglexerunt, certum habeo; perinde ut non illius plena honestatis consilia, sed ipsum cæleste Numen aspernatos fuisse, certo constaret. Valeat denique tuæ salutis ratio, cui si ad veritatis oblatam tibi divinitus lucem, pietatis Christianæ facem prætuleris; non dubito quin Deus tibi omnibus in rebus sit affuturus.

[105] [eique indicat arcana cordis:] Hæc Joachimus: quæ sane poterant per se hominem, ingenuarum artium præsidiis apprime instructum, permovere. Sed nihil æque Boccacii animum perculsum reddidit, quam quæ ab ipso Joachimo sibi audivit clam fuisse detecta: sibi videlicet omnia sui pectoris arcana mentisque latebras reseratas, quorum neminem mortalium præter Deum conscium esse, Boccacius ipse assereret. Hæc enim erant, quæ Joachimo, uti supradictum est, quemlibet ex mandato Petri adeunti, fidem contitinuo & auctoritatem conciliabant. Ergo cum primum Boccacius sui animi sensa nudata animadvertit, obstupuit vehementer: & ingenti pavore metuque concessus, [quibus motus Boccacius Petrarcham consulit:] religione maxime perurgente, prioris vitæ peccata gemebundus agnoscere est visus: & cum apud se statueret e peccatorum cœno emergere, & ad sanitatem officiumque redire; tum etiam omnia poëticæ studia deserere, omnemque librorum supellectilem divendere, animum induxit. In quam deliberationem ingressus, Franciscum Petrarcham, Patavii tunc temporis commorantem, quem præceptorem suum c venerandissimum & patrem appellare consueverat; tota de re per litteras certiorem facere voluit. Quem Virum gravissimum, alterum nempe Hetrusci sermonis lumen, quin potius reflorescentis ea maxima tempestate Latinitatis auctorem non ignobilem, in hanc sententiam illi rescripsisse scimus. [Lib. pr. Epist. Senilium. Epist. v.] Magnis me monstris implevit, frater, epistola tua, quam dum legerem, stupor ingens cum ingenti mœrore certabat: uterque abiit, dum legissem. Quibus enim oculis nisi humentibus tuarum lacrymarum tuique tam vicini obitus mentionem legere potui, rerum nescius omnino solisque inhians verbis? Ubi demum in rem ipsam internos flexi oculos defixique, mutatus illico animi status & stuporem seposuit & mœrorem. Jam primum quod crat in ipsa litterarum fronte, prætereo. Et paulo post. His omissis ad id venio, quo me adeo prima lectione concussum dixi. [ex cujus responso scitur ei scripsisse de prædicta sibi morte,] Scribis, nescio quem Petrum, Senensem patria, religione insigni & miraculis insuper clarum virum, nuper obeuntem, multa de multis, inter quos de utroque nostrum aliqua, prævidisse, idque tibi per quemdam, cui hoc ille commiserat, nuntiatum. Ex quo exactius dum quæreres, quemadmodum sanctus ille Vir nobis incognitus nos novisset, sic responsum. Fuisse illi propositum, ut intelligi datur, pium aliquod agere; quod cum implere, denuntiata sibi, ut auguror, morte, non posset; orasse Deum efficaci & ad cælum perventura prece, [& sanctitate beati Petri:] rebus idoneos vicarios designaret, quibus negatum sibi cœpti seu destinati operis exitum divinitus largiretur. Cumque familiaritate illa, quæ Deum inter justique animam est, se intelligeret exauditum; ne quid in re dubii foret, Christum ipsum habuisse præsentem, cujus in vultu omnia cognovisset, quæ sunt, quæ fuerunt, quæ mox ventura trahantur; non ut apud Maronem d Protheus, sed plenius multoque perfectius ac clarius. Nam quid, oro, non videat illum videns, per quem omnia facta sunt?

[106] [ad quæ nuntiata judicium suum suspendit Petrarcha,] Illum oculis vidisse mortalibus, magna res, fateor, si vera: usitatum enim & vetustum est, plerumque mendaciis fictisque sermonibus velum religionis sanctrimoniæque prætendere, ut humanam fraudē tegat divinitatis opinio: de quo in præsens non pronuntio, cum ad me defuncti illius nuntius nondum pervenerit: quem ad te primum, quod esses forte vicinior; expositisque mandatis, mox Neapoli; inde mari in Galliam atque in Britanniam perrexisse significas; novissime me visurum, & mihi utilem mandatorum partem ex ordine prolaturum. Tū demum, quantum apud me sit fidei reperturus, videro. Ætas hominis, frons, oculi, mores, habitus, motus, incessus, sessio, vox ipsa & oratio, & super omnia conclusionis effectus, ac loquentis intentio, ad confilium vocabuntur. Nunc quantum ex tibi dictis elicio, nos duos aliosque nonnullos ex hac vita decedens ille Vir sanctus vidit, ad quos quædam secretiora committeret huic suæ hujusmodi ultimæ voluntatis executori, industrio ut tu existimas ac fideli. Hæc, ni fallor, historiæ summa est. Ceterum quid ex hoc alii audierint, in dubio est. [laudat tamen consilium præparandæ mortis.] Tu quod ad statum tuum attinet duo hæc (nam cetera supprimis) audisti, vitæ tuæ terminum instare, hoc primum: tibi præterea poëticæ studium interdici, hoc secundum ultimumque. Hinc illa consternatio mœrorque ille tuus, quem legendo meum feci meditandoque deposui: & tu, si mihi aurem, immo si tibi, si rationi insitæ animum præstas, abjicies; & videbis inde te doluisse, unde potius sit gaudendum. Hactenus ex Petrarchæ litteris; quæ quoniam extant satis prolixæ, non est cur singula in præsens consecter: in quibus totus est vir sapientissimus, non modo, ut Joannes in proposito susceptoque consilio de mutanda vitæ ratione permaneat; sed etiam omnem lapidem movet, ut a mortis metu illum abducat: ea in re opportuna cum ethnicorum exemplorum, tum divinorum oraculorum auctoritate usus e. Nobis vero illarum tantum partem hic inserere visum est, quam ad rem nostram facere existimavimus.

[107] Hactenus expositis, quæ de beato Patre nostro Petro ex vetustissimis litteris probatisque auctoribus excerpsi, operæ pretium me facturum reor, [Porro ex traditione habetur,] si ea quoque historiæ meæ, tamquam illius condimentum, ut verbo Divi Basilii utar, intexuero, quæ a majoribus nostris nobis quasi per manus tradita sunt: quæque firmissimis etiam nunc animis retinemus; quandoquidē hæc ipsemet, ut primum ad Florentinā Cartusiam candidatus petitor accessi, atque dein cucullatus in ea sum effectus, a duobus Patribus Ordinis, ibi tum degentibus exacta ætate patriaque Senensibus, accepi. Quorum alter, cum adhuc hæc eadem me scribente superstes esset, septem & octoginta annos natus, autographis iisque recentissimis litteris ingenue asseveranterque mihi astruere non dubitat, quæ ille jam inde a prima adolescentia e priscorum Patrum firma certaque auditione dedicerat, quæque vel scriptis mandata numquam se vidisse aut legisse affirmat. Nec sane mirum. Maggianum enim id cœnobium, bellorum olim incendiis & agri vastationibus obnoxium cum esset, utpote urbi proximum; ejus Patres nonnumquam militi diripiendum vastandumque relinquere cogebantur, uti sese ex diris belli faucibus hostiumque pariter decursionibus eriperent; ne quidquam in præsens ex illis attingam, quæ superioribus annis nostrorum videlicet Patrum memoria sustulit, dum urbs obsidione cingebatur. Nam cum sedem in eo ipse Cæsarei belli f Imperator fixisset; ea damna atque incommoda certum est tunc temporis cœnobium fecisse, omnibus in eo militari clamore obstrepentibus, ut, [(nam in direptione militari scripturæ perierunt)] licet illius ædificiis visa sit pepercisse effrænata militum licentia, non tamen improba illorum cupiditas temperare sibi potuerit, quin temeratis manibus ecclesiasticum instrumentum ceteramque domesticam supellectilem violaret, atque insolenter admodum diriperet, sordida impellente lixarum colluvie, vilissimis inhiante lucellis. In qua direptione deperiisse pervetustos codices, commentarios, atque alia rerum gestarum monumenta, quæ tanto labore & studio lucubrari atque colligi solent, haud ambiguum habemus in tam recenti, ut dixi, Patrum memoria; quod ex ea lacrymabili jactura tabulæ tantum aliquot ad hac diem domi custodiuntur, studio atque opera quorumdam in posterum longe prospicientium, e dissoluta militum consuetudine sublatæ. Ergo miretur nemo tanta de re, quam hoc loco conscribendam suscepi, nihil ad id tempus litterarum monumentis consignatum extare, quando ne ratio sacri quidem apparatus tunc habita fuerit. At vero, utcumque cumque sese habeat res, ex hominum memoria deleri non potest, poteritque numquam sempiterni Numinis id agente consilio; quæ, ut constans tenet fama, id habuit initium.

[108] [quod anno 60 post mortem,] Sexagesimus jam agebatur g annus a Petri morte, cum Deus ejusdem Petri sanctitatem clarissimis signis & miraculis ad ejus tumulum indies magis ac magis illustrabat. Quibus quidem signis adeo Senensis populus pristinam suam erga beatum Patrem fidem & religionem retinebat, ut cum cives tum exteri Maggianam Cartusiam, studio invisendi sepulcrum sancti Viri, frequentissimi peterent, suæ inde pietatis & fidei illustria reportantes testimonia, qua ad animi, qua pariter ad corporis incolumitatem consequendiam. Cumque res nullo impedimento e sententia flueret, maxime propter urbis propinquitatem, eo illorum temporum cœnobii Patres devenerunt, ut secum ipsi identidem reputantes animo, frequenti revera ad eos populorum accessu spiritualem suam interturbari quietem, adversum maxime sui Ordinis spiritum; cogitare cœperunt de Petru exuviis alio transferendis, cum aliam tum rationem inire se non posse animadverterent; [quieti suæ consulturi Patres & corpus alio translaturi,] qua, salva cœnobii existimatione, tanta hominum frequentia ab continuato tot annis instituto abduceretur. Ergo in unum convenientes statuunt, rem omnino gerendam esse. Eo proinde cum in peristylii cæmeterio sacris beati Viri exhumandis reliquiis clanculum adhibiti essent fossores, ne quid indicii foras manaret; factum est, ut dum opus urgent pertinaciter, unus ex illis inter effodiendum alterum sancti Viri crus ligone percusserit. Quo nihilominus æquali cura cœptum prosequente, paulatim demum egesta terra, totum sese sacrum cadaver in conspectum dedit, non modo omnibus (mirum dictu!) integrum membris, perinde atque sepulturæ traditum tunc primum fuisset; sed (quod longe mirabilius extitit) simulatque per subducta illius adhuc integra vestimenta, [integrum effoderint,] inspiciunt ex percusso crure cruoris purpurei manare rivulos, magis ac magis in admirationem rapti, Miraculum, Miraculumque inclamant, & in Dei mox præconia laudum prorumpunt: rem insignis prodigii loco habentes; corpus videlicet spiritu tot annos destitutum, incorruptum & a nativo splendore parum dissimile inveniri; quando ne telluris quidem uligo, cujus est mephitim exhalare, longa tot annorum serie, sacrum illum thesaurum ipsa obrutum humo, ulla ex parte corrumpere aut labefactare potuerit. Honorificum plane Dei munus, quis neget? quod sane defuncti beati Patris claram atque illustrem integritatem arguit.

[109] [ad quod cū aliis etiam S. Bernardinus accesserit,] Cumque tanti miraculi fama in urbem irrumperet, factum est ut turmatim cives ac populares ad Cartusiam, multo frequentiores quam antea, confestim affluerent, quo corporeis oculis eum agnoscerent exhumatum, quem sepultum ingenti cum veneratione diu fuerant prosecuti; scilicet læti suam erga beatum Virum animi religionem divino prorsus testimonio propalam comprobari. Neque propterea tum Monachis integrum fuit confluentium multitudinem quavis ratione coërcere. Ad venerabile cadaver ubi ventum est, alii illud exosculari, alii precarios globulos applicare, alii frustra vestimentorum pietatis ergo discindere, alii alia ratione illud venerabundi contingere. Hæc dum agitantur, tantæ rei excitus rumore Vir sanctissimus Bernardinus Senensis, is qui, uti initio diximus, Franciscanam labentem familiam erexit, & ad veterem sui instituti severitatem & disciplinam revocandam adduxit, ad Maggianam Cartusiam convolat continuo; ejus videndi gratia, de quo præclara jam inde suos inter sodales Societatis B. Mariæ Virginis adolescentulus inaudierat. Quo ut advenit, in defuncti corporis ruit amplexus, pia virgineis carnibus figere oscula; [multique ægri curati sint:] nec inde se prius extulit, quam dulces in lacrymas effusus, egregiam de beato Viro ad circumfusam multitudinem laudationem habuit. Inter hæc veteribus miraculis nova adduntur, quod ad sancti Viri cadaver cæcis visus restituitur, elephantiaci mundantur, capti auribus integrum recuperant auditum, claudi gressum accipiunt, quamplures insanabili morborum genere labefactati commodam valetudinem assequuntur, & alia id genus mirabilia, ad confirmandam Petri sanctitatem, vi Divina patrantur. Quibus de causis Monachi, & qui vel in primis eis tum præerat, majores quam antea in angustias conjecti, mire æstuabant animo. Denique divino præsidio opus esse rati in præsentia, ne quid hominum concursu in rem monasticam detrimenti domus acciperet, neu tumultu aliquo consulto concitato sacrum thesaurum amitterent; [sed mandante Priore cessasse miracula:] idem ipse cœnobii Pater, una cum reliquo Monachorum cœtu ad defuncti corpus accedens, hæc verba fide plenus effatus est: Te precor atque adeo tibi, Pater beatissime, jubeo, ejus videlicet sanctæ obedientiæ virtute, cujus nexu præpotenti te Deo atque Ordini nostro in hoc cœnobio mancipasti, ab miraculis patrandis ut absistas; ne quod tantopere Cartusianæ disciplinæ adamasti propositum, apud nos perturbet hominum celebritas.

[110] Hæc ubi Præsidens dixit, res mira! simul ipsum sacrum cadaver a miraculis edendis cessavit, [& corpus denuo esse reconditum,] simul confluentium multitudo ab concursu & impetu conquievit, omnibus qui aderant stupore plane attonitis. Ab hisce peractis Patres sanctissimo consilio optimum fore existimantes, ne amplius in defosso pretiosum illud pignus asservaretur; novo lateritio tumulo, ad radices sacræ campanariæ turris e regione cœmeterii constructo, in eum Cartusianæ simplicitatis jura nihilominus retinentes, noctu recondunt, iisdem cœnobii Patribus rei dumtaxat consciis; quod etiam præcepto cœnobii Moderator adegit, ne cuiquam externo patefacerent unquam, quo loci rursus depositum corpus conditum esset; cum eo tamen, ut unus alteri, alter vero alii in posterū, atque ille deinceps alii, eorum solummodo qui Maggianæ Cartusiæ pro tempore forent alumni, rem secreto aperiret; quo continuata personarum successione cum aliqua ex parte posteritati consuleretur, tum vero pretiosum pignus apud se Patres tuto perpetuoque incolume custodirent. Quæ cuncta ad nostra usque tempora inviolate servata, ad extremum tum mihi superioribus annis in Florentina Cartusia degenti, ut supra dictum est; tum aliis, aliis in locis hisque præcipue in tectis, a priore e duobus illis Patribus, quorum paulo ante mentio habita est, indicata fuere; locusque pariter sacri sepulti corporis commonstratus. Qui quidem Pater, Ignatius Burghesius Senensis nomine, vir gravis ac certus, octogesimum & amplius ætatis annum agens, in hoc Maggiano cœnobio, ubi religionem professus fuerat, viginti quatuor jam hinc annos, ex hominum vita cum Christianæ pietatis laude migravit ad superos.

CAP. XIII

[111] Interea Bernardinus, de quo supra memoravimus, iis minime contentus, quæ ad laudem præconiumque Petri nostri in Maggiana Cartusia gesserat; [S. Bernardino apud Venetos perorante,] duobus etiam post annis ab invento ejusdem Petri corpore, Venetias concionandi gratia profectus, cum in privatis nobilium virorum circulis, tum e superiori loco ad Primores clarissimæ civitatis ita de Petri laudibus & sanctimonia, itaque de Cartusiensium familia copiose ac vehementer locutus est, ut in hæc verba perorasse dicatur. Habetis, Patres amplissimi; habes, inclita Veneta urbs, in insulis, quæ circum te sunt, quam multa cœnobia, multis referta Christi militibus: quæ cœnobia, tamquam celsissimæ turres ac firmissima propugnacula, a facie Aquilonis longe majori tibi sunt præsidio, firmiorique munimento adversus hostiles incursus atque inimicorum fidei irruptiones, quam quæ ex alto stagnantes aquæ te undique crebris æstuariis circumluunt: quando horum Dei militum virtus & studia, tibi ad bene beateque vivendum, sunt incitamento pariter & documento; tibique salutaribus divinæ legis præceptis & hortamentis muniunt iter, ad cælestem felicitatem comparandam. Atqui tum vel maxime perpetuis præsidiis perpetuum te firmam beneque munitam fore existimabo, [in laudem Cartusiani Ordinis,] si ad strenuos hosce propugnatores, stationarios quoque milites adjunxeris; nimirum si Cartusianos in urbem accieris, quorum ea est virtus atque animi fortitudo, ut dum suis inclusi castris aliorum militum contemplantur pugnam, & egregiam admirantur virtutem; ipsi tamen sine ferro profligent hostes atque conficiant. Hæc etenim fortium militum cohors illa est, qui cum ceteri urbici milites suis ex stativis prodeunt, ut verbi Dei gladio prælia Domini prælientur adversus vitiorum monstra, teterrimæque infernalis belluæ impetus; hi, inquam, ceu bene parati vigiles ad sacras excubias agendas, non secus atque Moyses puras in cælum levantes manus, manus præliantium jugi oratione ac divinarum rerum contemplatione roborant, sic ut cæsis fugatisve hostibus victoriam dimicantibus obtineant. Illorum quidem est pugna, sed non ambigitur horum esse victoria: quod, ut illis detur vincere, hi merentur divinitus impetrare. Ex hac veterana cohorte atque ex hisce Cartusianis castris, alterum nempe divinum Moysem proxime præteritum seculum prodiisse vidit, qui divino certe oraculo cælestes iras, in omnes mortales intentas, præclaris suis apud Deum meritis & sanctimonia, dum esset in vivis, deprecatus est, ac numen placatum mundo assiduis precibus reddidit atque conciliavit: quem cum Senarum civitas procreasset, [& de B. Petri incorrupto corpore,] hisce proximis annis in eadem natali sede, hisce etiam oculis sacrum ejus corpus admirabili Dei munere integrum incorruptumque, licet sexaginta annos humo coopertum, aspexi. Ergo exploratissima horum militum virtus sit tibi, Urbs clarissima, præsidio & ornamento; horum preces, horum studia & exercitationes pietatis, horum, inquam, merita atque suffragia, in rebus tuis duris, tuam apud Deum causam defendendam suscipiant; te inter bellorum turbines incendiaque tueantur; tibi adsint, cum turbulentissimis fluctibus & procellis impeteris; ac tibi in omne tempus scelerum veniam impetrent; perinde, ut Moysis oratio Israëlitis, Duce Josue dimicantibus, victoriam obtinuit.

[112] Hæc Divinus præco Bernardinus: quæ sane tantos in gravissimorum animis Senatorum motus fecerunt, [Cartusiani Venetiis ad missi,] ut communi omnium consensu Cartuasianos in Urbem accersendos esse cuncti annuerunt. Quod & factum est. Siquidem nostri Ordinis accitis Patribus, insula S. Andreæ ad Littus cognomento, omnium quæ Venetam civitatem ambiunt maxima, una cum cœnobio Eremitanorum Fratrum, qui tum propterea ex ea dimissi alio designati fuere, attributa fuit anno a Christo nato millesimo quadringentesimo vigesimo secundo, [anno 1422.] Francisco Foscaro Venetorum Duce. Cujus rei biennio post Pontificia diplomata data sunt, quorum auctoritate cœnobium ipsum totius Ordinis corpori & unitati, Martino Quinto Pontifice, fuit insertum. Et cum illud brevi deinde interjecto tempore ad institutum Cartusiani propositi Patres accommodarent, accito ad illud regendum e Cartusia Florentina Mariano Volaterrano; dici vix potest, quam pia animorum contentione nobilissimi quique Patricii laborarent, ut sibi suæque genti familiaria sepulchra in eo extruerent; quamque nostris bene cuperent, exemplo crediderim provocati non mediocriter sanctissimi Viri h Laurentii Justiniani, primi Venetiarum Patriarchæ, qui (ut tenet fama, multorumque litteris traditum est) Cartusianis nostris adeo familiariter utebatur, ut unus ex illorum numero facile censeri posset; captus mirabiliter Pater augustus consuetudine Francisci Tarvisani, ejusdem Venetæ Cartusiæ per idem tempus habenas moderantis, viri non insigni modo eruditione, sed quod pluris est ad conciliandos & inextricabili nexu virtutis conglutinandos animos, Angelica quadam puritate eximie præditi. Hæc de condita primo Veneta Cartusia adscribere placuit, scilicet illectis idonea opportunitate Petri nostri Corporis translationis; cujus quidem animam, in cælis ovantem confidimus beata immortalitate circumvestitam in ævum perpetuum. Proinde ad te nunc, Pater sanctissime, meam orationem meque totum converto. Te appello, te, inquam Pater beatissime, invoco; [Auctor implorat patrocinium B. Petri.] qui lætus & gaudens Auctorem tuum contemplaris, atq; cælestium simul frueris consociatione. Fac rogo experiamur omnes, qui te colimus, quantum gratia valeas apud Opificem omnium rerum, dum tui studiosi tuum imploramus auxilium, ac tuarum exposcimus precum subsidia. Nobis opitulare in hujus miseræ vitæ solitudine degentibus. Ordinem nostrum Cartusianum, imo vero tuum benigne tuere. Maggianam hanc domum, tuam altricem & custodem dum in terris agebas, & in qua tot mirabilium tuarum virtutum exempla reliquisti, protege tuo patrocinio atque conserva. Senarum præterea civitatem, communem parentem, custodi. Et me denique, pro mea salute tibi supplicantem, ne excludas, oro; qui facta tua tuo sane munere atque concessu cognovi eaque, ut tuum mihi conciliarem patrocinium, conscribenda suscepi: non meis fretus viribus, quæ in scribendo nullæ sunt; sed illius virtute, qui non solum infantium linguas facit disertas, sed etiam bruti animantis os verba edere docuit: quo vitæ meæ confecto curriculo, ad eamdem illam vitam felicem & æternam pervenire merear, ad quam tu felix jam pervenisti.

ANNOTATA.

a Michael Pocciantius, in Catalogo Scriptorum Florentinorum, ex eoque Gesnerus laudat Joannem Boccacium, ut qui fuerit Grammaticus, Græce non minus quam Latine peritus, Poëta, Rhetor, Historicus, Astronomus, Arithmeticus, Chronographus, Cosmographus, Philosophus, Theologus clarissimus: mox erumerantur libri, in omni fere facultate ab eo Latine scripti: quorum priores, his paucis versibus comprehensa leguntur, in apotheca Iudicum & Notariorum Florentinorum.

Progeniem canit iste Deum, mirabile, numquam
Visum opus; & Claras Matres, Casusq; Virorum
Stagna, Lacus, Maria, Fontes, Juga summa, Paludes,
Et Fluvios Silvasque prosis; & Pascua metro:

id est Bucolica, imitatus Virgilium. Sed istis omnibus fortaßis careremus facilius, quam quæ historice scripsit de Bellis Pontificum & Imperatorum, Terrarum Ecclesiæ rebellantium, Florentinorum cum Duce Mediolani & Rege Arragoniæ, Tartatorum in Turcas, Sigismundi Imperatoris in eosdem; deque hæresibus Boëmorum & Capta Constantinopoli: Hæc inquam melius lucem viderent, quam quæ vernacula Italica lingua scripsit, jocis & vanitatibus plena, eoque nocentiora, quod mellifluo verborū & sententiarū succo referta. Nescio an ejusdem extet Vita a Betußio, Italice quidem, sed elegantißime scripta: curiosa etiam sunt, quæ de eodem habet Gerardus Ioannis Voßii, in libro de Historicis Latinis.

b Tales indicantur, Philostratus, Corbatius, Philomena, Philocolus, de Amorosa visione, Nymphæ Florentinæ, Centum novitates: & hæ quidem in omnium nationum linguas adaptatæ dicuntur: ita facilius mala quam bona proserpunt, ad tanto majorem talia scribentium confusionem coram supremo tribunali, quanto ab humana fatui tate laudantur legunturque impensius.

c In opere de Genealogia Deorum lib. 15 cap. 16, Venerandissimum Præceptorem, Patrem & Dominum suum, appellat Petrarcham Boccacius; de quo videri possunt præcitati Voßius & Gesnerus: scripsit & hic multa digna Philosopho Christiano: sed juvenis amatoriæ poesi indulsit plusculum.

d Lib. 4 Georgicorum, ultimis 100 versibus.

e Propositum tenuisse Ioannem credere suadet dilata mors ad annos 15, videlicet usque ad annum 1376, quo obiit, ætatis suæ 62, anno uno superstes Petrarchæ, ut habet Voßius. Eodem facit Epitaphium apud Pocciantium:

Hac sub mole jacent cineres ac ossa Joannis:
Mens sedet ante Deum, meritis ornata laborum.
Mortalis vitæ genitor Boccaccius illi,
Patria Certaldum, studium fuit alma Poësis.

f Princeps Auriacus anno 1529 urbem obsedit, eo successu, quem lib. 30 Hist. Florent. fuse describit Scipio Ammiratus.

g Ergo annus Christi 1421, vel potius præcedens, siquidem infra dicitur duobus post annis Venetias acceßisse Bernardinus, & quæ tunc ab eo curata fuit fundatio, adscribitur anno 1422.

h B. Laurentii Justiniani Vitam dedimus 8 Ianuarii, scriptam ab ejus nepote Bernardo, cum Præfatione ad Patres Carthusianos, quorum Prior Franciscus Farvisanus, Angelici spiritus vir, auctor operis suscipiendi fuisse dicitur.

Mai VII: 30. Mai

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 29. Mai

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 29. Mai

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 12.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.